MAP ΚΑΟΥΤΣΚΥ. το ιώ ο ΕΠΙΤΟΜΟ ΕΚΛΑ Ι ΚΕΥΜΕΝΟ

Transcript

1 MAP ΚΑΟΥΤΣΚΥ το ιώ ο ΕΠΙΤΟΜΟ ΕΚΛΑ Ι ΚΕΥΜΕΝΟ

2 ΜΒΡΞ - ΗΗΟΥΤΣΗν εηlτομο Ε"ηΑΊΉΕΥΜΕΝΟ Με-τάφριχση Β6δΙΧ κοριχη

3 Ή έπιτομη γίνηκε με δάση και τους τρείς τόμους τον πρωτοτύπου

4 ΑΦΙΕΡΩΣιΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΔΑΙΟΥ ΑΠΟ '.1'ΟΝ ΚΑΡΛ KAPS. ΑΦΙΕΡQΜΕΝΟ ΣΤΟΝ ΑΞΕΧΑΣΤΟ ΦΙΛΟ ΜΟΙ, ΤΟΝ θαραλεο, ΠΙΣΤΟ ΚΙ' ΕΙΓΕΝΙΙ llpqtollopo ΤΟΙ ΠΡΟΛΕΤ ΑΡΙΑΤΟΙ ΒΙΛΧΕΔΜ ΒΟΔ<Ι> ΠΟΙ ΓΕΝΝΗθΗΚΕ ΣΤΟ ΤΑΡΝΑΟΙ Στα 21 IΟΙΝlOΙ 1809 ΚΑΙ ΠΕθΑΝΕ ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΣΤΟ ΜΑΝΤΣΕΣΤΕΡ ΣΤΙΣ 9 ΜΑ'Ι'ΟΙ

5 ΠΡΟΔΟΓΟΣ) ΤΟΥ KAOYTlJKY ΣΤΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ cptaoaoyi(t λείπει &.κόμη εν(t 6ι6λίο ποτ) ν σuνoψίζ-η τις οικονομικες θεωρίες τοο Μά.ρξ, ν τις έκθέτ-η Xo(ti ν τις έπεξηγij με τρόπο κ(tτ(tνοητο atou; πολλούς. Άπ(tρχες γι μι τέτι(t έργα.σί(t lytv(t';! πολλές, μ εμειν(tν &'ποσπ(tσμ(tτικές. Το ΙΜλίο τοοτο e!v(tl μι προσπά.θει(t γι ν γεμίση το χά.σ ποτ) ίιπά.ρχει τοδλά.χιστο γι ν συμ6ά.λη σ' (tuto το έργο. Στηρίζετ(tι φυσικ έπά.νω στο κυριώτερο εργο τσο Μά.ρξ, το «KecpάoA(tLo», Xo(ti (tuto &.κολουθεί στ ν κ(tτά.τ(tξη tij; δλης. T &H(t oικoνoμικ σuγγρά.μμα,τ(t τοο Μά.ρξ χρφιμοποι'ήθηκαν μόνο σε μερικα. σημεία για. τ ν οιαφώτιση ουσκο λώτερων χωρίων, για. πλατύτερ'υ) &.νά.λυσ'υ) των ιδεων που eiv(tl δι(tτuπωμένες στο «Κεφά.λα.ιο». Σκοπός τοο 6ι6λίου eiv(tl προπά.ντων ν κά.ν'υ) γνωστες τις ιδέες ποτ) περιέ xovt(tl στό «KeifiάoA(tLo» σε δσους δεν εχουν τον Xo(t ιp o η τα. μέσ(t να. μελετ'ήσουν τό ίδιο το «KeifiιXA(tLo». Ό σuyyp(tifii(t; δμως έλπίζει πώς Xo(t! δσους εχουν το «KerpιXA(tLo» θα. tou; εδκολύν'υ) στ μελέτη του και πώς επιτέλους πολλοuς θα. σπρώξη ν τό OL(t6άoaouv στο πρωτότυπο, ποτ) δεν το OLάo6M(tV, είτε Y L(tt! εχουν έσφ(tλμέν'υ) &.ντίλ'υ)ψ'υ) γι' α.δτό, είτε YL(ttl οι δυσκολίες τοο πρώτου τμ'ήμ(tτός του τοuς έτρόμαξαν Xo(t! tou; εκαναν ν' &.φ'ήσουν τ μελέτ'υ) ολου τοο εργου. Τίποτ(t δεν eiy(tl πιο εσφαλμένο &.πο τ ν ιδέ(t πώς tάox(t το δφος τοο «Κε ζp(ta(tiou» e!v(tl ξερο Xo(t! δυσκολονόψο. Ό σuγγρ(tφέ(tς δε γνωρίζει Xo(tviv(t ΟΙΚΟ νομικο εργο ποτ) θ μποροοσε να. μετρηθij με το «KerpάoA(tLo» σε σαφ'ήνει(t Xo(tl ζω'υ)ρότητ(t tij; εκθεσ'υ)ς των ιδεων, πολλες i(ope; σε &.ληθιν XoA(taaLXo όμoρψι τοο υφους. K(tl δμως eiv(tl τόσο δυσκολονό'υ)το! Σε μερικά. του μέρ'υ) &'σφ(tλιί.>ς. ΤοΟτο, δμως, δεν brpeίaet(tl στο δψος. ΟΙ περισσότεροι νομίζουν, πώς ή έθνικ οικονομία. e!y(tl έπιστ'ήμ'υ) που θα. μποροοσε να. τ ν Xo(tt(tAιX6'1j δ κ(tθέv(tς, χωρίς τ ν παραμικρη προκατ(tρχτικ γνώση. K(ti δμως eiv(tl μια. &.πο τις δυσκολώτερες έπιστijμες, γιατι δεν ίιπά.ρχει &λλο πιο πολύπλοκο πράμα, &.πο τ ν κοινωνία.. Για. να. κα,τ(tλά.6η 6έ6α,ια, κα,νένας τ-η συλλoγ έκείνη &.πο κοινοτυπίες που δ Μά.ρξ τήν όνομά.ζει ά.γορα,ία οίκονομί(t (Vulgarδkonomie), δέ χρειά.ζοντα,ι περισσότερες γνώσεις &.π' δσες &.ποχτl1 κά.θε &νθρωπος στις σuναλλαγές του κά.θε μέρα. Για. τήν κατ(tνόηση όμως τοο «Keιp(tA(tCou» τοο Μά.ρξ, ένός εργου δηλαδή

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΤ ΚΑΡΛ ΚΑΟΤΤΣΚΤ πού μέ τ μoρψ κριτικi'jς τi'jς ΠολΙΤΙΚi'jς Olκονομία.ς, θεμελιώνει έπιστrιμoνικσ. gvιx. νέο Ιστορικα κιχι οικονομικα σιιστrιμιx, χρειά:.ζοντιχι δχι μόνον ώρισμένες Ιστο ρικές γνώσεις, μσ. κιχι γνώσrι των γεγονότων κιχι ooνθrικων πού oovooeuouv ΤΥΙ γένεσrι κα.ι &νά:.πτuξrι τi'jς μηά:.λrις 6ιoμrιχιxνίιxς. 'Όποιος οέν ξέρει, α,ς ε!να.ι κιχί λίγο μόνο, τσ. γεγονότιχ &πό τσ. δποία. δ Μσ.ρξ l6yιxae τούς οικονομtκοuς τοι> νόμοuς, γι' ΙΧότον ννoια. των νόμων τοότων θσ. μείνrι σκoτειν. Μόνο ΙΧότος θιl. 6Lιxati'j νσ. μιλ σrι γιιl. μouatlxtaμob κα.ι έγκελια.νισ μό τοσ Μά.ρξ. Autov οε θιl. τόν ώψελ σrι σε τίποτιχ ουτε σιχψέστψη κθεσ'yj του xfjaμoou. Κα.Ι τουτο &κρι6ως ε!να.ι κιχτσ. τη yνiliμo'yj μα. τό πιο έπικίνοuνό έμπόδιο γισ. κά.θε προσπά.θεια. πού γίνετιχι νά. lxaιxtxeuti'j τό «Κεψά.λιχιο». Ό Μά.ρξ lγρα.φε 15σο μποροσσε νιl. γίνrι περισσότερο ixaιxtxeuμotvιx. 'Όποι> ε!νιχι οuσκολονόrιτος, έ κεί οε ψτιχίει γ λ ω σ σ ΙΧ, μά. το θέμα. κα.ι δ & ν α. γ ν ώ σ τ 'Yj ς. "Αν πρoσπιxθ ση κα.νένιχς νά. μετα.ψρά.σ'yj στσ. σ'yjμείιχ α.ότσ. ΤΥΙ «ouaxoaovfj'yjt'yj» γλωσσα. τοο Μσ.ρξ σέ a.aa'yj oi'jeev πιο εόκολονόητ'yj γλωσσα., θιl. χά.ση τότε πολύ &κρί6εια. τi'jς κ θεσrις. Ή έκλα.ικεφrι orιλιxoη xtvouveuel νά. lxxuoαotarι Τ1) μιχρεικη θεωρία.. Ό σuγγριχψέα.ς είδε πολύ κα.θα.ρά. τόν xlvouyo α.ότό. Το ζ Τ'Yjμιχ γι' α.ότόν οέν τα.ν ν' &.λλά.ςύj &πλως τη γλωσσα.. 0 Μά.ρξ, l3πως είπιχμε, lxel γρά.φει τόσο λα.ίκά. κα.ι τόσο λα.κωνικά. κα.ι &.κρι6όλογα., πού ooχνά. γιιl. ν' &.πομα.κρuνθij κα.νέ νιχς &.πό τις ίδιες τοι> τις λέ εις πέφτει σε &.να.κρί6ειες. Γι' α.ότό δ ooyyρα.ψέα.ς πολλσ. &.ποσπά.σμα.τα. &πο τιl. lpyαo του Μά.ρξ τιl. μετα.ψέρει στό 6ι6λίο τουτο κιχτά. λέξύj. ΕΤνα.ι μέσιχ σέ είσα.γωγικσ. κα.ί, l3ποι> δέν &να.ψέρετα.ι a.aa'yj πηγ, πά.ρθηκα.ν &.πό το «Κεψά.λα.ιο». Σκοπος του 6ι6λίοι> ε!να.ι &.πό το ενα. μέρος νσ. ΤΡα.6 ξ'yj τυιν προσοχυι τοο &. να.γνώστη στά. γεγονότα. πού ε!να.ι 6ά.σ'Yj των θεωρητικων &.να.λόσεων. Κα.Ι τοστο τα.ν &.να.γκα.ίο κuρίως στο πρωτο μέρος. Κι' δ ίοιος δ Μά.ρξ &.να.ψέρθηκε πολλές ψορές στά. γεγονότα. α.ότά., ooχνιl. δμως μόνο μέ όπα.ινιγμ.ούς πού τις περισσότερες ψορές δ &.να.γνώστης τις πα.ρά.6λεπε. Σε a.aaιx. μέρη πά.λι δ ooγγρα.ψέα.ς XPEL at'yj κε ν' &να.ψέρη ώρισμένα. γεγονότα. κιχι πα.ρα.oείγμα.τιi δικά. tou. τοστο γίνετα.ι κuρίως στην πρώτύj πα.ρά.γρα.ψο τοσ πρώτοι> κεψα.λα.ίοu. Κα.ι ςpualxrj., Ιδω δέν πρόκειτα.ι πιχρσ. γισ. ιiπλές ΣUvτoμες υποοείξεις. ΔιεξοοικΥι d.vάo πτuξ'y) των γεγονότων πού ε!να.ι 6ά.σΎj τοσ «Κεψα.λα.ίοu» θά. εεπερνοσσε πολύ δχι μόνο τό μικρο χωρο τοσ βι6λtοu, μά. κα.ι τοϊ> ooyyρσ.ψέσ. τις δuνά.μεις. Κσ.Ι δέ θσ. τα.ν τίποτα. λιγώτερο aπό μισ. Ιστορία. τi'jς έεέλιε'yjς των d.νθρώπινων κοινωνιών &πα τυιν προ"στορικυι έποχυι &ς τώρα.. Τό «Κεψά.λα.ιο» ετνα.ι lpyo κuρίως Ιστορικό. Στά. μέρη πού πριχγμ.α.τεόοντα.ι γισ. ΤΥΙ VEilitEp'Yj 6Loμo'Yjxιxvlcx. ψα.ίνετα.ι πολύ κσ.λά. δ χσ.ρα.χτ'ijρα.ς α.uτας του lpyou. Δέν περιέχοuν μόνο θεωρητικές &να.λόσεις, μά. κα.ι πλιχτειές Ιστορικές &.να.σκoπ σεις γιά. θέμα.τιχ που ως τώρα. οέν ε!χιχν κα. θόλοι> ετχιχν &τελέστιχτα. έξετα.στεί. Στσ. μέρη α.ότσ. οι θεωρ'yjτικες &να.λόσεις 00νοΟεόοντα.ι μ' ενα. σωρό γεγονότα. σχετικά., που ετνα.ι ouvιx:tb νά. κα.τα.νο'yjθοuν κιχι

7 ΠPOΛOΓO ΤΟΤ ΚΑΡΛ KAOTT KT χωρι κα.μι προκα.τα.ρχτική γνώση. Στ μέρη α.δτ το κα.θήκον του συγγρα.φέα. ήτα.ν άλλο. Ό μικρος χωρος του βι6λίοu μόνο τ σποuοα.ιότερα. &.π' α.δτ τ πρ μα.τα. έπέτρεπε ν' &.να.φερθουν. Έδω πι το ζ τημα. fιτα.ν πως μολοντουτο θόr. κρα. τουσε το βιβλίο τον Ιστορικο xιxpιxxtijpιx των θεωρύjτικων &.να.λόσεων, ώστε ν μήν πcφοuσιάζωντα.ι ισχuρισμοι &.στ ριχτoι κα.ι χωρις τ εστoρικ γεγονότα. πού EXouv γι 6άση τοuς. Ή έργα.σία. ΤOόΤΎj δέν ετνα.ι μόνο μι εκθεση των θεωριων του Μάρς. Ε!νιχι επίσης ενα.ς boyjyo; γι τή μελέτη των εργων του M ρς στο πρωτότuπο. Γι' α,δ το δ σuγγρα.φέα.ς δεν έδ!στα.σε OYjItEtrx. ποu κα.τ τή γνώμύ) tou είχα.ν λίγο προσε χτεί Υι είχα.ν πσφεςηγyjθεί, ν τ έςετ σύj πιο διεξoδικ &.π' δσο θ επρεπε σόμ φωνα. μέ τή σyjμα.σία. ποu είχα.ν μέσα. στο σόνολο tij; θεωρyjτικijς &.ν λuσης. Άπε να.ντία.ς δέν επέμεινε πολύ σέ άλλα. OYjItEtαo ποu ήσα.ν &.ρκετ γνωστά, Υι ποu δέν μποροοσα.ν ν YEvv aouv πα.ρεξ'yjγ σεις. Γι τήν κα.λότερύ) δια.ρρόθμισύ) του βι6λίοu &.πό τήν πρα.χτική άποψη, τ εστoρικ γεγονότα., τ σχετικ π.χ. μέ τ'ήν εργα.τική νομοθεσία., έξετάστyjκg(.ν πολu πλα.τι κα.ι &.να.ψέροντα.ι κα.ι σέ κα.ιρoύ πoλu πιο κα.τοπινοuς του Μάρξ. Λιγοστές προεργα.σίες μπόρεσε ν χρφιμoπoι σύ) δ συγγρα.φέα.. <Ωστόσο, πρέπει να. σύjμειωθ'ίj έ ω.η γα.λλικ'ή έπιτομ'ή το;} ({Κεψα.λα.ίοu» το;) Deville.* Έκείνο ποu δ συγγρα.φέα.ς δίνει έδω δεν ετνα.ι μι φωτογρα.φία. του «Κεφα. λα.ίου)}, δεν &.ποδίνει τό πρωτότυπο σε μικρότερο σχijμα. έντελως πιστ κα.ι χω ρι χριί)μα., γρα.μμ'ή προς γρα.μμή---&.λλ ε!να.ι μι είκόνα. με χρωμα.τισμο ίιποκει μενικό κα.ι μέ ίιποκειμενικο σχεδία.σμα.. "Αν auxvix..η εκθεση πα.ίρνύ) uιpo; &ποδειχτικό, πα.ρα.κα.λοομε τον &να.γνώστ7j ν εχύ) πάντα. στο νού tou πως δεν του μιλεί δ Μάρς, πα.ρ δ συγγρα.φέα., ποu του &. ν α. κ ο ι ν ώ ν ε ι τι έδίδα.ςε δ Μάρξ γι τ oίκoνoμικ ζyjτ μα.τα.. "Ας θεωρyjθij σα.ν ενα. μέτριο εργο ή προσ7tάθεια. α.δτ. Αδτός πού γράφει τις γρα.μμες τούτες θ oιtatoιvoij ώστόσο μεγάλύ) Lκα.νοποίYjσYj, σ.ν κα.τορθώση ν προσψέρύ) σ. sivoιt κα.ι μι πoλu μικρή 60 θεια. στή διάδοση των &'λ7jθειων πού τις ιχποκάλuψε στόν κόσμο ενα.ς άκοόρα.στος έρεuνητ ς, ενα.ς 6α.θυστόχα.στος έπιστ μoνα.ς, ενα.ς μεγάλος δια.νοyjτ ς, κα.ι ποu σα.ν κα.ρποι tij; πoλόμoχθη έργα.σία.ς δλyjς τοu tij, ζωijς. Κ.ΚΑΟΥΤΣΚί

8 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ ΧΡΗΜΑ ΚΕΦΑλΑIΟ

9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ το ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ 1. Ό χaρaχτyίρa τη έμπoρευμ.aτικη παρα;ύωyη Το ζήτημα πο-υ ερευνα ό "Μαρξ στο «Κεφάλαιο» του είναι το σημε ρινο κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ Ο σ ύ σ τ η μ α π α Ρ α γ ω γ η ς. Δεν ε ξετάζει στο εργο του αύτο τους φ υ σ ι κ ο υ ς ν ό μ ο υ ς, σύμφωνα μέ τους δποίους γίνεται "ίι :rαραγωγή. Toi',; νόμους α-υτους είναι δουλεια της μηχα,'ίκης καί της χημείας να τους ερ ευνήσουν, οχι της πολιτικης οικονομίας. "Ί'στε' "11 λ ε για' σκωπο, του ο' Μαρ ρα δ'!ον ευα ξ να" ερευνηση μονο τις μορφsς παραγωγης που είναι κοινες σ' ολους τους λαούς, γιατί μια τέτοια έξέταση κοινοτο;τίες!lι-τσ ρεί μόνο να 6γάλη για συμπεράσματα, σαν τούτη εξαφνα: οί ανθρωποι για,," " να κ ανουν παραγωγη" χψια oνται "'" παντοτε εργαλ εια, γη κα τροφιμα. 'Ο 1Μ'αρ ξ εξέτασε τους ν ό μους μιας ώρ ισμένης μορφης της κοινωνικης παραγωγης, που επικρατεί σε _ώρισμiνη έπ οχη (τους τελευταίους α ιών ες) και σε ώρισμένα εθνη (τα εύρωπα"ίκα Τι σσα κατάγονται άπο τ11ν ΕVρώπη. Στα τελευταία χρόνια το σύστημα αύτο παραγωγης άρχίζει να επικρατη και σε άλλα εθνη, π. χ. στους Ίαπωνέζους, στους 'Ινδούς). ΤΟ σύστημα αύτο παραγωγής που επικρατεί σήμε ρα, το καπ ιταλι στικό. που τα Ιδιαίτερά του γνω ρ ίσματα θα τα μελετήσωμε διε ξο δικα στο 6ιΌλίο τουτο, χωρίζεται αυστηρα άπο αλλα συστήματά. άπο το φεου δαλικο π. χ. σπως αι,το επικρατοϋσε στ-ην Ευρώπη το μεσαίωνα. Τι άπο το άρ χέγονο κ ομμουνι στικό, δπως κι αυτο πάλι το συναντοϋμε στο '>'.ατώφλι της εξέ λιξης σλων τών" λαών. "Αμα παρατηρ1iσωμε τη σημε ρ ινη κοινωνία, 6ρίσκομε δτι δ πλοϋτόι; της γίνεται δλος άπο ε μ π ό Ρ ε {, μ α τ α. 'Εμπόρευμα είναι ενα προϊον εργασίας ί δ ι ο ς ό πα που φτιάστηκε οχι για. να. το Χ Ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ η δ ραγωγος Τι οί δικοί του, μα για το σκοπο ν' ά ν τ α λ λ α Χ τ ή με άλλα προ"ίόν τα. 'Ώστε λοιπον εκείνο που κάνει ενα ΠΡΟ'ίον να. γίνεται έμπόρευμα δεν ετναι τίποτε φυ σ ι κ ε ς ιδιότητές του, μα είναι λόγο ι κ ο ι ν ω ν ι κ ο ί. να ", ι - \ ' -

11 18 ΤΟ ΕΜΠΟΡΕΤΜΑ παράδειγμα: ΤΟ νήμα που γνέθει άπο λινάρι ή κοπέλα σ' ενα πρωτόγονο χω ριάτικο σπίτι, για ναίιφάνη μενο γ ια χρ ήση δεν ειναι έ μ π ό ρ ε V μ α. <Όταν δμως ενας κλώ στης γνέθη λινάρι γιά ν'άνταλλάξη το νήμα με το γείτονά του το χωριάτη και να πάρη άπ' αυτον σιτάρι, Τι άκόμη δταν ενας 6ιομήχανος 6γάζη στη φάμπρικά του χιλιάδες οκάδες νήμα καθεμέρα για να πουλήση το ΠΡΟ'ίόν του, τότε εδώ το νήμα είναι ε μ π ό Ρ ε υ μ α. Κι' εδώ 6έ6αια πάλι ειναι έπίσης και άντικείμενο για χρήση, άντικεψενο δμως για. χρήση που θα παίξη εναν ώρισμένο κοινωνικο ρόλο, δηλαδη που θ' άνταλλαχτή. ΤΟ νήμα δε φαίνεται άπο το εξωτερικό του αν είναι εμπόρευμα fι σχι. Ή φυσική του μορφι} μπορεί να είναι δλωσδιόλου ή ίδια, είτε στο σπίτι το εγνεσε 11 χωριατοπούλα για. προικιό της, είτε στη φάμπρι κα το εγνεσε ή εργάτρια, ή κλώστρια, που ίσως ο.ϋτε μια κλωστή του δε θα χρησιμοποιήση ή ίδια για τον έαυτό της. Μόνο άπο τον κοινωνικο του ρόλο, άπο την κ ο ι ν ω ν ι κ η λ ε L τ ο υ Ρ γ ί α που κάνει το νήμα, μόνον άπο κεί μπο ρούμε να το καταλάϋωμε αν ειναι εμπόρευμα 11 σχι. Στην κα. τιταλιστικη κοινωνία τα προ'ίόντα εργασίας παίρνουν δλοένα και περισσότερο τη μορφη εμπορευμάτων. "Αν ύπάρχουν σήμερα στις κοινωνίες μας προϊόντα εργασίας που δεν εχουν γίνει άκόμη εμπορεύματα, αυτο συμ6αίνει γιατι ύπάρχουν άκόμη άπομεινάρια άπο παλιότερα συστήματα παραγωγης. "Αν τα παρα6λέψωμε αύτά. άφού άλλωστε ειναι και εντελώς άσήμαντα, μπορούμε να πούμε δτι σ ή μ ε Ρ α δ λ α τ α π ρ ο 'ί ό ν τ α ε ρ γ α σ ί α ς Π α ί ρ ν ο 'IJ ν τ η μ ο Ρ φ η ε μ π ο Ρ ε υ μ ά τ ω ν. Δεν μπορούμε να κατανοήσω με το σημερινο σύστημα παραγωγης, αν δε διαφωτιστούμε για το τί είναι εμπό ρευμα. Πρέπει λοιπον ν' άρχίσωμε την εξέτασή μας άπ' αύτο το ζήτημα: Νομίζομε δμως δτι πολυ θα εύκολυνθούμε στην εξέταση αύτή, αν πριν ά.η;' όλα εκθέσωμε τα χαρακτηριστικα γνωρίσματα της εμπορευματικής παραγωγης σ' άντίθεση με τ' άλλα είδη παραγωγής. "Έτσι πoλiι ευκολα θα μπορέσωμε να καταλά6ωμε την α.ποψη ποί, ετχε πάρει δ Μαρξ εξετάζοντας το εμπόρευμα. <Όσο μακρια κι αν γυρίσωμε πίσω στην Ιστορία τού άνθρώπινου γένους, 6λέπομε πως οι άνθρωποι τ' άπαραίτητα για τη συντήρηση της ζωής τους τ' ά ποχτουσαν πάντοτε μέσα σε μικρότερες Τι μεγαλύτερες κοινωνίες, πως ή παρα γωγ11 ειχε πάντα χαρακτήρα κ ο ι ν ω ν ι κ ό. την ίδέα αύτη δ Μαρξ την εχει εκθέσει σαφέστατα στα άρθρα του «Μισθωτη εργασία και κεφάλαιο» δημοσιευ μένα στη -Neue Reinische Zeitung (1849)*, «Στην παραγωγη οι ανθρωποι ερχονται σε σχέσεις σχι μόνο με τη φύση. Παράγουν συνεργαζόμε\'οι και άνταλλάζοντας τlς ενέργειές τους δ ενας με τον αλλο με εναν ώρισμένο τρόπο. Για να παραγάγουν ερχονται σε ώρισμένες σχέ(*) Βγηκαν και σ ξεχωqιστή μπqooouqα, μεταφqασμένη και στά Η.ληνικά άπιι τον Π. Παυλίδη, Θεσσαλονίκη, 1920.

12 ΤΟ ΕΜΠ Ο ΡΕΤΜΑ 19 και συνάφειες μεταξύ τους, και μόνο μέσα στις κοινωνικες αυτες σχέσsι; 'ΚαΙ συνάφειες γίνεται ή &ι:αφή τους με t11 φί'ση, 1'1 παραγωγ{l. 'Ανάλογα με το χαρακτήρα τών μξσων παραγωγης εtναt CΡυσικα. διc:φορε τικες καθεφορα και οί κοινωνικες αυτες σχέσει; που συνάπτουν μεταξύ του; Qt παραγωγοί, οι δροι δηλαδη κάτω άπο τους δ;ιοίους άνταλλάζουν τις ενέρ γειές τους και ετσι παίρνουν μέρος στυi συνολικ11 πράξη της παραγωγης. Με την.lφεύρεση ένος καινοί'ργιοιι πολεμικόύ οργάνου, τού πυροδόλου δπλου. α.ναγκα στικα αλλαξε και δλόκλιιρη ή οργάνωση τού στρατού, μεταόλi)θηκαν ΟΙ σχέσεις άνάμεσα στα ατομα που άπαρτίζουν ενα στρατο και που δρούν μαζι σα στρατός,.αλλαξε άκόμη και ή σχέση (ι.νάμεσα στους διάφορους στρατούς. 'Έτσι και οι κοινωνικες σχέσεις άνάμεσα στα ατομα που παράγουν, οί κοι νωνικες παραγωγικες σχέσεις, άλλάζουν, μετα6άλλονται, αμα άλλάξουν και εξε λιχτούν τα μέσα παραγωγής, οί παραγωγικες δυνάμεις της κοινωνίας. ΟΙ πα eαγωγικες σχέσεις στο σύνολό τους ειναι εκείνο που ονομάζομε κοινωνικες σ7,.έ σεις, κοινωνία. και μάλιστα κοινωνία σε μια ώρισμένη 6αΟμίδα της Ιστορικης :έξέλιξης, κοινωνία μ' εναν ίδιαίτερο, ξεχωριστο χαραχτηρα. Θα παραστήσωμε την ιδέα αυτη με μερικα παραδείγματα. "Άς πάρωμε έναν δποιοδήποτε πρωτόγονο λαο που στέκει σε χαμηλη 6αθμίδα παραγωγη; και εχει το κυνήγι ώς κυριώτερο μέσο για η)ν άπόχτηση της τροφης του, δπως είναι!οι Ίνδοί. Ό Ντότζ στο 6ιολίο του «οι σημερινοι 'ΙνδοΙ.» γράφει τα έξης για τον τρόπο πού αυτοι κάνουν το κυνήγι τους:,gel:; «'Επειδη το κεφάλι και την καρδια σπάνια τα καλούν σε 60ήθεια, ενώ οι ά,παιτήσεις τού στομάχου δεν παύουν ποτέ, δλη ή φυλ11 είναι συνήθως ύποταγμένη οτην «τρίτη τάξη». 'Η κυρίαρχη αυτ1] τάξη άποτελείται άπ' δλους τους κυνη γούς της φυλης, πού εχουν γίνει σαν ενα ειδος προνομιούχας κάστας η συντε χνίας, και που οι άποιράσεις τους στον κύκλο της δικαιοδοσίας τού καθενος εί ναι τελεσίδικες. Ση1 φυλη Τσαιγεν οί αντρες αυτοι ονομάζονται «σκύλοι οτρατιωτες». ΟΙ πιο νέοι και ευκίνητοι άρχηγοι άν{lκουν ση)ν τάξη αυτη τών «σκύλων - στρατιωτών», σι διαταγές τους δμως δεν είναι άναγκαστικές. ΟΙ «στρατιώτες» με προφορικες άποφάσεις κανονίζουν τα γενικα ζητήματα -::ης φυ λης και οι λεπτομέρειες κανονίζονται άπb ταυς πιο φημισμένους και πιο εξυ πνους κυνηγούς πού εκλέγονται άπο τη φυλή. 'Ανάμεσα στούς «σκύλους - στρα τιώτες» ύπάρχουν και πολλοι VEaQQl που δεν πέρασαν άκόμη η) δοκιμασία τού πολεμιστή. Μ' ενα λόγο ή τάξη αυτη τών κυνηγών περιλαδαίνει δλη την έργατι κη δύναμη της φυλης και αυτη είναι που προστατεύει τις γυναίκες και. τα παι δια και φροντίζει για τ"ιι διατροφή τους. Κάθε χρόνο κάνουν τα μεγάλα φθινοπωρινα κυνήγια, για να μαζέψουν δσο μπορούν περισσότερη τροφ11 και να τί1ν ξεράνουν για τον χειμώνα. ΤΙς ήμέρες αυτες «οι σκύλοι - στρατιώτες» είναι οι άπόλυτοι κυρίαρχοι και άλίμονο σ' έκεί "ον πού θα τολμούσε να παρακούση στην παραμικρότερη αύθαίρετη τι δημοκρα-

13 20 ΤΟ ΕΜΠΟΡΕΤΜΑ τικη διαταγή τους! "Όταν έτοιμαστοϋν δλα, τότε 0'1. καλύτεροι κυνηγοί, πρω1 πρωι και προτού φέξη, ξεκινοϋν. "Άμα: συναντήσουν πολλο. κo:ιcάδια 60υδάλια, ρίχνονται και χτυπούν εκείνο το κοπάδι που ή θέση του είναι τέτια, ωστε οι έ λιγμοι που θα χρειαστοϋν για το περικύκλωμά του και 0'1. κραυγες την ωρα της επίθεσης να μην άνησυχήσουν τ' αλλα κοπάδια.. Σ' αύτο το διάστημα ολοι οι αντρες της φυλης πον θα πάρουν μέρος σε λίγο στό σκότωμα των 60υ6αλιών, στέκουν ολοι μαζι καδάλα στ' αλογά τους μέσα σε κάποιο κοντινο λαγκάδι, ωστε να μη φαίνωνται άπο τα 60υδάλια, άμίλητοι και τρέμοντας άπο τηνεξαψη της άναμονης. Μόλις το κοπάδι φτάση σε μέρος κατάλληλο, 0'1. άρχικυνηγοι 6γάζουν' τους αντρες και τους στέλνουν με κατάλληλους δδηγους επικεφαλης στις προσ διωρισμένες άπο πρίν θέσεις. ΚαΙ αμα δ άρχηγος των δμάδων εξακρι6ώση πως ολοι είναι στις θέσεις τους ετοιμοι, τότε τρέχει μ' ενα τμημα, περικυκλώνει το κoπάδ κλείνοντας την άνοιχτη μεριά, και ϋστερα δίνει το σύνθημα. "Ολοι τότε oi) κυνηγοι δρμοϋν με φο6ερες κραυγές, που και νεκρους άκόμη θα μπορούσαν ",α ξυπνήσουν, και χυμούν ολοι επάνω στ' άγρίμια. Μέσα σε λίγα λεπτα της (J)ρας ολο το κοπάδι.ίναι σκοτωμένο, λίγα μόνον 60υ6άλια κατωρθώνουν να ξε φύγουν άπο την κλειστη ζώνη, αύτα ομως δεν τα καταδιώκουν, σταν εκεί κοντα: 6ρίσκονται κι αλλα κοπάδια. Τον καιρο πο\.' 0'1. αγριοι κυνηγούσαν άκόμη με τόξα και 6έλη, κcιθε πολε μιστης είχε τα 6έλη του και δε δυσκολευόταν ν' άναγνωρίση τα 60υ6άλια που ηταν σκοτωμένα άπ' α-υτο τον ίδιο. Τότε τα 6ου6άλια αύτα ησαν άτομικό του χτη μα,εξω άποενα ώρισμένο κομμάτι άπο το κυνήγι του, που τόδινε ώς φόρο για. τις χηρες και τις άπροστάτευτες οικογένειες που δεν είχαν πολεμιστες για να τις ζήσουν...αμα επάνω σ' ενα σκοτωμένο 60υδάλι τύχαινε να 6ρεθοϋν πολλών κυνηγων 6έλη, το ζήτημα της ιδιοχτησίας λυνόταν κατα τη θέση που είχε το. κάθε 6έλος. "Αν δλα τα 6έλη είχαν φέρει το καθένα άπο μια θανατηφόρα πλη γή, τότε το 60υδάλι μοιραζόταν Τι συχνα τόδιναν σε καμια χήρα. Ό άρχηγος δλων των κυνηγων ελυνε κάθε τέτιο ζήτημα, μπορούσε ομως να γίνη καιεφεση στην άπόφασή του μπρος στη γενικη κρίση δλων των. «σκύλων - στρατιωτων». Άπο τότε δμως που με τη γενικη χρήση των πυρο6όλων δπλωνεγινε άδύνατη Τι εξακρί6ωση της ταυτότητας των σκοτωμένων 6ου6αλιων, οί ΊνδοΙεγιναν στις άντιλήψεις τους πιο κομμουνιστικοι (*) και τώρα πια δλα μαζί τα κρέατα και τα τομάρια τα μοιράζουν σε ίσα μερίδια με δάσηενα δπoιoδήπoτ μέτρο δικης. τους εφεύρεσης». (σ. 200 και 211). Βλέπομε δτι στον κυνηγετικο αύτό λαό ή παραγωγη γίνεται κ ο ιν ω ν ι- χ ά. Διάφορα είδη εργασίας εκτελοϋνται μαζι χαι συνταιριάζοντια για να κα τορθωθηενα κοινο συνολικο άποτέλεσμα.. (.) Σ ωστότεοα πomει να πoiίμ.ε: ξ α ν ά Υ ι ν α ν κομμονινιστ κοι στις civτtloή ψεις τους. Ή οικονομία των 'Ινδων στήν πρωταρχική της έμφάvι.ση ΙΙταν κoμμouvι.στική., xoμμouvι.στική έπομανως ταν και Τι διανομή του ΚUΝΗyιoυ.

14 ΤΟ ΕΜΠΟΡΕΤΜΑ 21 'Εδώ 6ρίσκομε κ όλας απαρχες τού καταμερισμού εργασίας καί της συστη :ματικης συνεργασίας (Κοοπερασιόν) (* ). 'Ανάλογα με τις διαφορετικες τού καθενος Ικανότητες, οι κυνηγοι εκτελούν διάφορες εργασίες, μα. σύμφωνα με ενα κοινο σχέδιο. ΤΟ αποτέλεσμα της κοινης ενέργειας τών διαφόρων εργασιών, -το άποτέλεσμα της «άνταλαγης τίον ενεργειών» σπω; λέγει ό Μαρξ στη «Μισθω τη εργασία και κεφάλαιο», δηλαδη τα. σκοτωμένα δου6άλια. δεν α ν τ α λ λ ά ζ ο ν τ α ι, αλλα. μ ο ι ρ άζο ν τ α ι. Κοντα. σ' αύτα Jξιοπαρατήρητο εδώ είναι δτι το ο.λλαγμα τών μέσων πα ραγωγης, 11 αντικατάσταση τού τόξου και τού δέλους με το τουφέκι, είχε yw. -συνέπειά της και μια μετα60λη στον τρόπο της διανομης. '" Ας παρατηρήσωμε τώρα ενα ανώτερο κοινωνικο σύστημα παραγω γης, π. χ. την ί ν δ ι κ η Χ ω Ρ ι ά τ ι κ η κ ο ι ν ό τ η τ α που στηρίζεται "Οτη γεωργία. 'Απο τον αρχέγονο κομμουνισμο που ΟΟσίλευε σ' αύτη την κοινό τητα 6ρίσκομε σήμε(!α στις 'Ινδίες μερικα. μόνο φτωχα. άπομεινάρια. Ό Νέαρ χος δμως, ό ναύαρχος τού Μεγάλου 'Αλεξάντρου, καθως γράφει δ Στρά6ων (χν, Ι, 66), μαρτυρούσε για. μερικους τόπσυς. των 'Ινδιων,.δπου δλη 11 γη η χoινδ χτημα, κοινα. Τ11ν καλλιεργουσαν οι κάτοικqι των χωριών και συντρο,-φι}, μοιράζονταν υστερα την εσοδεία της. Κατα τον 'Έλφινστον (**) {Ί κοινο '-χτημοσύνη αύτη κρατουσε ακόμη ώς τις αρχες του αιωνα μας (190υ) σε μερικιl -μέρη των 'Ινδιών. Στην 'Ιάδα ακόμη. και σήμερα -υπάρχει ό αγροτικος κομ j.ιoυνισμός, γιατι εκεί τα χωράφια ξαναμοιράζονται άπο καιρο σε καιρο ανά-. μεσα στους συντρόφους καλλιεργητές, κι αύτοι τα μερίδια γης που καλλιερ Ύούν τα κρατούν οχι ώς ίδιοχτησία τους ατομική, μα. ώς επικαρπία για. μια. ώρισμένη περίοδο. ΣτΙς 'Ανατολικες 'Ινδίες ή καλλιεργήσιμη γη είναι τώρα πια. το περισσότερο ατομικη ίδιοχτησία τών χωρικων, τα. δάση δμως, τα. λει6άδια 'ΚαΙ το ακαλλιέργητο εδαφος ετναι ακόμη κοινc χτημα,\και δλα τα. μέλη της κοι νότητας εχουν δικαίωμα χρήσης επάνω σ' αύτά. 'Εκείνο που μας ενδιαφέρει σήμερα άπα μια. τέτια χωριάτικη κοινότητα ΠC-J δεν επεσε ακόμη θύμα στην αποσυνθετικη επιρροη τη, αγγλικης κατάχτησης στο φορολογικό της κυρίως σύστημα, είναι δ χαρακτηρας που παίρνει μέσα σ" αύτη τη,., κοινότητα δ κ α τ α μ ε Ρ ι σ μ Ο ς έ Ρ γ α σ ί α ς. "Έναν τέτιο καταμερισμο εργασία; συναντήσαμε κιόλας στους 'Ινδούς. Πολυ ανό)τερος δ μως είναι δ καταμεριιψός εργασίας που εχει ή ίνδικη χωριάτικη κοινότητα. Κοντα στο προεδρείο της κοινότητας που όνομάζεται Πάτελ αμα είναι μο.. (') «'Η μορφή lργασίας πολλων άνθρώπων που δουλεύουν συστηματικά δ ενας 'μαζι και πλάι με τον άλλο, στόν [διο κλάδο παραγωγης Τι σε διαφορετικους κλάδους, 'μά συναφείς, όνομάζεται συνεργασία.>-«'ο L n g u e t δεν εχει [σως άδικο λέγον τας στο εργο το" «θεωρία των πολιτικων νόμων> πώς τό κυνήγι ε[ναι ή πρώτη μορφή. της συνεργασίας:. (Μάρξ). (") AΎΎλoς κu6f.qvιiτης της Βομδάης. WΕγραψε «Α History of India» ( 1 779).

15 22 ΤΟ ΕΜΠΟΡΕΤΜΑ νοπρόσωπο, η παvτς άμα ετναι συλλογικό, και άποτελείται άπό πέντε τό πολ" μέλη, 6ρίσκομε ακόμη κι ενα σωρό ύπαλλήλους τηι:; Ινδική, αγροτικήι; κομμού νας: Τόν Κάtoναμ Τι Ματσάντι, τό λογιστή, που έπιστατεί και διευθύνει τις οικο νομικές σχέσεις τηι:; κοινότητας με τα μέλη της και μέ αλλες κοινότητες. Τόν Τα λίρ, που δουλειά του είναι ν' ανακαλύπτη τους έγκληματίες και να προστατεύη, τους ταξιδιώτες >ς που να φτάσουν στα σύνορα της κοινότητας. Τόν Τότι, φρουρό τών συνόρων (ακρίτα) και γεωμέτρη, πού δουλειά του είναι να προ σέχη μήπως οι γειτονικες κοινότητες; ξεπεράσουν και καταπατήσόυν τα σύνορα. της κοινοτικής περιφέρειας, πραμα που συχνα γινόταν στην καλλιέργεια ΤΟ\f ριζιού. Τό νεροκράτη, που καθήκον ετχε να κρατη πάντα σε καλή κατάσταση τα ύδραγωγεία, ν' ανοίγη και να κλείνη κανονικα τ' αύλάκια για το καλύτερο. πότισμα των χωραφι!7>ν, πραμα πολυ σπουδαίο για τήν ριζοκαλιέργεια. Τό 6ραχμάνα για την έκτέf.εση της λατρείας τού Θεού. ΤΟ δάσκαλο, που δίδασκε τα. παιδια γραφή και ανάγνωση. Τό βραχμάνα τού ήμερολόγιου η αστρολόγο, που εψαχνε να 6ρη τις τυχερές και τις ατυχες ήμερες για τή σπορά, τό θέρισμα,. το αλώνισμα και για δλες τις σπουδαίες έργασίες τη κοινότητας. ΤΟ σιδερά, τα μαραγκό, αύτόν που εφτιανε ρόδες, τόν τσουκαλά, τόν πλύστη, τόν κουρέα, τόν τσοπάνη, τό γιατρό, τη Ντε6αντάσι (τη χορεύτρια), κάποτε μάλιστα και εναν τραγουδιστή. 'Όλοι αύτοι δουλεύουν για δλη την κοινότητα και τα μέλη της και για τη δουλειά τους παίρνουν μερίδια είτε άπό τα χωράφια εiτε άπό την έσοδεία. Κ.. έδώ λοιπόν, μ' αύτο tov τόσο έξελιγμένο καταμερισμό έργασίας, βλέπομε σ υ ν ε Ρ γ α σ ί α και δ ι α ν ο μ t) των π ρ οίό ν τ ω ν. "Ας πάρωμε κι αλλο ενα παράδειγμα ακόμη που θα ετναι σε δλους γνω στό: μια πατριαρχικη αγροτικ1ί οικογένεια που έργάζεται και 6γάζει μονάχη, της δ,τι της χρειάζεται Ή οικογένεια αύτη ε{ναι ενας κοινωνικος σχηματισμός που 6γηκε μέσ' άπό ηίν έξέλιξη ένόι:; συστήματος παραυωγης, σαν εκείνο που περιγράφομε πιο πάνω στην ίνδικη αγροτικη κομμούνα, ένός συστήματος δηλα δη πού το συναντούμε στην αρχή της έξέλιξης δλων τών σημερινών πολιτισμέ νων λαών. ΚαΙ στην αγροτικη αύτή οικογένεια έπίσηι; δεν εχομε άπομονωμένουι; αν θρώπους. 'Έχομε κι' διί) μια κοινωνικ1ί συνεργασία κι' ενα συνδυασμα έργασιών που είναι διαφορετικές ανάλογα μέ την ήλικία, το γένος και την έποχη του ετους. τα μέλη της οικογένειας όργώνουν, θερίζουν, φροντίζουν για τα ζώα, άρμέγουν, μαζέ60υν ξύλα, γνέθουν, ύφαίνουν, ρά60υν, πλέχουν, σκαλίζουν. κά νουν το μαραγκα κλπ. ΟΙ πια διαφορετικές έργασίες συνδυάζονται ή μια με την αλλη. τα προϊ όντα τών έργασιών αύτών. δπως και στα παραπάνω παραδείγματα, δεν α ν τ α λ λ ά ζ ο ν τ α L άπα τους έργάτες, άλλα μ ο ι Ρ ά ζ ο ν τ α ι αναμεταξύ τους κατα τις περιστάσεις.

16 τυ Ι::ΜΙΙυΡΙ::ΤΜΑ 23 'Άς ύποθέσω με τώρα (") πως τα μέσα παραγωγης μιας αγροτικης κοι νότητας, δπως η1ν περιγράψαμε πιό επάνω, τε λειοποιήθηκαν τόσο πολύ. ωστε ν' αφιερώνεται στη γεωργία λιγώτερη εργασία από πριν. Μερικες; δυνάμεις τότε θα γίνουν ελεύθερες, και αν τα τεχνικα μέσα εχουν αναπτυχθη τόσο πολύ, αυτες θα χρησιμοποιηθούν στην εκμετάλ ευση ένός στρώματος από πυρόλιθους πού τυχον θα βρίσκεται στο εδαφος της κοινότητας, στο φτιάσιμο δηλαδη εργαλείω ν Υ.αΙ δπλων α.ί1:0 τέτια πέτρα. Ή παραγωγικότητα της εργασίας είναι τόσο με γάλη, ωστε να παράγωνται εργαλεία και δπλα πολύ περισσότι:ρα απ' δσα χρε ιά ζεται ή κοινότητα. Μια ποιμενικη ψυλη νομάδων που περιπλανιέται φτάνει στα σύνορα τη; κοινότητας. Ή παραγωγικότητα της εργασίας και σ' αυτι1 τη φυλη επίσης εχει ανε6η τόσο, ωστε να Ιχη περισσότερα ζώα α.ί1:' δσα της χρ ειάζο νται για να συν τηρηθη. Είναι φανερο πως 11 φυλη αυτη θα ήταν πρόθυμη ν' ανταλλάξη τό πε ρίσσευμα που εχ ει αυτη σε ζ(σα με :το περίσσευμα που εχ ει ή αγροτικη κοινό τητα σε εργαλεία και σε δπλα. Με την ανταλλαγ11 αυτη τα περίσσια ζώα και ",ά περίσσια εργαλεία και δπ λα γίνονται έ μ π ο Ρ ε ύ μ α τ α. Ή άνταλλαγη εμπορευμάτων είναι ή φυσικη συνέπεια της ανάπτυξης τών παραγωγικών δυνάμεων πέρα από τις στενες ανάγκες της άρχέγονης κοινότη τας. Μόλις 11 τεχνικη εξέλιξη φτάση σ' ενα ώρισμένο ύψος, δ άρχέγονος κομ μουνισμος αρχίζει να γίνεται εμπόδιο στην κατ'οπινή της πρόοδο. ΤΟ παραγω γικό σύστημα απαιτεί να ;τ λ α τ ύ ν η ό κύκλος της κοι νωνικης εργασίας. Έ πειδη δμως ή διάφορες κoινότη-rες ήσαν ξέ νες ή μια με την άλλη και ανεξάρτη τες, ή επέκταση αυτη δεν μπορούσε να γίνη με την επέκταση της κομμουνιση κης συστηματικ'" ς εργασίας μέσα σε καθεμιά ξεχωριστη κοινότητα, παρα μό νον με την αμοιβαία ιϊνταλλαγη της εργασίας τών διαφόρων κοινοτήτων. Δε θ α εξετάσωμε πώς ή άνταλλαγη αυτη τών εμπορευμάτων επίδρασε ε πάνω στό παραγωγικό σύστημα μέσα στην καθεμια κοινότητα, ώσπου ή παρα γωγη εμπορευμάτων κατάντησε να γινη παραγωγη ατομικών εργατών, που κα θένας τους εδούλευε ανεξάρτητα από τους άλλους και είχε τα μέσα παραγωγης και τά προ'ίόντα της εργασίας του χτημα του άτομικό. 'Εκείνο που θέλομε να δείξωμε εδώ είναι τούτο: Ή εμπορευματικη παραγωγ11 είναι κ ο ι ν ω ν ι κ η παραγωγή. Δεν μποιι ούμε να την φανταστούμε εξω άπό την κοινωνικη συνά φεια και συνάρτηση, Lσα Lσα είναι μια. έ π έ κ τ α σ η της; κ ο ι ν ω ν ι κ η ς (*) Πολλά γεγονότα άπoδε(χνouν δτι ή ΠQώτη άνάπτυξη της έμπορευματικης παρα γωγης πραγματικά εγινε με παρόμοιο τρόπο σάν έκείνο πού περιγράφομε στις κατο:τι. νες γραμμές. Φυσικα δεν i::γινε τόσο άπλα 000 την περιγράφομε έδω, σκοπός μας δμως δεν ειναι νά γράψωμε την Ι σ τ ο Ρ Ι α της έμπορευματικης παραγωγης, παρά μόνο να ' δείξωμε τά ιδιαίτερά της χαραχτηqιστικά γνωρ(σμστα, πού εuκoλώτερα μ.πoρoiίμε να. τα. χαταλό.6ωμε άμα τη σu γκρίνωμε μέ άλλα croστήματα πα.ρσ.γωγης.

17 24 ΤΟ ΕΜΠΟΡΕΤΜΑ π α Ρ α Υ ω γ η ς πιο πέρα άπα τά δρια της πρωτύτερης κομμουνιστικης (που έπικρατουσε στην κοινότητα, είτε στην πατριαρχικη οικογένεια). Ό κοινωνικος δμως χαραχτηρας της δεν είναι όλοφάνερος και ξεσκέπαστος. "'Ας πάρωμε εναν τσουκαλα. κι ενα γεωργό, πρωτα ώς μέλη της ίνδικης άγροτικης κομμούναc;, ύστερα ώς δύο παραγωγους εμπορευμάτων. ΣηΙν πρώ τη περίπτωση και οι δυό τους δουλεύουν εξίσου για. την κοινότητα. Ό ενας δί νει τα. τσουκάλια του, δ αλλος τον καρπό του. Ό ενας παίρνει το μερίδιό του άπο καρπούς, δ αλλος το μερίδιό του άπο τά τσουκάλια της κοινό.ητας. Στη ' δεύτερη περίπτωση ό καθένας κάνει την ίδιωτι)(ή του εργασία άνεξάρτητα, γιcι τον εαυ.ό του, δ καθένας τους δμως εργάζεται (ίσως εξίσου δπως και πρίν) σχι μόνο για. τον εαυrό του, μα. και για. τον αλλο. Άνταλλάζουν τα. προ'ίόντά τους και ίσως να. πάρη ό ενας τόσους καρπους κι δ άλλος τόσα τσουκάλια, δσα και πρίνο Φαίνεται λοιπον πως τίποτα στην o' σία δεν αλλαξε και δμως τά δυο αύτά φαινόμενα είναι 6ασικως δια.φορετικά το ενα άπο το αλλο. Στην πρώτη περίπτωση, ό καθένας μας το βλέπει πως ή κοινωνία ετναι που φέρνει τις διάφορες ερ'γασίες σε σύνδεση, ή κοινωνία κάνει τον ενα να. ερ γάζεται για. τον αλλω και αυη1 δίνει στον καθένα το μερίδιο που του άναλογεί. άπο το προϊον της εργασίας τού αλλου. Στ';} δεύτερη περίπτωση, σπως φαίνε ται, δ καθένας εργάζεται για τον εαυτό του, και δ τρόπος με τον οποίο δ ιtαθέ νας άποχτα το προϊον του άλλου φαίνεται πως δεν οφείλεται στον κοινωνιυ.ο χαραχτηρα της εργασίας του, μα στις t δ ι ό τ η τ ε ς α τ ο υ του ί δ ι ο υ του π ρ ο ϊ ό ν τ ο ς. Τώρα μας φαίνεται πι;)ς δεν εργάζεται δ τσουκαλα.ς κι δ γεωργος δ ενας γιιt τον άλλο, πως επομένως 11 εργασία τού τσουκαλα. και τού γεωργού δεν είναι εργασίες άναγκαίες γιά ηιν κοινωνία. Μας φαίνεται πως τι:ι τσουκάλια και οι καρποί εχουν μέσα.συς κάποιες μυστηριώδικες ιδιότητες που κάνουν ωστε τα πράματα αύτα ν' άνταλλάζωνται σε ώρισμένες (ίναλογίες. ΟΙ σ Χ έ σ ε ι ς ά ν ά. μ ε σ α σ ε π ρ ό σ ω π α, σπως αύτες καθορίζονται άπο τον κοινωνικο χαραχτηρα της εργασίας κάτω άπω ηίν κυριαρχία της έ μ π ο Ρ ε υ μ α τ ι κ η ς π α Ρ α γ ω γ η ς, φαίνονται σα. σ Χ έ σ ε ι ς ά ν ά μ ε σ α σ ε π Ρ ά μ α τ α, σχέσεις άνάμεσα σε προ"ίόντα. "'Οσο ή παραγω γη ηταν άπευθείας κοινωνικοποιημένη, διευθύνονταν και ρυθμίζονταν άπο την κοινωνία και οι σχέσεις άνάμεσα στους παραγωγo'l!ς fισαν καθαρες καί ολοφάνε ρες. Μόλις δμως οι εργασίες εγιναν Ιδιωτικες εργασίες που εκτελουνται άνεξάρ τητα ή μιά άπο την (Χλλη: κι ετσι ή παραγωγ11 επαψε να. γίνεται συστηματικά και με σχέδιο, τότε και οί σχέσεις άνάμεσα στους παραγωγους άρχισαν να. φαί νωνται σα. σχέσεις άνάμεσα στα. προϊόντα. Άπο δω και μπρος οι άμοι6αίες σχέ σεις των παραγωγών δεν μπορούσαν πιά να. καθορίζωνται άπ' αύτους τους ί διους. ΟΙ σχέσεις αύτει;: έξελίσσονταν άνεξάρτητα άπο τη θέληση των άνθρώ πων, οι κοινωνικες δυνάμεις εγιναν ισχυρότερες άπ' αυτούς. 'Έτσι στην άπλο"ί κη άντίληψη περασμr,vων αιιίjνων φάνηκαν σά θ ε ϊ κ ε ς δυνάμεις και στον

18 ΤΟ ΕΜΠΟ ΡΕ1'ΜΑ 25 <ιιώνα του «Διαφωτισι-ιου» παραστάθηκαν &πα του; σοφου.; σα. δυνάμει, της <ρ ύ σ η ς. 'Έτσι τώρα κατάντησαν να. φαντάζωνται πως οί φυσικές μορφές των εμ πορευμάτων εχουν ωρισμένες; ιδιότητες, που ασφαλώς φαίν νται μυστηριώδικες {νόσω δε ζητηθη ή εξ11γησή του; στις σχέσεις μεταξυ τών παραγωγών. <'Οπως ό ειδωλολάτρης δίνει στο είδωλό του φανταστικές ιδιότητες και δυνάμει; που φυσικα. δε δρίσκονται στη φυσική του σύσταση, ετσι και στον αστο οικονομολό γο το εμπόρευμα φαίνεται σαν ενα αισθητο πραμα προικισμένο με ύπεραισθητές ιδιότητες. Αυτο ό Μαρξ το όνομάζει «φετιχισμο (ειδωλολατρεία) που παρα κολουθεί τα. προ'ίόντα εργασίας α.orcο τη στιγμη που αρχισαν να. παράγωνται ώς έμπορεύματα και που γι' αυτο ετναι αδύνατο να λείψη ενόσω ύπάρχει εμπορευ 'ματικη παραγωγή». Το πρώτο που εκανε ό Μαρξ ήταν να ξεσκεπάση το φετιχισμο αυτο του εμ πορεύματος καί, δπω; θα ίδούμε αργότερα, το φετιχισμο τού κεφαλαίου. Αυτος ό φετιχισμος ειναι που μας δυσκολεύει, που δε μας επιτρέπει να γνωρίσωμε τις ί ιότητες και τη φύση τού εμπορεύματος. ΕΊναι αδύνατο να. νιώσωμε πλέρια τί είναι αξία τού έμ,ίτορεύματος χωρις να. εχωμε συνείδηση τού φετιχισμού τών εμπορευμάτων μέσα στη σύγχρονη κοινωνία. Γι' αυτο το λόγο το κεφάλαιό για το «Φετιχισμδ τού έμπορεύματος και το μυστικό του» μας φαίνεται ενα α.'"tο τα.,σπουδαιότερα μέρη τού «Κεφαλαίου» τού Μάρξ, και στου; αναγνώστες τού δι 'δλίου τούτου συστήνομε ιδιαίτερη προσοχη επάνω στο ζήτημα αυτό. ΚαΙ δμως αύτο ακρι6ως το κεφαλαιο δεν το προσέχουν σχεδον καθόλου τόσο οι άντίπαλοι,οσο ακόμη και πολλοι όπαδοι των μαρξικων θεωριών. 2. Ή 'Αξίιχ Μια. και καταλάβαμε το φετιχισμο που παρακολουθεί τα. εμπορεύματα, ή ε ξέτασή μας θα. ετναι σχετικα. ευκολώτερη. Ε'ίδαμε δτι σκοπος τού εμ.orcορεύματος είναι ν'ανταλλαχτη. Γιά ν' ανταλλα χτη δμως πρέπει να. μπορη να. ίκανοποιήση μια. ανθρώπινη ανάγκη, είτε πραγ ματικη είτε και μόνο φανταστική. Κανένας δε θ' αλλάξη το προϊόν του με ενα άλλο, αμα αυτο το αλλο τού είναι αχρηστο. Το εμπόρευμα λοιπον πρέπει να. είναι πραμα χρήσιμο, πρέπει να. είναι ά ξ ί α Χ Ρ ή σ η ς. Ή άξία χρήσης δρί,σκεται στις φ υ σ ι κ ε ς Ιδιότητες που εχει το έμ.orcόρευμα σα.ν ενα σωμα. 'Αξίες χρήσης (iπαρτίζουν το ύλικδ περιεχόμενο τού πλούτου, δποια κι αν πέρ νη αυτος χοινωνικη μο(ιφή, <&ομένως ή άξία χρήσης δεν ειναι ιδιότητα πού Τ11ν εχει μόνο το έμ.ι:όρευμα. <Ί'πάρχουν αξίες χρήσης που δέν είναι εμ.ι:ορεύμα τα, π. χ. τα. ΠΡΟ'ίόντα της κομμουνιστικης κοινότητας πο,:' είδαμ πιο bτάνω. ΚαΙ

19 ΤΟ ΕΜΠΟΡΕΤΜΑ 26 ύπάρχουν αξίες χρήσης που δεν είναι ουτε καν π ροϊόντα εργασ ίας, π. χ. οί καρ ποί τού αγριου δάσους, το νερο τού ποταμού. 'Απεναντίας δεν ύπάρχει εμπόρευ μα που να μην εχη άξία χρήσης. Αμα αξίες χρήσης γίνουν εμπορεύματα. δηλαδη αμα ανταλλαχτούν ή μια.. με την αλλη, παρατηρούμε δη αύτο γίνεται πάντοτε σε μια ώρισμένη αριθμητικη, αναλογία. Ή αναλογία στtlν όποία ενα εμπόρευμα ανταλλάζεται με αλλο εμπό ρευμα, όνομάζεται α ν τ α λ λ α Χ τ ι κ η α ξ ί α του η άξία ανταλλαγής. Ή αναλογ ία αύτη μπορεί ν' αλλάζη κατα τον τόπο και τό χρόνο. Για ώρισμένον δμως τόπο και χρόνο είναι πάντα σταθερο μέγεθος. "Αν 20 πήχες πανι το αν ταλλάζωμε με 1 σακάκι και συγχρόνως 20 πήχες πανί τις ανταλλάζωμε και με 40 όκάδες καφέ, τότε είμαστε βέβαιοι πως με 1 σακάκι θα μπορούσαμε να πά- λ1(.αγη. " fi' " εκαναμε ", ανταλλαχτικη" αξιια του σακ-αντα ρωμε 40 οκα'δες κ αφε' αν κακιού εχει αλλη οψη σταν το ανταλλάξω με πανι και εντελώς αλλη δταν το άν ταλλάξω με καφέ. 'Όσο δμως διαφορετικ'll έξωτερικι1 εμφάνιση κι αν :tgίρνη, ή ανταλλαχτικη άξία ένος εμπορεύματος, εχει ώστόσο πάντα τ11ν ίδια ουσ ία το" ίδιο περιεχόμενο, σε ώρισμένο τόπο και σε ώρισμένο χρόνο. "Ας πάρωμε ενα, παράδε ιγμα &ΠΟ το φυσικο κόσμο για να εξηγήσωμε το κοινωνικο αύτο φαινό μενο. "Οταν λέγω πω; ενα σώμα ζυγιάζη 16 χιλιόγραμμα φούντια γερμα νικα η ενα ρωσσικο ποί1τι; ξέρω πολυ καλα πως μέσα σε δλες αυτες τις διαφο ρετικες εκφράσεις ύπά(!χει μια ώρισμένη ουσία, ενα ώρισμένο β ά ρ ο ς του σώματ ος 'Έτσι και οί διάφορες εκφράσεις της ανταλλαχτ ικής άξίας ένος εμ πορεύματος Οάση τους εχουν μια ώρισμένη ούσία, κι αυτην ακριβώς την ουσία όνομάζομε α ξ ί α του εμπορεύματος. 'Έτσι φτάνομε στtlν εξέταση της σπουδαιότερη; 6ασικης εννοιας στην πο λιτικι1 οικονομία, εννοιας που χωρις αυτη είναι αδύνατο να νιώσωμε σωστα το' μηχανισμο και τη λειτουργία τού παραγωγικού συστήματος στη σημερινη κοινωνια. Π ο ι ο π ρ ά μ α ε ί ν α ι ε κ ε ί ν ο π ου σ χ η μ α τ ίζε ι την α ξ ί α τ ώ ν ε μ π ο Ρ ε υ μ ά τ ω ν; ΑΙΥ(Ο είναι το ζ' τημα που πρέπει να ε ξετάσωμε. "Ας πάρωμε δυο εμπορεύματα, π. χ. σιτάρι και σίδερο. "Οποια κι αν είναι ή αν:tαλλαχτική τους σχέση, μπορούμε πάντα να Τ11ν παραστήσωμ ε με μια μα θηματικη εξίσωση, π. χ. 1 έ κατόλιτρο σιτάρι=2 καντάρια σίδερο. Είναι γνωστα. δμως απο τα στοιχειώδη μαοηματικα το άξίωμα δτι αριθμητικες πράξεις μόνο σε δμοειδη μεγέθη γίνονται. Μπορώ εξαφνα ν' αφαιρέσω 2 μηλα &ΠΟ 10 μήλα, σχι δμως και 2 καρύδια &ΠΟ 10 μήλα. Πρέπει λοιπόν να ύπάρχη το δίχως αλλο κάτι κοιν ο μέσα στα εμπορεί,ματα σιτάρι και' σίδερο για να μπορούν να εξισω θούν: αυτο ακρ ι()ώς είναι ή αξία τους. Είναι τώρα το κοινο αυτο καμια φυσικη ι ιοτητα των εμπορευματων; "'Αν αντα " γινεται ' λλα'ζωνται ως αξιες Ι χρησης, αυτο 'δ μόνο ε..-cειδη ίσα ίσα εl.ουν δ ι α φ ο Q ε τ ι κ έ ς, Ο Χ L Κ Ο L ν ε ς; φυσικες;: CΙ. '.. Ι, ' -, ι ' Ι Ι.

20 ΤΟ ΕΜΠΟΡΕΤΜΑ 27 ίδιότητες. Οϊ ιδιότητες αίrrες είναι το αίτιο που σπρώχνει στην ανταλλαγή τους,_ δεν μπορούν δμως να πιιοσδιορίσουν την α ν α λ ο γ ί α, στην δποία θα γίνη 1} ανταλλαγη αυτή..,αμα απο τα σώματα των εμπορευμάτων άφαιρέσωμε την αξία χρήσης τους, τότε δεν τους μiνει πια παρα μ ι α μόνο ιδιότητα. το δτι είναι π Ρ ο 'ί ό ν τ α ε ρ γ α σ ί α ς. 'Άμα δμως παραυλέψωμε την αξία χρήσης των ΠΡΟ'ίόν των, παρα6λέ.-τομε τις διάφορες συγκεκριμένες μορφες εργασίας που τα εφτια σαν, που τα παρήγαγαν Τότε πια δεν είναι προ'ίόντα της δουλειας τού μαραγ- κοϋ, τού ύφαντη κλπ., παρα είναι άπλώς προϊόντα α ν θ Ρ ώ π ι ν η ς έ ρ γ α σ ί α ς ε ν γ έ ν ε ι. ΚαΙ σαν τέτια ακρι6ως είναι α ξ ί ε ς. 'Ένα εμπόρευμα λοl.-τον εχει αξία έπειδη σ' αυτο ενσωματώνεται άνθρώ- πινη εργασία εν γένει. πως τώρα θα μετρήσωμε το μέγεθος της αξίας του; M το ποσο της εργασίας που εχει μ.ι-τη μέσα σ' αυτο και το εκανε αξία. ΤΟ ποσο\ πάλι τ1ίς εργασίας εχει για μέτρο του το χρόνο., το,, φτια, "'Ι σως να" νομιζε κανενας πως, αφου- ο χρονος που ξ οδευ' τηκε για σιμο ενας εμπορεύματος καθορίζει την άξία του, τότε δσο πιο τεμπέλης κι αδέξ ί Q '. l. '), Δ', ιος ε ναι ενας ανvρωπος τοσο Πι,υ αςια θα Εχουν τα εμπορευματα του. εν προκειται δμως εδω για εργασία α τ ο μ ι κ 'IΊ, μα για κ ο ι ν ω ν L κ η έρ γασία.,,,, :t 1, C",!t ι "Ας θυμηθούμε α-t)το που είπαμε JtlD επάνω, δτι 1'1 παραγωγ11 εμπορευμά των είναι ενα σύστημα &;(0 πολλες εργασίες πού, αν και είναι ανεξάρτητες 11 μια, μr. την αλλη. QJστόσο γίνονται με κοινωνικ11 συνάφεια. «Συνολικα παρμένη 11 δύ ναμη εργασίας τιίς κοινων!ας που εκδηλώνεται μέσα στις ι"ίξίες; δλων των εμ.η:ο ρευμάτων, εδω περνά σαν μ ι α κ α 1 ή 'ί δ ι α α ν θ Ρ ώ π ι ν η δ ύ ν σ. μ η ε ρ γ α σ ί α ς, μολονότι γίνεται Μα αμέτρητες ατομικες δυνάμεις εργασίας. Καθεμια απο τις ατομικες αυτες εργατικες δυ νάμεις είναι 11 ίδια αν θρώπινη εργατικη Μναμη σαν τις αλλες, γιατ;' εχει Τ11ν ι.δ ότητα μιας μ έ σ η ς (κατα μέσον δρο) κοινωνικης εργατικης δύναμη; και σc.ν τέτια μέση κοινωνικη εργατικη δύναμη ενεργεί και παράγει, υ.ρα και ση1ν παραγωγlί ένος εμπορεύματος δε χρειαtόμαστε παρα μόνο το μ έ σ ο (κατα μέσον δρο) α ναγκαιο η τον κ ο ι ν ω ν ι κ ω ς άναγκαίο χρόνο εργασίας. Κοινωνικως ά- ναγκαίος χρόνος εργασίας είναι δσος χρειάζεται για να φτιαστη μια αξία χρή σης με τοι,ς κοινωνικως όμαλους δρουι: παραγωγης που Ιτικρατοϋν καοεφορα και με το μέσον δρο δεξιοσόνης και εντασης στη δουλειά». 'Άμα αλλάξη ή παρα γωγtκiι δύναμη, ή παραγωγικότητα της εργασίας, τότε αλλάζει και ή άξία. Φυσικα ό ανθρωπος ενδιαφέρεται πολυ για το χρόνο που χρειάζεται στο φτιάσιμο ένας ώρισμένου προ'ίόντος και ενδιαφέρεται γι' αυτα :τ:άντοτε, με ό ποιο σύστημα παραγωγης κι αν ζη. Ό χρόνος αυτος επίσης, ακόμη και σε κομ μουνιστικά συστήματα., -εχει επίδραση έπάνω στήν αναλογία κατα την όποία θα γίνεται 1) συνεργασία των διαφόρων κλάδων παραγωγης.