Οη δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη ην Δηαδίθηπν

Transcript

1 ΔΙΑΔΙΚΣΤΟ Πνιχο ιφγνο γίλεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα γηα ην Internet. Έλαο φιν θαη πην κεγάινο αξηζκφο αλζξψπσλ ζπλδέεηαη ζην δίθηπν. Βξίζθνπκε φιε ηελ γθάκα ησλ ζπλαηζζεκάησλ: απφ ηε ιαηξεία πξνο ηηο λέεο ςεθηαθέο ηερλνινγίεο έσο ηνλ ηξφκν θαη ηε δαηκνλνινγία γηα ην «δνθεξφ» κέιινλ πνπ επηθπιάζζεηαη ζηνλ άλζξσπν. Γπν πξνζεγγίζεηο εμίζνπ ππεξβνιηθέο πνπ εδξάδνληαη θαη νη δχν ζε κηα αληίιεςε απηνλφκεζεο ηεο ηερλνινγίαο απφ ην δεκηνπξγφ ηεο. Ννκίδσ φηη ζα ήηαλ πνιχ πην ρξήζηκν λα πξνζγεηψζνπκε ηε ζπδήηεζε ζηηο πξαγκαηηθέο ηεο δηαζηάζεηο, ζηελ ηζηνξηθή αθεηεξία ησλ λέσλ ςεθηαθψλ ηερλνινγηψλ θαη εηδηθά ηνπ Internet, ζηηο αιιαγέο πνπ επέξρνληαη ζηε δσή ηνπ αλζξψπνπ, ζηα πξνβιήκαηα πνπ ελδερνκέλσ ο δεκηνπξγνχληαη. Πξψηα απ' φια αο πξνζπαζήζνπκε λα πεξηγξάςνπκε ζπλνπηηθά ην Internet θαη εηδηθφηεξα ηνλ παγθφζκην ηζηφ κε κηα αλαινγία. Αο θαληαζηνχκε ηνλ θπβεξλνρψξν σο κηα ηεξάζηηα έθζεζε. Ο θάζε «εθζέηεο» δεκηνπξγεί ην δηθφ ηνπ πεξίπηεξν (site) πνπ θαηαρσξείηαη ζε κία δηεχζπλζε. Ο ρξήζηεο ηνπ δηαδηθηχνπ, κέζα απφ ηνπο ηειεπηθνηλσληαθνχο δηαδξφκνπο πνπ δεκηνχξγεζε ε ζχδεπμε ηειεθψλνπ-ππνινγηζηή, επηζθέπηεηαη απηήλ ηελ άπιε, δηαξθή θαη παγθφζκηα ςεθηαθή έθζεζε. Πεξλά απφ δηάθνξα sites, επηθνηλσλεί κε ηνλ «εθζέηε», θαη βεβαίσο κπνξεί λα πάξεη («θαηεβάζεη») πιεξνθνξηαθφ πιηθφ. Αξθεί λα έρεη εμαζθαιίζεη ηελ είζνδ φ ηνπ κέζσ ελφο πξνκεζεπηή ζχλδεζεο ζην Internet. Αλ ζην δεπγάξη ηειεθψλνπ-ππνινγηζηή πξνζζέζνπκε θαη ηελ ηειεφξαζε, έρνπκε κηα ηερλνινγηθή ζπλέλσζε, πνπ αιιάδεη δξαζηηθά ηελ φςε ησλ επηθνηλσληψλ. ' απηφ ην ιαβπξηλζψδε ο ηνπίν δεκηνπξγνχληαη νη πεξίθεκεο «ιεσθφξνη ηεο επηθνηλσλίαο», γηα ηε ζηξαηεγηθή ζεκαζία ησλ νπνίσλ δελ ππάξρεη θακηά ακθηβνιία.(le monde diplomatique, ειιεληθή έθδνζε ηνπ Maniere de voir, ηεύρ. 11). Οη δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη ην Δηαδίθηπν Σν Γηαδίθηπν είλαη ην κέζν καδηθήο ελεκέξσζεο πνπ πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα γηα άκεζε ακθίδξνκε επηθνηλσλία. Οη ρξήζηεο ηνπ Γηαδηθηχνπ κπνξνχλ λα επηθνηλσλνχλ κε πνιινχο ηξφπνπο. Ο πην εχρξεζηνο θαη πην δηαδνκέλνο είλαη ην ειεθηξνληθό ηαρπδξνκείν. Κάζε ρξήζηεο έρεη κία, κνλαδηθή πξνζσπηθή (δελ είλαη ζαπκάζην;) δηεχζπλζε απφ ηελ νπνία κπνξεί λα ζηέιλεη θαη λα δέρεηαη κελχκαηα απφ φιν ηνλ θφζκν. Κη φρη κφλν απηφ' κπνξεί λα επηζπλάπηεη αξρεία ζε κελχκαηα ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ θαη λα ηα ζηέιλεη ζε έλαλ ή ζε πάξα πνιινχο παξαιήπηεο ηαπηφρξνλα. Μπνξεί, επίζεο, λα δεκηνπξγεί κελχκαηα κε πνιχ πην εληππσζηαθή εκθάληζε ρξεζηκνπνηψληαο ρξψκαηα, γξαθηθά θαη ήρν. Σα δε γξάθνληαη, βέβαηα, κε ην γξαθηθφ ραξαθηήξα ηνπ απνζηνιέα θαη δελ ηνπ αθήλνπλ ηα πεξηζψξηα λα επηιέμεη, θαηά ην γνχζην θαη ηελ πεξίζηαζε, ην ραξηί αιιεινγξαθίαο, ην θάθειν, ην κειάλη θ.ιπ., δελ ηνλ εκπνδίδνπλ, φκσο, θαζφινπ, αλ είλαη επηκειεκέλα, λα γξάςεη ην πεξηερφκελν πνπ ζέιεη, ζηελ έθηαζε πνπ ζέιεη θαη λα δψζεη ζην κήλπκά ηνπ ην χθνο πνπ ζέιεη λα δηακνξθψζεη, δειαδή, κε ηα πξνζσπηθά ηνπ ινγηθά θαη αηζζεηηθά θξηηήξηα ηα νπζηψδε ζηνηρεία ηεο επηζηνιήο ηνπ. Σέινο, ε επηθνηλσλία κε ην ειεθηξνληθφ ηαρπδξνκείν γίλεηαη κε ειάρηζην θφζηνο θαη κε ηέηνηα ηαρχηεηα, πνπ νη παξαδνζηαθέο ππεξεζίεο δηαθίλεζεο ηεο αιιεινγξαθίαο λα είλαη πηα θαη' επθεκηζκφλ ηαρπδξνκεία! Μνξθέο ειεθηξνληθήο επηθνηλσλίαο είλαη ε ζπλνκηιία (γξαπηή θαη πξνθνξηθή/δσληαλή) θαη νη ηειεδηαζθέςεηο. Σν βαζηθφ κέζν δηεμαγσγήο ζπδεηήζεσλ ζην Ίληεξλεη είλαη νη νκάδεο ζπδήηεζεο. Τπάξρνπλ ρηιηάδεο νκάδεο ζπδήηεζεο, θαζεκία απφ ηηο νπνίεο επηθεληξψλεηαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα, π.ρ. κνπζηθή, θηλεκαηνγξάθν, ηειενπηηθέο εθπνκπέο, πνιηηηθή θ.ά. Σα κέιε κηαο νκάδαο ζπ δήηεζεο ζπλνκηινχλ ειεχζεξα αληαιιάζζνληαο κελχκαηα. Μεηνλέθηεκα απηψλ ησλ ζπδεηήζεσλ είλαη φηη δελ απνηεινχλ κνξθή άκεζεο, «δηαινγηθήο», επηθνηλσλίαο, θαζψο ε απάληεζε ζε έλα κήλπκα πνπ απνζηέιιεηαη κπνξεί λα έξζεη έπεηηα απφ ψξεο ή θαη κέξεο. Σν κεηνλέθηεκα απηφ δελ ππάξρεη ζηηο δσληαλέο ζπλνκηιίεο θαη ηηο ηειεδηαζθέςεηο. Με ηηο ηειεδηαζθέςεηο κπνξνχλ λα δηεμαρζνχλ δσληαλέο ζπδεηήζεηο αλάκεζα ζε αλζξψπνπο πνπ βξίζθνληαη ζε δηαθνξεηηθνχο ρψξνπο ή θαη ζε πνιχ καθξηλνχο ηφπνπο, θαη απηνί πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε α πηέο κπνξνχλ φρη κφλν λα αθνχλ, αιιά θαη λα βιέπνπλ ηνπο ζπλνκηιεηέο ηνπο. Η αιιαγή, φκσο, ηνπ κέζνπ επηθνηλσλίαο επεξεάδεη, φπσο είλαη θπζηθφ, θαη ηνλ θψδηθα επηθνηλσλίαο θαη επηθέξεη ηέηνηεο αιιαγέο ζην γξαπηφ ιφγν, ψζηε λα γίλεηαη ιφγνο γηα «θαηλνύξγηα εγγξακκαηνζύλε». Καη' αξράο, επεηδή πξφθεηηαη γηα δηαδηθηπαθή επηθνηλσλία, πξέπεη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν αληαιιάζζνληαη νη πιεξνθνξίεο λα είλαη ζπκβαηφο κε ην πξσηφθνιιν γιψζζαο πνπ ρξεζηκνπνηεί ηφζν ν απνζηνιέαο φζν θαη ν απνδέθηεο θαη ν server, δειαδή ν ππνινγηζηήο πνπ δηακεζνιαβεί θαη αλακεηαδίδεη ηελ πιεξνθνξία. Με άιια ιφγηα, πξέπεη λα βξίζθεηαη έλα θνηλφ θαη ζπκβαηφ κε φινπο αιθάβεην. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο απηφ είλαη ην ιαηηληθφ. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα, αθφκα θη φηαλ ε ζπλνκηιία γίλεηαη κ εηαμχ ειιελνθψλσλ, ειιεληθέο ιέμεηο λα γξάθνληαη/ζπκβνιίδνληαη κε ιαηηληθνχο ραξαθηήξεο, πξάγκα πνπ ζπληζηά νπζηαζηηθά αιινίσζε ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, αθνχ θαηαξγείηαη ην βαζηθφ ζηνηρείν πνπ ηε δηαθνξνπνηεί, ην αιθάβεη φ ηεο.[ ]. Η πην εληππσζηαθή, σζηφζν, δπλαηφηεηα πνπ πξνζθέξεη ην Ιληεξλεη είλαη ε πεξηήγεζε ζηνλ παγθφζκην ηζηφ (web), ε άληιεζε πιεξνθνξηψλ θαη ε ελεκέξσζε πνπ πξνζθέξνπλ νη δηάθνξεο ηνπνζεζίεο θαη 1

2 2 ηζηνζειίδεο ηνπ παγθφζκηνπ ηζηνχ. «ρεδφλ θάζε κεγάινο νξγαληζκφο, δεκφζηνο ή ηδησηηθφο, αιιά θαη πνιινί κηθξφηεξνη νξγαληζκνί θαη εηαηξείεο, αθφκα θαη ηδηψηεο, έρνπλ πιένλ ηε δηθή ηνπο παξνπζία ζηνλ παγθφζκην ηζηφ. Ο ρξήζηεο ηνπ Γηαδηθηχνπ κπνξεί λα επηζθέπηεηαη απηέο ηηο ηνπνζεζίεο θαη λα ελεκεξψλεηαη γηα ζέκαηα πνπ ηνλ ελδηαθέξνπλ: παξερφκελεο ππεξεζίεο, πξντφληα, ηα νπνία ζέιεη λα αγνξάζεη, δξαζηεξηφηεηεο εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ, λφκνπο θαη θαλνληζκνχο θπβεξλεηηθψλ ππεξεζηψλ θαη πνιιά άιια. Σε δηθή ηνπο ηνπνζεζία έρνπλ θαη νη γλσζηνί ηειενπηηθνί θαη ξαδηνθσληθνί ζηαζκνί, εθεκεξίδεο, πεξηνδηθά, αιιά ππάξρνπλ θαη κηθξέο ηνπνζεζίεο πνπ πεξηέρνπλ πιεξνθνξίεο γηα θάζε ζέκα πνπ κπνξεί λα ελδηαθέξεη θάπνηνλ. Καη, ζπρλά, νη on line εηδήζεηο είλαη πην ελεκεξσκέλεο απφ απηέο πνπ βξίζθνληαη ζε έλη ππα κέζα, επεηδή θαηαρσξίδνληαη ηε ζηηγκή πνπ γίλνληαη ηα γεγνλφηα θαη επεηδή ν ρξήζηεο κπνξεί λα έρεη πξφζβαζε ζε απηέο νπνηαδήπνηε ψξα ζειήζεη. πλπθαζκέλε κε ηελ επηθνηλσλία ησλ αλζξψπσλ, ην δηάινγν, ηε ιήςε νξζψλ απνθάζεσλ θαη ηε ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ ζηα θνηλά είλαη θαη ε ιεηηνπξγία ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο. ήκεξα, ράξε ζηα πιενλεθηήκαηα θαη ηηο δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη ε πςειή ηερλνινγία ηεο πιεξνθνξηθήο, δηαθαίλεηαη πνιχ πηζαλή θαη ξεαιηζηηθή ε δπλαηφηεηα άκεζεο ζπκκεηνρήο ησλ πνιηηψλ θαη απνθέληξσζεο ηεο πνιηηείαο. Απηά ηα νπζηψδε ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο έρνπλ ραζεί πξν πνιινχ απφ ηηο θνηλσλίεο καο, γηα ιφγνπο ηζηνξηθνχο, θνηλσληθνχο, αιιά θαη γηα ιφγνπο πξαθηηθνχο, φπσο είλαη ην κεγάιν πιήζνο ησλ ζπγρξφλσλ θνηλσληψλ, νη κεγάιεο απνζηάζεηο, ε αλνκνηνγέλεηα ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ, ε έιιεηςε δηαζέζηκνπ ρξφλνπ, ην θφζηνο δηεμαγσγήο εθινγψλ θαη δεκνςεθηζκάησλ. ιεο, φκσο, απηέο νη δπζθνιίεο κπνξνχλ λα μεπεξαζηνχλ κε ηελ αμηνπνίεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηθψλ επηηεπγκάησλ θαη εηδηθφηεξ α ηνπ Γηαδηθηχνπ. Παξάιιεια, κπνξεί λα αλαπηπρζεί θαη ε δηεζληζηηθή ζπλεξγαζία θαη αιιειεγγχε ησλ αλζξψπσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε πξνβιεκάησλ, φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα ε πξνζηαζία ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ, ε ζσηεξία ηεο θχζεο, ε εηξήλεπζε ζε εκπφιεκεο ρψξεο ή ε απνηξνπή πνιέκσλ. Πνιχ ζεκαληηθέο είλαη θαη νη δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη ην Γηαδίθηπν γηα κφξθσζε θαη επηκφξθσζε. ιν θαη πεξηζζφηεξεο βηβιηνζήθεο -κηθξέο θαη κεγάιεο- δηαζέηνπλ on line ηνπο θαηαιφγνπο ησλ βηβιίσλ ηνπο. ζνη ελδηαθέξνληαη κπνξνχλ κε ηε βνήζεηα κεραληζκψλ αλαδήηεζεο λα βξνπλ πνχ ππάξρεη ην βηβιίν πνπ ρξεηάδνληαη. Οξηζκέλεο, κάιηζηα, βηβιηνζήθεο επηηξέπνπλ αθφκα θαη λα δαλείδεηαη θάπνηνο βηβιία on line κπνξεί λα επηιέμεη έλα βηβιίν απφ ηνλ θαηάινγν ηεο βηβιηνζήθεο, ε νπνία βξίζθεηαη ζηελ άιιε άθξε ηεο ρψξαο θαη ζε κεξηθέο κέξεο κπνξεί λα ην παξαιάβεη απφ κηα βηβιηνζήθε πνπ βξίζθεηαη θνληά ηνπ ή αθφκα θαη απφ ην ηαρπδξνκείν. Τπάξρνπλ, επίζεο, πνιιά βηβιία ηα νπνία έρνπλ δεκνζηεπηεί ζηνλ παγθφζκην ηζηφ, θιαζηθά αιιά θαη λέα έξγα. Ο ρξήζηεο κπνξεί λα ηα δηαβάδεη απεπζείαο απφ ηελ νζφλε ή λα εθηππψλεη έλα αληίγξαθν, γηα λα ην δηαβάδεη αξγφηεξα, κε ηελ εζπρία ηνπ. Σν web έρεη, επίζεο, δεκηνπξγήζεη έλα δηθφ ηνπ είδνο ινγνηερλίαο, ηα ζπιινγηθά κπζηζηνξήκαηα, ζηα νπνία νη επηζθέπηεο κηαο ηζηνζειίδαο κπνξνχλ λα δηαβάδνπλ ηελ πινθή ηνπ έξγνπ θαη λα πξνσζνχλ ηελ εμέιημή ηεο. Με ηηο εθπιεθηηθέο δπλαηφηεηεο ελεκέξσζεο, αιιεινγξαθίαο θαη γεληθφηεξα επηθνηλσλίαο πνπ πξνζθέξεη ην Γηαδίθηπν δηεπθνιχλεηαη θαη γίλεηαη εθηθηή ε εθπαίδεπζε εμ απνζηάζεσο. Οη δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη ην Γηαδίθηπν δελ έρνπλ κφλν ζεσξε ηηθή αμία, αιιά θαη πξαθηηθή, αθνχ κε ην Γηαδίθηπν κπνξεί έλαο επαγγεικαηίαο λα εξγάδεηαη καθξηά απφ ηνλ παξαδνζηαθφ εξγαζηαθφ ρψ ξν. Απηή ε κνξθή εξγαζίαο νλνκάδεηαη ηειεξγαζία. Ο εξγαδφκελνο ή είλαη κφληκα ζπλδεδεκέλνο κε ην δίθηπν ησλ εξγνδνηψλ ή εξγάδεηαη ζηνλ πξνζσπηθφ ηνπ ππνινγηζηή θαη ζπλδέεηαη κε ην δίθηπν ηεο επηρείξεζεο, κφλν αλ είλαη απαξαίηεην. ηελ πξψηε πεξίπησζε ε εξγαζηαθή ηνπ δσ ή είλαη ειεγρφκελε, κέζσ ηεο ηερλνινγίαο, θαη ν εξγαδφκελνο έρεη κηθξή επειημία σο πξνο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα νξγαλψζεη ηνλ εξγάζηκν ρξφλν ηνπ. Αληίζεηα, ζηε δεχηεξε πεξίπησζε ν εξγαδφκελνο είλαη πνιχ πεξηζζφηεξν ειεχζεξνο λα θαζνξίζεη ην ξπζκφ ηεο εξγαζίαο ηνπ. Οη επαγγεικαηίεο πνπ κπνξνχλ λα εθηειέζνπλ εξγαζίεο κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ είλαη πνιινί, παξαδείγκαηνο ράξε, ζπγγξαθείο, δεκνζηνγξάθνη, κεηαθξαζηέο, δηθεγφξνη, γηαηξνί (ηειεταηξηθή), πξνγξακκαηηζηέο, αξρηηέθηνλεο, ζηαηηζηηθνιφγνη, γξαθίζηεο, ζχκβνπ ινη επηρεηξήζεσλ θ.ά. Η αχμεζε ησλ ηειεξγαδνκέλσλ ζηελ Δπξψπε αιιά θαη ζηελ Διιάδα ζηγά ζηγά νθείιεηαη ζηα νθέιε πνπ ππφζρεηαη ε ηειεξγαζία. ζνλ αθνξά ηνπο εξγαδφκελνπο κεηψλνληαη ν ρξφλνο θαη νη απαηηνχκελεο δαπάλεο γηα ηε κεηαθνξά ηνπο πξνο θαη απφ ην ρψξν εξγαζίαο. Οη ιηγφηεξεο επαγγεικαηηθέο αληαιιαγέο πνπ ζπλάπηνπλ είλαη έλα ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα, γηαηί έρνπλ σο απνηέιεζκα λα έρνπλ πεξηζζφηεξν ρξφλν, άξα θαη ρξήκα. Καη νη εξγνδφηεο σθεινχληαη, εθφζνλ έρεη παξαηεξεζεί αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο. Απφ ηε λ άιιε πιεπξά, φκσο, ε ηειεξγαζία έρεη παξνπζηάζεη θαη αξλεηηθέο επηδξάζεηο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο ζην ζπίηη, φπσο θνηλσληθή απνκφλσζε, δπζθνιίεο πξνζαξκνγήο, εηδηθά ζηνλ νηθνγελεηαθφ ρψξν, φηαλ ππάξρνπλ παηδηά, πςειφ αξρηθφ θφζηνο εμνπιηζκνχ θαη θφζηνο πξφζβαζεο γηα ηνπο απηναπαζρνινχκελνπο ζηελ ηειεξγαζία, ιηγφηεξεο επθαηξίεο γηα πξναγσγή, απψιεηα πξνλνκίσλ θαη δηθαησκάησλ (π.ρ. δηαθνπέο, άδεηα ιφγσ αζζέλεηαο θ.ά.). Μνξθή ηειεξγαζίαο κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε θαη ηε δηεθπεξαίσζε ζπλαιιαγώλ θαη εξγαζηώλ κε ηξάπεδεο θαη δεκόζηεο ππεξεζίεο. Ο ρξήζηεο ηνπ Γηαδηθηχνπ κπνξεί, γηα παξάδεηγκα, λα δψζεη εληνιέο

3 κεηαθνξάο ρξεκαηηθψλ πνζψλ απφ έλαλ ηξαπεδηθφ ινγαξηαζκφ ζε άιινλ, λα πιεξψζεη ινγαξηαζκνχο, ή λα ππνβάιεη ηε θνξνινγηθή ηνπ δήισζε, ρσξίο λα ράλεη ρξφλν θαη λα πθίζηαηαη ηελ ηαιαηπσξία ηεο αλακνλήο ζε νπξέο, φπσο ζπλήζσο ζπκβαίλεη γηα ηε δηεθπεξαίσζε ηέηνησλ ππνζέζεσλ. ην πιαίζην ησλ ππεξεζηψλ πνπ πξνζθέξνληαη απφ ην Γηαδίθηπν εληάζζεηαη θαη ην ειεθηξνληθφ εκπφξην. Σν ειεθηξνληθφ εκπφξην πνπ δηεμάγεηαη απφ ην Γηαδίθηπν θεξδίδεη νινέλα θαη πεξηζζφηεξνπο δηαθηλεηέο (πσιεηέο, πξνκεζεπηέο) θαη αγνξαζηέο (θαηαλαισηέο). Παξά ηα πξνβιήκαηα θαη ηηο αγσλίεο γηα κπζηηθφηεηα θαη αζθάιεηα ησλ πιεξνθνξηψλ, φπσο γηα αξηζκνχο πηζησηηθψλ θαξηψλ, θαη παξά ηνπο θφβνπο γηα ηε θεξεγγπφηεηα θαη ηελ αμηνπηζηία ησλ on line πσιεηψλ, ν φγθνο ησλ εκπνξεπκάησλ (πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ) πνπ πξνζθέξνληαη θαη δηαθηλνχληαη κέζσ ηνπ Ιληεξλεη ζπλερψο απμάλεηαη. Απφ ην Ιληεξλεη κπνξεί ζήκεξα λα αγνξάζεη θάπνηνο ζρεδφλ ηα πάληα: απφ θαηαλαισηηθά πξντφληα, εηζηηήξηα θαη θξάηεζε ζέζεσλ ζε μελνδνρεία κέρξη κεηνρέο θαη αθίλεηα. Σν Ιληεξλεη παξέρεη ηφζν ζηνλ πσιεηή φζν θαη ζηνλ αγνξαζηή δπλαηφηεηεο πνπ δελ παξέρεη ν παξαδνζηαθφο ηξφπνο αγνξψλ. Δίλαη έλα πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν ν θαηαλαισηήο θαη ν η πσιεηέο κπνξνχλ λα επηθνηλσλήζνπλ πην γξήγνξα, επεηδή ν πσιεηήο κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη βάζεηο δεδνκέλσλ κε πιεξνθνξίεο θαη δηαθήκηζε πξντφλησλ θαη ν αγνξαζηήο λα πάξεη επηιεθηηθά απηέο ηηο πιεξνθνξίεο θαη λα παξαγγείιεη θαη λα πιεξψζεη ην πνζφλ πνπ ρξεηάδεηαη, φπνηε ζειήζεη. Οη δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη ην Ιληεξλεη δελ εμαληινχληαη κφλν ζε απηά πνπ αλαθέξζεθαλ, παξφιν πνπ είλαη πνιχ ζεκαληηθά θαη εληππσζηαθά. Ο ρξήζηεο κπνξεί αθφκα λα παξαθνινπζεί ξαδηνθσληθέο θαη ηειενπηηθέο εθπνκπέο, λα αθνχεη κνπζηθή, λα ζπκκεηέρεη ζε παηρλίδηα ή λα «θαηεβάδεη» πξνγξάκκαηα, λα ηα εγθαζηζηά ζηνλ πξνζσπηθφ ηνπ ππνινγηζηή θαη λα ηα ρξεζηκνπνηεί. Να απαξηζκήζεηε φιεο ηηο δπλαηφηεηεο πνπ παξέρεη ην δηαδίθηπν. ΔΙΚΣΤΑΚΗ ΜΑΘΗΗ: αλαθαιχςηε ηελ!!!! Οη θίλδπλνη Πεξηεγνχκελνο ηνπο δηαδηθηπαθνχο ηφπνπο ν ρξήζηεο κπνξεί λα αλαδεηεί θαη λα βξίζθεη εχθνια ζσξεία πιεξνθνξηψλ. Αιιά, φπσο άιισζηε ζπκβαίλεη θαη κε ηα άιια κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο, νη πιεξνθνξίεο απηέο δελ είλαη πάληα αληηθεηκεληθέο θαη αμηφπηζηεο, έζησ θη αλ πξνέξρνληαη απφ «έγθπξεο» πεγέο. Πνιχ δε πεξηζζφηεξν δελ είλαη αμηφπηζηεο, αλ νη πεγέο απφ ηηο νπνίεο πξνέξρνληαη είλαη αλεχζπλεο θαη αλεμέιεγθηεο. Γη' απηφ ζην Γηαδίθηπν ν θίλδπλνο δηάδνζεο αλππόζηαησλ εηδήζεσλ, θεκώλ, ν θίλδπλνο παξαπιεξνθόξεζεο θαη ρεηξαγώγεζεο ηνπ δέθηε ησλ πιεξνθνξηψλ είλαη κεγαιχηεξνο. Υξεηάδεηαη, ινηπφλ, θαη λα επηιέγνπκε πξνζεθηηθά ηνλ πνκπφ ζηνλ νπνίν εκπηζηεπφκαζηε ηελ ελεκέξσζή καο θαη λα αμηνινγνχκε θξηηηθά ηηο πιεξνθνξίεο πνπ δερφκαζηε. Δμάιινπ, φπνηνο ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο είλαη ζπλδεδεκέλνο κε ην Γηαδίθηπν -ή κε θάπνην άιινπ είδνπο δίθηπν- κπνξεί λα παξαθνινπζείηαη. Αζηπλνκία θαζψο θαη άιια ζψκαηα δηαηήξεζεο ηεο αζθάιεηαο, ηεο ηάμεο θαη ηεο λνκηκφηεηαο, κε ηε δηθαηνινγία φηη ζέινπλ λα δηψμνπλ θαη λα παηάμνπλ ην νξγαλσκέλν έγθιεκα, κπνξνχλ λα παγηδεχνπλ ηειέθσλα θαη λα ππνθιέπηνπλ ηειεθσληθέο ζπλδηαιέμεηο θαη ειεθηξνληθά κελχκαηα. Η δπλαηφηεηα, ινηπφλ, λα παξαθνινπζείηαη ν ρξήζηεο, λα θαηαγξάθνληαη θαη λα απνζεθεχνληαη ζπλνκηιίεο, κελχκαηα θαη πξνζσπηθά δεδνκέλα απνηειεί ζνβαξφηαην θίλδπλν γηα ηελ ειεπζεξία ηνπ αηόκνπ. ε ζπλδπαζκφ, κάιηζηα, κε ηε ρεηξαγψγεζε ηνπ δέθηε απφ ηελ θαηεπζπλφκελε πιεξνθφξεζε θαη ηελ πξνπαγάλδα ην γεγνλφο απηφ απνηειεί ζαλάζηκν πιήγκα γηα ηε δεκνθξαηία. Πιήγκα γηα ηε δεκνθξαηία απνηεινχλ θαη νη αληζόηεηεο πξόζβαζεο ζηα ζχγρξνλα κέζα πιεξνθφξεζεο θαη γλψζεο, επεηδή νη αληζφηεηεο απηέο αληαλαθιψληαη ζε θνηλσληθέο αληζόηεηεο. ηε δεκνθξαηία φινη νη πνιίηεο πξέπεη λα έρνπλ φρη κφλν ηε δπλαηφηεηα, αιιά θαη ηελ ηθαλφηεηα λα εθθέξνπλ πνιηηηθφ ιφγν, λα θξίλνπλ, λα πξνηείλνπλ θαη λα ππεξαζπίδνληαη ηα δηθαηψκαηά ηνπο πξέπεη, επίζεο, λα δηεθδηθνχλ κε ίζνπο φξνπο ζέζεηο εξγαζίαο, αμηψκαηα, δηαθξίζεηο. Γη' απηφ, άιισζηε, νη αγψλεο θαη ηα θηλήκαηα ησλ πνιηηψλ γηα δεκνθξαηία ζπλνδεχνληαλ πάληνηε κε ην αίηεκα γηα πεξηζζφηεξε γλψζε θαη παηδεία. Δίλαη, ινηπφλ, θαλεξφ φηη νη πνιίηεο πνπ δελ έρνπλ πξφζβαζε ζηνλ θφζκν ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο γλψζεο, είηε επεηδή δελ είλαη εμνηθεησκέλνη κε ηε ρξήζε ησλ ζχγρξνλσλ ηερλνινγηθψλ επηηεπγκάησλ ηεο πιεξνθνξηθήο ή επεηδή δελ έρνπλ ηελ νηθνλνκηθή δπλαηφηεηα λα ηα απνθηήζνπλ, βξίζθνληαη ζε κεηνλεθηηθή ζέζε.[ ] Ιδηαίηεξε αλαθνξά αμίδεη λα γίλεη ζηνλ θίλδπλν πνπ δηαηξέρεη λα αιινησζεί θαη λα ζπξξηθλσζεί ε γιώζζα καο. Ο θίλδπλνο απηφο νθείιεηαη, θπξίσο, ζην γισζζηθφ κφξθσκα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ρξήζηεο ηνπ Γηαδηθηχνπ ζηε κεηαμχ ηνπο ειεθηξνληθή αιιεινγξαθία θαη ζηηο κεηαμχ ηνπο ζπλνκηιίεο. Πξφθεηηαη γηα ηα greeklish, κηα πβξηδηθή γιψζζα κε ιαηηληθνχο ραξαθηήξεο γηα ειιεληθέο ιέμεηο πνπ αληιεί θαη ζπλδπάδεη επηινγέο χθνπο απφ ηελ αιιεινγξαθία, ηηο ηειεθσληθέο ζπλδηαιέμεηο, ηα κελχκαηα ζε απηφκαην ηειεθσλεηή θαη ηηο ζπλνκηιίεο. Πξφθεηηαη γηα έλα κσζατθφ γισζζηθψλ ζηνηρείσλ, φπνπ ζπλππάξρνπλ ε δεκνηηθή, ε θαζαξεχνπζα, ε αξραΐδνπζα, ε αγγιηθή, ηα δηαθεκηζηηθά ζιφγθαλ, ζηίρνη ηξαγνπδηψλ, αηάθεο απφ ηαηλίεο θ.ά. θαη φπνπ νη θαλφλεο γξακκαηηθήο θαη ζπληαθηηθνχ πεξηηηεχνπλ. Με απηφ ην ζπλνλζχιεπκα γισζζψλ θαη θσδίθσλ νδεγνχκαζηε ζε γισζζηθή «απνελνρνπνίενε», δειαδή κπνξεί θάπνηνο λα εθθξάδεηαη φπσο ζέιεη, αδηαθνξψληαο ηειείσο γηα ηνπο γισζζηθνχο θαλφλεο, θαη λα αιινηψλεη ηε γιψζζα κ αο ρσξίο λα ληψζεη θακηά 3

4 ελνρή γη' απηφ. «ηηο κέξεο καο, ζε κεγάιν βαζκφ, φιεο νη "κηθξέο" εζληθέο γιώζζεο θηλδπλεχνπλ λα ππνζηνχλ ηηο ζπλέπεηεο ηεο "δηαζπνξηθήο" εκβέιεηαο ηεο ππεξεζληθήο γιψζζαο. Μηαο γιψζζαο πνπ ραξαθηεξίδεηαη ηφζν απφ ηελ αχμνπζα "ηερλνπνίεζε" ησλ επηθνηλσληψλ φζν θαη απφ ηελ αθάζεθηε εηζβνιή ηεο εηθφλαο. Πξάγκαηη, νη λέεο γιψζζεο ηεο παγθφζκηαο δηαδηθηπσκέλεο θνηλσλίαο ηεο ηειεκαηηθήο θαη ηεο πιεξνθνξίαο είλαη ζε κεγάιν βαζκφ ππνηαγκέλεο ζηα θειεχζκαηα ηεο "νπδέηεξεο" γιψζζαο ησλ ζπλαιιαγψλ, ηεο δηαπνιηηηζηηθήο εθθξαζηηθφηεηαο ηεο εηθφλαο θαη ησλ ηερληθψλ γισζζψλ ησλ δηαθφξσλ Microsoft, ζεκεξηλψλ θαη κειινληηθψλ. Αλ ινηπφλ ε ρζεζηλή ηκπεξηαιηζηηθή αγγινθσλία έπαηξλε ηε κνξθή κηαο επηιεθηηθήο αηνκηθήο πξνζαξκνγήο ζην γεγνλφο ηεο εγεκνλίαο ηεο αγγινακεξηθαληθήο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο, ε ζεκεξηλή θαη ε απξηαλή αγγινθσλία λνζεχνληαη απφ ηελ ππεξθείκελε γιψζζα ηεο εηθνλνγξαθεκέλεο πιεξνθνξηθήο. ιν θαη πεξηζζφηεξν ε ηξέρνπζα επαγγεικαηηθή δξάζε εθαηνληάδσλ εθαηνκκπξίσλ αλζξψπσλ ζα δηεμάγεηαη κέζσ κηαο απινπζηεπκέλεο "ηερλναγγιηθήο" γιώζζαο, ε νπνία επηβάιιεη ηνπο λένπο παγθφζκηνπο φξνπο ελφο επηθνηλσληαθνχ ηδεψδνπο πνπ νθείιεη λα είλαη ηαπηνρξφλσο ζχληνκν, εχιεπην, εηθνληθφ θαη ηππνπνηεκέλν. Καη έηζη, κε απηφλ ηνλ ηξφπν, ην λέν γισζζηθφ δηαθχβεπκα δελ εληνπίδεηαη κφλν ζηελ ήδε α κθίζεκε ζρέζε ηεο νηθνπκεληθήο αγγινθσλίαο κε ηηο ηζαγελείο γιψζζεο πνπ πξνζπαζνχλ λα αληηζηαζνχλ ζηε δηάβξσ ζή ηνπο. Πνιχ πεξηζζφηεξν, ε επηθξάηεζε ηεο νηθνπκεληθήο "ηερλναγγιηθήο" απεηιεί λα ππνλνκεύζεη ηε ζρέζε ηνπ αλζξώπνπ κε ηε γιώζζα ελ γέλεη: απινπζηεχνληαο, "ππεξεπηθξαηεηνπνηψληαο", "εηθνλνπνηψληαο" θαη ηερλνπνηψληαο ηελ επηθνηλσλία, ηείλεη λα αθαηξέζεη απφ ηε γιψζζα ην ζπκβνιηθφ ηεο θσηνζηέθαλν. Η ηαχηηζε κηαο επηηπρνχο ζπκκεηνρήο ζηνλ νηθνπκεληθά αληαγσληζηηθφ θφζκν ηεο πιεξνθνξίαο κε ηελ άξηηα ηερλνγλσζία θαη ηελ ηερλνεπηθνηλσληαθή δεμηφηεηα απηζρλαίλεη ην θνηλσληθφ θχξνο ηνπ απηφλνκνπ γισζζηθνχ παηρληδηνχ θαη απνδπλακψλεη ηελ αμία ηνπ επηρεηξήκαηνο θαη ηε δχλακε ηεο ξεηνξηθήο. Μηα νιφθιεξε παξάδνζε "ηέρλεο θαη ιφγνπ" πνπ αλαηξέρεη ζηελ αξραία πφιε θαη ζην Μεζαίσλα θηλδπλεχεη λα πληγεί ζηνπο ηππνπνηεκέλνπο καηάλδξνπο ηεο Microsoft. Δίλαη ζαθέο φηη καδί κε ηε γιψζζα θαη ν ίδηνο ν ιφγνο δελ κπνξεί πηα λα είλαη απηφο πνπ ήηαλ» (Κ. Σζνπθαιάο).] Η άκεζε πξνζσπηθή επηθνηλσλία ησλ αλζξψπσλ δελ πεξηνξίδεηαη κφλν απφ ηε ζπξξίθλσζε ησλ εθθξαζηηθψλ δπλαηνηήησλ πνπ πξνζθέξεη ε θαιή γλψζε θαη ρξήζε ηεο κεηξηθήο γιψζζαο, αιιά θαη απφ ηνπο φξνπο κε ηνπο νπνίνπο δηεμάγεηαη ε επηθνηλσλία ηνπο ζην Ίληεξλεη. Οη γλήζηεο πξνζσπηθέο ζρέζεηο ππνθαζίζηαληαη κε εηθνληθέο, θαζψο ε επηθνηλσλία γίλεηαη κε εμεξρφκελα θαη εηζεξρφκελα κελχκαηα ή κε ηε ζπκκεηνρή ζε απξφζσπεο νκάδεο ζπδήηεζεο θαη φρη κε δηάινγν πξφζσπν κε πξφζσπν. Δμάιινπ, ε πνιχσξε ελαζρφιεζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην Γηαδίθηπν ηνλ απνθφπηεη απφ ηελ πξαγκαηηθή δσή, ηα πξαγκαηηθά βηψκαηα θαη ηε ζπλάληεζή ηνπ κε άιινπο αλζξψπνπο. Έηζη, δηαηξέρεη ηνλ θίλδπλν λα γίλεη κνλαρηθό άηνκν. ην ιαβπξηλζψδε θφζκν ηνπ Ιληεξλεη ειινρεχνπλ θαη άιινη θίλδπλνη, πνπ είλαη δχζθνιν λα ειεγρζνχλ. Οη θίλδπλνη απηνί απεηινχλ πεξηζζφηεξν ηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο πνπ δελ έρνπλ ηελ πείξα θαη ηελ σξηκφηεηα λα ηνπο αληηκεησπίζνπλ θαη λα ηνπο απνθχγνπλ. Οη θίλδπλνη απηνί είλαη ε πξνπαγάλδα αθξαίσλ ηδενινγηψλ θαη ε πξνζπάζεηα πξνζειπηηζκνχ λεαξψλ ζε εμηξεκηζηηθέο νξγαλώζεηο, ε πξνβνιή πνξλνγξαθηθνύ πιηθνύ θαη ε εμψζεζε παηδηψλ ζηε δηαθζνξά, ηα ειεθηξνληθά ηπρεξά παηρλίδηα θαη ν εζηζκφο ζε απηά. Απηή είλαη ε ζθνηεηλή πιεπξά ηνπ Ιληεξλεη. Πνιχ επηθίλδπλε είλαη θαη ε ειεθηξνληθή απάηε ε νπνία ζηαδηαθά απνθηά ραξαθηεξηζηηθά νξγαλσκέλνπ εγθιήκαηνο: ππεμαίξεζε κεγάισλ ρξεκαηηθψλ πνζψλ, μέπιπκα ρξήκαηνο, δνιηνθζνξέο, αθφκα θαη θαηαζθνπεία βξίζθνπλ πξφζθνξν έδαθνο ζην Γηαδίθηπν, ελψ θνηλνί απαηεψλεο αθφκα θαη ηξνκνθξάηεο πηνζεηνχλ ηε λέα ηερλνινγία γηα λα πεηχρνπλ ην ζηφρν ηνπο. ηα αξλεηηθά ζηνηρεία ηνπ Ιληεξλεη πξέπεη λα ζπκπεξηιεθζεί θαη ε επθνιία (γξήγνξα θαη κε κεδακηλφ θφζηνο) κε ηελ νπνία αλαπαξάγνληαη έξγα, θείκελα, κνπζηθέο ζπλζέζεηο θ.ιπ. θαη θαηαπαηνχληαη ηα πλεπκαηηθά δηθαηώκαηα ησλ δεκηνπξγψλ. Πξνηάζεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ θηλδχλσλ Οη λέεο ηερλνινγίεο θαη ε αμηνπνίεζε ησλ δπλαηνηήησλ πνπ παξέρνπλ θέξλνπλ ζεκαληηθέο -ζεηηθέο θαη αξλεηηθέο- αιιαγέο ζηε δσή καο. Πνιινί άλζξσπνη δελ κπνξνχλ λα θαηαλνήζνπλ ηηο αιιαγέο θαη ηηο αλαηξνπέο πνπ ζπληεινχληαη ζηελ παξαδνζηαθή νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή «ηάμε» θαη λα πξνζαξκνζηνχλ ζηα λέα δεδνκέλα. Βξίζθνληαη ζε ακεραλία θαη δηαθαηέρνληαη απφ ζπλαηζζήκαηα αγσλία ο, θφβνπ θαη απαηζηνδνμίαο γηα ην κέιινλ. Σν βέβαην, πάλησο, είλαη φηη ε εμέιημε θαη ε πξφνδνο δελ κπνξεί λα αλαθνπεί θαη φηη απφ ηηο εμειίμεηο απηέο, παξά ηα αξλεηηθά ηνπο, ε αλζξσπφηεηα ζα βγεη σθειεκέλε, φπσο άιισζηε ζπλέβε κε φιεο ηηο ηερλνινγηθέο επαλαζηάζεηο. Οη σθέιεηεο απηέο ζα έξζνπλ αζθαιέζηεξα θαη κε κηθξφηεξν ηίκεκα, αλ φινη νη άλζξσπνη απνθηήζνπλ ηα εθφδηα πνπ απαηηνχληαη, γηα λα αληηκεησπίζνπλ απνηειεζκαηηθά ηα πξνβιήκαηα πνπ ζα αλαθχςνπλ, αλ, δειαδή, απνθηήζνπλ ηηο γλψζεηο πνπ είλαη απαξαίηεηεο, γηα λα αληηιεθζνχλ θαη λα θαηαλνήζνπλ ηηο αιιαγέο πνπ ζπληεινχληαη, ηελ επθηλεζία θαη ηελ επιπγηζία πνπ ρξεηάδεηαη, γηα λα πξνζαξκνζηνχλ ζηηο λέεο ζπλζήθεο, θαη ηνπο ακπληηθνχο κεραληζκνχο πνπ ζα ηνπο πξνθπιάμνπλ απφ ηνπο θηλδχλνπο πνπ ζπλεπάγεηαη ε επέιαζε ηεο πςειήο ηερλνινγίαο ηεο πιεξνθνξηθήο ζηε δσή καο. 4

5 Σα εθφδηα απηά ηα πξνζθέξνπλ ε εθπαίδεπζε θαη ε παηδεία. Με ηελ εθπαίδεπζε ν άλζξσπνο εμνηθεηώλεηαη κε ηε ιεηηνπξγία θαη ηε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηθώλ επηηεπγκάησλ. Απνθηά δεμηόηεηεο θαη καζαίλεη λα αμηνπνηεί ηηο δπλαηόηεηεο πνπ πξνζθέξνπλ, λα ηα ειέγρεη θαη λα κελ ηα θνβάηαη. Γη' απηφ είλαη πάξα πνιχ ζεκαληηθφ ζην πιαίζην ηεο δηά βίνπ παηδείαο λα νξγαλσζνχλ απφ ηελ πνιηηεία ή απφ άιινπο δεκφζηνπο θαη ηδησηηθνχο νξγαληζκνχο καζήκαηα «ηερλνινγηθνχ αιθαβεηηζκνχ» γηα φιεο ηηο ειηθίεο, λα δνζνχλ θίλεηξα γηα ηελ παξαθνινχζεζε ησλ καζεκάησλ απηψλ, γηα ηελ απφθηεζε ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή θαη γηα ηε ζχλδεζε λέσλ ρξεζηψλ κε ην Γηαδίθηπν. Έηζη, φιν θαη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη ζα κπνχληαη ζηηο λέεο ηερλνινγίεο, ζα απνθηνχλ ελδηαθέξνλ γη' απηέο θαη ζα επσθεινχληαη απφ απηέο. Η ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ηα λέα ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα δε ζα είλαη νινθιεξσκέλε, αλ πεξηνξίδεηαη κφλν ζηελ απφθηεζε ησλ γλψζεσλ θαη ηεο δεμηφηεηαο πνπ απαηηείηαη γηα ην ρεηξηζκφ ηνπο. Υξεηάδεηαη θαη κηα γεληθόηεξε ζεώξεζε γηα ηε ζέζε πνπ πξέπεη απηά λα έρνπλ ζηε δσή ηνπ, κηα θηινζνθεκέλε, θαηά θάπνηνλ ηξφπν, ζθέςε γηα ηε ζρέζε ηνπο κε ηηο αμίεο πνπ πξέπεη λα έρεη ν άλζξσπνο, γηα ηε ζρέζε ησλ επηηεπγκάησλ απηψλ κε ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηελ επηπρία ηνπ αλζξψπνπ. Καη απηή ηε θηινζνθεκέλε ζθέςε κπνξεί λα ηελ πξνζθέξεη κφλν ε παηδεία. Με ηελ παηδεία ν άλζξσπνο απνθηάεη γλώζεηο, αλαπηχζζεη ηελ θξηηηθή ηνπ ηθαλόηεηα, βειηηψλεη ηα αηζζεηηθά ηνπ θξηηήξηα θαη ελζηεξλίδεηαη εζηθέο αμίεο. Δθφζνλ, ινηπφλ, ν άλζξσπνο έρεη γλψκνλα ησλ ζθέςεσλ, ησλ απνθάζεσλ θαη ησλ ελεξγεηψλ ηνπ ηέηνηα θξηηήξηα θαη ηέηνηεο αμίεο, κπνξεί λα πξνζηαηεύεηαη απφ ηνλ θίλδπλν λα παξαπιεξνθνξεζεί θαη λα ρεηξαγσγεζεί. Δπίζεο, κε ηελ παηδεία ζα κπνξέζεη λα εθηηκήζεη ηηο ζσζηέο δηαζηάζεηο πνπ έρνπλ νη λέεο ηερλνινγίεο θαη λα ηηο εληάμεη κέζα ζην ζχζηεκα αμηψλ πνπ πξέπεη λα δηέπνπλ, λα εκπλένπλ θαη λα θαζνδεγνχλ ηε δσή ηνπ. Να κε βιέπεη, ζε ηειηθή αλάιπζε, ηα ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα απηφλνκα θαη αλεμάξηεηα απφ θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο αμίεο, αιιά λα ηα βιέπεη σο κέζν, γηα λα ππεξεηεζνχλ νη αμίεο απηέο. Με ηελ παηδεία, εμάιινπ, κπνξεί λα απνθεπρζεί θαη ν θίλδπλνο λα αιινησζεί ν εζληθόο καο πνιηηηζκόο, αθνχ ηα ζηνηρεία ηνπ εζληθνχ καο πνιηηηζκνχ, φπσο είλαη ε γιψζζα καο, ε ζξεζθεία καο, νη εζηθέο αμίεο καο, ε ηέρλε καο, νη παξαδφζεηο θαη ε ηζηνξία καο, είλαη θαη πεξηερφκελν ηεο παηδείαο καο. Σέινο, κε ηελ παηδεία ν άλζξσπνο κπνξεί λα αλαπηχμεη επξχηεξα πλεπκαηηθά, θνηλσληθά, νηθνινγηθά θαη θαιιηηερληθά ελδηαθέξνληα, πνπ είλαη απαξαίηεηα σο αληηζηάζκηζκα ζην ηερλνθξαηηθό πλεύκα πνπ θπξηαξρεί ζηελ επνρή καο. Η ζπκβνιή ηεο παηδείαο, φζν ζεκαληηθή θη αλ είλαη, δελ αξθεί. Υξεηάδεηαη θαη ε αξσγή ηεο πνιηηηθήο. Πξέπεη, ινηπφλ, λα ζεζπηζηνχλ ζεζκνί θαη λφκνη πνπ ζα ζέηνπλ ππφ δεκνθξαηηθφ έιεγρν ηελ ηερλνινγία θαη ηηο ηεξάζηηεο δπλαηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη. Έηζη, ζα ηεζνχλ θξαγκνί ζηηο επηζπκίεο φζσλ ζα ήζειαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ αλεμέιεγθηα θαη γηα δηθφ ηνπο φθεινο ηα επηηεχγκαηα ηεο πςειήο ηερλνινγίαο, είηε πξφθεηηαη γηα θξαηηθέο ππεξεζίεο είηε γηα ηδηψηεο. Ο ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ηεο δεκνθξαηίαο θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ιακβάλνληαη νη απνθάζεηο ζ' απηήλ απνηειεί ηελ θαιχηεξε, ίζσο, εγγχεζε γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ αλζξψπνπ απφ ηνπο θηλδχλνπο πνπ ζπλεπάγεηαη ε θαθή ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο.(κνύηξαο, Πεηζηηθόο Λόγνο). Η δηαδηθηπαθή πιεξνθνξία είλαη γλψζε; ηακάηεο Αιαρηώηεο, 29/11/2009 ΣΟ ΒΗΜΑ πλεζίζακε λα ιέκε φηη δνχκε ζηελ επνρή ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο γλψζεο, ηαπηίδνληάο ηεο φκσο άθξηηα, θαζψο εθιακβάλνπκε ζπλήζσο ηελ πιεξνθνξία σο γλψζε. πλδένληαη φκσο κε δχν δηαθνξεηηθέο εγθεθαιηθέο δηεξγαζίεο: ε πξψηε θπξίσο κε ηε κλήκε θαη ε δεχηεξε κε αλψηεξεο λνεηηθέο ιεηηνπξγίεο, φπσο είλαη ε αλάιπζε θαη ε ζχλζεζε δηά ηεο θξηηηθήο θαη δεκηνπξγηθήο ζθέςεο. Η γεληθή απηή εηζαγσγηθή λφηα έρεη ηδηαίηεξν λφεκα γηα ην πψο ρξεζηκνπνηνχκε ζηελ ειεθηξνληθή επνρή καο ηελ πιεξνθνξία θαη γηα ην πψο κπνξεί λα κεηαπνηεζεί απνηειεζκαηηθφηεξα ζε γλώζε. Έλα επίπεδν πξνβνιήο απηψλ ησλ θαίξησλ εξσηεκάησλ απνηειεί ε ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ απφ ηνπο λένπο θπξίσο, νη νπνίνη βξίζθνληαη ζην ζηάδην νηθνδφκεζεο ησλ γλψζεψλ ηνπο, ή θαη απφ πνιινχο κεγάινπο, πνπ ρ άλνληαη ζε κηα ρανηηθή μελάγεζε. ε θάζε πεξίπησζε, έλα πξψην ραξαθηεξηζηηθφ, πνπ πξέπεη λα ηνληζηεί, ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ είλαη ην επίπεδν ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο εληνπηζκνύ ηεο αλαδεηνχκελεο πιεξνθνξίαο. Έλα άιιν ραξαθηεξηζηηθφ αθνξά ηνλ ππεξπιεζπζκό ζρεηηθψλ πιεξνθνξηψλ, κε ηηο πεξηζζφηεξεο φκσο λα κελ είλαη θαιά εζηηαζκέλεο ζηε δεηνχκελε, πξνθαιψληαο δηάρπζε ηεο πξνζπάζεηαο. Μηα άιιε «παγίδα» αθνξά ηνλ βαζκφ ηεο εγθπξόηεηαο θαη ηεο αληηθεηκεληθόηεηαο ηεο δηαδηθηπαθήο πιεξνθνξίαο, αθφκε θαη ηεο επηζηεκνληθήο κηα άιιε παξαηήξεζε αθφκε αθνξά ην φηη ε πξνζθεξφκελε πιεξνθνξία «πεξηβάιιεηαη» απφ πάκπνιινπο «ζνξχβνπο», άζρεηεο δειαδή νπηηθέο πιεξνθνξίεο ηεο νζφλεο ηνπ ππνινγηζηή πνπ δηαζπνχλ ηελ πξνζνρή θαη γεκίδνπλ ηε κλήκε κε πεξηηηέο λεπξσληθέο ζπλάςεηο. Έλαο έκπεηξνο βέβαηα εμεξεπλεηήο ηνπ Γηαδηθηχνπ κπνξεί λα απνθχγεη πνιιέο παγίδεο θαη λα εζηηάζεη απνηειεζκαηηθφηεξα ηελ μελάγεζή ηνπ, θαζηζηψληάο ην αλεθηίκεην εξγαιείν ηεο ζχγρξνλεο επνρήο καο. Γη 5

6 απηφ ε πξφζθαηε θπβεξλεηηθή πξνζπάζεηα εηζαγσγήο ηεο ρψξαο καο ζηελ ειεθηξνληθή δηαθπβέξλεζε είλαη έλα ζνβαξφ βήκα, θαζψο ε πξνζπάζεηα απηή αλαβαζκίδεηαη ζε επίπεδν ππνπξγείνπ. Παξ φια απηά δελ παχεη ην πξφβιεκα λα ππάξρεη θαη σο εθ ηνχηνπ γίλνληαη κεγάιεο πξνζπάζεηεο απφ ηηο ζρεηηθέο εηαηξείεο π ξνθεηκέλνπ λα βξεζεί έλαο ηξφπνο θαιχηεξεο ζπζηεκαηνπνίεζεο ηεο πιεξνθνξίαο ηνπ Γηαδηθηχνπ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε αμηνπνίεζή ηνπ. Δπί ηνπ παξφληνο γίλεηαη πνιιέο θνξέο φρη κφλν αλαπνηειεζκαηηθφ ππφ ην πξίζκα πνπ πξναλαθέξακε, αιιά θαη επηθίλδπλν, ππφ ηε ζέαζε ι.ρ. ηεο αγσληψδνπο πξνζπάζεηαο αζζελψλ λα «κάζνπλ» πεξηζζφηεξα πξάγκαηα γηα ηελ αζζέλεηά ηνπο παξεθθιίλνληαο πνιιέο θνξέο απφ ηελ ηαηξηθή θξνληίδα, επεξεαζκέλνη απφ ηελ απνζπαζκαηηθή πιεξνθνξία πνπ ζπιιέγνπλ, ή απφ ηελ αλεμέιεγθηε δηαθήκηζε δηαθφ ξσλ κπινγθ πνπ αθνξνχλ ι.ρ. ηελ πγεία, ηε δηαηξνθή, ηελ εθπαίδεπζε θ.ά.[ ] Η ζεκαληηθή ινηπφλ απηή ηερλνινγία ηεο επνρήο καο εκθαλίδεη νξηζκέλεο παηδηθέο αζζέλεηεο πνπ κπνξεί λα επεξεάδνπλ ηελ πλεπκαηηθή πγεία κηθξώλ θαη κεγάισλ, νδεγψληαο αθφκε θαη ζηνλ εζηζκό. Γη απηφ, ην Γηαδίθηπν, έρεη αλάγθε κηαο ζρεηηθήο εζηθήο, θάπνησλ θαλφλσλ, κηαο δενληνινγίαο, θαζψο φια απηά ζα ήηαλ απηνλφεηα θαη νη θαλφλεο δελ ζα ρξεηάδνληαλ αλ φινη νη ρξήζηεο είραλ ην ίδην επίπεδν παηδείαο κε ηελ ηερλνινγία. Ιζηνξηθά φκσο ε ηερλνινγία πξνεγείηαη ηεο θνηλσληθήο θαη ηεο πνιηηηζκηθήο πξνφδνπ. Δίλαη βέβαηα παξήγνξν πνπ ήδε κπαίλνπλ δηεζλψο θαλφλεο θαηαπνιέκεζεο ηεο δηαθζνξάο νξηζκέλσλ κπινγθ. Χζφηνπ ινηπφλ μεπεξάζεη απηέο ηηο παηδηθέο αζζέλεηεο ε λέα απηή ηερλνινγία είλαη θαιφ λα π ξνζέρνπκε φινη, έρνληαο θαηά λνπ ηα πξναλαθεξζέληα πξνβιήκαηα, θπξίσο φκσο φζνλ αθνξά ηνπο κηθξφηεξνπο, γηα λα απνθεχγνληαη νη θαθνηνπηέο ηνπ Γηαδηθηχνπ θαη λα κε ζπζηάδνπκε ηε γλψζε ζηνλ βσκφ ηεο πιεξνθνξίαο, ε νπνία δελ είλαη γλψζε, φπσο βέβαηα θαη νη θαηαθεξκαηηζκέλεο γλψζεηο φρη κφλν ηνπ Γηαδηθηχνπ αιιά θαη γεληθφηεξα. Η θαηάθηεζε ινηπόλ ηεο γλώζεο είλαη ε πξόθιεζε θάζε ζθεπηόκελνπ αλζξώπνπ θαη εηδηθφηεξα ησλ καζεηψλ κε ηε ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ λα εηζβάιιεη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηε κάζεζε, έλα κείδνλ ζέκ α ζην νπνίν ζα αλαθεξζνχκε ζε επφκελε επηθνηλσλία καο.(ο θ. ηακάηεο Ν. Αιαρηώηεο είλαη θαζεγεηήο Γελεηηθήο). ηε δνχγθια ηνπ καπξνπίλαθα facebook «O ύιινγνο Γηδαζθόλησλ αζρνιήζεθε κε ην πεξηερόκελν θαη κόλν ησλ δεκνζηεύζεσλ ζην Γηαδίθηπν, ζην νπνίν αλαθέξνληαλ αθξαίνη πβξηζηηθνί ραξαθηεξηζκνί, ζπθνθαληίεο θαη ρπδαηόηεηεο εηο βάξνο ηεο Γηεπζύληξηαο, θαζώο θαη βίληεν, ην νπνίν είρε ηξαβερηεί κέζα ζηελ ηάμε, θξπθά από ηνλ δηδάζθνληα θαη ζπλνδεπόηαλ επίζεο κε πβξηζηηθά ζρόιηα.(...) Οη καζήηξηεο θιήζεθαλ από ηνλ ύιινγν ησλ Γηδαζθόλησλ λα δώζνπλ εμεγήζεηο, όρη επεηδή εμέθξαζαλ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο ζην ειεθηξνληθό ηνπο ιεύθσκα, αιιά γηαηί δηέζπξαλ δεκόζηα ρνιείν θαη θαζεγεηέο, παξαβηάδνληαο θαηνρπξσκέλα αηνκηθά δηθαηώκαηα». Απηά αλαθέξεη αλαθνίλσζε ησλ θαζεγεηψλ ζρεηηθά κε ηελ πνηλή αιιαγήο ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο πνπ επηβιήζεθε ζε καζήηξηα γπκλαζίνπ δηφηη άλνημε ηζηνζειίδα θνηλσληθήο δηθηχσζεο θαηά ηεο δηεπζχληξηαο. Γελ ζα θξίλνπκε ηελ παηδαγσγηθή νξζφηεηα θαη ηε ζθνπηκφηεηα ηεο πνηλήο. Η δεκφζηα θαη ελ πνιινίο επηπφιαηε θξηηηθή ηέηνησλ πεξηζηαηηθψλ απφ ηα ΜΜΔ επηβαξχλεη πεξηζζφηεξν ην θιίκα ζην εζσηεξηθφ ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο. Μπνξνχκε εληνχηνηο λα πξνβιεκαηηζηνχκε. Η εθπαίδεπζε πξνζέγγηζε ηηο λέεο ηερλνινγίεο κε ηξφπν κνλνζήκαλην: πεξηνξίζηεθε ζηελ εμνηθείσζε κε ηελ ηερληθή ηνπο ρξήζε θαη ζηελ αμηνπνίεζή ηνπο γηα πην ειθπζηηθή παξνπζίαζε ηεο δηδαθηέαο χιεο. Απηφ πνπ δελ έθαλε, είλαη λα αληηκεησπίζεη κε ηξφπν ζπλνιηθφ θαη επθάληαζην ηε λέα πξαγκαηηθφηεηα. Να αληηιεθζεί φηη νη καζεηέο είλαη παηδηά ηεο ςεθηαθήο επνρήο, θνξείο πνιιαπιψλ ηδηνηήησλ, άξα- κεηαμχ άιισλ- πνκπνί θαη δέθηεο πιεξνθνξίαο. Αλάγθε ινηπφλ λα ζπλεηδεηνπνηεζεί ε δύλακε ηνπ πνκπνύ θάζε πιεξνθνξίαο θαη λα νξηνζεηεζεί ε δενληνινγηθά απνδεθηή άζθεζε απηήο ηεο δχλακεο. Αλάγθε λα αληηκεησπηζηνχλ νη λέεο κνξθέο βίαο, ν θπβεξλν-εθθνβηζκφο, ε παξαβίαζε πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ θ.ά. Αλάγθε λα θπιαρηνχλ φινη απφ ηελ απηνέθζεζε, ζπλεηδεηνπνηψληαο φηη ην Scripta manent (ηα γξαπηά κέλνπλ) απνθηά ζην Γηαδίθηπν κηα ζρεδφλ εθηαιηηθή δηάζηαζε ρψξνπ θαη ρξφλνπ. Αλάγθε λα νπιηζηνχλ κε θξηηηθά αληηζώκαηα σο δέθηεο πιεξνθνξίαο. Μηιάκε δειαδή γηα ηελ πηνζέηεζε κηαο άιιεο νπηηθήο πνπ ζα δηαηξέρεη ζπλνιηθά ηε ζρνιηθή πξαθηηθή. ρη κε ηελ εηζαγσγή ελφο αθφκα καζήκαηνο, αιιά κε ηε δηακφξθσζε κηαο θνηλήο θνπιηνχξαο, κέξνο ηεο νπνίαο ζα απνηειεί έλαο λένο θώδηθαο (απην)πεηζαξρίαο, δηαξθψο ζπδεηνχκελνο θαη ζπκθσλνχκελνο. Σν ζρνιείν βξίζθεηαη αληηκέησπν κε ηε ζηαδηαθή ακθηζβήηεζε ηνπ παξαδνζηαθά θπξίαξρνπ ξφινπ ηνπ θαη αλαδεηά άιινλ. Να γηαηί ην facebook δνθηκάδεη ηηο αληνρέο ηνπ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο ζε πνιιέο ρψξεο. Να γηαηί ν δάζθαινο δελ πξέπεη λα αθεζεί λα ππεξαζπίδεηαη παιηνχο ξφινπο κε παιηά φπια. Αλ πξνζπαζεί κε ηνλ δηδαθηηθφ κνλφινγν θαη ηελ απζεληία ηεο έδξαο λα αληηκεησπίδεη ην επειαχλνλ αχξην, ηα απνηειέζκαηα ζα είλαη θσκηθνηξαγηθά. Αλ απφ ηελ άιιε ην ζρνιείν επηρεηξήζεη λα αληαγσληζηεί ζε η αρχηεηα ηελ ςεθηαθή πξαγκαηηθφηεηα, ζα απνηχρεη. Γελ είλαη απηφο ν ξφινο ηνπ. Ρόινο ηνπ είλαη λα απνηειεί κε ηηο πνιιαπιέο ηνπ ιεηηνπξγίεο λεζίδα αζθαιείαο, κε ηελ επξύηεξε ηνπ όξνπ έλλνηα, ζε έλαλ θόζκν αλαζθάιεηαο. Καη αθνχ 6

7 αλαθνίλσζε ε ππνπξγφο Παηδείαο ην κειινληηθφ ζρνιείν, αο αμηνπνηεζνχλ σο δηδάγκαηα ηα πξφζθαηα γεγνλφηα, απφ ηελ Ακάξπλζν κέρξη ηε Γξνζνπεγή. Μέρξη λα απαληεζεί ην κεγάιν εξψηεκα, πψο δειαδή ρσξίο ρξήκαηα ζα ππάξμεη λέν ζρνιείν. Σνπ Κ. Παπατσάλλνπ, ΣΑ ΝΔΑ, 08/3/2010 (Ο Κσζηήο Παπατσάλλνπ είλαη πξόεδξνο ηεο Δζληθήο Δπηηξνπήο γηα ηα Γηθαηώκαηα ηνπ Αλζξώπνπ). ΕΙΔΙΚΟΙ ζπκβνπιεχνπλ πψο ζα πξνθπιάμνπκε ηα παηδηά καο Οη θξπθνί θίλδπλνη ηνπ ηερλν-παξάδεηζνπ Έλαο 15ρξνλνο ζην θξεβάηη ηεο Δληαηηθήο... Καη ε αηηία, κηα απεξηζθεςία πνπ πξνθιήζεθε απφ ηελ παξαθίλεζε ησλ θίισλ. Ο καζεηήο απφ ηε Θεζζαινλίθε πξνζπάζεζε λα κηκεζεί κέζνδν ζεμνπαιηθήο δηέγεξζεο κέζσ πληγκνχ, κέρξη πνπ βξέζεθε αλαίζζεηνο, κε κηα πεηζέηα ηπιηγκέλε ζηνλ ιαηκφ ηνπ. Οη πξψηεο πιεξνθνξίεο αλέθεξαλ φηη πεξλνχζε πνιιέο ψξεο Ιληεξλεη, πεξηεγνχκελνο ζε ζειίδεο εξσηηθνχ πεξηερνκέλνπ. Αλ θαη ρζεο ην απφγεπκα ε Αζηπλνκία, κε αλαθνίλσζή ηεο, ππνζηήξημε φηη ε ελέξγεηα ηνπ 15ρξνλνπ δελ ήηαλ απνηέιεζκα κίκεζεο πξάμεο πνπ είρε δεη απφ ην Ιληεξλεη, αιιά πξνηξνπήο θίισλ ηνπ. Χζηφζν, δελ πξέπεη λα ππνηηκάηαη ην ίδην ην γεγνλφο: νη λένη είλαη επηξξεπείο ζε φ,ηη βιέπνπλ θαη καζαίλνπλ απφ ηελ ηειεφξαζε, ην Γηαδίθηπν, ηηο παξέεο ηνπο. ηελ Διιάδα αξρέο επηεκβξίνπ Έλαο 18ρξνλνο απηνθηνλεί παίξλνληαο νδεγίεο κέζσ Γηαδηθηχνπ γηα ην πην απνηειεζκαηηθφ θπηνθάξκαθν. Σν ζνθ είλαη κεγάιν, θαζψο είλαη ε πξψηε θνξά ζηελ Διιάδα πνπ θαηαγξάθεηαη θάηη ηέηνην. ηα ηέιε ηνπ 2006 έλαο 17ρξνλνο, παίδνληαο ζε on-line παηρλίδη, απνθαιχπηεη ζηνλ άγλσζην ζπλνκηιεηή ηνπ φηη έρεη πξνβιήκαηα θαη ζέιεη λα ηειεηψζεη ηε δσή ηνπ. Λίγεο εβδνκάδεο λσξίηεξα, αθφκε έλα δξακαηηθφ γεγνλφο κε πξσηαγσληζηή έλα 15ρξνλν θνξίηζη πξνιακβάλεηαη. Σελ ίδηα ρξνληά, έλαο 14ρξνλνο καζεηήο ςάρλεη λα βξεη «ηε δχλακε κέζα ηνπ» λ' απηνθηνλήζεη. Πάιη ελεκεξψλνληαη νη γνλείο, πάιη απνθεχγεηαη έλα ηξαγηθφ γεγνλφο. πσο έγηλε αξγφηεξα γλσζηφ, ην παηδί είρε ηάζεηο κειαγρνιίαο θαη ήηαλ κε ηηο ψξεο θνιιεκέλν ζην δηαδίθηπν. ηηο αξρέο ηνπ Ιαλνπαξίνπ ηνπ 2006 έλαο 13ρξνλνο έιεγε ζηνπο δηθηπαθνχο ηνπ θίινπο φηη ηα βιέπεη φια καχξα: «Θέισ λα πεζάλσ, εδψ ζην Ιληεξλεη. Θα ην θάλσ, αιιά ζα ζαο πσ ιίγν πξηλ ην θάλσ». Έπεηηα απφ ελεκέξσζε εηδηθψλ ζηνπο δηθνχο ηνπ, ε θαηάζηαζε βειηηψζεθε... Σα θξνχζκαηα απηά, σζηφζν, έρνπλ ζεκάλεη ζπλαγεξκφ ζηνπο γνλείο, πνπ βιέπνπλ ηα παηδηά ηνπο λα πεξλνχλ φιν θαη πεξηζζφηεξν ρξφλν κπξνζηά ζηνλ ππνινγηζηή. «Σν Ιληεξλεη έρεη θέξεη ζηε δσή καο ηελ επθνιία, αιιά καδί κ' απηήλ πνιιέο "αζζέλεηεο"». Ο θαζεγεηήο Φπρνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Niigata Seiryo ηεο Ιαπσλίαο, Mafumi Usui, έρεη δήζεη απφ θνληά ην θαηλφκελν ησλ απηνθηνληψλ κέζσ Δηαδηθηχνπ, πνπ παίξλεη δηαζηάζεηο κάζηηγαο ζηε ρψξα ηνπ. Γελ θαηεγνξεί ην λέν κέζν, αιιά ηελ απνμέλσζε ηεο επνρήο καο. Οη ίδηνη νη απηφρεηξεο, κέζα απφ ηα chatrooms φπνπ ζπλαληψληαη εηθνληθά, εθθξάδνπλ ηελ απειπηζία ηνπο γηα φια φζα ζπκβαίλνπλ γχξσ ηνπο θαη ηελ παξαίηεζή ηνπο απφ ηε δσή. Μαθάβξηα ζάηη ελζαξξχλνπλ πνιινχο λα πξνρσξήζνπλ ζηελ απηνθηνλία θαη πξνηείλνπλ απνηειεζκαηηθνχο ηξφπνπο γηα λα ηα θαηαθέξνπλ. Απηνί νη ηζηφηνπνη είλαη απφ ηα ιίγα κέξε ζηνλ θφζκν φπνπ ε δηάζεζε γηα ζάλαην δελ ζηηγκαηίδεηαη. «Καηαζιηπηηθνί λένη θαη Γηαδίθηπν -έλα πνιχ επηθίλδπλν κίγκα», ιέλε νη ςπρνιφγνη. ην εμσηεξηθφ Ήηαλ 19 επηεκβξίνπ ηνπ 2005, φηαλ ν Dan Bucci, 19 εηψλ απφ ην Κιίβειαλη, αλαθνίλσζε ζηνπο θίινπο ηνπ ζην Ιληεξλεη φηη ζα απηνθηνλήζεη. ηηο 23 Απγνχζηνπ ηνπ ίδηνπ έηνπο, έλαο 28ρξνλνο απφ ην Σφθην ζπλάληεζε δχν άιινπο λεαξνχο θαη, αθνχ νδήγεζαλ ην απηνθίλεηφ ηνπο ζε απφκεξε πεξηνρή, πήξαλ εξεκηζηηθά ράπηα, έβαιαλ θσηηά θαη πέζαλαλ απφ αζθπμία ζην απηνθίλεην. ηηο 11 Φεβξνπαξίνπ, ηξεηο λεαξνί Ιάπσλεο απηνθηφλεζαλ ζε δηακέξηζκα ζην Σφθην. ινη είραλ ζπλαληεζεί γηα πξψηε θνξά ηελ εκέξα ηεο απηνθηνλίαο ηνπο, χζηεξα απφ ξαληεβνχ πνπ θαλφληζαλ κέζσ ηνπ Γηαδηθηχνπ. Η γλψκε ηνπ εηδηθνχ: «Δλψ παιηφηεξα καζαίλακε ηελ απηνθηνλία απφ ηα δεκνζηεχκαηα ηεο επφκελεο εκέξαο, ζήκεξα νη λένη, νη νπνίνη αλαθνηλψλνπλ ζε έλα chat ή ζε θάπνην blogspot φηη ζα απηνθηνλήζνπλ, πέθηνπλ πάλσ ζηνλ "θαιφ άγγειν" ηνπ Γηαδηθηχνπ, ην Σκήκα Γίσμεο Ηιεθηξνληθνχ Δγθιήκαηνο. Σν νπνίν, αληηιακβαλφκελν ηε ζνβαξφηεηα ηεο θαηάζηαζεο θαη ζε ζπλεξγαζία κε ςπρνιφγνπο, πξνζπαζεί λα βνεζήζεη ηελ νηθνγέλεηα», ππνζηεξίδεη ν Νίθνο Βαζηιάθνο, πξφεδξνο ηεο Έλσζεο Διιήλσλ Υξεζηψλ Internet θαη κέινο ηεο Οκάδαο Γξάζεο γηα ηελ Φεθηαθή Αζθάιεηα ( ηνπ ππνπξγείνπ Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ. χκθσλα κ' απηφλ, ε κφλε ιχζε είλαη ε ακνηβαία θαηαλφεζε κεηαμχ παηδηψλ θαη γνλέσλ. «Η ζπκβνπιή είλαη απιή: κηιάηε κε ηα παηδηά ζπρλά, "ζεξθάξεηε" καδί κ' απηά, ξίρλεηε θιεθηέο καηηέο ζηελ νζφλε ηνπ ππνινγηζηή ηελ ψξα πνπ απηά βξίζθνληαη online. Γηαηί δελ θηάλεη κφλν λα ελεκεξσζεί έλα παηδί, πξέπεη λα αληηιεθζεί φηη κπνξεί λα ππάξρεη θαη θίλδπλνο». Σελ ίδηα άπνςε πηνζεηεί θαη ε Βαζηιηθή νπιηάλε, ςπρνιφγνο, ςπρνζεξαπεχηξηα, θσηίδνληαο θαη κηα άιιε πηπρή ηνπ δεηήκαηνο: «Γελ είλαη κφλν ην Ιληεξλεη πνπ επεξεάδεη ηα παηδηά. ηελ εθεβεία νη θίινη θαη νη ζπκκαζεηέο παίδνπλ ηνλ κεγαιχηεξν ξφιν. Απηνχο αθνχεη ν λένο, απηνχο ζπκβνπιεχεηαη. Σν ζπκβάλ κε ηνλ 15ρξνλν ζηε Θεζζαινλίθε είλαη ραξαθηεξηζηηθφ. Οη γνλείο πξέπεη λα αλαπηχμνπλ ζρέζε εκπηζηνζχλεο κε ηα παηδηά ηνπο, ψζηε απηά λα κπνξνχλ λα ζπδεηήζνπλ άθνβα θαη ρσξίο ληξνπή νπνηνδήπνηε ζέκα ζεμνπαιηθνχ πεξηερνκέλνπ, ψζηε λα κελ θαηαθεχγνπλ ζην Ιληεξλεη θαη ζε ακθίβνινπ θχξνπο ζπκβνπιέο ζπλνκειίθσλ ηνπο. Έηζη, ζα ζηακαηήζνπκε λα βιέπνπκε ηφζν ζπρλά θαηλφκελα ηέηνηνπ είδνπο». Κ. ΑΝΣΩΝΙΑΓΗ ΔΛΔΤΘΔΡΟΣΤΠΙΑ - 11/01/2008 Λνλδίλν: Θεξαπεία γηα εζηζκέλνπο εθήβνπο ζην Δηαδίθηπν Έλα λνζνθνκείν ζην Λνλδίλν πξνηείλεη κία ζεξαπεία εηδηθά ζρεδηαζκέλε γηα ηνπο εθήβνπο πνπ έρνπλ εζηζηεί ζην Γηαδίθηπν, έλα θαηλφκελν πνπ κπνξεί λα δηαηαξάμεη «ζεκαληηθά» ηε δσή ησλ λέσλ, δήισζε ζήκεξα ην λνζνθνκείν. Σν λνζνθνκείν Capio Nightingale, ζην θέληξν ηνπ Λνλδίλνπ, δήισζε φηη έζεζε ζε εθαξκνγή ην πξφγξακκα «Young Person's Technology Addiction» (Δζηζκφο ησλ Νέσλ ζηελ Σερλνινγία) έπεηηα απφ πνιιέο απειπηζκέλεο εθθιήζεηο γνληψλ. 7

8 «Σν λα πεξλάλε ην ρξφλν ηνπο ρσξίο φξηα ζην Γηαδίθηπν, κπξνζηά ζηελ νζφλε ηνπ ππνινγηζηή ή παίδνληαο ειεθηξνληθά παηρλίδηα κπνξεί λα απνηειεί έλα ζεκαληηθφ κεηνλέθηεκα ζηε δσή ησλ λέσλ», εμεγεί ν γηαηξφο Ρίηζαξλη Γθξάρακ, ππεχζπλνο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζεξαπείαο. Η ζεξαπεία «πξνζαξκφδεηαη μερσξηζηά ζε θάζε έθεβν θαη πνηθίιεη μεθηλψληαο απφ κία εληαηηθή ζεξαπεία ζηελ θιηληθή κέρξη αηνκηθέο ή νκαδηθέο ζπλεδξίεο». «Βαζηθφο ζηφρνο είλαη λα ελζαξξπλζνχλ νη θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ δελ ζπλδένληαη κε ην Γηαδίθηπν θαη λα αλαπηπρζνχλ ζηξαηεγηθέο κε ηηο νπνίεο νη έθεβνη ζα κπνξνχλ λα αληηκεησπίδνπλ ηα πξνβιήκαηα πνπ κπνξεί λα πξνθχςνπλ ζην δηαδίθηπν, φπσο ε παξελφριεζε», δειψλεη ην λνζνθνκείν. Η ζεξαπεία έρεη επίζεο ζηφρν θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπλεδξηψλ λα απμήζεη ηελ εκπηζηνζχλε ησλ εθήβσλ «ζηελ πξαγκαηηθή δσή» θαη λα ηνπο βνεζήζεη λα «δηαρεηξηζηνχλ ηελ ελέξγεηα θαη ηελ δηέγεξζε πνπ αθνινπζεί έπεηηα απφ ηηο πνιιέο ψξεο πνπ παίδνπλ ειεθηξνληθά παηρλίδηα». Πνιινί γνλείο έρνπλ αλαθέξεη φηη ηα παηδηά ηνπο γίλνληαλ «ηξειά απφ ζπκφ» φηαλ ηνπο δεηνχζαλ λα θιείζνπλ ηνλ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή ζε ηέηνην βαζκφ, ψζηε θάπνηεο θνξέο ήηαλ απαξαίηεηε ε παξέκβαζε ηεο αζηπλνκίαο, δήισζε ν Γθξάρακ ζε κία πξφζθαηε ζπλέληεπμή ηνπ ζηελ εθεκεξίδα Evening Standard. ην Γηαδίθηπν γηα ηα πξνζσπηθά πξνβιήκαηα: χκθσλα κάιηζηα κε κία άιιε έξεπλα, πνπ δεκνζηεχζεθε, νη λεαξνί Βξεηαλνί πξνηηκνχλ λα θαηαθεχγνπλ ζην Γηαδίθηπν γηα λα δεηήζνπλ βνήζεηα γηα πξνζσπηθά ηνπο πξνβιήκαηα απφ ην λα ζηξέθνληαη ζηνπο γνλείο ή ηνπο θίινπο ηνπο. Δλλέα ζηνπο 10 απφ ηνπο εξσηεζέληεο ειηθίαο θάησ ησλ 25 εηψλ δήισζαλ ζηελ έξεπλα πνπ δηελέξγεζε ε εζληθή δσξεάλ γξακκή βνήζεηαο Get Connected φηη είραλ ρξεζηκνπνηήζεη ην δηαδίθηπν γηα λα ιχζνπλ έλα πξνζσπηθφ ηνπο πξφβιεκα. Μφλν ην έλα ηξίην δήισζε φηη ζα ζπδεηνχζαλ έλα πξφβιεκά ηνπο κε ηε κεηέξα ηνπο, ελψ κφλν 1 ζηνπο 20 κε ηνλ παηέξα ηνπο. Οη κηζνί δήισζαλ φηη ζα κηινχζαλ ζε έλαλ θίιν ηνπο. Η δεκνζθφπεζε έδεημε επίζεο φηη νη κηζνί απφ ηνπο λεαξνχο πνπ αλαδήηεζαλ ιχζε ζην πξφβιεκά ηνπο ζην δηαδίθηπν δήισζαλ φηη νη πιεξνθνξίεο πνπ βξήθαλ ηνπο αλεζχρεζαλ πεξηζζφηεξν. (ΚΑΘΗΜΔΡΙΝΗ, ) Έλα laptop γηα ηνλ παππνχ ηνπ Γηώξγνπ Μαπξσηά, 09/04/2011 Πνηνο ζα ην έιεγε πξηλ απφ θακηά δεθαξηά ρξφληα! Ο θ. Πέηξνο, ν εβδνκεληάξεο γείηνλαο πνπ αξληφηαλ πεηζκαηηθά λα πάξεη θηλεηφ ηειέθσλν, έρεη γίλεη ν θαλαηηθφηεξνο νπαδφο ηνπ δηαδηθηχνπ! πληαμηνχρνο, αλχπαληξνο, κφληκνο ζνπιαηζαδφξνο ζηελ πεξηνρή. ιν θαη θάπνπ ηνλ πεηχραηλα, ζην θνχξλν, ζην πεξίπηεξν, ζην ζνππεξκάξθεη. Καζφηη ζηε ζπλείδεζή ηνπ ήκνπλ θάηη ζαλ ηνλ Bill Gates, ιφγσ ηεο ζεηείαο κνπ ζην Πνιπηερλείν, φιν κνπ πέηαγε εξσηήζεηο φπνηε κε έβιεπε. «Να βάισ ΑΝΣΔΔΛ;» θη ελλννχζε ην ΑDSL, «Γθνηδίια ή ερ πιφξεξ;» θη ελλννχζε Mozilla ή Explorer, «Ση ρξεηάδεηαη γηα λα βάισ ζθηπ;» θη ελλννχζε skype Γελ ππάξρεη κεγαιχηεξε θηλεηήξηνο δχλακε απφ ηελ αλζξψπηλε πεξηέξγεηα. Καη ν θ. Πέηξνο είρε πνιιή απφ δαχηε. Σνπ είρα δψζεη έλαλ παιηφ ππνινγηζηή desktop πνπ ήηαλ γηα απφζπξζε «γηα λα γξάθεη επηζηνιέο ζην δήκαξρν» φπσο κνπ είπε ρσξίο λα γξάθεη θαη λα μαλαζβήλεη. Γηα λα θαζαξνγξάςεη κηα επηζηνιή 20 γξακκψλ ήζειε πεξίπνπ 20 θφιιεο Α4. Ο πεξθεμηνληζκφο ηνπ ήηαλ κηα πξαγκαηηθή απεηιή γηα ηα δάζε ηνπ Ακαδνλίνπ. O θ. Πέηξνο ινηπφλ μεθίλεζε αθνπκπψληαο ην πνληίθη ζηελ νζφλε, γηα λα επηιέμεη θάηη, θαη ηψξα έρεη γίλεη εηδηθφο ζηα social media. «Πνην facebook, απηφ είλαη γηα 14ρξνλα, ην twitter είλαη γηα καο» κνπ έιεγε ηελ ηειεπηαία θνξά. Καη ζπλέρηδε κε πεξεθάληα ζηξαηεγνχ πνπ γπξίδεη απφ ληθεθφξα εθζηξαηεία. «Έρσ θηάζεη ηνπο 467 followers». Καη πψο λα κελ ηνπο θηάζεη φηαλ είλαη νθηψ ψξεο ηελ εκέξα ζην internet ζεξθάξνληαο ζε blogs, sites θαη social media. Με ην δηαδίθηπν είρε βξεη ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ παξέα πνπ δελ είρε απνιαχζεη πνηέ ηα ηειεπηαία ρξφληα. Αλ ππάξρεη έλα ππνεθηηκεκέλν target group γηα ην δηαδίθηπν απηφ είλαη νη άλζξσπνη ηεο ηξίηεο ειηθίαο. Με ην ζψκα λα έρεη πάξεη ηελ θαηηνχζα, απνηξέπνληαο απφ θπζηθέο δξαζηεξηφηεηεο θιείλνληαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζπίηη. Κη αλ γηα καο ην πξφβιεκα είλαη ε έιιεηςε ρξφλνπ, γηα εθείλνπο είλαη ην πεξίζζεπκα πνπ δελ έρνπλ ηη λα ην θάλνπλ. Φάρλνπλ απεγλσζκέλα λα βξνπλ δξαζηεξηφηεηεο θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ηνπο απνξξνθά ε απνραχλσζε ηεο ηειεφξαζεο επηηαρχλνληαο έηζη ην αιηζράηκεξ. Φάρλνπλ λα παίμνπλ έλαλ ξφιν πνπ πέξα απφ αγγαξείεο δχζθνια ηνπο δίλνπκε. Γνθηκάζηε λα κάζεηε ζε έλαλ κεγάιν άλζξσπν ηε ρξήζε ηνπ ππνινγηζηή θαη λα ηνλ εμνηθεηψζεηε κε ην δηαδίθηπν. Αμίδεη ηνλ θφπν. ηελ αξρή ζα είλαη αξλεηηθφο («δελ είλαη απηά ηα πξάγκαηα γηα κέλα παηδάθη κνπ», «ηη ηνπο ζέισ εγψ απηνχο ηνπο δηαβφινπο») αιιά αλ επηκείλεηε, ζα ηνπ αλνίμεηε κηα πφξηα πνπ κεηά ζα ζαο επγλσκνλεί. Θα εληππσζηαζηεί, ζα αλαξσηεζεί, ζα δνθηκάζεη φπσο ηα κηθξά παηδηά. ηγά ζηγά ζα αξρίδεη λα αιιειεπηδξά, θάηη πνπ ε ηειεφξαζε δελ κπνξεί λα πξνζθέξεη. Κη αλ αιιειεπηδξά, ζπκκεηέρεη, είλαη εληαγκέλνο θάπνπ, δελ είλαη πηα ν απνθνκκέλνο παξίαο. Ο κεγαιχηεξνο ερζξφο γηα ηνπο ειηθησκέλνπο είλαη ε κνλαμηά. Γελ ηζρπξίδνκαη φηη ε δηαδηθηπαθή παξέα είλαη θαιχηεξε απφ ηε δσληαλή παξέα πνπ πξέπεη λα απνιακβάλνπλ νη κεγάινη άλζξσπνη θαη πνπ πξέπεη λα ηνπο ηελ πξνζθέξνπκε γελλαηφδσξα. Ή φηη είλαη θαιχηεξε απφ ηα εγγφληα πνπ ηξαβάλε απφ ην καλίθη ηε γηαγηά λα ηνπο θάλεη ηηο «δαβνιηέο» πνπ δελ επηηξέπνπλ ν κπακπάο θαη ε κακά. κσο ην δηαδίθηπν είλαη κηα θαιή παξέα γηα ηηο ππφινηπεο ψξεο. Δλεκεξψλεη, πξνβιεκαηίδεη, δηαζθεδάδεη θαη γεληθά δελ αθήλεη ην κπαιφ λα «βαιηψζεη». Παιηά έιεγαλ φηη αλ δελ παίδεηο ραξηηά, δελ ζα έρεηο θαιά γεξάκαηα. Σν δφγκα απηφ θινλίδεηαη ζήκεξα θ αζφηη θαη παζηέληδα έρεη ν ππνινγηζηήο ν νπνίνο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα πνιχ πην ελδηαθέξνληα πξάγκαηα. Υψξηα πνπ γεθπξψλεηαη θαη ην ράζκα ησλ γελεψλ. ηαλ παππνχο θη εγγνλφο απνθηνχλ θνηλή γιψζζα, ηφηε ν παππνχο γίλεηαη αθφκα πην ελδηαθέξνπζα ζπληξνθηά Πνηα ζεηηθή πιεπξά ηνπ δηαδηθηχνπ επηζεκαίλεηαη ζην παξαπάλσ θείκελν; 2. Πψο ην δηαδίθηπν θαη γεληθφηεξα ε ρξήζε ηνπ ππνινγηζηή έρεη επεξεάζεη ηε γισζζηθή καο έθθξαζε; Θεσξείηε πψο ππάξρεη πξφβιεκα; Να ηεθκεξηψζεηε ηελ απάληεζή ζαο. 8

9 Σν δηθαίσκα ζην Δηαδίθηπν Γ. ΓΙΑΝΝΑΡΑΚΗ, 11 Μαξηίνπ 2010 ΣΟ ΒΗΜΑ Ειεπζεξία- ηζφηεο- αδειθφηεο ήηαλ ην ζχλζεκα ηεο επαλάζηαζεο πνπ δηακφξθσζε ην γελεηηθφ πιηθφ ηεο ζχγρξνλεο επξσπατθήο θνηλσλίαο. ηελ απγή ηνπ 21νπ αηψλα δπλακψλεη ην αίηεκα λα πξνζηεζεί κία αθφκε ιέμε: Δηαδίθηπν! Σν δηθαίσκα ζην Γηαδίθηπν είλαη πιένλ ην αίηεκα εθαηνληάδσλ εθαηνκκπξίσλ αλζξψπσλ ζε νιφθιεξν ηνλ πιαλήηε. ρη ησλ ηερλνθξαηψλ ή ησλ ράθεξ αιιά ησλ ζχγρξνλσλ πνιηηψλ πνπ απαηηνχλ αλνηθηή πξφζβαζε ζηελ πιεξνθφξεζε θαη ηε γλψζε. χκθσλα κε πξφζθαηε έξεπλα ηνπ ΒΒC πνπ δηελεξγήζεθε ζε 26 ρψξεο, νη νθηψ ζηνπο δέθα αλζξψπνπο ζεσξνχλ ζεκειηψδεο δηθαίσκα ηελ πξφζβαζε ζηνλ Παγθφζκην Ιζηφ. Δίλαη εληππσζηαθφ κάιηζηα φηη απηή ε ηζρπξή πιεηνςεθία δελ εκθαλίδεηαη κφλν ζηηο ρψξεο κε πςειή δηείζδπζε ηνπ Γηαδηθηχνπ αιιά θαη ζε απηέο πνπ ππνιείπνληαη. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε πεξίπησζε ηεο Σνπξθίαο φπνπ ην πνζνζηφ ησλ εξσηεζέλησλ πνπ ζεσξνχλ ηελ πξφζβαζε ζην Γηαδίθηπν ζεκειηψδεο δηθαίσκα πξνζεγγίδεη ην 90%- πνζνζηφ πςειφηεξν απφ φ,ηη ζε νπνηαδήπνηε επξσπατθή ρψξα. Γπζηπρψο ηα ζηνηρεία ηεο έξεπλαο δελ θαιχπηνπλ ηελ Διιάδα, αιιά εδψ ην δήηεκα έρεη ηεζεί - θαη ζπληαγκαηηθά επηιπζεί- εδψ θαη ζρεδφλ κηα δεθαεηία. Σν χληαγκα ηεο Διιάδαο ξεηά αλαθέξεη φηη «θαζέλαο έρεη δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο. Η δηεπθόιπλζε ηεο πξόζβαζεο ζηηο πιεξνθνξίεο πνπ δηαθηλνύληαη ειεθηξνληθά, θαζώο θαη ηεο παξαγσγήο, αληαιιαγήο θαη δηάδνζήο ηνπο απνηειεί ππνρξέσζε ηνπ Κξάηνπο» (Άξζξν 5α). Βέβαηα απηή ε ζπληαγκαηηθή επηηαγή πνιχ απέρεη απφ ην λα εθθξάδεη ηε ζχγρξνλε ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα. Γέθα ρξφληα κεηά ηελ έλαξμε ηνπ πεξίθεκνπ πξνγξάκκαηνο ηεο Κνηλσλίαο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη αθνχ μνδεχηεθαλ πεξί ηα 2,5 δηζ. επξψ, ν έιιελαο πνιίηεο ζ πλερίδεη λα ληψζεη σο παξίαο ηεο Δπξψπεο. Γηαηί θαη ηα θνλδχιηα πνπ επελδχζεθαλ ειάρηζηα έρνπλ απνδψζεη (εθηηκάηαη φηη κφλνλ ην 10% ησλ έξγσλ ιεηηνπξγνχλ απνδνηηθά) αιιά θαη νη εμειίμεηο ζηνλ ππφινηπν θφζκν θηλνχληαη γνξγά, κε απνηέιεζκα ην ράζκα αλάκεζα ζηελ Διιάδα θαη ηηο πην αλεπηπγκέλεο ρψξεο αληί λα κεηψλεηαη, λα κεγαιψλεη. Έηζη, θαη κε δεδνκέλε ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο Διιάδαο, ην παγθφζκην αίηεκα εδψ παίξλεη επηηαθηηθή κνξθή. ρη κφλν γηαηί ζα δηεπθνιχλεη ηελ πξφζβαζε ησλ Διιήλσλ ζηελ θνηλσλία η εο γλψζεο δεκηνπξγψληαο πξνυπνζέζεηο αλάπηπμεο αιιά θαη γηαηί ην Γηαδίθηπν απνηειεί πιένλ κηα αλαγθαία ππνδνκή ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Μηα ππνδνκή αληίζηνηρε κε απηήλ πνπ απνηεινχζαλ παιαηφηεξα νη ζηδεξφδξνκνη, ην δίθηπν ειεθηξνδφηεζεο αιιά θαη νη δξφκνη, ε απνθνκηδή ησλ απνξξηκκάησλ θαη ε χδξεπζε[ ]. Η ζενπνίεζε ηνπ δηαδηθηχνπ ζηελ εθπαίδεπζε, Αξζξνγξάθνο: ΓΙΩΡΓΟ ΚΑΒΒΑΓΙΑ, 19/05/2011 ην επίθεληξν ησλ ζπδεηήζεσλ γηα ηηο παλειιαδηθέο εμεηάζεηο γηα κηα αθφκα ρξνληά βξίζθεηαη ην ζέκα ηεο Ν. Γιψζζαο. πγθεθξηκέλα δφζεθε ζηνπο ππνςεθίνπο έλα ηκήκα ελφο άξζξνπ απφ ηελ εθεκεξίδα «Καζεκεξηλή» ηνπ δεκνζηνγξάθνπ Π. Μαλδξαβέιε πνπ ζπγρέεη ηηο έλλνηεο ηεο γλψζεο θαη ηεο πιεξνθφξεζεο θαη ραξαθηεξίδεη σο «γθξίληα» θάζε αληίζεηε άπνςε γηα ην ξφιν ηνπ δηαδηθηχνπ. Σν θείκελν ιατθηζηηθά αλαθέξεηαη ζηνλ «εθδεκνθξαηηζκό ηεο γλώζεο» κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ, παξαπνηψληαο ηηο έλλνηεο (ν εθδεκνθξαηηζκφο αθνξά ηνπο ζεζκνχο θαη φρη ηε γλψζε) θαη ζε «κηα πην ηζόηηκε πξόζβαζε ζηε γλώζε» παξαπιαλψληαο ηνπο λένπο γηα. «ηε δεκνθξαηία ηνπ internet». Η αιήζεηα είλαη φηη ε γλψζε νχηε απνζπάηαη εχθνια θαη ηζφηηκα (!), κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ, νχηε πξνζθέξεηαη σο...παθέην απφ ηηο δηάθνξεο ηζηνζειίδεο ηνπ. Γελ πξφθεηηαη γηα θείκελν πξνβιεκαηηζκνχ, αιιά ζενπνίεζεο θαη ζξεζθνιεπηηθήο αληηκεηψπηζεο ηνπ δηαδηθηχνπ. Υαξαθηεξηζηηθά αθφκα θαη ν ηίηινο «γθξίληεο γηα ην δηαδίθηπν» θαλεξψλεη ηελ ππνβάζκηζε θάζε θξηηηθήο θαη αληίζεηεο άπνςεο πξνο ηελ άθξηηε ηερλν - θηιία θαη ηνλ ηερλνθξαηηζκφ. Απηφ δηαπηζηψλεηαη θαη απφ ην πεξηερφκελν ηνπ θεηκέλνπ πνπ άθξηηα θαη δνγκαηηθά ζενπνηεί ηελ ηερλνινγία θαη ην δηαδίθηπν. Σν δηαδίθηπν εμ νξηζκνχ ηαπηίδεηαη κε ην Καιφ θαη ηελ Πξφνδν. ηνλ Παξάδεηζν ηνπ δηαδηθηχνπ δελ ππάξρνπλ θνηλσληθέο αληζφηεηεο θαη αδηθίεο, αθφκα θαη νη απφςεηο γηα «ςεθηαθφ ράζκα» ζηηγκαηίδνληαη σο «γθξίληα». Παξαιιειίδεη ηηο ελζηάζεηο θαη ηελ θξηηηθή πνπ αζθνχλ πνιινί δηαλννχκελνη κε απηέο ησλ ζθνηαδηζηψλ «κνλαρώλ ηνπ Μεζαίσλα βιέπνληαο ηελ πιεκκύξα ησλ αηξεηηθώλ θεηκέλσλ πνπ άξρηζαλ λα βγαίλνπλ από ηηο ηππνγξαθηθέο κεραλέο». [ ] Η επηινγή δελ είλαη ηπραία. Σν ζέκα ζπλδέεηαη κε ηα ηφζν εχερα πεξί «ςεθηαθνχ ζρνιείνπ» θαη ηελ ππνβάζκηζε ηεο γλψζεο ζε απνζπαζκαηηθή θαη θαηαθεξκαηηζκέλε πιεξνθφξεζε. Καη είλαη αιήζεηα φηη νη επηινγέο ησλ δχν ηειεπηαίσλ ρξφλσλ πξνβάιινπλ έλαλ έληνλν θαη καληψδε ηερλνθξαηηζκφ, ζαλ λα επηδηψθνπλ λα θαιχςεη κηαλ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πνπ απνδνκεί ην δεκφζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, αλάγεη ηηο Νέεο Σερλνινγίεο ζε καγηθφ ξαβδί πνπ ζα ιχζεη φια ηα εθπαηδεπηηθά θαη κνξθσηηθά πξνβιήκαηα. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη θαη ην ζέκα πνπ δφζεθε ζηνπο ππνςεθίνπο ησλ Δζπεξηλψλ Λπθείσλ αλαθεξφηαλ ζην θηλεηφ ηειέθσλν θαη ζε πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε απηφ. Παξφκνην ζέκα είρε δνζεί θαη ζηηο πεξζηλέο επαλαιεπηηθέο εμεηάζεηο ησλ Δζπεξηλψλ Λπθείσλ! Δλψ θαη ην 2009, πάιη ζηηο εμεηάζεηο ησλ Δζπεξηλψλ Λπθε ίσλ, ην ζέκα αθνξνχζε «ην ζεηηθφ θαη αξλεηηθφ ξφιν ηνπ δηαδηθηχνπ». Δπίζεο ζηηο εμεηάζεηο ηνπ 2009 ην δεχηεξν δεηνχκελν αθνξνχζε «ηξφπνπο πνπ ζα ζπκβάιινπλ ζηελ αξκνληθή ζπλχπαξμε ηνπ βηβιίνπ κε ηα ειεθηξνληθά κέζα πιεξνθφξεζεο θαη γλψζεο». 9

10 10 Με άιια ιφγηα επηδηψθνπλ λα θπξηαξρήζεη ε λενθηιειεχζεξε άπνςε φηη ε γλψζε δελ είλαη πηα θνηλσληθφ αγαζφ θαη δηθαίσκα, αιιά αηνκηθή δπλαηφηεηα θαη εκπφξεπκα. Η ινγηθή «θάλ' ην κφλνο ζνπ» κε ηελ βνήζεηα ησλ ππνινγηζηψλ θαη ηεο ηερλνινγίαο επηδηψθεηαη λα αληηθαηαζηήζεη ηε ζπιινγηθή δξάζε γηα ην δηθαίσκα ζηε κφξθσζε. «ηνλ θπβεξλόρσξν ιεηηνπξγεί θαζέλαο ζύκθσλα κε ηηο αλάγθεο ηνπ θαη ηηο δπλαηόηεηέο ηνπ», γξάθεη ραξαθηεξηζηηθά ν Π. Μαλδξαβέιεο. Δπνκέλσο, αθνχ ππάξρνπλ νη λέεο ηερλνινγίεο θαη ην δηαδίθηπν, δελ πξέπεη λα δηεθδηθνχκε έλα δεκφζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πνπ λα παξέρεη ζχγρξνλεο γλψζεηο γηα φινπο. Η ινγηθή «θάλ' ην κφλνο ζνπ» κε ηελ βνήζεηα ησλ ππνινγηζηψλ θαη ηεο ηερλνινγίαο επηδηψθεηαη λα αληηθαηαζηήζεη ηε ζπιινγηθή δξάζε γηα ην δηθαίσκα ζηε κφξθσζε. Σν εθπαηδεπηηθφ θίλεκα ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο αζθεί ζνβαξή θξηηηθή ζηε ζενπνίεζε ηεο ηερλνινγίαο θαη ηηο εθαξκνγέο ηεο. χγρξνλεο παηδαγσγηθέο κειέηεο απέδεημαλ φηη ν λένο ηερλνθξαηηζκφο δηφινπ δελ θαιπηέξεπζε ην πλεπκαηηθφ επίπεδν ηεο λενιαίαο. Ο θίλδπλνο λα κεηαηξαπε ί ε εθπαίδεπζε ζε κεραληζηηθή δηαδηθαζία θαη νη καζεηέο λα ζεσξνχλ θάζε άρξεζηε πιεξνθνξία γλψζε θαη γεληθφηεξα λα δνπλ κέζα ζε κηα εηθνληθή πξαγκαηηθφηεηα, είλαη νξαηφο. Η ηερλνινγία δελ πξέπεη νχηε λα ζενπνηείηαη νχηε λα δαηκνλνπνηείηαη. Γελ ππάξρεη ακθ ηβνιία φηη νη λέεο ηερλνινγίεο είλαη έλα ρξήζηκν, απαξαίηεην θαη απηνλφεην εξγαιείν κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ζπλδένληαη κε κηα πνιηηηθή ελίζρπζεο ηνπ δεκφζηνπ ζρνιείνπ πνπ αγθαιηάδεη φια ηα παηδηά ρσξίο θξαγκνχο θαη δηαθξίζεηο κε γλψκνλα ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπο θαη φρη ηελ «ελίζρπζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο» θαη ηε κεηαηξνπή ηνπο ζε παξαγσγηθέο κνλάδεο - θαχζηκε χιε ησλ επηρεηξήζεσλ. 1. Πνηα αξλεηηθά ζεκεία επηζεκαίλεη ν αξζξνγξάθνο ζην θείκελν πνπ δφζεθε ζηηο εμεηάζεηο ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο ηνπ 2011; 2. Πνηνη νη ζηφρνη ηεο Πνιηηείαο φζνλ αθνξά ηε ρξήζε ηνπ δηαδηθηχνπ θαη γεληθφηεξα ηεο ηερλνινγίαο ζην εθπαηδεπηηθφ καο ζχζηεκα ζχκθσλα κε ην παξαπάλσ θείκελν; 3. Πψο αληηκεησπίδεηαη ε ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο ζηελ εθπαίδεπζε ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο; 4. Πνηα ε ζέζε ηνπ γξάθνληνο ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο ζηελ εθπαίδεπζε; ηελ επνρή ηεο αλψηαηεο γλψζεο εμ απνζηάζεσο Σνπ Σάζνπ Οηθνλόκνπ, ΚΑΘΗΜΔΡΙΝΗ, Η εθπαίδεπζε εμ απνζηάζεσο αλαπηχζζεηαη ξαγδαία θαη κεηαβάιιεη ηελ αλψηαηε εθπαίδεπζε. Οη λέεο δπλαηφηεηεο πνπ παξέρεη βαζηδφκελε ζην Γηαδίθηπν δελ πνιιαπιαζηάδνπλ κφλν ηηο επθαηξίεο γηα ζπνπδέο ζε αλψηαην επίπεδν, αιιά ηαπηφρξνλα δεκηνπξγείηαη θαη κία λέα ηάμε ζπνπδαζηψλ: άλσ ησλ 35, ήδε πηπρηνχρνη ή κε, εξγαδφκελνη εθκεηαιιεχνληαη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο, γηα λα δηεπξχλνπλ ηνπο πλεπκαηηθνχο ηνπο νξίδνληεο θαη λα πάξνπλ έλα δεχηεξν ή θαη έλα ηξίην πηπρίν. Πιένλ, δίπια ζην δξφκν πνπ πνξεχνληαη νη λένη θαη μ εθηλάεη απφ ηα καζεηηθά ηνπο ρξφληα, γηα λα θαηαιήμεη ζηελ εξγαζία, δεκηνπξγείηαη έλα λέν κνλνπάηη, φπνπ ε επηδίσμε είλαη ε γλώζε θαζαπηή. ηε ρψξα καο, ν ζεκαληηθφηεξνο εθπξφζσπνο ηεο εθπαίδεπζεο εμ απνζηάζεσο είλαη ην Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην ( χκθσλα κε ηνλ Πξφεδξφ ηνπ, θ. ηαθαξίθα, «ε κεγάιε θαη εηδνπνηφο δηαθνξά ηνπ, πνπ ην θαζηζηά κνλαδηθφ, είλαη φηη δελ εμεηάδεη ειηθία, παξά κφλν δηάζεζε γηα ζπλερή κφξθσζε. Απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ ζηνηρείσλ πνπ έρνπκε πξνθχπηεη φηη ην 62% ησλ θνηηε ηψλ καο είλαη ειηθίαο άλσ ησλ 35 εηψλ. Έρνπκε επίζεο θνηηεηέο θαη θνηηήηξηεο πνπ είλαη άηνκα εμαξηεκέλα ή θξαηνχκελνη θπιαθψλ». Σαπηφρξνλα, ν θ. ηαθαξίθαο εμεηάδνληαο ηηο αιιαγέο πνπ πξνθαιεί ζηελ θνηλσλία ε εθπαίδεπζε εμ απνζηάζεσο, δηαπηζηψλεη: «ε κηα θνηλσλία πνπ ε αλάγθε γηα «ρξφλν» ζπλερψο απμάλεη, ζε κηα θνηλσλία πνπ ε αλάγθε γηα κφξθσζε ζπλερψο απμάλεη, ζε κηα θνηλσλία πνπ ε αλάγθε γηα πιεξέζηεξε γλψζε ζπλερψο απμάλεη ην Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην ζε πιήξε ζπλδπαζκφ κε ην δηαδίθηπν πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα θάιπςεο απηψλ ησλ αλαγθψλ. Δίλαη αθφκα λσξίο, είκαζηε ζηα πξψηα βήκαηα, γηα λα κπνξέζνπκε λα αληηιεθζνχκε πιήξσο ηηο ιεσθφξνπο πνπ έρεη ήδε αλνίμεη ην Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην, είκαζηε φκσο ζην ζεκείν εθείλν πνπ κπνξνχκε θαη λα βιέπνπκε θαη λα νξακαηηδφκαζηε θπξίσο, ην ιακπξφ ηνπ κέιινλ». Πέξα απφ ην Δ.Α.Π. είλαη αξθεηά ηα θνιιέγηα θαη ηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα ηνπ εμσηεξηθνχ πνπ εθπξνζσπνχληαη ζηελ Διιάδα θαη θηλνχληαη πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε. Δίηε εμ νινθιήξνπ κέζσ δηαδηθηχνπ, είηε ζε ζπλδπαζκφ κε ηε θπζηθή παξνπζία, παξέρνπλ γλψζε αλψηαηνπ επηπέδνπ ζε φπνηνλ επηζπκεί θαη κπνξεί λα ηελ απνθηήζεη. κσο, νη ζεκαληηθφηεξεο επθαηξίεο δελ γλσξίδνπλ εζληθά ζχλνξα. Μφλν ηελ ηέρλε ηεο αλαδήηεζεο, ηνπ ζεξθαξίζκαηνο, ηεο εηζαγσγήο κίαο ειεθηξνληθήο δηεχζπλζε ο ζηνλ browser. κσο, πξέπεη λα κπνξεί θάπνηνο λα μερσξίδεη ηηο θαθνηνπηέο, ηνπο επηηήδεηνπο πνπ επηρεηξνχλ λα θεξδνθνξήζνπλ παξέρνληαο εηθνληθά-πιαζηά πηπρία ζε... δχν εβδνκάδεο ή θάηη αλάινγν... Σν Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην ηεο Μ. Βξεηαλίαο, ηεο Ιζπαλίαο, ηεο Γεξκαλίαο, ην Παλεπηζηήκην ηνπ Λνλδίλνπ, ην Cambridge, ην ΜΙΣ, πξνζθέξνπλ ζεκαηηθέο ελφηεηεο, πηπρία, κεηαπηπρηαθά, δηδαθηνξηθά κέζα απφ ην Ίληεξλεη. Άιισζηε νη ζπνπδαζηέο ζην Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην ηεο Μ. Βξεηαλίαο είλαη θαη ζηελ Διιάδα πνιπάξηζκνη, έρνληαο δεκηνπξγήζεη ηηο δηθέο ηνπο θνηηεηηθέο θνηλφηεηεο. ζν θπιάεη ν ρξφλνο, φιν θαη πεξηζζφηεξα θνξπθαία παλεπηζηήκηα ηνπ πιαλήηε αλνίγνπλ ηηο ςεθηαθέο ηνπο πχιεο γηα λα πξνζθέξνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο θαη ηα εθπαηδεπηηθά πηζηνπνηεηηθά ηνπο, πάληα κε ην απαηηνχκ ελν αληίηηκν. Σαπηφρξνλα, εκθαλίδνληαη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν θαη λένη «παίθηεο» πνπ βιέπνπλ ηηο επθαηξίεο πνπ δεκηνπξγεί ε λέα ηερλνινγία ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επηζπκία γηα κφξθσζε. Ο δηθηπαθφο ηφπνο

11 αλαιακβάλεη λα μελαγήζ εη ηνπο 100 πεξίπνπ καζεηέο ηνπ εηεζίσο ζηνλ θφζκν ηεο νθίαο, θαη λα ηνπο δψζεη ηε δπλαηφηεηα λα θηάζνπλ κέρξη θαη ην Bachelor. Ο ηδξπηήο ηνπ, Γηδάθηνξαο Φηινζνθίαο, Geoffrey Klempner, ζηελ εξψηεζε ηη ήηαλ απηφ πνπ ηνλ ψζεζε ζηε δεκηνπξγία ηνπ, είπε ζην Kathimerini.gr: «Γχν εκπεηξίεο πνπ είρα κε νδήγεζαλ ζην λα δεκηνπξγήζσ απηήλ ηε ζρνιή. Η πξψηε ήηαλ ε αλάγλσζε ηνπ κπζηζηνξήκαηνο ηνπ Γηφζηηλ Γθάαξληεξ, ζην νπνίν έλα κηθξφ θνξίηζη αξρίδεη θαη ιακβάλεη αλψλπκεο επηζηνιέο κε καζήκαηα θηινζνθίαο. θέθηεθα, ινηπφλ, φηη ήηαλ ζαπκάζην. Σν άιιν ήηαλ κία βξεηαληθή θσκσδία πνπ είδα θαη ζηελ νπνία έλαο κηθξνθακσκέλνο λεαξφο αλαπηχζζεη ην κπτθφ ηνπ ζχζηεκα, αθνινπζψληαο έλα πξνπνλεηηθφ πξφγξακκα πνπ ηνπ ζηέιλνπλ ηαρπδξνκηθά θαη ζην ηέινο θηάλεη λα ζπκκεηέρεη ζηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο. ην κπαιφ κνπ, ινηπφλ, έθαλα ηνλ εμήο παξαιιειηζκφ: ε θηινζνθία είλαη ζαλ ηε γπκλαζηηθή. Αζθείο ην κπαιφ ζνπ κέζα απφ ηελ αλάπηπμε ησλ ηδεψλ θαη ηεο επηρεηξεκαηνινγίαο. Δθείλε ηελ επνρή πνπ ην μεθίλεζα κφιηο είρα ηειεηψζεη ην βηβιίν κνπ «Naive Metaphysics» θαη έςαρλα λα αζρνιεζψ κε θάηη ελδηαθέξνλ. Γελ ήζεια λα ζπλερίζσ λα δηδάζθσ ζε παλεπηζηήκην θαη απηά ηα δχν πξάγκαηα κε νδήγεζαλ ζην λα θάλσ απηφ ην πξάγκα». Ο θ. Klempner ζρνιηάδνληαο ην ξφιν ηεο εθπαίδεπζεο εμ απνζηάζεσο θαη ηε ζπκβνιή ηνπ Ίληεξλεη ζε απηή, ππνζηήξημε: «Σν πην ζεκαληηθό δήηεκα πνπ πξέπεη λα γίλεη θαηαλνεηό είλαη όηη βξηζθόκαζηε ζε κία επνρή ζπλερόκελεο εθπαίδεπζεο. Απηό ζεκαίλεη όηη καζαίλνπκε γηα όιε καο ηε δσή. Σα επαγγέικαηα ηνπ ζήκεξα είλαη πνιύ πην απαηηεηηθά από όηη ήηαλ ζην παξειζόλ, επεηδή νη ζπλζήθεο αιιάδνπλ πνιύ γξήγνξα. Αθόκε θαη κέζα ζηηο επηρεηξήζεηο, ε εθπαίδεπζε ησλ εξγαδνκέλσλ είλαη ζπλερήο. Δθηόο από απηό, όκσο, παξνπζηάδεηαη ε επηζπκία ζηνπο αλζξώπνπο κέζα από ηε γλώζε λα βειηησζνύλ σο άηνκα, λα δηεπξ ύλνπλ ηνπο νξίδνληέο ηνπο θαη λα κελ ηαπηίδνληαη κε ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο ελαζρόιεζε. Απηό, πιένλ, αξρίδεη θαη γίλεηαη θπζηνινγηθό». «Πξηλ απφ ην Γηαδίθηπν, ν κφλνο ηξφπνο γηα λα παίξλεηο καζήκαηα απφ απφζηαζε ήηαλ κέζσ πξνζσπηθήο αιιεινγξαθίαο. Σν Παλεπηζηήκην ηνπ Λνλδίλνπ είρε νξγαλψζεη πνιχ θαιά έλα ηκήκα εθπαίδεπζεο εμ απνζηάζεσο κέζσ αιιεινγξαθίαο πνπ μεθίλεζε λα ιεηηνπξγεί ην 19ν αηψλα. Τπάξρνπλ, φκσο, ζεκαληηθνί πεξηνξηζκνί ζε απηήλ ηε κέζνδν. Η πξφζβαζε ζην Ίληεξλεη έθεξε κεγάιεο αιιαγέο. Σψξα είλα η δπλαηφ λα παξαθνινπζήζεηο καζήκαηα ελφο παλεπηζηεκίνπ ή ελφο θνιιεγίνπ απφ νπνηνδήπνηε ζεκείν ζηνλ θφζκν θαη λα ζπκκεηέρεηο ζε απηφ κέζσ ή online. Οη δπλαηφηεηεο είλαη απεξηφξηζηεο». Η ηειεπηαία ηνπ θξάζε έξρεηαη θαηά θάπνην ηξφπν ζε ξήμε κε ηελ θξαηαηά αληίιεςε γηα ηηο παλειιήληεο εμεηάζεηο θαη ην κνλφδξνκν πνπ επηβάιινπλ κέζα απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαζηξσκάησζε, ηα θξνληηζηήξηα, ηα αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη ζε απηή ηε δηαδηθαζία θαη θαηαγξάθνληαη θαη ε νινθιήξσζε ηεο πνξείαο κε ηελ ζρεηηθή ή φρη κε ην αληηθείκελν ηεο γλψζεο επαγγεικαηηθή απνθαηάζηαζε. Παξάιιεια, ν ξφινο ηνπ Ίληεξλεη ζηε εθπαίδεπζε εμ απνζηάζεσο είλαη παξφκνηνο κε απηφλ πνπ νχησο ή άιισο βξίζθεηαη ζηνλ ππξήλα ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ: ε δηάρπζε ηεο πιεξνθνξίαο θαη ε αλάπηπμ ε ηεο γλψζεο. Γηα απηφλ ην ιφγν πξέπεη λα επαλαιεθζεί, έηζη φπσο εηπψζεθε, θαη λα αθήζεη κία δεζηή αίζζεζε ζηε ζθέςε ηνπ αλαγλψζηε: Οη δπλαηφηεηεο είλαη απεξηφξηζηεο! ΕΞΕΣΑΕΙ: ΜΜΕ - ΔΙΑΔΙΚΣΤΟ ΚΑΙ ΝΕΟΙ ΔΠΔΡ 2009 ΔΙΑΔΙΚΣΤΟ ΚΑΙ ΓΝΩΗ ΗΜΔΡΗΙΑ 2011 ΠΟΛΙΣΙΜΟ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΑΙΔΕΙΑ. Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΣΗ, Σν Βήκα: Νέεο Δπνρέο, 03/01/2010 [ ]ηαλ ν Κνξαήο ην 1806 αλέζπξε απφ ηνλ ζεζαπξφ ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ηε ιέμε πνιηηηζκφο, γηα λα απνδψζεη εχζηνρα ηε γαιιηθή ιέμε civilisation, «έπαημε» ζπλεηξκηθά α) κε ηε ζρέζε ην π πνιίηε κε ηελ πνιηηεία (αξρηθά ε ι. πνιηηηζκφο δήισλε ηε δηαρείξηζε δεκνζίσλ πξαγκάησλ) θαη β) κε φ,ηη ραξαθηεξίδεη ζπρλά ηνλ άλζξσπν ηεο πφιεο, ηε δπλαηφηεηα κηαο θαιιηέξγεηαο, κηαο πην εθιεπηπζκέλεο ζπκπεξηθνξάο θαζψο θαη κηαο ειεπζεξηφηεηαο (πβ. άζηπ-αζηείνο, ρψξα-ρσξαηά). Έηζη πιάζηεθε ε ι. πνιηηηζκφο κε ηε λεφηεξε ζεκαζία ηεο. Αο ζεκεησζεί φηη αληίζηνηρε ηεο (αξραίαο) ειιεληθήο ιέμεο πνιηηηζκφο ζηηο ζεκαζίεο πνπ αλαθέξακε ππήξμε ε ιαηηληθή ι. civilitas (civis-civilis-civilitas). Απφ ηε Λαηηληθή πξνήιζε θαη ην γαιι. civilisation πνπ εκθαλίδεηαη ην 1721 (σο παξάγσγν ηνχ ξήκαηνο civilizer) θαη θαζηεξψλεηαη κέρξη ηα ηέιε ηνχ 18νπ αηψλα. Γχν αηψλεο λσξίηεξα (απφ ηνλ 16ν αη.) αξρίδεη λα ρξεζηκνπνηείηαη ζηε Γαιιία ε ι. culture πνπ δήισζε ηδίσο ηνλ πλεπκαηηθφ θνηλσληθφ εζηθφ πνιηηηζκφ, ζεκαζία ε νπνία εληζρχζεθε ηνλ 18ν αη. απφ ην Kultur ηνπ Καλη θαη ηηο αληίζηνηρεο ρξήζεηο ηεο Αγγιηθήο θαη ηεο Γεξκαληθήο. Οη ιέμεηο civilisation θαη culture ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ Αγγιηθή θαη ζε άιιεο γιψζζεο σο ζπλψλπκεο κε έκθαζε ζηνλ «ηερληθφ πνιηηηζκφ» θαη «ηνλ εθπνιηηηζκφ» 11

12 ην civilisation θαη σο δεισηηθφ ηνπ εζηθνχ-πλεπκαηηθνχ πνιηηηζκνχ ην culture. Σν ηειεπηαίν απνδφζεθε ζηελ Διιεληθή κε ηε ι. θαιιηέξγεηα, αξραία ιέμε πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε κεηαθνξηθά (σο θαιιηέξγεηα ηνχ πλεχκαηνο, ησλ γξακκάησλ θαη ησλ ηερλψλ), φπσο θαη ην ιαηηληθφ cultura πνπ έδσζε ην culture. Αο πξνζζέζνπκε φηη ζηε ζχγρξνλε γιψζζα καο ππάξρεη ε ηάζε απφ πξνζεθηηθνχο νκηιεηέο λα γίλεηαη δηάθξηζε ζηα επίζεηα πνπ δειψλνπλ ηνλ πνιηηηζκφ. Έηζη ην κελ πνιηηηζκηθφο δειψλεη θάζε ηη πνπ αθνξά ζηνλ πνιηηηζκφ ζε αθεξεκέλν ή θαζαξψο πλεπκαηηθφ επίπεδν (κηιάκε γηα «πνιηηηζκηθά γλσξίζκαηα», «πνιηηηζκηθή αμία», «πνιηηηζκηθφ επίπεδν»), ελψ ην πνιηηηζηηθφο θπξηνιεθηείηαη ζε πξάμεηο θαη δξαζηεξηφηεηεο πνπ απνζθνπνχλ λα πξνζθέξνπλ πνιηηηζκφ (κηιάκε γηα «πνιηηηζηηθή δξάζε», γηα «πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο», «πνιηηηζηηθά επηηεχγκαηα», «πνιηηηζηηθφ αλζξψπηλν δπλακηθφ»). Σν πνιηηηζκηθφο είλαη πεξηγξαθηθφ θαη ζηαηηθφ, ελψ ην πνιηηηζηηθφο είλαη δπλακηθφ, πιεζηάδνληαο ελίνηε ζην εθπνιηηηζηηθφο. ζν θη αλ μελίδεη εθ πξψηεο φςεσο, ηζρχεη ην γεγνλφο φηη νη αξραίνη Έιιελεο, ιαφο πνπ θαηεμνρήλ παξήγαγε πνιηηηζκφ, δελ είραλ ζηε γιψζζα ηνπο ηε ιέμε πνιηηηζκφο κε ηε ζεκεξηλή ζεκαζία ηεο. Η ιέμε πιάζηεθε, φπσο είδακε, κφιηο ην 1806 απφ ηνλ Κνξαή κε αλαζεκαζηνιφγεζε. Πψο δήισλαλ, ινηπφλ, θαη θπξίσο πψο αληηιακβάλνληαλ ηνλ πνιηηηζκφ; Ο πνιχο Werner Jaeger, ζην θιαζηθφ ηξίηνκν έξγν ηνπ Paedeia, κάο δίδαμε πέξαλ πνιιψλ άιισλ φηη ε έλλνηα ηεο παηδείαο ζηνπο αξραίνπο θάιπςε φ,ηη ζήκεξα πεξηιακβάλνπκε ζηελ έλλνηα πνιηηηζκφο (κφξθσζε, πλεπκαηηθή θαιιηέξγεηα, ηέρλεο, γξάκ καηα, επηζηήκεο, παξάδνζε, αμίεο). Παηδεία, ινηπφλ, θαη παίδεπζηο (ζηελ επξχηεξή ηεο έλλνηα) δήισζαλ ηνλ πνιηηηζκφ. Γηαηί κπνξεί ν πνιηηηζκφο φπσο ηνλ ελλννχκε ζηα λεφηεξα ρξφληα, επεξεαζκέλνη απφ αλζξσπνινγηθέο ζεσξήζεηο λα είλαη «ην αμηαθφ ζχζηεκα πνπ δηέπεη ζηάζεηο θαη αληηιήςεηο ελφο ιανχ», σζηφζν ζην βάζνο θαη ζε ζρέζε κε ηνλ άλζξσπν σο πξφζσπν θαη σο ηδηνπξνζσπία, πνιηηηζκφο είλαη ε θαιιηέξγεηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ κέζα απφ ηελ παηδεία πνπ έρεη απνθηήζεη (αηνκηθή, ηππηθή, άηππε, παξάδνζε, αθνχζκαηα, δηαβάζκαηα, βηψκαηα). Γηαθνξίδνληαο νη αξραίνη ηελ πξαθηηθή-επαγγεικαηηθή γλψζε (πνπ δήισλαλ θπξίσο νη ιέμεηο ηέρλε θαη επηζηήκε) απφ ηε γλψζε σο θαιιηέξγεηα (πνπ δήισλαλ θπξίσο ε παηδεία θαη ε παίδεπζε) έθεξλαλ ηελ παηδεία θνληά ζην πεξηερφκελν πνπ πξνζδηνξίδνπκε ζήκεξα σο πνιηηηζκφ ζε πλεπκαηηθφ εζηθφ επίπεδν. Σελ αληίιεςε απηή ηνπ πνιηηηζκνχ ζπκπιήξσλαλ έλλνηεο-ιέμεηο φπσο ε θηινζνθία, ε κνπζηθή (πνπ θάιππηε ηηο ηέρλεο) θαη ηα γξάκκαηα. Φξάζεηο φπσο «επί ηέρλε ή επί παηδεία» (γηα επάγγεικα ή γηα κφξθσζε) δείρλνπλ ηε δηαθνξά πνπ ππήξρε. Αμίδεη επίζεο λα παξαηεξήζνπκε φηη «ην ζπλερέο ηεο γλψζεο», ε δηεπηζηεκνληθφηεηα, ε δηαθιαδηθφηεηα θαη ε δηαζεκαηηθφηεηα, πνπ είλαη δεηνχκελα ζήκεξα ζηελ παηδεία καο γηα κηα νπζηαζηηθή θαη ζθαηξηθή κφξθσζε, ήηαλ εγγελή ζπζηαηηθά ζηελ πνιηηηζκηθή αληίιεςε ηεο παηδείαο ησλ αξραίσλ, νη νπνίνη ζπλδχαδαλ ηε θηινζνθία κε ηε ξεηνξηθή, ηελ ηαηξηθή (θάηη ζαλ αλζξσπνινγία-βηνινγία), κε ηα καζεκαηηθά θαη, βεβαίσο, κε ηε κνπζηθή (ηηο ηέρλεο) θαη ηελ άζθεζε ηνχ ζψκαηνο (πβ. γπκλαζηήξην γπκλάζην). ηαλ ραξαθηεξίδνληαη σο Έιιελεο «νη ηεο ειιεληθήο παηδείαο κεηέρνληεο», είλαη θαλεξφ φηη γίλεηαη αλαθνξά ζηε γεληθφηεξε έλλνηα ηνχ πνιηηηζκνχ θαη ηεο θαιιηέξγεηαο θαη φρη ζηε «ζρνιηθή εθπαίδεπζε» ή ζε ζπγθεθξηκέλεο καζήζεηο (γιψζζαο, θηινζνθίαο θ.ιπ.). Καη φηαλ ε Αζήλα ραξαθηεξίδεηαη σο «Διιάδνο παίδεπζηο», πάιη ν πνιηηη ζκφο, ε Αζήλα σο πνιηηηζηηθφ-πλεπκαηηθφ θέληξν εμαίξεηαη θαη φρη γηα ηελ εθπαίδεπζή ηεο κε ηελ εηδηθφηεξε έλλνηα. Πεπαηδεπκέλνη (ζε αληίζεζε κε ηνπο απαίδεπηνπο) ήηαλ νη θαιιηεξγεκέλνη άλζξσπνη, πνπ γλψξηδαλ, κεηείραλ θαη απνιάκβαλαλ ηνλ πνιηηηζκφ. Βεβαίσο, απηφ πξνυπφζεηε «ειεχζεξν ρξφλν», ζρνιήλ. Αιι αθξηβψο έρεη ζεκαζία σο επηινγή δσήο φηη ε ζρνιή, ν ειεχζεξνο ρξφλνο, δελ κεηεηξάπε ζηελ Αζήλα ζε ζρφιε, ζε αξγία θαη μεθνχξαζε, αιιά αθηεξψζεθε ζηε κφξθσζε θαη ζηελ πξνέθηαζή ηεο, ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ςπρήο, θη έηζη εμειίρζεθε ζε ρνιή θαη ρνιείν (απ φπνπ θαη ε γελίθεπζή ηνπ: school, école, Schule, scuola θ.η.φ). Απηή ε απνθπγή ζρφιεο, ε α -ζρνιία κε ζεκαληηθά ζέκαηα, ε ζπλ-δήηεζε κε ζθνπφ ηελ παίδεπζε, ηε δηαλνεηηθή θαιιηέξγεηα, ηε γλψζε ην π θφζκνπ θαη ηνπ εαπηνχ καο, ηελ παηδεία σο ππέξβαζε ησλ απιψλ βηνινγηθψλ αλαγθψλ θαη άκεζε ζχλδεζε κε ην πλεχκα ηνχ αλζξψπνπ κέζα απφ ηα γξάκκαηα, ηε θηινζνθία, ηηο ηέρλεο, ηελ επηζηήκε, ην ζέαηξν, ηελ πνιηηηθή, ηνλ δηάινγν, απηή ε κεγάιε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θη απηή ε παηδεία είλαη πνπ κπνξνχλ λα καο εκπλεχζνπλ θαη ζήκεξα. Η ειιεληθή πξφηαζε πνιηηηζκνχ (Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΣΗ, Σν Βήκα: Νέεο Δπνρέο, ) Γελ ππάξρεη ακθηβνιία πσο απηφο ν ηφπνο, «ν κηθξφο ν κέγαο», αλ μερσξίδεη γηα θάηη δηαρξνληθά, αλ είλαη επξχηεξα αθνπζηφο ζηα πέξαηα ηνχ θφζκνπ είλαη γηα ηνλ πνιηηηζκφ ηνπ. Ο ειιεληθφο πνιηηηζκφο είλαη ην κέγα θεθάιαην απηήο ηεο ρψξαο, αιιά ζπγρξφλσο θαη ζεκείν αλαθνξάο ζηελ εμέιημε ηνπ αλζξσπίλνπ πλεχκαηνο. Η ζχιιεςε ηνπ πνιηηηζκνχ απφ ηνπο Έιιελεο σο θαιιηέξγεηαο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ην π αηφκνπ, κε ζεζκνχο, αξρέο, αμίεο θαη ηδαληθά πνπ έρνπλ σο επίθεληξν ηνλ άλζξσπν, είλαη έλα πξφηππν πνπ κπνξεί θαη ζήκεξα λα εκπλεχζεη ηνλ άλζξσπν φπνπ γεο. Αθφκε, ε επίζεο ειιεληθή ηαχηηζε ηνχ πνιηηηζκνχ κε ηελ παηδεία, κε ηελ νιφπιεπξε θαιιηέξγεηα ηνπ αηφκνπ κέζα απφ πλεπκαηηθέο δεηήζεηο θαη πξνβιεκαηηζκνχο δηά βίνπ, είλαη κηα 12

13 πξφηαζε δσήο ηνπ Διιεληζκνχ πνπ μεπεξλάεη ηα φξηα ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ ρψξνπ θαη κπνξεί λα ιπηξψζεη ηνλ άλζξσπν ζε θαζνιηθή θιίκαθα. Σν εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη ζε ζρέζε κε ηνλ ηφπν θαη ηνπο αλζξψπνπο πνπ εγέλλεζαλ απηφλ ηνλ πνιηηηζκφ, ζε ζρέζε δει. κε ηελ Διιάδα θαη ηνπο Έιιελεο θαη ζε ζρέζε κε ηε ζπιινγη θή ηνπο έθθξαζε, ηελ Διιεληθή Πνιηηεία, είλαη κε πνηνπο ηξφπνπο απηφο ν πνιηηηζκφο κπνξεί θαη ζήκεξα, κε ηε δηαθνξεηηθή δνκή, έθηαζε θαη λννηξνπία ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ, λα έρεη κηα παξνπζία πξνο ηα έμσ φρη κε πνκπψδεηο «ζσηεξηνινγηθέο» αμηψζεηο αιιά σο αμηνπξεπήο, ζεκλή, νπζηαζηηθή πξφηαζε, κε ηελ αξρνληηά κηαο ππαξθηήο θαη αλεγλσξηζκέλεο πξνζθνξάο, κε ηε θηινδνμία κηαο άιιεο θσλήο κε κεγαινδπλακηθήο, κε αίζζεζε νξίσλ αιιά θαη κε ηφικε θαη πίζηε ζηελ αμία κηαο ηέηνηαο πξφηαζεο. Αλαθέξνκαη ζηνλ ειιεληθφ αλζξ σπηζκφ, φπσο εδξαηψζεθε ζηελ αξραηφηεηα θαη αλαλεψζεθε ζηελ Αλαγέλλεζε θαη φπσο ελέπλεπζε ηνλ επξσπατθφ πνιηηηζκφ. Αλαθέξνκαη ζ έλαλ θαηεμνρήλ αμηαθφ πνιηηηζκφ (θάζε πνιηηηζκφο, βέβαηα, είλαη ζχλνιν αμηψλ), κε αξρέο, αμίεο θαη ηδαληθά πνπ θαηαπιαθψζεθαλ ελ ησ κεηαμχ ζηαδηαθψο ζηε δίλε ηνπ πνιέκνπ θαη ζηε ινγηθή ηεο θπξίαξρεο εμνπζίαο, ηεο ρξεζηκνζεξίαο, ηνπ θαηαλαισηηζκνχ θαη ηεο αληηπλεπκαηηθφηεηαο θαη, θαη επέθηαζε, ηεο βίαο, ηεο ηξνκνθξαηίαο, ησλ κεγαινδπλακηθψλ θηινδνμηψλ θαη ζσηεξηνινγηθψλ επεκβάζεσλ θαη ηεο απφπεηξαο επηθνηλσληαθήο ραιηλαγψγεζεο ηνχ αλζξψπνπ. Πψο, κε πνηα θσλή πνπ ζα ιεηηνπξγήζεη σο θσλή ηεο ζπλεηδήζεσο ηνπ ζχγρξνλνπ θαηαπηεζκέλνπ αλζξψπνπ γηα λα ηνλ νδεγήζεη ζηελ πλεπκαηηθή αθχπληζε, κε πνηνπο ηξφπνπο έλαο κηθξφο ιαφο κ έλαλ κεγάιν πνιηηηζκφ κπνξεί λα απνθηήζεη κηα επξχηεξε παξνπζία, ηαπεηλά, κε ιφγν νπζίαο, κε πξφηαζε δσήο, κε αλαθνξά ζε αξρέο θαη αμίεο πνπ αληέρνπλ ζηνλ ρξφλν θαη κπνξνχλ λα εκπλεχζνπλ θαη λα «ζεθψζνπλ» ηνλ άλζξσπν ηδίσο ζήκεξα. Απηή άιισζηε κπνξεί λα είλαη θαη ε κφλε πνιηηηζκηθή θηινδνμία ηεο ζχγρξνλεο Διιάδνο, έλαο «πλεπκαηηθφο κεγαιντδεαηηζκφο» (κε ηελ θπξηνιεθηηθή ζεκαζία ηεο πξνβνιήο κηαο «κεγάιεο ηδέαο»). Βέβαηα, απηφ πξνυπνζέηεη κηα ζπζηεκαηηθή, επηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλε, αληηθεηκεληθή έξεπλα -κειέηε ησλ αξρψλ θαη ησλ αμηψλ ηνχ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ ζηα ηξία βαζηθά επίπεδά ηνπ: ηελ αξραηφηεηα ην Βπδάληην ηνλ Νέν Διιεληζκφ. Γηαηί δελ είλαη κφλν ε «πλεπκαηηθή έθξεμε» πνπ ζεκεηψλεηαη κε ηνλ αξραίν ειιεληθφ ζηνραζκφ πνπ έρεη ζεκαζία. Δίλαη θαη ε πνιηηηζηηθή επηξξνή ηνπ ρξηζηηαληθνχ Βπδαληίνπ πνπ επί ρξφληα δεζπφδεη θαη επεξεάδεη ηελ Δπξψπε θαη ηελ Αλαηνιή. Καη είλαη αθφκε ην αγσληζηηθφ πξφηππν ην π Νένπ Διιεληζκνχ, πνπ ππξνδνηείηαη απφ έλα θαηεμνρήλ πλεπκαηηθφ θίλεκα, ηνλ Νενειιεληθφ Γηαθσηηζκφ, γηα λα απνηειέζεη παξάδεηγκα επαλαζηαηηθνχ απειεπζεξσηηθνχ αγψλα, ηέηνηνπ πνπ πξνζέιθπζε έλα πξσηνθαλέο ζηε λεφηεξε ηζηνξία θχκα ππνζηεξηθηψλ, ην θχκα ηνχ θηιειιεληζκνχ (ην νπνίν θαη σο φξνο θαη σο πξάμε απνηειεί θάηη πξσηνθαλέο). απηή ηε δηαρξνληθή δηαζηξσκάησζε ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ έρεη θαίξηα ζεκαζία λα θαλεί θαη λα ιεηηνπξγήζεη δηδαθηηθά ε ζρέζε παξάδνζεο θαη λεσηεξηθφηεηαο, δηαηήξεζεο θαη αλαλέσζεο, κίκεζεο θαη δεκηνπξγηθήο αθνκνίσζεο. Γηαηί απηφ πνπ ρξεηάδεηαη ν πνιηηηζκφο ζήκεξα είλαη λέεο πεγέο έκπλεπζεο θαη αο ρξεζηκνπνηήζσ κηα κεγαιφζηνκε έλλνηα αλαγέλλεζεο κέζα απφ ππεξρξνληθέο αμίεο πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο αθεηεξία νπζηαζηηθήο αλαλέσζεο, σο πεγή δεκηνπξγίαο. Γηαηί έλλνηεο φπσο ι.ρ. ε ειεπζεξία, ε αμηνπξέπεηα, ε δεκνθξαηία, ε απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθόηεηαο, ν ζεβαζκόο ζηνλ άλζξσπν σο άλζξσπν, ε εηιηθξηλήο επηθνηλσλία σο ζπλάληεζε αλζξώπνπ κε άλζξσπν, ε αγάπε ζηνλ άιιν, ε εμαζθάιηζε κηαο πνηνηηθήο παηδείαο γηα όινπο, ε αίζζεζε ηνπ κέηξνπ θαη ε αίζζεζε νξίσλ, ε δηάθξηζε (κε ην βάζνο ηεο ρξηζηηαληθήο κνλαζηηθήο ζχιιεςεο), ε αλαδήηεζε ηεο νπζίαο, δει. έλλνηεο ζηηο νπνίεο ζηεξίρηεθε φζν κπφξεζε ν ειιεληθφο πνιηηηζκφο, ελ κέξεη θαη άιινη πνιηηηζκνί θαη νπσζδήπνηε ν επξσπατθφο πνιηηηζκφο ζηηο θαιέο ηνπ ζηηγκέο. Απηέο είλαη πνπ κπνξνχλ λα δψζνπλ έλα λέν ζηίγκα, έλα πξφηππν δσήο ζηνλ πνιιαπιψο απνπξνζαλαηνιηζκέλν ζχγρξνλν άλζξσπν. Τπεξγεληθεχσ, ππεξαπινπνηψ, εμηδαληθεχσ, σξαηνπνηψ, εμαγλίδσ κηα βαξηά, ζιηβεξή, πνιχ ραιαξή έσο «ραιαζκέλε» πξαγκαηηθφηεηα; Ίζσο. Απέλαληη φκσο ζ απηή ηελ πξαγκαηηθφηεηα κπνξνχκε λα αληη ηάμνπκε κηαλ άιιε νξαηή φρη εηθνληθή, εθηθηή φρη ηδεαηή πξαγκαηηθφηεηα, κηα πξαγκαηηθφηεηα πνπ ζα ζηεξίδεηαη ζε αμίεο, φρη λέεο, φρη αίνιεο, φρη απξαγκαηνπνίεηεο, κηα δεχηεξε πξαγκαηηθφηεηα, γηα ηελ νπνία θαη αγσλίζηεθαλ πνιινί κέρξη ζήκεξα θαη αγσλίδνληαη θαη αμίδεη θαλείο λα αγσληζηεί. απηή ηε δεχηεξε πξαγκαηηθφηεηα κπνξεί λα βνεζήζεη σο ζεκείν αλαθνξάο κηα ειιεληθή πξφηαζε πνιηηηζκνχ, ηεο νπνίαο έρεη πξψηα -πξψηα αλάγθε φζν θαη αλ αθνχγεηαη νμχκσξν ν ίδηνο ν ζχγρξνλνο ειιεληζκφο. Αο μεθηλήζνπκε ινηπφλ πξψηα εδψ, ηψξα θη απφ κάο. 13

14 14 Π Α Ρ Α Δ Ο Η Παξάδνζε δε ζεκαίλεη απαξίζκεζε θαη κλείεο παιαηώλ ηίηισλ, αιιά έξγα πνπ δνπλ θαη γνληκνπνηνύλ ηε δεκηνπξγηθή θαληαζία ησλ ζεκεξηλώλ δσ ληαλώλ αλζξώπσλ. Βξηζθόκαζηε ζ' έλα ζηαπξνδξόκη δελ ήκαζηαλ πνηέ απνκνλσκέλνη κείλακε πάληα αλνηρηνί ζ' όια ηα ξεύκαηα - Αλαηνιή θαη Γύζε θαη η' αθνκνηώλακε ζαπκάζηα ηηο ώξεο πνπ ιεηηνπξγνύζακε ζαλ εύξσζηνο νξγαληζκόο. Δίκαζηε ηώξα κέξνο ηεο ινγνηερλίαο ηεο Δπξώπεο (ελλνώ κε ηελ πην πιαηηά έλλνηα) θαη ζπληαξαδόκαζηε θη εκείο, δηθαηνινγεκέλα ή αδηθαηνιόγεηα, από δηαδνρηθέο θξίζεηο, απνθαιππηηθέο εθεπξέζεηο θαη θόβνπο, πνπ δελ αθήλνπλ ηνλ αλζξώπηλν λνπ λα εξεκήζεη - ζαλ ηελ θαιακηά ζηνλ θάκπν. Μπξνζηά ζ' απηά, ηη καο κέλεη γηα λα βαζηάμνπκε αλ απαξλεζνύκε ηνλ εαπηό κα ο; Γε κέλσ ηπθιόο ζηα ςεγάδηα καο, αιιά έρσ ηελ ηδηνηξνπία λα πηζηεύσ ζηνλ εαπηό καο. αο παξαθαιώ λα κε ζπγρσξήζεηε πνπ κλεκνλεύσ εδώ πξνζσπηθέο εκπεηξίεο δελ έρσ άιιν πεηξακαηόδσν από κέλα. Καη ε πξνζσπηθή κνπ εκπεηξία κνύ δείρλεη πσο ην πξάγκα πνπ κε βνήζεζε, πεξηζζόηεξν από θάζε άιιν, δελ ήηαλ νη αθεξεκέλνη ζηνραζκνί ελόο δηαλννπκέλνπ, αιιά ε πίζηε θαη ε πξνζήισζή κνπ ζ' έλαλ θόζκν δσληαλώλ θαη πεξαζκέλσλ αλζξώπσλ ζηα έξγα ηνπο, ζηηο θσλέο ηνπο, ζην ξπζκό ηνπο, ζηε δξνζηά ηνπο. Απηόο ν θόζκνο, όινο καδί, κνπ έδσζε ην ζπλαίζζεκα πσο δελ είκαη κηα αδέζπνηε κνλάδα, έλα άρεξν ζη' αιώλη. Μνπ έδσζε ηε δύλακε λα θξαηεζώ αλάκεζα ζηνπο ραιαζκνύο πνπ ήηαλ ηεο κνίξαο κνπ λα ηδώ. Κη αθόκε, κ' έθαλε λα ληώζσ, όηαλ μαλαείδα ην ρώκα πνπ κε γέλλεζε, πσο ν άλζξσπνο έρεη ξίδεο, θη όηαλ ηηο θόςνπλ πνλεί, βηνινγηθά, όπσο όηαλ ηνλ αθξσηεξηάδνπ λ. Γ. εθέξεο, Γνθηκέο, ηφκ. 2, εθδ. Ίθαξνο». Η παξάδνζή καο Η δηαξθήο εμέιημε, ε βειηίσζε θαη ε ηειείσζε (εληειέρεηα) θάζε νξγαληζκνχ είλαη, θαηά ηνλ Αξηζηνηέιε, θπζηθφο λφκνο θαη ηέινο (ζθνπφο) ηεο δσήο. Απ' απηή ηελ άπνςε, ε δσή δελ ελλνείηαη σο ζηαηηθή θαηάζηαζε, αιιά σο δηαξθήο θίλεζε θαη αδηάθνπε κεηαβνιή απφ απινχζηεξεο ζε πην ζχλζεηεο θαη ηέιεηεο κνξθέο. Έρνληαο, ινηπφλ, σο αξρή απηήλ ηελ αξηζηνηειηθή ζεσξία, κπνξνχκε λα εμεγήζνπκε θαη ηελ αλάγθε λα εμειίζζεηαη, λα πξννδεχεη ζπλερψο ν άλζξσπνο σο αηνκηθή χπαξμε, αιιά θαη σο θνηλσληθή νληφηεηα. Καη κπνξνχκε, επίζεο, λα ζπκπεξάλνπκε πσο ε εμέιημε θαη ε πξφνδνο φρη κφλν πξνυπνζέηεη κηα πξνγελέζηεξε θαηάζηαζε, αιιά θαη ζπληειείηαη αλαθνξηθά κε απηή ηελ θαηάζηαζε. Δπνκέλσο, θάζε λέα κνξθή δσήο πξνέξρεηαη, γελληέηαη θαη, σο έλα βαζκφ, θαζνξίδεηαη απφ ηηο παιηφηεξεο κνξθέο. Γηα ην ιφγν απηφλ θαη ε παξάδνζε κε ηελ πξφνδν, κνινλφηη θαίλνληαη έλλνηεο αζπκβίβαζηεο, θαζψο ε κία αλαθέξεηαη ζην παξειζφλ θαη ε άιιε ζην παξφλ θαη ζην κέιινλ, δελ είλαη παξά εθδειψζεηο ηεο ίδηαο, εληαίαο θαη ζπλερνχο δσήο ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο θνηλφηεηαο ζηελ νπνία δεη.. Παξάδνζε είλαη ηα πνιηηηζκηθά ζηνηρεία ηνπ παξειζφληνο πνπ, επηβηψλνληαο ή θαη αλαβηψλνληαο απφ επνρή ζε επνρή, δηαησλίδνληαη θαη δηακνξθψλνπλ ηα ηδηαίηεξα δηαθξηηηθά γλσξίζκαηα ησλ εζλψλ. Η παξάδνζε δελ πεξηνξίδεηαη ζε θάπνην ρψξν ηεο δσήο. Πεξηέρεη φιεο ηηο εθδειψζεηο ηεο, φπσο άιισζηε θαη ν πνιηηηζκφο. Η ζξεζθεπηηθή παξάδνζε, ε γισζζηθή, ε πλεπκαηηθή θαη ε θαιιηηερληθή δεκηνπξγία ζε φιεο ηηο κνξθέο ηεο, νη θνηλσληθνί θαη νη πνιηηεηαθνί ζεζκνί, νη εζηθέο αμίεο θαη νη παξαδνζηαθέο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο απνηεινχλ ηελ θιεξνλνκηά ελφο ιανχ. Καη ε θιεξνλνκηά απηή είλαη ηφζν πην πινχζηα, φζν πην καθξαίσλε είλαη ε ηζηνξία ηνπ. ' απηή ηελ θαηεγνξία αλήθεη αλακθηζβήηεηα θαη ην ειιεληθφ έζλνο, δηφηη έρεη ηξηζρηιηεηή, ηνπιάρηζην, ηζηνξία. Κη αλ αλαινγηζηνχκε φηη ε αξρή ηεο ηζηνξίαο ελφο έζλνπο είλαη ε θαηάιεμε κηαο πνιχ κεγαιχηεξεο ρξνληθήο πεξηφδνπ, ηεο πξντζηνξίαο ηνπ, ηφηε νη απαξρέο ηεο ειιεληθήο παξάδνζεο αλάγνληαη ζε κπζηθνχο ρξφλνπο. Σν γεγνλφο δε φηη νξηζκέλα, έζησ, ζηνηρεία απηήο ηεο καθξαίσλεο παξάδνζεο επηδνχλ σο ηηο κέξεο καο απνηειεί ηελ απζεληηθφηεξε έθθξαζε κηαο κεγαιεηψδνπο πνξείαο ρνπ ειιεληζκνχ, πνπ, παξά ηηο δπζθνιίεο, θαηάθεξε λα δηαηεξήζεη ηελ παξάδνζε ηνπ θαη ζπγρξφλσο λα δηαηεξεζεί απ' απηήλ. Σα θπξηφηεξα ζηνηρεία ηεο εζληθήο καο παξάδνζεο πξνήιζαλ, θαηά ρξνλνινγηθή ζεηξά -είλαη ζρεδφλ αδχλαην λα ηα θαηαηάμεη θάπνηνο ζχκθσλα κε ην βαζκφ ζπκβνιήο ηνπο ζηε δηακφξθσζε ηεο θπζηνγλσκίαο καο-, απφ ηνλ αξραίν ειιεληθφ πνιηηηζκφ, ην Βπδάληην θαη ηελ Οξζνδνμία, ηηο ζπλζήθεο δσήο θαηά ηελ Σνπξθνθξαηία, ην '21 θαη ηηο μέλεο επηξξνέο. Σα ζηνηρεία απηά είλαη ηα ζεκέιηα ηεο λενειιεληθήο δσήο θαη δηακφξθσζαλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θπζηνγλσκίαο ηνπ Νενέιιελα. Δπηβηψλνληαο ή θαη αλαβηψλνληαο, αλάινγα κε ηελ ηζηνξηθή ζπγθπξία, δηαπφηηζαλ ηε ζθέςε καο θαη, θαηά ζπλέπεηα, επεξέαζαλ ηε λεφηεξε θαη ζχγρξνλε πλεπκαηηθή θαη θαιιηηερληθή δεκηνπξγία, θαζφξηζαλ ηε δνκή, ηελ νξγάλσζε θαη ηνπο πνιηηεηαθνχο ζεζκνχο ηεο θνηλσλίαο καο, ελέπλεπζαλ αμίεο θαη αξρέο δσήο, δηακφξθσζαλ ην λενειιεληθφ ήζνο θαη θαηεχζπλαλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο καο. Γη' απηφ ε παξάδνζε, φρη κφλν ε δηθή καο, αιιά θαη θάζε ιανχ, δελ κπνξεί λα ζεσ ξείηαη θάηη αλνχζην θαη λεθξφ. Αληίζεηα, είλαη γφληκε δχλακε, θαζψο γελλά, ηξνθνδνηεί θαη δηακνξθψλεη ηηο λέεο κνξθέο δσήο, είηε ην αληηιακβαλφκαζηε

15 είηε φρη. [. Κνύηξα, Πεηζηηθόο Λόγνο] Παξάδνζε θαη εζληθή πξφνδνο Αλ ζέινπκε λα έρνπκε κηαλ νινθιεξσκέλε θαη ζαθή εηθφλα γηα ηε ζχγρξνλε δσή καο, θαιφ ζα ήηαλ λα εγθχςνπκε ζηε κειέηε ηνπ παξαδνζηαθνχ καο πνιηηηζκνχ. Δθεί ζα βξνχκε ηα αίηηα θαη, επνκέλσο, ηελ εμήγεζε γηα πνιιά ζέκαηα πνπ καο απαζρνινχλ θαη καο ελδηαθέξνπλ ζήκεξα, αθνχ είλαη γλσζηφ πσο ηίπνηε δε γελληέηαη, ρσξίο λα νινθιεξσζεί ν θχθινο ησλ δηεξγαζηψλ σξίκα λζεο ηνπ θαηλνχξγηνπ πνπ δηαδέρεηαη ην παιηφ. Καη ην θπξηφηεξν, αλ ζέινπκε λα έρνπκε κηαλ αζθαιή θαη ηζνξξνπεκέλε εμέιημε κε ζηαζεξά ζεκεία αλαθνξάο θαη ζσζηφ πξνζαλαηνιηζκφ, αλ ζέινπκε λα πξννδεχζνπκε αμηνπνηψληαο ηα δηθά καο εζληθά θεθάιαηα, πάιη ζα πξέπεη λα ζηξαθνχκε πξνο ηα πίζσ. Μφλν πνπ ε ζηξνθή απηή δε ζα πξέπεη λα γίλεη αλαρξνληζκφο θαη αληηδξαζηηθφηεηα ζε θάζε λεσηεξηζκφ. Γηαηί ζηελ πεξίπησζε απηή ε παξάδνζε φρη κφλν δε ιεηηνπξγεί σο αζηείξεπηε πεγή γλψζεο θαη έκπλεπζεο, αιιά θαζειψλεη ηηο θνηλσλίεο ζε αδξάλεηα, ζηαζηκφηεηα θαη νπηζζνδξφκεζε. Οχηε πξέπεη, βέβαηα, λα κεηαηξαπεί ε εκκνλή ζ' απηή ζε εζλνθεληξηζκφ, ζε ππνηίκεζε δειαδή ηνπ πνιηηηζκνχ άιισλ εζλψλ, πνπ εκπνδίδεη ηηο ηζφηηκεο ζρέζεηο κε απηά. Η παξάδνζε είλαη ε ηζηνξηθή πείξα πνπ ειέγρεη θαη νδεγεί, εθφζνλ είκαζηε ζε ζέζε λα ηελ αμηνπνηνχκε δεκηνπξγηθά, πξνζαξκνζκέλε ζηηο ζχγρξνλεο ζπλζήθεο δσήο, ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο θαη ηηο πξνθιήζεηο ηνπ παξφληνο. Με απηέο, ινηπφλ, ηηο πξνυπνζέζεηο, κπνξνχκε αλεπηθχιαθηα λα ηζρπξηζηνχκε πσο ε παξάδνζ ή καο κπνξεί λα έρεη ηδηαίηεξε ζπκβνιή ζηελ εζληθή καο πξφνδν. ζεο αιιαγέο θη αλ έρνπλ γίλεη ζηε ζχγρξνλε δσή, ε πξφνδνο καο εμαθνινπζεί λα ελλνείηαη θαη λα νξίδεηαη σο εζληθή ππφζεζε. Γελ κπνξνχκε, φκσο, λα κηιάκε γηα εζληθή πξφνδν ρσξίο εζληθή αλεμαξηεζία, ρσξίο ηδηαίηεξε εζληθή πνιηηηζκηθή δεκηνπξγία θαη, ηειηθά, ρσξίο εζληθή νληφηεηα. Πάληα ζηελ ηζηνξία καο ε παξάδνζε ζπλέβαιιε ζ' απηφ. Αλ δελ είρακε ηζηνξηθή κλήκε θαη ζπλείδεζε, αλ δελ είρακε ηελ εζηθή ζσξάθηζε ηεο παξάδνζεο, είλαη ζρεδφλ βέβαην φηη ην έζλνο δε ζα είρε επηβηψζεη θαηά ηηο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο ηεο ζθνδξήο δνθηκαζίαο ηνπ. ' απηέο ηηο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο ν Έιιελαο άληιεζε ην ςπρηθφ ζζέλνο αληίζηαζεο απφ ηελ παξάδνζή ηνπ θαη απφ απηήλ αλαδείρηεθαλ ηειηθά νη αλαγελλεηηθέο δπλάκεηο. Ο πνιηηηζκφο καο ζηηο κέξεο καο δνθηκάδεηαη θαη απεηιείηαη κε αθνκνίσζε αθφκε θαη κε κειινληηθή εμαθάληζε απφ ηελ εμάπισζε, κε άληζνπο φξνπο, κηαο παγθφζκηαο πνιηηηζηηθήο νκνηνκνξθίαο πνπ επηρεηξνχλ λα επηβάιινπλ ηζρπξά ηερλνινγηθά θαη νηθνλνκηθά έζλε. Γηα λα δηαηεξήζνπκε, ινηπφλ, ηελ πνιηηηζηηθή καο ηδηαηηεξφηεηα θαη λα κελ αθειιεληζηνχκε, είλαη αλάγθε λα αλαηξέμνπκε ζηελ απζεληηθφηεηα ηνπ παξαδνζηαθνχ καο πνιηηηζκνχ θαη, αμηνπνηψληαο ηελ πνιηηηζκηθή καο πεξηνπζία, λα δηακνξθψζνπκε ην παξφλ θαη λα πξνδηαγξάςνπκε κε ζηγνπξηά ην κέιινλ. Η απζεληηθφηεξε έθθξαζε ηνπ πνιηηηζκνχ ελφο έζλνπο είλαη ε πλεπκαηηθή ηνπ δσή, ε παξειζνχζα θαη ε ζχγρξνλε. Η πλεπκαηηθή δσή πεξηιακβάλεη ηα δηαλνεηηθά επηηεχγκαηα ελφο ιανχ, είηε απηά αλαθέξνληαη ζηελ επηζηήκε είηε ζηε ιφγηα θαη ιατθή θαιιηηερληθή δεκηνπξγία. Η πινχζηα, επνκέλσο, πλεπκαηηθή παξάδνζε ελφο ιανχ, εθφζνλ δερφκαζηε φηη απηή απνηειεί ηηο ξίδεο, ηα ζεκέιηα πάλσ ζηα νπνία νηθνδν κείηαη θάζε λέν επίηεπγκα, απνηειεί ηελ πνιπηηκφηεξε ππνζήθε γηα ηελ πξφνδ φ ηνπ ζηνλ ηνκέα απηφλ. Καη ε δηθή καο πλεπκαηηθή παξάδνζε είλαη αλεθηίκεηεο αμίαο. Ο θηινζνθηθφο ζηνραζκφο ηεο αξραηφηεηαο, ην δξάκα θαη ηα αξρέηππα δεκηνπξγήκαηα ηεο θιαζηθήο αξρηηεθηνληθήο θαη πιαζηηθήο, ν Νενει ιεληθφο Γηαθσηηζκφο, ν λενθιαζηθηζκφο, ηα δεκνηηθά καο ηξαγνχδηα θαη ηα αξηζηνπξγήκαηα ηεο ιατθήο καο ηέρλ εο απνηεινχλ κεξηθέο απφ ηηο κνλαδηθέο ζηνλ θφζκν εθθξάζεηο ηεο πλεπκαηηθήο καο παξάδνζε ο. Σα δεκηνπξγήκαηα απηά ζπλεηέιεζαλ φρη κφλν ζηε δηθή καο, αιιά, θαηά θαηξνχο, θαη ζηελ πξφνδν ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηζκνχ. Δίλαη δε ηφζν αλεμάληιεηε ε πξνζθνξά ηνπο, πνπ αθφκε θαη ζήκεξα, ή κάιινλ θπξίσο ζήκεξα, ιφγσ ηεο πλεπκαηηθήο θαζίδεζεο θαη ηεο αθαιαηζζεζίαο πνπ επηθξαηεί, έρνπλ πνιιά λα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ πλεπκαηηθή καο πξφνδν. Μπνξνχκε λα δηδαρζνχκε ηξφπνπο ζθέςεο, λα εκπλεπζηνχκε ηδέεο, λα παξαιιάμνπκε κνηίβα, λα αλαζπλζέζνπκε ζηνηρεία, λα αληιήζνπκε γλψζε θαη εκπεηξία ρξήζηκε φρη κφλν γηα ηελ θαηαλφεζε, αιιά θαη γηα ηελ εμέιημε ηεο πλεπκαηηθήο δεκηνπξγίαο. Αξθεί, βέβαηα, λα ηα κειεηήζνπκε κε επιάβεηα θαη επηκέιεηα. Η πλεπκαηηθή θαη θαιιηηερληθή δεκηνπξγία επλνείηαη απφ ηνπο ζεζκνχο θαη ην πνιίηεπκα κηαο θνηλσλίαο. Δηδηθφηεξα, ζε ζπλζήθεο θηιειεχζεξνπ θαη δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο, παξαηεξείηαη πξφνδνο ζε φινπο ηνπο ηνκείο, επεηδή ζπληξέρνπλ νη θαηάιιειεο πξνυπνζέζεηο, ψζηε λα αλαπηχζζεη ειεχζεξα ν πνιίηεο φιεο ηηο δεκηνπξγηθέο πξσηνβνπιίεο θαη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ. Η δεκνθξαηία ζηελ Διιάδα έρεη πνιχ βαζηέο ξίδεο. ' απηφλ εδψ ην ρψξν γελλήζεθε θαη ιεηηνχξγεζε σο πξφηππν πνιηηεχκαηνο. ηηο δχζθνιεο ζπλζήθεο ηνπ ηνπξθηθνχ δπγνχ δηαηήξεζε ηελ άκεζε κνξθή ηεο σο θνηλνηηθ ή απηνδηνίθεζε. Καη ζηα ρξφληα ηεο εζληθήο παιηγγελεζίαο ν ειιεληθφο ιαφο αγσλίζηεθε γηα ηε ζεζκηθή θαηνρχξσζή ηεο κε ηα πληάγκαηα ηνπ Αγψλα, γηαηί πίζηεςε πσο κφλν ζε δεκνθξαηηθέο ζπλζήθεο είλαη δπλαηή ε πξφνδφο ηνπ. Απηή ε παξαδνζηαθή επαηζζεζία ηνπ Έιιελα γηα ειεπζεξία, δηθαηνζχλε θαη δεκνθξαηία απνηειεί ηελ θαιχηεξε εγγχεζε γηα ηελ πξφνδ φ ηνπ, επεηδή ε 15

16 δεκνθξαηία έρεη άξξεθηε ζρέζε κε ηελ πλεπκαηηθή εμέιημε, ηελ εζηθφηεηα θαη ηελ επεκεξία πνιηηψλ θαη θνηλσληψλ. ηελ επνρή καο ε επεκεξία εμαξηάηαη, θαηά θχξην ιφγν, απφ ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ εζλψλ. Γη' απηφ θαη φινη παζρίδνπλ κε θάζε ηξφπν λα βειηηψζνπλ ηελ νηθνλνκηθή ηνπο θαηάζηαζε, λα εθζπγρξνλίζνπλ ηηο κεζφδνπο θαη ηηο ηερληθέο παξαγσγήο, λα απμήζνπλ ην εζληθφ εηζφδεκα. ' απηή ηε δηαδηθαζία, φζν αληηθαηηθφ θη αλ αθνχγεηαη, κπνξεί λα έρεη θαη ε παξάδνζε ηε ζπλεηζθνξά ηεο. Τπάξρνπλ νξηζκέλνη θιάδνη ηεο νηθνλνκίαο ζηνπο νπνίνπο, απφ παξάδνζε, θάζε ιαφο έρεη ηδηαίηεξε εκπεηξία θαη επίδνζε. Ο ειιεληθφο ιαφο παξαδνζηαθά δηαθξίζεθε ζηε λαπηηιία, ζην εκπφξην, ζηε γεσξγία, ηελ θηελνηξνθία, ηελ πθαληνπξγία, ηελ θαηαζθεπή θνζκεκάησλ θ.α. Η δεκηνπξγηθή, ινηπφλ, αμηνπνίεζε απηήο ηεο εκπεηξίαο κπνξεί λα απνθέξεη ζεκαληηθά νθέιε ζηελ νηθνλνκηθή καο πξφνδν. Αο πάξνπκε, γηα παξάδεηγκα, ηελ ηέρλε ηνπ ρξπζνχ θαη ηνπ αξγχξνπ, πνπ έρεη κεγάιε θαιιηηερληθή παξάδνζε, φρη αηψλσλ, αιιά ρηιηεηηψλ. Απφ ηα ρξπζά κπθελατθά θηεξίζκαηα σο ηε ιατθή αξγπξνρνΐα ηεο ηνπξθνθξαηίαο, πεξλψληαο απφ ηε ιεπηή εθδήηεζε ησλ ειιεληζηηθψλ θαη ηε κεγαινπξέπεηα ησλ βπδαληηλψλ θνζκεκάησλ, ε ηέρλε απηή έδεημε θαη δείρλεη πσο αθφκε επδνθηκεί πνιιαπιά ζε ηνχηε ηε γε. Ρίδεο βαζηέο θαη δπλαηέο ηξνθνδνηνχλ, ινηπφλ, ζήκεξα ηνλ Έιιελα ηερλίηε ηνπ ρξπζνχ θαη ηνπ αζεκηνχ, ν νπνίνο, αμηνπνηψληαο ηελ παξάδνζε απηή, κπνξεί λα πξνρσξεί ζε λέεο δεκηνπξγίεο. Γηα φινπο απηνχο ηνπο ιφγνπο πνπ αλαπηχμακε, είλαη ιάζνο λα ζεσξνχκε ηελ παξάδνζε θάηη μνθιεκέλν. Έρεη πνιπζήκαληε αμία, επεηδή είλαη ην ζηαζεξφ ζεκείν γηα ην ζσζηφ πξνζαλαηνιηζκφ καο, αζηείξεπηε πεγή έκπλεπζεο, εγγχεζε γηα ηελ αζθαιή εμέιημε καο θαη αλεθηίκεην εζληθφ θεθάιαην. [. Κνύηξα, Πεηζηηθόο Λόγνο] Γηαηί ράλνληαη νη παξαδφζεηο ζηηο κέξεο καο; Κάπνηα ζηνηρεία ηεο παξάδνζεο ράλνληαη θαη ζα ράλνληαη θαζψο εμειίζζεηαη ε δσή. Απηφ δελ είλαη αλαπφθεπθην, αιιά αλαγθαίν γηα ηελ αλαλέσζε ηεο δσήο, εθφζνλ ηα ζηνηρεία απηά απνδεηθλχνληαη αλαρξνληζηηθά θαη παξσρεκέλα. Πξφθεηηαη γηα ηξφπνπο θνηλσληθήο νξγάλσζεο, γηα αζρνιίεο, γηα αληηιήςεηο, γηα αξρέο θαη αμίεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ, γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ αλάγθεο αλζξψπσλ πνπ έδεζαλ ζε πεξαζκέλεο επνρέο, αιιά δελ αληαπνθξίλνληαη πηα ζηηο λέεο ζπλζήθεο δσήο θαη ζην πλεχκα ηεο επνρήο καο. Γε ζπκβηβάδνληαη κε ηνλ νξζνινγηζκφ θαη ην ξεαιηζκφ πνπ επηθξαηεί ζηελ επνρή καο. Μεξηθέο, κάιηζηα, ζηεξεφηππεο παξαδνζηαθέο αληηιήςεηο, ιφγνπ ράξε γηα ηελ θνηλσληθή ζέζε ηεο γπλαίθαο, είλαη αληίζεηεο κε ηελ ηζφηεηα ησλ αλζξψπσλ θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, γη' απηφ δελ ακθηζβεηνχληαη απιψο, αιιά γίλνληαη, δηθαηνινγεκέλα, αληηθείκελν ζθνδξήο θξηηηθήο θαη πνιεκηθήο. Απνηέιεζκα ηεο εμέιημεο είλαη θαη νη πιεζπζκηαθέο αλαθαηαηάμεηο πνπ έγηλαλ θαη γίλνληαη. Μεγάια ηκήκαηα ηνπ πιεζπζκνχ, αλαδεηψληαο θαιχηεξεο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη δηαβίσζεο, εγθαηέιεηςαλ ηελ χπαηζξν θαη ζπγθεληξψζεθαλ ζηα αζηηθά θέληξα. Μεηαθνκίδνληαο, φκσο, ζηα αζηηθά θέληξα, δελ άιιαμαλ κφλν ηφπν θαηνηθίαο, αιιά θαη ηξφπν δσήο. «Η κεγαινχπνιε δελ απνηειείηαη κφλν απφ έλα άιιν πνζφλ, αιιά θαη απφ έλα άιιν πνηφλ αλζξψπσλ». Άθεζαλ πίζσ ηνπο θαη μέραζαλ ηα ηδηαίηεξα παξαδνζηαθά γλσξίζκαηα πνπ ηνπ ο δηέθξηλαλ: ην γισζζηθφ ηδίσκα ηνπο, ηα ήζε θαη ηα έζηκα ηνπο, ηηο γηνξηέο θαη ηα ηξαγνχδηα ηνπο, ηελ απιφηεηα, ηηο αζρνιίεο θαη ηηο ζπλήζεηεο ηνπο. ηα ζχγρξνλα κεγάια αζηηθά θέληξα δελ ππάξρεη ρψξνο γηα λα επηδήζνπλ -θαη πνιχ πεξηζζφηεξν λα αλαπηπρζνχλ- παξαδνζηαθέο κνξθέο δσήο παξά κφλν σο θνιθινξηθέο εθδειψζεηο θαη ηνπξηζηηθέο αηξαμηφλ. Οη άλζξσπνη απνμελψλνληαη απφ ηε θχζε, νη ζρέζεηο κεηαμχ ηνπο είλαη απξφζσπεο θαη ηππηθέο, νη αλάγθεο -πξαγκαηηθέο ή εηθνληθέο-πνιιέο θαη επείγνπζεο, ν ξπζκφο δσήο έληνλνο θαη αγρψδεο, ε ςπραγσγία ηνπο παζεηηθή, ε ζπκπεξηθνξά ηνπο νκνηφκνξθε. ε ηέηνηεο ζπλζήθεο δσήο νη άλζξσπνη αιινηξηψλνληαη θαη καδηθνπνηνχληαη. Υάλεηαη ε ηδηνπξνζσπία ηνπο, δειαδή ηα ηδηαίηεξα παξαδνζηαθά γλσξίζκαηα πνπ δηαθξίλνπλ ην ήζνο θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηνπ αλζξψπνπ. Οη παξαδφζεηο ζηηο κέξεο καο ράλνληαη, επεηδή έρεη ραζεί, γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο εξγαδφκελνπο, θαη ν δεκηνπξγηθφο ραξαθηήξαο ηεο εξγαζίαο. Σν πξντφλ ηεο εξγαζίαο ηνπ αλζξψπνπ δελ θαζνξίδεηαη πιένλ απφ ηελ πξνζσπηθή ηνπ έκπλεπζε, απφ ηελ επηδεμηφηεηα ηνπ θαη ηελ θαιαηζζεζία ηνπ, αιιά απφ ηε κεραλή πνπ θπξηαξρεί ζε θάζε παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ. Δπηθξαηεί ν απηνκαηηζκφο θαη ε ηππνπνίεζε, ζηνηρεία πνπ θαηαξγνχλ ηελ απζεληηθή πξνζσπηθή δεκηνπξγία κε ηελ νπνία δεκηνπξγείηαη θαη ζπ λερίδεηαη ε παξάδνζε. Ο πην ζεκαληηθφο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ράλνληαη νη εζληθέο παξαδφζεηο ζηελ επνρή καο είλαη ε παγθνζκηνπνίεζε. Με ηελ παγθνζκηνπνίεζε νη νηθνλνκηθνί παξάγνληεο πνπ ειέγρνπλ ηελ αγνξά, ηελ πιεξνθφξεζε, ηελ επηθνηλσλία, ηελ ςπραγσγία πξνβάιινπλ πξφηππα θαηαλάισζεο πνιπηεινχο δσήο θαη ηδέεο, δηαδίδνπλ θαη επηβάιινπλ παγθνζκίσο ηε καδηθή θνπιηνχξα. Η καδηθή θνπιηνχξα παξάγεη θνηλή ζπκπεξηθνξά θνζκνπνιίηηθεο δσήο, παξακεξίδεη εζληθέο θαη ζξεζθεπηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο, κνλνπσιεί ηελ παγθφζκηα θηλεκαηνγξαθηθή, σο έλα βαζκφ θαη ηελ θαιιηηερληθή, παξαγσγή θαη εμάγνληαο ηα πνιηηηζηηθά 16

17 πξντφληα ηεο δεκηνπξγεί έλα θνηλφ παγθφζκην γνχζην. Η αγγιηθή γιψζζα, θαη γηα λα αθξηβνινγνχκε ε «ηερλναγγιηθή» ηνπ Ίληεξλεη θαη ηνπ ρξεκαηηζηεξίνπ, θπξηαξρεί παγθνζκίσο θαη βαζκηαία θαηαξγεί κηα καθξαίσλε παξάδνζε έληερλνπ ιφγνπ. Έηζη, κε ηελ παγθνζκηνπνίεζε αιψλνληαη φινη νη ηνκείο ηεο δσήο ησλ ιαψλ, νηθνλνκία, ηέρλε, ιφγνο, ηδενινγίεο, ζπκπεξηθνξά, ςπρηθφο θφζκνο ησλ αλζξψπσλ θαη πνιηηηθή νξγάλσζε ησλ θνηλσληψλ, θαη ράλνληαη ηα ηδηαίηεξα πνιηηηζηηθά γλσξίζκαηα ησλ εζλψλ, δειαδή νη παξαδφζεηο ηνπο. Οη επηπηψζεηο απηέο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο εληζρχνληαη απφ ηνλ ηνπξηζκφ θαη ηελ μελνκαλία πνπ δηαθαηέρεη πνιινχο κηθξνχο αλαπηπζζφκελνπο ιανχο. Με ηε δνπιηθή κίκεζε μέλσλ πξνηχπσλ θαη ηελ πηνζέηεζε μέλσλ πνιηηηζηηθψλ ζηνηρείσλ θαη ηξφπσλ δσήο νη θνηλσλίεο αιινηξηψλνληαη πλεπκαηηθά θαη εζηθά, απεκπνινχλ παξαδνζηαθέο αξρέο θαη αμίεο θαη ράλνπλ ηελ πνιηηηζηηθή ηνπο ηδηαηηεξφηεηα. [. Κνύηξα, Πεηζηηθόο Λόγνο] Εζληθή ηαπηφηεηα θαη πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο: ν πνιηηηζκφο καο θηλδπλεχεη απφ κάο ηνπο ίδηνπο «Σν άηνκν, κε ηελ ππέξβαζε ησλ θπζηθψλ θαη εζληθψλ ζπλφξσλ θαη ηε δηαζχλδεζή ηνπ κε καθξηλνχο ηφπνπο θαη αλζξψπνπο εθηίζεηαη ζε έλα πνιππνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ. Σν αλ απηφ ζα έρεη ζεηηθά απνηειέζκαηα, αλ ζα ζπκβάιεη δειαδή ζηελ θαιιηέξγεηα ησλ δεκνθξαηηθψλ θαη αλζξσπηζηηθψλ αμηψλ, ζην ζεβαζκφ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ αηφκσλ, ησλ ιαψλ, ησλ πνιηηηζκψλ θηι. ή αλ, αληίζεηα, ζα ρξεζηκνπνηεζεί πεξηζζφηεξν γηα λα θπξηαξρήζεη ν δπλαηφο πάλσ ζηνλ αδχλαην θαη λα ηθαλνπνηεζνχλ ηπθιά νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα, απηφ είλαη δήηεκα ζην νπνίν δελ κπνξεί λα απαληήζεη απφ κφλε ηεο ε ηερλνινγία. Δθείλν πνπ ρξεηάδεηαη λα θαηαλνήζνπκε είλαη φηη θάζε ηερλνινγηθφ "επίηεπγκα" κπνξεί λα έρεη θαη ζεηηθά θαη αξλεηηθά απνηειέζκαηα. Πνιινί θνβνχληαη, παξαδείγκαηνο ράξε, ηνλ θίλδπλν ηεο πνιηηηζηηθήο άισζεο θαη απψιεηαο ηεο εζληθήο καο ηαπηφηεηαο απφ ηελ εηζβνιή επηξξνψλ απφ μέλνπο πνιηηηζκνχο θαη ζπκθέξνληα. Η απάληεζε φκσο ζην ελδερφκελν απηφ είλαη ε απνδνρή ησλ ζεηηθψλ ζηνηρείσλ ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ, ε δηάζσζε ησλ γφληκσλ ζηνηρείσλ ηεο ηδηαίηεξεο καο παξάδνζεο, ε αλαβάζκηζε θαη ε αλάπηπμε ηνπ δηθνχ καο πνιηηηζκνχ, ε δηαηήξεζε ηεο δηθήο καο ηαπηφηεηαο, ε δεκηνπξγηθή ζχλζεζε ησλ αληηζέζεσλ, ε δπλακηθή παξνπζία καο ζην δηεζλή ρψξν, ε αλάπηπμε νξγαλσκέλσλ πξσηνβνπιηψλ θαη θαηλνηνκηψλ, πνπ βειηηψλνπλ ηελ νηθνλνκία, πνπ δείρλνπλ θξνληίδα γηα ηνλ άλζξσπν, ην πεξηβάιινλ, ηνλ πνιηηηζκφ. ε θακηά πεξίπησζε δελ είλαη απάληεζε ε μελνθνβία, ν απνκνλσηηζκφο θαη ε έιιεηςε εκπηζηνζχλεο ζηηο δπλάκεηο καο θαη ζηνλ πνιηηηζκφ καο. Ο πνιηηηζκφο καο δελ θηλδπλεχεη ηφζν απφ ηελ έθζεζή καο ζε άιινπο πνιηηηζκνχο φζν απφ ηελ ίδηα καο ηελ αδπλακία λα αλαπηχμνπκε ηελ παηδεία καο θαη ηελ θνηλσληθή καο αγσγή, απφ ηελ ηάζε γηα άθξηην κηκεηηζκφ θαη ηελ παγίδεπζή καο ζε ζπκθέξνληα πνπ πξνσζνχλ ηηο θαηαλαισηηθέο ππεξβνιέο, ηηο λέεο κφδεο θαη ηελ μελνκαλία. Κηλδπλεχεη απφ ηελ απνπζία παξαγσγήο γιψζζαο, επηζηήκεο θαη ηερλνινγίαο, απφ ηελ απιή εηζαγσγή ηνπο απφ ην εμσηεξηθφ, ηελ αδπλακία φρη κφλν εμάπισζεο ηεο δηθήο καο νηθνλνκίαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ καο έμσ απφ ηα ζχλνξά καο, αιιά θαη δηάζσζεο ησλ θνηηίδσλ ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ, πνπ ππάξρνπλ αλά ηνλ θφζκν θαη έρνπλ ηηο ξίδεο ηνπο ζηελ αξραία Διιάδα. ηαλ έλαο ιαφο ινηπφλ έρεη θάηη λα δψζεη ζηνπο άιινπο θαη ζηελ ηζηνξία (θαη ην γλσξίδεη), δελ έρεη λα θνβεζεί ηίπνηε απφ απηνχο. πσο θαη λα έρεη πάλησο ην πξάγκα, ε άξλεζε λα αλαγλσξίζνπκε θαη λα θαηαλνήζνπκε ηηο εμειίμεηο θαη ε ακπληηθή καο ζηάζε εμαηηίαο ηνπ θφβνπ κήπσο δηαβξσζνχκε απφ ηνπο άιινπ ο είλαη κία ιχζε πνπ νδεγεί ζηελ απνκφλσζε θαη δελ απνηειεί επνηθνδνκεηηθή απάληεζε ζηηο εμειίμεηο απηέο» (Α. Ράπηε). [. Κνύηξα, Πεηζηηθόο Λόγνο]. ΜΟΤΕΙΑ ΜΝΗΜΕΙΑ Ση κπνξεί λα πξνζθέξεη ζην ζχγρξνλν άλζξσπν ε επίζθεςε ζηα ειιεληθά κνπζεία; Ο ζχγρξνλνο άλζξσπνο κπνξεί πνιιαπιψο λα σθειεζεί απφ ηελ επίζθεςε ηνπ ζε ειιεληθά κνπζεία. Σα εθζέκαηα ησλ ειιεληθψλ κνπζείσλ ηνχ δίλνπλ ηελ επθαηξία κηαο ζεξκήο θαη άκεζεο ζπλνκηιίαο κε αηζζεηηθέο κνξθέο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ απφ ηηο απαξρέο ηνπ πνιηηηζκνχ, θαζφξηζαλ θαη επέβαιαλ αηζζεηηθνχο θαλφλεο γηα ηηο κεηαγελέζηεξεο επνρέο. Η ακεζφηεηα ηεο επηθνηλσλίαο απηήο, θαη κάιηζηα ζην γελέζιην ηφπν ησλ κλεκείσλ, ζπκβάιιεη ζηελ θαηαλφεζε θαη ζηελ αθνκνίσζε ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ. Η ζπλνκηιία κε ην έξγν ηέρλεο θάλεη απηή πξαγκαηηθφηεηα ην καθξηλφ ειιεληθφ παξειζφλ. Δπεηδή, φκσο, ν αξραίνο ειιεληθφο πνιηηηζκφο απνηειεί αξρέηππν ηνπ ζχγρξνλνπ ειιεληθνχ -θαη επξσπατθνχ- πνιηηηζκνχ, ε επίζθεςε ζηα ειιεληθά κνπζεία απνηειεί γηα ην ζχγρξνλν άλζξσπν έλα γνεηεπηηθφ, φζν θαη πνιχηηκν, ηαμίδη ζηηο ξίδεο ηνπ παγθφζκηνπ πνιηηηζκνχ. Πψο πξέπεη λα πξνζεγγίδνπκε ηα κλεκεία; Πξέπεη λα πξνζεγγίδνπκε ηα κλεκεία ηνπ ηφπνπ καο έρνληαο ζπλείδεζε ηεο επνρήο, ηνπ θφζκνπ θαη ηνπ πνιηηηζκνχ πνπ ηα δεκηνχξγεζε. Θα ζηξεβιψζνπκε ηε κνλαδηθφηεη ά ηνπο, αλ πξνζπαζήζνπκε λα ηα πξνζεγγίζνπκε θαη λα ηα εξκελεχζνπκε κε ηα δηθά καο θξηηήξηα θαη, πξνπαληφο, αλ ηα πεξηδηαβνχκε βηαζηηθνί 17

18 κε ηελ ππνζπλείδεηε ππεξεθάλεηα γηα ην πφζν εκείο ζήκεξα έρνπκε πξννδεχζεη. Απελαληίαο, ζα πξέπεη λα ζαπκάδνπκε θαη λα εμεηάδνπκε ηα κλεκεία κε ζηνραζηηθή δηάζεζε. Με ηελ νκνξθηά ηνπο, ηελ ππνβιεηηθφηεηά ηνπο, ηε θζνξά ηνπο απφ ην ρξφλν θαη ηηο θαηαζηξνθέο πνπ ππέζηεζαλ απφ βέβεινπο θαη ηεξφζπινπο, κε ηα γεγνλφηα, ηνπο κχζνπο θαη ηνπο ζξχινπο κε ηνπο νπνίνπο ζπρλά ζπλδέεηαη ε δεκην πξγία ηνπο πξέπεη λα καο ζπγθηλνχλ θαη λα καο πξνθαινχλ πξνβιεκαηηζκφ γηα ηελ αλζξψπηλε χπαξμε, γηα ηνλ πνιηηηζκφ, γηα ηελ ηέρλε θαη ηνπο αηζζεηηθνχο θαλφλεο, γηα ηελ πνιηηηζηηθή καο θιεξνλνκηά θαη ηε κνλαδηθφηεη ά ηεο, γηα ηε ζρέζε ηνπ παξειζφληνο καο κε ην παξφλ καο. Γη' απηφ πνιχ ζσζηά ν Υ. Καξνχδνο επηζεκαίλεη: «Γελ αλήθεη ζηηο εύθνιεο θαη πξόρεηξεο απνιαύζεηο ν ειιεληθόο ηόπνο κε ηα κλεκεία ηνπ. Χξεηάδεηαη αξγό πεξπάηεκα, ζπγθέληξσζε, ζηγαλή κειέηε». Πψο ζηέθνληαη νη Έιιελεο απέλαληη ζηα κλεκεία ηνπο; Γηα ηα κλεκεία ηνπ πνιηηηζκνχ καο πνπ βξίζθνληαη δηάζπαξηα ζε θάζε γσληά ηεο ειιεληθήο γεο, νη Έιιελεο απφ ηε κηα δείρλνπλ ηε ιαηξεία ηνπο θαη απφ ηελ άιιε ηελ άγλνηά ηνπο γηα ηελ αμία πνπ έρνπλ. Σα ζαπκάδνπλ, ζηέθνληαη κε επιάβεηα απέλαληί ηνπο, ηα ζεσξνχλ πεξηνπζία θαη θαχρεκά ηνπο, αιιά δε δηζηάδνπλ, πξνθεηκέλνπ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηδηνηειή ζπκθέξνληά ηνπο, λα ηα θαπειεπηνχλ θαη λα ηα θαηαζηξέςνπλ αθφκα. Τπάξρνπλ, δπζηπρψο, αξθεηά παξαδείγκαηα αλέγεξζεο νηθηψλ θαη μελνδνρείσλ ζε αξραηνινγηθνχο ρψξνπο, εθκεηά ιιεπζεο αξραηνινγηθψλ ρψξσλ, ηδηνπνίεζεο κλεκείσλ θαη έξγσλ ηέρλεο θαη αξραηνθαπειίαο. Γηα ηα θαηλφκελα απηά έρεη, αζθαιψο, θαη ε πνιηηεία ηηο δηθέο ηεο επζχλεο. Δλψ ε αλάδεημε θαη ε δηαηήξεζε ησλ κλεκείσλ ζα έπξεπε λα απνηειεί πνιηηηθή πξνηεξαηφηεηα, ζηελ πξάμε δε δηαθαίλεηαη θάηη ηέηνην. Πνιινί αξραηνινγηθνί ρψξνη είλαη αθχιαθηνη θαη ηα κλεκεία πνπ ππάξρνπλ ζ' απηνχο εθηεζεηκέλα ζηηο νξέμεηο νπνηνπδήπνηε ηα επηβνπιεχεηαη. Σα θνλδχιηα πνπ απαηηνχληαη γηα ηε ζπληήξεζ ή ηνπο είλαη αλεπαξθή. Γελ ππάξρεη θαηάιιειε δηακφξθσζε φισλ ησλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη ηα αξραηνινγηθά επξήκαηα δελ εθηίζεληαη ζε ζχγρξνλα κνπζεία πνπ ζα βξίζθνληαη θνληά ζηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο φπνπ βξέζεθαλ. Σν πξνζσπηθφ ησλ αξραηνινγηθψλ ππεξεζηψλ, πνπ ζα ζπλερίδεη ηηο αλαζθαθέο γηα λέα αξραηνινγηθά επξήκαηα, πνπ ζα ηα ζπληεξεί, ζα ηα κειεηά θαη ζα ηα πξνβάιιεη, είλαη ειιηπέο. Καη ην ρεηξφηεξν είλαη φηη αλέρεηαη ηε βεβήισζε ηεο ηεξφηεηαο ησλ ρψξσλ απηψλ κε ηελ εκπνξεπκαηνπνίεζή ηνπο απφ θάζε ινγήο επηηήδεηνπο, πνπ κεηαηξέπνπλ ηε ζρέζε ηνπ Νενέιιελα κε ηα κλεκεία ηνπ ηφπνπ ηνπ απφ κπζηαγσγία ζε εκπνξνπαλήγπξε «εκθηαισκέλν ιάινλ ύδσξ», φπσο ιέεη θαη ε Κ. Γεκνπιά. Η κεγαιχηεξε, σζηφζν, επζχλε ηεο πνιηηείαο βξίζθεηαη ζηελ ειιηπή παηδεία ησλ λέσλ γηα ηα κλεκεία. Οη καζεηέο δελ επηζθέπηνληαη ηαθηηθά θαη νξγαλσκέλα ηα κλεκεία θαη ηνπο ρψξνπο ζηνπο νπνίνπο βξίζθνληαη, δε καζαίλνπλ λα δέρνληαη ηηο αηζζεηηθέο επηδξάζεηο ηνπο, λα ληψζνπλ ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ππνβάιινπλ θαη λα ραίξνληαη ηελ παξνπζία ηνπο ζην πεξηβάιινλ. Γε γλσξίδνπλ ηελ θαιιηηερληθή αμία θαη ηελ εζληθή ζεκαζία πνπ έρνπλ θαη πνιιέο θνξέο δε ληψζνπλ ηελ αλάγθε λα ηα πξνζηαηεχνπλ. Η εθπαηδεπηηθή αμία ησλ κλεκείσλ Σα κλεκεία είλαη εζληθή πεξηνπζία θαη θαχρεκα ελφο ιανχ, θαη ζηελ πεξίπησζ ή καο ηνπ ειιεληθνχ ιανχ. Απιά ή επηβιεηηθά, ηαπεηλά ή κεγαινπξεπή, αθέξαηα ή ζπαξάγκαηα, φξζηα ή κηζνγθξεκηζκέλα ζηέθνπλ ζησπειά θαη καο ππελζπκίδνπλ πνηνη είκαζηε θαη απφ πνχ εξρφκαζηε. Γίλνπλ απάληεζε ζε ππαξμηαθά εξσηήκαηα, ππνβάιινπλ ζπλαηζζήκαηα, πξνθαινχλ ζπλεηξκνχο, πξνβιεκαηίδνπλ θαη δηδάζθνπλ φπνηνλ κπνξεί λα ηα ληψζεη θαη λα θαηαιάβεη ηε «γιψζζα» ηνπο. Καη απηφο πνπ κπνξεί λα θαηαιάβεη θαιχηεξα ηελ αμία ησλ κλεκείσλ είλαη ν θαιιηεξγεκέλνο, ν κνξθσκέλνο, ν επαίζζεηνο θαη θαιαίζζεηνο άλζξσπνο. Αληίζ εηα, ν άμεζηνο άλζξσπνο ηα πξνζπεξλά αλχπνπηνο, ηα παξαβιέπεη, αγλνεί ηελ αμία ηνπο θαη δε δηζηάδεη, αλ κπνξεί, λα ηα θαηαζηξέςεη γηα ηδηνηειείο ζθνπνχο. Καηά ζπλέπεηα, φζν πην πνιιά γλσξίδεη ν άλζξσπνο γηα ηα κλεκεία, φζν πεξηζζφηεξν έρεη ζπλεηδεηνπνηήζεη ηε ιεηηνπξγία θαη ηελ αμία ηνπο, ηφζν πεξηζζφηεξν ηα αγαπά, ηα ζέβεηαη θαη ηα πξνζηαηεχεη. Σν έξγν απηφ είλαη επζχλε, πξσηίζησο, ηεο εθπαίδεπζεο. Πξσηαξρηθφο ζθνπφο ηεο εθπαίδεπζεο είλαη λα θέξεη ηνπο καζεηέο ζε επαθή κε ηα επηηεχγκαηα ηνπ αλζξψπνπ, ζχγρξ νλα θαη παξειζφληα. Γηα λα επηηεπρζεί ν ζθνπφο απηφο, ην βάξνο ηεο εθπαηδεπηηθήο πξνζπάζεηαο πέθηεη θπξίσο ζηε κεηάδνζε ζεσξεηηθψλ γλψζεσλ γηα ηνλ εζληθφ καο θαη γηα ηνλ παγθφζκην πνιηηηζκφ. Λείπεη ε άκεζε βησκαηηθή ζρέζε κε ην παξειζόλ, ε άκεζε, δειαδή, ζρέζε κε ην ρψξν ζηνλ νπνίν έδεζαλ νη άλζξσπνη πνπ δεκηνχξγεζαλ ηνλ πνιηηηζκφ κηαο ηζηνξηθήο πεξηφδνπ θαη κε ηα δεκηνπξγήκαηα ηνπο. Σε δπλαηφηεηα απηή πξνζθέξεη ε επίζθεςε, ε ζπζηεκαηηθή εμέηαζε θαη γλψζε ησλ κλεκείσλ. Αο πάξνπκε γηα παξάδεηγκα κηα επίζθεςε ζηελ Αξραία Αγνξά, ην ρψξν φπνπ παιιφηαλ ε θαξδηά ηεο αξραίαο Αζήλαο. Η εμέηαζε ησλ κλεκείσλ, ιείςαλα θαη ίρλε ησλ νπνίσλ ππάξρνπλ ζε απηή (ε νδφο ησλ Παλαζελαίσλ, νη ηνέο, ην Βνπιεπηήξην, ε Ηιηαία, ην ηξαηεγείν, ηα δεκφζηα γξαθεία, ηα ηεξά), βνεζνχλ ην καζεηή λα εληάμεη ζην ρψξν θαη ζην ρξφλν ηηο γλψζεηο πνπ ζεσξεηηθά, ίζσο θαη απνζπαζκαηηθά, έρεη απνθηήζεη κε ηε κειέηε δηάθνξσλ καζεκάησλ γηα ηελ αξραία Αζήλα θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο, αιιά θαη λα ηηο ζπκπιεξψζεη. Οη γλψζεηο απηέο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ππνβιεηηθφηεηα ηνπ ρψξνπ είλαη πνιχ πηζαλφ λα γίλνπλ αθνξκή γηα έλα 18

19 ηαμίδη ζην ρξφλν, φπνπ κε ηε δεκηνπξγηθή ηνπ θαληαζία ν καζεηήο ζα πξνζπαζήζεη λα αλαβηψζεη ζθελέο θαη γεγνλφηα απφ ηε δσή ηνπ παξειζφληνο, λα κεηαθεξζεί λνεξά ζε απηή, λα ληψζεη πξσηφγλσξα ζπλα ηζζήκαηα, λα ζπγθξίλεη, λα πξνβιεκαηηζηεί θαη λα θαηαιήμεη ζε ζπκπεξάζκαηα πνπ μεπεξλνύλ ηα όξηα ηεο ζρνιηθήο γλώζεο.. Η επαθή ησλ καζεηψλ κε ηα κλεκεία ηνπο βνεζάεη λα θαηαλνήζνπλ ηελ ελόηεηα εθδειώζεσλ ηεο δσήο πνπ θαηλνκεληθά είλαη άζρεηεο. Η εμέηαζε ησλ κλεκείσλ ζα ηνπο βνεζήζεη λα αληηιεθζνχλ ηελ άκεζε ζρέζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζε απηά θαη ζηηο ζπλζήθεο ηεο επνρήο πνπ ηα γέλλεζε. Θα θαηαλνήζνπλ πσο ε αξρηηεθηνληθή ηνπο θαη ν δηάθνζκφο ηνπο, ηα αηζζεηηθά ελ γέλεη ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, αληαλαθινχλ ηελ ηδε νινγία, ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή θαηάζηαζε θαζψο θαη ην πνιίηεπκα πνπ επηθξαηνχζαλ ηελ επνρή πνπ δεκηνπξγήζεθαλ. Έηζη, νη καζεηέο νμύλνπλ ηελ θξίζε ηνπο, δηακνξθώλνπλ δηαιεθηηθή ζθέςε θαη ζπγθξνηνύλ νινθιεξσκέλε άπνςε γηα ηε δσή. Γηαπηζηψλνληαο νη καζεηέο πσο ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ε κνξθή κλεκείσλ δε δηαθέξνπλ κφλν απφ πνιηηηζκφ ζε πνιηηηζκφ, αιιά αιιάδνπλ θαη απφ επνρή ζε επνρή, επεηδή αιιάδνπλ νη ζπλζήθεο δσήο, θαηαλννχλ παξάιιεια θαη ηελ έλλνηα ηεο ηζηνξηθήο-αιιαγήο. πγθξίλνληαο κλεκεία πνπ αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο επνρέο κπνξνχλ λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηηο δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζε απηέο θαη ηηο επηδξάζεηο πνπ άζθεζαλ νη πξνγελέζηεξνη ζηνπο κεηαγελέζηεξνπο. Με απηφ ηνλ ηξφπν θαηαλννχλ; φηη ε εμέιημε ζηε δσή δε γίλεηαη ηπραία, αιιά δηέπεηαη απφ αιιεινπρία. Έηζη, απνθηνχλ θαη κηα νινθιεξσκέλε εηθόλα ηνπ εζληθνύ καο πνιηηηζκνύ. Μειεηψληαο ηα κλεκεία γλσξίδνπλ πνηα είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ηνλ εζληθφ καο πνιηηηζκφ θαη θαηαιαβαίλνπλ γηαηί ηα ζηνηρεία απηά, παξά ηελ πνηθηιία θαη ηηο δηαθνξέο ηνπο απφ επνρή ζε επνρή, είλαη εθθάλζεηο ηνπ ίδηνπ πνιηηηζκνχ, φπσο απηφο αλαπηχρζεθε θαη εμειίρζεθε ζηε καθξαίσλε ηζηνξία ηνπ. Δπηπιένλ, νη καζεηέο είλαη ζε ζέζε λα δηαπηζηψζνπλ ηηο επηδξάζεηο πνπ δέρηεθε, αιιά θαη άζθεζε ν εζληθφο καο πνιηηηζκ φο ζε άιινπο πνιηηηζκνχο, ηηο δηαθνξέο θαη ηα θνηλά ζηνηρεία πνπ έρεη κε απηνχο. Καηά ζπλέπεηα, δε γλσξίδνπλ κφλν ηελ εζληθή καο ηδηαηηεξόηεηα, αιιά ζπλεηδεηνπνηνχλ θαη ηελ πνιηηηζηηθή καο ηαπηόηεηα, ηε ζρέζε καο κε Αλαηνιή θαη Γχζε θαη ηελ νηθνπκεληθφηεηα ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ. Σέινο, φηαλ νη καζεηέο έξρνληαη ζε επαθή κε ηα κλεκεία, κε ηελ νκνξθηά πνπ έρνπλ θαη απηά θαη ην πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν βξίζθνληαη, θαιιηεξγνύλ ηα αηζζεηηθά ηνπο θξηηήξηα. Μαζαίλνπλ, επνκέλσο, λα εθηηκνχλ ηελ αμία ηνπο, λα απνιακβάλνπλ ηελ παξνπζία ηνπο, λα ηα ζπλδένπλ κε ηε δσή ηνπο θαη λα ληψζνπλ ηελ αλάγθε λα ηα πξνζηαηεχνπλ, λα ηα πξνβάιινπλ θαη λα ηα αμηνπνηνχλ. Πξνυπνζέζεηο ια απηά, βέβαηα, πξνυπνζέηνπλ δηαθνξεηηθή εθπαηδεπηηθή αληίιεςε γηα ηα κλεκεία. Η κειέηε ησλ κλεκείσλ πξέπεη λα γίλεηαη ζπζηεκαηηθά θαη, ζην πλεύκα ηεο δεκηνπξγηθήο θαη νιηθήο κάζεζεο, θαιφ είλαη λα ζπλδεζεί κε ηε δηδαζθαιία άιισλ καζεκάησλ, φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα ε ηζηνξία, ηα αξραία ειιεληθά, ε γεσκεηξία, ε ηέρλε, ε πεξηβαιινληηθή αγσγή ή ηα ζξεζθεπηηθά. Απφ ηε δηαθνξεηηθή νπηηθή γσλία θάζε καζήκαηνο, ζα αλαδεηρηνχλ θαη ζα θσηηζηνχλ νη δηαθνξεηηθέο πηπρέο θαη ησλ κλεκείσλ θαη ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ησλ αλζξψπσλ πνπ ηα δεκηνχξγεζαλ, ψζηε ν καζεηήο λα ζπγθξνηήζεη νινθιεξσκέλε άπνςε γηα ηα κλεκεία θαη ηνλ πνιηηηζκφ ζηνλ νπνίν αλήθνπλ θαη εθθξάδνπλ. Ιδηαίηεξε ζεκαζία έρεη θαη ν ηξφπνο πξνζέγγηζεο θαη επίζθεςεο ησλ κλεκείσλ. Μηα επθαηξηαθή θαη επηθαλεηαθή επίζθεςε ησλ κλεκείσλ έρεη, κάιινλ, θησρά θαη παξνδηθά εθπαηδεπηηθά απνηειέζκαηα. Γη' απηφ απαηηείηαη νξγαλσκέλε θαη πξνεηνηκαζκέλε επίζθεςε ησλ κλεκείσλ, ψζηε νη καζεηέο λα ηα γλσξίδνπλ θαιά, λα εκπλένληαη απφ απηά θαη λα απνθηνχλ θίλεηξα γηα έξεπλα θαη κάζεζε. Πξσηφηππε, αιιά απνηειεζκαηηθή είλαη θαη ε πξφηαζε λα πηνζεηνχληαη θαη λα αλαδεηθλχνληαη απφ ζρνιεία κλεκεία ηα νπνία είλαη ππνβαζκηζκέλα θαη άγλσζηα ζην επξχ θνηλφ. Αλ ε πξφηαζε απηή πξαγκαηνπνηεζεί, ζα πξφθεηηαη γηα πνιηηηζηηθή επαλάζηαζε, γηα δπν ιφγνπο: ρηιηάδεο κλεκεία ζε θάζε γσληά ηεο ειιεληθήο γεο ζα ηεζνχλ ππφ ηελ πξνζηαζία θαη ηε θξνληίδα ησλ λέσλ θαη δεθάδεο ρηιηάδεο ειιελφπνπια ζα γλσξίζνπλ άκεζα ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηελ ηζηνξία ηεο ηδηαίηεξεο θαη ηεο κεγάιεο παηξίδαο ηνπο. Πνιχ ζεκαληηθή φρη κφλν γηα ηελ ηζηνξηθή θαη ηελ αηζζεηηθή αγσγή ησλ καζεηψλ, αιιά θαη γηα λα αλαπηπρζεί πλεχκα ζεβαζκνχ θαη αλαγλψξηζεο ηεο αμίαο πνπ έρεη ν πνιηηηζκφο θάζε έζλνπο είλαη θαη νη πνιηηηζηηθέο αληαιιαγέο κε γεηηνληθέο καο ρψξεο θαη κε ρψξεο-κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Με ακνηβαίεο επηζθέςεηο θαη μελαγήζεηο καζεηψλ ζηα κλεκεία θάζε ρψξαο, ζα αλαδεηρηνχλ νη θνηλέο αμίεο πνπ ελψλνπλ ηνπο αλζξψπνπο, φπσο είλαη ηα έξγα ηεο εηξεληθήο δσήο, ε ζπλεξγαζία, ε αιιειεγγχε, ν αιιεινζεβαζκφο, ην θάιινο, θαη ζα θαηαδεηρηνχλ νη βαλδαιηζκνί πνπ πξνθαινχλ ε κηζαιινδνμία, ν θαλαηηζκφο θαη ν πφιεκνο. [. Κνύηξα, Πεηζηηθόο Λόγνο] 19

20 20 Παγθνζκηνπνίεζε Σα ραξαθηεξηζηηθά πνπ θαζνξίδνπλ ηε θπζηνγλσκία ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ είλαη ε εγγχηεηα θαη ε ηαρχηεηα. Δγγχηεηα ζεκαίλεη ηε γεθχξσζε θαη ηελ ππέξβαζε ησλ απνζηάζεσλ πνπ παξαδνζηαθά ρψξηδαλ ρψξεο θαη αλζξψπνπο ηαρχηεηα ζεκαίλεη ηελ επηηάρπλζε ησλ εμειίμεσλ θαη ην γξήγνξν ξπζκφ κε ηνλ νπνίν απηέο πιένλ ζπληεινχληαη. Θα ήκαζηε πην αθξηβείο, αλ ζηα ραξαθηεξηζηηθά απηά πξνζζέηακε ηελ έθηαζε θαη ην βά ζνο ησλ αιιαγψλ πνπ γίλνληαη ζε φιν ηνλ θφζκν. Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά νθείινληαη ζηελ παγθνζκηνπνίεζε θαη ηαπηφρξνλα απνηεινχλ νπζηαζηηθά ην πεξηερφκελν ηεο. Με ηνλ φξν «παγθνζκηνπνίεζε» ελλννχκε, θαηαξρήλ, ηε ζχλζεηε δηαδηθαζία ππέξβαζεο ησλ εζληθψλ ζπλφξσλ. Ιζηνξηθά, ηα γεσγξαθηθά ζχλνξα φξηδαλ ηα φξηα ηεο εζληθήο επηθξάηεηαο. ήκεξα ηα φξηα απηά, ρσξίο λα έρνπλ ηππηθά θαηαξγεζεί, νπζηαζηηθά δελ πθίζηαληαη. Σν λφεκα ηεο εζληθήο επηθξάηεηαο θαη καδί ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο έρεη πεξηνξηζηεί. Γελ είλαη, γηα παξάδεηγκα, καθξηά ε επνρή θαηά ηελ νπνία ε δηαθίλεζε πξντφλησλ απφ ρψξα ζε ρψξα γηλφηαλ ζχκθσλα κε νξηζκέλνπο θαλφλεο εηζαγσγήο θαη εμαγσγήο ππφ ηελ επνπηεία θαη ηνλ έιεγρν ηνπ θξάηνπο, ελψ ε ιαζξαία εμαγσγή ζπλαιιάγκαηνο ήηαλ παξάλνκε θαη ηηκσξνχληαλ απζηεξά. Η δηαδηθαζία απηή δελ ηζρχεη πηα θαη ε δηαθίλεζε εκπνξεπκάησλ θαη ρξήκαηνο έρεη απινπζηεπζεί. ήκεξα κπνξεί θάπνηνο, φρη κφλν επαγγεικαηίαο, αιιά θαη ηδηψηεο, λα παξαγγείιεη απφ ην Γηαδίθηπν έλα πξντφλ πνπ παξάγεηαη ζε μέλε ρψξα θαη λα ην παξαιάβεη ζρεηηθά ζχληνκα ρσξίο γξαθεηνθξαηηθέο δηαηππψζεηο ή λα δηαθηλήζεη θεθάιαηα απφ ηε ρξεκαηαγνξά κηαο ρψξα ζηε ρξεκαηαγνξά κηαο άιιεο ρψξαο κε κηα εληνιή πνπ κπνξεί λα δνζεί ηειεθσληθά ή απφ ην Γηαδίθηπν θαη λα εθηειεζηεί ακέζσο, νε πξαγκαηηθφ ρξφλν! Δπίζεο, βηνκεραληθέο κνλάδεο, επηρεηξήζεηο θαη εηαηξείεο ηδξχνληαη ή κεηαθέξνληαη θαη εγθαζίζηαληαη, αλάινγα κε ηα ζπκθέξνλη ά ηνπο, απφ παξαδνζηαθά βηνκεραληθά θέληξα ζε ρψξεο πνπ πξνζθέξνπλ πξψηεο χιεο, ππνδνκή, θηελφ εξγαηηθφ δπλακηθφ, θνξναπαιιαγέο. Γελ αίξνληαη κφλν νη ρξνληθνί θξαγκνί θαη νη εζληθνί πεξηνξηζκνί πνπ ίζρπαλ, αιιά θαη νη ηνπηθνί. ήκεξα, ράξε ζηα ηαρχηαηα ζχγρξνλα κέζα ζπγθνηλσλίαο θαη κεηαθνξάο, άλζξσπνη θαη εκπνξεχκαηα δηαθηλνχληαη απφ ηε κηαλ άθξε ηνπ θφζκνπ ζηελ άιιε ζε ειάρηζην, ζπγθξηηηθά κε ην παξειζφλ, ρξφλν. Πνχ νθείιεηαη ε παγθνζκηνπνίεζε; Απφ ηα παξαδείγκαηα πνπ αλαθέξζεθαλ γίλεηαη θαλεξφ φηη ε παγθνζκηνπνίεζε ππήξμε απνηέιεζκα αθελφο ηεο εθπιεθηηθήο ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο θαη εμέιημεο, ηδηαίηεξα ζηνλ ηνκέα ησλ ηειεπηθνηλσληαθψλ κέζσλ θαη ηεο πιεξνθνξηθήο, θαη αθεηέξνπ ηεο αλάγθεο λα δηαθηλνχληαη αγαζά θαη λα πξνζθέξνληαη ππεξεζίεο ζε φιεο ηηο αγνξέο ηνπ θφζκνπ ρσξίο δαζκνινγηθνχο ή άιινπο εζληθνχο πεξηνξηζκνχο. Οπζηαζηηθά, φκσο, πίζσ απφ ηελ παγθνζκηνπνίεζε βξίζθεηαη ην κεγάιν δηεζλέο θεθάιαην πνπ ρξεζηκνπνηεί ηελ ηερλνινγία θαη ηηο νηθνλνκηθέο ηνπ δπλαηφηεηεο, γηα λα εμαπιψζεη ηηο παξαγσγηθέο θαη εκπνξηθέο ηνπ δξαζηεξηφηεηεο ζε θάζε γσληά ηεο νηθνπκέλεο, λα εθκεηαιιεπηεί θπζηθέο πινπηνπαξαγσγηθέο πεγέο θαη αλζξψπνπο, γηα λα απμήζεη ηα θέξδε ηνπ, λα εμαπιψζεη θαη λα εδξαηψζεη παγθνζκίσο ηελ νηθνλνκηθή θαη ηελ πνιηηηθή -απηά ηα δχν πάλε καδί- θπξηαξρία ηνπ. Γη' απηφ ππνζηεξίδεηαη φηη ε παγθνζκηνπνίεζε απνηειεί έλα ζηάδην ζηε δηαδηθαζία νινθιήξσζεο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Απνηειέζκαηα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο Μπνξεί ε παγθνζκηνπνίεζε λα νθείιεηαη ζηε ζχγρξνλε ηερλνινγηθή θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ηα απνηειέζκαηα ηεο, φκσο, δηαρένληαη θαη επεξεάδνπλ πνιινχο θαη ζεκαληηθνχο ηνκείο ηεο δσήο καο. Σα απνηειέζκαηα απηά είλαη ηφζν ζεηηθά φζν θαη αξλεηηθά. Θεηηθά Θεηηθέο είλαη νη νηθνλνκηθέο αιιαγέο, εθφζνλ ηα νθέιε πνπ πξνθχπηνπλ απφ απηέο δελ ηα θαξπψλνληαη κφλν ιίγνη, αιιά ηα απνιακβάλνπλ φιεο νη ρψξεο θαη φινη νη άλζξσπνη. Απφ ηελ άπνςε απηή ε δηαζπνξά ησλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζε θάζε γσληά ηεο νηθνπκέλεο, ν δηεζλήο θαηακεξηζκφο ζηελ παξα γσγή ησλ πξντφλησλ αλάινγα κε ην ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα πνπ έρεη θάζε ρψξα, ν αληαγσληζκφο ησλ επηρεηξήζεσλ, ην άλνηγκα ησλ αγνξψλ θαη ε αλάπηπμε ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ είλαη ηδηαίηεξα σθέιηκα θαη γηα ηηο αλαπηπγκέλεο, αιιά θαη γηα ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Πνιινί άλζξσπνη βξίζθνπλ δνπιεηά ζηε ρψξα ηνπο θαη έηζη αλαθφπηεηαη ε καδηθή κεηαλάζηεπζε απφ ηηο ππαλάπηπθηεο θαη αλαπηπζζφκελεο ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο. Οη επελδχζεηο ζε ρψξεο κε νηθνλνκηθή θαη ηερλνινγηθή πζηέξεζε ίζσο απνδεηρηνχλ ε πην απνηειεζκαηηθή ιχζε γηα ηελ αλαραίηηζε ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θχκαηνο απφ ηηο ρψξεο απηέο ζηηο βηνκεραληθά αλαπηπγκέλεο ρψξεο. Δμάιινπ, ην ρακειφ θφζηνο παξαγσγήο πξντφλησλ ζηηο ρψξεο απηέο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηνλ αληαγσληζκφ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ εηαηξεηψλ, επηηξέπεη λα δηαηεξνχληαη ζε ζρεηηθά ρακειά επίπεδα νη ηηκέο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. Απηφ επλνεί ηελ αγνξαζηηθή δχλακε ησλ θαηαλαισηψλ θαη ηε βειηίσζε ηνπ βηνηηθνχ ηνπο επηπέδνπ. ηα ζεηηθά ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, αζθαιψο, ζπγθαηαιέγεηαη θαη ε επηθνηλσλία ησλ αλζξψπσλ. Με ηα ζχγρξνλα ηειεπηθνηλσληαθά κέζα (ζηαζεξή θαη θηλεηή ηειεθσλία, Γηαδίθηπν, ξαδηφθσλν, ηειεφξαζε) νη άλζξσπνη επηθνηλσλνχλ ακέζσο, ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν, φζν κεγάιε θη αλ είλαη ε απφζηαζε πνπ ηνπο ρσξίδεη. Απηφ ζεκαίλεη φηη ν ρξφλνο απνδεζκεχηεθε απφ ην ρψξν. Δηδήζεηο γηα ζεκαληηθά γεγνλφηα κεηαδίδνληαη κε αζηξαπηαία ηαρχηεηα ζε φια ηα κήθε θαη ηα πιάηε ηνπ πιαλήηε καο, πιεξνθνξίεο θαη γλψζεηο γίλνληαη θηήκα φισλ ησλ αλζξψπσλ. Η πιεξνθνξία δελ αλαθέξεηαη κφλν ζηηο εμειίμεηο πνπ ζπληεινχληαη, αιιά πξνθαιεί θα η επηηαρχλεη ηηο εμειίμεηο. Γη' απηφ θαη απνθηά εμαηξεηηθή ζεκαζία θαη αμία γηα φπνηνλ ηελ θαηέρεη. Οη γεσγξαθηθέο απνζηάζεηο πνπ ρψξηδαλ ηνπο αλζξψπνπο παξακέλνπλ, βέβαηα, νη ίδηεο, φκσο ε λνεξή θαη ζπλαηζζεκαηηθή πξνζέγγηζ ή ηνπο είλαη πηα