ΕΜΒΟΛΙΑ: Επιδημιολογική θεώρηση- Εφαρμογές -Προοπτικές. ΧΑΡΙΛΑΟΣ Κ. ΚΟΥΤΗΣ MD, MPH, MSc, PhD Καθηγητής Υγιεινής, Επιδημιολογίας & Δημόσιας Υγείας

Transcript

1 ΕΜΒΟΛΙΑ: Επιδημιολογική θεώρηση- Εφαρμογές -Προοπτικές ΧΑΡΙΛΑΟΣ Κ. ΚΟΥΤΗΣ MD, MPH, MSc, PhD Καθηγητής Υγιεινής, Επιδημιολογίας & Δημόσιας Υγείας

2 ΕΜΒΟΛΙΟ Εμβόλιο είναι : ένα εναιώρημα εξασθενημένων η νεκρών μικροοργανισμών ή τοξίνη αυτών η ανασυνδιασθέντα, από τα οποία αφαιρέθηκε η λοιμογόνος ή τοξική δράση και παρέμεινε η αντιγονική εισαγόμενο δε στο οργανισμό, για την πρόληψη νόσου, ενεργοποιεί το (ΔΕΣ) ανοσοποιητικό σύστημα που μπορεί να καταπολεμήσει την νόσο (χυμική κυτταρική).

3 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ: Με τον όρο εμβολιασμός, εννοούμε την διαδικασία εισαγωγής ενός εμβολίου στον οργανισμό για την δημιουργία αντίστοιχης ανοσίας. Σκοπός του είναι η επαγωγή προστατευτικής ανοσίας για τον συγκεκριμένο αιτιολογικό παράγοντα.

4 ΗΘΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΥΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΗΘΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ I. ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ II. III. IV. ΑΓΑΘΟΕΡΓΙΑ ΑΠΟΦΥΓΗ ΚΑΚΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

5 ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ-ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Τίθεται το ζήτημα: ΠΩΣ Η ΚΡΑΤΟΥΣΑ ΑΠΟΨΗ ΠΟΥ ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΟΙ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΘΑ ΠΛΗΣΙΑΣΕΙ ΤΟ ΡΕΥΜΑ ΤΩΝ ΟΠΑΔΩΝ ΠΟΥ ΑΝΤΙΤΙΘΕΝΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΥΣ; Μια παθητική αντίδραση μπορεί να εθεωρείτο ότι βάζει σε κίνδυνο την υγεία της κοινωνίας, αντίθετα μία εν τω βάθει προσέγγιση μπορεί να απειλούσε τις αξίες της ατομικής ελευθερίας και την ελευθερία έκφρασης που τρέφουμε με αγάπη.

6 Αρχές ανοσοποίησης Δια διαφόρων οδών (στοματική, υποδόρια, ενδομυϊκή,κα ) εισάγουμε στον οργανισμό κάποιο αντιγόνο το οποίο αναγνωρίζεται ως ξένο από το ανοσοποιητικό σύστημα. Αυτό έχει την ενεργοποίηση της χυμικής και κυτταρικής ανοσολογικής απόκρισης και την ειδική για το συγκεκριμένο αντιγόνο ανοσολογικής μνήμης. Η ανοσολογική μνήμη επιτυγχάνεται μέσω μνημονικών Β και Τ λεμφοκυττάρων τα οποία σε νέα επαφή με το αντιγόνο προκαλούν τελικά ταχύτατη παραγωγή. Τελικό αποτέλεσμα είναι ο έλεγχος της λοίμωξης.

7 Βασική δομή εμβολίων Το εμβόλιο επί της ουσίας είναι μια φαρμακευτική ουσία που αποτελείται από: Το αντιγόνο που θα προκαλέσει την ανοσοαπάντηση Ουσίες που ευνοούν και ενισχύουν την ανοσοαπάντηση όπως έκδοχα και άλλα Συντηρητικά όπως η θειομερσάλη Άλλα επιπρόσθετα μόρια, σταθεροποιητές, κλπ

8 Το αντιγόνο μπορεί να έχει μια από τις παρακάτω μορφές: Τοξίνη όπως στα εμβόλια διφθερίτιδας και τετάνου Ζωντανός τροποποιημένος και εξασθενημένος μικροοργανισμός όπως στα εμβόλια της πολιομυελίτιδας, της γρίπης, κ.α Αδρανοποιημένος νεκρός ιός όπως στο εμβόλιο της Ηπατίτιδας Α Ζωντανό εξασθενημένο βακτήριο όπως στο BCG ή στο εμβόλιο της χολέρας Νεκρό βακτήριο όπως στο εμβόλιο του μηνιγγιτιδοκόκκου Γενετικά τροποποιημένο αντιγόνο με τμήματα ιών και βακτηρίων όπως Ηπατίτιδας Β και έναντι του HPV. Πολυσακχαριδικό αντιγόνο συνδεδεμένο με πρωτεΐνη όπως στο εμβόλιο του αιμοφίλου Β κ.α

9 Τα εμβόλια στα οποία το αντιγόνο είναι ζωντανός εξασθενημένος ιός ή βακτήριο, προκαλούν ισχυρή χυμική και κυτταρική ανοσία. Με τα εμβόλια στα οποία το αντιγόνο είναι νεκρός ιός, βακτήριο, πολυσακχαριδικό ή πεπτιδικό τμήμα του μικροοργανισμού, συνήθως προκαλείται ασθενέστερη χυμική ανοσία και ελάχιστη ή και καθόλου κυτταρική ανοσία.

10 ΑΡΧΑΪΑ ΕΛΛΑΔΑ Ο Θουκυδίδης αν και δεν ήταν ιατρός περιέγραψε πως κατά τον λοιμό των Αθηνών το 430π.Χ., όσοι προσβάλλονταν από την νόσο και επεβίωναν, δεν νοσούσαν ξανά. (Θουκυδίδης, Ιστορίαι 2,74-54)

11 Τα πρώτα εμβόλια Το πρώτο εμβόλιο παρασκευάσθηκε το 1796 από τον βρετανό ιατρό Edward Jenner( ) ο οποίος παρατήρησε ότι οι γυναίκες που άρμεγαν αγελάδες και νοσούσαν από την ήπια ασθένεια της δαμαλίτιδας, δεν νοσούσαν ποτέ από ευλογιά. Ο Jenner χρησιμοποίησε υγρό από φλύκταινες δαμαλίτιδας και δια σκαριφισμού εμβολίασε ένα αγόρι, τον James Phillips. Το αγόρι αυτό ήλθε σε επαφή με άτομα που νοσούσαν με ευλογιά και δεν νόσησε. Το πρώτο εμβόλιο ήταν γεγονός. Από την αγελάδα που στα λατινικά ονομάζεται vacca, προήλθε και η ονομασία του εμβολίου στα Αγγλικά Γαλλικά κλπ, vaccine. Την ονομασία αυτή εισήγαγε ο Pasteur.

12 Τον Ιούλιο του 1885, η μητέρα ενός εννιάχρονου αγοριού από την Αλσατία, του Joseph Meister, απευθύνθηκε για βοήθεια στον L. Pasteur. Πηγαίνοντας στο σχολείο, το παιδί υπέστη επίθεση και 14 δαγκώματα από ένα «τρελό» σκυλί. Αποφασίστηκε ότι το παιδί αντιμετώπιζε σχεδόν σίγουρο θάνατο και έτσι άρχισε ένα πρόγραμμα ανοσοποίησης που κράτησε δέκα ημέρες. Το παιδί επέζησε και ο Pasteur έγραψε στην οικογένεια του ότι «...πρόκειται ίσως για ένα από τα σπουδαιότερα ιατρικά γεγονότα του αιώνα». Αυτή ήταν η αυγή μιας νέας εποχής στην προληπτική ιατρική.

13 Σύγχρονη τεχνολογία-βιοβελόνες Η τεχνολογία των βιοβελονών είναι μία τεχνολογία χορήγησης εμβολίων που αναπτύσσεται στην Ολλανδία. Πρόκειται για μια μέθοδο που βασίζεται στην χρήση μικρού μεγέθους (1 εκ) βιοδιασπώμενων εμφυτευμάτων. Τα εμφυτεύματα είναι σαν μικροσκοπικές βελόνες ικανές να φέρουν εντός τους την αναγκαία ποσότητα εμβολίου. Η μέθοδος είναι ταχύτατη, ανώδυνη, ασφαλής, αποτελεσματική ειδικά για μαζικούς εμβολιασμούς καθώς η συσκευή χορήγησης χωρά ως 60 βιοβελόνες και δεν καταλείπονται μολυσματικά υλικά. Η τεχνολογία των βιοβελονών αποτελεί εναλλακτική μέθοδο χορήγηση εμβολίων.

14 ΝΕΑ ΕΜΒΟΛΙΑ- ΠΡΟΠΤΙΚΕΣ Εμβόλια για μη λοιμώδη νοσήματα Εμβόλια και καρκίνος Εμβόλια και αυτοάνοσα νοσήματα Εμβόλια και αλλεργίες Εμβόλια και νευροεκφυλιστικά νοσήματα Εμβόλια κατά της αθηρωμάτωσης Εμβόλια για την αντιμετώπιση του εθισμού σε ουσίες

15 Αντιεμβολιαστικό κίνημα Ο εμβολιασμός αντιμετωπίζεται από μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού τόσο στα αναπτυσσόμενα όσο και στα αναπτυγμένα κράτη σαν κάτι μη ασφαλές ή μη αναγκαίο. Θέτει σε κίνδυνο τόσο τα άτομα που αρνούνται τον εμβολιασμό όσο και την κοινότητα στο ανοσιακό τείχος της οποίας δημιουργούνται ρήγματα. Προϋπόθεση για να είναι ένα εμβολιαστικό πρόγραμμα επιτυχές, είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη κάλυψη του πληθυσμού με το εμβόλιο και ο επιπολασμός του να πέφτει χαμηλά ώστε τελικά να μην κινδυνεύουν και όσα άτομα εντός της κοινότητας δεν έχουν ανοσία. Αυτό φυσικά προϋποθέτει ότι δεν πρέπει να ξεπεραστεί ποτέ εντός της κοινότητας μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων που είναι επίνοσα.

16 ΑΠΟΔΟΧΗ Το θέμα της αποδοχής ή μη του εμβολιασμού είναι ένα συνεχές με τους ανθρώπους που αποδέχονται πλήρως τα οφέλη του εμβολιασμού και που ενεργά επιδιώκουν τον εμβολιασμό των ιδίων και των παιδιών τους να βρίσκονται στο ένα άκρο και εκείνους που αρνούνται κατηγορηματικά τον εμβολιασμό στο άλλο. Στο ενδιάμεσο υπάρχουν όσοι απλά παθητικά υπακούουν στο υποχρεωτικό του εμβολιασμού, εκείνοι που είναι δύσπιστοι για τα οφέλη του και εκείνοι που παραλείπουν εμβόλια για τα οποία έχουν ενδοιασμούς που σχετίζονται με θέματα ασφάλειας και αποτελεσματικότητας.

17 Ευσυνείδητος αντιρρησίας Το 1896 στην έκθεσή της η Επιτροπή υποστήριζε ότι, ο εμβολιασμός δρα προστατευτικά κατά της ευλογιάς, αλλά για χάρη και της αντιτιθέμενης πλευράς, συνέστησε την κατάργηση της ποινής. Το 1898 μία νέα Εμβολιαστική Κίνηση απέσυρε τις ποινές και εισήγαγε μία πρόταση που υπαγόταν στη συνείδηση του εκάστοτε γονέα, επιτρέποντας στον τελευταίο που δεν πίστευε στην αποτελεσματικότητα των εμβολιασμών ή στην ασφάλεια που αυτοί προσέφεραν, να αποκτήσει ένα πιστοποιητικό εξαιρέσεως. Αυτή η πράξη εισήγαγε και την ιδέα του «ευσυνείδητου αντιρρησία» στο Αγγλικό δίκαιο.

18 Αίτια αντιεμβολιαστικού κινήματος 1. Λοιμώδη δεν υπάρχουν πλέον στην κοινότητα. ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ 2. Η αύξηση του αριθμού των εμβολίων. 3. Η αύξηση του αριθμού των εμβολίων που εφαρμόζεται με συστάσεις ή και νόμους του κράτους. Οι θεωρίες συνομωσίας. 4. Ο «Καταναλωτής» (γονείς παιδιών, ενήλικες) έχει γνώσεις για θέματα υγείας (ο ιατρικός πατερναλισμός εξέλιπε). 5. Η παραπληροφόρηση με την νέα τεχνολογία διαδίδεται με αστραπιαία ταχύτητα Ψευδεπίγραφες μελέτες συνέδεσαν το εμβόλιο της ηπατίτιδας Β με την σκλήρυνση κατά πλάκας τη δεκαετία του 1990 συνέπεια τη διακοπή του καθολικού εμβολισμού για τη νόσο στη Γαλλία. 6. Οι ποικίλες θρησκευτικές πεποιθήσεις. Οι ορθόδοξοι προτεστάντες στην Ολλανδία, και οι Amish στις ΗΠΑ 7. Το κίνημα της νέας εποχής (New Age) που ανέκυψε τα τελευταία χρόνια με εξάπλωση πολλών εναλλακτικών θεραπειών.

19 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ-ΕΜΒΟΛΙΑ - ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΣΗ Επίτευξη ανοσίας/συλλογική ανοσία Μη ειδική Άμυνα οργανισμού Ειδική

20 Ειδική Άμυνα- Ανοσιακή απάντηση Χυμική ανοσία: παραγωγή αντισωμάτων IgG Κυτταρική ανοσία: Ευαισθητοποιημένα λεμφοκύτταρα

21 Είδη Ανοσίας Παθητική Ενεργητική Μητέρα παιδί Αντιοροί Από φυσική λοίμωξη Με εμβόλια - παιδιά - ενήλικες

22 10-11 αι. στην Κ. Ασία εισπνοή ή μικρονυγμοί υλικού από τις φλύκταινες της ευλογιάς, 1978 Edward Jenner ευλογιά 1885 Louis Pasteur-λύσσα 1888 με τοξίνη έναντι τετάνου και διφθερίτιδος έναντι φυματίωσης 1940 κοκκύτη 1955 Salk πολιομυελίτιδας, 1960 ιλαράς παρωτίτιδος ερυθράς και

23 Αδρανοποιημένοι μικροοργανισμοί (κοκκύτης, IPV) Ζώντες εξασθενημένοι (BCG, OPV) Τοξινογόνοι (Διφθερίτιδα, Τέτανος) Συνθετικά (ανασυνδιασμένο Ηπατίτιδας Β) Πολυπεπτιδικά (Πνευμονιόκοκκος) Συνδεδεμένα Γονιδιακά

24 Συνδυασμοί εμβολίων Οι συχνότεροι χρησιμοποιούμενοι συνδυασμοί εμβολίων είναι: DT (διφθερίτις τέτανος), DTP (διφθερίτις, τέτανος, κοκκύτης), MMR (ιλαρά, παρωτίτιδα, ερυθρά), Τετραδύναμο DTP-HepB (διφθερίτις, τέτανος, κοκκύτης, Ηπατίτιδα Β), Πενταδύναμο: διφθερίτις, τέτανος, ακυταρικό κοκκύτη (ap), αιμόφιλου τύπου β (Ηιb), πολιομυελίτιδας IPV - ενέσιμο.

25 Ταυτόχρονη ανοσοποίηση Οι συνδυασμοί ταυτόχρονης χορήγησης που έχουν δοκιμασθεί και θεωρούνται αποτελεσματικοί και ασφαλείς είναι: DTP και Sabin, DTP, Sabin και MMR, DTP ή DTaP και, DTP, Sabin, MMR, Hib και HBV, Γρίπης και πολυσακχαριδικού εμβολίου του πνευμονιοκόκκου.

26 Αντενδείξεις εμβολιασμού Οι γενικές αντενδείξεις εμβολιασμού είναι: Πυρετός ή πρόσφατη οξεία λοίμωξη Τοπική ή γενική αντίδραση σε προηγούμενη δόση Η προωρότητα δεν αποτελεί αντένδειξη εμβολιασμού ή η αλλεργία (εκτός από αυγό). Εμβόλια με ζωντανούς μικροοργανισμούς δεν χορηγούνται σε ασθενείς με ανοσοκαταστολή ή με ανοσοκατασταλτική θεραπεία ή σε αλλεργικά άτομα σε αυγό ή σε έγκυες γυναίκες.

27 Εμβόλια που κυκλοφορούν διεθνώς Έναντι Έναντι Ηπατίτιδας Α HAV Μηνιγγιτιδόκοκκου τύπου C (συζευγμένο) MCC Ηπατίτιδας Β HBV Μηνιγγιτιδόκοκκου τύπου Α (συζευγμένο) Men A Διφθερίτιδας-Τετάνου-ολοκ.Κοκκύτη (παιδιών) DTwP Διφθερίτιδας-Τετάνου-ακυτ.Κοκκύτη (παιδιών) DTaP Διφθερίτιδας-Τετάνου-ακυτ.Κοκκύτη (ενηλίκων) dtap Διφθερίτιδας-Τετάνου (παιδιών) Διφθερίτιδας-Τετάνου (ενηλίκων) TD Td Μηνιγγιτιδόκοκκου A / C ή A/C/Y/W135 (Πολυσακχαριδικό) Πνευμονιόκοκκου (πολυσακχαριδικό) PCV Πνευμονιόκοκκου (συζευγμένο) Τετάνου Τ Αιμόφιλου τύπου b (συζευγμένο) Hib Κοκκύτη (ολοκυτταρικό) P Ανεμοβλογιάς Var Πολιομυελίτιδας (πόσιμο - Sabin) Πολιομυελίτιδας (ενδομυικό- Sabin) OPV IPV Ιλαράς -Παρωτίτιδας-Ερυθράς MMR Rota-ιού Ιλαράς Ερυθράς Παρωτίτιδας Ιού ανθρώπινου κονδυλώματος HPV και HPV Χολέρας Τυφοειδούς πυρετού Φυματίωσης BCG Κίτρινου πυρετού Γρίππης INFL Ιαπωνικής εγκεφαλίτιδας

28 Εμβόλια σε τελική φάση της διαδικασίας παραγωγής (στάδιο 3) Εμβόλια έναντι : Προοπτικές -Εφαρμογές Εντεροτοξινογόνου E.coli (ETEC) Σιγκέλλας (S. dysenteriae) Αναπνευστιού συγκυτιακού ιού (RSV) Ιού Σοβαρού Οξέως Αναπνευστικού Συνδρόμου (SARS) Ιού ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV) Ανοσολογικής Ανεπάρκειας AIDS Νόσος Γαστρεντερίτιδα Γαστρεντερίτιδα Βρογχιολίτιδα Διάμεσος Πνευμονία Σύνδρομο Επίκτητης Πλασμώδιου Ελονοσίας Πυρετού Δυτικού Νείλου Λεϊσμάνιας Ελικοβακτηριδίου του Πυλωρού Ελονοσία Σύνδρομο «γρίππης» Λεϊσμανίαση Δωδεκαδακτυλικό έλκος

29 Αποδοτικότητα εμβολίων (efficacy) Αποδοτικότητα ενός εμβολίου είναι η ικανότητά του να παράγει προστατευτικά αντισώματα. Ένα εμβόλιο για να πάρει άδεια κυκλοφορίας, προαπαιτούνται μελέτες για την αποδοτικότητα του. Τα στοιχεία λαμβάνονται από ελεγχόμενες μελέτες πεδίου (controlled studies) στις οποίες λαμβάνεται μέριμνα να ελεγχθούν όλες οι παράμετροι εμβολιασμού «κάτω όμως από ιδανικές συνθήκες». Στις μελέτες αυτές τα εμβόλια δίδονται σε υγιή άτομα τα οποία έχουν κατά κανόνα καλύτερη ανοσιακή απάντηση.

30 Αποτελεσματικότητα εμβολίων (effectiveness) Η αποτελεσματικότητα ενός εμβολίου (δηλαδή η συνέχιση της αποδοτικότητας του στην πράξη) είναι μια διαφορετική παράμετρος που περιγράφει την ικανότητα του εμβολίου να παρέχει προστασία «κάτω από τις συνθήκες ενός κανονικού εμβολιαστικού προγράμματος». Αντανακλά τη «λειτουργία» του εμβολίου στον πραγματικό «πληθυσμό στόχο». Προβλήματα στην φύλαξη, διακίνηση ανασύσταση ή χορήγηση του εμβολίου επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα όταν χορηγείται το εμβόλιο στον πληθυσμό. Για το λόγο αυτό η αποτελεσματικότητα είναι συνήθως μικρότερη από την αποδοτικότητα.

31 Ασφάλεια εμβολίων (safety) Όσον αφορά την ασφάλεια των εμβολίων δηλαδή τις ανεπιθύμητες ενέργειες η προσεκτική μελέτη των «αντενδείξεων» που αναγράφονται σε κάθε εμβόλιο μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο των ανεπιθύμητων ενεργειών. Η ασφάλεια ενός νέου εμβολίου εκτιμάται από κλινικές μελέτες πριν δοθεί σε ευρεία χρήση.

32 ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΩΝ ΣΥΜΒΑΜΑΤΩΝ Είναι μια από τις σημαντικότερες δράσεις των Ιατρών Φαρμακοποιών, Νοσηλευτών και Επισκεπτών Υγείας. Ιδιαίτερα των Ιατρών και των Φαρμακοποιών που καλούνται πολλές φορές να πραγματοποιήσουν οι ίδιοι τον εμβολιασμό και να καταγράψουν με λεπτομέρεια κάθε σύμβαμα.

33 Σχήμα ψυχρής αλυσίδας εμβολίων Η «παραδοσιακή» ψυχρή αλυσίδα Καθημερινή ανανέωση των παγοκυψελών Ομάδα + μεταφορέας εμβολίων.αυτοκινούμενο ψυγείο-φορητό ψυγείο Διατήρηση σε αποθήκη ή ψυγείο που καταγράφετε ηλεκτρονικά η θερμοκρασία Περιφερειακή αποθήκευση σύγχρονοι και ασφαλείς χώροι Iισοθερμικό δοχείο ψύξης Πάντα παγωμένες οι παγοθήκες

34 Δείκτης «λήξεως» εμβολίων Το τετράγωνο στο εσωτερικό είναι φωτεινότερο από το εξωτερικό δαχτυλίδι Χρησιμοποίησε το εμβόλιο, εάν δεν έχει φθάσει η ημερομηνία λήξης Το τετράγωνο στο εσωτερικό είναι σκουρότερο αλλά ακόμα φωτεινότερο από το εξωτερικό δαχτυλίδι Χρησιμοποίησε το εμβόλιο, εάν δεν έχει φθάσει η ημερομηνία λήξης Σημείο Απόρριψης : Το τετράγωνο στο εσωτερικό είναι ίδιο με το εξωτερικό δαχτυλίδι ΜΗΝ Χρησιμοποίησεις το εμβόλιο Πέρα από το Σημείο Απόρριψης : Το τετράγωνο στο εσωτερικό είναι σκουρότερο από το εξωτερικό δαχτυλίδι ΜΗΝ Χρησιμοποίησεις το εμβόλιο

35 Βασικοί εμβολιασμοί Σήμερα όλα τα κράτη, στα πλαίσια της υποχρέωση τους να διαφυλάττουν την υγεία του πληθυσμού, έχουν καθιερώσει πρόγραμμα βασικών εμβολιασμών το οποίο συνήθως ονομάζεται «Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού National Immunization Programme ή «εμβολιασμοί ρουτίνας» ή «βασικοί εμβολιασμοί» Τα εμβόλια που περιλαμβάνει κάθε χώρα στο εθνικό της πρόγραμμα καθορίζονται από τα Επιδημιολογικά στοιχεία των νόσων στον πληθυσμό (Δημοπαθολογική κλίμακα) και την αντίστοιχη οικονομική δυνατότητα της χώρας.

36 Οι βασικοί εμβολιασμοί γίνονται κυρίως στην βρεφική ηλικία και ολοκληρώνονται έως το 20 έτος. Ο ΠΟΥ δίδει τις γενικές κατευθύνσεις για το χρονοδιάγραμμα χορήγησης κάθε εμβολίου. Σύμφωνα με τις υποδείξεις του ΠΟΥ μέχρι την ηλικία του ενός έτους πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί οι έγκυρες δόσεις των βασικών

37 Στις αναπτυσσόμενες φτωχές χώρες οι βασικοί εμβολιασμοί, σύμφωνα με τις υποδείξεις του ΠΟΥ περιλαμβάνουν τα εμβόλια έναντι της διφθερίτιδας, τετάνου, πολιομυελίτιδας, κοκκύτη, ιλαράς, και φυματίωσης. Στο πρόγραμμα αυτό των έξι βασικών εμβολίων προσετέθη το 1993 και το εμβόλιο έναντι της ηπατίτιδας Β.

38 Ειδικά προγράμματα εμβολιασμών Εθνικές Ημέρες Εμβολιασμών-(National Immunization Days) (NID s). Εμβολιασμοί από πόρτα σε πόρτα (σκούπα) (mopping up vaccinations). Μαζικοί εμβολιασμοί (mass vaccinations).(μεγάλου ηλικιακού εύρους) Εμβολιασμοί «προηγούμενων γενεών» (Catch up vaccinations).(κάθε 4-5 χρόνια /μη απάντηση/χαμένες δόσεις) Εμβολιασμοί ομάδων υψηλού κινδύνου.

39 Εμβολιαστική κάλυψη (vaccine coverage) Ως εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών ο ΠΟΥ καθορίζει τα ποσοστά των πλήρως εμβολιασμένων παιδιών με έγκυρες δόσεις για κάθε ένα από τα βασικά εμβόλια μέχρι το 1ο έως και το 2ο έτος της ηλικίας. Οι στόχοι του ΠΟΥ για παγκόσμια εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών έως το 2000 ήταν 90% ή 95% για τις έγκυρες δόσεις των βασικών εμβολίων.

40 Τρόποι παρακολούθησης της εμβολιαστικής κάλυψης α) δηλώσεις των εμβολιαστικών κέντρων από τις διάφορες υπηρεσίες υγείας β) δηλώσεις ιδιωτών γιατρών που εκτελούν εμβολιασμούς; γ) από την εισαγωγή και κατανάλωση εμβολίων δ) από τις καταγραφές των βιβλιαρίων υγείας των παιδιών ε) από ειδικές μελέτες και έρευνες.

41 Συλλογική Ανοσία (Herd immunity) Η συλλογική ανοσία ή ανοσία αγέλης ή ανοσιακό τείχος αποτελεί βασικό στόχο κάθε κράτους. Η υψηλή συλλογική ανοσία λειτουργεί ως προστατευτικό φράγμα (τείχος) για την αποφυγή εκδήλωσης επιδημιών.

42 Συλλογική ανοσία (Herd Immunity) Επίνοσος πληθυσμός Εμβολιασμένος πληθυσμός Ανοσιακό τείχος

43 Νομικό καθεστώς εμβολιασμών Σε αρκετές άλλες χώρες οι εμβολιασμοί δεν είναι νομικά υποχρεωτικοί, αλλά «συνιστώμενοι» μολονότι πολλές φορές οι βασικοί εμβολιασμοί αναφέρονται και ως «υποχρεωτικοί εμβολιασμοί».

44 Το κόστος των εμβολίων Διεθνής συνεργασία Οι υπηρεσίες Δημόσιας υγείας αντιμετωπίζουν συνέχεια το πρόβλημα του κόστους των εμβολίων, ιδιαίτερα με την ανάπτυξη πολλών και νέας τεχνολογίας εμβολίων.

45 Κόστος όφελος προγραμμάτων ανοσοποίησης 12,8 χιλ.παιδιά εμβολιάστηκαν στην Κένυα(2002) Αποτέλεσμα: αποτροπή από ιλαρά 12 εκ $ κέρδος από έξοδα σε υπηρεσίες υγείας σε 10 χρόνια ΗΠΑ: 1 δόση εμβολίου μεταφράζεται σε κέρδος 2 έως 27 $ από έξοδα σε υπηρεσίες υγείας.

46 Τί είναι «η ανοσοποίηση ρουτίνας» Το σύνολο των ανθρώπινων και λογιστικών δραστηριοτήτων/ των γεγονότων για να εξασφαλιστεί η κανονική Παράδοση, η χορήγηση των εμβολίων & ο έλεγχος της ασφάλειας τους.

47 Πως προσεγγίζει ο ΠΟΥ: Τμήματα του συστήματος ανοσοποίησης ρουτίνας Ανεφοδιασμός εμβολίων & Ποιότητα Διοικητική μέριμνα Παροχή υπηρεσιών Επιτήρηση Υπεράσπιση & Επικοινωνία

48 Τα Τμήματα που πρέπει να συνεργασθούν Προγραμματισμός Διαχείριση Συντονισμός Επίβλεψη Εκπαίδευση Αγωγή υγείας Ενημέρωση πληθυσμού Χρηματοδότηση

49 Δραστηριότητες Πολιτείας Ανεφοδιασμός εμβολίων & Ποιότητα Σε Εθνικό και τοπικό επίπεδο Σύσταση Εθνικής αρχής Προμήθεια Ποιότητα Τοπική παραγωγή Στρατηγικές για τη διεθνή προμήθεια Οικονομική ασφάλεια της αγοράς Προγραμματισμός ανεφοδιασμού (εμβόλια, σύριγγες) Υποδομές κτηριολογικές και εξοπλισμού Επίπεδο υγειονομικής μονάδος Έγκαιρος Προγραμματισμός ανεφοδιασμού

50 Δραστηριότητες Πολιτείας και Τ.Α Εθνικό επίπεδο. Πολιτική προμηθειών Ασφάλεια εγχύσεων Διάθεση αποβλήτων υγειονομικής περίθαλψης Κρύα αλυσίδα Εθνικός κεντρικός χώρος κατάψυξης Διαχείριση εμβολίων/ανεφοδιασμού Διαχείριση μεταφορών Τοπικό Επίπεδο Εμβόλια που έχουν τοπικό χαρακτήρα Σε επίπεδο υγειονομικής μονάδας Διαχείριση εμβολίων/ανεφοδιασμού Αυστηρή τήρηση στην Κρύα αλυσίδα Ορθή και ασφαλής Μεταφορά Να φτάσει το εμβόλιο στον πληθυσμό Διοικητική μέριμνα

51 Δραστηριότητες. Εθνικό επίπεδο Πρότυπα & οδηγίες Ορισμοί νόσων Συστήματα διαχείρισης στοιχείων Εργαστηριακές υπηρεσίες Επιτήρηση Επίπεδο υγειονομικής μονάδος Νόσος, παρακολούθηση συμβαμάτων Αποθέματα εμβολίων Διαχείρηση αρχείου καταγραφών Register Tally sheets

52 Δραστηριότητες Εθνικό και τοπικό επίπεδο Πολιτική ενίσχυσης υγειονομικών μονάδων (προσωπικό, υλικοτεχνικά) Σε επίπεδο μονάδων Προγράμματα εμβολιασμών Ανάλογα με την σύνθεση του πληθυσμού και την Δημοπαθολογική κλίμακα Παροχή υπηρεσιών

53 Ο «ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ" 8. βασικά συστατικά στοιχεία 1. Προγραμματισμός 2. Διαχείριση 3. Συντονισμός 4. Επίβλεψη 5. Εκπαίδευση Κατάρτιση 6. Αγωγή υγείας 7. Ενημέρωση πληθυσμού 8. Χρηματοδότηση

54 ΟΙ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στην Ελλάδα ακολουθούνται οι συστάσεις του ΠΟΥ για τα εμβόλια που περιλαμβάνονται στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών. Αυτά τα εμβόλια χορηγούνται δωρεάν από τις υπηρεσίες υγείας ή καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία από το Στο Υπουργείο Υγείας λειτουργεί η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών η οποία εισηγείται την ένταξη νέων εμβολίων στο Εθνικό Πρόγραμμα.

55 Εθνικό Πρόγραμμα εμβολιασμών στην Ελλάδα - Χρονοδιάγραμμα ΗΛΙΚΙΑ ΕΜΒΟΛΙΟ 2 μηνών 4 μηνών 6 μηνών 15 μηνών 18 μηνών 4-6 ετών ετών DTaP DTaP DTaP DTaP DTaP DTaP Td IPV IPV IPV IPV IPV IPV Hib Hib Hib Hib Hib HepB HepB HepB HepB MMR MMR MMR Men-C* MenC * Δεν είναι υποχρεωτικό

56 Στη χώρα μας σήμερα οι βασικοί εμβολιασμοί θεωρούνται από τις υπηρεσίες υγείας «ως συνιστώμενοι» μολονότι υπάρχουν νόμοι και υγειονομικές διατάξεις περί υποχρεωτικών εμβολιασμών οι οποίοι δεν έχουν ανακληθεί μέχρι σήμερα αλλά έχουν ατονίσει. Υγειονομικές διατάξεις υπάρχουν για την Πολιομυελίτιδα (1964), Ιλαρά (1981), Ερυθρά- Παρωτίτιδα (1989), Ηπατίτιδα Β (1997).

57 «Βιβλιάριο Υγείας του Παιδιού»(Σ.Δοξιάδης) Aποτελεί ένα είδος «διαβατηρίου» για κάθε παιδί. Στο βιβλιάριο αυτό καταγράφονται οι εμβολιασμοί του παιδιού (δόσεις, ημερομηνίες, κ.α.) και τα σημαντικά γεγονότα που αφορούν το ατομικό ιστορικό του παιδιού. Από το βιβλιάριο φαίνεται η τυχόν παράλειψη βασικών δόσεων, αναμνηστικών δόσεων και μπορεί να υπολογισθεί η εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού Το βιβλιάριο υγείας ζητείται κατά τη εγγραφή των παιδιών στο σχολείο.

58 Η εμβολιαστική κάλυψη του γηγενή Ελληνικού πληθυσμού άγγιζε τα αποδεκτά όρια για τα περισσότερα εμβόλια του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών. Υπάρχουν ομάδες παιδικού πληθυσμού που θεωρούνται ως ομάδες υψηλού κινδύνου για τις οποίες δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία. Στις ομάδες αυτές περιλαμβάνονται κυρίως παιδιά μετακινούμενων πληθυσμών (π.χ.αθίγγανοι), παιδιά λαθρομεταναστών, παράνομων οικονομικών μεταναστών.

59 Αποτελέσματα Πανελλαδικής μελέτης εμβολιαστικής κάλυψης, 2001 και -7 Εμβόλιο δόση % εμβολιασμένων Διφθερίτιδα-Τέτανος, 3 δόσεις έως 1 έτους 94, Διφθερίτιδα-Τέτανος, 4 δόσεις έως 2 ετών 82, Κοκκύτης, 3 δόσεις έως 1 έτους 94,6 94,4 Κοκκύτης, 4 δόσεις έως 2 ετών 82,4 82,2 Πολιομυελίτιδα, 3 δόσεις έως 1 έτους 93,5 93,9 Πολιομυελίτιδα, 4 δόσεις έως 2 ετών 80, Ιλαρά, 1 δόση έως 2 ετών 88, Ερυθρά, 1 δόση έως 2 ετών 88,6 Παρωτίτιδα, 1 δόση έως 2 ετών 88,6 Ηπατίτιδα Β, πλήρως έως ηλικία 2 ετών 80,3 Αιμόφιλου ινφλουέντσας b, πλήρης εμβολιασμός έως 2 ετών 73,4 Μηνιγγιτιδόκοκκου C, πλήρης εμβολιασμός 23,2

60 Τι είναι ταξιδιωτική ιατρική;

61 the art of travel medicine is selecting the necessary prevention strategy without unnecessary adverse events, cost or inconvenience (Steffen, 1994) «η τέχνη της ταξιδιωτικής ιατρικής επιλέγει την απαραίτητη στρατηγική πρόληψης χωρίς περιττές ανεπιθύμητες ενέργειες, κόστος ή ταλαιπωρία»

62 Ταξιδιώτες από τις βιομηχανοποιημένες περιοχές στις αναπτυσσόμενες περιοχές 1999 (ΠΟY) 2.8 USA / Canada 35.2 million Europe 25.0 million Japan 11.4 mio AUS / NZ 3.3 million Total: n million travelers million travelers ~ 80 million travelers

63 Παγκοσμιοποίηση της υγείας και της ασφάλειας Επηρρεάζει Υγεία των Εμπόριο και υγεία πληθυσμών σε τοπικό επίπεδο Influenza Συστήματα υγείας Terrorism SARS Tsunami Τα παθογόνα ταξιδεύουν τόσο γρήγορα όσο τα εμπορεύματα: δεν υπάρχουν σύνορα

64 Συμβουλευτικές ιστοσελίδες ταξιδιωτών CDC Travel Health, see MASTA, see TRAVAX, see Shorelands, see

65 ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΩΝ Για τους ταξιδιώτες τα νοσήματα στα οποία πιθανόν να εκτεθούν και για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα εμβόλια μπορεί να καταταγούν σε 4 κατηγορίες ανάλογα με τον τρόπο μετάδοσής τους. 1. Μετάδοση από την οδό κόπρανα στόμα (εντερική οδός): Ηπατίτιδα Α, Τυφοειδής πυρετός, Χολέρα, Πολιομυελίτιδα. 2. Μετάδοση αερογενώς ή με σταγονίδια: Φυματίωση, Μηνιγγίτιδα, Γρίπη. 3. Μετάδοση με κουνούπια: Κίτρινος πυρετός, Ιαπωνική εγκεφαλίτιδα. 4. Άλλοι τρόποι μετάδοσης: Λύσσα, Τέτανος, Ηπατίτιδα Β κ.α.

66 ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΩΝ 1. Του κίτρινου πυρετού για είσοδο στις χώρες της Κεντρικής Αμερικής και Υποσαχάριας Αφρικής. 2. Της Μηνιγγιτιδοκοκκικής Μηνιγγίτιδας. 3. Της χολέρας.

67 Συνιστώμενοι εμβολιασμοί Ηπατίτιδας Α. Τυφοειδούς πυρετού. Ηπατίτιδας Β. Ιαπωνικής εγκεφαλίτιδας. Εγκεφαλίτιδας κροτώνων (Tick born). Πολιομυελίτιδα. Τέτανος. Γρίπης Πνευμονιόκοκκου.

68 ΝΕΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕΣΩ ΔΟΜΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΗΣ ΤΑ ΣΩΜΑΤΑ ΗΘΙΚΗΣ ΤΑ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

69 Βιβλιογραφία * Edelman et al (Επιμέλεια Φ. Μπαμπάτσικου, Ε. Πολυχρονόπουλος, Χ.Κουτής): Προαγωγή της Υγείας σε όλο το Εύρος της Ζωής Εκδ. Παρισιάνου 2009 * Kerry Gardiner, J. Malcolm Harrington (Επιμέλεια Φ. Μπαμπάτσικου, Χ.Κουτής) Υγιεινής της Εργασίας Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Παρισιάνου 2009 * Farmer R (Επιμέλεια Φ. Μπαμπάτσικου, Χ.Κουτής) Lectures Notes Επιδημιολογία & Ιατρική Δημόσιας Υγείας Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Παρισιάνου 2010 * Κουρέα- Κρεμαστινού Τζένη. Δημόσια Υγεία. Εκδόσεις Τεχνόγραμμα * Κουτής Χ. Ειδική Επιδημιολογία Διδακτικές Σημειώσεις Εκδ.ΤΕΙ 2010 * Abiri, R., Valdiani, A., Maziah, M., Shaharuddin,N.A., Sahebi, M., Yusof, Z.Y., Atabaki,N., Talei, D.(2015). A Critical Review of the Concept of Transgenic Plants: Insights into Pharmaceutical Biotechnology and Molecular Farming. Curr Issues Mol Biol. 18: * Κουτής Χ. Ηπατίτιδα Β και Π.Κ.Η Εκδόσεις Ελλην 1995 * Κουτής Χ. Υγειονομική Νομοθεσία Εκδόσεις Ελλην 1995