Το διάβηµα της αναλογίας. Σχεδίασµα ενός επιστηµολογικού στοχασµού

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Το διάβηµα της αναλογίας. Σχεδίασµα ενός επιστηµολογικού στοχασµού"

Transcript

1 1 Το διάβηµα της αναλογίας. Σχεδίασµα ενός επιστηµολογικού στοχασµού Στο βάθος, εκείνο που γνωρίζουµε λιγότερο µέσα στην επιστήµη, είναι η ίδια η επιστήµη. Jean-Marc Levy Leblond 1 Ο επιστηµονικός ορθολογισµός ασκούσε µια διαρκή έλξη στον Freud. Στο κείµενο «Ενορµήσεις και πεπρωµένα των Ενορµήσεων» 2, εκθέτει από τις πρώτες κιόλας γραµµές την κριτική του αντίληψη, καθώς προτείνει την εφαρµογή µιας υποθετικό-επαγωγικής διαδικασίας και ανάγνωσης στην έννοια της ενόρµησης, πεπεισµένος ότι η ψυχανάλυση δεν µπορεί να στερηθεί αυτή τη «θεµελιώδη συµβατική έννοια», την οποία κρίνει αρκετά «συγκεχυµένη για την ώρα». «Συχνά ακούµε», σηµειώνει, «να διατυπώνεται η εξής απαίτηση: µία επιστήµη οφείλει να οικοδοµείται πάνω σε θεµελιώδεις έννοιες καθορισµένες µε σαφήνεια και ευκρίνεια. Στην πραγµατικότητα, καµία επιστήµη, ακόµη και η πιο ακριβής (θετική), δεν ξεκινά από τέτοιου είδους ορισµούς.» Για τον Freud, η πραγµατική αφετηρία κάθε επιστηµονικής δραστηριότητας συνίσταται µάλλον στην περιγραφή των φαινοµένων, που στην συνέχεια συγκεντρώνονται, κατατάσσονται και συσχετίζονται. Ήδη όµως στη φάση της περιγραφής επιβάλλουµε αναπόφευκτα στο υλικό «ορισµένες αφηρηµένες ιδέες, που αντλούµε απ εδώ κι απ εκεί κι όχι βέβαια µόνο από την άµεση εµπειρία µας.» Αυτού του είδους οι αφηρηµένες ιδέες, που αργότερα θα γίνουν οι θεµελιώδεις έννοιες της επιστήµης, είναι ακόµη πιο απαραίτητες στη µεταγενέστερη επεξεργασία του υλικού, όσο κι αν εµπεριέχουν «απαραίτητα έναν ορισµένο βαθµό απροσδιοριστίας», αφού δεν είναι δυνατό σε καµία περίπτωση να οριοθετήσουµε µε σαφήνεια το περιεχόµενό τους. O Freud εµµένει στον προσωρινό και συµβατικό χαρακτήρα που αποκτούν οι πρώτες υποθέσεις, µολονότι δεν έχουν «επιλεγεί αυθαίρετα αλλά έχουν καθοριστεί από τις σηµαντικές σχέσεις που διατηρούν µε το εµπειρικό υλικό.» Όσο οι έννοιες βρίσκονται σ αυτή την κατάσταση, συµφωνούµε πάνω «στη σηµασία τους, πολλαπλασιάζοντας τις αναφορές στο εµπειρικό υλικό, από το οποίο φαίνονται να έχουν προκύψει, στην πραγµατικότητα όµως έχουν επιβληθεί πάνω σε αυτό». Έτσι ώστε, αφού διερευνήσουµε διεξοδικά το χώρο των σχετικών φαινοµένων, προσθέτει ο Freud, τότε µόνο «θα µπορέσουµε να συλλάβουµε µε µεγαλύτερη ακρίβεια τις απαιτούµενες θεµελιώδεις επιστηµονικές έννοιες και προοδευτικά να τις τροποποιήσουµε ώστε να αποκτήσουν ευρύτερη χρησιµότητα και να απαλλαγούν ολότελα από τις αντιφάσεις. Τότε πλέον θα µπορούσαµε να τις αποκρυσταλλώσουµε σε ορισµούς.» Αλλά, προσθέτει, η πρόοδος της γνώσης δεν ανέχεται ούτε τους 1 La nouvelle Méduse ou la science en son miroir, Dictionnaire de l ignorance, Paris, Albin Michel, 1998, p Freud S. (1915), Pulsions et destin des pulsions, Métapsychologie, Paris, Gallimard, 1968, p. 11 et 12

2 2 άκαµπτους ορισµούς. «Όπως µας διδάσκει το παράδειγµα της φυσικής, µε τρόπο καταφανή, ακόµα και οι θεµελιώδεις έννοιες που έχουν παγιωθεί µέσα σε ορισµούς, υφίστανται συνέχεια µεταβολές του περιεχοµένου τους.» Στην κατεύθυνση ενός επιστηµολογικού στοχασµού, αναρωτήθηκα πάνω στο θέµα που επανέρχεται συνεχώς, γιατί η ψυχανάλυση θα ήθελε να καταταχτεί στην πλευρά των επιστηµών; Ο Bachelard διαβεβαίωνε ότι «κάθε απόλυτο όριο που προτείνεται στην επιστήµη, είναι το σηµάδι ενός κακώς τοποθετηµένου προβλήµατος» πράγµα που σηµαίνει, προσθέτει, ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουµε ότι έχουµε καθορίσει µια για πάντα τα «σύνορα» της επιστήµης, διότι για «το επιστηµονικό πνεύµα, το να χαράσσεται ξεκάθαρα ένα όριο σηµαίνει ήδη το ξεπέρασµά του. Το επιστηµονικό σύνορο δεν είναι τόσο ένα όριο, όσο µία ζώνη σκέψεων ιδιαιτέρως ενεργών, ένας τοµέας αφοµοίωσης.» 3 Παρότι οι κβαντικές και οι φροϋδικές ανακαλύψεις επισυµβαίνουν την ίδια εποχή και η φύση των ερωτηµάτων τους, µοιάζουν να παρέχουν µια κάποια εγκυρότητα στην ιδέα της αναλογίας των διαβηµάτων τους σε ό,τι αφορά στις διαδικασίες σκέψης κι έρευνας, εν τούτοις µπορούµε να αναρωτηθούµε αν το ίδιο ισχύει και σε ότι αφορά στη σχέση της ψυχανάλυσης µε άλλες επιστήµες, των οποίων το αντικείµενο είναι περισσότερο αποµακρυσµένο και οι διαδικασίες σκέψης πιο κλασσικές. Επιστηµολογία και θεωρία της γνώσης Το ενδιαφέρον για επιστηµολογικό στοχασµό ως προς την θέσπιση αναλογικών διαβηµάτων µεταξύ της ψυχανάλυσης και των άλλων επιστηµών µας υποχρεώνει να λάβουµε υπόψη τα ερωτήµατα που προκαλεί στο πλαίσιο της θεωρίας της γνώσης. Ο Spinoza (Traité de la réforme de l entendement), δεν πίστευε ότι είναι αξιοθαύµαστη η θεωρία της γνώσης όταν παρουσιάζεται σαν απλή τεκµηριωµένη καταγραφή των απαραίτητων εργαλείων για γνώση. Για τον Spinoza, η πιο σωστή µέθοδος έγκειται σ έναν έµπρακτο αυτοστοχασµό της γνώσης, δηλαδή, όπως δείχνουµε την κίνηση περπατώντας, έτσι οικοδοµούµε την επιστήµη, σφυρηλατώντας προοδευτικά τα εργαλεία της κι όχι εφαρµόζοντας µεθόδους που θα προϋπέθεταν κεκτηµένες γνώσεις. Για την πλειονότητα των επιστηµόνων, η επιστηµολογία 4 εκπροσωπεί µία από 3 Bachelard G. (1934), Epistémologie, Paris, PUF, 1974, p Σύµφωνα µε το Vocabulaire technique et critique de la philosophie του A. Lalande, η επιστηµολογία «ορίζει την φιλοσοφία των επιστηµών αλλά µε µία πιο συγκεκριµένη έννοια ( ). Είναι κυρίως η κριτική µελέτη των αρχών, των υποθέσεων και των αποτελεσµάτων των διαφόρων επιστηµών, µε στόχο τον καθορισµό της λογικής τους καταγωγής (µη ψυχολογικής), την αξία και την αντικειµενική τους εµβέλεια.» Η έννοια του επιστηµολογικού παράδοξου, του E. Meyerson (1922), συνοδεύει αυτόν τον ορισµό στο µέτρο που η «φαινοµενική αντίφαση που παρουσιάζει η επιστήµη, και που δεν εξηγεί παρά µόνο µε αναγωγή στο ταυτόσηµο», δεν θα µπορούσε να αγγίξει µια πλήρη εξήγηση χωρίς την εξαφάνιση του αντικειµένου της».

3 3 τις διαδικασίες σκέψης κι έρευνας της θεωρίας της γνώσης, ενώ για άλλους, όπως ο J. Piaget, επιστηµολογία και θεωρία της γνώσης είναι ισοδύναµες. Για πολύ καιρό, η επιστηµολογία αποτελούσε έναν βασικό τοµέα της φιλοσοφίας, την εποχή που οι µεγάλοι φιλόσοφοι, όπως ο Descartes η ο Leibnitz, ήταν συγχρόνως και επιστηµονικοί δηµιουργοί και θεωρητικοί της γνώσης, ή ακόµα, για να ακριβολογήσουµε, χωρίς να έχουν δηµιουργήσει νέες επιστήµες, ήξεραν να σκέπτονται σε σχέση µε την ίδιες την επιστήµη, όπως και οι προκάτοχοι τους: ο Πλάτωνας, µε αφετηρία τους Πυθαγόριους όπως ο Αρχύτας, ή ο Κant (φυσική, αστρονοµία, µαθηµατικά, φιλοσοφία) µε αφετηρία τον Νεύτωνα (µαθηµατικά, φυσική, αστρονοµία). Αλλά στην σύγχρονη κατάσταση, σε µία κίνηση προοδευτικής διαφοροποίησης του επιστητού, οι κύριοι επιστηµολογικοί νεωτερισµοί γεννήθηκαν κυρίως από τον στοχασµό επιστηµονικών προσωπικοτήτων πάνω στην κατάσταση της γνώσης στον τοµέα της επιστήµης τους κι αυτό µε αφορµή κρίσεις κι εµπόδια που τους υποχρέωναν να επανεξετάσουν τις αρχές, τις διαδικασίες και τις µεθόδους τους. Τέτοιες απόπειρες, συχνά καρποφόρες, που αναπτύσσουν ουσιαστικά έναν στοχασµό επί των ιδιαίτερών τους διαδικασιών γνώσης, µπορούν ωστόσο να βρεθούν σε κίνδυνο αποµόνωσης, αν δεν καταφέρουν σε µικρότερο ή µεγαλύτερο διάστηµα να ανοιχτούν προς τις άλλες επιστήµες. Αυτός ο σκόπελος µοιάζει να αποφεύχθηκε στην περίπτωση των µαθηµατικών. Καταρχήν, υπήρξαν µαθηµατικοί, όπως ο Poincaré κι ο Hilbert, οι οποίοι, ύστερα από µία περίοδο διάσπασης των εννοιολογικών πεδίων, ανέλαβαν οι ίδιοι την επιστηµολογική ανάλυση των «βάσεων των µαθηµατικών», καθώς και την προοδευτική εγκαθίδρυση µιας διαδικασίας έρευνας της ενότητάς τους, στο πλαίσιο των σύγχρονων µαθηµατικών. Με τη µελέτη των στοιχειωδών (θεµελιωδών) δοµών, τα µαθηµατικά επανηύραν τη συνοχή της µεθόδου και της σκέψης τους. Η επανάκτηση αυτή της συνοχής είχε ως παράλληλη συνέπεια µία µεγάλη γονιµότητα στον τοµέα τις αλγεβρικής τοπολογίας ή στη θεωρία των λειτουργικών πεδίων καθώς και στην παρέµβαση τρόπων σκέψης που δεν ήταν πλέον αναγώγιµοι στις καθαρά µαθηµατικές τεχνικές, όπως είναι ο υπολογισµός των πιθανοτήτων ή στη πιο µοντέρνα του µορφή ο υπολογισµός του τυχαίου. Αυτός ο τελευταίος αποτελεί από πολλές απόψεις ένα από τα φιλοσοφικά µυστήρια της σύγχρονης επιστήµης, από την στιγµή που, αν κανείς θελήσει να τον συνδέσει µε το συγκεκριµένο, θα πρέπει να του προσθέσει αυτό που συνήθως ονοµάζουµε νόµο του τυχαίου. Αν, συνολικά η κλασσική επιστηµολογία δεν κατάφερε να ενσωµατώσει µε κατάλληλο τρόπο τις νέες διαδικασίες της µαθηµατικής επιστήµης, στον βαθµό που δεν επέτρεπε στον εαυτό της καµία µη µαθηµατική φαντασία του µαθηµατικού όντος, η ανεύρεση της ενότητας είχε παραδόξως ως συνέπεια το άνοιγµα των συνόρων του εν λόγω επιστηµονικού τοµέα. Ήταν για παράδειγµα η περίπτωση του Β. Mandelbrot, γνωστού για τις

4 4 εργασίες του στην fractal γεωµετρία 5, ο οποίος στον ιδιαίτερο τοµέα της έρευνάς του σχετικά µε τα τυχερά παιχνίδια, απευθύνθηκε συγχρόνως στη φυσική και στη βιολογία, και η περίπτωση του R. Thom 6, ο οποίος, αφού εκµεταλλεύτηκε το δικό του πεδίο έρευνας στα µαθηµατικά, έψαξε να αξιοποιήσει τις σκέψεις του ως τοπολόγος στο σύνολο των σηµαινουσών δοµών, καταλήγοντας έτσι σε µία νεωτεριστική οπτική της σηµειωτικής του πραγµατικού. Κατά τον ίδιο τρόπο επίσης, οι µεγαλύτεροι ερευνητές στον τοµέα της φυσικής, όπως µεταξύ άλλων οι M. Planck 7, J. Ulmo 8, L. de Broglie 9, φαίνεται να συνεισέφεραν στην επιστηµολογική συζήτηση, ανοίγοντας τα σύνορα του επιστηµονικού τους πεδίου. Στην εξέλιξη της φυσικής επιστήµης, η κβαντική θεωρία είναι αυτή που θα φέρει την πραγµατική ρήξη µε την κλασσική φυσική. Εισάγει µία νέα συνοχή στα φαινόµενα, από την στιγµή που η συνήθης αναλογία που χωρίζει ένα πράγµα από τη δράση του αποµακρύνθηκε. Ο Bachelard αναρωτήθηκε σχετικά µε τον κόσµο του ατόµου, αν υπάρχει ένα είδος συγχώνευσης µεταξύ πράξης και όντος, µεταξύ κύµατος και σωµατιδίων (σωµάτιο κύµα), έτσι ώστε θα πρέπει µάλλον να µιλάµε για συµπληρωµατικές όψεις. Σ αυτή την περίπτωση, σηµειώνει, δεν θα είχαµε άραγε να κάνουµε µε µία πιο βαθιά συνεργασία µεταξύ αντικειµένου και κίνησης, µιας περίπλοκης ενέργειας όπου συγκλίνουν το «είναι» µε το γίγνεσθαι; εν πρόκειται για κάτι που θα ήταν εξαρχής µία σχέση, ως η ουσία του απειροελάχιστου; Προκύπτει έτσι µία αλλαγή της ταυτότητας και της λειτουργίας. Αυτό το «αντικείµενο» (και γιατί όχι το ψυχικό αντικείµενο της ψυχανάλυσης) γίνεται ένα µέσο ανάλυσης κι όχι ένα αντικείµενο για την εµπειρική γνώση, και γίνεται εξίσου µία αφορµή για σκέψη κι όχι ένας κόσµος για εξερεύνηση. Η κλασσική επιστήµη πίστευε ότι ήταν πραγµατική λόγω των αντικειµένων της και ικανή να διατυπώνει υποθέσεις λόγω των εγκαθιδρυµένων συσχετίσεων µεταξύ των αντικειµένων της. Η νέα επιστήµη ανατρέπει την προοπτική της υπόθεσης αυτής, διότι στο εξής, έχουµε να κάνουµε κατά τον Bachelard, µε µία «φαινοµενολογία της εργασίας» στη θέση της κλασσικής υπόθεσης εργασίας. Τα αντικείµενα εκπροσωπούνται µε µεταφορές κι η οργάνωσή τους γίνεται η πραγµατικότητα. Ελλείψει αναπαραστάσεων (οι οποίες, έχοντας αγγίξει τα όριά τους, δεν είναι πλέον δυνατές), ο στοχασµός (εκ των υστέρων;) την αντικαθιστά κι η υπόθεση γίνεται εκείνη του «φαινοµένου» µέσα σ ένα στενό προσωπικό σύνδεσµο, σχεδόν συµβιωτικό, µεταξύ της δράσης και της ύπαρξης του ερευνητή, αυτό που ο Bachelard χαρακτηρίζει ως «το δικό µας» φαινόµενο. Μία από τις πολύ ενδιαφέρουσες πλευρές των νέων εννοιών της µικροφυσικής αφορά στη γεωµετρικοποίηση του πραγµατικού. Απ όπου και το µεγάλο επιστηµολογικό ενδιαφέρον για µια 5 Mandelbrot B., Les objets fractals, Paris, Flammarion, 4ème édition, Thom R., Morphogenèse et imaginaire: De quoi faut-il s étonner?, Circé, 8-9, 1978, p et Prédire n est pas expliquer, Paris, Eschel/Georg, Planck M., (1933), L image du monde dans la physique moderne, Paris, Médiations, Ulmo J., La pensée scientifique moderne, Paris, Flammarion, Broglie de L., Continu et discontinu en physique moderne, Paris, Albin Michel, 1941.

5 5 επιστήµη, που υποχρεώνεται να κάνει µία τέτοια ανατροπή των απόψεων, εφόσον η γεωµετρική αναπαράσταση της εσωτερικής δοµής του ατόµου, την καθιστά όχι µόνο ριζικά διαφορετική από τα µακροσκοπικά πρότυπα, αλλά κυρίως, για να κυριολεκτήσουµε, µη αναπαραστάσιµη. Η έρευνα θα περιορισθεί στερούµενη της διαισθητικής αναπαράστασης. «εν διαθέτουµε καµία διαίσθηση των ατοµικών διαδικασιών», µας λέει ο Heisenberg. «Ευτυχώς, η µαθηµατική επεξεργασία των φαινοµένων δεν απαιτεί τέτοια διαίσθηση ( ), είναι εµφανές ότι η ταυτόχρονη εφαρµογή, χωρίς κριτική, των δύο αναπαραστάσεων, κυµατοειδούς και σωµατιδιακής, οδηγεί σε άµεσες αντιφάσεις. Μπορούµε να συµπεράνουµε ότι η χρήση αυτών των αναπαραστάσεων έχει όρια που έχουν καθοριστεί από τη φύση» 10. Προκύπτει έτσι η έννοια της «αβεβαιότητας», σηµαντική εννοιολογική κατάκτηση της φυσικής κατά τον J-M. Levy-Leblond, αλλά που, µέσα σ ένα συγκεκριµένο πλαίσιο, προσθέτει ο Levy-Leblond, µετατράπηκε σε επιστηµολογικό εµπόδιο». «Η σύζευξη των δύο ασύµβατων αναπαραστάσεων επιφέρει ipso facto την άποψη ότι ούτε η µία ούτε η άλλη δεν µπορούν να ισχυριστούν ότι παρέχουν µία πιστή αναπαράσταση, κι εποµένως δεν πρέπει να χρησιµοποιούνται παρά µόνο µε µεγάλες προφυλάξεις, γνωρίζοντας ότι ορισµένα από τα ουσιώδη χαρακτηριστικά τους είναι αναγκαστικά ξεπερασµένα.» 11 «Μη εκπεφρασµένη»* θεωρία και επιστηµονικά παράδοξα Με τους Hume και Kant, ανακαλύπτουµε ότι η επαγωγική µέθοδος δεν εξηγεί την εξέλιξη των γνώσεών µας. Πράγµατι, έχουµε δώσει όλη την ισχύ στην άµεση έρευνα, µε τα όρια που της αναγνωρίζουµε εκ του γεγονότος ότι τίποτα στο αντικείµενο δεν επιτρέπει να βγάλουµε ένα συµπέρασµα που να το ξεπερνά, κάτι που έκανε τον Hume να πει ότι δεν µπορούµε να ξέρουµε αν το ψωµί θρέφει όλους τους ανθρώπους, η άµεση έρευνα µειώνει συγχρόνως τη δύναµη της σκέψης, καθώς παραδόξως δεν µπορεί να συνιστά νόµο στο πεδίο της επιστηµονικής γνώσης. Έτσι, για να µπορεί να αποκρυπτογραφηθεί ένα πείραµα, θα πρέπει να εντάσσεται στις προεκτάσεις ορισµένων προσδοκιών, έτσι ώστε να µη µπορεί να υπάρξει παρατήρηση ή έρευνα χωρίς µη εκπεφρασµένη θεωρία. Ο Βachelard θα υποστηρίξει αυτή τη θέση, σηµειώνοντας ότι δεν υπάρχει έρευνα χωρίς την προηγούµενη διατύπωση ενός προβλήµατος, µια θέση που επαναδιατύπωσε ο Popper µε τη θεωρία του περί «επιστηµονικής εµπειρίας», µε µόνη ουσιαστική διαφορά το γεγονός ότι είναι η αντίληψή µας, µε τις κατασκευές τις λιγότερο ή περισσότερο συνειδητές του πραγµατικού, από τη οποία ξεκινάει η ανάπτυξη µιας θεωρίας της γνώσης, η οποία επερωτά κυρίως τα περιεχόµενα των 10 Heisenberg W., Principes physiques de la théorie des quanta, Gauthier-Villard, 1932, p Levy-Leblond J-M., Aux contraires. L exercice de la pensée et la pratique de la science, Paris, Gallimard, 1966, p * Σ.τ.Μ: Μετάφραση του όρου «implicite».

6 6 επιστηµονικών συλλήψεων και όχι τους τρόπους που τις προσαρτούν στο γνωρίζoν υποκείµενο 12 (αντικειµενιστική θεωρία, κι όχι υποκειµενιστική * όπως εκείνες του Hume και του Κant). Ο Popper εγκαταλείπει έτσι την παρατήρηση και την αντίθεση υποκείµενο/αντικείµενο προς όφελος της επιστροφής στη θεωρία του έµφυτου και προς τα βιολογικά συστήµατα των οποίων τα αντιληπτικά όργανα αποκωδικοποιούν αντικειµενικά τα σήµατα που προέρχονται από τον εξωτερικό κόσµο. Υποστηρίζει µία επιστηµολογία της οποίας η διαίσθηση, θα µπορούσαµε να πούµε, τρέφεται από τις απόψεις του Καντ και τη σύγχρονη µοριακή βιολογία. Η γνώση αναπτύσσεται χάρη στη δοκιµασία του πραγµατικού που επιτελεί το υποκείµενο, µε τροποποίηση, εξάλειψη και υποκατάσταση των µορφών γνώσης που προϋπάρχουν µέσα του. Ο επιστήµονας αφήνεται έτσι στο παιχνίδι της δοκιµής και πλάνης, γνωρίζοντας ωστόσο ότι όσο πιο απίθανη είναι µια υπόθεση ή µια θεωρία, τόσο περισσότερα υπόσχεται. Αυτό που διαχωρίζει τις επιστήµες από τις µη-επιστήµες είναι το ότι οι πρώτες είναι αναιρέσιµες και νοθεύσιµες, κάτι που δεν ισχύει για την περίπτωση των δεύτερων, όπως είναι η ψυχανάλυση, η κοινωνιολογία κλπ. Η αναλογική µέθοδος Η συζήτηση της έννοιας της αναλογικής µεθόδου 13 µου φάνηκε απαραίτητη, κυρίως από την στιγµή που εγκαταλείπουµε από τη µια την ανάλυση των µεθόδων που χρησιµοποιεί η επιστήµη σε σύνδεση µε τα αντικείµενα µελέτης της στη σχέση υποκείµενο/αντικείµενο της έρευνας και τις ερωτήσεις που θέτει η επιστηµολογική σκέψη, όπως στην περίπτωση ψυχανάλυση /κβαντική φυσική, ψυχανάλυση και γλώσσα κλπ και, από την άλλη, ενδιαφερόµαστε για τις επιστήµες εκείνες όπου οι σχέσεις αναλογίας (όπως αντικείµενα µελέτης, διαδικασίες, µέθοδοι επεξεργασίας κλπ) µε την ψυχανάλυση είναι όλο και πιο αποµακρυσµένες, συχνά ασύµβατες και κατά συνέπεια πιο δύσκολα, ή σχεδόν αδύνατο να κατανοηθούν. Ο Freud γράφει στο ιάγραµµα, «κάθε επιστήµη βασίζεται σε παρατηρήσεις κι εµπειρίες που µας µεταδίδει το ψυχικό µας όργανο, αλλά επειδή είναι ακριβώς αυτό το όργανο που µελετούµε, η 12 Popper K.R. (1959), La logique de la découverte scientifique, Paris, Payot, 1978, p.97. * Σ.τ.Μ: Μετάφραση των όρων «objectiviste» και «subjectiviste». 13 Αναφορικά στην έννοια της αναλογίας: 1. Για το λεξικό της ελληνικής γλώσσας (Βλάχου), η αναλογία έχει πολλές σηµασίες. Σηµαίνει, «στην πρωταρχική της σηµασία» κατά τον Ευκλείδη, «ένα µαθηµατικό µέγεθος». Μπορεί επίσης να σηµαίνει µία «σχέση», µία «συµβατότητα», µία «αναγωγή», µία «συµµετρία» («η αναλογία των αρχιτεκτονικών σχεδίων των αρχαίων ναών») και µία «ισοδυναµία». 2. Κατά το Λεξικό της Φιλοσοφίας του Lalande, είναι µε αναλογίες που η διαδικασία της σκέψης και των συναισθηµάτων µας αγγίζουν εκείνο που ορισµένοι φιλόσοφοι ονοµάζουν απρόσιτο. Στις επιστήµες, η αναλογία είναι το σηµείο εκκίνησης όλων των υποθέσεων κι εξ αυτών των ερευνών και πειραµάτων που προκύπτουν. Είναι κυρίως στις επιστήµες που ασχολούνται µε τις απαρχές ( ) που η αναλογία ένα από τα πιο χρήσιµα λογικά εργαλεία. Μία άλλη χρήση της βρίσκεται στην έννοια της µεταφοράς. Η χρήση της µεταφοράς είναι το αποτέλεσµα της αδυναµίας της γλώσσας να εκφράσει όλες τις καταστάσεις της συνείδησης µε αντίστοιχους όρους. Από την πλευρά µου, διατηρώ την ιδέα ότι η αναλογία και η µεταφορά είναι χρήσιµες διαδικασίες στις προσπάθειές µας να προσεγγίσουµε εκείνο που φαίνεται απρόσιτο, µη-αναπαραστάσιµο κι ίσως ακόµα ανείπωτο.

7 7 αναλογία σταµατά εδώ.» 14 Οι παρατηρήσεις µας γίνονται µε τη βοήθεια του αντιληπτικού µας οργάνου και χρησιµοποιούµε ακριβώς τα κενά στη σειρά των ψυχικών διαδικασιών. Ανασυγκροτούµε αυτό που λείπει µε αποδεκτές επαγωγές και τις µεταφράζουµε σε συνειδητό υλικό. ( ) Η σχετική σιγουριά της επιστήµης µας για τον ψυχισµό βασίζεται στην πειστική δύναµη αυτών των επαγωγών» 15. Με δεδοµένο το αντικείµενο της ψυχανάλυσης, οι στόχοι κι οι διαδικασίες της έχουν ορισµένες ιδιαιτερότητες και θέτουν όρια στη δυνατότητα µοιράσµατος µε άλλες επιστήµες, έτσι ώστε το πεδίο της επιστηµολογίας να είναι, κατά τη γνώµη µου, το πιο προσιτό και το πιο αρµόζον στη σκέψη και στην ψυχαναλυτική έρευνα. Απ όπου και η επερώτηση µου: σε ποιο επίπεδο διαδικασιών και σκέψεων µπορούµε και πρέπει να τοποθετήσουµε τη σκέψη µας; Ο Freud 16 επιµένει στην κατάκτηση της κατανόησης της κατηγορίας των φαινοµένων εκείνων που ονοµάζει φυσικά φαινόµενα. Προσθέτει ότι είναι απαραίτητη η δηµιουργία νέων υποθέσεων κι εννοιών, όχι σαν ένδειξη κάποιας αµηχανίας, αλλά ως εµπλουτισµός των γνώσεών µας. Οι υποθέσεις δεν µπορεί παρά να αναπτυχθούν προοδευτικά, καθώς η µελέτη και τα µέσα που µας προσφέρονται από µία τέτοια διαδικασία είναι ακριβώς εκείνα του ψυχικού οργάνου. Οι ανακαλύψεις και οι συνδέσεις των στοιχείων που προκύπτουν, δεν µπορεί παρά να εγγράφονται στο πλαίσιο µιας διεργασίας, ενώ για τις επονοµαζόµενες θετικές επιστήµες, εξαιρουµένων, λόγω των ιδιαιτεροτήτων που τις χαρακτηρίζουν, των περιπτώσεων της κβαντικής φυσικής, των µαθηµατικών και των «µαθηµατικών οντοτήτων» και της οργάνωσης του εµβίου, η µέθοδος παραµένει κλασσική. Η παρατήρηση, η διατύπωση στόχων, οι υποθέσεις, η ανακάλυψη των γεγονότων, θα πρέπει να γίνουν µε αντικειµενικό τρόπο, χάρη στα εργαλεία συλλογής των δεδοµένων και ανάλυσης τους, πριν από κάθε εργασία αξιολόγησης, συσχέτισης, ερµηνείας κλπ. Στην περίπτωση των ανακαλύψεων των νευροεπιστηµών, που έχουν στις µέρες µας µία νέα άνθηση κι επωφελούνται µιας µεγάλης αναγνώρισης από τα ΜΜΕ, η θέση µας ως ψυχαναλυτών, που ενδιαφέρονται για την εξέλιξη των ανακαλύψεων της επιστήµης µας, γίνεται πιο ευαίσθητη. Αυτή η επιτάχυνση στον τοµέα των νευροεπιστηµών, προκαλεί σε ορισµένους από µας αµυντικές αντιδράσεις, σαν να έπρεπε µε κάθε τρόπο να απαντήσουµε στο άψε σβήσε σε κάθε ανακάλυψη που εξαγγέλλεται µε µεγαλοπρέπεια, ενώ δεν είχαµε τον χρόνο να αντιµετωπίσουµε σε βάθος τέτοιες εκδηλώσεις. Αλλά, αν από τη µια πλευρά χρειάζεται να πάρουµε τον χρόνο να σκεφθούµε και να ερευνήσουµε, είναι επίσης γεγονός ότι δεν πρέπει να µείνουµε σιωπηλοί, όσο ορισµένοι νευροεπιστήµονες προσπαθούν στις µέρες µας, στο όνοµα µιας κάποιας επιστηµονικής αλήθειας και µιας απεριορίστως διευρυνόµενης ελευθερίας της γνώσης, να προκαλέσουν τη ψυχαναλυτική 14 ική µου υπογράµµιση. 15 Freud S. (1938), Abrégé de psychanalyse, Paris, PUF, 1978, p Όπ, σελ. 21

8 8 σκέψη, ή µάλλον ορισµένους ψυχαναλυτές, µε τρόπο ώστε να ενδώσουν στη νέα εποχή που αυτές οι επιστήµες προτείνουν στην ψυχανάλυση, εκείνη της νευροψυχανάλυσης. εν πρόκειται για την ανάπτυξη µιας νέας µεθόδου ή ενός νέου επιστηµολογικού διαβήµατος, αλλά για µια απλουστευτική και αναγωγιστική ανάγνωση της έννοιας της πολυπλοκότητας 17, µε στόχο την καθιέρωση µιας ενοποιητικής επιστήµης, καταδικάζοντας κάθε ιδιαιτερότητα στο εννοιολογικό σύστηµα της ψυχανάλυσης (ψυχαναλυτική θεωρητικοποίηση), που κρίνεται ως ενδιαφέρουσα πλην όµως βασιζόµενη κυρίως σε υποθέσεις. Απ όπου προκύπτει κι η επιθυµία, όλο και περισσότερο έκδηλη, ορισµένων επιστηµόνων, για εκµετάλλευση και κατάργηση των ορίων και των συνόρων µεταξύ των δύο γνώσεων, δηµιουργώντας έτσι µία εννοιολογική σύγχυση µε έννοιες όπως το ασυνείδητο, η απώθηση, η µνήµη (όπου το νευρονικό απορροφά το ψυχικό) κλπ, που απειλεί την ταυτότητα της ψυχανάλυσης. Αυτό µας φέρνει ενώπιον των ευθυνών µας. Ποια κατεύθυνση θέλουµε να δώσουµε, µέσα σ ένα τέτοιο πλαίσιο στα διαβήµατα προσέγγισης µεταξύ διαφόρων επιστηµών, και κυρίως µεταξύ της δικής µας κι εκείνων που διαφοροποιούνται λόγω της δεδοµένης δύναµης της επαλήθευσης και της πειραµατικής επανάληψης; Τι προσδοκίες έχουµε; Ποια όρια θα πρέπει να σεβασθούµε; Η πολυπλοκότητα απειλούµενη από τη δύναµη του αναγωγισµού Τη χρήση των αναλογικών διαδικασιών 18 εκµεταλλεύτηκαν για πολύ καιρό οι επονοµαζόµενες φυσικές επιστήµες για την ταυτοποίηση των αιτιών ενός φαινοµένου και την διερεύνηση της εξήγησής τους. Μία από τις συνέπειες αυτού του τρόπου, που θα πρέπει να µας απασχολήσει ιδιαίτερα, είναι η κατεύθυνση που τον στηρίζει, που θέτει σε κίνδυνο την πολυπλοκότητα εξαιτίας περιορισµών, των οποίων το µοναδικό προτέρηµα είναι η ισχυρή υπογράµµιση της σηµασίας ενός νεωτερισµού, αλλά µε µειονέκτηµα τον στιγµατισµό και την αλλοίωση αυτής της ίδιας της σηµασίας, καθώς εξαλείφεται µία βασική πλευρά της πολυπλοκότητάς της. 17 Χρησιµοποιώ ευχαρίστως τον όρο πολυπλοκότητα διότι νοµίζω ότι ο Freud είχε ήδη µία ορισµένη διαίσθηση όταν, στο κεφ. 4 του ιαγράµµατος, καταπιάνεται, µέσα στο πλαίσιο εκείνων που ονοµάζει «ψυχικές ιδιότητες», µε τις έννοιες της συνείδησης και του ασυνειδήτου, λαµβάνοντας υπόψη τις διαφωνίες του µε την φιλοσοφία και την συµφωνία του µε την έννοια του µη προσβάσιµου στη γνώση, που χαρακτηρίζουν τόσο τα φαινόµενα της ψυχανάλυσης όσο κι εκείνα άλλων επιστηµών, όπως η φυσική και η χηµεία. Προτείνει να µπορέσουµε να θεσπίσουµε «τους νόµους που τα καθορίζουν και να ακολουθήσουµε επί µακρόν και χωρίς κενά τις αµοιβαίες σχέσεις τους και τις µεταξύ τους εξαρτήσεις». (σελ. 21) ΣτΜ: Μετάφραση του όρου r ductionnisme 18 Η αναλογία έχει, κατά τον Michel Neyraut, «κακή φήµη» στους επιστήµονες, ως «συνώνυµη σκέψης κατά προσέγγιση και ασαφούς σύγκρισης». Les raisons de l irrationnel, Paris, PUF, 1997, p Για τον Stephen Jay Gould, είναι σηµαντικό να διακρίνουµε την «οµολογία», µία κοινή δοµή βάσης, γενετική, από τα «αναλογικά χαρακτηριστικά που αναπτύχθηκαν χωριστά». Darwin et les grandes énigmes de la vie. Réflexions sur l histoire naturelle, Paris, Editions du Seuil, 1977, p. 260.

9 9 Κατά τον Edgar Morin 19, η πολυπλοκότητα περιλαµβάνει την ιδέα της αβεβαιότητας, της απροσδιοριστίας, του τυχαίου. «Η πολυπλοκότητα», σηµειώνει, «κατά µία έννοια έχει πάντα να κάνει µε το τυχαίο», αλλά αφορά κυρίως την αβεβαιότητα στα συστήµατα υψηλής οργάνωσης. Είναι εποµένως ένα µείγµα τάξης κι αταξίας. Η θεωρητική δυσκολία µιας τέτοιας έννοιας έγκειται κατά τον Morin, όχι µόνο στην ανανέωση της σύλληψης του αντικειµένου, αλλά επίσης στην ανατροπή των επιστηµολογικών προοπτικών του υποκειµένου δηλαδή του επιστηµονικού παρατηρητή εφόσον το ίδιον της επιστήµης µέχρι σήµερα είναι η εξάλειψη της ανακρίβειας, της αµφιβολίας και της αντίφασης. «Όµως θα πρέπει να δεχτούµε µία ορισµένη ανακρίβεια και µία σίγουρη ανακρίβεια όχι µόνο µέσα στα φαινόµενα, αλλά και µέσα στις έννοιες. Μία πρόοδος των σηµερινών µαθηµατικών είναι η θεώρηση των fuzzy sets, των ασαφών συνόλων» 20. Η µέθοδος του Morin, επαναχρησιµοποιούµενη από τον Henri Atlan 21, είναι «να πηγαίνει κανείς όχι από το απλό στο σύνθετο, αλλά από την πολυπλοκότητα προς τη µεγαλύτερη πάντα πολυπλοκότητα», κάτι που εισάγει τη συζήτηση για τη σηµασία µιας αναγωγικής τάσης, ικανής να επιβληθεί στην οπτική της αναλογικής µεθόδου. ιότι το «αναγωγικό» σηµαίνει διερεύνηση της εξήγησης ενός ορισµένου αριθµού ποικιλίας φαινοµένων προς όφελος της ανάδειξης µιας και µόνης αιτιολογικής αρχής, που παραµένει αναλλοίωτη κατά τη διάρκεια των µεταβολών. Μπορεί να εφαρµοστεί στο επίπεδο των µοντέλων και των εννοιολογικών ορισµών, στην έρευνα µιας κοινής σχέσης ικανής να συγκεντρώσει, παρά τις ορισµένες, και καµιά φορά, θεµελιακές διαφορές, δύο τάξεις σηµασιών της ίδιας έννοιας. Γενικά, κάθε αναλογική µέθοδος, που διερευνά µια επιστηµονική εξήγηση µπορεί να επιφέρει έκπτωση της πολυπλοκότητας. Για το λόγο αυτό, είναι απαραίτητη η εφαρµογή της ανάλυσης αυτής της διαδικασίας αναλογικής αναγωγής, που υποχρεώνει σε ακύρωση ή ελάττωση των συνιστωσών αβεβαιότητας, ασάφειας και τυχαίου. Η ίδια απειλή είναι παρούσα όταν η αναλογική διαδικασία δεν είναι πια στην υπηρεσία της αιτιολογικής εξήγησης, αλλά της κατανόησης και του εµπλουτισµού της θεωρίας; το ερώτηµα παραµένει πάντα: πώς να θεωρήσουµε την πολυπλοκότητα µε τρόπο µη-απλουστευτικό;» (E. Morin) Στην παράδοση των πειραµατικών µεθόδων, η εργασία της αναλογικής αναγωγής επέφερε, µεταξύ άλλων, µία αφοµοίωση των προτύπων του νου στα πρότυπα της φυσιολογίας. Καθώς το ίδιον της περιορίζουσας οπτικής είναι η ανάδειξη νέων προβληµάτων, η αναγωγή µπορεί να βρεθεί στη βάση µιας ακαθόριστης παλινδρόµησης σε µορφές όλο και πιο απλές. Παίρνω το παράδειγµα του ηθολόγου Tinberghen, που εφήρµοσε το µοντέλο του των συµπεριφορών των πιθήκων µακάκων σ ένα πληθυσµό αυτιστικών παιδιών, κι οδηγήθηκε να συµπεράνει, µε τρόπο που θα µπορούσαµε να 19 Morin E., Introduction à la pensée complexe, Le Seuil (Points), 2005, p Moles A.A., Les sciences de l imprécis, Paris, Seuil, Atlan H., Entre le cristal et la fumée. Essai sur l organisation du vivant, Le Seuil (Points), p

10 10 χαρακτηρίσουµε παράλογο, την ισοδυναµία των δύο οµάδων, µε το δεδοµένο ότι παρουσίαζαν ταυτόσηµες συµπεριφορές αποφυγής, επίθεσης κλπ. Αν η αναγωγή αντιµετωπίζεται ως επιστηµονικό ιδεώδες, θα πρέπει να προβλέψουµε µία µέθοδο που να επιτρέπει να σεβασθούµε την ιδιαιτερότητα και τον πλούτο της κάθε έννοιας, εξασφαλίζοντας όµως παράλληλα την αντιστοιχία µε τις συνδέσεις που προκύπτουν από την διεργασία αναγωγής. Ένα πρόσφατο βιβλίο 22, του οποίου οι συγγραφείς, ο ένας ψυχαναλυτής κι ο άλλος αναλυµένος νευροεπιστήµονας, σεβάσθηκαν κι ο ένας κι ο άλλος τις διαφορές των µοντέλων που διακυβεύονται, δείχνει µε παραδειγµατικό τρόπο τα όρια αυτού του τύπου της συζήτησης, που εξερευνά µεταξύ άλλων, την έννοια του ασυνειδήτου προωθώντας την υπόθεση µιας πιθανής σύνδεσης µεταξύ ψυχικού ίχνους και συναπτικού ίχνους του νευρονικού δικτύου, χάρη στο φαινόµενο της πλαστικότητας, που θα µπορούσε να τοποθετηθεί στη διασταύρωση µεταξύ νευροεπιστήµης και ψυχανάλυσης. Επιστηµονική επανάσταση και ασυνέχεια «Αν έχουµε το δικαίωµα να υποθέσουµε», γράφει ο Freud 23, «ότι τα γενικά δεδοµένα της ασυνείδητης ψυχικής ζωής (συγκρούσεις των ενορµητικών κινήσεων, απωθήσεις και υποκατάστατες ικανοποιήσεις)» ( ), είναι πανταχού παρόντα, νοµιµοποιούµαστε «να αναµένουµε ότι η εφαρµογή της ψυχανάλυσης σε ποικίλους τοµείς της πνευµατικής δραστηριότητας θα παράγει σηµαντικά αποτελέσµατα, που µέχρι τώρα ήταν απροσπέλαστα». Η εκµετάλλευση της αναλογικής διαδικασίας από τον Freud φαίνεται να αντιστοιχούσε στην επιθυµία του να εµβαθύνει τη κατανόησή του για την ψυχική ζωή και να καταδείξει τη χρησιµότητα της ψυχανάλυσης για τις άλλες επιστήµες, διατηρώντας παράλληλα στις αρχές της την κλασσική ιδέα έρευνας µε στόχο την εξήγηση, όπως οι επιστηµονικές µέθοδοι της εποχής του. Οι απόψεις του, µεταξύ πολλών προσπαθειών που µαρτυρούν το ενδιαφέρον του για τη χρήση της αναλογικής διαδικασίας, εγγράφονται στην ιδέα ενός ανοικτού συστήµατος σκέψης, πηγής διευρύνσεων, που επιτρέπουν στη σκέψη να παραµένει κινητική αφήνοντας χώρο στην αµφιβολία, την ασάφεια και το απρόβλεπτο. Αυτή η έννοια του ανοίγµατος συγγενεύει µε την ιδέα ότι ένα κλειστό σύστηµα σκέψης θα χρειαζόταν την παρέµβαση «µιας πηγής ενεργειακής/ υλικής έξω του συστήµατος» (E Morin), στο µέτρο που η συντήρηση ενός κλειστού και ασυγκρουσιακού συστήµατος θα εκµηδένιζε τις ανταλλαγές µε το εξωτερικό και θα επέφερε τον «µαρασµό» του. Μ αυτόν τον τρόπο για τον Morin «η σαφήνεια ενός συστήµατος» πρέπει να βρεθεί όχι µόνο µέσα στο ίδιο στο σύστηµα αλλά και στη σχέση του µε το περιβάλλον. Αυτή η σχέση «δεν είναι µια απλή 22 Ansermet Fr., Magistretti P., A chacun son cerveau. Plasticité neuronale et inconscient, Paris, Odile Jacob, «Petit abregé de psychanalyse», Résultats, idées, problèmes, II.

11 11 εξάρτηση, είναι συστατική του συστήµατος» 24. Εποµένως, στην παρούσα κατάσταση η κριτική της σκέψης µας στον τοµέα των ψυχαναλυτικών ανακαλύψεων µας υποχρεώνει να αναρωτηθούµε αν η διαδικασία που θα πρέπει να υιοθετήσουµε δεν πρέπει να είναι εκείνη του εµπλουτισµού της φροϋδικής θεωρίας, που να εγγυάται όµως µια κάποια συνέχεια. Κάτι τέτοιο δεν εγγράφεται απαραίτητα σε µια επιστηµολογική επερώτηση. Ή µήπως θα έπρεπε, η διαδικασία να αποδεχθεί ασυνέχειες προκαλούµενες από τις πιθανές αµφισβητήσεις, ρήξεις ή διασπάσεις στο πεδίο των παραδοσιακών ανακαλύψεων. Παράδειγµα η περίπτωση (χωρίς απαραίτητα να πάµε τόσο µακριά, καθώς οι ιδιοφυείς ιδέες είναι σπάνιες) µε την ανακάλυψη του Joliot-Curie που αναστάτωσε µέσα σε µερικές εβδοµάδες έναν ολόκληρο τοµέα της επιστήµης της ύλης. Αυτή η ερώτηση αφορά στο περιθώριο ελευθερίας που είµαστε έτοιµοι να προσδώσουµε στον προβληµατισµό µας διότι, όπως βεβαιώνει ο Bachelard, «ένα επιστηµολογικό εµπόδιο ορθώνεται όταν η γνώση δεν αµφισβητείται (..). Ο ιστορικός των επιστηµών θα πρέπει να πάρει τις ιδέες ως γεγονότα. Ο επιστηµολόγος θα πρέπει να πάρει τα γεγονότα ως ιδέες, εντάσσοντάς τα σ ένα σύστηµα σκέψης. Ένα κακώς ερµηνευµένο γεγονός παραµένει ένα γεγονός για τον ιστορικό. Κατά τον επιστηµολόγο, είναι εµπόδιο, µία αντί-σκέψη». Οι επιστηµονικές επαναστάσεις δεν αφορούν την εκλέπτυνση της µεθοδολογικής επεξεργασίας, ούτε την σηµαντική πρόοδο στα εργαλεία της παρατήρησης, αλλά µάλλον αφορούν καινούργιες θέσεις ως προς τα προβλήµατα που είχε προκαλέσει το σχετικό αντικείµενο της επιστηµονικής µελέτης. Η επανάσταση στη µηχανική από την αριστοτελική φυσική του µεσαίωνα ως την νευτονική µηχανική του 17 ου αιώνα, δεν ήταν αποτέλεσµα της ανακάλυψης νέων απαντήσεων στα κλασσικά ερωτήµατα για την περιγραφή κι ερµηνεία των νόµων της κίνησης (που η πρώτη θεωρούσε ως κατάσταση), αλλά ανακάλυψη νέων ερωτηµάτων που επέτρεψαν να τεθούν τα προβλήµατα µε διαφορετικό τρόπο. Η αναλογική διαδικασία µέσα στη φροϋδική σκέψη Μία επιστηµολογική συζήτηση που παρέµεινε ανεκµετάλλευτη 25 Ο P-L. Assoun 26 σηµειώνει ότι η επιλογή του Freud δεν ήταν επιλογή µιάς «θετικής επιστήµης» σε αντίθεση µε τις «επιστήµες του πνεύµατος», αλλά µία αναγκαστική επιλογή, αφού δεν γνώριζε άλλη, γεγονός που είχε ως άµεση συνέπεια η ερµηνεία να πάρει τη θέση της εξήγησης. Επιλέγοντας θετικές επιστήµες, όπως την φυσική και την χηµεία, τις ανέδειξε ως «εστιακό σηµείο» της µεθόδου των καλουµένων φυσικών επιστηµών. Αυτό που, κατά τον Freud, βρίσκεται στη βάση της 24 Oπ., p Πβλ Neyraut M., Les raisons de l irrationnel, Paris, PUF, 1997, κεφ. 8 «De l analogie». 26 Assoun, P-L., Introduction à l épistemologie freudienne, Paris, Payot, 1981.

12 12 αναλογίας µεταξύ ψυχανάλυσης και χηµείας είναι η ατοµιστική αναπαράσταση: οι ενορµήσεις της ψυχικής ζωής είναι συστατικές της ύλης, και η ύλη ανάγεται στη δύναµη, η οποία, µε τη σειρά της γίνεται αντιληπτή σαν χηµική συνάφεια. Ο Assoun δέχεται, ωστόσο, ότι ο Freud αναφέρεται συχνά, µέχρι και το ιάγραµµα του, στο φυσικο-χηµικό µοντέλο της εποχής του, θεωρώντας το ως ένα προσωρινό µοντέλο. Η θεωρία της λιβιδούς, αυτό «το κάτι σα µια θεωρία», δηλώνει µία πιθανή εξέλιξη της επιστηµολογική του σκέψης, που θα ακολουθούσε την σύγχρονη φυσική, και που µπορεί σήµερα να αµφισβητήσει τις θεωρητικές της βάσεις. Εντούτοις, σε πολλούς άλλους τοµείς, των οποίων η σύνθεση µαρτυρά τη σηµασία τους, η φροϋδική έρευνα µας µεταδίδει την εξέλιξη των δικών της επιστηµολογικών ανησυχιών. Με στόχο τον προσδιορισµό της ιδιαίτερης επιστηµονικής ταυτότητας της ψυχανάλυσης, ο Freud αναρωτιέται επί µακρόν για τις σχέσεις συγγένειας δύο επιπέδων της ψυχικής ζωής: του ονείρου και της µυθολογίας. Για εκείνον, η µυθολογία µπορεί να προσεγγισθεί από την ψυχανάλυση στο βαθµό που η συµβολική διάσταση του ονείρου µοιάζει να «συµπίπτει» µε εκείνη που υποψιάζεται ως το συµβολισµό πίσω από τους µύθους και τα παραµύθια. Θα συζητήσει συχνά αυτό το θέµα µε τον Jung στην ανταλλαγή επιστολών τους. Άλλες προσπάθειες, λιγότερο συστηµατικές, απευθύνονται στην φιλοσοφία 27 και στις επονοµαζόµενες θετικές επιστήµες (βιολογία 28, φυσική 29 κλπ). Η µέθοδός του αναδεικνύεται ακριβέστερη στις αναλογίες που θέτει µεταξύ των «παραληρηµατικών πεποιθήσεων», όπως εκείνες του προέδρου Schreber 30, και των µυθολογικών συµβόλων (τη σύνδεση του αετού µε τον ουρανό, τον ήλιο και την αστραπή). Μεταξύ νευρωτικών γεγονότων (και ειδικότερα των διαφόρων κατηγοριών τραυµάτων) και θρησκευτικών γεγονότων (την αιγυπτιακή λατρεία και την εβραϊκή θρησκεία). Μεταξύ νεύρωσης και ανθρώπινης ιστορίας 31. ιατυπώνει τα επιστηµολογικά του ενδιαφέροντα, των οποίων γνωρίζει τα χρονικά όρια, στην ερµηνεία των ονείρων, και για την ακρίβεια στον πρόλογο της τρίτης έκδοσης, όπου σηµειώνει ότι «η πρόοδος των επιστηµονικών γνώσεων δεν απήλλαξε την Traumdeutung». Πιστεύει ότι µπορεί να προβλέψει «σε τι οι µελλοντικές εκδόσεις αυτού του βιβλίου, αν υπάρξουν, θα διαφέρουν από το παρόν κείµενο; Θα πρέπει από τη µία πλευρά να αναζητηθεί µία πιο στενή σχέση µε το πλούσιο υλικό που συνιστούν η ποίηση, ο µύθος, η χρήση της γλώσσας και οι παραδόσεις. Θα πρέπει, από 27 Freud S., (1938), Abrégé de Psychanalyse, Paris, PUF, 1978, p «Ξεκινώντας από ορισµένες θεωρητικές αντιλήψεις για την αρχή της ζωής και ορισµένους βιολογικούς παραλληλισµούς, έφτασα στο συµπέρασµα πως δίπλα στο ένστικτο που τείνει στη συντήρηση της ζώσας ουσίας και σο σχηµατισµό ολοένα και ευρύτερων οντοτήτων, θα έπρεπε να υπάρχει ένα άλλο αντίθετό του, που επιδιώκει τη διάλυση αυτών των ενοτήτων και την επαναφορά στην πιο πρωτόγονη κατάστασή τους, δηλαδή στην ανόργανη κατάσταση.» Malaise dans la civilisation, 1930, Paris, PUF, 1971, p Pulsions et destins des pulsions, 1915, Paris, Gallimard, 1968, p , καθώς και στο Sur rune Weltanschauung XXXVe Conférence, 1933, Paris, Gallimard, 1984, p , Freud S., (1911), «Remarques psychanalytiques sur l autobiographie d un cas de paranoïa (Le président Schreber)», Cinq psychanalyses, Paris, PUF, 1954, p Freud S., (1938), «L analogie», L homme Moïse et la réligion monothéïste, Paris, Gallimard, 1986, p

13 13 την άλλη, να µελετηθεί µε µεγαλύτερη λεπτοµέρεια η σχέση του ονείρου µε τη νεύρωση και την ψυχική ασθένεια». Είναι όµως, στην Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση 32 που ο Freud προσεγγίζει το πρόβληµα που συνδέεται ειδικότερα µε το συµβολισµό του ονείρου. Αναπτύσσει µε ακρίβεια ένα απόσπασµα της µεθόδου για τη διερεύνηση ορισµένων αναλογιών µεταξύ ονειρικής παραγωγής και σεξουαλικότητας. ηλώνει έκπληκτος στη διαπίστωση ότι ο συµβολισµός σε όλους τους άλλους τοµείς της ψυχικής ζωής δεν είναι «απαραίτητα σεξουαλικός, ενώ µέσα στα όνειρα τα σύµβολα χρησιµοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά για την έκφραση σεξουαλικών αντικειµένων και σχέσεων». Αναρωτιέται λοιπόν αν αλλάζει η εφαρµογή τους ή αν ενδεχοµένως υποβαθµίζονται και προσθέτει: «είναι δεδοµένο ότι δεν µπορούµε να απαντήσουµε σ αυτά τα ερωτήµατα όσο δεν ασχολούµαστε παρά µόνο µε τον συµβολισµό των ονείρων. Θα πρέπει να διατηρήσουµε την αρχή ότι υπάρχουν ιδιαίτερα στενές σχέσεις µεταξύ των πραγνατικών συµβόλων και της σεξουαλικής ζωής.» Ο Freud αναφέρει τη συνεισφορά ενός γλωσσολόγου, του M.H. Sperber (από την Ουπσάλα), που εργάζεται ανεξάρτητα από την ψυχανάλυση κι ο οποίος υποστήριξε ότι «οι σεξουαλικές ανάγκες έπαιξαν πολύ σηµαντικό ρόλο στη γένεση κι ανάπτυξη της γλώσσας. Οι πρώτοι έναρθροι ήχοι θα πρέπει να χρησίµευσαν για την επικοινωνία ιδεών και την επίκληση του σεξουαλικού συντρόφου, ενώ συγχρόνως η µεταγενέστερη ανάπτυξη των γλωσσικών ριζών θα συνόδευσε την οργάνωση της εργασίας στην πρωτόγονη ανθρωπότητα. Η εργασία γίνονταν µε τη συνοδεία λέξεων και ρυθµικά επαναλαµβανόµενων εκφράσεων, πράγµα που έκανε το σεξουαλικό ενδιαφέρον να µετατοπισθεί στην εργασία. Η λέξη, που εκφραζόταν κατά τη διάρκεια µιας κοινής εργασίας είχε διπλή έννοια, µία σχετική µε τη σεξουαλική πράξη και µια άλλη για το ενεργητικό έργο που αφοµοιονόταν σε αυτή την πράξη. Ο Freud, στην προσπάθειά του να χρησιµοποιήσει µια αναλογική µέθοδο, υιοθετεί ωστόσο ένα αιτιολογικό και περιοριστικό σχήµα στην αναζήτηση µιας εξήγησης. Υποθέτει ότι αν αυτό το σχήµα που µόλις σχεδίασε είναι ακριβές, θα προσφέρει µία πιθανότητα «κατανόησης» του συµβολισµού των ονείρων, αλλά κυρίως «κατανόηση του γιατί το όνειρο», που διατηρεί κάτι από τις παλιές του καταστάσεις, παρουσιάζει τόσα σύµβολα που αναφέρονται στη σεξουαλική ζωή; «Γιατί µε γενικό τρόπο», τα εργαλεία και τα όπλα «χρησιµεύουν ως αρσενικά σύµβολα, ενώ τα υφάσµατα και τα επεξεργασµένα αντικείµενα είναι θηλυκά σύµβολα. Η συµβολική σχέση θα ήταν µία επιβίωση της παλιάς ταυτότητας των λέξεων» Αυτή η κατάδειξη είναι παραδειγµατική στο µέτρο που η αναζήτηση αναλογιών επικαλείται, στη συγκεκριµένη περίπτωση, γειτονικές επιστήµες. Μας επιτρέπει να ακολουθήσουµε από κοντά τις 32 Freud S. ( ), Introduction à la psychanalyse, Paris, Pbp, 1962, p

14 14 προθέσεις του Freud, ενώ άλλες προσπάθειες, όπως υπογραµµίζει ο M. Neyraut 33, αποδείχτηκαν πιο εύθραυστες αφού χρειάστηκε να συνδεθούν στοιχεία πολύ αποµακρυσµένα (η εβραϊκή θρησκεία κι η αιγυπτιακή λατρεία), πράγµα που επέφερε παραποιήσεις, που ο ίδιος ο Freud υπογράµµισε, λέγοντας «η παραποίηση ενός κειµένου είναι όπως ένας φόνος. Το δύσκολο δεν είναι να κάνει κανείς την πράξη, αλλά να εξαφανίσει τα ίχνη» 34. Μπορούµε έτσι να διερωτηθούµε, αν δεχθούµε ότι υπάρχει παραποίηση και φόνος, ποιες είναι οι αρχές και οι εκτελεστές; Και αυτά, όποια κι αν είναι, είναι άραγε απαραίτητα για την εξέλιξη µιας σκέψης; Για να παραµείνουµε στο πεδίο του επιστηµολογικού στοχασµού Ο Freud διερωτάται στο κείµενο Το µέλλον µιας αυταπάτης, αν η πεποίθησή µας ότι µπορούµε να ανακαλύψουµε κάτι από την εξωτερική πραγµατικότητα χρησιµοποιώντας την παρατήρηση, το στοχασµό και τις επιστηµονικές µεθόδους, έχει κάποια βάση. Προσθέτει ότι, αν είναι έτσι, «τίποτα δεν πρέπει να µας αποτρέψει από την εφαρµογή της παρατήρησης στην ίδια µας τη φύση, ούτε και από το να θέσουµε τη σκέψη στην ίδια της την κρίση» 35. Ο επιστηµολογικός στοχασµός και οι σύγχρονες επιστηµονικές ανακαλύψεις φαίνεται να λαµβάνουν υπόψη τους εκ των προτέρων, τις αντιστάσεις, τα λάθη, τις πλάνες και τα ανεξίτηλα τυφλά σηµεία που επηρεάζουν τις γνώσεις µας. Στο πεδίο της ψυχανάλυσης, αυτός ο στοχασµός είναι απαραίτητος σε κάθε προοπτική επιστηµολογικού διαβήµατος, ως αναγκαιότητα συγχρόνως ψυχαναλυτική για την επιβεβαίωση της σηµασίας της ψυχαναλυτικής σκέψης και πολιτική, σε µια εποχή που ο κίνδυνος διαστροφής της γνώσης από τον κατακλυσµό της τεχνοεπιστηµονικής σκέψης αναδεικνύεται σηµαντικός. Κλασσικά, ο θεωρητικός της γνώσης αναρωτιέται πώς φτάνουµε στη γνώση, πώς το αντικείµενο αποκτά για το υποκείµενο υπόσταση γνωστικού αντικειµένου. Μέσα σ ένα τέτοιο πλαίσιο, η επιστηµονική επιστηµολογία, σε µια πρώτη προσέγγιση, γίνεται η µελέτη των όρων πρόσβασης (µε τη έννοια της διαδικασίας) στη γνώση ή στις γνώσεις σε συνάρτηση µε τις προϋποθέσεις που υπάρχουν στις άλλες επιστήµες.: φυσική, µαθηµατικά, βιολογία κλπ και των συστατικών τους όρων (κάτι που οφείλεται συγχρόνως στο υποκείµενο και στο αντικείµενο). Σε µια δεύτερη προσέγγιση, χρειάζεται να διακρίνουµε, εντός ενός επιστηµονικού πεδίου, (για παράδειγµα την ψυχανάλυση), τη δυναµική της µεταλλαγής (σύγκρουση, επανάληψη, παλινδροµική ή προοδευτική φορά, σύνδεση-αποσύνδεση, σχέσεις κλπ). Αυτή η πάντα σε κίνηση διαδικασία ενδιαφέρει άµεσα την επιστηµολογία, στο βαθµό που η τελευταία θέτει το διττό 33 Neyraut M., Les raisons de l irrationnel, Paris, PUF, Οπ., L homme Moïse et la réligion monothéïste, p Freud S. (1927), L avenir d une illusion, Paris, PUF, 1971, p. 49.

15 15 ερώτηµα: το γατί και το πώς της σκέψης και της επιστηµονικής έρευνας αφενός και το ερώτηµα της διαφοράς µεταξύ της γένεσης ενός επιστηµονικού γεγονότος ή της ανακάλυψης ενός επιστηµονικού γεγονότος µε την έννοια της επανενεργοποίησης, του επαναπροσδιορισµού και της επανεπεξεργασίας των επιστηµονικών προκειµένων. (Σκεπτόµαστε την έννοια του ρήγµατος της γέννησης και του καταστροφικού της βιώµατος (κατά Bion) που τοποθετεί το νεογέννητο µπρος σε µία σηµαντική επιλογή στις απαρχές της γνώσης και της ψυχικής δηµιουργίας: να αποφύγει ή να µεταλλάξει. Αυτή η θέση συναντά τις προσπάθειες που αναπτύχθηκαν από τους εκφραστές του επιστηµολογικού ρεύµατος που διαδραµατίζεται στο εσωτερικό των διαφόρων επιστηµών (σε αντίθεση µε τους φιλοσόφους των επιστηµών που διερωτώνται για το µέλλον των επιστηµών), ένα ρεύµα που εµπνέει κυρίως τη σύγχρονη επιστηµολογία µε τους I. Prigogine, I. Stengers, D. Bohm, J- M. Levy-Leblond, µεταξύ άλλων, και που διαµορφώνει µία επιστηµολογία, η οποία επανεξετάζει µε εσωτερικό τρόπο τις επιστηµονικές βάσεις και τις κρίσεις που αυτές υφίστανται. Έτσι έγινε και µε τα προβλήµατα που επεβλήθησαν στους φυσικούς µε την ευκαιρία των µικροφυσικών ή ενδοατοµικών φαινοµένων, µέσα στα οποία γινόταν όλο και πιο δύσκολο, σχεδόν αδύνατο, να διακρίνει κανείς το µερίδιο της δράσης του υποκειµένου κι εκείνο του αντικειµένου αυτού καθαυτού. Όσο οι διαδικασίες και τα γεγονότα δεν προσφέρονται για ένα σύστηµα λογικοµαθηµατικής ανάλυσης, θα πρέπει να αποφασίσουµε αν επιθυµούµε η ψυχανάλυση να αναγνωρισθεί ως µία επιστήµη µε κίνδυνο να παρατείνουµε την πολεµική µ εκείνους που δηλώνουν ότι µία επιστήµη δεν µπορεί παρά να χαρακτηρίζεται ως «θετική», καθορίζοντάς της έτσι σύνορα όλο και περισσότερο µη διαπερατά, ή αν θέλουµε να αναγνωρισθεί ως µία από τις θεωρίες της γνώσης µε τη δική της ακρίβεια (υποθέσεις, διαδικασίες, κανόνες κλπ) και εσωτερική συνοχή. Σ αυτή τη δεύτερη προσέγγιση τάσσεται ο A. Green, και θέτει ως στόχους: «τη γνώση κι αναγνώριση αυτού που άπτεται του ανθρώπινου ψυχισµού. ιεύρυνση κι εµβάθυνση του πεδίου της συνείδησης, καθώς και διαφοροποίησή του», µε κίνδυνο την µη-ικανοποίηση των οπαδών µιας ακρίβειας περισσότερο αριθµητικής παρά εννοιολογικής. Η κλασσική επιστήµη θεωρούσε τη σταθερότητα ως αλήθεια της αλλαγής. Εκεί όπου η κλασσική επιστήµη έβλεπε µονιµότητα, σήµερα βλέπουµε αλλαγή κι εξέλιξη (τα στοιχειώδη σωµατίδια που συγκρούονται, αποσυντίθενται και γεννιούνται). Η πολυπλοκότητα αντικατέστησε την απλότητα της µακροσκοπικής κλίµακας. Το θεµελιώδες δεν είναι πια η απλότητα και είναι µακριά από τη λογική επιχειρηµατολογία. έχεται την έννοια του αδύνατου. «Η ανακάλυψη µιας φυσικής της µη δυνατότητας», γράφει ο Prigogine, «δεν είναι το αποτέλεσµα παραίτησης από τη λογική. Είναι η ανακάλυψη µιας εσωτερικής δοµής του πραγµατικού που αγνοούσαµε ως τώρα και που καταδικάζει στο αδύνατο ένα θεωρητικό σχέδιο.»

16 16 Elsa Schmid-Kitsikis 30, chemin de Conches 1231 Conches Suisse Μετάφραση: Πέτρος Κεφάλας Επιµέλεια: Όλγα Μαράτου-Πανοπούλου Περίληψη

17 17 Η συγγραφέας αναπτύσσει την ιδέα ότι κάθε ενδιαφέρον για επιστηµολογικό στοχασµό πάνω στη θέσπιση αναλογικών διαδικασιών µεταξύ της ψυχανάλυσης και των άλλων επιστηµών µας υποχρεώνει να λάβουµε υπόψη τα ερωτήµατα που το διάβηµα αυτό προκαλεί στο πλαίσιο µίας θεωρίας της γνώσης. Η συζήτηση της έννοιας της αναλογικής διαδικασίας γίνεται απαραίτητη από την στιγµή που εγκαταλείπουµε συγχρόνως τις µεθόδους που χρησιµοποιεί η επιστήµη σε σύνδεση µε τα αντικείµενα µελέτης της στη σχέση υποκείµενο/αντικείµενο της έρευνας, και τις ερωτήσεις που θέτει η επιστηµολογική σκέψη, όπως στην περίπτωση ψυχανάλυση /κβαντική φυσική, ψυχανάλυση και γλώσσα κλπ και απευθυνόµαστε στις επιστήµες εκείνες όπου οι σχέσεις αναλογίας (αντικείµενα µελέτης, διαδικασίες, µέθοδοι ανάπτυξης κλπ) µε την ψυχανάλυση είναι όλο και πιο αποµακρυσµένες, συχνά ασύµβατες και κατά συνέπεια είναι πιο δύσκολα, σχεδόν αδύνατο να κατανοηθούν. Λέξεις κλειδιά Ψυχανάλυση, αναλογική διαδικασία, επιστηµολογία, επιστήµη

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α.

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. Θέµατα & Ασκήσεις από: www.arnos.gr 2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22 ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύµφωνα µε τη θεωρία του εµπειρισµού

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρητικές αρχές σχεδιασµού µιας ενότητας στα Μαθηµατικά. Ε. Κολέζα

Θεωρητικές αρχές σχεδιασµού µιας ενότητας στα Μαθηµατικά. Ε. Κολέζα Θεωρητικές αρχές σχεδιασµού µιας ενότητας στα Μαθηµατικά Ε. Κολέζα Α. Θεωρητικές αρχές σχεδιασµού µιας µαθηµατικής ενότητας: Βήµατα για τη συγγραφή του σχεδίου Β. Θεωρητικό υπόβαθρο της διδακτικής πρότασης

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημολογική και Διδακτική Προσέγγιση της Έννοιας της «Ύλης»

Επιστημολογική και Διδακτική Προσέγγιση της Έννοιας της «Ύλης» Επιστημολογική και Διδακτική Προσέγγιση της Έννοιας της «Ύλης» Κωνσταντίνος Δ. Σκορδούλης Παιδαγωγικό Τμήμα ΔΕ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Δυισμός: η κυρίαρχη οντολογία των φιλοσόφων 1.

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης μιας απάντησης στο ερώτημα, «τι είναι γνώση;» Οι Δυτικοί φιλόσοφοι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΧΡΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. β. φιλιππακοπουλου 1

ΕΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΧΡΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. β. φιλιππακοπουλου 1 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΧΑΡΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΧΡΗΣΗ β. φιλιππακοπουλου 1 Αναλυτικό Πρόγραµµα 1. Εισαγωγή: Μια επιστηµονική προσέγγιση στη χαρτογραφική απεικόνιση και το χαρτογραφικό σχέδιο

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Εισαγωγή Η χώρα μας απέκτησε Νέα Προγράμματα Σπουδών και Νέα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα. Βύρων Κοτζαμάνης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα. Βύρων Κοτζαμάνης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Μέθοδοι Έρευνας Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα Βύρων Κοτζαμάνης Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Θεμελιωτής της ψυχαναλυτικής: Σιγκμουντ Φρουντ (1856-1939) Αυστριακός Ιατρός, ψυχίατρος. Το έργο και οι θεωρίες του είχαν μεγάλη επίδραση στην ανθρωπολογία, τη φιλοσοφία,

Διαβάστε περισσότερα

5 -Τρόποιενσωµάτωσηςτης ΠεριβαλλοντικήςΕκπαίδευσης σταεκπαιδευτικάσυστήµατα

5 -Τρόποιενσωµάτωσηςτης ΠεριβαλλοντικήςΕκπαίδευσης σταεκπαιδευτικάσυστήµατα 5 -Τρόποιενσωµάτωσηςτης ΠεριβαλλοντικήςΕκπαίδευσης σταεκπαιδευτικάσυστήµατα Μπορεί να εκπληρώσει τους σκοπούς τηςηπεστοπλαίσιοτου παραδοσιακού σχολείου; Υπάρχει δυσαρµονία ανάµεσα στην ΠΕ και το παραδοσιακό

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Βασίλειος Κωτούλας vaskotoulas@sch.gr h=p://dipe.kar.sch.gr/grss Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Η Δομή της εισήγησης 1 2 3 Δυο λόγια για Στόχοι των Ερευνητική

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Α/ Α Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Απλή Αν κάνετε αναζήτηση µιας λέξης σε ένα αρχαιοελληνικό σώµα κειµένων, αυτό που θα λάβετε ως αποτέλεσµα θα είναι: Μια καταγραφή όλων των εµφανίσεων της λέξης στο συγκεκριµένο

Διαβάστε περισσότερα

Το Αρνητικό στην Ψυχανάλυση

Το Αρνητικό στην Ψυχανάλυση Το Αρνητικό στην Ψυχανάλυση Εργασία στο πλαίσιο του Προγράμματος «Εισαγωγική Εκπαίδευση στην Ψυχαναλυτική Πράξη» ΕΠΕΚΕΙΝΑ Επιμέλεια: Αφροδίτη Στυλιαρά ψυχολόγος - Αγγελική Καραγιάννη ψυχολόγος. Εποπτεία:

Διαβάστε περισσότερα

Περί της «Αρχής ανεξαρτησίας των κινήσεων»

Περί της «Αρχής ανεξαρτησίας των κινήσεων» Περί της «Αρχής ανεξαρτησίας των κινήσεων» Παρακολουθώ στο δίκτυο τις τελευταίες µέρες να γίνεται συζήτηση για την «Αρχή ανεξαρτησίας των κινήσεων» ή την «επαλληλία εξισώσεων κίνησης». Προσπαθώ στο µέτρο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ

ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (# 252) Ε ΕΞΑΜΗΝΟ 9 η ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΛΙΓΗ ΘΕΩΡΙΑ Στην προηγούμενη διάλεξη μάθαμε ότι υπάρχουν διάφορες μορφές έρευνας

Διαβάστε περισσότερα

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία 4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Πώς συλλαµβάνει ο Χέγκελ τη σχέση ιστορίας και πνεύµατος και ποιο ρόλο επιφυλάσσει στο πνεύµα; 2. Τι

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ - ΧΑΟΣ

ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ - ΧΑΟΣ ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ - ΧΑΟΣ ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ Είναι η φιλοσοφική πίστη ότι κάθε γεγονός ή δράση είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσµα προηγούµενων γεγονότων και δράσεων. Έτσι τουλάχιστον κατ αρχήν κάθε γεγονός ή δράση

Διαβάστε περισσότερα

Κβαντικό κενό ή πεδίο μηδενικού σημείου και συνειδητότητα Δευτέρα, 13 Οκτώβριος :20. Του Σταμάτη Τσαχάλη

Κβαντικό κενό ή πεδίο μηδενικού σημείου και συνειδητότητα Δευτέρα, 13 Οκτώβριος :20. Του Σταμάτη Τσαχάλη Του Σταμάτη Τσαχάλη Η διάκριση ανάμεσα στην ύλη και στον κενό χώρο εγκαταλείφθηκε από τη στιγμή που ανακαλύφθηκε ότι τα στοιχειώδη σωματίδια μπορούν να γεννηθούν αυθόρμητα από το κενό και στη συνέχεια

Διαβάστε περισσότερα

αντισταθµίζονται µε τα πλεονεκτήµατα του άλλου, τρόπου βαθµολόγησης των γραπτών και της ερµηνείας των σχετικών αποτελεσµάτων, και

αντισταθµίζονται µε τα πλεονεκτήµατα του άλλου, τρόπου βαθµολόγησης των γραπτών και της ερµηνείας των σχετικών αποτελεσµάτων, και 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Όλα τα είδη ερωτήσεων που αναφέρονται στο «Γενικό Οδηγό για την Αξιολόγηση των µαθητών στην Α Λυκείου» µπορούν να χρησιµοποιηθούν στα Μαθηµατικά, τόσο στην προφορική διδασκαλία/εξέταση, όσο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΤΑΞΗ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 23 ΜΑΪΟΥ 2002 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4) ΚΕΙΜΕΝΟ O εικοστός αιώνας δικαίως χαρακτηρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Αθανάσιος Γαγάτσης Τµήµα Επιστηµών της Αγωγής Πανεπιστήµιο Κύπρου Χρήστος Παντσίδης Παναγιώτης Σπύρου Πανεπιστήµιο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΕΔΡΑΙΩΜΕΝΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΚΒΑΝΤΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΗΤΑΣ ΟΤΙ Η ΦΥΣΗ ΔΕ ΣΥΓΚΡΟΤΕΙΤΑΙ ΜΟΝΟ ΑΠΟ ΥΛΗ

ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΕΔΡΑΙΩΜΕΝΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΚΒΑΝΤΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΗΤΑΣ ΟΤΙ Η ΦΥΣΗ ΔΕ ΣΥΓΚΡΟΤΕΙΤΑΙ ΜΟΝΟ ΑΠΟ ΥΛΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΕΔΡΑΙΩΜΕΝΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΚΒΑΝΤΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΗΤΑΣ ΟΤΙ Η ΦΥΣΗ ΔΕ ΣΥΓΚΡΟΤΕΙΤΑΙ ΜΟΝΟ ΑΠΟ ΥΛΗ 1.Η Φυσική ως η επιστήμη που μελετά τις ιδιότητες της ύλης Για τη Φυσική η ύλη είναι μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί ότι η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στο ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ SESSION 4 ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΛΑΒΑΚΗΣ ΠΗΓΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ «ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΑΠΟ ΜΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΕ ΜΙΑ ΑΛΛΗ»

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ SESSION 4 ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΛΑΒΑΚΗΣ ΠΗΓΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ «ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΑΠΟ ΜΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΕ ΜΙΑ ΑΛΛΗ» ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2017 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΠΗΓΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ (ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΙΔΕΩΝ) ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ «ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ» ΤΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ «ΑΝΑΚΑΛΥΨΗΣ»

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Ενότητα 3: Εναλλακτικές όψεις της επιστήμης που προβάλλονται στην εκπαίδευση Σπύρος Κόλλας (Βασισμένο στις σημειώσεις του

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια της κοινωνικής αλλαγής στη θεωρία του Tajfel. Ο Tajfel θεωρούσε ότι η κοινωνική ταυτότητα είναι αιτιακός παράγοντας κοινωνικής αλλαγής.

Η έννοια της κοινωνικής αλλαγής στη θεωρία του Tajfel. Ο Tajfel θεωρούσε ότι η κοινωνική ταυτότητα είναι αιτιακός παράγοντας κοινωνικής αλλαγής. Η έννοια της κοινωνικής αλλαγής στη θεωρία του Tajfel. Ο Tajfel θεωρούσε ότι η κοινωνική ταυτότητα είναι αιτιακός παράγοντας κοινωνικής αλλαγής. Τρεις κατηγορίες κοινωνικών καταστάσεων είναι για τον Tajfel

Διαβάστε περισσότερα

Χημεία Γ Λυκείου Θετικής Κατεύθυνσης

Χημεία Γ Λυκείου Θετικής Κατεύθυνσης Χημεία Γ Λυκείου Θετικής Κατεύθυνσης Κεφάλαιο 1 Ηλεκτρονιακή δομή των ατόμων 1 Εισαγωγή Δομή του ατόμου Δημόκριτος Αριστοτέλης Dalton Thomson 400 π.χ. 350π.χ. 1808 1897 Απειροελάχιστα τεμάχια ύλης (τα

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Γιατί χρειάζεται να κάνουµε τόσο ειδική διαφοροποίηση; Τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσµα του αυτισµού έχουν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίληψης για τον κόσµο,

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία 3

Γνωστική Ψυχολογία 3 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Γνωστική Ψυχολογία 3 Ενότητα #9: Κατηγοριοποίηση Διδάσκων: Οικονόμου Ηλίας ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ Η Φιλοσοφία γεννήθηκε από την ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τον κόσμο που ζει, να καταλάβει τη φύση και τη δύναμη αυτών που τον τριγυρίζουν και να αποκτήσει μια κοσμοθεωρία

Διαβάστε περισσότερα

Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1

Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1 Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1 (Επιφυλλίδα Οπισθόφυλλο) Ο Εαυτός και η Απουσία του Χρόνου Δεν είναι καθόλου συνηθισμένο να γίνονται συζητήσεις και αναφορές για την Απουσία του Χρόνου ακόμη και όταν υπάρχουν,

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32)

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Διάλεξη 1 Εισαγωγή, ορισμός και ιστορία της Γνωστικής Ψυχολογίας Πέτρος Ρούσσος Μερικά διαδικαστικά http://users.uoa.gr/~roussosp/gr/index.htm http://eclass.uoa.gr/courses/ppp146/

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Κουσερή Γεωργία Φιλόλογος Δρ. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ΚΕΡΚΥΡΑ ΜΑΙΟΣ 2017 Περιεχόμενα της παρουσίασης Το ιστορικό ερώτημα Το

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΗΣ-ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ. ΜΕΡΟΣ Α : Άλγεβρα. Κεφάλαιο 2 ο (Προτείνεται να διατεθούν 12 διδακτικές ώρες) Ειδικότερα:

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΗΣ-ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ. ΜΕΡΟΣ Α : Άλγεβρα. Κεφάλαιο 2 ο (Προτείνεται να διατεθούν 12 διδακτικές ώρες) Ειδικότερα: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΘΕΤΙΚΗΣ-ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΜΕΡΟΣ Α : Άλγεβρα Κεφάλαιο ο (Προτείνεται να διατεθούν διδακτικές ώρες) Ειδικότερα:. -. (Προτείνεται να διατεθούν 5 διδακτικές ώρες).3 (Προτείνεται να διατεθούν

Διαβάστε περισσότερα

Ιστοσελίδα: Γραφείο: ΣΘΕ, 4 ος όροφος, γραφείο 3 Ώρες: καθημερινά Βιβλίο: Ομότιτλο, εκδόσεις

Ιστοσελίδα:  Γραφείο: ΣΘΕ, 4 ος όροφος, γραφείο 3 Ώρες: καθημερινά Βιβλίο: Ομότιτλο, εκδόσεις Ιστοσελίδα: http://www.astro.auth.gr/~varvogli/ Γραφείο: ΣΘΕ, 4 ος όροφος, γραφείο 3 Ώρες: 10.00-12.00 καθημερινά Βιβλίο: Ομότιτλο, εκδόσεις Πλανητάριο, 200 σελίδες Ημερολόγιο μαθήματος Μέθοδος διδασκαλίας:

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗ. Ο όρος επιστήμη με την ευρεία έννοια αρχικά δηλώνει το οργανωμένο σώμα της εξακριβωμένης και τεκμηριωμένης γνώσης.

ΟΡΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗ. Ο όρος επιστήμη με την ευρεία έννοια αρχικά δηλώνει το οργανωμένο σώμα της εξακριβωμένης και τεκμηριωμένης γνώσης. ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ & ΤΕΧΝΕΣ ΟΡΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Ο όρος επιστήμη με την ευρεία έννοια αρχικά δηλώνει το οργανωμένο σώμα της εξακριβωμένης και τεκμηριωμένης γνώσης. ΟΡΟΣ ΤΕΧΝΗ Τέχνη είναι η δημιουργία φύσης χωρίς να είναι

Διαβάστε περισσότερα

Οπτική αντίληψη. Μετά?..

Οπτική αντίληψη. Μετά?.. Οπτική αντίληψη Πρωτογενής ερεθισµός (φυσικό φαινόµενο) Μεταφορά µηνύµατος στον εγκέφαλο (ψυχολογική αντίδραση) Μετατροπή ερεθίσµατος σε έννοια Μετά?.. ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΟΡΑΣΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΟΥΜΕ

Διαβάστε περισσότερα

1. ΧΗΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΗΜΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΟΜΗ ΤΗΣ ΜΑΖΑΣ

1. ΧΗΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΗΜΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΟΜΗ ΤΗΣ ΜΑΖΑΣ 1. ΧΗΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΗΜΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΟΜΗ ΤΗΣ ΜΑΖΑΣ Από τα αρχαιότατα χρόνια, έχουν καταβληθεί σηµαντικές προσπάθειες οι απειράριθµες ουσίες που υπάρχουν στη φύση να αναχθούν σε ενώσεις λίγων

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων Θεματική Ενότητα 4 Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στην ψυχαναλυτική θεωρία και, κυρίως, σε εκείνο το τμήμα της θεωρίας που αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

x ν+1 =ax ν (1-x ν ) ή αλλιώς η απλούστερη περίπτωση ακολουθίας αριθμών με χαοτική συμπεριφορά.

x ν+1 =ax ν (1-x ν ) ή αλλιώς η απλούστερη περίπτωση ακολουθίας αριθμών με χαοτική συμπεριφορά. 1 x ν+1 =ax ν (1-x ν ) ή αλλιώς η απλούστερη περίπτωση ακολουθίας αριθμών με χαοτική συμπεριφορά. Πριν λίγα χρόνια, όταν είχε έρθει στην Ελλάδα ο νομπελίστας χημικός Ilya Prigogine (πέθανε πρόσφατα), είχε

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγίες για το διάλογο ανάπτυξης των εργαζοµένων Εισαγωγή Στόχος: Το κλίµα του διαλόγου

Οδηγίες για το διάλογο ανάπτυξης των εργαζοµένων Εισαγωγή Στόχος: Το κλίµα του διαλόγου Οδηγίες για το διάλογο ανάπτυξης των εργαζοµένων Εισαγωγή Ο διάλογος ανάπτυξης των εργαζοµένων είναι µέρος της επιλεγµένης µεθοδολογίας για την υλοποίηση της πλήρους χαρτογράφησης της συσσωρευµένης γνώσης

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 3.4. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Σε μια κοινωνία που η ζωή της οργανώνεται μέσω θεσμών, η Ψυχολογία έρχεται να δώσει λύσεις σε προβλήματα που δεν λύνονται από τους θεσμούς, και ν αναλύσει τις

Διαβάστε περισσότερα

Η δραστηριότητα της σκέψης ήταν στην προέλευσή της, διαδικασία εκτόνωσης της ψυχής, από υπερχείλισμα ερεθισμάτων.

Η δραστηριότητα της σκέψης ήταν στην προέλευσή της, διαδικασία εκτόνωσης της ψυχής, από υπερχείλισμα ερεθισμάτων. Σκέψη και ονειροπόληση της μητέρας Η δραστηριότητα της σκέψης ήταν στην προέλευσή της, διαδικασία εκτόνωσης της ψυχής, από υπερχείλισμα ερεθισμάτων. Ο Bion εμπνεόμενος από το άρθρο του Freud του 1911,

Διαβάστε περισσότερα

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση

1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση 1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση Στη βασική παιδεία, τα μαθηματικά διδάσκονται με στατικά μέσα α) πίνακα/χαρτιού β) κιμωλίας/στυλού γ) χάρτινου βιβλίου.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Καθηγητές: Σ. Πνευματικός Α. Μπούντης

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Καθηγητές: Σ. Πνευματικός Α. Μπούντης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 00- Μάθημα: ΜΗΧΑΝΙΚΗ Καθηγητές: Σ Πνευματικός Α Μπούντης Θέμα Μελέτης 5:η νευτώνεια διατύπωση των νόμων της κίνησης Σχόλια & Απαντήσεις & Προβληματισμοί

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV Θεματική Ενότητα 6 Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στις κλινικές καταβολές της ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Α κύκλος Βιωµατικών Εργαστηρίων Υπηρεσίας Συµβουλευτικής Σταδιοδροµίας Γραφείου ιασύνδεσης Ιονίου Πανεπιστηµίου

Α κύκλος Βιωµατικών Εργαστηρίων Υπηρεσίας Συµβουλευτικής Σταδιοδροµίας Γραφείου ιασύνδεσης Ιονίου Πανεπιστηµίου Α κύκλος Βιωµατικών Εργαστηρίων Υπηρεσίας Συµβουλευτικής Σταδιοδροµίας Γραφείου ιασύνδεσης Ιονίου Πανεπιστηµίου Τρόποι αντιµετώπισης του άγχους. Πρόληψη και θεραπεία της κατάθλιψης. Ψυχολόγος - Howard

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ»

ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ» ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ» Νικόλαος Μπαλκίζας 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός του σχεδίου μαθήματος είναι να μάθουν όλοι οι μαθητές της τάξης τις έννοιες της ισοδυναμίας των κλασμάτων,

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Ερωτήσεις Επανάληψης 1 Οι Θεολογικές Δηλώσεις στην Συστηματική Θεολογία Διάλεξη Τρίτη από την σειρά Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Οδηγός Μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Εννοιών τη Φυσικής για την Προσχολική Ηλικία

Διδακτική Εννοιών τη Φυσικής για την Προσχολική Ηλικία Διδακτική Εννοιών τη Φυσικής για την Προσχολική Ηλικία Ενότητα 2η: Η Διδακτική της Φυσικής στο σύγχρονο πλαίσιο Κώστας Ραβάνης Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Βασίλης Κόμης, Επίκουρος Καθηγητής Ερευνητική Ομάδα «ΤΠΕ στην Εκπαίδευση» Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της

Διαβάστε περισσότερα

π. Κωνσταντίνος. Χρήστου

π. Κωνσταντίνος. Χρήστου 1 Statistics: αρχικά state arithmetic (αριθµητική του κράτους) Από την αρχαία εποχή ακόµη οι άνθρωποι συγκέντρωναν δεδοµένα και χρησιµοποιούσαν τη στατιστική: Βαβυλώνιοι, πρώτη απογραφή (3800 π.0.) Κινέζοι

Διαβάστε περισσότερα

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ.

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Ατομική Ψυχολογία Alfred Adler Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Μαλικιώση- Λοΐζου Ατομική Ψυχολογία Τονίζει τη μοναδικότητα της προσωπικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρία&Μεθοδολογία των Κοιν.Επιστημών. Εβδομάδα 1

Θεωρία&Μεθοδολογία των Κοιν.Επιστημών. Εβδομάδα 1 Θεωρία&Μεθοδολογία των Κοιν.Επιστημών Εβδομάδα 1 elasideri@gmail.com Ορισμός Τρόπος οργάνωσης της γνώσης Τι είναι η επιστήμη Κριτήρια Συστηματικότητα Τεκμηρίωση Αμφισβήτηση Ηθική Πώς γνωρίζουμε τον κόσμο

Διαβάστε περισσότερα

Σύμφωνα με τον ολισμό το Σύμπαν περιγράφεται πλήρως από το ίδιο το Σύμπαν,

Σύμφωνα με τον ολισμό το Σύμπαν περιγράφεται πλήρως από το ίδιο το Σύμπαν, Επινοώντας εκ νέου τη φυσική, στην εποχή της ανάδυσης. Εκδόσεις Κάτοπτρο, 2008. Ο Robert B. Laughlin κατέχει την έδρα φυσικής Robert M. και Anne Bass στο Πανεπιστήμιο Stanford, όπου διδάσκει από το 1985.

Διαβάστε περισσότερα

Διαβάζοντας το βιβλίο του Θρασύβουλου εγώ εστιάζω στο εξής:

Διαβάζοντας το βιβλίο του Θρασύβουλου εγώ εστιάζω στο εξής: Φίλε Λάµπρο σε κάποια θα συµφωνήσω και σε κάποια θα διαφωνήσω. Θα συµφωνήσω ότι στις περιπτώσεις που αναφέρεις και οι τρεις κινήσεις έχουν τα χαρακτηριστικά της ευθύγραµµης οµαλά µεταβαλλόµενης κίνησης

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler

Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών Τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας Ακαδημαϊκό Έτος 2015-2016 Εαρινό Εξάμηνο Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler

Διαβάστε περισσότερα

O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική. Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών

O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική. Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών Η έννοια της δραστηριότητας Δραστηριότητα είναι κάθε ανθρώπινη δράση που έχει ένα κίνητρο και ένα

Διαβάστε περισσότερα

Σύµφωνα µε την Υ.Α /Γ2/ Εξισώσεις 2 ου Βαθµού. 3.2 Η Εξίσωση x = α. Κεφ.4 ο : Ανισώσεις 4.2 Ανισώσεις 2 ου Βαθµού

Σύµφωνα µε την Υ.Α /Γ2/ Εξισώσεις 2 ου Βαθµού. 3.2 Η Εξίσωση x = α. Κεφ.4 ο : Ανισώσεις 4.2 Ανισώσεις 2 ου Βαθµού Σύµφωνα µε την Υ.Α. 139606/Γ2/01-10-2013 Άλγεβρα Α ΤΑΞΗ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΛ Ι. ιδακτέα ύλη Από το βιβλίο «Άλγεβρα και Στοιχεία Πιθανοτήτων Α Γενικού Λυκείου» (έκδοση 2013) Εισαγωγικό κεφάλαιο E.2. Σύνολα Κεφ.1

Διαβάστε περισσότερα

Αριστοτέλης (384-322 π.χ) : «Για να ξεκινήσει και να διατηρηθεί μια κίνηση είναι απαραίτητη η ύπαρξη μιας συγκεκριμένης αιτίας»

Αριστοτέλης (384-322 π.χ) : «Για να ξεκινήσει και να διατηρηθεί μια κίνηση είναι απαραίτητη η ύπαρξη μιας συγκεκριμένης αιτίας» Εισαγωγή Επιστημονική μέθοδος Αριστοτέλης (384-322 π.χ) : «Για να ξεκινήσει και να διατηρηθεί μια κίνηση είναι απαραίτητη η ύπαρξη μιας συγκεκριμένης αιτίας» Διατύπωση αξιωματική της αιτίας μια κίνησης

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης

Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης http://users.uoa.gr/~dhatziha Αριθμός: 1 Η εισαγωγή σε μια επιστήμη πρέπει να απαντά σε δύο ερωτήματα: Ποιον τομέα και με ποιους τρόπους

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι «Η Θεωρητική έννοια της Μεθόδου Project» Αγγελική ρίβα ΠΕ 06

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι «Η Θεωρητική έννοια της Μεθόδου Project» Αγγελική ρίβα ΠΕ 06 ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Ι «Η Θεωρητική έννοια της Μεθόδου Project» Αγγελική ρίβα ΠΕ 06 1590 1765 η Μέθοδος Project σε σχολές Αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη 1765 1880 συνήθης µέθοδος διδασκαλίας - διάδοσή της στην

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση

Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση Πέρα όµως από την Γνωσιακή/Εννοιολογική ανάλυση της δοµής και του περιεχοµένου των σχολικών εγχειριδίων των Μαθηµατικών του Δηµοτικού ως προς τις έννοιες

Διαβάστε περισσότερα

Κύρια σημεία. Η έννοια του μοντέλου. Έρευνα στην εφαρμοσμένη Στατιστική. ΈρευναστηΜαθηματικήΣτατιστική. Αντικείμενο της Μαθηματικής Στατιστικής

Κύρια σημεία. Η έννοια του μοντέλου. Έρευνα στην εφαρμοσμένη Στατιστική. ΈρευναστηΜαθηματικήΣτατιστική. Αντικείμενο της Μαθηματικής Στατιστικής Κύρια σημεία Ερευνητική Μεθοδολογία και Μαθηματική Στατιστική Απόστολος Μπουρνέτας Τμήμα Μαθηματικών ΕΚΠΑ Αναζήτηση ερευνητικού θέματος Εισαγωγή στην έρευνα Ολοκλήρωση ερευνητικής εργασίας Ο ρόλος των

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας 1. Ορισµός και αντικείµενο της Κοινωνιολογίας 1.1. Κοινωνιολογία και κοινωνία Ερωτήσεις του τύπου «σωστό λάθος» Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασµένες,

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV Διδάσκουσα: Επίκ. Καθ. Γεωργία Α. Παπαντωνίου Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΦΩΝΗΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ (µικρές τάξεις ηµοτικού) Σχεδιασµός σεναρίου µε θέµα «Ο καιρός» µε τη χρήση λογισµικών γενικής χρήσης, οπτικοποίησης, διαδικτύου και λογισµικών εννοιολογικής χαρτογράφησης. ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Δ19. Γνωστική Ψυχολογία- Ψυχολογία Μάθησης. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

Δ19. Γνωστική Ψυχολογία- Ψυχολογία Μάθησης. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου Δ19. Γνωστική Ψυχολογία- Ψυχολογία Μάθησης Κωνσταντίνος Π. Χρήστου Ένα αρχέγονο ερώτημα Τι είναι η (μαθηματική) γνώση; Ποια η διαδικασία του γνωρίζειν; θεωρίες, επιστημολογίες, μεταφορές και πρακτικές

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Τοπολογία

Εισαγωγή στην Τοπολογία Ενότητα: Συνεκτικότητα Γεώργιος Κουµουλλής Τµήµα Μαθηµατικών Αδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της

Διαβάστε περισσότερα

II29 Θεωρία της Ιστορίας

II29 Θεωρία της Ιστορίας II29 Θεωρία της Ιστορίας Ενότητα 2: Αντώνης Λιάκος Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας Ερωτήσεις Μαθήματος 1 Ιστορία μου, αμαρτία μου, λάθος μου μεγάλο Είσαι αρρώστια μου, στενοχώρια μου, και

Διαβάστε περισσότερα

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία 2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία Α Μέρος: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Τα επίπεδα συνείδησης Ύπνος Μισοξύπνιο Αφύπνιση Ελάχιστη εργασία των εξωτερικών αισθήσεων Με εικόνες

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα... 17

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα... 17 11 Προλογικό Σημείωμα... 17 Ενότητα Ι: Δημιουργική Αναζήτηση... 19 Δ01 Ο Ιωνικός Διαφωτισμός και η Ανάδυση της Επιστημονικής Σκέψης...21 Δ1.1 Ο Ιωνικός Διαφωτισμός... 21 Δ1.2 Η Επιστημονική Σκέψη... 22

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ Μαθηματικά (Άλγεβρα - Γεωμετρία) Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α, Β ΤΑΞΕΙΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α ΤΑΞΗ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΠΑΛ ΚΕΝΤΡΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητική Εργασία µε. Ζωγραφική και Μαθηµατικά

Ερευνητική Εργασία µε. Ζωγραφική και Μαθηµατικά Ερευνητική Εργασία - Ζωγραφική και Μαθηµατικά Ηλίας Νίνος Ερευνητική Εργασία µε θέµα: Μαθηµατικά και Τέχνη Υποθέµα: Μαθηµατικά και Ζωγραφική Οµάδα: Μαρία Βαζαίου- Ηρώ Μπρούφα- Μαθηµατικά εννοούµε την επιστήµη

Διαβάστε περισσότερα

Η Φυσική που δεν διδάσκεται

Η Φυσική που δεν διδάσκεται 1 Η Φυσική που δεν διδάσκεται Δρ. Μιχάλης Καραδημητρίου Σύλλογος Φυσικών Κρήτης www.sfkritis.gr Αλήθεια τι είναι η «Φυσική» ; 2 Είναι ένα άσχημο μάθημα με τύπους και εξισώσεις;; ή μήπως είναι η επιστήμη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑ» Βασίλης Τσελφές

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑ» Βασίλης Τσελφές ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑ» Βασίλης Τσελφές ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Στο μάθημα αυτό συζητήσαμε ζητήματα που θα μπορούσαν να βρεθούν κάτω από τον τίτλο: «Επιστημολογία» (δηλαδή, λόγος περί επιστήμης), ενδιαφερόμενοι

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών

Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών Σχεδιασμός... αντιμετωπίζει ενιαία το πλαίσιο σπουδών (Προδημοτική, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο), είναι συνέχεια υπό διαμόρφωση και αλλαγή, για να αντιμετωπίζει την εξέλιξη,

Διαβάστε περισσότερα

Μουσική και Μαθηματικά!!!

Μουσική και Μαθηματικά!!! Μουσική και Μαθηματικά!!! Η μουσική είναι ίσως από τις τέχνες η πιο δεμένη με τα μαθηματικά, με τη μαθηματική σκέψη, από την ίδια τη φύση της. Η διατακτική δομή μπορεί να κατατάξει τα στοιχεία ενός συνόλου,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη Το παρόν ηλεκτρονικό εγχειρίδιο έχει ως στόχο του να παρακολουθήσει τις πολύπλοκες σχέσεις που συνδέουν τον

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΗ Η πλέον διαδεδοµένη και αποδεκτή θεωρία είναι η τριµερής θεωρία της γνώσης που ορίζει τη γνώση ως δικαιολογηµένη αληθή πεποίθηση (justified true belief). Ανάλυση της τριµερούς

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Κασιμάτη Αικατερίνη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος ΑΣΠΑΙΤΕ

Κασιμάτη Αικατερίνη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος ΑΣΠΑΙΤΕ Κασιμάτη Αικατερίνη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδαγωγικού Τμήματος ΑΣΠΑΙΤΕ Σύγχρονες θεωρητικές αντιλήψεις Ενεργή συμμετοχή μαθητή στην oικοδόμηση - ανάπτυξη της γνώσης (θεωρία κατασκευής της γνώσης-constructivism).

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Το εργαλείο γνώσης της μανθάνουσας ΜΚΟ

Το εργαλείο γνώσης της μανθάνουσας ΜΚΟ Το εργαλείο γνώσης της μανθάνουσας ΜΚΟ Το ερωτηματολόγιο αυτό μπορεί να εφαρμοστεί σε όλη την οργάνωση, σε ένα τμήμα σε μια συγκεκριμένη δράση ή ομάδα εργασίας. Είναι σημαντικό να διασαφηνιστεί σε πιο

Διαβάστε περισσότερα

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 (ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ - ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ) Μια σύνοψη: Κατανοώντας ορισμένες λέξεις και έννοιες προκύπτει μια ανυπολόγιστη αξία διαμορφώνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑ ΟΧΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ

ΙΑ ΟΧΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ Tel.: +30 2310998051, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru ΙΑ ΟΧΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα