ΥΓΡΗ ΓΗ: ΥΓΡΟΤΟΠΟΣ ή ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΟΣ

Transcript

1

2 ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ /ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

3 ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Συμμετέχοντες Μαθητές: ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΡΑΝΤΖΑΛΗ ΛΕΩΝΙΔΙΑ ΚΑΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΚΑΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΜΑ ΜΑΡΙΑ-ΑΝΝΑ ΚΙΟΥΣΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΚΑ ΒΑΣΙΛ ΚΟΛΟΒΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΤΣΟΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ ΣΟΦΙΑ ΛΕΒΑΚΗ ΑΡΓΥΡΩ ΛΙΑΝΝΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΙΧΟΥ ΜΑΡΙΑ-ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΠΟΥΤΣΗΣ ΛΟΥΚΑΣ ΝΕΖΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΕΛΕΝΗ ΣΑΧΙΝΙ ΑΜΑΡΙΛΝΤΟ ΤΟΠΟΛΙΑΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΕΡΦΥΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΟΤΖΑΪ ΑΡΜΕΝΤ ΧΟΥΣΙΑΔΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΟΥΣΙΑΔΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Επιβλέποντες Καθηγητές: ΖΑΧΑΡΙΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΤΡΥΠΑ ΠΛΙΑΚΟΥ ΦΑΝΗ ΠΑΠΑΕΥΘΥΜΙΟΥ ΕΥΔΟΚΙΑ - ΜΑΡΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ /ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ - ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΔΗ & ΤΥΠΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ Είδη Υγροτόπων Τύποι Υγροτόπων 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ - ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΧΛΩΡΙΔΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ - ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ ΠΑΝΙΔΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ - ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ & ΑΞΙΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : ΑΠΕΙΛΕΣ & ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ - ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ - ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ - ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ - ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ - ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ 64 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 69 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 73 ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ /ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η λέξη υγρότοπος είναι ένας νεολογισμός της γλώσσας μας που δημιουργήθηκε για την απόδοση στα ελληνικά της αγγλικής λέξης wetland (υγρή γη / τόπος). Τόσο η αγγλική λέξη όσο και η ελληνική άρχισαν να χρησιμοποιούνται τις τελευταίες δεκαετίες. Συνώνυμη της λέξης υγρότοπος είναι η λέξη υγροβιότοπος, που όμως καλό είναι να αποφεύγεται, γιατί μερικές φορές οδηγεί σε σύγχυση. Ως επιστημονικός όρος η λέξη υγρότοπος υποδηλώνει κάθε τόπο που καλύπτεται μόνιμα ή εποχικά από ρηχά νερά ή που δεν καλύπτεται ποτέ από νερά, αλλά έχει υπόστρωμα (έδαφος, άμμο, χαλίκια κ.ά) υγρό για μεγάλο διάστημα του έτους. Έτσι, ως υγρότοποι μπορούν να θεωρηθούν: ρηχές λίμνες, ρηχά ποτάμια, έλη, λιμνοθάλασσες, πηγές, τυρφώνες με νερό γλυκό, αλμυρό ή υφάλμυρο. Ο επίσημος ορισμός των υγρότοπων διατυπώθηκε στο πλαίσιο της Σύμβασης Ραμσάρ (2/2/1971, Ramsar - Iran). Σύμφωνα με τη Σύμβαση (άρθρο 1), "Υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη με ξυλώδη βλάστηση, από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα, από τυρφώδεις γαίες ή από νερό. Οι περιοχές αυτές κατακλύζονται μονίμως ή προσωρινώς από νερό, το οποίο είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό. Σ' αυτές περιλαμβάνονται και εκείνες που καλύπτονται με θαλασσινό νερό, το βάθος του οποίου κατά τη ρηχία δεν υπερβαίνει τα έξι μέτρα". Kατά τη Σύμβαση Ραμσάρ (άρθρο 2), ως υγρότοποι θα μπορούσαν να θεωρηθούν και "οι παρόχθιες ή παράκτιες ζώνες που συνορεύουν με υγρότοπους ή με νησιά ή με θαλάσσιες υδατοσυλλογές και που είναι βαθύτερες μεν από έξι μέτρα κατά τη ρηχία, αλλά βρίσκονται μέσα στα όρια του υγρότοπου, όπως αυτός ορίζεται παραπάνω". Στην πράξη, έχει διαπιστωθεί ότι ο παραπάνω ορισμός είναι πολύ περιοριστικός και δεν καλύπτει πολλούς τύπους υγρότοπων. Τα κράτη που επικύρωσαν τη Σύμβαση Ραμσάρ, ανάμεσα τους και η Ελλάδα (1974), στην τέταρτη σύνοδο τους στο Montreaux της Ελβετίας το 1990, ενέκριναν έναν πιο αναλυτικό κατάλογο με τα είδη των υγρότοπων. Σύμφωνα με τον κατάλογο αυτό (μετάφραση από Γεράκη κ.ά., 1991), οι υγρότοποι ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ /ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

8 διακρίνονται στους θαλάσσιους και παράκτιους, στους εσωτερικούς και στους τεχνητούς, ενώ σε κάθε μία από τις παραπάνω κατηγορίες συγκαταλέγεται ποικιλία υποπεριπτώσεων. Κάθε υγρότοπος αποτελείται από τους ίδιους βασικούς συντελεστές που συγκροτούν και τα υπόλοιπα οικοσυστήματα. Ως οικοσύστημα ορίζουμε μια οργανωμένη ενότητα έμβιων όντων και αβιοτικών στοιχείων μέσα στην οποία ανταλλάσσονται υλικά και πληροφορίες με κινητήρια δύναμη μια πηγή ενέργειας, ορίζεται ως οικοσύστημα. Η έννοια του οικοσυστήματος περιλαμβάνει δηλαδή όχι μόνο τους ζωντανούς οργανισμούς, αλλά και κάθε τι που τους περιβάλλει και τους επηρεάζει και που ουσιαστικά συνθέτει το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν. Περιλαμβάνει ακόμα τις σχέσεις ανάμεσα σ' αυτούς και τα επιμέρους στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος. Είναι, λοιπόν, φανερό πως η καταγραφή μόνο των συστατικών στοιχείων ενός οικοσυστήματος (π.χ. είδη φυτών, ζώων, μητρικό πέτρωμα κ.λπ.), η περιγραφή δηλαδή της δομής του, δεν αρκεί για τον καθορισμό του. Χρειάζεται, παράλληλα, να λάβουμε υπόψη μας τις αλληλεπιδράσεις, άμεσες ή έμμεσες, μέσω των οποίων τα παραπάνω στοιχεία συνδέονται μεταξύ τους καθορίζοντας έτσι τη λειτουργία του οικοσυστήματος που συνθέτουν. Είναι σαφές ότι η δομή και η λειτουργία ενός οικοσυστήματος χαρακτηρίζονται από σχέσεις άμεσης αλληλεπίδρασης: η δομή καθορίζει τις λειτουργίες που επιτελούνται σ' αυτό και αντίστροφα οι λειτουργίες επενεργούν στη δομή του και την τροποποιούν. Η φύση των οικοσυστημάτων δεν είναι στατική. Τόσο στους βιοτικούς όσο και στους αβιοτικούς παράγοντες των οικοσυστημάτων παρατηρούνται εξελικτικές μεταβολές, ο ρυθμός των οποίων συνήθως επιβραδύνεται όσο το οικοσύστημα "ωριμάζει". Οι παραπάνω τροποποιήσεις αναφέρονται ως "φαινόμενο διαδοχής" και συνεχίζονται έως ότου το σύστημα και τα επιμέρους στοιχεία του (π.χ. σύνθεση βιοκοινοτήτων) φτάσουν σε μια σταθερή σχεδόν κατάσταση που ονομάζεται καταληκτικό στάδιο. Το φαινόμενο της διαδοχής μπορεί να συμβαίνει με ήπιο τρόπο, όταν είναι αποτέλεσμα φυσικών ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ /ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

9 οικολογικών διεργασιών - ενδογενείς αιτίες (π.χ. ταλαντώσεις πληθυσμιακών μεγεθών), ή με περισσότερο βίαιο τρόπο στις περιπτώσεις έντονης επίδρασης εξωγενών παραγόντων (π.χ. εισαγωγή ειδών, ακραίες κλιματολογικές αλλαγές κ.ά.) Ο καθορισμός των ορίων ενός οικοσυστήματος είναι πάντα περισσότερο ή λιγότερο αυθαίρετος, ακόμη και στις περιπτώσεις που τα γεωγραφικά του όρια προσδιορίζονται με φυσικό τρόπο. Για παράδειγμα, ενώ ένα νησί θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα καλά οριοθετημένο οικοσύστημα, διαπιστώνουμε ότι ουσιαστικά αποτελεί ένα ανοιχτό σύστημα ως προς την είσοδο και έξοδο ενέργειας και υλικών. Ο αέρας, για παράδειγμα, και ό,τι αυτός μεταφέρει έρχονται από αλλού. Το νησί επισκέπτονται πουλιά που χρησιμοποίησαν για την αναπαραγωγή τους ή την τροφή τους άλλους τόπους. Κι ακόμη οι άνθρωποι που ταξιδεύουν εκεί φέρνουν και παίρνουν υλικά. Καθορίζουμε λοιπόν τα όρια του οικοσυστήματος ανάλογα με το που εστιάζουμε το ενδιαφέρον μας και με το τι θέλουμε να μελετήσουμε, εν γνώσει της αυθαιρεσίας μας. Έτσι, οικοσύστημα μπορεί να θεωρηθεί ένα νησί ή ολόκληρος ο Θεσσαλικός κάμπος, ο Όλυμπος ή μια πόλη, ένα φύλλο οξιάς που βρίσκεται σε φάση αποσύνθεσης ή μία λίμνη. Η μοναδική εξαίρεση στον κανόνα της αυθαίρετης οριοθέτησης είναι όταν θεωρούμε τη Γη ως ένα οικοσύστημα, παραβλέποντας βέβαια τις διαπλανητικές αλληλεπιδράσεις. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ /ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

11 ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΥΓΡΗ ΓΗ: ΥΓΡΟΤΟΠΟΣ ή ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΟΣ

13 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Υδροβιότοπος ή υγρότοπος ονομάζεται κάθε περιοχή που καλύπτεται εποχικά ή μόνιμα από ρηχά νερά, ή που δεν καλύπτεται ποτέ από νερά, αλλά το υπόστρωμά της είναι υγρό για μεγάλο χρονικό διάστημα μέσα στο έτος. Το υπόστρωμα των υγροτόπων μπορεί να είναι έδαφος, άμμος, χαλίκια κλπ. Οι υγρότοποι έχουν ιδιαίτερη οικολογική σημασία, η οποία οφείλεται στην ποικιλότητα των ειδών και στις πυκνότητες των πληθυσμών που κατοικούν σε αυτούς, στη συνήθως υψηλή τους παραγωγικότητα και στα ιδιαίτερα ενδιαιτήματα που περικλείουν. Σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό της Σύμβασης Ραμσάρ, υγρότοποι είναι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη με ξυλώδη βλάστηση, από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα, από τυρφώδεις γαίες ή από νερό. Οι περιοχές αυτές κατακλύζονται μονίμως ή προσωρινώς με νερό, το οποίο είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό. Σ αυτές περιλαμβάνονται και εκείνες που καλύπτονται με θαλασσινό νερό, το βάθος του οποίου κατά τη ρηχία δεν υπερβαίνει τα έξι μέτρα. Κατά την ίδια σύμβαση, στους υγρότοπους μπορούν να ενταχθούν και οι παρόχθιες ή παράκτιες ζώνες που γειτονεύουν με υγροτόπους ή με νησιά ή με θαλάσσιες υδατοσυλλογές και που είναι βαθύτερες μεν από έξι μέτρα κατά τη ρηχία, αλλά βρίσκονται μέσα στα όρια του υγροτόπου. Οι υγρότοποι, όσοι δεν έχουν εντελώς υποβαθμισθεί από τον Άνθρωπο, σφύζουν από ζωή. Ιδιαίτερα θαυμαστή είναι η πληθώρα υδρόβιων πουλιών που βρίσκουν εκεί χώρους για αναπαραγωγή, φώλιασμα, τροφή και ξεκούραση. Πολλά από τα είδη είναι μεταναστευτικά και προστατεύονται άμεσα ή έμμεσα από Διεθνείς Συμβάσεις (π.χ. Ραμσάρ, Βέρνης, Ρίο) και Κοινοτικές Οδηγίες (π.χ.79/409/εοκ για τα άγρια πουλιά). Eπίσης, πολλοί υγρότοποι προστατεύονται από την εθνική νομοθεσία, τη Σύμβαση Ραμσάρ και περιλαμβάνονται στο ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

14 1.2. ΕΙΔΗ & ΤΥΠΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ Είδη Υγροτόπων Οι υγρότοποι διακρίνονται σε φυσικούς και τεχνητούς, ανάλογα με τον τρόπο δημιουργίας τους. Σύμφωνα με το Γραφείο Ραμσάρ, στους φυσικούς υγροτόπους μπορούν να συμπεριληφθούν περίπου 17 τύποι υγροτόπων και στους τεχνητούς περίπου 8. Ωστόσο, οι πιο γνωστοί στο ευρύτερο κοινό, τύποι υγροτόπων είναι λιγότεροι σε αριθμό. Σύμφωνα με την κατάταξη του Διεθνούς Γραφείου Έρευνας Υγροτόπων και Υδροβίων Πουλιών (I.W.R.B.), οι υγρότοποι διακρίνονται σε φυσικούς και τεχνητούς: στην πρώτη κατηγορία υπάγονται τα δέλτα και οι εκβολές των ποταμών, τα έλη, οι καλαμιώνες, οι αμμονησίδες, οι θαμνώνες, οι λιμνοθάλασσες κ.ά., ενώ στη δεύτερη κατηγορία, οι αλυκές, οι ιχθυοκαλλιέργειες, οι τάφροι άρδευσης, οι ορυζώνες, οι τεχνητές λίμνες, οι λεκάνες καθαρισμού λυμάτων κ.ά Τύποι Υγροτόπων Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ταξινόμησης των υγροτόπων σε τύπους, π.χ. ανάλογα με τη ρέουσα ή στάσιμη φύση των νερών, την αλατότητα του νερού, τη γειτνίασή τους με θάλασσα, το υπόστρωμά τους, με το αν είναι φυσικοί ή τεχνητοί κλπ. Δέλτα Δέλτα ονομάζονται οι εκτάσεις που σχηματίζονται από τα στερεά υλικά που μεταφέρουν οι ποταμοί και τα εναποθέτουν στις εκβολές τους. Μολονότι όλοι οι ποταμοί μεταφέρουν στερεά υλικά, δεν έχουν όλοι τη δυνατότητα να σχηματίζουν δέλτα. Για να σχηματιστεί ένα δέλτα, πρέπει να υπάρχει ευνοϊκός συνδυασμός παραγόντων που σχετίζονται με τα γνωρίσματα του ποταμού, της λεκάνης απορροής του ποταμού και της θαλάσσιας ακτής καθώς και με τις βροχοπτώσεις κλπ. Δέλτα, για παράδειγμα, μπορεί να σχηματίσουν και ποταμοί που εκβάλλουν σε λίμνες. Ανάλογα με τους παράγοντες και τις διεργασίες σχηματισμού τους, τα δέλτα μπορούν να διακριθούν σε διάφορους μορφοδυναμικούς τύπους: ακτινωτός, πέλματος πτηνού, λοβοειδής, τοξοειδής. Μία από τις αιτίες των διαφορών μεταξύ των δέλτα, ως προς τα ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

15 οικοσυστήματα που αυτά φιλοξενούν, είναι οι διαφορές τους ως προς τον μορφοδυναμικό τύπο. Ένα δέλτα, παρόλο που συνηθίζεται να θεωρείται συνολικά υγρότοπος, στην πραγματικότητα αποτελείται από μωσαϊκό διαφόρων τύπων υγροτόπων αλλά και χερσαίων τοποθεσιών. Εάν θέλει κάποιος να ακριβολογήσει, τα δέλτα είναι ευρύτερες μονάδες τοπίου, οι οποίες περικλείουν επιμέρους τύπους υγροτόπων. Οι μονάδες αυτές έχουν προέλθει είτε από φυσικές διεργασίες, είτε από αποξηράνσεις. Σε δέλτα μπορεί κάποιος να συναντήσει, εκτός από κοίτες ποταμών (τις περισσότερες φορές διευθετημένες εγκιβωτισμένες), λιμνοθάλασσες, παράκτια αλοέλη (δηλαδή αλμυρά έλη), υγρολίβαδα, παρόχθια δάση και παρόχθιους θαμνώνες, αλυκές, ορυζώνες, στραγγιστικές τάφρους, αρδευτικές διώρυγες κλπ. που δεν έχουν πάντα σαφώς διακριτά όρια, και, όπως ήδη αναφέραμε, αποτελούν μωσαϊκό. Αυτή ακριβώς η εν είδη μωσαϊκού χωροδιάταξη των οικοσυστημάτων και η ποικιλότητά τους καθιστά τα δέλτα ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα από άποψη μελέτης, χαρτογράφησης, χωρισμού σε επιμέρους διαχειριστικές ενότητες και λήψης μέτρων διαχείρισης. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μονάδων ενός δέλτα οφείλονται κυρίως στους παράγοντες υδατικό καθεστώς και ορνιθοπανίδα. Το νερό στις διάφορες τοποθεσίες ενός δέλτα μπορεί να είναι γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό. Η αλατότητα κυμαίνεται από έτος σε έτος και από εποχή σε εποχή του έτους. Τα οικοσυστήματα των ελληνικών δέλτα καταπονούνται από την έλλειψη ικανής ποσότητας γλυκού νερού κατά το θέρος, διότι το γλυκό νερό των ποταμών οδηγείται στα αρδευτικά δίκτυα. Ουσιαστικά έχει σχεδόν διακοπεί η φυσική διεργασία του εμπλουτισμού των δελταϊκών πεδιάδων με θρεπτικά στοιχεία, τα οποία μετέφερε στις πεδιάδες αυτές κάθε έτος το πλημμυρικό νερό των ποταμών. Η καταπόνηση μπορεί να μειωθεί αισθητά με την εφαρμογή σύγχρονων προσεγγίσεων που αποσκοπούν στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των αρδεύσεων. Έλη Έλη είναι πολύ ρηχές υδατοσυλλογές με μόνιμη ή περιοδική κατάκλυση νερού (συνήθως περιοδική). Οι ελώδεις εκτάσεις της Ελλάδος καλύπτουν σήμερα ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

16 ελάχιστο ποσοστό εκείνων που υπήρχαν πριν από τις μεγάλες αποξηράνσεις της δεκαετίας του 1920 και μετέπειτα. Τα έλη (και τα συνώνυμά τους τέλματα και βάλτοι) έχουν συνδεθεί επί εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια με κάτι ανθυγιεινό, δυσάρεστο και επικίνδυνο (ελονοσία, ελώδης πυρετός, «βάλτωσε η προσπάθεια», «φτάσαμε σε τέλμα» κλπ.). Στην καλύτερη περίπτωση θεωρούνταν ως άχρηστοι τόποι για τους οποίους η σωστότερη διαχείριση ήταν η αποξήρανση. Πράγματι τα έλη, πριν από την ευρεία εφαρμογή του εντομοκτόνου DDT στα τέλη της δεκαετίας του 1940, ευθύνονται για τη μάστιγα της ελονοσίας. Η εχθρική αυτή στάση έναντι των ελών στην Ελλάδα συνεχίστηκε αμείωτη έως τα τέλη της δεκαετίας του Για παράδειγμα, το 1978 οι αρμόδιες αρχές είχαν δημοσιοποιήσει με υπερηφάνεια την απόφασή τους να αποξηράνουν όλα τα παράκτια έλη της Χαλκιδικής προς όφελος του τουρισμού. Σήμερα τα έλη που μας απέμειναν προστατεύονται από εθνικές, ευρωπαϊκές και διεθνείς κανονιστικές πράξεις ως πολύτιμα υγροτοπικά οικοσυστήματα με μεγάλη ποικιλότητα ειδών. Οι αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας αλλάζουν. Για παράδειγμα, οι κάτοικοι της Νέας Φώκαιας Χαλκιδικής κατάφεραν το 1999 να αποτρέψουν την αποξήρανση του ομώνυμου παράκτιου έλους ύστερα από επίμονους αγώνες. Τα έλη μπορούν να χωριστούν σε παράκτια και εσωτερικά. Τα παράκτια χωρίζονται σε υφάλμυρα και αλμυρά (αλοέλη). Η αλατότητα του νερού των αλοελών μπορεί το θέρος να υπερβαίνει εκείνη του νερού της θάλασσας. Τα αλμυρά και υφάλμυρα έλη βρίσκονται ως επί το πλείστον δίπλα σε λιμνοθάλασσες και φιλοξενούν είδη φυτών προσαρμοσμένων σε συνθήκες υψηλής αλατότητας (αλόφυτα), όπως αυτά του γένους Salicornia. Η αλοφυτική βλάστηση παρουσιάζει εντυπωσιακή ζώνωση σε πολλά έλη όπως στο παράκτιο έλος του Αγίου Μάμα Χαλκιδικής. Πολλά έλη γλυκού νερού σχηματίζονται στη συμβολή δύο ρεουσών υδατοσυλλογών και δίπλα από εσωτερικές λίμνες γλυκού νερού. Λίμνες Αντίθετα με τα έλη οι ελληνικές λίμνες ήταν πάντα τόποι αγαπητοί εξαιτίας της υψηλής οικονομικής σημασίας τους: αλιεύματα, πόσιμο και αρδευτικό νερό, ηπιότερο κλίμα. Τα πολύ παλιά χρόνια ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

17 κτίζονταν και κατοικίες μέσα σε λίμνες (στηριζόμενες σε ξύλινους πασσάλους μπηγμένους στον πυθμένα) για προστασία απέναντι σε άγρια ζώα, εύκολη αλιεία κλπ. Οι περισσότερες λίμνες είναι λίμνες γλυκού νερού και σχηματίζονται κατά το πλείστον μακριά από τις ακτές της θάλασσας ως αποτέλεσμα τεκτονικών ή ηφαιστειακών δυνάμεων ή από τη δράση των παγετώνων. Λιμνοθάλασσες μπορούν να μετατραπούν σε λίμνες γλυκού νερού, όταν για κάποιο λόγο διακοπεί η εισροή αλμυρού νερού από τη θάλασσα και υπάρχει ικανοποιητική εισροή γλυκού νερού από ρέουσες υδατοσυλλογές. Υπάρχουν και λίμνες με αλμυρό ή υφάλμυρο νερό, όταν το υπόστρωμά τους περιέχει πολλά διαλυτά άλατα ή όταν δέχονται εισροές αλμυρού νερού. Η λίμνη Βιστονίδα συνιστά ειδική περίπτωση από την άποψη ότι δέχεται εισροή γλυκού νερού από τη χέρσο (μέσω ποταμών και χειμάρρων) και αλμυρού νερού από τη θάλασσα με αποτέλεσμα να παρατηρείται διαβάθμιση της αλατότητας του νερού της από βορρά (χέρσος) προς νότο (Θρακικό πέλαγος). Από τις πρώτες φροντίδες του φορέα διαχείρισης αυτής της προστατευόμενης περιοχής εικάζεται ότι θα είναι η αντιμετώπιση της προϊούσας ύψωσης της αλατότητας από νότο προς βορρά, η οποία οφείλεται στα έργα που κατασκευάστηκαν στους εισρέοντες χειμάρρους και ποταμούς. Το πρόβλημα δεν είναι απλό διότι, σύμφωνα με κάποια εικασία, οι χείμαρροι και οι ποταμοί λόγω της απόθεσης φερτών υλικών θα προκαλέσουν στο μέλλον χωρισμό της Βιστονίδας στα δύο. Όμοια εικασία έχει γίνει και για τις λίμνες Βόλβη και Καστοριάς. Οι λίμνες θεωρούνται ότι έχουν πεπερασμένη διάρκεια ζωής ακόμη και όταν μένουν ελεύθερες από κάθε ανθρώπινη κακομεταχείριση. Έλληνες επιστήμονες από διάφορους χώρους (π.χ. Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ, Πανεπιστήμιο Πατρών, ΕΚΒΥ) έχουν επισημάνει την ανάγκη μελέτης της εξελικτικής πορείας των λιμνών μας. Ως εκ τούτου είναι εύλογο το θέμα αυτό να απασχολήσει μεσοπρόθεσμα τους φορείς διαχείρισης που έχουν την ευθύνη για λιμναίους υγροτόπους. Λιμνοθάλασσες Λιμνοθάλασσες είναι αβαθείς παράκτιες υδατοσυλλογές που επικοινωνούν με τη θάλασσα μέσω ενός, συνήθως, διαύλου. Ευνοϊκές συνθήκες σχηματισμού τους είναι οι εξής: επίπεδες και ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

18 αμμώδεις ακτές, εκβολή ποταμού και κατάλληλη δράση των θαλασσίων ρευμάτων. Το νερό των λιμνοθαλασσών προέρχεται από τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα, από ποταμούς ή χειμάρρους και από τη θάλασσα. Πρόκειται για εξαιρετικώς δυναμικά συστήματα. Οι υδρολογικές συνθήκες και η αλατότητα του νερού μεταβάλλονται ταχύτατα. Μεταβολές, αλλά βραδύτερες, υφίσταται και η γεωμορφολογία τους. Οι λιμνοθάλασσες θεωρούνται από τα πιο παραγωγικά οικοσυστήματα σε ψάρια υψηλής εμπορικής αξίας. Επιτελούν σε υψηλό βαθμό πολλές φυσικές λειτουργίες και ιδίως τη λειτουργία της εξαγωγής τροφής (στη γειτονική θαλάσσια ζώνη). Οποιαδήποτε, έστω και μικρή, ανθρώπινη παρέμβαση στις λιμνοθάλασσες μπορεί να έχει δυσανάλογα μεγάλες συνέπειες στην ισορροπία τους ως προς την υδρολογία, την αλατότητα και τη βιωτή τους. Ως εκ τούτου η μελέτη των παραγόντων αυτών προκειμένου να εκπονηθεί το σχέδιο διαχείρισής τους πρέπει να βασίζεται, ει δυνατόν, σε πολυετή δεδομένα. Επίσης, η παρακολούθηση των απαραίτητων γνωρισμάτων τους πρέπει να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ιδίως κατά τα πρώτα έτη εφαρμογής του διαχειριστικού σχεδίου. Πηγές Πηγές καλούνται οι τοποθεσίες από τις οποίες πραγματοποιείται ελεύθερη εκροή υπόγειου νερού. Συνήθως στην Ελλάδα οι τοποθεσίες αυτές έχουν εμβαδόν πολύ λίγων τετραγωνικών μέτρων και, σπανιότερα, μερικών εκατοντάδων τετραγωνικών μέτρων. Πρέπει να τονιστεί όμως ότι στην οικολογία των υγροτόπων με τον όρο πηγή υποδηλώνεται όχι απλώς ο τόπος από όπου αναβλύζει νερό αλλά όλο το υγροτοπικό οικοσύστημα, του οποίου η δημιουργία και η διατήρηση οφείλεται σε αυτό το αναβλύζον, το πηγαίο νερό. Τα οικοσυστήματα των πηγών είναι από τα σπανιότερα στην Ελλάδα και συνολικά καλύπτουν ελάχιστη έκταση. Αυτό οφείλεται τόσο στη σχετική σπανιότητα των τοποθεσιών από όπου αναβλύζουν υπόγεια νερά αξιόλογου όγκου, όσο και στο γεγονός ότι τα πηγαία νερά είναι γενικά υψηλής ποιότητας, οπότε χρησιμοποιούνται κατά προτεραιότητα ως ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

19 πόσιμα. Εντούτοις, υπάρχουν ακόμη πολύτιμα οικοσυστήματα πηγών που διατηρούνται παρά τη μείωσή τους σε έκταση και τις αλλοιώσεις που έχουν υποστεί από τεχνικά έργα (υδρευτικά, τουριστικά). Μια ιδιαίτερη κατηγορία πηγών είναι οι θερμοπηγές. Το νερό πολλών θερμοπηγών χρησιμοποιείται για θέρμανση χώρων ή για ιαματικούς σκοπούς. Εκβολές Το χαμηλότερο και πιο διαπλατυσμένο τμήμα της κοίτης ενός ποταμού, εκεί όπου συμβαίνει μείξη του ποτάμιου νερού με το θαλασσινό ονομάζεται εκβολή, ή συνηθέστερα εκβολές. Ο ορισμός όμως αυτός δεν είναι ούτε εντελώς σαφής, ούτε αποδεκτός σε όλες τις χώρες. Μείξη δεν συμβαίνει μόνο μέσα στην κοίτη του ποταμού αλλά και στην αμέσως γειτονική παραλιακή θαλάσσια ζώνη, άρα και αυτή η ζώνη πρέπει λογικά να περιλαμβάνεται στον όρο εκβολή. Ας σημειωθεί ότι στις ακτές της Μεσογείου, σε αντίθεση με τις ακτές που βρέχονται από τον Ατλαντικό, οι παλίρροιες είναι αδύναμες, οπότε ελάχιστο ρόλο παίζουν στη ρύθμιση της μείξης γλυκού και θαλάσσιου νερού και στη δημιουργία εκβολικών οικοσυστημάτων. Η κατανομή της αλατότητας σε μια εκβολή επηρεάζεται από παράγοντες όπως η ροή του ποταμού, ο πυθμένας και το σχήμα της εκβολής, η εξάτμιση, ο άνεμος. Οι επιστήμονες που ασχολούνται με την ανάπτυξη ενιαίας μεθόδου απογραφής και χαρτογράφησης των υγροτόπων όλης της Μεσογείου δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε τελικά συμπεράσματα. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι το κύριο γνώρισμα που είναι υπεύθυνο για την ιδιαιτερότητα των εκβολικών οικοσυστημάτων είναι η ανάμειξη γλυκού νερού στον χώρο και στον χρόνο. Από την άποψη αυτή υπάρχουν μεγάλες ομοιότητες μεταξύ εκβολών και λιμνοθαλασσών με κύρια διαφορά ότι στις εκβολές η επικοινωνία με τη θάλασσα είναι πιο ελεύθερη. Υπάρχει και η γνώμη ότι οι λιμνοθάλασσες και οι εκβολές πρέπει να αποτελούν ενιαία κατηγορία υγροτόπων. Ποταμοί Ποταμός είναι μια επιμήκης υδατοσυλλογή με τρεχούμενο νερό, το οποίο ρέει προς τα κατάντη με τη βαρύτητα. Υπάρχουν ποταμοί με συνεχή ροή και ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

20 άλλοι με περιοδική ροή. Στις ξηρές και ημίξηρες περιοχές συναντά κανείς πολλούς ποταμούς με περιοδική ροή, και μάλιστα εντελώς ακανόνιστη, ιδίως όταν το υπόστρωμά τους αποτελείται από ασβεστολιθικά υλικά. Οι όροι ποταμός και ρυάκι δεν είναι σαφώς διαχωρισμένοι, διότι σε περιοχές με λίγες βροχοπτώσεις ο όρος ποταμός αποδίδεται και σε ρέουσες υδατοσυλλογές με στενή κοίτη και μικρή παροχή. Για παράδειγμα, η ρέουσα υδατοσυλλογή που διασχίζει το χωριό Άγιος Γερμανός της περιοχής Πρεσπών ονομάζεται ποταμός, ενώ αν συγκριθεί με τους ποταμούς Αχελώο, Αξιό, Στρυμόνα κλπ. θα μπορούσε να χαρακτηριστεί απλώς ως ρυάκι. Το νερό των ποταμών προέρχεται κυρίως απευθείας από τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα και από την επιφανειακή απορροή. Υπάρχουν περιπτώσεις τροφοδοσίας ποταμών και με υπόγεια νερά ή με νερό λιμνών. Οι κύριοι φυσικοί παράγοντες που ρυθμίζουν την ποιότητα του νερού ενός ποταμού είναι η φύση της κοίτης του και της λεκάνης απορροής του (τύποι και κλίσεις εδαφών, μορφές κάλυψης γης) και το καθεστώς των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Ως εκ τούτου η ποιότητα διαφέρει πολύ από εποχή σε εποχή και κατά μήκος της κοίτης. Για παράδειγμα, η διαύγεια του νερού μπορεί να μειωθεί δραστικά λίγες ώρες ύστερα από μια καταρρακτώδη βροχή που δέχτηκε η λεκάνη απορροής του. Μεγάλοι πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο γεννήθηκαν δίπλα σε ποταμούς. Πολλοί ποταμοί έχουν θεοποιηθεί. Τεράστιες και αναγνωρισμένες από τα πανάρχαια χρόνια είναι οι οικονομικές αξίες τους: υδρευτική, αρδευτική, μεταφορική. Εντονότατες και οι ανθρώπινες παρεμβάσεις που δέχθηκαν: μετατόπιση κοίτης, εκβαθύνσεις, εγκιβωτισμός κοίτης, φράγματα, λιμάνια, εισροή λυμάτων. Η αναγνώριση όμως όλων των αξιών των ποταμών έχει ιστορία λίγων αιώνων (ιδιαίτερα του 20ου αιώνα). Η μελέτη των ποτάμιων μορφών ζωής και της θεώρησης των ποταμών ως οικοσυστημάτων έχει ακόμη πιο πρόσφατη ιστορία. Ποτάμια οικοσυστήματα, υπό τη στενή έννοια, είναι εκείνα των οποίων οι οργανισμοί είναι προσαρμοσμένοι σε συνθήκες συνεχούς ροής του νερού. Συχνά, όμως, τα ποτάμια οικοσυστήματα εξετάζονται από κοινού με τα παραποτάμια, δηλαδή, ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

21 με εκείνα των οποίων το υδατικό καθεστώς του εδάφους τους εξαρτάται, κατ εξοχήν από το ποτάμιο νερό (εποχική υπερχείλιση, πλάγια διήθηση). Για λίγους ποταμούς της Ελλάδας υπάρχουν φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών που έχουν στην αρμοδιότητά τους όλο το μήκος της κοίτης και τη λεκάνη απορροής τους. Το γεγονός αυτό, καθώς και το ότι υπάρχουν σπουδαίοι ποταμοί στη βόρεια Ελλάδα που είναι διασυνοριακοί, επιβάλλει την ευρεία συνεργασία σε διεθνές επίπεδο. Η Οδηγία 2000/60/ΕΕ επιβάλλει ευρύτερη θεώρηση της διαχείρισης των ποτάμιων οικοσυστημάτων με βάση το υδατικό διαμέρισμα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ορίσει επιστημονικό πλαίσιο για την παρακολούθηση της οικολογικής ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, το οποίο στην περίπτωση των ποτάμιων υδάτων παρουσιάζει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες βιολογικές πλευρές. Η εφαρμογή του πλαισίου αυτού απαιτεί περισσότερους εξειδικευμένους επιστήμονες από όσους υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα. Τεχνητές λίμνες Οι τεχνητές λίμνες είναι η σπουδαιότερη κατηγορία τεχνητών υγροτόπων της Ελλάδος τόσο από την άποψη της έκτασης που καλύπτουν, όσο και από την άποψη του αριθμού και των αξιών που έχουν αποκτήσει. Ονομάζονται και τεχνητοί ταμιευτήρες. Η λέξη ταμιευτήρας δείχνει και τους περιορισμένους αρχικά σκοπούς που είχαν τεθεί κατά τον σχεδιασμό και τη διαχείρισή τους. Οι σκοποί αυτοί ήταν να αποταμιεύσουν νερό ποταμών, ρυακιών ή και χειμάρρων ώστε να αποκτήσουν οι ταμιευτήρες αξία αντιπλημμυρική, υδρευτική, αρδευτική, υδροηλεκτρική ή, συνηθέστερα, συνδυασμό αυτών των αξιών. Το γεγονός ότι οι περισσότερες τεχνητές λίμνες στηρίζουν λιγότερο ή περισσότερο πολύτιμα υγροτοπικά οικοσυστήματα και έχουν αποκτήσει με την πάροδο του χρόνου και άλλες αξίες, π.χ. βιολογική, αλιευτική, αναψυχής, δεν ήταν απόρροια ηθελημένου σχεδιασμού, αλλά «παρέμβασης» της φύσης. Η κατασκευή τεχνητών λιμνών με φράγματα σε ποταμούς είχε ως αποτέλεσμα να προστεθούν οικοσυστήματα στο ελληνικό υγροτοπικό κεφάλαιο αλλά και να υποστούν αλλοιώσεις κατάντη οικοσυστήματα (ποτάμια, παραποτάμια, εκβολικά ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

22 κλπ.). Οι τεχνητές λίμνες είναι εφοδιασμένες με κατασκευές (θυρίδες, αναχώματα), μέσω των οποίων ρυθμίζεται η στάθμη του νερού τους για να εξυπηρετούνται οι ανάγκες για τις οποίες έχουν κατασκευαστεί. Σήμερα στις ανάγκες αυτές περιλαμβάνεται και η ανάγκη να διατηρούνται τα υγροτοπικά οικοσυστήματα που οι τεχνητές λίμνες συντηρούν. Προφανώς, όπως δείχνει το παράδειγμα της Τεχνητής Λίμνης Κερκίνης, η πλήρης ικανοποίηση όλων των αναγκών των ανθρώπων και της φύσης είναι αδύνατη. Μια ισορροπημένη ικανοποίηση αυτών των αναγκών μπορεί να επιτύχει ο αρμόδιος φορέας διαχείρισης. Η επιτυχία είναι θέμα αρμονικής συνεργασίας όλων των χρηστών και επίλυσης του σοβαρού προβλήματος της αυξανόμενης εναπόθεσης φερτών υλικών στον πυθμένα. Αλυκές Λίγες χημικές ουσίες είναι τόσο χρήσιμες στη ζωή του ανθρώπου όσο το χλωριούχο νάτριο, το κοινό αλάτι. Ουσία χρήσιμη στη διατροφή ανθρώπου και αγροτικών ζώων, παμπάλαιο συντηρητικό τροφίμων και πρώτη ύλη για πολλές βιομηχανικές διεργασίες. Το αλάτι έχει χρησιμοποιηθεί σε ορισμένες περιοχές της Γης και ως νόμισμα. Τα πολύ παλιά χρόνια οι άνθρωποι προμηθεύονταν το αλάτι από ορυχεία ή το συνέλεγαν από πολύ ρηχές φυσικές παράκτιες λεκάνες, στις οποίες μέσω της έντονης εξάτμισης του θαλασσινού νερού κατά το θέρος προκαλούνταν εναπόθεση αλατιού. Οι αλυκές, στην ουσία, δεν είναι τίποτε άλλο από τεχνητές λεκάνες συμπύκνωσης του θαλασσινού νερού. Δημιουργούνται σε παράκτιες επίπεδες εκτάσεις με αργιλώδες έδαφος που εξασφαλίζει τη στεγανότητα του πυθμένα. Το θαλασσινό νερό εισέρχεται στις αλυκές με άντληση από τη θάλασσα, διατρέχει την αλυκή -όπου αυξάνεται η αλατότητά του εξαιτίας της εξάτμισης- και καταλήγει πάλι στη θάλασσα. Οι αλυκές αποδείχθηκαν ιδιαίτερα ευνοϊκά ενδιαιτήματα για πολλά είδη πουλιών. Παρέχουν στα είδη που ζουν εκεί άφθονη τροφή, γιατί στους χώρους εξάτμισης του θαλασσινού νερού και συλλογής του αλατιού (τα λεγόμενα τηγάνια ή αλοπήγια), ζουν πολλά είδη αρθροπόδων και καρκινοειδών. Οι οργανισμοί που ζουν στις αλυκές έχουν αναπτύξει μηχανισμούς προσαρμογής στην αυξημένη ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

23 αλατότητα. Ορυζώνες Το ρύζι είναι το κύριο δημητριακό για πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων και καλλιεργείται στις εύκρατες και τροπικές ζώνες της Γης. Μια σπουδαία διαφορά του από άλλα, επίσης ευρέως διαδεδομένα, δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, αραβόσιτος, σόργο) είναι ότι, κατά ένα μεγάλο μέρος του βιολογικού του κύκλου το έδαφος, στο οποίο καλλιεργείται, πρέπει να είναι κατακλυσμένο με νερό. Oι ορυζώνες είναι τεχνητοί υγρότοποι εποχικά κατακλυζόμενοι. Οι ορυζώνες βρίσκονται πολύ συχνά κοντά σε φυσικούς υγροτόπους ή αποτελούν μέρος υγροτοπικών συμπλεγμάτων (π.χ. σε δέλτα). Πολλοί ορυζώνες είναι, ουσιαστικά, τροποποιημένοι φυσικοί υγρότοποι. Από τη μια πλευρά, οι ορυζώνες θεωρούνται ανταγωνιστικοί προς τους φυσικούς υγροτόπους ως προς τον χώρο που καταλαμβάνουν και ως προς το γλυκό νερό που χρειάζονται. Επίσης, όταν οι χημικές ουσίες που απαιτούν οι ορυζώνες εφαρμόζονται χωρίς σύνεση, τότε προκαλούνται προβλήματα στους φυσικούς υγροτόπους. Από την άλλη πλευρά, οι ορυζώνες είναι δευτερεύοντα μεν, αλλά πολύτιμα ενδιαιτήματα άγριας πανίδας και ιδίως ορνιθοπανίδας. Πολλά είδη υδρόβιων πουλιών επισκέπτονται τους ορυζώνες για τροφοληψία, πράγμα που εικάζεται ότι συμβάλλει θετικά και στην καλλιέργεια του ρυζιού. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

24 ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

27 2.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βιοποικιλότητα Είναι τα πάντα! Από τα πιο μικροσκοπικά μικρόβια μέχρι τα πιο ψηλά δέντρα, από οργανισμούς που περνούν όλη τους τη ζωή στα μεγάλα βάθη των ωκεανών μέχρι αυτούς που αγκιστρώνονται στα βαθύτερα στρώματα του εδάφους. Ο όρος βιοποικιλότητα χρησιμοποιείται για να περιγράψει: τα διαφορετικά περιβάλλοντα του πλανήτη μας το σύνολο των ζωντανών μορφών που φιλοξενούν τα γήινα οικοσυστήματα και τη ζωή που αναπτύσσεται σε αυτά. Το κάθε είδος διαδραματίζει ένα συγκεκριμένο ρόλο μέσα στο οικοσύστημα και συνδέεται με άλλα είδη. Οι υγρότοποι εμφανίζουν μια μεγάλη ποικιλία τύπων βλάστησης με πλούσια χλωρίδα. Είδη φυτών των υγροτόπων με τρεχούμενο νερό: οι ιτιές, τα πλατάνια, οι λεύκες, τα καλάμια. Είδη χαρακτηριστικά των στάσιμων νερών: το αγριοκάλαμο, οι ψάθες, τα βούρλα, οι σκίρποι, τα νούφαρα και το μυριόφυλλο. (εμφανίζονται στα χαμηλά και προς τις εκβολές τμήματα των ποταμών καθώς και στις λίμνες). Οι υγρότοποι, εκτός από τα φυτά, φιλοξενούν μεγάλη ποικιλία ζώων. Η πανίδα των υγροτόπων αποτελείται από: είδη που ζουν αποκλειστικά στο νερό (π.χ. τα ψάρια), είδη που περνούν κάποιο στάδιο της ζωής τους μέσα στο νερό (προνύμφες ασπόνδυλων, αμφίβια κ.ά.) είδη που τρέφονται, αναπαράγονται και φωλιάζουν στους υγρότοπους (π.χ. πουλιά) ΧΛΩΡΙΔΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ - ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ Τα βασικά στοιχεία της υγροτοπικής βλάστησης είναι τα φυτά που την αποτελούν. Στο σύνολο τους τα διάφορα είδη φυτών ποικίλλουν πάρα πολύ ως προς το μέγεθος, τη μορφή αυξήσεως, τον βιολογικό τους κύκλο και την προσαρμοστικότητα στο υγροτοπικό περιβάλλον. Στον ίδιο υγρότοπο μπορούν να βρίσκονται συγχρόνως πολύ διαφορετικά φυτικά είδη π.χ. μόνιμα βυθισμένα και ελεύθερα επιπλέοντα βρύα και φυλλοβόλα δένδρα. Τα φυτά των υγροτόπων διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: Υδρόφιλα ή υδροχαρή φυτά, που μπορούν να συμπληρώσουν τον βιολογικό τους κύκλο όταν τα βλαστικά τους τμήματα είναι εντελώς βυθισμένα ή επιπλέοντα και ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

28 Υγροτοπικά φυτά που περνούν ένα μόνο μέρος του βιολογικού τους κύκλου σε υδάτινο περιβάλλον ή ένα μόνο μέρος τους π.χ. η ρίζα τους είναι βυθισμένο στο νερό. Τα υδρόφιλα και τα υγροτοπικά φυτά μπορούν να διαιρεθούν ανάλογα με τη βιοτική τους μορφή ή την αυξητική τους μορφή. Τα υδρόφιλα φυτά ταξινομούνται σε τρεις υποκατηγορίες ως εξής: Βυθισμένα ριζόφυτα, δηλαδή φυτά που ριζώνουν στο ίζημα έχοντας τα βλαστικά τους μέρη εξ ολοκλήρου βυθισμένα. Ριζόφυτα με επιπλέοντα φύλλα. Πλευστόφυτα. Φυτά που δεν έχουν τις ρίζες τους στο βυθό, αλλά που επιπλέουν μέσα στο νερό ή στην επιφάνεια. Τα υγροτοπικά φυτά ταξινομούνται σε τέσσερις υποκατηγορίες : Βρυοειδή, που εξέχουν από το νερό, δηλαδή μικρά φυτά, κυρίως βρύα, που ριζώνουν στο ίζημα με τμήματα βλαστών τους πάνω από την επιφάνεια του νερού. Πλευστοελόφυτα, δηλαδή φυτά που επιπλέουν ελεύθερα στη επιφάνεια του νερού με μόνο τη ρίζα τους βυθισμένη. Ελόφυτα. Τα ποώδη αυτά φυτά ριζώνουν στο ίζημα. Η ρίζα, ο κατώτερος βλαστός και τα κατώτερα φύλλα είναι βυθισμένα στο νερό, ενώ το υπόλοιπο μέρος του βλαστού με τα φύλλα του βρίσκεται πολύ πάνω από το νερό. Φανερόφυτα. Θάμνοι ξυλώδεις και δένδρα που έχουν τις ρίζες τους στο υγροτοπικό έδαφος και εξέχουν πολύ από την επιφάνεια του νερού. Οι παραπάνω ομάδες υδρόφιλων και υγροτοπικών φυτών έχουν αναπτύξει πολλές προσαρμογές που τους επιτρέπουν να διαβιώνουν σε υδάτινο περιβάλλον. Τα φυτά χρειάζονται νερό για τις περισσότερες φυσιολογικές τους διεργασίες. Όμως ένα υδάτινο περιβάλλον είναι από πολλές απόψεις δυσμενές για τη ζωή τους και για το λόγο αυτό τα ίδια τα φυτά αναπτύσσουν ένα προσαρμοστικό μηχανισμό ώστε να ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

29 μπορούν να αντιμετωπίσουν όλες τις δυσμενείς συνθήκες που δημιουργούνται. Όλα τα υδρόφιλα και υγροτοπικά φυτικά είδη που βρίσκονται στους υγροτόπους της γης είναι πολύτιμος πόρος. Οι πολυάριθμες προσαρμογές τους ως προς τη διαβίωσή τους στο νερό και η μεγάλη ποικιλότητα ως προς τον τρόπο που αυξάνουν καθιστούν τα είδη αυτά ένα τεράστιο απόθεμα γονιδίων. Τα οργανικά υλικά που παράγει η υγροτοπική βλάστηση καταναλώνονται κατά ένα μέρος τους από φυτοφάγα ασπόνδυλα, ψάρια, πουλιά και θηλαστικά. Πολλά είδη πουλιών και θηλαστικών εξαρτώνται ως προς τις ανάγκες τους για τροφή από την υγροτοπική βλάστηση. Ο βλαστός και οι σπόροι των βυθισμένων φυτών, καθώς και αυτών που εξέχουν από το νερό υγροτοπικών φυτών αποτελούν τροφή για πάπιες, χήνες, κύκνους, φαλαρίδες κ.λπ. Ο βαθμός της επίδρασης που έχει η βόσκηση από τα υδρόβια πουλιά διαφέρει ανάλογα με την τοποθεσία. Δηλαδή, τα τμήματα του υγροτόπου που βρίσκονται κοντά σε μέρη όπου αναπαράγονται ή διαχειμάζουν μεγάλοι πληθυσμοί υδρόβιων πουλιών μπορεί να δεχθούν έντονη βόσκηση για παρατεταμένες περιόδους, ενώ οι υγρότοποι που βρίσκονται κατά μήκος μεταναστευτικών οδών μπορεί βέβαια να δεχθούν την επίσκεψη τεράστιου αριθμού πουλιών, αλλά μόνο για μερικές μέρες το χρόνο. Τα θηλαστικά εξάλλου μπορούν να επιδράσουν πάρα πολύ στη βλάστηση των υγροτόπων. Ο κάστορας, για παράδειγμα, μπορεί να αλλοιώσει τη δομή και λειτουργία του υγροτόπου κατασκευάζοντας φράγματα και μεταβάλλοντας ριζικά την υδρολογία. Παρόλο που η κατανάλωση φυτικών υλικών από τα φυτοφάγα ζώα στους υγροτόπους μπορεί να έχει τοπική σημασία, στις περισσότερες περιπτώσεις το μεγαλύτερο μέρος του φυτικού υλικού που παράγεται στους υγροτόπους δεν καταναλώνεται αλλά γηράσκει, νεκρώνεται και αποσυντίθεται. Ο βαθμός αποσύνθεσης εξαρτάται από τη χημική σύνθεση του ξηροτάπητα και από τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Έτσι δημιουργείται στο έδαφος ένα παχύ στρώμα οργανικής ύλης, η οποία έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα, διότι καθορίζει την ποσότητα πρωτογενούς παραγωγής που μπορεί να έχει ένας βιότοπος ΠΑΝΙΔΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ Οι υγρότοποι, εκτός από τα φυτά, φιλοξενούν ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

30 μεγάλη ποικιλία ζώων. Η πανίδα των υγροτόπων αποτελείται από: είδη που ζουν αποκλειστικά στο νερό (π.χ. τα ψάρια), είδη που περνούν κάποιο στάδιο της ζωής τους μέσα στο νερό (προνύμφες ασπόνδυλων, αμφίβια κ.ά.) είδη που τρέφονται, αναπαράγονται και φωλιάζουν στους υγρότοπους (π.χ. πουλιά). Αναλυτικότερα στους υγροτόπους συναντάμε: Ασπόνδυλα όπως διάφορα έντομα, σκουλήκια και μαλάκια. Τα πιο χαρακτηριστικά είδη των ελληνικών επιφανειακών υδάτων είναι: α) τα υδρόβια σαλιγκάρια, β) τα υδρόβια σκαθάρια, γ) οι λιβελλούλες και δ) τα κουνούπια. Το 90% των ασπόνδυλων στα ποτάμια είναι έντομα, τα οποία προσαρμόζονται εύκολα στις συνθήκες του περιβάλλοντος αυτού. Αυτοί οι οργανισμοί έχουν αναπτύξει ειδικές προσαρμογές απέναντι στην μεγάλη ταχύτητα ροής του νερού, όπως είναι η αεροδυναμική κατασκευή του σώματός τους (π.χ. στις νύμφες), τα δυνατά μέλη και τα εξαρτήματα προσκόλλησης στους βράχους ή στο υπόστρωμα (π.χ. δυνατά νύχια, άγκιστρα), οι μυζητήρες (π.χ. στις βδέλλες), τα νήματα μεταξιού και άλλου είδους κολλώδεις εκκρίσεις με τις οποίες στερεώνονται στο υπόστρωμα. Τα υδρόβια ασπόνδυλα αποτελούν τροφή για τα αμφίβια, τα πουλιά και τα ψάρια. Ψάρια, αμφίβια κι ερπετά. Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 126 είδη ψαριών του γλυκού νερού. Ανάμεσα σε αυτά είναι η πέστροφα, το χέλι, το λαβράκι, ο κυπρίνος κ.ά. Τα ψάρια των ποταμών, των ρυακιών και των χειμάρρων έχουν αναπτύξει τρόπους για να αντιμετωπίσουν την έντονη ροή του νερού, ώστε να μπορούν να κινούνται πιο εύκολα και να αφήνουν με ασφάλεια τα αυγά τους. Τέτοιες προσαρμογές είναι το υδροδυναμικό σχήμα του σώματός τους, το πεπλατυσμένο σώμα στα ψάρια του βυθού και τα εξαρτήματα προσκόλλησης (π.χ. βεντούζες) στο μπροστινό τους χείλος (π.χ. γκαβόχελο, βδέλλα). Ορισμένα είδη, όπως ο σολομός και το χέλι που μεταναστεύουν από τη θάλασσα στα ποτάμια κατά την περίοδο αναπαραγωγής τους, μπορούν να κολυμπούν αντίθετα προς την κατεύθυνση της ροής του νερού. Τα πιο κοινά αμφίβια των ελληνικών επιφανειακών υδάτων είναι οι σαλαμάνδρες, όπως η κοινή σαλαμάνδρα και οι βάτραχοι. Ερπετά που ζουν σε αυτά τα οικοσυστήματα είναι η βαλτοχελώνα, διάφορα είδη σαύρας και κάποια φίδια του νερού, όπως ο πρασινολαφιάτης ή ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

31 γιατρόφιδο, το νερόφιδο κ.ά. Πουλιά για τα οποία οι υγρότοποι είναι πολύ σημαντικές περιοχές γιατί εξυπηρετούν τα υδρόβια και αρπακτικά πουλιά για την αναπαραγωγή τους και για να περάσουν εκεί τους δύσκολους μήνες του χειμώνα (διαχείμαση). Σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, 123 είδη πουλιών της Ελλάδας κατατάσσονται στην κατηγορία των σπάνιων και απειλούμενων ειδών. Η κοκκινόχηνα: μία από τις μικρότερες σε μέγεθος αγριόχηνες του κόσμου με μήκος εκατοστά. Ζει σε χαμηλούς χωματόλοφους, συνήθως σε πρανή ποταμών ή λιμνών. Η λεπτομύτα είναι μεσαίου μεγέθους και ένα από τα 6 είδη πουλιών του ίδιου γένους που υπάρχουν στον πλανήτη μας σήμερα. Οι τελευταίες φωλιές λεπτομύτας ανακαλύφθηκαν το 1924 στη ΝΔ Σιβηρία, αλλά παρόλα αυτά μεμονωμένα άτομα συνεχίζουν να καταγράφονται ακόμα. Ο αργυροπελεκάνος είναι το μεγαλύτερο από τα δύο είδη ευρωπαϊκών πελεκάνων. Έχει αργυρόλευκο πτέρωμα με σκουρότερο το πάνω μέρος των φτερούγων του. Αποτελεί ένα παγκόσμια απειλούμενο είδος. Στην Ελλάδα οι αργυροπελεκάνοι φωλιάζουν σε λίμνες και σε παράκτιους υγρότοπους με ρηχές λιμνοθάλασσες, κυρίως στις Πρέσπες και λιγότερο στον Αμβρακικό. Το κεφαλούδι είναι πλέον ένα από τα σπανιότερα είδη πουλιών στον κόσμο, με παγκόσμιο πληθυσμό που δεν ξεπερνά τα άτομα. Τα κεφαλούδια αναπαράγονται σε εποχιακά μικρά ρηχά έλη γλυκού ή υφάλμυρου νερού, τα οποία όμως συνδέονται με μεγαλύτερα υγροτοπικά οικοσυστήματα. Θηλαστικά όπως η πολύ σπάνια βίδρα, ο μυοκάστορας, ο λαγόγυρος, το τσακάλι, ο νεροβούβαλος και ο λύκος. Τα θηλαστικά αυτά βρίσκουν τροφή και καταφύγιο στους υγρότοπους κατά τις ξηρές και ζεστές μέρες της θερινής περιόδου. Η βίδρα είναι από τα πιο επιλεκτικά ζώα γι' αυτό και η παρουσία της σε έναν υγρότοπο μαρτυρά την καλή κατάσταση του οικοσυστήματος ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ & ΑΞΙΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ Λειτουργίες των υγροτόπων Οι υγρότοποι είναι ανεκτίμητο οικονομικό, κοινωνικό. πολιτιστικό και φυσικό κεφάλαιο, γιατί οι υδρολογικές και οικολογικές λειτουργίες τους είναι χρήσιμες για την κοινωνία για τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παρέχουν στην υγεία, στην ασφάλεια και την ευμάρεια των ανθρώπων που κατοικούν είτε κοντά στους υγροτόπους, είτε ακόμα και μακριά απ' ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

32 αυτούς. Οι υγρότοποι είναι πολλές φορές τα μόνα μέρη όπου μπορούν να γίνονται ορισμένες λειτουργίες. Καταστροφή των υγροτόπων σημαίνει και καταστροφή των λειτουργιών αυτών. Οι σπουδαιότερες λειτουργίες τις οποίες επιτελεί ή στις οποίες συμβάλλει ένας υγρότοπος είναι: Ο εμπλουτισμός του υπόγειου νερού : Η λειτουργία αυτή έχει να κάνει περισσότερο με τη λεκάνη απορροής του υγροτόπου και λιγότερο με τον υγρότοπο αυτόν καθεαυτόν. Παρόλα αυτά, πολλοί μεγάλοι υγρότοποι που το έδαφος τους είναι διαπερατό συντελούν στον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων. Η παροχή υπόγειου νερού: Παροχή υπόγειου νερού είναι η ροή νερού από τον υπόγειο υδροφορέα προς την επιφάνεια του εδάφους μέσω πηγών και άλλων διεξόδων. Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι υγρότοποι είναι τοποθεσίες σημαντικής παροχής υπόγειου νερού, μπορούμε όμως να πούμε ότι ο υγρότοπος είναι περισσότερο αποτέλεσμα της παροχής του υπόγειου νερού, παρά ένα βιοφυσικό σύστημα που διευκολύνει τη λειτουργία αυτή. Η τροποποίηση των πλημμυρικών φαινομένων: Οι υγρότοποι αποθηκεύουν το νερό της πλημμύρας και το αποδίδουν βαθμιαία μετά το τέλος της, με αποτέλεσμα τη μείωση των πλημμυρικών αιχμών. Η αποτελεσματικότητα ενός υγροτόπου να μειώνει τις πλημμυρικές αιχμές, άρα και τις ζημιές στα κατάντη, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που σχετίζονται με τη μορφολογία της λεκάνης του υγροτόπου, τη θέση του υγροτόπου στη λεκάνη, τη φύση της εξόδου του νερού, τις τριβές που προκαλεί η βλάστηση στη ροή του νερού και τέλος την ένταση της βροχής. Η παγίδευση ιζημάτων: Παγίδευση ιζημάτων ονομάζεται η διεργασία κατά την οποία τα αιωρούμενα υλικά των ποταμών και της απορροής αιχμαλωτίζονται και εναποτίθενται σε υγροτόπους. Τα υλικά αυτά μπορεί να είναι φυσικά ή και ανθρωπογενή (γεωργικά φάρμακα, απόβλητα βιομηχανιών και λύματα οικισμών). Η ικανότητα ενός υγροτόπου να παγιδεύει ιζήματα σχετίζεται θετικά με το μέγεθος του ή και με τον όγκο του νερού που είναι αποθηκευμένος στον υγρότοπο. Η απομάκρυνση τοξικών ουσιών: Ο ρόλος του εδάφους των υγροτόπων σ' αυτή τη λειτουργία είναι πολύ σημαντικός, γιατί μέσω αυτής ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

33 μπορούμε να πετύχουμε βελτίωση της ποιότητας των τοπικών και άλλων νερών. Η ποικιλότητα και αφθονία υδρόβιων οργανισμών: Η λειτουργία αυτή των υγροτόπων αφορά κυρίως τα ψάρια και τα οστρακοειδή. Οι υγρότοποι αποτελούν σημαντικό μέρος του ενδιαιτήματος στο οποίο στηρίζεται η ιχθυοπονία, γιατί παρέχουν τόπους για ωοτοκία, κρυψώνες για αποφυγή αρπάγων, καταφύγια ενάντια σε ακραίες συνθήκες του περιβάλλοντος και τόπους για τροφοληψία. Η ποικιλότητα και αφθονία άγριας πανίδας: Η σπουδαιότερη ίσως λειτουργία των υγροτόπων είναι η ποικιλότητα της άγριας πανίδας που παρουσιάζουν. Τα εδάφη υποστηρίζουν τη λειτουργία αυτή συντελώντας στην παραγωγή τροφής. Για παράδειγμα, πολλά είδη πουλιών που εξαρτούνται από υγροτόπους τρέφονται από τροφές που παράγονται στο έδαφος ή στο ίζημα. Εξάλλου, η λάσπη και η άμμος περιέχουν μεγάλη ποικιλία ασπόνδυλων ζώων τα οποία αποτελούν τροφή για τα πουλιά. Εδαφικές συνθήκες που μειώνουν τους πληθυσμούς μικροβίων και ασπόνδυλων ζουν επηρεάζουν την ποικιλότητα και την αφθονία της άγριας πανίδας. Η Φυσική κληρονομιά: Το έδαφος των υγροτόπων έχει έμμεσο ρόλο σε πολλά στοιχεία αυτής της λειτουργίας, όπως τη διατήρηση του αποθέματος γονιδίων, τη διατήρηση σπάνιων ή ενδημικών ειδών, την επιστημονική έρευνα και την εκπαίδευση. Υπάρχει και άμεσος ρόλος, όπως π.χ. συμβαίνει με εδάφη που βρίσκονται κάτω από αναερόβιες συνθήκες που αποτελούν περιβάλλον το οποίο συντηρεί υπολείμματα γύρης και άλλων φυτικών οργάνων και ιστών, απολιθώματα εντόμων κ.λπ. Το περιβάλλον αυτό αποτελεί επίσης πηγή αρχαιολογικών πληροφοριών. Τα εδάφη και τα ιζήματα εκείνα που έχουν σχηματίσει ορίζοντες ή στρώσεις με διαδοχικό τρόπο, είναι πολύ σημαντικά, γιατί επιτρέπουν τη συγκριτική χρονολόγηση των Παλαιοντολογικών ευρημάτων. Λίγοι υγρότοποι συγκεντρώνουν όλες τις λειτουργίες που προαναφέρθηκαν. Είναι ευνόητο ότι δεν υπάρχει υγρότοπος που να επιτελεί εξίσου αποτελεσματικά όλες τις λειτουργίες, γιατί αυτό εξαρτάται από τα ιδιαίτερα βιολογικά και φυσικά γνωρίσματα του. Κάθε υγρότοπος επομένως αποτελεί μοναδική περίπτωση τόσο από άποψη δομική, όσο και λειτουργική. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

34 Η αξία των υγροτόπων για τον άνθρωπο Η σημασία των υγροτόπων για τον άνθρωπο είναι αποτέλεσμα των λειτουργιών τους. Μια λειτουργία μπορεί να ωφελεί τον άνθρωπο με πολλούς τρόπους, δηλαδή να έχει περισσότερες από μια αξίες. Οι λειτουργίες είναι πολύπλοκες και αλληλοεξαρτούμενες και η σημασία τους διαφέρει από υγρότοπο σε υγρότοπο, ενώ πολλές υγροτοπικές αξίες οφείλονται σε συνδυασμό λειτουργιών. Τις αξίες που παρουσιάζουν οι υγρότοποι μπορούμε να τις κατατάξουμε ως εξής: Βιολογική αξία: Σχετίζεται κυρίως με τη βιολογική ποικιλότητα. Διακρίνεται ανάλογα με το επίπεδο οργάνωσης της ζωής σε γενετική ποικιλότητα, ποικιλότητα ειδών και οικολογική ποικιλότητα. Υδρευτική αξία: Η αξία των υγροτόπων για πόσιμο νερό αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία εξαιτίας της εξάντλησης ή και αλάτωσης των υπόγειων νερών. Πολλοί υγρότοποι χρησιμοποιούνται σήμερα για ύδρευση και πολλοί άλλοι θεωρούνται ως αποθήκες πόσιμου νερού για το μέλλον. Αρδευτική αξία: Το νερό των υγροτόπων, σε ξηρές και ημίξηρες περιοχές χρησιμοποιείται για άρδευση, με αποτέλεσμα την αύξηση της αγροτικής παραγωγής. Αλιευτική αξία: Πολλοί υγρότοποι, ιδίως οι υφάλμυρες λιμνοθάλασσες και οι λίμνες γλυκού νερού έχουν τις προϋποθέσεις για να αποκτήσουν ικανοποιητικούς πληθυσμούς εμπορεύσιμων ψαριών. Με σωστή διαχείριση των πληθυσμών αυτών η παραγωγή αλιευμάτων μπορεί να είναι υψηλή. Κτηνοτροφική αξία: Πολλές παρόχθιες εκτάσεις παρέχουν πλούσια βοσκήσιμη ύλη και μεγαλύτερη περίοδο βόσκησης, ιδίως όταν το έδαφος είναι γόνιμο. Αντιπλημμυρική αξία: Οι υγρότοποι προσφέρουν αντιπλημμυρική προστασία σε καλλιέργειες και οικισμούς από πλημμύρες που μπορεί να προέρχονται από ποταμούς και χείμαρρους ή και από τη θάλασσα. Βελτίωση της ποιότητας του νερού: Οι υγρότοποι μπορούν όχι μόνο να παγιδεύουν φερτά υλικά και ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

35 ρύπους, αλλά και να απαλλάσσουν σε κάποιο βαθμό το νερό από ανεπιθύμητες ουσίες, ώστε να βελτιώνεται η ποιότητά του. Σ' αυτό σπουδαίο ρόλο παίζει η υδρόβια βλάστηση των υγροτόπων. Αξία αναψυχής: Οι υγρότοποι προσφέρουν θαυμάσιες ευκαιρίες για παθητική αναψυχή π.χ. απόλαυση του τοπίου, φωτογράφιση, παρατήρηση πουλιών κλπ. ή για ενεργητική αναψυχή π.χ. ερασιτεχνική αλιεία κλπ. Πολιτιστική αξία: Η πολιτιστική αξία ενός υγροτόπου εξαρτάται από τη σύνδεσή του με τη μυθολογία, ιστορία και λαογραφία της γύρω περιοχής. Κλιματική αξία: Οι ζημιές σε καλλιεργούμενα φυτά από καύσωνες και παγετούς είναι λιγότερο έντονες, όταν αυτά καλλιεργούνται κοντά σε υγροτόπους. Η ευνοϊκή επίδραση μπορεί να φθάσει από μερικές εκατοντάδες ή και χιλιάδες μέτρα απ' αυτόν. Επιστημονική εκπαίδευση: Η ποικιλία των φυσικών γνωρισμάτων, η ποικιλία των ειδών, η ομορφιά των υδρόβιων πουλιών και οι ποικίλες χρήσεις καθιστούν τους υγροτόπους ιδιαίτερα ελκυστικούς χώρους για έρευνα και εκπαίδευση. Ο μεγάλος αριθμός, η ποικιλία και η αλληλεξάρτηση των αξιών που έχει ο υγρότοπος, προκαλούν κατά κανόνα συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ κοινωνικών ομάδων. Οι συγκρούσεις αυτές γίνονται πιο πολύπλοκες όταν πολλοί άνθρωποι ανήκουν σε περισσότερες από μια ομάδες π.χ. όταν οι γεωργοί είναι και ψαράδες. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

39 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι υγρότοποι αντιμετωπίζουν διάφορες φυσικές απειλές που θέτουν σε δοκιμασία τις αντοχές τους. Οι φυσικές διεργασίες μπορεί να συμβαίνουν περιοδικά ή συνεχώς για μεγάλα χρονικά διαστήματα ή και να είναι απότομες με μικρή χρονική διάρκεια. Τέτοιες φυσικές διεργασίες είναι η ξηρασία, οι πλημμύρες, οι πυρκαγιές, οι ηφαιστειακές εκρήξεις, οι σεισμοί, οι κατολισθήσεις, οι εκτροπές ποταμών που οφείλονται σε φυσικά αίτια, οι τυφώνες και οι κυκλώνες. Οι σταδιακές μεταβολές που επιφέρουν στα υγροτοπικά οικοσυστήματα οι παραπάνω διεργασίες περιλαμβάνουν τις κλιματικές μεταβολές, τη μετανάστευση, την προσαρμογή, και την εξέλιξη πληθυσμών, την οικολογική διαδοχή και την εμφάνιση διαφόρων ασθενειών. Από τα πρώτα χρόνια εμφάνισης του στη Γη ο άνθρωπος χρησιμοποίησε τους υγρότοπους ως περιοχές ανάπτυξης σχετικής δραστηριότητας. Η ποικιλότροπη εκμετάλλευση των υγρότοπων από τον άνθρωπο έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση τροποποιήσεων ή και ριζικών αλλοιώσεων - καταστροφών στις εκτάσεις αυτές. Ακόμα και σήμερα είναι πολύ μακρύς ο κατάλογος των ανθρώπινων παρεμβάσεων (αποξηράνσεις, ρύπανση, υπερβόσκηση, έργα υποδομής, εγγειοβελτιωτικά έργα και εκχερσώσεις, εκτροπές ποταμών, ατυχήματα, υπεράντληση νερών, εντατικοποίηση της γεωργίας, υπερθήρευση, παράνομη υλοτομία, υπεραλίευση, αλατοποίηση, εντατικός τουρισμός) που δημιουργούν ανισορροπία στα υγροτοπικά οικοσυστήματα προκαλώντας έμμεσα αλυσιδωτές αντιδράσεις σε γειτονικά χερσαία οικοσυστήματα ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ Οι υγρότοποι αντιμετωπίζουν πολλούς κινδύνους. Όταν ένας υγρότοπος καταστραφεί δεν υπάρχει τρόπος να αποκατασταθεί. Υπάρχουν όμως τρόποι να προληφθούν οι κίνδυνοι. Τέτοιοι τρόποι είναι η οριοθέτηση των υγροτόπων, η δημιουργία ενδιάμεσων προστατευτικών ζωνών, η εφαρμογή αυστηρών κανονισμών για το κυνήγι, η εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων διαχείρισης της γεωργίας και της ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

40 κτηνοτροφίας, η δημιουργία ειδικών χώρων για τα απορρίμματα κ.ά. Οι σοβαρότεροι κίνδυνοι για τους υγροτόπους είναι: Η έλλειψη σαφών ορίων στους υγροτόπους με αποτέλεσμα την καταπάτησή τους, την κατάχρηση και τη ρύπανση. Η αποξήρανση των υγροτόπων χωρίς προηγούμενο σχεδιασμό. Ο ευτροφισμός, δηλαδή η υπερανάπτυξη της χλωρίδας εξαιτίας της απόρριψης οργανικών απορριμμάτων, όπως γεωργικά φάρμακα ή λιπάσματα που χρησιμοποιούνται σε γειτονικές καλλιέργειες. Η αφαίρεση άμμου από τις όχθες των ποταμών. Η απόρριψη σκουπιδιών. Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη τουριστικών εγκαταστάσεων κοντά σε υγροτόπους. Η υπερβόσκηση των κοπαδιών με αποτέλεσμα τη διάβρωση και συμπίεση του εδάφους, την αντικατάσταση των φυτικών ειδών και την καταστροφή στις φωλιές των πουλιών. Η βιομηχανική ρύπανση. Το εξοντωτικό και παράνομο κυνήγι, Η διαταραχή της υπόγειας στάθμης του νερού εξαιτίας αποξηράνσεων παροχετεύσεων και γεωτρήσεων. Τα οικιακά λύματα. Η Ελλάδα έχει χάσει μεγάλο αριθμό υγροτόπων κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, κυρίως από αποξηράνεις. Μολονότι η αποξήρανση συχνά στόχευε στην επίλυση πραγματικών προβλημάτων, υπάρχουν σήμερα δεδομένα που δείχνουν ότι η εξαφάνιση πολλών ελληνικών υγροτόπων ή δεν ήταν αναγκαία ή δημιούργησε περισσότερα προβλήματα από όσα έλυσε. Παρά τα μέτρα για την προστασία των υγροτόπων που έχουν ληφθεί συμφωνά με τη Σύμβαση Ramsar και την Κοινοτική Οδηγία 79/409, πολλοί από τους υφιστάμενους ελληνικούς υγροτόπους αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα άμεσης υποβάθμισης ή ακόμα και εξαφάνισης. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

41 3.3. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΩΝ Η προστασία των υγροτόπων ως συλλογικών αγαθών είναι βασική συνταγματική επιταγή και αποτελεί χρέος της Πολιτείας στο πλαίσιο της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος. Η επιταγή αυτή ισχύει άσχετα με το ιδιοκτησιακό καθεστώς του υγροτόπου. Αρμοδιότητες για τη διαχείριση των υγροτόπων μπορούν να μεταβιβάζονται και σε μη κρατικούς φορείς ή οργανώσεις δημοσίου χαρακτήρα, εφόσον εξασφαλίζεται η ευρύτερη δυνατή λαϊκή συμμετοχή. Για την προστασία των υγρότοπων έχουν θεσπιστεί νόμοι και έχουν υπογραφεί συμβάσεις, τόσο σε διεθνές επίπεδο όσο και σε εθνικό. Οι σημαντικότερες διεθνείς συμβάσεις που αφορούν τους υγρότοπους είναι: Αφρικανική σύμβαση για τη διατήρηση της φύσης που υπογράφηκε στο Αλγέρι το Η Σύμβαση για τους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας, γνωστή ως «Σύμβαση Ramsar1», προβλέπει την προστασία των υγροτοπικών οικοσυστημάτων και είναι το μοναδικό διεθνές νομικό κείμενο που αφορά αποκλειστικά στην προστασία των υγροτόπων. Η Σύμβαση Ramsar ξεκίνησε να ισχύει από το Δεκέμβριο του 1975 και σαν στόχο έχει, όπως φαίνεται από το σύνολο των διατάξεων, την συνολική προστασία από τη ρύπανση και τη μόλυνση της χλωρίδας και της πανίδας ενός υγρότοπου. Πιο συγκεκριμένα, οι κύριες υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν τα συμβαλλόμενα μέλη είναι: 1. Να οριοθετήσουν κατάλληλους υγροτόπους μέσα στα όρια της εδαφικής επικράτειάς τους που θα περιληφθούν σε έναν κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας (Άρθρο 2,1). 2. Να καθορίσουν και να εφαρμόσουν τέτοιο σχεδιασμό ώστε να προωθήσουν τη διατήρηση των υγροτόπων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο αυτό και την -κατά το δυνατόν- ορθολογική χρήση των υγροτόπων εντός της εδαφικής τους επικράτειας (Άρθρο 3,1). 3. Να προωθήσουν την προστασία των υγροτόπων και της υδρόβιας ορνιθοπανίδας οριοθετώντας προστατευόμενες περιοχές σε υγροτόπους, είτε ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

42 συμπεριλαμβάνονται είτε όχι, και παρέχοντας επαρκή μέσα για την φύλαξή τους (Άρθρο 4,1). 4. Κάθε συμβαλλόμενο κράτος πρέπει να οριοθετήσει τουλάχιστον μία περιοχή που να συμπεριληφθεί στον κατάλογο κατά τη στιγμή που υπογράφει τη Συνθήκη (Άρθρο 2,4). Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη καταμέτρηση, τα 158 κράτη που έχουν κυρώσει τη Σύμβαση έχουν ορίσει 1828 Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας που καλύπτουν έκταση περίπου 178 εκατομμυρίων εκταρίων. Η Σύμβαση Ramsar προβλέπει την προστασία των χαρακτηρισμένων υγροτόπων αλλά και γενικότερα του υγροτοπικού πλούτου. Η Σύμβαση έχει κυρωθεί στην Ελλάδα με το Ν.Δ.191/ και το νόμο 1950/1991 «για την επικύρωση των τροποποιήσεων της Σύμβασης». Οι ελληνικοί υγρότοποι που έχουν χαρακτηρισθεί από τον Αύγουστο του 1975 ως Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας είναι έντεκα (11) και καλύπτουν έκταση εκταρίων περίπου. Επίσης, για τους ελληνικούς υγροτόπους διεθνούς σημασίας έχουν εκδοθεί ειδικές κανονιστικές πράξεις που καθορίζουν τα όρια κάθε υγροτόπου και ρυθμίζουν τις χρήσεις και τις δραστηριότητες που επιτρέπονται.(wwf Ελλάς κ.α., 2009). Διεθνής Σύμβαση Ραμσάρ για τους υγρότοπους διεθνούς σημασίας ως ενδιαιτήματα των υδρόβιων πουλιών, που συντάχθηκε και υπογράφηκε στην πόλη Ραμσάρ του Ιράν στις 2/2/1971 και μέχρι σήμερα έχει υπογραφεί από περισσότερες από 90 χώρες. Είναι το γνωστότερο νομικό κείμενο για την προστασία των υγρότοπων και αποτελεί μια από τις σημαντικότερες συμβάσεις του Διεθνούς Δικαίου της Άγριας Ζωής. Οι χώρες που υπογράφουν το κείμενο, ανάμεσα τους και η Ελλάδα, θεωρούν ότι οι υγρότοποι είναι αναντικατάστατος πόρος με μεγάλη οικονομική, πολιτιστική και επιστημονική αξία, καθώς και αξία αναψυχής, και ως εκ τούτου επιθυμούν να αποτρέψουν απώλειες των υγρότοπων τώρα και στο μέλλον με εθνική και διεθνή δράση. Η σύμβαση εισάγει σαν μέθοδο προστασίας τη διατήρηση των ιδιαίτερων φυσικών χαρακτηριστικών των υγρότοπων, διατυπώνει την αρχή της ορθολογικής χρήσης των φυσικών πόρων και αναγνωρίζει τη διεθνή ευθύνη των κρατών. Ορίζει, επίσης, τις υποχρεώσεις των συμβαλλόμενων μερών για την εγγραφή υγρότοπων στον κατάλογο Ραμσάρ και καλεί τα ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

43 κράτη να προσδιορίσουν το νομικό καθεστώς προστασίας και τα συγκεκριμένα μέτρα διαχείρισης που θα λάβουν για τη διατήρηση των υγροτοπικών πόρων. Η Σύμβαση CITES, η οποία ρυθμίζει το διεθνές εμπόριο ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας που απειλούνται με εξαφάνιση, υπογράφηκε το 1973 στην Ουάσιγκτον των Η.Π.Α. Σκοπός της Σύμβασης είναι η προστασία ορισμένων ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας τα οποία απειλούνται με εξαφάνιση, μέσω του ελέγχου ή της απαγόρευσης του διεθνούς εμπορίου τους, αποτελώντας έτσι ένα εργαλείο που παρέχει προστασία από τις διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες. Βασική αρχή της Σύμβασης είναι ότι η εμπορία και διακίνηση ειδών CITES (συμπεριλαμβανομένων υβριδίων τους, δειγμάτων, είτε ζωντανών είτε νεκρών, μερών τους ή προϊόντων μερών και παραγώγων) γίνεται μόνο μέσω ενός ενιαίου συστήματος αδειοδότησης και πιστοποιητικών διακίνησης, που εκδίδονται αποκλειστικά από τις αρμόδιες Διαχειριστικές Αρχές CITES των μελών της Σύμβασης(Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, 2014). Η Σύμβαση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς μέσω του περιορισμού του διεθνούς εμπορίου αγρίων ζώων και φυτών επιτυγχάνεται και η προστασία των βιοτόπων τους, όπως είναι οι υγρότοποι. Η Σύμβαση του ΟΗΕ για τη Βιολογική Ποικιλότητα που υπογράφθηκε στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992,ύστερα από 5 Συνόδους, αποτελεί την αποκορύφωση της διεθνούς πολιτικής για την προστασία της βιοποικιλότητας και τέθηκε σε εφαρμογή το Δεκέμβριο του Στόχος της Σύμβασης για τη βιοποικιλότητα είναι η διατήρηση και η αειφορική χρήση αυτής, καθώς και ο ισότιμος καταμερισμός των πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από τη χρήση των γενετικών πόρων (Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, 2014). Σύμφωνα με τις αρχές της Σύμβασης τα κράτη-μέλη διαθέτουν το δικαίωμα της εκμετάλλευσης των πόρων τους ανάλογα με τις πολιτικές που ακολουθούν αλλά θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι δραστηριότητες τους δεν θα προκαλούν βλάβες στο περιβάλλον άλλως περιοχών πέρα της εθνικής δικαιοδοσίας τους. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις διατάξεις της Σύμβασης κάθε κράτος-μέλος υποχρεούται: Να αναπτύσσει εθνικές στρατηγικές, σχέδια ή προγράμματα για τη διατήρηση και την ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

44 αειφόρο χρήση της βιοποικιλότητας ή να προσαρμόζει για το σκοπό αυτό υπάρχουσες στρατηγικές, σχέδια ή προγράμματα, και Να ενσωματώνει, στο μέτρο του δυνατού, τη διατήρηση και την αειφόρο χρήση της βιοποικιλότητας στα αντίστοιχα τομεακά ή διατομεακά σχέδια, προγράμματα και πολιτικές. Η Σύμβαση για την Ευρωπαϊκή Άγρια Ζωή και τους Φυσικούς Οικοτόπους υπογράφηκε στη Βέρνη στις 19 Σεπτεμβρίου του 1979 και τέθηκε σε ισχύ τον Ιούνιο του Οι γενικές υποχρεώσεις των συμβαλλόμενων μελών σύμφωνα με τις διατάξεις της Σύμβασης είναι να προστατεύουν τους πληθυσμούς της άγριας πανίδας και χλωρίδας, να συνεργάζονται και να δίνουν ιδιαίτερη σημασία στη προστασία των πιο ευάλωτων ειδών, των μεταναστευτικών ειδών καθώς και αυτών που απειλούνται υπό εξαφάνιση. Τα συμβαλλόμενα μέρη αναλαμβάνουν να: Να πάρουν τα κατάλληλα μέτρα νομοθετικά ή διοικητικά που διασφαλίζουν τη διατήρηση των οικοτόπων άγριας χλωρίδας και πανίδας (Άρθρο 4.1) Να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην προστασία περιοχών σημαντικών για τα μεταναστευτικά είδη (Άρθρο 4.3) Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα για την εφαρμογή της Σύμβασης υιοθέτησε τις διατάξεις της Οδηγίας79/409/ΕΟΚ για τη Διατήρηση των Άγριων Πτηνών και της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τη Διατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων και της Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας, οι οποίες αποτελούν τη βάση του Ευρωπαϊκού δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 (Bern Convention, 1979). Η σημασία της Σύμβασης αυτής για τους υγροτόπους αποδίδεται, όπως και στην Σύμβαση CITES, στο γεγονός ότι στο πλαίσιο προστασίας της άγριας ζωής προβλέπεται υποχρέωση υιοθέτησης μέτρων για την προστασία και τη διατήρηση των οικοτόπων αυτών. Η Οδηγία 79/409/ΕΟΚ υιοθετήθηκε τον Απρίλιο του 1979 από την Ε.Ε., τέθηκε σε ισχύ τον Απρίλιο του Η Οδηγία αυτή απαιτεί από τα κράτη-μέλη να διατηρήσουν όχι μόνο τους πληθυσμούς των αγρίων πουλιών που ζουν εκ φύσεως σε άγρια κατάσταση αλλά και μια επαρκή έκταση και ποικιλία βιοτόπων για να επιτευχθεί η προστασία τους. Η Οδηγία επιβάλλει αυστηρές ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

45 νομικές υποχρεώσεις στα κράτη-μέλη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι υπεύθυνη για την συνεχή επίβλεψη της εφαρμογής τους. Η ειδική υποχρέωση που θα πρέπει να ακολουθήσουν τα κράτη-μέλη στο πλαίσιο της οδηγίας αυτής είναι η δημιουργία Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) σε κατάλληλες περιοχές έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η διαβίωση και η ανάπτυξη των πουλιών αλλά και των αποδημητικών που διαχειμάζουν στις περιοχές αυτές και ιδίως σε εκείνες που έχουν αναγνωριστεί ως διεθνής σπουδαιότητας (Απόφαση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη διατήρηση των άγριων πτηνών, 1979). Σήμερα έχουν ήδη χαρακτηριστεί ΖΕΠ, που καλύπτουν περίπου 8% του εδάφους της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ξηρά καθώς και επιπλέον σημαντικές θαλάσσιες εκτάσεις που υπερβαίνουν τα 2,7 εκατ. εκτάρια, Αξίζει να σημειωθεί ότι ως το 2011 μόνο τέσσερις χώρες (Βέλγιο, Δανία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία) είχαν σχεδόν ολοκληρώσει τη συμβολή τους στο δίκτυο των ΖΕΠ. Η Ελλάδα έχει ορίσει μέχρι σήμερα 202 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, 2015). Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, της άγριας πανίδας και χλωρίδας και Δίκτυο Natura Σκοπός της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, γνωστή και ως «Οδηγία των οικοτόπων», είναι η συνεισφορά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας στη Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της προστασίας των φυσικών τύπων οικοτόπων και των ειδών φυτών και ζώων κοινοτικού ενδιαφέροντος. Η Οδηγία αυτή υπογράφτηκε τον Μάιο του 1992 και θέτει ως αρχή την προστασία ολόκληρων ζωνών και φυσικών οικοτόπων ανεξάρτητα από το αν αποτελούν ή όχι βιότοπους προστατευόμενων ειδών. Η Οδηγία στοχεύει στη δημιουργία ενός συνεκτικού ευρωπαϊκού δικτύου ειδικά προστατευόμενων περιοχών με το όνομα Natura 2000, που θα περιλαμβάνει ορισμένους τύπους βιοτόπων καθώς και βιότοπους συγκεκριμένων ειδών. Το Δίκτυο Natura 2000 αποτελεί ένα από τα πιο φιλόδοξα ευρωπαϊκά προγράμματα για την προστασία της φύσης και η δημιουργία του είναι αποτέλεσμα πολύχρονων προσπαθειών των κυβερνήσεων των κρατών - μελών, των περιβαλλοντικών οργανώσεων και των πολιτών ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

46 (ΕΚΒΥ, 2010). Συγκεκριμένα, είναι ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών, οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο και αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: Τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» για την ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται από την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ «για την διατήρηση των άγριων πτηνών». Τους «Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)» όπως ορίζονται από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ «για τη διατήρηση φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας». Οι ΖΕΠ μετά το χαρακτηρισμό τους από τα Κράτη-Μέλη, εντάσσονται αυτόματα στο Δίκτυο Natura 2000 και η διαχείριση τους ακολουθεί τις διατάξεις των οδηγιών 92/43/ΕΟΚ και 79/409/ΕΟΚ. Αντίθετα, για την ένταξη των ΤΚΣ πραγματοποιείται επιστημονική αξιολόγηση και διαπραγμάτευση μεταξύ των Κρατών Μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μέχρι και σήμερα η Ελλάδα έχει χαρακτηρίσει 202 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και 241 Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ). Οι δύο κατάλογοι περιοχών παρουσιάζουν μεταξύ τους αρκετές επικαλύψεις όσον αφορά τις εκτάσεις τους καθώς 24 περιοχές χαρακτηρίζονται ταυτόχρονά ως ΖΕΠ και ΤΚΣ. Οι περιοχές που περιέχονται στον κατάλογο των Τόπων Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) χαρακτηρίζονται με τον ν. 3937/2011 ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) (Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, 2015). Στις ΖΕΠ λαμβάνονται ειδικά μέτρα προστασίας, διατήρησης και αποκατάστασης που αφορούν στους οικοτόπους των ειδών της ορνιθοπανίδας με σκοπό να διασφαλιστεί η επιβίωση και η αναπαραγωγή των εν λόγω ειδών στη γεωγραφική, θαλάσσια και χερσαία ζώνη εξάπλωσης τους. Για το σκοπό αυτό ιδιαίτερη σημασία δίδεται στην προστασία των πάσης φύσεως υγροτοπικών οικοσυστημάτων και ιδιαίτερα των υγροτοπικών συστημάτων διεθνούς σημασίας. Τα μέτρα προστασίας και διατήρησης των ΖΕΠ, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες διατάξεις, αφορούν στη δυνατότητα σύνταξης και έκδοσης κανονισμών διοίκησης και λειτουργίας ή σχεδίων διαχείρισης, στη δυνατότητα σύστασης ειδικών υπηρεσιών για την παρακολούθηση και την αποτελεσματικότερη προστασία των ΖΕΠ, στη λήψη προληπτικών μέτρων και μέτρων ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

47 αποκατάστασης καθώς και στη λήψη άλλων αναγκαίων κανονιστικών, διοικητικών ή συμβατικών μέτρων που ανταποκρίνονται στις οικολογικές απαιτήσεις των ειδών για τα οποία ορίστηκαν οι ΖΕΠ (ΕΚΒΥ, 2010). ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

51 4.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Oι υδροβιότοποι είναι μέρη που καλύπτονται μόνιμα ή εποχικά από ρηχά νερά ή που έχουν υγρό υπόστρωμα για μεγάλο διάστημα του έτους και αποτελούν σημαντικά οικοσυστήματα όπου ζει και αναπτύσσεται μεγάλη ποικιλία πανίδας και χλωρίδας. Υδροβιότοποι (ή υγρότοποι), υπάρχουν σχεδόν σε κάθε περιοχή του κόσμου και θεωρούνται τα πιο ποικίλα, βιολογικά, οικοσυστήματα. Φιλοξενούν μεγάλο αριθμό υδρόβιας και όχι μόνο, πανίδας και αποτελούν σημαντικό περιβάλλον για πολλά είδη αποδημητικών πτηνών. Στις επόμενες παραγράφους θα κάνουμε μια σύντομη περιήγηση στους σημαντικότερους διεθνείς, εθνικούς και τοπικούς υγρότοπους ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ - ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Οι δέκα σημαντικότεροι υγρότοποι του κόσμου είναι οι ακόλουθοι: Camargue, Γαλλία Ο υδροβιότοπος Camargue, περιλαμβάνει το δέλτα του ποταμού Ροδανού στα νοτιοανατολικά της Γαλλίας. Περίπου το ένα τρίτο του Camargue, είναι λίμνες και βάλτοι. Είναι ένα από τα καλύτερα μέρη στην Ευρώπη για την παρατήρηση πουλιών. Οι λίμνες άλμης του παρέχουν έναν από τους λίγους ευρωπαϊκούς οικοτόπους για τα μεγάλα φλαμίνγκο. Είναι επίσης γνωστός υδροβιότοπος για τους ταύρους και τα άλογα. Εθνικό Πάρκο Wasur, Ινδονησία Το Εθνικό Πάρκο Wasur είναι μια τεράστια περιοχή υγροτόπων στην ινδονησιακή επαρχία της Παπούα, στο νησί της Νέας Γουινέας. Λέγεται και Serengeti της Παπούα, λόγω της απίστευτης βιοποικιλότητάς του, καθώς εκεί ζει ένας μεγάλος αριθμός σπάνιων ζώων και πουλιών. Το καλύτερο μέρος για τον εντοπισμό άγριας ζωής στο Εθνικό Πάρκο, είναι η λίμνη Rawa Biru, η οποία αποτελεί μέρος των υγροτόπων. Εκεί ζουν πολλά είδη υδρόβιων πτηνών και αποδημητικών πουλιών, αλλά και άλλα ζώα. Δυστυχώς οι φυσικά πλημμυρισμένες ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

52 χορτολιβαδικές εκτάσεις του πάρκου, απειλούνται από την εισβολή ξενικών ειδών, όπως ο υδρόβιος υάκινθος και η μιμόζα Pigra. Πάρκο Υγροτόπων isimangaliso, Νότια Αφρική Το Πάρκο Υγροτόπων isimangaliso (παλαιότερα γνωστό ως Πάρκο Υγροτόπων Greater St. Lucia), είναι μία από τις περιοχές με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στην επαρχία KwaZulu-Natal της Νότιας Αφρικής. Το isimangaliso είναι γνωστό για τους εκτεταμένους υγροτόπους του, τους αμμόλοφους, τις παραλίες και τους κοραλλιογενείς υφάλους. Τα ζώα που ζουν στο πάρκο περιλαμβάνουν ελέφαντες, λεοπαρδάλεις, μαύρους και λευκούς ρινόκερους, βουβάλια και στη θάλασσα, φάλαινες, δελφίνια και θαλάσσιες χελώνες. Δέλτα Mekong, Βιετνάμ Το Δέλτα του Μεκόνγκ είναι η περιοχή στο νότιο Βιετνάμ, όπου το ποτάμι Μεκόνγκ πλησιάζει και εκβάλλει στη θάλασσα. Πρόκειται για μια πολύ πλούσια και καταπράσινη περιοχή, που καλύπτεται με ορυζώνες και παράγει περίπου το ήμισυ του συνόλου της γεωργικής παραγωγής του Βιετνάμ. Έτσι, η ζωή στο Δέλτα του Μεκόνγκ περιστρέφεται γύρω από τον ποταμό και όλα τα χωριά είναι συχνά προσβάσιμα από αυτόν και όχι οδικώς. Το Δέλτα πρόσφατα ονομάστηκε ως «βιολογικός θησαυρός». Πάνω από νέα είδη έχουν ανακαλυφθεί σε ανεξερεύνητες περιοχές του Δέλτα του Μεκόνγκ, όπως ένα είδος αρουραίου που πιστευόταν ότι είχε εξαφανιστεί. Υγρότοποι Kakadu, Αυστραλία Το Εθνικό Πάρκο Kakadu, είναι ένα διαφορετικό πάρκο, με περίπου το μισό μέγεθος της Ελβετίας και βρίσκεται στη Βόρεια Επικράτεια της Αυστραλίας. Οι υγρότοποι του πάρκου προσφέρουν μία από τις καλύτερες ευκαιρίες για να παρατηρήσει κανείς την άγρια ζωή. Οι κροκόδειλοι αλμυρού και γλυκού νερού, κοιμούνται στις όχθες των ποταμών και των μικρών λιμνών. Ένα από τα πιο γνωστά αξιοθέατα του Kakadu, είναι η λίμνη Yellow Water. Βρίσκεται κοντά στον μικρό οικισμό του Cooinda και φιλοξενεί κροκόδειλους, άγρια άλογα, βουβάλια και άλλα άγρια ζώα. Η λίμνη πλημμυρίζει ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

53 και ενώνεται με άλλες πλωτές οδούς κατά την τροπική περίοδο, προσελκύοντας επίσης εκατομμύρια μεταναστευτικά πουλιά κάθε χρόνο. Kerala backwaters, Ινδία Η περιοχή Kerala backwaters είναι μια «αλυσίδα» λιμνοθαλασσών και λιμνών που βρίσκονται παράλληλα της ακτής της Αραβικής Θάλασσας στην Κεράλα της νότιας Ινδίας. Το δίκτυο περιλαμβάνει πέντε μεγάλες λίμνες που συνδέονται με κανάλια -και οι δύο τεχνητές και φυσικές- που τροφοδοτούνται από 38 ποτάμια. Εκεί ζουν πολλά μοναδικά είδη της υδρόβιας ζωής, όπως καβούρια, βατράχια, υδρόβια πουλιά και ζώα, όπως η βίδρα και οι χελώνες. Ιδιαίτερα δημοφιλής είναι ο τουρισμός σε πλωτά σπίτια, με αρκετές μεγάλες Kettuvallams (παραδοσιακές βάρκες που έχουν μετατραπεί σε πλωτά ξενοδοχεία) να πλέουν στα νερά των backwaters. Everglades, ΗΠΑ Η περιοχή Everglades, βρίσκεται στην πολιτεία της Φλόριντα και αποτελεί μια μεγάλη έκταση, ρηχής κίνησης του ποταμού, που εκτείνεται από τη λίμνη Okeechobee, μέχρι το Φλόριντα Bay. Κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου στεγνώνει, με εξαίρεση τα βαθύτερα σημεία της. Η περιοχή φιλοξενεί πάνω από είκοσι διαφορετικά είδη πουλιών και εκατοντάδες άλλα είδη, ενώ επίσης πολλά κατοικίδια ζώα έχουν διαφύγει ή αφεθεί στα Everglades από τις γύρω αστικές περιοχές. Καταγόμενος από τη νότια Ασία, ο πύθωνας της Βιρμανίας, ανταγωνίζεται πλέον με τον αμερικανικό αλιγάτορα, το μεγαλύτερο ερπετό στη Βόρεια Αμερική, για την κορυφή της τροφικής αλυσίδας. Το 2009 αφαιρέθηκαν πάνω από πύθωνες Βιρμανίας από το εθνικό πάρκο Everglades. Δέλτα Okavango, Μποτσουάνα Το Δέλτα του Okavango στην Μποτσουάνα, είναι μία από τις μεγάλες, ηπειρωτικές πλωτές οδούς του κόσμου. Σχηματίζεται εκεί που ο ποταμός Okavango αδειάζει σε μια λεκάνη στην έρημο Καλαχάρι, όπου το μεγαλύτερο μέρος του νερού χάνεται καθώς εξατμίζεται, αντί να φτάνει στη θάλασσα. Το Δέλτα του Okavango είναι διάσημο για τη μεγάλη ποικιλία της άγριας ζωής του. Τα είδη που ζουν εκεί περιλαμβάνουν ελέφαντες, ιπποπόταμους, καμηλοπαρδάλεις, κροκόδειλους, ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

54 λιοντάρια, τσιτάχ, ρινόκερους και ζέβρες. Η πλειοψηφία των περίπου μεγάλων θηλαστικών μέσα και γύρω από το Δέλτα δεν ζουν εκεί συνεχώς. Μεταναστεύουν με τις βροχές του καλοκαιριού και ξαναγυρίζουν καθώς πλησιάζει ο χειμώνας. Sundarbans, Μπαγκλαντές και Ινδία Η περιοχή Sundarbans είναι η μεγαλύτερη παράκτια μαγκρόβια ζώνη στον κόσμο, που απλώνεται σε όλο το Μπαγκλαντές και τη Δυτική Βεγγάλη στην Ινδία. Η λέξη Sundarban σημαίνει «όμορφη ζούγκλα» στη γλώσσα Bengali. Πολλά αρπακτικά ζουν στο λαβύρινθο των καναλιών, των δέντρων και των μεγάλων εκτάσεων που συνθέτουν την περιοχή, μεταξύ των οποίων και περίπου 500 τίγρεις της Βεγγάλης. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε άλλους οικοτόπους, εδώ οι τίγρεις ζουν και κολυμπούν μεταξύ των νησιών και των δασών, όπου κυνηγούν τη λεία τους, όπως το ελάφι Chital και αγριογούρουνα. Οι τίγρεις επιτίθενται επίσης συχνά και σκοτώνουν ανθρώπους που επιχειρούν να μπουν στο δάσος. Μερικά από τα ερπετά είναι επίσης αρπακτικά, μεταξύ των οποίων δύο είδη κροκοδείλων. Pantanal, Βραζιλία-Βολιβία-Παραγουάη Πρόκειται για τον μεγαλύτερο υγρότοπο στον κόσμο, που βρίσκεται κυρίως στη Δυτική Βραζιλία, αλλά εκτείνεται και στη Βολιβία και την Παραγουάη. Διάσημος για την άγρια ζωή του, είναι ένα από τα σημαντικότερα τουριστικά μέρη της Βραζιλίας. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε πολλές άλλες παρόμοιες περιοχές, στο Pantanal θα δείτε σχεδόν εγγυημένα την άγρια ζωή στη φύση της. Επίσης, είναι το καλύτερο μέρος σε όλη την Αμερική, για να δει κανείς Jaguar στην άγρια φύση ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Στη χώρα μας από τη σύμβαση Ramsar προστατεύονται 11 υγρότοποι μας, που τους παρουσιάζουμε παρακάτω. Εκτός από αυτούς υπάρχουν και τουλάχιστον 20 άλλοι υγρότοποι εξαιρετικής σημασίας στη χώρα μας, όπως το Δέλτα των ποταμών Αχελώου, Λούρου και Άραχθου και η λίμνη Βεγορίτιδα. Αμβρακικός κόλπος Ο υδροβιότοπος του Αμβρακικού είναι ο μεγαλύτερος κόλπος της Δυτικής Ελλάδας με έκταση ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

55 περίπου 405 τ.χ. Αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες περιοχές της χώρας μας που έχει υπαχθεί σε καθεστώς προστασίας, σε εφαρμογή της διεθνούς σύμβασης Ramsar. Η περιοχή αποτελεί σημαντικό βιότοπο τόσο για τα υδρόβια και παρυδάτια πουλιά που διαχειμάζουν και αναπαράγονται στην περιοχή όσο και για σημαντικά είδη χλωρίδας και πανίδας. Στον Αμβρακικό εκβάλλουν ο Λούρος και ο Άραχθος, μεταφέροντας, μαζί με τα άφθονα νερά τους, σημαντικές ποσότητες φερτών υλών. Στο βόρειο τμήμα του σχηματίζονται οι λιμνοθάλασσες Λογαρού, Τσουκαλιό, Ροδιά και ο Όρμος της Κόπραινας. Οι δύο λιμνοθάλασσες (Τσουκαλιό και Ροδιά) επικοινωνούν μεταξύ τους και διαχωρίζονται από τη Λογαρού με στενή λωρίδα γης. Οι παράκτιες λιμνοθάλασσες είναι αυτόνομα δυναμικά οικοσυστήματα με υψηλή παραγωγική ικανότητα και παρουσιάζουν ιδιαίτερα μορφολογικά και οικολογικά χαρακτηριστικά. Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτών των συστημάτων είναι οι συχνές μεταβολές των περιβαλλοντικών παραμέτρων που προκαλούν σημαντικές μεταβολές στην αφθονία και την κατανομή των οργανισμών. Τον χειμώνα, ο Αμβρακικός είναι από τις πιο πλούσιες περιοχές της χώρας σε υδρόβια πουλιά. Στις λιμνοθάλασσες Λογαρού, Τσουκαλιό και Ροδιά ξεχειμωνιάζει το 20-30% του συνολικού πληθυσμού των υδρόβιων πουλιών της Ελλάδας. Εδώ φωλιάζουν οι αργυροπελεκάνοι (Pelecanus crispus), από τα πιο απειλούμενα είδη του κόσμου, λευκοτσικνιάδες, κρυπτοτσικνιάδες, νυχτοκόρακες και σταχτοτσικνιάδες. Στους βάλτους, μέσα στους καλαμιώνες, αναπαράγονται οι πορφυροτσικνιάδες, οι νανομουγκάνες, χαλκόκοτες και χουλιαρομύτες. Συναντάμε επίσης βαλτόπαπιες, κυνηγόπαπιες και βουτηχτάρια, γλαρόνια, νεροχελίδονα, αβοκέτες, καλαμοκανάδες, ασημόγλαροι, θαλασσοσφυριχτήδες, σφυριχτάρια, φλυαρόπαπιες, κιρκίρια, σουβλόπαπιες, κυνηγόπαπιες, βαλτόπαπιες, ενώ σπάνια εμφανίζονται η τσικνόπαπια, ο λοφοπρίστης, η βαρβάρα και η χήνα. Κοντά στο χωριό Πέτρα, κατά μήκος του Λούρου, υπάρχει μια αποικία από Ερωδιούς. Στην ευρύτερη περιοχή του υδροβιότοπου, φωλιάζουν τα αρπακτικά ποντικοβαρβακίνα, ξεφτέρι, διπλοσάινο, όρνια, φιδαετοί και χρυσαετοί, ενώ παλαιότερα φώλιαζαν και οι θαλασσαετοί (Haliaetus albicilla), που σήμερα εμφανίζονται συχνά μόνο τον χειμώνα. Ο Αμβρακικός είναι πλούσιος σε αλιεύματα, με κυριότερα ψάρια: το κεφαλόπουλο, το λαυκίνο, το λαβράκι, την τσιπούρα, το μυξυνάρι, τον γωβιό, τα χέλια κ.ά. Λόγω της μεγάλης ποικιλίας των οικοσυστημάτων στην περιοχή, υπάρχει επίσης ένας ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

56 μεγάλος αριθμός από αμφίβια και θηλαστικά. Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα Στην περιοχή που εκβάλει ο Αξιός σχηματίζεται ένα Δέλτα με συνολική έκταση στρέμματα. Στην ευρύτερη περιοχή εκβάλλουν και οι ποταμοί Λουδίας, Αλιάκμονας και Γαλλικός και μαζί με τις αλυκές Κίτρους δημιουργούν έναν υδροβιότοπο μεγάλης έκτασης και σημασίας, που προστατεύεται από τις συμβάσεις Ramsar και Βέρνης. Στην περιοχή υπάρχουν σημαντικοί πληθυσμοί υδρόβιων πτηνών όπως ερωδιοί, χαλκόκοτες, νεροχελίδονα, γαλιάντρες κ.α. Μαζί με τα είδη που καταφθάνουν την εποχή της μετανάστευσης ξεπερνάνε τα 200. Μεταξύ των ειδών αυτών υπάρχουν και αρπακτικά όπως ο θαλασσαετός, ενώ ορισμένες φορές παρατηρούνται και διάφορα σπάνια για την περιοχή είδη. Οι όχθες του ποταμού περιβάλλονται από δάση με λεύκες, οξιές και πλατάνια, ενώ όσο πλησιάζουμε στις εκβολές κυριαρχούν τα αλμυρίκια και οι θάμνοι. Στο Δέλτα του Αξιού εκτρέφονται περίπου 60 νεροβούβαλοι και 50 περίπου άλογα ζουν ελεύθερα στην περιοχή. Τα δάση του φιλοξενούν λύκους, τσακάλια, αγριόγατες, βίδρες κ.α. Ο υδροβιότοπος αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα «επιβίωσης» εξαιτίας της αλόγιστης ανθρώπινης δραστηριότητας. Τα βιομηχανικά και αστικά απόβλητα και τα λιπάσματα που μολύνουν τα ύδατα, η αμμοληψία, η λαθροθηρία και η υπεράντληση των υδάτων για άρδευση είναι μερικοί από τους κινδύνους που απειλούν τον υδροβιότοπο. Οι συγκεντρώσεις νιτρικών, νιτρωδών, αμμωνιακών αλάτων και ολικού φωσφόρου είναι εξαιρετικά υψηλές. Δέλτα Έβρου Αποτελεί υδροβιότοπο διεθνούς σημασίας, που προστατεύεται από τη σύμβαση Ramsar. Οι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη είναι μονίμως ή προσωρινώς κατακλυσμένες με νερό, που είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό. Η ευνοϊκή γεωγραφική θέση του Δέλτα σε σχέση με τους άξονες μετανάστευσης των πουλιών και με το ήπιο κλίμα της περιοχής, καθώς και η μέχρι πριν από λίγα χρόνια απομόνωση και δυσκολία προσπέλασης, συντέλεσαν στη μεγάλη βιοποικιλότητα, που σήμερα παρουσιάζει. Στην περιοχή απαντώνται όλοι οι τυπικοί σχηματισμοί και οι μονάδες βλάστησης ενός μεσογειακού Δέλτα. Έχουν καταγραφεί τόσο σ αυτό, όσο και στη ζώνη κατά μήκος του ποταμού, περισσότερα από 350 φυτικά είδη. Η κατά τόπους βλάστηση εξαρτάται από ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

57 παράγοντες, όπως η σύσταση του εδάφους, η υγρασία και η αλατότητα. Αλλά και η πανίδα της περιοχής είναι εξίσου πλούσια: έχουν βρεθεί 46 είδη ψαριών, 7 είδη αμφιβίων, 21 είδη ερπετών και περισσότερα από 40 είδη θηλαστικών. Αναμφίβολα όμως, η μεγάλη αξία του Δέλτα συνίσταται κυρίως στην πλούσια ορνιθοπανίδα του. Στην ευρύτερη περιοχή του Δέλτα, έχουν επισημανθεί 304 είδη πουλιών από τα 423 είδη, που απαντούν σε ολόκληρη την Ελλάδα. Δέλτα Νέστου Βρίσκεται στα νότια σύνορα των νομών Καβάλας και Ξάνθης με συνολική έκταση περίπου στρέμματα. Αποτελεί τμήμα του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης και είναι ένας από τους σημαντικότερους υδροβιότοπους της χώρας, αλλά και της Ευρώπης, λόγω της έκτασης και της ποικιλίας των βιοτόπων του. Το Πάρκο περιλαμβάνει τις προστατευόμενες περιοχές των υδροβιότοπων Δέλτα Νέστου, λίμνης Βιστονίδας, λίμνης Ισμαρίδας και της ευρύτερης περιοχής τους, με χερσαία και υδάτινη συνολική έκταση στρέμματα περίπου. Το υδροβιοτοπικό σύμπλεγμα του Πάρκου είναι ένα από τα πιο σημαντικά της χώρας, λόγω της μεγάλης έκτασης και της βιολογικής, αισθητικής, γεωμορφολογικής, επιστημονικής και παιδαγωγικής του αξίας. Οι υδροβιότοποι του Δέλτα Νέστου παρουσιάζουν μια εξαιρετική ποικιλία και συνθέτουν ένα μωσαϊκό που ευνοεί την άγρια ζωή. Οι πιο διακριτοί είναι: η λιμνοθάλασσα Ερατεινού, η λιμνοθάλασσα Αγιάσματος, η λιμνοθάλασσα Κοκάλας, η λιμνοθάλασσα Χαϊδευτού, η λιμνοθάλασσα Κεραμωτής, η λιμνοθάλασσα Μοναστηριακιού, η λιμνοθάλασσα Μαγγάνων και το παραποτάμιο Μεγάλο Δάσος (Κοτζά-Ορμάν). Λίμνη Βιστονίδα και λιμνοθάλασσα Πόρτο Λάγος Η λίμνη Βιστονίδα είναι από τους πιο όμορφους υδροβιότοπους της Ελλάδας, με λιμνοθαλάσσια και λιμναία χαρακτηριστικά. Εκτείνεται στους νομούς Ξάνθης και Ροδόπης, με έκταση στρέμματα και μέσο βάθος 2,5 μέτρα. Η κυριότητά της ανήκει στη μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους. Το όνομα της λίμνης οφείλεται στους Βίστωνες, αρχαία θρακική φυλή. Η περιοχή ήταν γνωστή από την αρχαιότητα, με την ακμή των πόλεων Άβδηρα και Δίκαια. Στη Ρωμαϊκή εποχή περνούσε από εδώ η Εγνατία οδός ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

58 που ένωνε την Αδριατική με το Βόσπορο. Μέσα στη λιμνοθάλασσα ανήκει και το γραφικό νησάκι του Αγίου Νικολάου με το ομώνυμο εκκλησάκι, μέσα στη λιμνοθάλασσα. Η πρόσβαση γίνεται με μία ξύλινη στενή γέφυρα, μήκους περίπου 50 μ., που στηρίζεται σε πασσάλους πάνω από το νερό. Η ιδιαιτερότητα της λίμνης, βρίσκεται στο γεγονός, ότι στο βόρειο τμήμα της έχει γλυκό νερό, ενώ στο νότιο αλμυρό ή υφάλμυρο. Αυτό συνεπάγεται μεγάλη ποικιλία σε είδη χλωρίδας και πανίδας. Από τα θηλαστικά ξεχωρίζει η παρουσία της βίδρας, αλλά και του τσακαλιού, του λύκου, της αλεπούς, του λαγού και της αγριόγατας. Τη λίμνη περιβάλλουν αλμυρίκια, καλαμώνες, καθώς και έλη αλμυρού και γλυκού νερού. Μέχρι σήμερα στη λίμνη έχουν καταγραφεί 21 είδη ψαριών, που μαζί με αυτά που εισέρχονται από τη θάλασσα φτάνουν τα 37. Από αυτά που ζουν σε γλυκά νερά, τα πιο χαρακτηριστικά είναι το γριβάδι, η κοκκινοφτέρα και η θρίτσα, ενώ στα αλμυρά μπορούμε να συναντήσουμε χέλια, λαβράκια, επτά είδη κεφαλιών κ.ά. Στην περιοχή έχουν καταμετρηθεί μέχρι σήμερα 326 είδη πουλιών, που χωρίζονται σε 3 βασικές κατηγορίες: τα είδη που επισκέπτονται την περιοχή για αναπαραγωγή, τα μεταναστευτικά και εκείνα που διαχειμάζουν. Ανάμεσα τους, πορφυροτσικνιάδες, κρυπτοτσικνιάδες, σταχτοτσικνιάδες, αργυροτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες, κορμοράνοι, λεπτομύτες, καλαμοκανάδες, χουλιαρομύτες, κεφαλούδια, κύκνοι, ερωδιοί, πελεκάνοι, οι σπάνιες σταχτόχηνες και οι νανόχηνες που απειλούνται παγκοσμίως. Τα τελευταία χρόνια ζει εδώ ένας μεγάλος αριθμός φοινικόπτερων. Μαζί με τη λίμνη Κερκίνη, είναι ο πιο σημαντικός στην Ευρώπη τόπος διαχείμασης των αργυροπελεκάνων. Στον υδροβιότοπο συναντάμε και άλλα μεταναστευτικά πουλιά, όπως ερωδιοί, πελαργοί, χαλκόκοτες, αρπακτικά. Η λιμνοθάλασσα Πόρτο Λάγος βρίσκεται ΝΑ της λίμνης Βιστονίδας και ανάμεσα στα χωριά Λάγος και Φανάρι, στο μέσο περίπου της διαδρομής Ξάνθης-Κομοτηνής. Στα δυτικά σχηματίζονται οι μικρές λιμνοθάλασσες Λάφρη και Λαφρούδα ενώ στα ανατολικά οι λιμνοθάλασσες Ξηρολίμνη, Καρατζά, Αλυκή, Πτελέα. Ο υδροβιότοπος Βιστονίδας - Πόρτο Λάγος είναι παράκτιος, θεωρείται ενιαίος και εμφανίζει μεγάλο ενδιαφέρον από πλευράς χλωρίδας και πανίδας, αλλά κυρίως για το πλήθος και την ποικιλία των πουλιών που φιλοξενεί. Η λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος έχει κυρίως αλμυρό νερό και σε αυτή υπάρχει μια έκταση που έχει αναδασωθεί με Pinus maritima. Στον υδροβιότοπο ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

59 έχουν καταγραφεί 61 είδη ψαριών με σπουδαιότερα από εμπορική άποψη τον κέφαλο, τα χέλια και την αθερίνα. Η θρίτσα, ενδημικό είδος που υπήρχε παλαιότερα, σήμερα έχει εξαφανιστεί λόγω αύξησης της αλατότητας των νερών της. Υπάρχουν άφθονα πουλιά όλες τις εποχές του έτους. Μια αποικία ερωδιών έχει εγκατασταθεί μέσα σε μια αναδάσωση με πεύκα στο Πόρτο Λάγος και μια άλλη, του γένους Nycticorax, βρίσκεται μέσα στους καλαμώνες. Οι γειτονικοί λόφοι έχουν σημαντικούς πληθυσμούς αρπακτικών πτηνών. Από το 1983, στο Πόρτο Λάγος, έχει παρατηρηθεί αυξανόμενος πληθυσμός από φοινικόπτερα. Εκεί διαχειμάζει και ο αργυροπελεκάνος. Άλλα είδη ζώων που ζουν στην περιοχή είναι: Lutra lutra, Triturus cristatus, Bombina variegata, Testudo hermanni, Testudo graeca, Elaphe quatuorlineata, Elaphe situla, Emys orbicularis, Mauremys caspica, Alosa fallax, Rhodeus sericeus amarus, Chalcalburnus chalcoides, Cobitis taenia, Aphanius fasciatus, Lucanus cervus. Λίμνη Βόλβη και Κορώνεια Η περιοχή είναι σημαντικός υδροβιότοπος για τα μεταναστευτικά και διαχειμάζοντα υδρόβια είδη: Aythya nyroca (τουλάχιστον 43 άτομα ξεχειμωνιάζουν), Oxyura leucocephala (ξεχειμωνιάζει), Haliaeetus albicilla (ξεχειμωνιάζει), Falco naumanni (μετανάστευση). Στην περιοχή ξεχειμωνιάζουν σε τακτική βάση πάνω από υδρόβια (συμπεριλαμβανομένων Podiceps cristatus, Aythya ferina, Aythya fuligula και Fulica atra). Η περιοχή περιλαμβάνει δύο λίμνες γλυκού νερού (Βόλβη και Κορώνεια) και το φαράγγι της Ρεντίνας, ενώ στρέμματα αποτελούν ζώνη ειδικής προστασίας σύμφωνα με τη σύμβαση Ramsar. Η λίμνη Βόλβη βρίσκεται στο νομό Θεσσαλονίκης, στη λεκάνη της Μυγδονίας, στην επαρχία Λαγκαδά, ανατολικά από τη λίμνη Κορώνεια, ενώ από τη βόρεια πλευρά της περνά η Εγνατία Οδός. Στα ανατολικά της βρίσκονται τα στενά της Ρεντίνας ή αλλιώς Μακεδονικά Τέμπη. Εκατομμύρια χρόνια πριν, οι δύο λίμνες και όλη τη λεκάνη της Μυγδονίας αποτελούσαν μία μεγάλη λίμνη. Οι γειτονικές αυτές λίμνες είναι ό,τι απέμεινε από τότε. Η Βόλβη είναι η δεύτερη μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας, με έκταση περίπου 68,6 τ.χ. και μέγιστο βάθος στα 23,50 μ. Η περιοχή της λίμνης αποτελεί έναν από τους 10 ελληνικούς υδροβιότοπους με διεθνή σημασία, που προστατεύεται από τη σύμβαση Ramsar. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

60 Η ιχθυοπανίδα της περιοχής περιλαμβάνει 23 είδη ψαριών, τρία από τα οποία είναι μοναδικά στον κόσμο (η λιπαριά, η γκελάρτσα, το λακόψαρο ή τυλινάρι), 19 είδη αμφιβίων κι ερπετών (πιθανολογείται η παρουσία και άλλων), 34 είδη θηλαστικών (είναι πιθανή η παρουσία και άλλων 16). Επιπλέον, εδώ βρίσκουν καταφύγιο 200 είδη πουλιών, που διαχειμάζουν στην περιοχή, όπως βουτηχτάρια, πάπιες, γλάροι και φαλαρίδες. Έχουν παρατηρηθεί οι μεγαλύτεροι στην Ελλάδα αριθμοί από σκουφοβουτηχτάρια, κυνηγόπαπιες και τσικνόπαπιες, κραυγαετούς, ερωδιούς κ.ά. Τέλος, αποτελεί ένα σπάνιο οικοσύστημα με καλαμιώνες, υγρά λιβάδια, υδρόφιλα φυτά και δέντρα. Η λίμνη Κορώνεια είναι ρηχή και μολυσμένη. Ανήκει στο δήμο Κορώνειας του νομού Θεσσαλονίκης και βρίσκεται πολύ κοντά στη λίμνη Βόλβη. Έχει περίμετρο 52 χμ. και κάποτε κάλυπτε στρέμματα, ενώ το βάθος της έφτανε τα 12 μέτρα. Ανάλογα με τον τρόπο δημιουργίας, τη μορφολογία του πυθμένα και την τροφοδοσία της, η λίμνη χαρακτηρίζεται τεκτονικής προέλευσης. Έχει σκαφοειδές σχήμα και σχηματίστηκε από παραμορφώσεις του φλοιού της Γης. Πριν από κάποια χρόνια ήταν ένας υδροβιότοπος που έσφυζε από ζωντάνια, με σπάνια είδη ψαριών, φυτών και πουλιών. Ζούσαν 10 διαφορετικά είδη ψαριών και εύρισκαν καταφύγιο πολλά είδη πουλιών. Υπήρχε μια ισορροπία της χλωρίδας και της πανίδας της λίμνης. Η καταστροφή άρχισε σιγά-σιγά από τα τέλη του 80. Η υπεράντληση των νερών (από τους αγρότες για τις καλλιέργειες τους και από τις γύρω βιομηχανίες που τότε υπήρχαν), η μείωση των βροχών και η αύξηση της θερμοκρασίας, είχαν ως αποτέλεσμα την πτώση της στάθμης των νερών της λίμνης. Ένας ακόμα παράγοντας που επέφερε το θάνατο της λίμνης γρηγορότερα ήταν τα τοξικά λύματα και τα απόβλητα που έπεφταν στη λίμνη. Έτσι η οικολογική καταστροφή ήταν πλέον αναπόφευκτη και δεν άργησε να συμβεί λίγα χρόνια αργότερα (2004), καθώς χιλιάδες πουλιά βρέθηκαν νεκρά στις όχθες της λίμνης. Ανάμεσα τους 250 αργυροπελεκάνοι, είδος παγκόσμια απειλούμενο. Λίγο αργότερα ήρθε η σειρά των ψαριών που κατά χιλιάδες έπλεαν νεκρά στην επιφάνεια και στις όχθες της λίμνης. Λίμνη Ισμαρίδα και το σύμπλεγμα λιμνοθαλασσών Θράκης Η λίμνη Ισμαρίδα ή Μητρικού είναι η μοναδική λίμνη γλυκού νερού στη Θράκη, νότια του νομού ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

61 Ροδόπης, με έκταση περίπου στρέμματα και μέσο βάθος 1,5 μέτρα. Βρίσκεται σε απόσταση 18 χλμ. από την Κομοτηνή και 3 χλμ. βόρεια του όρμου Ανοικτό, μεταξύ της λίμνης Βιστονίδας και του όρους Ίσμαρου Είναι ένας από τους πιο σημαντικούς τακτικούς σταθμούς στην Ελλάδα για διάφορα είδη πτηνών. Μεγάλο μέρος της καλύπτεται από νούφαρα και στο ΒΑ τμήμα της απλώνονται εκτεταμένοι καλαμώνες. Στα δυτικά της Ισμαρίδας υπάρχει ένα σύμπλεγμα υδροβιοτόπων, που το αποτελούν κυρίως οι λιμνοθάλασσες Έλος (ή Καρατζαλή), Πτελέα, Αλυκή (ή Μέση), Καρατζά (ή Αρωγή) και Ξηρολίμνη (ή Φαναριού). Τα συστήματα αυτά μαζί με τη λίμνη Βιστονίδα λειτουργούν ως ένα ενιαίο οικοσύστημα ιδιαίτερης οικολογικής αξίας, που παρουσιάζει πολύ πλούσια χλωρίδα (θαμνώδες εκτάσεις από αρμυρίκια, παρόχθια βλάστηση, ελόβια, λειμώνες κι επιπλέουσα βλάστηση) και πανίδα (θηλαστικά, ερπετά), με χαρακτηριστική την παρουσία σπάνιων πουλιών που απειλούνται με εξαφάνιση, όπως αργυροτσικνιά, χουλιαρομύτα, χαλκόκοτα και το μουστακογλάρονο. Η οικονομική προσφορά της λίμνης στην περιοχή είναι αξιόλογη, καθώς έχει αλιευτικό πλούτο και συνεισφέρει στη γεωργία και κτηνοτροφία. Λίμνη Κερκίνη Είναι τεχνητή λίμνη και βρίσκεται στο ΒΔ τμήμα του νομού Σερρών. Είναι ένας από τους ελληνικούς υδροβιότοπους διεθνούς σημασίας που προστατεύεται από τη σύμβαση Ramsar. Η λίμνη δημιουργήθηκε το 1932, με τη κατασκευή φράγματος στον ποταμό Στρυμόνα, κοντά στο χωριό Λιθότοπο. Η λίμνη δημιουργήθηκε για την ανάσχεση και συγκράτηση των πλημμυρών του Στρυμόνα, τη συγκράτηση των φερτών υλών και την άρδευση της πεδιάδας των Σερρών. Στη θέση που έγινε, υπήρχε μία μικρή λίμνη και έλη. Μια σειρά συνθηκών, που άλλες τεχνητές λίμνες δεν εκπληρώνουν, κάνουν τη λίμνη Κερκίνη ένα τόσο σημαντικό οικοσύστημα. Το μικρό σχετικό βάθος, οι ήπιες κλίσεις στο βόρειο και ΒΑ τμήμα της, η υψηλή παραγωγικότητα που οφείλεται στην περιοδική κατάκλυση με νερό και στον εμπλουτισμό της με θρεπτικά στοιχεία, η θέση της σε σχέση με τους διαδρόμους μετανάστευσης των πουλιών καθώς και η ύπαρξη παλαιότερα στον ίδιο τόπο μιας μεγάλης υδροβιοτοπικής έκτασης, είναι από τους παράγοντες που συνέλαβαν στη διατήρηση αυτού του πλούσιου υδροβιότοπου. Έχουν παρατηρηθεί τουλάχιστον 300 είδη πουλιών στη λίμνη και στα γύρω βουνά. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

62 Συνολικά 10 είδη πουλιών φωλιάζουν σε μικτές αποικίες στο παραποτάμιο δάσος, σε σημαντικούς αριθμούς. Τα είδη αυτά είναι: ο κορμοράνος, o λευκοτσικνιάς, ο αργυροτσικνιάς, ο πορφυροτσικνιάς, ο σταχτοτσικιάς, ο κρυπτοτσικνιάς, ο νυχτοκόρακας, η χουλιαρομύτα, η λαγγόνα και η χαλκόκοτα. Επίσης, το σκουφοβουτηχτάρι και το νανοβουτηχτάρι κατασκευάζουν επιπλέουσες φωλιές. Δύο είδη γλαρονιών (μουστακόγλαρο και μαυρογλάρονο) κατασκευάζουν τις φωλιές τους πάνω στα φύλλα των νούφαρων. Άλλα σημαντικά είδη είναι: ο μαυροπελαργός, ο λευκοπελεκάνος, ο πετρίτης, ο φιδαετός, ο κραυγαετός και ο θαλασσαετός. Λίμνη Μικρή Πρέσπα Στο ΒΔ άκρο της Ελλάδας, μέσα σε μια πελώρια βουνίσια αγκαλιά φυλάσσεται η ομορφιά της Μικρής και Μεγάλης Πρέσπας, δύο λίμνες που χωρίζονται από μια λωρίδα γης μήκους 4 χλμ. Η Μεγάλη Πρέσπα εκτείνεται ανάμεσα στην Ελλάδα, τη F.Y.R.O.M. και την Αλβανία, είναι η μεγαλύτερη λίμνη των Βαλκανίων, βρίσκεται σε υψόμετρο 853 μ. και έχει μέγιστο βάθος 50 μ. Καλύπτει έκταση 288 τ.χ., από τα οποία τα 37 ανήκουν στη χώρα μας. Η Μικρή Πρέσπα, ή Βρυγηίδα, σύμφωνα με την αρχαία ονομασία, με έκταση 44 τ.χ., ανήκει κυρίως στην Ελλάδα και ένα μικρό της τμήμα στην Αλβανία. Η πλούσια χλωρίδα και πανίδα του τόπου, η εντυπωσιακή βιοποικιλότητά του είχαν ως αποτέλεσμα να ανακηρυχθεί η περιοχή ως Εθνικός Δρυμός από το Μάλιστα, τα παραλίμνια χωριά Ψαράδες και Άγιος Γερμανός αποτελούν προστατευόμενους παραδοσιακούς οικισμούς του Δρυμού. Η Μικρή Πρέσπα είναι ένας μοναδικός υδροβιότοπος, που προστατεύεται από τη σύμβαση Ramsar και ένας από τους 11 ελληνικούς υδροβιότοπους διεθνούς σημασίας. Στο δάσος που την περιβάλλει και στους καλαμώνες του Δρυμού υπολογίζεται ότι υπάρχουν πάνω από είδη φυτών, όπως βελανιδιές, οξιές, σημύδες αλλά και δέντρα μοναδικά στον ελληνικό χώρο, όπως η κενταύρια Πρέσπα και το δάσος αρκεύθου, καθώς και μια συστάδα υπεραιωνόβιων βουνοκυπάρισσων. Υπάρχουν και 15 είδη ψαριών, 11 είδη αμφιβίων, 40 θηλαστικών και 260 είδη πτηνών. Όσον αφορά στην πτηνοπανίδα σημαντικότερη θεωρείται η παρουσία των πελεκάνων και συγκεκριμένα του αργυροπελεκάνου, που θεωρείται αρκετά παγκοσμίως είδος υπό εξαφάνιση (1.000 ζεύγη έχουν απομείνει σ όλο τον κόσμο, από τα οποία 150 ζουν στη περιοχή). Επίσης θα ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

63 συναντήσετε ερωδιούς, κορμοράνους, χήνες, αρπακτικά, όπως σταυραετούς, χρυσαετούς, φιδαετούς, πετρίτες, αρκετά είδη βατράχων και φρύνων. Το νησί που υπάρχει στο κέντρο της, ο Άγιος Αχίλλειος, με τους περίπου 20 κατοίκους, είναι περισσότερο γνωστό για την υπέροχη βασιλική του 10ου αιώνα, χτισμένη από τον τσάρο Σαμουήλ. Το νησί ήταν για μικρό χρονικό διάστημα πρωτεύουσα του Βουλγαρικού Βασιλείου. Εδώ και χρόνια αποτελεί το κέντρο των εκδηλώσεων «Πρέσπεια», με σημαντικές συναυλίες. Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου Είναι η μεγαλύτερη λιμνοθάλασσα της Ελλάδας και αποτελεί ένα άβαθο μέρος της θάλασσας από τις προσχώσεις του Αχελώου. Πρόκειται για μια παραθαλάσσια λίμνη, πριν από το Μεσολόγγι με θαλάσσιο νερό που εκτείνεται από την Άκρα Μπαμπακούλα, στις εκβολές του Εύηνου, μέχρι τους πρόποδες του όρους Κατσιλάρη προς το Ιόνιο Πέλαγος και σε βάθος μέχρι το ιχθυοτροφείο του Αιτωλικού. Χωρίζεται από την ανοικτή θάλασσα του Πατραϊκού Κόλπου από ένα παράκτιο διάζωμα, ύψους μέχρι 80 εκατοστά, που δημιούργησαν οι προσχώσεις των ποταμών Εύηνου και Αχελώου. Έχει μέγιστο μήκος περίπου μ. και μέγιστο πλάτος μ. Το μεγαλύτερο βάθος της φτάνει τα 5-6 μ., αλλά το μεγαλύτερο μέρος της έχει βάθος που δεν ξεπερνάει το μισό μέτρο. Κοντά στις ακτές το βάθος φτάνει τα 10 εκ. και γι αυτό είναι πρόσφορος τόπος για αλυκές. Περίφημο είναι το αβγοτάραχό της που βγαίνει από ένα είδος κεφαλόπουλου που λέγεται μπάφα. Ο Στράβωνας την ονόμαζε Κυνία λίμνη. Το 1930 ξεκίνησαν τα πρώτα έργα εκβάθυνσης με βυθοκόρους και ανοίχθηκε δίαυλος από την ανοικτή θάλασσα μεταξύ Τουρλίδας και Βασιλάδι μήκους 6 χλμ., πλάτους 50 μ. και μέσου βάθους περίπου 4,80 μ. Ο δίαυλος αυτός καταλήγει στη κυρίως λεκάνη της λιμνοθάλασσας που παρουσιάζει ρομβοειδές σχήμα με μήκος πλευράς 300 μ. και βάθος το αυτό του διαύλου. Μέσα στη λιμνοθάλασσα υπάρχουν οκτώ ιστορικά νησάκια που τα περισσότερα αναφέρονται στην ιστορία της πολιορκίας του Μεσολογγίου κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, όπου αναδείχθηκαν τόποι ηρωισμών. Αυτές είναι: το Βασιλάδι, η Θολή, η Κλείσοβα, το Κόμμα, η Μαρμαρού, η Πλώσταινα, ο Προκοπάνιστος και ο Σχοινιάς. Η λιμνοθάλασσα προστατεύεται από την γνωστή συνθήκη Ramsar και αποτελεί περιβαλλοντικό πάρκο και οικοσύστημα. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

64 Κοντά στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου βρίσκεται και η λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού. Λιμνοθάλασσα Κοτύχι και δάσος Στροφυλιάς Ο υδροβιότοπος αυτός βρίσκεται στο νομό Ηλείας, ΒΑ της κωμόπολης των Λεχαινών κι επικοινωνεί με το Ιόνιο πέλαγος διαμέσου μικρού σχετικά ανοίγματος, πλάτους περίπου 8 μέτρων. Εξαιτίας της επικοινωνίας με τη θάλασσα το νερό είναι υφάλμυρο. Το μεγαλύτερο βάθος της λιμνοθάλασσας είναι περίπου 40 εκατοστά και το μικρότερο 30 εκατοστά. Το Κοτύχι υδροδοτείται κυρίως από ρέματα που χύνονται στη νότια και ανατολική πλευρά της λιμνοθάλασσας. Στην υδροδότηση της λιμνοθάλασσας συμβάλλουν επίσης και οι βροχοπτώσεις. Το παραθαλάσσιο δάσος της Στροφυλιάς βρίσκεται βόρεια της λιμνοθάλασσας και σε απόσταση περίπου μέτρων από τον πυρήνα της. Η λίμνη μαζί με τις λιμνοθάλασσες του Προκόπου, τη λίμνηέλος Λάμια και του Πάπα (Καλόγριας) προστατεύεται από τη σύμβαση Ramsar. Στη λιμνοθάλασσα Κοτύχι βρίσκουν καταφύγιο και τροφή πολλές αγριόπαπιες αλλά και παρυδάτια πουλιά όπως βουτηχτάρια, νανογλάρονα, τσικνιάδες, φαλαρίδες, αλκυόνες. Η ιχθυοπανίδα της λιμνοθάλασσας αποτελείται από λαβράκια (Dicentrarchus labrax), κέφαλους (Mugil cephalus), τσιπούρες (Sparus auratus) και χέλια (Anguilla anguilla). Το Κοτύχι είναι σημαντικός τόπος ξεκούρασης για πολλά αποδημητικά πουλιά, όπως Ερωδιοί, Χαλκόκοτες, Χελιδόνια, Τσαλαπετεινοί, Γεράκια, Τρυγόνια, Γλαρόνια κ.ά. H μακροχλωριδική σύνθεση της περιοχής περιλαμβάνει τα εξής αντιπροσωπευτικά είδη: αλμυρίκι, άγρια σπανάκια, ήμερος φλωμός, αλειχηνόχορτο, βούρλο, κρίνος της θάλασσας, άσπρος κρίνος, αγριοκάλαμος, καλαμίθι, μαχαιρίδα, ξιφάρα, λάχαρι, αλμυρίκι, κρίθμος, καλιά, θαλασσόχορτο και βρίγκα ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ Βοιωτικός Κηφισός Ο Βοιωτικός Κηφισός (παλαιότερα και Μαυρονέρι) είναι ποταμός της Στερεάς Ελλάδας με συνολικό μήκος 60 χλμ. Διαρρέει τμήμα των νομών Φωκίδας, Βοιωτίας και Φθιώτιδας και αρδεύει μεγάλες πεδινές εκτάσεις αυτών των νομών. Η συνολική έκταση της λεκάνης απορροής του Κηφισού είναι 1875,9 τ.χλμ. Ο Βοιωτικός Κηφισός είναι ενταγμένος δίκτυο Natura 2000, μαζί με τις λίμνες Υλίκη και Παραλίμνη. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

65 Οι κύριες πηγές του Κηφισού βρίσκονται στους βόρειους πρόποδες του Παρνασσού ανάμεσα στα χωριά Πολύδροσος και Λιλαία. Στη συνέχεια ο ποταμός διαρρέει μία εύφορη κοιλάδα ανάμεσα στα όρη Καλλίδρομο και Παρνασσό. Στην περιοχή της Κωπαΐδας διακλαδίζεται σε κανάλια για την άρδευση του κάμπου. Το κύριο τμήμα του διαρρέει τη δυτική πλευρά της Κωπαΐδας και καταλήγει στην λίμνη Υλίκη. Οι εκβολές του Κηφισού στην λίμνη Υλίκη προέκυψαν μετά τα αποστραγγιστικά έργα που πραγματοποιήθηκαν κατά τον 19ο αιώνα στην λίμνη Κωπαΐδα. Μέχρι τότε ο Κηφισός χυνόταν στην Κωπαΐδα η οποία κατά την αρχαιότητα αναφερόταν και ως Κηφισσίς Λίμνη. Ο Ασωπός Ο Ασωπός είναι ποταμός που διατρέχει τα σύνορα των Νομών Βοιωτίας και Αττικής. Οι κύριες πηγές του βρίσκονται στον Κιθαιρώνα ενώ στην πορεία του συμβάλλουν και άλλα ρεύματα που προέρχονται από τους ορεινούς όγκους μεταξύ Πάρνηθας και Δερβενοχωρίων. Έχει συνολικό μήκος 57 χιλιόμετρα και διέρχεται από το Συκάμινο, τον Ωρωπό, το Σχηματάρι και τα Οινόφυτα, ώσπου χύνεται στον Νότιο Ευβοϊκό Κόλπο. Ο ποταμός κινδυνεύει σοβαρά από την ρύπανση που επήλθε στον υδροφόρο ορίζοντα από τα ακατέργαστα λύματα που διοχετεύουν με παράνομους υπόγειους αγωγούς οι βιομηχανίες της ευρύτερης περιοχής. Γίνονται προσπάθειες ώστε να καθαριστεί το ποτάμι από τα τοξικά λύματα, καθώς επίσης και νέοι τρόποι υδροδότησης της περιοχής. Η Υλίκη Η Υλίκη είναι φυσική λίμνη στη Βοιωτία, βόρεια της Θήβας, με όχθες απόκρημνες, στους πρόποδες των δυτικών προεκτάσεων του Πτώου Όρους και των ανατολικών του Μεσσαπίου. Ονομάζεται και Λικέρι, και έχει έκταση κατά μέσο όρο 19,1 τετρ. χιλιόμετρα. Υπάρχει και ομώνυμος οικισμός, η Υλίκη. Στην αρχαιότητα η Υλίκη λεγόταν Υλική (τονιζόταν στη λήγουσα) και πήρε το όνομά της από την πόλη Ύλη, που ήταν κτισμένη στις όχθες της, όπως και η πόλη Ακραιφία. Τα νερά της χύνονταν στη γειτονική λίμνη Τρεφία ή Ουγγρία, την Παραλίμνη των νεότερων χρόνων. Πολύ κοντά στην Υλική ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

66 υπήρχε μεγάλος ναός του θεού Απόλλωνα, που είχε την προσωνυμία «Πτώος» από το ομώνυμο γειτονικό βουνό. Το 1959 άρχισε να λειτουργεί σύνδεση παροχής νερού στην τεχνητή Λίμνη του Μαραθώνα από τη λίμνη Υλίκη, καθώς η μεγάλη πληθυσμιακή ανάπτυξη της πρωτεύουσας καθιστούσε πλέον ανεπαρκή την ύδρευσή της αποκλειστικά από την πρώτη. Και πάλι όμως η αύξηση του πληθυσμού των Αθηνών ξεπέρασε τις δυνατότητες των δύο λιμνών, ώστε από το 1981 το περισσότερο νερό για την ύδρευση της ελληνικής πρωτεύουσας προέρχεται από την τεχνητή Λίμνη του Μόρνου. Η παροχέτευση των νερών της Υλίκης στη Λίμνη του Μαραθώνα γίνεται με αυλάκι και σήραγγα και στη συνέχεια με άντληση (Μουρίκι-Βίλιζα). Η Παραλίμνη Η Παραλίμνη είναι λίμνη της νότιας Ελλάδας στα σύνορα των νομών Βοιωτίας και Ευβοίας, στα διοικητικά όρια των δήμων Θηβαίων και Χαλκιδέων. Περικλείεται από τα χαμηλά όρη Πτώο στα βόρεια και Μεσσάπιο ή (Κτυπάς) στα νότια. Τροφοδοτείται με νερό από την γειτονική της λίμνη Υλίκη.Η έκταση της λίμνης είναι 15 περίπου τ. χλμ. Η λίμνη έχει μακρόστενο σχήμα με μέγιστο μήκος περίπου 8 χιλιόμετρα και μέγιστο πλάτος 2 χιλιόμετρα. Η Παραλίμνη ήταν γνωστή στην αρχαιότητα με την ονομασία Τρεφία. Κοντά στις όχθες της ήταν χτισμένες οι πόλεις Ύλη και Πετεών. Η λίμνη Παραλίμνη μαζί με την λίμνη Υλίκη και τον Βοιωτικό Κηφισό αποτελούν το σύστημα του Βοιωτικού Κηφισού που είναι ενταγμένο στο δίκτυο Natura Σήμερα από τα νερά της Παραλίμνης υδροδοτούνται περιοχές της Χαλκίδας. Πηγές και ρέμα της Πόντζας Το ρέμα και οι πηγές της Πόντζας (αρχαίος ποταμός Φάλαρος) μεταξύ των χωριών Αγία Τριάδα και Άγιος Γεώργιος, όπου υπήρχε κατά την αρχαιότητα ο Ναός του Λαφυστίου Διός, το μέρος όπου επρόκειτο να θυσιάσει ο Αθάμας τον Φρίξο και την Έλλη. Στην ίδια θέση ή πολύ κοντά βρισκόταν το ιερό του Χάρωπα Ηρακλή, όπου κατά την Μυθολογία, βρίσκεται το στόμιο του κάτω κόσμου από το οποίο ανέβασε δεμένο τον Κέρβερο από τον Άδη. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

67 Η θέση του ιερού πιθανολογείται ότι βρίσκεται κοντά στο σημερινό εκκλησάκι των Ταξιαρχών, το οποίο είναι κτισμένο κυρίως από πέτρες με αναθηματικές επιγραφές από το ιερό. Πολλές επιγραφές του ιερού αναφέρονται στα υδραυλικά έργα, που πραγματοποιήθηκαν κατα την εποχή του αυτοκράτορα Ανδριανού στην Κωπαΐδα. Στην περιοχή σώζονται, επίσης, ερείπια ρωμαϊκής στοάς με ανάγλυφα και επιγραφές. Σήμερα αποτελεί έναν υγροβιότοπο όπου η ροή νερού ελαττώνεται σημαντικά και πολλές φορές σταματάει τους καλοκαιρινούς μήνες. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

71 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι υγρότοποι αποτελούν σημαντικότατους φυσικούς πόρους με ιδιαίτερες περιβαλλοντικές αξίες. Εντούτοις περιλαμβάνονται μεταξύ των πιο σοβαρά υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων. Οι υδρολογικές, φυσικές, χημικές και βιολογικές διεργασίες, που συντελούνται στους υγροτόπους, αντανακλούν λειτουργίες που αποδίδουν στην κοινωνία πολύτιμα αγαθά και υπηρεσίες. Τα αγαθά περιλαμβάνουν τροφή και καύσιμη ύλη, ενώ αναντικατάστατες είναι και οι υπηρεσίες τους για τη βελτίωση της ποιότητας των νερών, τη μείωση των ιζημάτων και των τοξικών ουσιών, τον εμπλουτισμό και ανανέωση των υπόγειων υδάτων, την ανάσχεση των πλημμυρών, τη διατήρηση της άγριας πανίδας και της αυτοφυούς χλωρίδας, την παροχή ευκαιριών αναψυχής, την πρόοδο της επιστήμης και τη διατήρηση πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Οι υγρότοποι, επομένως, είναι συλλογικά κοινωνικά αγαθά και η διαχείρισή τους προσδιορίζεται από τον χαρακτήρα τους ως συλλογικών αγαθών. Η διατήρηση των υγροτοπικών λειτουργιών δεν είναι ασυμβίβαστη με την ανθρώπινη χρήση, με την προϋπόθεση ότι η χρήση θα είναι συνετή. Συνετή χρήση των υγροτόπων είναι η αειφορική, προς όφελος της ανθρωπότητας κατά τρόπο συμβατό με τη διατήρηση των φυσικών ιδιοτήτων του οικοσυστήματος. Αειφορική χρήση είναι η χρήση των υγροτόπων από τον άνθρωπο κατά τρόπο που να προσφέρουν σε συνεχή βάση το μέγιστο δυνατό όφελος στις σημερινές γενιές, διατηρώντας την ικανότητά τους να ανταποκριθούν στις ανάγκες και τις προσδοκίες των μελλοντικών γενεών. Η μεγάλη ευαισθησία των υγροτόπων απαιτεί ορθή και αποτελεσματική διαχείριση. Χρειάζεται ολοκληρωμένη διαχείριση που να περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες, ώστε να χρησιμοποιούνται τα οικοσυστήματα για ποικίλους σκοπούς χωρίς διατάραξη της αειφορίας τους. Ο προσεκτικός μακροπρόθεσμος σχεδιασμός και η αποτελεσματική διαχείριση όχι μόνο προστατεύει και βελτιώνει, αλλά ταυτόχρονα προάγει όλες τις δυνατότητες που έχουν οι υγρότοποι για να εξυπηρετήσουν τις πολλαπλές ανάγκες των ανθρώπων. ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ/ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

73 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ, ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΟΤΟΠΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ, 1993 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (Β ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗΣ), ΟΕΔΒ, ΑΘΗΝΑ 2009 ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ WIKI - ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ, ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΥΓΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ - RODAMOIAC - GOOGLE SITES, ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ: ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΥΣ WWF - WWF ΕΛΛΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΤ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑΣ /ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

Δείτε περισσότερα