ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔ ΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔ ΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔ ΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΛΑΓΓΕΣΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Η ΈΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΣΤΟΥΣ JOHN STUART MILL ΚΑΙ JOHN RAWLS ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΚΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Α. Μ. Φ. : 318 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ: σελ.3 JOHN STUART MILL Εισαγωγή σελ. 5 Η Θεωρία του Ωφελιμισμού στη σκέψη του John Stuart Millσελ. 9 Ατομικότητα- Κοινωνική Ομοιομορφία σελ.12 Η Αξία της Ελευθερίας και της Αυτονομίας Η Ελευθερία της Έκφρασης JOHN STUART MILL :Επίλογος σελ.16 σελ.22 σελ.27 JOHN RAWLS Εισαγωγή Η Αρχή της Αυτονομίας Η Έννοια της Ελευθερίας και της Ισότητας Η Πρωταρχική Θέση και το Πέπλο της Άγνοιας JOHN RAWLS:Επίλογος σελ.30 σελ.32 σελ.34 σελ.42 σελ.49 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ JOHN STUART MILL ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ JOHN RAWLS σελ.52 σελ.56 σελ.60 σελ.62 2

3 «ΠΡΟΛΟΓΟΣ» Σε κάθε οργανωμένη κοινωνία είναι απαραίτητος ο σαφής καθορισμός των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων όλων των μελών που την αποτελούν, προκειμένου να εξασφαλισθεί η ελευθερία όλων και να προστατευθούν τα νόμιμα δικαιώματά τους. Οι ατομικές ελευθερίες παρέχονται από τις πολιτείες για να μπορούν τα άτομα ανεμπόδιστα να αναπτύσσουν σε όλους τους τομείς ελεύθερα τη σκέψη και την πράξη τους. Η ελευθερία λοιπόν είναι βασικός όρος για να πραγματοποιούνται όλες οι θεωρητικές και πρακτικές αξίες σε κάθε άτομο και στο κοινωνικό σύνολο. Η ελεύθερη δραστηριότητα των πολιτών ανακόπτεται από την ελευθερία των άλλων και το σημείο αυτoύ του περιορισμού προσπαθούν να διευκρινίσουν μέσα από το έργο τους αρχικά ο John Stuart Mill και μετέπειτα ο John Rawls. Σε μια προσπάθεια ορισμού της έννοιας της ελευθερίας θα λέγαμε ότι πρόκειται για την ανεξαρτησία των ατόμων από κάθε μορφής εσωτερικό και εξωτερικό καταναγκασμό. Εσωτερικός καταναγκασμός είναι η καταδυνάστευση του ανθρώπου από τα πάθη, τις ορμές, τις έξεις και τις αδυναμίες του, από τις προλήψεις και την άγνοια. Αντίθετα, ο εξωτερικός καταναγκασμός έχει τη μορφή της βίας που ασκείται είτε από κάποιον κατακτητή σε υποδουλωμένη χώρα, είτε από κάποιον τύραννο που κυβερνά αυταρχικά, είτε από τους συνανθρώπους μας στις καθημερινές μας σχέσεις. Η ελευθερία τιμήθηκε περισσότερο από κάθε άλλο αγαθό. Η περηφάνια, η αξιοπρέπεια, η ίδια μας η ευτυχία είναι συνδεδεμένες με αυτή. Η ελευθερία εξασφαλίζει σε όλους μας τη δυνατότητα να αισθανόμαστε ρυθμιστές της ζωής και της μοίρας μας. Αυτή επιτρέπει στο άτομο να αναπτύξει όλες του τις ικανότητες, να πετύχει την υλική του ευημερία και να ολοκληρώσει την προσωπικότητά του. Δίνει 3

4 περιεχόμενο στη ζωή και πάνω σε αυτή θεμελιώνεται η ευτυχία μας. Τίποτα δεν μπορεί να αναπληρώσει την έλλειψη της ελευθερίας, γι αυτό και δεν είναι λίγοι εκείνοι που δε διστάζουν να θυσιάσουν και την ίδια τους τη ζωή για την περιφρούρηση αυτού του αγαθού. Ελευθερία όμως δε σημαίνει ασυδοσία, αλλά εκούσια συμμόρφωση προς τις επιταγές της ηθικής συνείδησης και τους πολιτειακούς νόμους. Διαφορετικά η ελευθερία καταντά αυθαιρεσία. Η ελεύθερη πράξη δεν αντίκειται στο νόμο, στην ελευθερία των άλλων και στην ηθική. Ιδανική είναι η κατάσταση εκείνη όπου εναρμονίζεται η ελευθερία όλων των μελών μιας κοινωνίας που γνωρίζουν τα όριά τους και γι αυτό δεν ξεπέφτουν ποτέ στην αναρχία. Η ασύδοτη ελευθερία δεν μπορεί να ευδοκιμήσει μέσα σε μια κοινωνία που προϋποθέτει για τα άτομα ορισμένες υποχρεώσεις. Αυτό που προσπάθησαν ο John Stuart Mill και ο John Rawls ήταν να καθορίσουν το κριτήριο εκείνο που θα περιόριζε την ατομική ελευθερία σταθμίζοντας τα συμφέροντα του συνόλου και τους φραγμούς που είναι αναγκαίο να τεθούν, προκειμένου η ελευθερία των ξεχωριστών μονάδων να μη ζημιώσει το σύνολο. Τόσο ο φιλελευθερισμός του Mill όσο και ο φιλελευθερισμός του Rawls λαμβάνουν υπόψη τους την πολυποίκιλη διάσταση της ανθρώπινης φύσης και συνεπώς της ελευθερίας των ανθρώπων. Η διαχρονικότητα των θεωριών τους είναι το χαρακτηριστικό εκείνο που τις καθιστά κυρίαρχες στο χώρο της πολιτικής φιλοσοφίας παίζοντας καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του πολιτικού στοχασμού. Απώτερος σκοπός της παρούσης εργασίας είναι η προσπάθεια αποσαφήνισης της θεωρίας της ελευθερίας του Mill και πώς αυτή προωθείται μέσα από τη σύγχρονη ματιά του Rawls. Κοινή βάση των δυο θεωριών δεν είναι άλλη από την ανάγκη οικοδόμησης μιας νέας κοινωνίας, η οποία θα θεμελιώνεται στην ελευθερία και στην αυτονομία. 4

5 «ΕΙΣΑΓΩΓΗ» JOHN STUART MILL Ένας από τους κορυφαίους Άγγλους φιλοσόφους, κοινωνιολόγους και οικονομολόγους της εποχής του ήταν ο John Stuart Mill (Λονδίνο 1806 Αβινιόν 1873), του οποίου οι απόψεις άσκησαν μεγάλη επιρροή στην πολιτική και φιλοσοφική σκέψη της εποχής του. Ήταν θεμελιωτής της φιλελεύθερης κλασικής παράδοσης του 19 ου αιώνα, και προσπάθησε να καταστήσει τη λογική ως επιστήμη της αλήθειας. Ο Mill ασπάστηκε την ωφελιμιστική θεωρία του Ιερεμία Μπένθαμ, την οποία ανανέωσε με τις δικές του ιδέες. Πολιτεύτηκε με το κόμμα των φιλελευθέρων και το 1865 μπήκε στην βουλή των κοινοτήτων. Ήταν υποστηρικτής της ισότητας των δύο φύλων, της εκπαίδευσης και υπέρμαχος της ελευθερίας, θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε στην παρούσα εργασία διεξοδικά. Κατά την διάρκεια του 19 ου αιώνα σημειώθηκε στο σύγχρονο κόσμο μια σημαντική μεταβολή που επηρέασε τη μορφή του, τη σύστασή του και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων καθοριστικά. Η Γαλλική επανάσταση και οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι έληξαν (1815). Στη Βρετανία η περίοδος που ακολουθεί είναι περίοδος χωρίς πολεμικές αναταραχές και έτσι η χώρα οδηγείται σε οικονομική ανάπτυξη. Ήταν η εποχή κατά την οποία σημειώθηκε η βιομηχανική επανάσταση αρχικά στην Αγγλία και έπειτα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η βιομηχανική παραγωγή οργανώθηκε εξαιτίας των εργοστασιακών συστημάτων παραγωγής και της τεχνολογικής ανάπτυξης. Έντονη ήταν και η επιθυμία κάποιων ισχυρών χωρών, όπως η Μεγάλη Βρετανία, να επεκταθούν οικονομικά και εδαφικά ιδρύοντας αποικίες ανά τον κόσμο.η πολιτική του αποικιακού επεκτατισμού συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών, καθώς και στην ευημερία της εργατικής τάξης. Αυτά τα γεγονότα δεν είχαν επηρεάσει μόνο την 5

6 οικονομία των ευρωπαϊκών χωρών, αλλά επέφεραν και πολύ μεγάλες κοινωνικές μεταβολές 1. Ο Mill παρατηρώντας αυτήν την ταραχώδη πολιτική κατάσταση τόσο στην Ευρώπη, αλλά κυρίως στη χώρα του, την Αγγλία, έγραψε ένα έργο, ίσως το πιο σπουδαίο εγχειρίδιο γύρω από το ζήτημα της ελευθερίας το On Liberty, στο οποίο υπερασπιζόταν σθεναρά το φιλελευθερισμό, ενώ παράλληλα προσπάθησε να θωρακίσει τις αρχές εκείνες στις οποίες θεμελιωνόταν. Σημαντικός παράγοντας επιρροής των αντιλήψεών του υπήρξε η γυναίκα του Harriet Taylor, με τη βοήθεια της οποίας δόθηκε ώθηση στη σκέψη του και ορμή στο συγγραφικό του έργο. Αξιοσημείωτο είναι να αναφερθούμε στον τρόπο ανατροφής του Mill και στα βιώματα που είχε στην παιδική και εφηβική του ηλικία, τα οποία επηρέασαν καθοριστικά τον τρόπο σκέψης του, δίπλα στον επίσης οικονομολόγο και ωφελιμιστή φιλόσοφο πατέρα του, James Mill. Ο τελευταίος θέλοντας να εξετάσει αν και πόσο θα μπορούσε να αντέξει ένα παιδί μεγαλώνοντας και κατακτώντας σε ελάχιστο χρόνο τις γνώσεις ενός ενήλικα απομακρυσμένο από την ανεμελιά της παιδικής του ηλικίας επεχείρησε ένα ψυχολογικό πείραμα στο μικρό του γιο. Ο μικρός Mill έγινε παιδί θαύμα 2. Σε ηλικία τριών ετών άρχισε να μελετά ελληνικά και στα οχτώ λατινικά. Στα δεκατέσσερά του χρόνια κατείχε σημαντικές γνώσεις στους περισσότερους κλασικούς συγγραφείς, ενώ διέθετε και ικανότητες στην Άλγεβρα, τη Γεωμετρία και την Ιστορία. Την ευχαρίστηση ο Mill δεν την έβρισκε στα παιχνίδια, όπως τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας του, αλλά στις πολύωρες βόλτες και συζητήσεις με τον πατέρα του. Η μόρφωση του John Mill ήταν καθαρά υπόθεση του πατέρα του, ο οποίος φρόντισε ο γιος του να μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον με πλούσια πνευματικά ερεθίσματα, αλλά φτωχό σε συναναστροφές με τους συνομηλίκους του. Ο Mill μάλιστα είχε παραδεχτεί ότι «τα 6

7 συναισθήματά του λιμοκτονούσαν, ενώ το μυαλό του εξελίχθηκε με βίαιο τρόπο σε ατροφικό». 3 Τα βιώματά του άσκησαν καταλυτική επίδραση στο έργο του. Ο πατέρας του ποτέ δεν του προσέφερε έτοιμη γνώση και απαντήσεις. Ο μικρός Mill έπρεπε μόνος του να αυτενεργήσει και να εξασκήσει το μυαλό του για να λύσει τα αινίγματα με τα οποία ο πατέρας του συνεχώς τον προβλημάτιζε. Στο πρώτο κεφάλαιο της αυτοβιογραφίας του ο ίδιος αναφέρει ότι εξαιτίας της μεθόδου του πατέρα του εξάσκησε την αντίληψη και τη σκέψη του προκειμένου να αντεπεξέλθει σ αυτήν την υπερπροσπάθεια και αυτό ήταν που τον βοήθησε να γίνει σήμερα ένας σπουδαίος στοχαστής. Αναφέρει όμως ότι αυτή η εκπαίδευση λειτούργησε και ως κατάρα, αφού αυτή η συσσωρευμένη πίεση στις αδύναμες πλάτες ενός παιδιού και αργότερα εφήβου οδήγησε σε έκρηξη. Στο κεφάλαιο της αυτοβιογραφίας του που έχει τον τίτλο «Μία κρίση στην ιστορία της σκέψης μου» αναφέρεται στην κατάθλιψη που βίωσε, όταν ήταν είκοσι ετών. Περιγράφει τη λύπη και τη μοναξιά την οποία ένιωθε και την αδιαφορία που είχε αρχίσει να τον καταβάλει για τη ζωή και τους ανθρώπους. Γράφει χαρακτηριστικά : «Ένιωθα προσαραγμένος στην αρχή του ταξιδιού μου με ένα εξαιρετικά καλά εξοπλισμένο πλοίο (ιστιοφόρο) και με το πηδάλιό μου, αλλά χωρίς πανί». 4 Του έλειπε το πανί, δηλαδή η ορμή και η επιθυμία για ζωή και ας είχε όλα τα εφόδια, δηλαδή τη μόρφωση και την παιδεία, που του ήταν απαραίτητα για να ζήσει. Η ματαιότητα αυτή που τον είχε καταβάλει, έγινε ξαφνικά ελπίδα, καθώς διάβαζε το έργο του Μαρμοντό «Αναμνήσεις». Τότε ήταν που για πρώτη φορά συνέλαβε τον εαυτό του να συγκινείται. Τότε ήταν που κατάλαβε ότι ο συναισθηματικός του κόσμος δεν είχε απονεκρωθεί ολότελα και ότι η θλιβερή ψυχολογική του κατάσταση θα μπορούσε να ανατραπεί, αν ανακτούσε την επιθυμία για ζωή. 7

8 Ο Mill κατάφερε να μην λυγίσει, αλλά να μετατρέψει όλη αυτήν την καταπίεση σε σθένος, που βρήκε αντίκτυπο και στον τρόπο σκέψης του, αλλά και στο συγγραφικό του έργο : «Αν θέσεις έναν άλλο στόχο και δώσεις όλη σου την ενέργεια σ αυτόν, θα εισπνεύσεις όλη την ευτυχία στον αέρα που αναπνέεις χωρίς να το επιδιώκεις μανιωδώς». 5 Αποτέλεσμα αυτής της κρίσης ήταν να του δημιουργηθεί μια νέα αντίληψη για την ευτυχία από αυτή που είχε ως τώρα. Θεωρούσε ότι η ευτυχία δεν είναι αγαθό μετρήσιμο ποσοτικά, αλλά κάτι πολύ σύνθετο, όπως ακριβώς και η φύση του ανθρώπου. Υποστήριζε πως δεν πρέπει να θεωρούμε την ευτυχία αυτοσκοπό, επειδή η κατάκτησή της θα επέλθει με το να ζούμε την ίδια τη ζωή και να απολαμβάνουμε τις χαρές της. Προτεραιότητα στη ζωή των ανθρώπων πρέπει να έχει η πνευματική εσωτερική τους καλλιέργεια, η οποία επιτυγχάνεται μέσω της παιδείας και της κάθε μορφής τέχνης. Καταλήγει στην ανάγκη της πνευματικής και συναισθηματικής τροφής βγάζοντας συμπεράσματα από την προσωπική του εμπειρία. Έτσι καλλιεργείται η ευαισθησία του, που τόσο πολύ απουσίαζε από τα δικά παιδικά και νεανικά του χρόνια. 8

9 -Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΩΦΕΛΙΜΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ JOHN STUART MILL Οι φιλελεύθερες ιδέες που διατύπωσε ο Mill δεν είναι μόνο αποτέλεσμα των βιωμάτων του, αλλά και των ωφελιμιστικών απόψεων που είχε υιοθετήσει τόσο από τον πατέρα του όσο και από τον Jeremy Bentham, ο οποίος συνέβαλε εξίσου στη διαπαιδαγώγησή του. Στο έργο του Utilitarianism (1861) φαίνεται να υποστηρίζει τη βασική αρχή του ωφελιμισμού, σύμφωνα με την οποία οι ανθρώπινες πράξεις για να θεωρούνται ορθές πρέπει να είναι τέτοιες, ώστε να προάγουν τη μεγαλύτερη δυνατή ευτυχία για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό ατόμων. Έκδηλη όμως παρουσιάζεται η αποστασιοποίηση των απόψεών του από αυτές των βασικών εκπροσώπων της θεωρίας του ωφελιμισμού, εκφράζοντας τη διακριτική επαναστατική του διάθεση. Η διαφοροποίησή του έγκειται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να κατακτηθεί η πολυπόθητη ευτυχία. Αδιαμφισβήτητο είναι το γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι με τις πράξεις τους επιδιώκουν την ευτυχία. Το αν αυτές οι πράξεις είναι ηθικά σωστές ή λανθασμένες κρίνεται από τις συνέπειές τους. Ο Bentham θεωρώντας ότι η ευτυχία εμπεριέχει το στοιχείο της ηδονής προτείνει ένα αριθμητικό υπολογιστικό σύστημα των ηδονών προκειμένου να κριθεί η ηθικότητα της ανθρώπινης πράξης. Συγκεκριμένα, το μέγεθος της ηδονής καθορίζεται από: α) την έντασή της, β) τη διάρκειά της, γ) τη βεβαιότητά της, δ) από το εάν τίθεται στο εγγύς ή στο απώτερο μέλλον σε σχέση με το χρόνο κατά τον οποίο λαμβάνει χώρο ο υπολογισμός της, ε) τη γονιμότητά της, εάν δηλαδή συνεπάγεται άλλες ομοειδείς ηδονές, στ) την καθαρότητά της, εάν δηλαδή προκαλούν ταυτόχρονα δυσάρεστα συναισθήματα και ζ) την έκτασή της, εάν μπορεί δηλαδή να προκαλέσει 9

10 ηδονικές καταστάσεις και σε άλλα άτομα, πέρα από τα άτομα που σχετίζονται άμεσα με την ηδονική πράξη. 6 Αυτός ο ποσοτικός υπολογισμός των ηδονών απορρίπτεται από τον Mill, ο οποίος στο έργο του «Ωφελιμισμός» διατυπώνει την έμμεση κριτική του στον Bentham : «Η παραδοχή του γεγονότος ότι κάποια είδη ηδονής είναι περισσότερο επιθυμητά και αξιόλογα από κάποια άλλα είναι απόλυτα σύμφωνη με την αρχή της ωφέλειας. Θα ήταν άτοπο τη στιγμή που κατά την αξιολόγηση άλλων πραγμάτων συνυπολογίζουμε την ποιότητα με την ποσότητα να θεωρούμε ότι η αξιολόγηση των ηδονών πρέπει να εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από την ποσότητά τους». 7 Η ποιοτική αξιολόγηση των ηδονών που προτείνει ο Mill έχει να κάνει με το διαχωρισμό τους σε ανώτερες και σε κατώτερες. Στις ανώτερες ηδονές κατατάσσει τις πνευματικές ηδονές, οι οποίες είναι, ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι, προτιμητέες από κάθε αξιοπρεπές έλλογο όν, προκειμένου να αποκτήσουν την πραγματική ευτυχία. Όσοι αρκούνται στις σωματικές και στις αισθησιακές απολαύσεις δε θεωρούνται από τον Mill πραγματικά ευτυχείς, αλλά ικανοποιημένοι ως ένα βαθμό. Αυτός ο συμβιβασμός όμως πολύ λίγο απέχει από τη δυστυχία. Ο δρόμος για την απόκτηση της ευτυχίας για τον Mill δεν είναι μονόδρομος. Πρόκειται για μια διαδικασία πλουραλιστική και είναι τέτοια εξαιτίας του πολυδιάστατου της ανθρώπινης φύσης και των ποικίλων δυνατοτήτων της. Προτείνει το συνδυασμό της βασικής ωφελιμιστικής αρχής με άλλες αρχές, όπως είναι η αρετή. Ο Mill δεν ικανοποιείται με αυτό που προτείνει η μπενθαμική θεωρία, η οποία προϋποθέτει τη μεγιστοποίηση της ηδονής και την ελαχιστοποίηση του πόνου, αλλά ζητά από τα άτομα να ενεργούν έτσι ώστε να επιζητούν διαρκώς την ενάρετη ζωή, την πρόοδο, που θα ανάγει σε αυτοσκοπό όχι το ατομικό συμφέρον, αλλά την αυτοβελτίωση. Προτείνει την 10

11 καλλιέργεια των αισθημάτων και της ανθρώπινης φαντασίας, την καλλιέργεια των διανοητικών ικανοτήτων με την παράλληλη ανάπτυξη των συναισθημάτων του εσωτερικού κόσμου. Η ανάγκη του ανθρώπου για αυτήν την ισορροπία πηγάζει φυσικά από τη συναισθηματική αναπηρία που βίωσε κατά τη διάρκεια των παιδικών του χρόνων. Έτσι, η καλλιέργεια των συναισθημάτων έγινε ένα από τα κύρια σημεία στην ηθική και φιλοσοφική του θεωρία. 8 Η μπενθαμική θεωρία υποστήριζε ότι υπήρχε ασυμφωνία ανάμεσα στην ανάπτυξη της διανόησης των ατόμων και στην καλλιέργεια των ηθικών και αισθητικών αισθημάτων τους και καθώς θεώρησε ότι τα τελευταία δεν μπορούσαν να συνεισφέρουν στους σκοπούς της κοινωνικής μεταρρύθμισης, τα αγνόησε. Έτσι, ο Mill απομακρύνεται από τις θέσεις των υποστηρικτών του κλασικού ωφελιμισμού, δίνοντας στον ωφελιμισμό μια νέα διάσταση και ένα ευρύτερο περιεχόμενο. Χαρακτήρισε τον άνθρωπο ως ον προοδευτικό, που δεν υπολογίζει τις ηδονές και τα συμφέροντά του μηχανικά, αλλά επιζητά την αυτοανάπτυξή του. Αυτό το ον δεν είναι ανταγωνιστικό, ούτε νιώθει ευτυχία με την ήττα των υπολοίπων προκειμένου να επιτύχει το ίδιο τις επιδιώξεις του, όπως ισχυρίστηκε ο Bentham. Αυτό που προσπαθεί είναι να εναρμονίσει τα αισθήματα και τους στόχους του με εκείνα των υπολοίπων συνανθρώπων του. 9 11

12 - ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑ- ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΜΟΙΟΜΟΡΦΙΑ Οι άνθρωποι είναι όντα κοινωνικά, πράγμα που σημαίνει ότι για να επιβιώσουν πρέπει να συμβιώσουν με τους άλλους, στους οποίους πρέπει να είναι αρεστοί, προκειμένου να συμβιώσουν αρμονικά. Έτσι, οι επιθυμίες και οι πράξεις τους προσαρμόζονται στις αρέσκειες ή στις απαρέσκειες των μαζών. Διαφορετικά δε θα μπορούν να απολαύσουν τον έπαινο και το σεβασμό των άλλων, που τόσο έχουν ανάγκη. Όταν τα πραγματικά θέλω δεν ευθυγραμμίζονται με τα θέλω του πλήθους, τότε έρχεται η ντροπή και ο φόβος της απόρριψης. Κοινός στόχος όλων είναι η απόκτηση της ατομικής και της κοινωνικής ευημερίας. Ο τρόπος όμως με τον οποίο θα επιτευχθεί δεν πρέπει να είναι κοινός, γιατί κάτι τέτοιο θα οδηγούσε στον κίνδυνο της ομοιομορφίας. Ο εναλλακτικός τρόπος ζωής είναι δύσκολος, σύνθετος, όπως και η καθημερινότητα των ανθρώπων, γι αυτό και καταφεύγουν στην ευκολία της εξομοίωσης. Η ομοιομορφία και ο περιορισμός των ανθρώπινων δυνατοτήτων προάγεται και από την εκάστοτε εξουσία για να μην έχει κανείς την ευκαιρία να εξυψωθεί και να ξεχωρίσει. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να επιφέρει ανατροπές και επαναστάσεις, άρα θα απειλούσε την εξουσία και τα συμφέροντα των ατόμων που την απαρτίζουν. Την ομοιομορφία απαιτεί και η δυναμική της πλειοψηφίας και γι αυτό θεωρείται εξίσου επικίνδυνη παράμετρος. Επειδή η βούληση των ατόμων κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν είναι ισχυρή, τα άτομα συμβιβάζονται με το να πράττουν όχι ό,τι τους αρέσει, αλλά οτιδήποτε είναι γενικά αποδεκτό, πράγμα εύκολο και χωρίς ρίσκο ή κόστος. Η κοινή γνώμη είναι η μεγαλύτερη απειλή της ατομικότητας. Έχει τη δύναμη να αποπροσανατολίσει το άτομο από τις γνήσιες ανάγκες και πραγματικές επιθυμίες του και ως ένα από τα βασικότερα μέσα 12

13 επηρεασμού να το οδηγήσει στην αποποίησή τους, καθιστώντας το υποχείριο. Η κοινή γνώμη δεν ταυτίζεται με την ορθή γνώμη, παρ όλο που κάποιοι υποστηρίζουν το αντίθετο λόγω πλειοψηφίας. Το άτομο μπορεί να αποφύγει αυτήν την αλλοτρίωση, αν βρει το σθένος να φιλτράρει ό,τι του επιβάλλεται και αν επιλέξει τα στοιχεία εκείνα που καλύπτουν τις πραγματικές του ανάγκες. Αυτή η αυτοκυριαρχία θα οδηγήσει στην πραγματική ευτυχία. Η μετριότητα εγκλωβίζει την ελεύθερη ανθρώπινη φύση, όταν κάποιος δεν έχει το σθένος να βρει το δρόμο του και να κάνει τις επιλογές του. Και αναφερόμαστε σε ισχυρό ψυχικό και πνευματικό σθένος, γιατί η διατήρηση της ατομικότητας είναι έργο πραγματικά δύσκολο. Αυτού του είδους ο αναγκαίος συμβιβασμός είναι καταπιεστικός, πράγμα που φοβίζει τον Mill. Η μόνη λύση είναι η ελευθερία και η ευτυχία των ατόμων μέσω της βελτίωσης της πνευματικής τους καλλιέργειας και της αυτοανάπτυξης με έναν τρόπο μοναδικό. Τότε μόνο η ανάγκη για το κοινό καλό θα γίνει συνειδητή και θα επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή ευτυχία για όσο το δυνατόν περισσότερους, ικανοποιώντας έτσι τη βασική ωφελιμιστική αρχή. Εφόσον τα άτομα δεν είναι απομονωμένα, αλλά ανήκουν σε ένα κοινωνικό σύνολο, οι πράξεις τους έχουν αντίκτυπο στη ζωή των άλλων. Από τη στιγμή της γέννησής του κάθε άτομο ως μέλος αυτού του συνόλου, μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται, αναλαμβάνει κάποιες υποχρεώσεις, ενώ ταυτόχρονα απολαμβάνει και κάποια δικαιώματα και ελευθερίες αναγνωρισμένα από όλους. Το πόσο ελεύθερος είναι κάποιος εξαρτάται από το πόσο εξαναγκάζεται να κάνει ή να μην κάνει κάτι. Σύμφωνα με τη θεωρία του Mill τα άτομα είναι ελεύθερα να πράττουν ό,τι επιθυμούν και να επιλέγουν χωρίς κανέναν περιορισμό: «πιστεύει στην ελευθερία, ήτοι 13

14 στον αυστηρό περιορισμό του δικαιώματος καταναγκασμού, επειδή είναι βέβαιος ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να αναπτυχθεί, να ευδοκιμήσει και να ολοκληρωθεί, αν δεν είναι απαλλαγμένος από την επέμβαση των άλλων σε ένα ελάχιστο πεδίο της ζωής του, το οποίο θεωρεί- ή θα ήθελε να καταστήσει απαραβίαστο Το άτομο δεν είναι υπόλογο στην κοινωνία για τις πράξεις του, που θίγουν αποκλειστικά και μόνο τα δικά του συμφέροντα». 10 Η ελευθερία μπορεί να έχει δυο μορφές, τη θετική και την αρνητική. Θετική είναι η ελευθερία αυτή που συνδέεται με το αυτεξούσιο, με την προσωπική βούληση και την ορθολογικότητα του ατόμου. Απευθύνεται δηλαδή στο ελεύθερο πεδίο δράσης και όχι στα όρια επέμβασης. Η εξασφάλιση του ελεύθερου πεδίου δράσης είναι αναγκαία για την ανάπτυξη των φυσικών ικανοτήτων και την επιδίωξη των σκοπών. Αρνητική ελευθερία είναι το να μπορεί κάποιος να πράττει ανεμπόδιστα, χωρίς δηλαδή να υπάρχει σε κανέναν η δυνατότητα παρέμβασης στην πράξη αυτή. Ο Mill θέλει να καθορίσει τα όρια της αρνητικής ελευθερίας. Αγωνιά να προστατεύσει το δικαίωμα της προσωπικής επιλογής και την απαλλαγή της από την ισχύουσα κοινή γνώμη. Θεωρεί ότι εξασφαλίζοντας αυτό το minimum της προσωπικής ελευθερίας δίνεται η δυνατότητα στον πολιτισμό να προοδεύσει και στην ανθρώπινη φύση μας να γίνεται σεβαστή. Η παρέμβαση είναι επιτρεπτή μόνον σε περιπτώσεις βέβαιης ή άμεσης βλάβης των άλλων: «Όσον αφορά την απλά ενδεχόμενη ή τεκμαιρόμενη ζημία, που προξενεί κανείς στην κοινωνία με τη συμπεριφορά του, η οποία ούτε αθετεί κάποια συγκεκριμένη υποχρέωση προς το κοινό ούτε επιφέρει αισθητή βλάβη σε κάποιο συγκεκριμένο άτομο εκτός από τον εαυτό του, η ανακύπτουσα δυσχέρεια δεν είναι τελικά τέτοια, που μπορεί να υποστεί η κοινωνία για χάρη του σημαντικότερου αγαθού της 14

15 ανθρώπινης ελευθερίας». 11 Η ελευθερία λοιπόν για τον Mill είναι πολύ πιο σημαντική από την ενδεχόμενη ζημία. Εφόσον οι πράξεις μας δε βλάπτουν άμεσα τους άλλους, πρέπει να γίνονται ανεκτές, αν τα άτομα θέλουν να απολαμβάνουν τα αγαθά της ελευθερίας. 15

16 - Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ & ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ Η νέα ωφελιμιστική θεωρία του Mill συνδέει άμεσα την ευτυχία με τη δραστηριότητα των ατόμων και την ενεργή επιδίωξη των αγαθών, διατηρώντας το ενστικτώδες αίσθημα της ενότητας μεταξύ των ατόμων. Προκειμένου το άτομο να φτάσει στην αυτοολοκλήρωση, πειραματίζεται, πράγμα που σημαίνει ότι παίρνει αποφάσεις και μπαίνει σε μια διαδικασία επιλογής. Τα περιθώρια που έχουν τα άτομα να επιλέξουν καθορίζονται από το βαθμό ατομικότητας και ελευθερίας που διαθέτουν. Αυτός ο προβληματισμός του Mill αναπτύσσεται διεξοδικά στο έργο του On Liberty στο οποίο δίνονται απαντήσεις σχετικά με την έννοια της κοινωνικής ελευθερίας. Κάθε προσπάθεια ορισμού της ελευθερίας είναι ανεπαρκής εξαιτίας της πολυσυνθετότητας της έννοιας της. Γενικά όμως θα λέγαμε ότι ελευθερία είναι η δυνατότητα δραστηριότητας που έχουν τα άτομα, απαλλαγμένα από εξαναγκασμούς και εξωτερικές δυνάμεις. Είμαστε ελεύθεροι λοιπόν, όταν εμείς οι ίδιοι αποκλειστικά ορίζουμε τις πράξεις μας, όταν πραγματώνουμε τους σκοπούς που επιθυμούμε χωρίς εξαναγκασμό και καταπίεση. Ο Mill αναφερόμενος στην ατομικότητα την ταυτίζει με την ανάπτυξη της προσωπικότητας του καθενός, η οποία συμβάλλει στην ολοκλήρωση των ανθρώπινων όντων. Η προσωπικότητα του καθενός είναι μοναδική και γι αυτόν το λόγο τα άτομα θέτουν διαφορετικούς σκοπούς και επιλέγουν διαφορετικούς τρόπους ζωής και έκφρασης. Κάθε ξεχωριστή οντότητα προκειμένου να ευτυχήσει και να βρει το νόημα της ζωής αγωνίζεται και πειραματίζεται ποικιλοτρόπως. Η αυτοκυριαρχία μας οδηγεί στην ευημερία, γι αυτό ο Mill στηρίζει την ανάγκη της ελεύθερης επιλογής και έκφρασης στο εξής επιχείρημα: «Η μόνη ελευθερία που είναι άξια του ονόματός της είναι η ελευθερία να 16

17 επιδιώκουμε το όφελός μας με το δικό μας τρόπο, αρκεί να μην προσπαθούμε να βλάψουμε τους άλλους ή να τους εμποδίσουμε να επιτύχουν το ίδιο πράγμα. Κάθε άνθρωπος είναι αυτός ο ίδιος ο καλύτερος προστάτης της σωματικής, διανοητικής ή πνευματικής του υγείας. Οι άνθρωποι ωφελούνται περισσότερο, όταν επιτρέπουν στους συνανθρώπους τους να ζουν καλύτερα, παρά όταν αναγκάζουν κάθε άνθρωπο να ζει, όπως νομίζουν καλύτερα οι υπόλοιποι.» 12 Για τον Mill δεν υπάρχει καλύτερος κριτής των ατόμων από τον ίδιο τους τον εαυτό, αναπτύσσοντας έτσι το επιχείρημα του ατομισμού. Αυτό του το επιχείρημα βέβαια, αφορά σε ανθρώπους πολιτισμένων κοινωνιών, ικανούς να κρίνουν και να επιλέγουν. Αναφέρεται σε ανθρώπους με πνευματική ωριμότητα, όχι σε ανήλικους ή σε λαούς με βάρβαρους πολιτισμούς. Σύμφωνα με τη θεωρία του Mill περί ελευθερίας, οι πολίτες κάθε οργανωμένης κοινωνίας έχουν τη δυνατότητα να ολοκληρωθούν εφόσον εξασφαλιστεί γι' αυτούς ένα πλαίσιο ελεύθερης δραστηριότητας, όπου καμία παρέμβαση δεν είναι επιτρεπτή. Η ελευθερία στην ανθρώπινη πράξη θα εξασφαλίσει τη δυνατότητα διαμόρφωσης της προσωπικότητας των ατόμων και την πλήρη ανάπτυξή της. Η απουσία παρέμβασης των άλλων σε όσα το άτομο επιθυμεί να παραμείνουν άθικτα ορίζεται ως αρνητική έννοια της ελευθερίας, σύμφωνα με την οποία, η ελευθερία των ατόμων αυξάνεται όσο αυξάνεται και η περιοχή στην οποία δεν είναι δυνατή η παρέμβαση των άλλων 13. Η ελεύθερη ανθρώπινη δραστηριότητα αποδεσμεύει τους πολίτες από την αδράνεια, οι οποίοι ως ενεργά μέλη πια οδηγούνται στην επίτευξη της ατομικότητάς τους. Οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων είναι απαραίτητο να διέπονται από γενικούς κανόνες συμπεριφοράς, οι οποίοι δεν είναι δυνατό να παρέμβουν στις καθαρά προσωπικές υποθέσεις των ατόμων. Σύμφωνα με 17

18 τον Mill, κανένας δεν έχει το δικαίωμα να επιβάλλει τις απόψεις του στον ενήλικο συνάνθρωπό του. Αν και οι συμβουλές, οι παραινέσεις και οι προειδοποιήσεις είναι επιτρεπτές, η τελική απόφαση πρέπει πάντα να λαμβάνεται από το ίδιο το άτομο, διότι κανείς δε γνωρίζει καλύτερα τι είναι πιο συμφέρον να πράξει για τον εαυτό του. Η κοινή γνώμη έχει τη δυνατότητα να λογοκρίνει συμπεριφορές που θεωρεί ότι είναι παράνομες ή θα επιφέρουν περισσότερη βλάβη παρά ωφέλεια. Αποτέλεσμα των αναξιοπρεπών και χωρίς σύνεση πράξεων είναι η περιφρόνηση και η κοινωνική κατακραυγή, η οποία όμως δεν πρέπει να οδηγείται στη λογοκρισία με την απόλυτη έννοια της. Χαρακτηριστικά ο Mill αναφέρει στο On Liberty «Έχουμε το δικαίωμα να ενεργούμε σύμφωνα με τη δυσμενή μας γνώμη για τον άλλον, όχι για να καταπιέσουμε την ατομικότητά του, αλλά για να εκδηλώσουμε τη δική μας» 14. Μέσα στα πλαίσια μιας οργανωμένης κοινωνίας η αρμονική συνύπαρξη των ατόμων προϋποθέτει την ειρήνη μεταξύ των ανθρωπίνων σχέσεων. Είναι απαραίτητο λοιπόν να επιβάλλονται αυστηρές ποινές σε κάθε προσπάθεια παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων και των θεμελιωδών συμφερόντων τους. Οι πολίτες προστατεύονται ατομικά και συλλογικά κάθε φορά που η παραβίαση των κανόνων δικαιοσύνης είναι δυνατό να προκαλέσει ζημία στους άλλους: «Κάθε φορά που υπάρχει βέβαιη ζημία ή βέβαιος κίνδυνος ζημίας, είτε ενός ατόμου είτε του κοινού, η περίπτωση παύει να ανήκει στη σφαίρα της ελευθερίας και εμπίπτει στην αρμοδιότητα της ηθικής και του νόμου 15». Επομένως η δικαιοσύνη αποτελεί μια ηθική υποχρέωση, την οποία τα άτομα οφείλουν να σεβαστούν προκειμένου να μην προξενούν δυσμένεια στις μεταξύ τους σχέσεις. Στο Περί Ελευθερίας ο Mill αναφέρεται στο ζήτημα της οριοθέτησης της κρατικής επέμβασης θέτοντας το ερώτημα «κατά πόσο 18

19 η κυβέρνηση πρέπει να κάνει ή να φροντίζει, ώστε να γίνει κάτι που θα ωφελήσει τα άτομα, ή να αφήσει τους ενδιαφερόμενους να το κάνουν οι ίδιοι, είτε ατομικά, είτε εκούσια συνασπιζόμενοι» 16. Ο περιορισμός της κρατικής παρέμβασης είναι ένα από τα βασικότερα αιτήματα του Mill, ο οποίος θεωρεί ότι κάθε φορά που η κυβερνητική εξουσία αναλαμβάνει μια πρόσθετη αρμοδιότητα, χάνεται η αξία των ατόμων που απαρτίζουν το κράτος «ένα κράτος που μικραίνει τους ανθρώπους του για να είναι πιο πειθήνια όργανα στα χέρια του, ακόμα και για αγαθούς σκοπούς, θα διαπιστώσει ότι με μικρούς ανθρώπους δε γίνονται μεγάλα πράγματα και ότι η τελειότητα του μηχανισμού του, για την οποία θυσίασε τα πάντα, δε θα το ωφελήσει τελικά σε τίποτα, αφού δε θα έχει πια τη ζωτική εκείνη δύναμη που προτίμησε να καταστρέψει, για να επιτύχει την ομαλότερη λειτουργία αυτού του μηχανισμού» 17. Ο Mill εναντιώνεται έτσι στις κυβερνήσεις που δεν προκαλούν τη δραστηριότητα και την εκδήλωση των δυνάμεων των κοινωνικών ομάδων υποτιμώντας την αξία των μελών τους. Τα άτομα έτσι δεν οδηγούνται στην προσωπική και συλλογική ευτυχία. «Είναι γενικά σωστό πως ο αρμοδιότερος να χειριστεί οποιοδήποτε ζήτημα, ή να κρίνει πώς και ποιός θα το χειριστεί, είναι εκείνος που ενδιαφέρεται προσωπικά γι' αυτό» 18. Επίκεντρο του φιλελευθερισμού του είναι το άτομο, του οποίου τα συμφέροντα πρέπει να προστατεύονται, όταν αυτό εντάσσεται σε ένα κοινωνικό σύνολο. Ο ωφελιμισμός του Mill δεν επιτρέπει την κυριαρχία του εγωισμού και την αδιαφορία για το γενικό καλό. Κάθε άνθρωπος είναι υπόλογος στην κοινωνία μόνο για τη συμπεριφορά του απέναντι στους άλλους, ενώ έχει απόλυτη ελευθερία για οτιδήποτε αφορά τον εαυτό του. Δικαιώνει μόνο εκείνες τις κρατικές παρεμβάσεις που αφορούν το κοινό καλό. Η κρατική παρέμβαση μπορεί να επιφέρει επιζήμια αποτελέσματα στη γενική ευημερία. Η κοινωνία και το κράτος 19

20 λοιπόν, πρέπει να παρεμβαίνουν μόνο, όταν ζημιώνονται τα συμφέροντα των άλλων. Δυσαρεστημένος από την κατάσταση των κοινωνιών της εποχής του με πικρία διαπιστώνει ότι το βασικότερο μέσο απόκτησης της ευτυχίας, η δυνατότητα της ελεύθερης επιλογής, φυλακίζεται όχι μόνο από το κράτος, αλλά και από το δεσποτισμό και την τυραννία της κοινής γνώμης και από την επιρροή του εθίμου. Εξαιτίας αυτών η αυθόρμητη πρωτοβουλία ακρωτηριάζεται, αφού ο ατομικισμός και η ποικιλομορφία απορρίπτονται από το κριτήριο της βούλησης της πλειοψηφίας. Στα πλαίσια των δημοκρατικών κοινωνιών η παρέμβαση της πλειοψηφίας και των επιθυμιών της στην εσωτερική ζωή των ανθρώπων επιτρέπεται μέσα από νόμους, ενώ σε όποιον παίρνει πρωτοβουλία δράσης, αποδίδονται κυρώσεις και ποινές. Παρόλο που η δημοκρατία θεωρείται από τον Mill ως το μόνο δίκαιο πολίτευμα διακυβέρνησης, πιστεύει ταυτόχρονα ότι είναι και το πιο πιεστικό, επειδή αυτό που προάγει και καλλιεργεί είναι η ομοιομορφία. Αντικειμενικός σκοπός κάθε πολιτικού συστήματος πρέπει να θεωρείται η δύναμη της ατομικότητας και της αυτοανάπτυξης. Αυτός ο σκοπός όμως δεν μπορεί να επιτευχθεί υπό καθεστώς ανελευθερίας και έλλειψης ποικιλομορφίας. Ο Isaiah Berlin στο δοκίμιό του «Τέσσερα Δοκίμια Περί Ελευθερίας» καταθέτει την άποψή του Mill για την υπεράσπιση της ποικιλότητας και της ατομικότητας. : «Επιθυμεί να διαφυλάσσει την ποικιλότητα, να κρατά πάντοτε ανοιχτό το δρόμο της αλλαγής και να ανθίσταται στους κινδύνους των κοινωνικών πιέσεων εξ ου προπαντός και το μίσος του για τις καταστάσεις όπου η ανθρώπινη αγέλη ξεσπά μαινόμενη ενάντια σε ένα θύμα, καθώς και η θέλησή του να προστατεύει τους ετερόδοξους και τους αιρετικούς. Η βασική κατηγορία που προσάπτει στους «προοδευτικούς» (ήτοι τους ωφελιμιστές και, ενδεχομένως, τους σοσιαλιστές) είναι ότι, κατά γενικό κανόνα, αρκούνται απλώς να 20

21 μεταβάλλουν την κοινή γνώμη προσπαθώντας να την καταστήσουν περισσότερο ευνοϊκή απέναντι στο τάδε πρόγραμμα ή στη δείνα μεταρρύθμιση, αντί να βάλλουν με δριμύτητα ενάντια σε εκείνη την τερατώδη αρχή που λέει πως η γνώμη της πλειονότητας πρέπει να αποτελεί νόμο για τα άτομα». 19 Το «Περί Ελευθερίας» έχει ως κατευθυντήρια γραμμή να περιορίσει τον έλεγχο της προσωπικότητας από την κοινή γνώμη και γι αυτή του την αρχή ο συγγραφέας του θεωρήθηκε καινοτόμος. Το δικαίωμα αυτό αποτελεί αυτομάτως και υποχρέωση του κάθε ατόμου. Η ανάγκη για ελευθερία έκφρασης και σκέψης, αλλά και για ελευθερία επιλογής αιτιολογείται από τον Berlin: «ο άνθρωπος διαφέρει από τα ζώα, όχι μόνο επειδή είναι προικισμένος με Λόγο ή επειδή επινοεί εργαλεία και μεθόδους, αλλά κυρίως επειδή είναι ικανός να κάνει επιλογές επειδή είναι περισσότερο άνθρωπος, όταν επιλέγει και όχι όταν τον επιλέγουν παρά τη θέλησή του επειδή είναι ο αναβάτης και όχι το άλογο επειδή επιδιώκει σκοπούς και όχι απλώς μέσα- σκοπούς που ο καθένας επιδιώκει με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο και όσο πιο πολλοί και διαφορετικοί είναι αυτοί οι τρόποι, τόσο πλουσιότερη γίνεται η ανθρώπινη ζωή». 20 Τότε λοιπόν ο άνθρωπος ανακαλύπτει την αλήθεια, όταν έχει τη δυνατότητα να θέτει μόνος του τους νόμους του εαυτού του και είναι ικανός ελεύθερα να ρυθμίζει ο ίδιος τη ζωή του. 21

22 - H ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΈΚΦΡΑΣΗΣ Η Μπενθαμική θεωρία συχνά, όπως προαναφέρθηκε, βρέθηκε στο κέντρο της νέας προοδευτικής σκέψης του Mill. Ένα από τα σημεία της θεωρίας του Jeremy Bentham για το οποίο δέχτηκε αυστηρή κριτική από τον Mill ήταν αυτό που αφορούσε στην ανθρώπινη φύση και τις δυνατότητές της. Για τον Bentham η ανθρώπινη φύση μπορεί να πράττει και να σκέφτεται μηχανικά, σαν ένα εργαλείο, υπολογίζοντας το συμφέρον του και έχοντας ως μοναδικό στόχο την απόκτηση όσο το δυνατόν περισσότερης ηδονής. Για τον Mill όμως η ανθρώπινη φύση είναι κάτι πολύ πιο περίπλοκο και σύνθετο: «Η ανθρώπινη φύση δεν είναι μηχανή για να κατασκευάζεται σύμφωνα με ένα πρότυπο και να εκτελεί την εργασία που ορίζεται στις προδιαγραφές της, αλλά ένα δέντρο που πρέπει να μεγαλώνει και να αναπτύσσεται προς όλες τις κατευθύνσεις». 21 Γι αυτόν το λόγο η ζωή του καθενός έχει συνεχώς περιθώρια βελτίωσης, αφού τα άτομα θα έχουν πάντα τη δυνατότητα να επιλέγουν τις πράξεις τους ελεύθερα. Η αυτενέργεια λοιπόν είναι αυτή που βοηθά τα άτομα να συνειδητοποιήσουν τις ατομικές τους δυνατότητες και να οδηγηθούν στην αυτοολοκλήρωση. Η δυνατότητα της ελεύθερης έκφρασης σε συνδυασμό με τη δυνατότητα για αυτενέργεια καλλιεργεί την υπευθυνότητα των ατόμων και συμβάλλει στην ωρίμανση της σκέψης και της κρίσης τους. Το ότι το άτομο είναι ελεύθερο να πράξει και συνεπώς να εκφραστεί δε σημαίνει ότι δεν μπορεί να κάνει λάθος επιλογές ή να υιοθετήσει λανθασμένες αντιλήψεις. Εφόσον όμως δεν υπάρχει πλήρης βεβαιότητα για την ορθότητα μιας πράξης, όταν διαπιστώνονται λάθη στις επιλογές των 22

23 ατόμων, αυτά δεν πρέπει να τιμωρούνται και να έρχονται αντιμέτωπα με το νόμο και κυρίως με την κοινωνική κατακραυγή. Είναι σημαντικό για τον Mill τα άτομα να μην καταπιέζουν την ελεύθερη σκέψη και έκφρασή τους υπό το βάρος και την καταπίεση της βούλησης των άλλων, που ίσως και να ανήκουν στο πλειοψηφικό κομμάτι της κοινωνίας στην οποία εντάσσονται. Η καλύτερη αντιμετώπιση των ατόμων που υπέπεσαν σε λάθος επιλογές είναι να παροτρύνονται και να δέχονται συμβουλές προκειμένου να διορθωθούν. Ο Mill με αυτό του το επιχείρημα δίνει περιθώρια αποδοκιμασίας, η οποία όχι μόνο δε θα καλλιεργεί την καταπίεση και το φόβο στα άτομα του κοινωνικού συνόλου, αλλά θα δίνει σε αυτά συνεχείς ευκαιρίες και δυνατότητες εξέλιξης και προόδου, οι οποίες θα στοχεύουν στον αντικειμενικό σκοπό της αυτοολοκλήρωσης. Είναι ξεκάθαρη λοιπόν η πρόθεση του Mill για σύσφιξη των σχέσεων του κοινωνικού συνόλου. Η κοινωνική ενότητα, η οποία σαφώς προάγει τόσο την ατομική όσο και την κοινωνική ευημερία, επιτυγχάνεται απορρίπτοντας την ακραία αποδοκιμασία και τις βιαιότητες. Η άμεση παρέμβαση είναι επιτρεπτή μόνο σε πράξεις που κρίνονται άμεσα επιζήμιες. Ο βαθμός λοιπόν ελέγχου και επιρροής στις πράξεις των ατόμων καθορίζουν τη συμπεριφορά όλων. Ο μόνος λόγος επέμβασης στις πράξεις των άλλων είναι η αυτο- προστασία με την παράλληλη όμως διαφύλαξη της πολύτιμης ελευθερίας. Το επιχείρημα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης φέρνει την πρόοδο μέσα από τη φαντασία και την αυθόρμητη πρωτοβουλία, ενώ ο φόβος στο νέο, το διαφορετικό, το εκκεντρικό ωθεί τον πολιτισμό στην οπισθοδρόμηση. Όλοι πρέπει να διατυπώνουν ελεύθερα τις γνώμες τους, όσο ριζοσπαστικές και αν είναι. Η ανάγκη αυτή όμως γίνεται επιτακτική ιδίως, όταν οι γνώμες διατυπώνονται από ιδιοφυείς ανθρώπους.ο στοχασμός του Mill θεμελιώθηκε στο προβάδισμα του πνεύματος των 23

24 πεφωτισμένων και κατάφερε να συνδέσει την πολιτική του θεωρία με την οικονομική και τη θεωρία της ατομικής ελευθερίας. Η πολυγνωμία φέρνει την αλήθεια πιο κοντά στον άνθρωπο, ενώ η φίμωσή της βυθίζει τα άτομα στο σκοτάδι. Η φύση των ανθρώπων είναι τέτοια που κάνει τις δυνάμεις τους να διαφέρουν μεταξύ τους. Έτσι, όσοι κατέχουν από τη φύση τους περισσότερα εφόδια, είναι πιο εύκολο να υπερπηδήσουν τα εμπόδια της ζωής, τα οποία επίσης διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Οι άνθρωποι κατέχουν δυνάμεις διαφορετικού τύπου και γι αυτό και οι ικανότητές τους, οι επιδόσεις τους και οι κλίσεις τους ποικίλουν σε κάθε τομέα. Αυτή είναι η πραγματικότητα της ζωής, να υπάρχουν τόσο οι δυνατοί και ταλαντούχοι όσο και οι αδύναμοι και ατάλαντοι. Οι πιο δυνατοί, οι ιδιοφυείς άνθρωποι αναλαμβάνουν το καθήκον της καθοδήγησης των αδυνάτων, προκειμένου να επέλθει η βελτίωση μέσω της αφύπνισης: «Αυτοί οι ελάχιστοι είναι το άλας της γης. Χωρίς αυτούς η ανθρώπινη ζωή θα έμοιαζε λάκκος με στάσιμα νερά. Πρόκειται για ανθρώπους οι οποίοι εγκαινιάζουν τα καλά πράγματα που δεν υπήρχαν πριν και ταυτόχρονα διατηρούν ζωντανά τα ήδη υπάρχοντα». 22 Η ατομικότητα και η ελεύθερη ανάπτυξη για τον Mill είναι έννοιες ταυτόσημες και επιτυγχάνονται μέσω της αυτοβελτίωσης της ενεργητικής φύσης κυρίως αυτών των πνευματικότερων ανθρώπων. Έχουν χρέος τους να κοινοποιήσουν τις πολύτιμες σκέψεις τους στην ανθρωπότητα, χωρίς φόβο και περιορισμούς, αλλά ελεύθερα: «Η ιδιοφυΐα μπορεί να αναπνέει ελεύθερα μόνο σε ατμόσφαιρα ελευθερίας». 23 Πολλοί κατηγόρησαν άδικα τον Mill για ελιτισμό εξαιτίας του προβαδίσματος που δίνει σε αυτούς τους λίγους καλλιεργημένους ανθρώπους των κοινωνιών. Ο Mill όμως δεν ισχυριζόταν ότι μόνο οι ιδιοφυείς άνθρωποι είχαν δικαίωμα έκφρασης. Αντιθέτως, κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να εκφράζεται χωρίς να μπορεί να παρέμβει 24

25 κανείς: «Ακόμα και αν όλοι οι άνθρωποι, εκτός από έναν, είχαν την ίδια γνώμη, δε θα είχαν το δικαίωμα να φιμώσουν αυτόν τον έναν, όπως ακριβώς και αυτός δε θα είχε το δικαίωμα, αν διέθετε την αντίθετη άποψη, να φιμώσει όλους τους άλλους». 24 Η μόνη περίπτωση στην οποία μπορεί το κράτος να παρέμβει είναι, όταν διαδίδονται ιδέες προκλητικές που σκοπό δεν έχουν να προάγουν την αλήθεια και τη γενική ευημερία, αλλά στοχεύουν στο να προκαλέσουν βιαιότητες, εχθροπραξίες, μισαλλοδοξία και φανατισμό. Σε καμία άλλη περίπτωση η παρακώλυση της αυτόνομης σκέψης δεν υποστηρίζεται από τον Mill. Κανείς δεν πρέπει να μένει αδρανής και να δέχεται παθητικά ό,τι είχε έως τώρα ισχύ, οτιδήποτε θεωρείται αδιαμφισβήτητο. Ο χαρακτήρας για να διαμορφωθεί απαιτεί δράση, αυτενέργεια, ελευθερία έκφρασης, ξεκάθαρη βούληση. Κάθε έλλογο ον υποχρεούται να επιλέξει το δικό του προσωπικό δρόμο για να ευημερήσει και γι αυτό χρειάζεται σθένος και όχι νωθρότητα. Μόνο έτσι ικανοποιείται η εσωτερική μας ανάγκη να γνωρίσουμε το βαθύτερό μας εαυτό. Για τον Mill αυτός που υπάρχει και εξελίσσεται δημιουργεί συνεχώς ένα νέο εαυτό με τη σταθερά αυξανόμενη διαδικασία της ωρίμανσης. Η ενεργητική φύση φτάνει στα ανώτερα επίπεδα με τη συνεχή εξάσκηση και αυτοβελτίωση. «Οι ζωηρές ορμές δεν είναι παρά η ενεργητικότητα του ατόμου. Η ενεργητικότητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί με κακό τρόπο. Αλλά είναι πάντα η ενεργητική και όχι η απαθής και αδρανής φύση που κάνει το καλό». 25 Η ασθενής φύση λοιπόν είναι καταδικασμένη στην αδράνεια και στην αυτοκαταστροφή. Η αντιγνωμία φέρνει επαγρύπνιση, γι αυτό μια γνώμη έχει νόημα, όταν την αντιμαχόμαστε και όχι όταν τη θεωρούμε αναμφισβήτητη. 25

26 Η αυτοβελτίωση επέρχεται με την αυτοϋπέρβαση μέσω του αιώνιου πειραματισμού. Αυτή η ελευθερία λοιπόν δηλώνει την κυριαρχία και αναδεικνύει την υπεροχή της ανθρώπινης φύσης, την οποία έχουμε καθήκον να προάγουμε. Οι λίγοι που καταφέρνουν να αυτοολοκληρώνονται πρέπει να εκφράζουν τις απόψεις τους, ακόμα και αν αυτές θεωρούνται αιρετικές, προκειμένου να βελτιωθεί η κοινωνία και να προοδεύσει η ανθρωπότητα χωρίς να αναπαύεται στην ευκολία της μετριότητας. 26

27 JOHN STUART MILL ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο John Rawls στο έργο του Theory of Justice και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο «Περί ίσης Ελευθερίας» διακρίνει τρία επιχειρήματα του Mill υπέρ της ανάγκης λειτουργίας των ελεύθερων κοινωνικών θεσμών. Σε αυτά τα επιχειρήματα ο Rawls εντοπίζει τον πυρήνα της σκέψης του Mill. -1 ον : Οι άνθρωποι διαθέτουν από τη φύση τους κάποιες ικανότητες, που η αξιοποίησή τους προϋποθέτει την ελευθερία: «Οι άνθρωποι δε θα μπορέσουν να πραγματοποιήσουν και να βιώσουν τις πολύτιμες δραστηριότητες για τις οποίες είναι ικανοί, αν δε διαθέτουν εντατικά καλλιεργημένες ικανότητες και αναζωογονημένες φύσεις» ον : Οι θεσμοί είναι απαραίτητοι για να μπορέσουν να δραστηριοποιηθούν ελεύθερα τα άτομα, για να λαμβάνουν ελεύθερα αποφάσεις και για να μπορούν μόνοι τους να διακρίνουν το ορθό από το λάθος: «Οι άνθρωποι δεν έχουν άλλον τρόπο να μαθαίνουν τι μπορούν να κάνουν και τι από όλα αυτά είναι περισσότερο αποδοτικό» 27 Και για τον Rawls η ελευθερία είναι το διακριτικό γνώρισμα των ανθρώπων από τα υπόλοιπα όντα. Τέλος, η ιστορική εμπειρία αποδεικνύει περίτρανα ότι, όταν οι άνθρωποι δεν είναι βυθισμένοι στην απάθεια και στην απελπισία, επιθυμούν να είναι ελεύθεροι: «Αν και οι άνθρωποι παραπονιούνται για το βάρος της ελευθερίας και του πολιτισμού, διαθέτουν μια ακατανίκητη επιθυμία να ρυθμίζουν οι ίδιοι τις υποθέσεις τους» 28 Η φιλελεύθερη θεωρία του Mill δείχνει να εμπιστεύεται την πρόοδο της ανθρωπότητας, αρκεί να εξασφαλιστούν οι κατάλληλες συνθήκες για την καλλιέργεια του ελεύθερου πνεύματος. Κάθε ον έχει κάποιο σκοπό ύπαρξης. Η γνώση και η αξιοποίηση του λόγου οδηγούν στην πρόοδο την ανθρώπινη ιστορία. Η ελευθερία στον τρόπο έκφρασης ανατρέπει τον 27

28 παραδοσιακά θεμελιωμένο τρόπο σκέψης. Η νέα ηθική και ο νέος τρόπος συμπεριφοράς έρχεται να αντικαταστήσει καθετί κατεστημένο. Σ αυτήν την αναδόμηση, σύμφωνα με τον Mill, απαραίτητο εφόδιο είναι η δύναμη και η βούληση. Το άτομο που μπορεί να επιλέγει έχει την ικανότητα να αυτοκαθορίζεται και δεν επιτρέπει τη φίμωσή του από την κοινή γνώμη. Ελεύθερη έκφραση σημαίνει ευθυγραμμισμό των απόψεών μας με την προσωπικότητά μας για θέματα, όπως η θρησκεία, η ηθική, η παιδεία, η οικονομία. Όταν το άτομο επιλέγει ελεύθερα τον τρόπο ζωής του νιώθει πληρότητα και κατακτά σταδιακά το δύσκολο στόχο του για ποιοτική ευτυχία. Ωστόσο, η αυτενέργειά του πρέπει να χαρακτηρίζεται από ποιότητα και όχι από ποσότητα, όπως στους υποστηρικτές του κλασικού ωφελιμισμού. Μόνο τότε θεωρεί ο Mill ότι η ευτυχία του είναι αυθεντική και λυτρωτική. Απορρίπτει το συμβιβασμό, την αλλοτρίωση και την ομοιομορφία, το φόβο της απόρριψης και το φόβο απέναντι σε οτιδήποτε καινούργιο. Κάθε άνθρωπος πρέπει να αγωνίζεται για να μπορεί να αξιοποιεί αυτό με το οποίο τον προίκισε η φύση, το λογικό του και τη σοφία του. Το μεγαλύτερο εμπόδιο που συναντά είναι η χαλιναγώγηση των κατώτερων παθών του. Η ενεργητική του φύση μπορεί να βελτιώνεται απεριόριστα, αρκεί να επιλέξει εκείνο τον τρόπο ζωής που θα συμβάλλει στην καλλιέργεια των ανώτερων ιδιοτήτων του. Η στείρα μίμηση του τρόπου ζωής των άλλων αποκόπτει το δρόμο της ελεύθερης έκφρασης και της δημιουργικότητας, ενώ παράλληλα χάνεται και η ευκαιρία κατάκτησης της ανθρώπινης ευτυχίας. Η ατομικότητα διασφαλίζεται μέσω της αυτοβελτίωσης και της ελεύθερης επιλογής, ενώ ο περιορισμός είναι ελεύθερος μόνο, όταν ενδέχεται να προκληθεί ζημιά σε κάποιους άλλους. Τότε απαιτείται αλληλοσεβασμός για να αποφευχθούν οι συγκρούσεις. Μόνο έτσι η 28

29 ηθική καλλιέργεια έχει τη δυνατότητα να αναπτύσσεται μέσα στο γενικότερο κλίμα αυτής της αναγέννησης. Στην παρούσα μελέτη είναι αδύνατη η ανάλυση όλων των ζητημάτων με τα οποία ασχολήθηκε ο Mill. Πολλά από αυτά χαρακτηρίζονται από ασάφεια και γι αυτό ο Άγγλος φιλόσοφος δέχτηκε έντονη κριτική για ζητήματα, όπως η ανακριβής λειτουργία του ελιτισμού, τα ασαφή όρια της ανθρώπινης πράξης και άλλα. Το σίγουρο είναι ότι οι θέσεις του Mill αποτελούν σήμερα την αφετηρία του προβληματισμού σχετικά με τη θεωρία της ηθικότητας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, θέτοντας με τις ριζοσπαστικές απόψεις του τον φιλοσοφικό στοχασμό σε νέα θεμέλια. 29

30 JOHN RAWLS ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Mill οριοθετεί τον περιορισμό της ελευθερίας, επιτρέποντας την κρατική παρέμβαση μόνο με σκοπό την αποτροπή βλάβης σε άλλους, χρησιμοποιώντας ως επιχείρημα την «αρχή της ζημίας», η οποία δίνει έμφαση στην ελευθερία και στην αυτοκυριαρχία του ατόμου τόσο στο σώμα όσο και στο μυαλό του. Ένας σύγχρονος πολιτικός φιλόσοφος, οπαδός του φιλελεύθερου κράτους, John Rawls, έχοντας στο νου του τη θεωρία του Mill, εξετάζει με μια διαφορετική ματιά την έννοια της ελευθερίας. Ο John Rawls γεννήθηκε στη Βαλτιμόρη και μεγάλωσε στο Κονέκτικατ. Ολοκλήρωσε τις βασικές του σπουδές στο Πρίνστον το 1943 και υπηρέτησε για δυο χρόνια στο αμερικανικό πεζικό, συμμετέχοντας σε αποστολές στη Νέα Γουινέα, στις Φιλιππίνες και στην Ιαπωνία. Το μεταπτυχιακό του το ολοκλήρωσε μετά τη λήξη του πολέμου στο Πρίνστον. Συνέχισε τις σπουδές του λαμβάνοντας το 1950 το διδακτορικό του δίπλωμα στην ηθική φιλοσοφία. Από το Πρίνστον έφυγε, όταν εξελέγη ως επίκουρος καθηγητής στο Κορνέλ, όπου παρέμεινε μέχρι το Την επόμενη χρονιά έγινε τακτικός καθηγητής φιλοσοφίας, ενώ το 1962 διορίστηκε ως καθηγητής στο Χάρβαρντ, όπου και παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του. Υπήρξε μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, της Βρετανικής και Νορβηγικής Ακαδημίας. Διετέλεσε πρόεδρος της Αμερικανικής Φιλοσοφικής Ένωσης και πολλών άλλων επιστημονικών οργανώσεων, ενώ τιμήθηκε με αναρίθμητες άλλες διακρίσεις. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του σοβαροί λόγοι υγείας του είχαν απαγορεύσει την εργασία, αλλά και την ολοκλήρωση της επεξεργασίας της περίφημης θεωρίας του περί δικαιοσύνης. 30

31 Το έργο του Rawls έχει επηρεάσει ολόκληρη τη σύγχρονη πολιτική σκέψη. Στις απόψεις του συμπεριλαμβάνονται σημαντικά στοιχεία της παράδοσης του Δυτικού Φιλελευθερισμού. Επιθυμεί να συμβάλλει στη δημιουργία των βασικών κοινωνικών δομών, όπου ο πλουραλισμός και οι φυσικές και κοινωνικές ανισότητες θα συνδυάζονται σε μια βάση δικαιοσύνης. Οραματίζεται λοιπόν μια δίκαιη κοινωνία, όπου θα συνυπάρχουν και θα συνεργάζονται ίσοι και ελεύθεροι πολίτες

32 Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ 'Ενα από τα σημαντικότερα έργα του Αμερικανού φιλισόφου John Rawls είναι το Theory of justice (1971) μέσα στο οποίο περιγράφεται η ανάγκη των κοινωνιών για φιλελεύθερη ισότητα, η οποία προϋπέθετε τη συμφιλίωση μεταξύ της έννοιας της ελευθερίας και της ισότητας. Η πρόταση του Rawls στηρίζεται στον ηθικό ατομισμό. Προσπαθεί να θεμελιώσει την προστασία των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας ισχυριζόμενος ότι ο σεβασμός για τα άτομα ισοδυναμεί με το σεβασμό στις επολογές τους, αντίληψη που πηγάζει από την Καντιανή θεωρία. Σύμφωνα με αυτή ο σεβασμός στην αυτονομία- η αντίληψη των ανθρώπων ως ελεύθερων και ίσων ηθικών προσώπων- περικλείει το σεβασμό στην ικανότητα της ελεύθερης επιλογής και όχι μόνο στην ηθική επιλογή. 30 Η ολοκλήρωση της ανθρώπινης οντότητας εξαρτάται από το βαθμό αυτονομίας του ατόμου, στοιχείο που θεμελιώνει την ηθικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών. Η αρχή της αυτονομίας αποτελεί την αρχή της κυριότητας των ατόμων και στο Rawls παρουσιάζεται ως ένα είδος ουδετερότητας. 31 Το συμβόλαιο που προτείνει ο Rawls ρυθμίζει αμοιβαία τη συμπεριφορά των ατόμων που συμμετέχουν σε αυτό. Η μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία είναι στόχος και επιτυγχάνεται με την ενεργό συμμετοχή των συμβαλλομένων. Η ατομική ελευθερία όμως δεν είναι ανεξάρτητη από το σύνολο της κοινωνίας και της κρατικής εξουσίας και γι αυτό είναι απαραίτητο να συνδυαστούν οι έννοιες ελευθερίααυτονομία και ελευθερία- συμμετοχή. Οι θεσμοί θα προσπαθήσουν να φέρουν την ισορροπία στην κοινωνία, αποτελώντας τη βασική δομή στο δημόσιο σύστημα 32

33 κανόνων. Σκοπός του Rawls είναι να δώσει στα άτομα την ελευθερία που απαιτείται προκειμένου αυτά να ικανοποιηθούν οι σκοποί τους ελεύθερα και αποτελεσματικά. Τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να προστατεύονται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις και από αρχές που ζητά ο Rawls να αποδεχτούν τα άτομα. Τα συμβαλλόμενα μέρη θα αναζητούν το καλό της κοινωνίας και την ασφάλειά τους με τη συμβολή των νόμων ενάντια σε κάθε απειλή. 32 Πρέπει λοιπόν να καθοριστούν κάποια όρια σε όσα θα ζητηθεί κάποιος να υπομείνει προς όφελος άλλων, καθώς, σύμφωνα με τον Rawls, η δικαιοσύνη θα έπρεπε να αρνείται την απώλεια της ελευθερίας ορισμένων, από την οποία θα ωφελούνταν κάποιοι. Ο καθορισμός των ελευθεριών και των δικαιωμάτων, που δεν είναι δυνατό να παραβιαστούν, εξασφαλίζει τον αλληλοσεβασμό και την ισότητα των ατόμων. Ο φιλελεύθερος λοιπόν Rawls ζητά να διαμορφωθεί ένα πολιτικό περιβάλλον τέτοιο, όπου θα συνδέονται οι έννοιες της ισότητας, της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 33

34 Η ΈΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ Για τον Rawls είναι απαραίτητη η προϋπόθεση αναγνώρισης των ατόμων ως ελεύθερα και ίσα μεταξύ τους. Η ισότητα αφορά τον καθένα από εμάς ανεξαιρέτως, σύμφωνα με τον ρωλσιανό φιλελευθερισμό. Συχνά υποστηρίχτηκε η άποψη ότι η ουσιαστική ελευθερία και η ουσιαστική ισότητα δεν είναι έννοιες συμβατές μεταξύ τους, καθώς θα παραβιάζονταν συνεχώς οι ελεύθερες επιλογές των ατόμων από την επιβολή ενός εξισωτικού σχεδίου. Ο Rawls απορρίπτει αυτή τη θέση υποστηρίζοντας ότι η συμφιλίωση της ελευθερίας με την ισότητα είναι εφικτό να επέλθει με τον προσδιορισμό των όρων της δικαιοσύνης, που θα εξασφαλίσουν την κοινωνική συνεργασία μεταξύ των ατόμων, θεωρώντας ο ένας τον άλλον ως ελεύθερο και ίσο. Η ισότητα και η ελευθερία θα συνυπάρξουν αρμονικά με τον προσδιορισμό εκείνων των ελευθεριών και των δικαιωμάτων που θα εξασφαλίσουν την ίση απόλαυσή τους. Ο ανταγωνισμός λοιπόν της ελευθερίας και της ισότητας θα εκλείψει εφόσον θα εξασφαλιστεί ίση αξία ελευθερίας για όλους. Θεωρώντας τα άτομα ίσα, υποστηρίζει ο Rawls, δεν ισοπεδώνεται κάθε μορφή ανισότητας. Ορισμένες ανισότητες είναι επιτρεπτές, όταν μια άνιση διανομή κάποιων ή όλων των αγαθών είναι προς όφελος του συνόλου ή των λιγότερο ευνοημένων. Η αδικία δεν είναι πάντα ανισότητα. Ανισότητα θεωρείται η αδικία εκείνη, η οποία δεν αποβαίνει προς όφελος όλων. 33 Η ίση ελευθερία παρέχεται από τους κοινωνικούς θεσμούς και η μόνη περίπτωση που μπορούν να νομιμοποιηθούν κάποιες ανισότητες είναι, αν αυτές μπορούν να προβάλλουν την αξία αυτών των ελευθεριών. Η ακεραιότητα και η ελευθερία των ατόμων προστατεύονται από τους θεσμούς, οι οποίοι οργανώνουν την κοινωνική συνεργασία και προβάλλουν μια κατάλληλη περιοχή για κοινωνικές αξίες

35 Μόνο μέσα σε ένα πλαίσιο κοινωνικής ελευθερίας είναι ικανοί οι άνθρωποι να επιλέξουν αυτό που τους συμφέρει. «Οι βασικές ελευθερίες περιλαμβάνουν τα δικαιώματα και τα καθήκοντα που δίνουν δικαιοδοσίες έναντι πραγμάτων, απαγορεύοντας σε άλλους να παρεμβαίνουν. Οι βασικές ελευθερίες είναι το απαραίτητο μέσο εμφάνισης ευκαιριών στους πολίτες. Η βασική δομή της κοινωνίας ρυθμίζεται έτσι, ώστε να μεγιστοποιεί τα πρωταρχικά αγαθά που είναι διαθέσιμα στους λιγότερο ευνοημένους, απολαμβάνοντας ο καθένας ίσες ελευθερίες. Αυτό καθορίζει έναν από τους βασικούς σκοπούς της πολιτικής και κοινωνικής δικαιοσύνης». 35 Ο Rawls θεωρώντας το δικαίωμα της ίσης ελευθερίας αυτονόητο μιλά για ελευθερίες και πρωταρχικά αγαθά και αναφέρεται στη διάκριση των βασικών ελευθεριών και της αξίας τους. Οι βασικές αξίες πρέπει να παρέχονται στον πολίτη εξίσου, η αξία τους όμως διαφέρει από άτομο σε άτομο. Σε μια κοινωνία όπου οι ανισότητες είναι επιτρεπτές είναι απαραίτητο να οριστεί ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο θα καθοριστεί ένα σύνολο επιτρεπόμενων ανισοτήτων και στο οποίο θα δίνεται προτεραιότητα στην ελευθερία. Η κατανομή των ελευθεριών βασίζεται στα δικαιώματα, ενώ ως βάση της δίκαιης πολιτικής διαδικασίας θεωρούνται οι πολιτικές ελευθερίες και η ελευθερία της σκέψης. 36 Ο Rawls προτείνει δυο αρχές δικαιοσύνης που ορίζουν τη σειρά των πρωταρχικών αγαθών σύμφωνα με τη λεξικογραφική διάταξη, δηλαδή την αρχή της προτεραιότητας. «Πρώτη Αρχή: Κάθε πρόσωπο πρέπει να έχει ίσο δικαίωμα στο πιο εκτενές συνολικό σύστημα ίσων βασικών ελευθεριών που είναι συμβατό με ένα παρόμοιο σύστημα ελευθερίας για όλους. 35

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. Aν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί;

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Παιδιά θεωρούνται όλα τα αγόρια και τα κορίτσια από 0 έως 18 ετών. Ποια είναι τα δικαιώματα του παιδιού; Σύμφωνα με την Σύμβαση για τα Δικαιώματα των παιδιών Απαγόρευση διακρίσεων

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Αναπτύσσομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Γιατί είναι απαραίτητη η ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ

Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΖΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΧΑΡΟΥΜΕΝΑ, ΑΝ Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΦΡΟΝΗΣΗ, ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, ΚΑΙ ΟΥΤΕ ΠΑΛΙ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1. α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 9: Η σχέση μεταξύ νόμου και ελευθερίας. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 9: Η σχέση μεταξύ νόμου και ελευθερίας. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ενότητα 9: Η σχέση μεταξύ νόμου και ελευθερίας Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί ενότητας 1. Διττός χαρακτήρας Συντάγματος 2. Διάκριση θεσμού-κανόνα 3. Η σχέση λόγου - πνεύματος

Διαβάστε περισσότερα

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1 1 a) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Κοινή Γνώμη. Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015

Κοινή Γνώμη. Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015 Κοινή Γνώμη Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015 Έννοια, ορισμός και ανάλυση Κοινής Γνώμης Κοινή γνώμη είναι η γνώμη της πλειοψηφίας των πολιτών, πάνω σε ένα ζήτημα που αφορά την

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΟΡΙΣΜΟΣ

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Για τη δημοκρατία έγιναν κινήματα, εξεγέρσεις, επαναστάσεις, εμφύλιοι πόλεμοι. διώχθηκαν, βασανίστηκαν άνθρωποι και τιμήθηκαν τυραννοκτόνοι. Αποτέλεσε όχι μόνο το σκοπό κοινωνικών και

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµα Α1 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον καθένα: Α

Διαβάστε περισσότερα

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους Εφηβεία και Πρότυπα Τι σημαίνει εφηβεία; Η εφηβεία είναι η περίοδος της ζωής του ανθρώπου που αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και οδηγεί στην ενηλικίωση. Είναι μια εξελικτική φάση που κατά τη

Διαβάστε περισσότερα

Οι γνώμες είναι πολλές

Οι γνώμες είναι πολλές Η Ψυχολογία στη Φυσική Αγωγή στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος ΚασταμονίτηςΚωνσταντίνος Ψυχολόγος Οι γνώμες είναι πολλές Πολλές είναι οι γνώμες στο τι προσφέρει τελικά ο αθλητισμός στην παιδική ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Θέµα Α1 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ 6.1 Κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίηση 6.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ 1/13 Ένταξη και ενσωμάτωση στο κοινωνικό σύνολο Οριοθέτηση ορθών συμπεριφορών

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ. στην Έκφραση-Έκθεση Β Λυκείου Δεκέμβριος 2013

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ. στην Έκφραση-Έκθεση Β Λυκείου Δεκέμβριος 2013 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ στην Έκφραση-Έκθεση Β Λυκείου Δεκέμβριος 2013 Κείμενο Τηλεόραση και νέοι Η τηλεόραση επηρεάζει τις πεποιθήσεις, τις αξίες και τις συμπεριφορές των τηλεθεατών, δεν τους επηρεάζει όλους, όμως,

Διαβάστε περισσότερα

Εφηβεία. Πώς επιδρά η σημερινή κοινωνία την ανάπτυξη του εφήβου; 21 ΓΕΛ ΑΘΗΝΑΣ ΤΜΗΜΑ Α1, ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ν. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ

Εφηβεία. Πώς επιδρά η σημερινή κοινωνία την ανάπτυξη του εφήβου; 21 ΓΕΛ ΑΘΗΝΑΣ ΤΜΗΜΑ Α1, ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ν. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Εφηβεία Πώς επιδρά η σημερινή κοινωνία την ανάπτυξη του εφήβου; ΤΜΗΜΑ Α1, ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ν. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 21 ΓΕΛ ΑΘΗΝΑΣ 1.Χαρακτηριστικά Εφηβεία 2.Δραστηριότητες 3.Κοινωνικοποίηση 1.Χαρακτηριστικά

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. 2 Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κεφάλαιο 1 ο 1.1 ΆΝΘΡΩΠΟΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΝ 1/6 Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πολιτικό,

Διαβάστε περισσότερα

John Rawls, Θεωρία της Δικαιοσύνης: από τον καντιανό αντικειμενισμό στην πολιτική του δημόσιου λόγου

John Rawls, Θεωρία της Δικαιοσύνης: από τον καντιανό αντικειμενισμό στην πολιτική του δημόσιου λόγου 1 John Rawls, Θεωρία της Δικαιοσύνης: από τον καντιανό αντικειμενισμό στην πολιτική του δημόσιου λόγου 1. Πρώτη φάση: Θεωρία της δικαιοσύνης (1971) και καντιανός αντικειμενισμός Η δικαιοσύνη ως ακριβοδικία.

Διαβάστε περισσότερα

Ο Φιλελευθερισμός του Καρλ Πόππερ. Όμιλος Ανοιχτή Κοινωνία & Ινστιτούτο Διπλωματίας και Διεθνών Εξελίξεων 23 Οκτωβρίου 2014

Ο Φιλελευθερισμός του Καρλ Πόππερ. Όμιλος Ανοιχτή Κοινωνία & Ινστιτούτο Διπλωματίας και Διεθνών Εξελίξεων 23 Οκτωβρίου 2014 Ο Φιλελευθερισμός του Καρλ Πόππερ Όμιλος Ανοιχτή Κοινωνία & Ινστιτούτο Διπλωματίας και Διεθνών Εξελίξεων 23 Οκτωβρίου 2014 Τι ήταν ο Πόππερ Φιλελεύθερος; Σοσιαλδημοκράτης; Συντηρητικός; Ήταν ο Πόππερ φιλελεύθερος;

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ EΠEAEK Αναμόρφωση του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΦΑΑ - Αυτεπιστασία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Ειρήνη Δερμιτζάκη -Μάριος Γούδας Διάλεξη 9: To παιχνίδι ως αναπτυξιακή διαδικασία ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν» 1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ (ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ) Σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη, υπάρχουν τρία είδη κοινωνικών οντοτήτων ή διαφορετικά, ομάδων

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 5: H ανάπτυξη της ηθικότητας και της προκοινωνικής

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 5: H ανάπτυξη της ηθικότητας και της προκοινωνικής Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 5: H ανάπτυξη της ηθικότητας και της προκοινωνικής συμπεριφοράς Θέματα Διάλεξης Οι κανόνες συμπεριφοράς Η σκέψη για τους ηθικούς κανόνες Η θεωρία του Piaget για την ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ Την έρευνα για τη φύση του την αρχίζει ο άνθρωπος θέτοντας στον εαυτό του την ερώτηση: «Ποιός είμαι; Τι είμαι;» Στην πορεία της αναζήτησης για την απάντηση, η ερώτηση διαφοροποιείται

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: B ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ημερομηνία: Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη φυσιογνωμία και στον ρόλο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α )

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) 29 Μαΐου 2014 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) Α1. Ο συγγραφέας του κειμένου αναφέρεται στη σημασία του δημιουργικού σχολείου στη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Νικόλαος Χ. Μπέκας Greek classroom of Masterστην "Κοινωνική Παιδαγωγική και μάχη ενάντια στη νεανική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ 1ο ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΑΠ-ΝΔΦΚ ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ 1ο ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΑΠ-ΝΔΦΚ ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΔΙΚΑΙΟΥ 1ο ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΑΠ-ΝΔΦΚ ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Γιατί λέγεται φυσικό; 1. Γιατί προέρχεται

Διαβάστε περισσότερα

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους.

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί» Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους Η αυτοεικόνα μας «σχηματίζεται» ως ένα σχετικά σταθερό

Διαβάστε περισσότερα

ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 9 ο ΓΕΛ Πατρών ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΡΑΚΙΤΣΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΟΛΙΑΒΡΑ ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ ΣΥΛΑΙΔΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΟΜΑΔΑ: Tom&Jerry Υπεύθυνοι καθηγητές:

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα εκπαίδευσης και κατάρτισης για τις δεξιότητες ηγεσίας. Αξιολόγηση Ικανοτήτων

Ενότητα εκπαίδευσης και κατάρτισης για τις δεξιότητες ηγεσίας. Αξιολόγηση Ικανοτήτων 3 Ενότητα εκπαίδευσης και κατάρτισης για τις δεξιότητες ηγεσίας Αξιολόγηση Ικανοτήτων Αξιολόγηση Ικανοτήτων Γενική Περιγραφή της Ενότητας: Αυτή η ενότητα στοχεύει στην αξιολόγηση των ηγετικών ικανοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Για τον Αριστοτέλη, όλες οι ενέργειες των ανθρώπων γίνονται για κάποιο τέλος, δηλαδή για κάποιο σκοπό που είναι ο ανώτερος όλων των αγαθών, την ευδαιμονία. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια»

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» «ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» 1 ο Γενικό Λύκειο Πάτρας Ερευνητική Εργασία Β Τάξης Σχολικού έτους 2012-2013 Ομάδα Ε Ας φανταστούμε μία στιγμή το σχολείο των ονείρων μας.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ «ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ»

ΕΠΑΝΑΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ «ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ» ΕΠΑΝΑΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ «ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ» 2 ο Τακτικό Συνέδριο του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Πελοποννήσου «Αλλάζοντας

Διαβάστε περισσότερα

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ.

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Ατομική Ψυχολογία Alfred Adler Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Μαλικιώση- Λοΐζου Ατομική Ψυχολογία Τονίζει τη μοναδικότητα της προσωπικότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις Σελίδα 1 από 5 Απαντήσεις Β.1 Το συγκεκριμένο απόσπασμα αντλήθηκε από το 8 ο βιβλίο των Πολιτικών του Αριστοτέλη, που έχει ως θέμα του την παιδεία. Ήδη, από την πρώτη φράση του αποσπάσματος (ὅτι μέν οὖν

Διαβάστε περισσότερα

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα. του Παιδιού. με απλά λόγια

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα. του Παιδιού. με απλά λόγια Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού με απλά λόγια Όλα τα παιδιά έχουν δικαιώματα που προβλέπονται από νόμους και διεθνείς συμβάσεις. Το σημαντικότερο κείμενο για τα δικαιώματα των παιδιών,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΡΦΕΣ ΕΜΦΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ-ΔΙΑΥΛΩΝ. Βιβλίο-Δίαυλος 1: Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

ΜΟΡΦΕΣ ΕΜΦΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ-ΔΙΑΥΛΩΝ. Βιβλίο-Δίαυλος 1: Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΜΟΡΦΕΣ ΕΜΦΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ-ΔΙΑΥΛΩΝ Βιβλίο-Δίαυλος 1: Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Ι. Συνοπτική παρουσίαση του Βιβλίου-Διαύλου Η Ψυχική Υγεία: Η Ψυχική Υγεία εγγυάται τη συνοχή ομοειδών ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί της ενότητας 1. Δισσοί λόγοι: τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο 2. Δίκαιο και εξουσία 1.Τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΤΟΜΕΙΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΤΟΜΕΙΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ 1o ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΤΟΜΕΙΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ Αρχική Σελίδα Περιεχόμενα CD Rom Θέματα 1ου Κεφαλαίου ΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΕΛΗ ΛΥΚΟΠΟΥΛΩΝ ΕΙΝΑΙ : ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΖΩΗ (δράση και γνώση στη φύση) ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

( μαθήτρια Γ γυμνασίου) ***

( μαθήτρια Γ γυμνασίου) *** «...Η γλωσσομάθεια στις μέρες μας είναι απαραίτητη. Τα άτομα με επαρκή γνώση μιας ξένης γλώσσας έχουν τη δυνατότητα να είναι αποτελεσματικότεροι στις σπουδές τους, αφού μπορούν ψάχνοντας σε ξένες βιβλιογραφίες

Διαβάστε περισσότερα

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν A. Η Δέσμευση της Διοίκησης...3. Κυρίαρχος Στόχος του Ομίλου ΤΙΤΑΝ και Κώδικας Δεοντολογίας...4. Εταιρικές Αξίες Ομίλου ΤΙΤΑΝ...

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν A. Η Δέσμευση της Διοίκησης...3. Κυρίαρχος Στόχος του Ομίλου ΤΙΤΑΝ και Κώδικας Δεοντολογίας...4. Εταιρικές Αξίες Ομίλου ΤΙΤΑΝ... «ΕΤΑΙΡΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΟΜΙΛΟΥ ΤΙΤΑΝ» Μάιος 2008 1 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν A Η Δέσμευση της Διοίκησης......3 Κυρίαρχος Στόχος του Ομίλου ΤΙΤΑΝ και Κώδικας Δεοντολογίας...4 Εταιρικές Αξίες Ομίλου

Διαβάστε περισσότερα

Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές

Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΛΑΙΓΕΩΡΓΙΟΥ Γ. Ηθική Φορτισμένος και πολυσήμαντος όρος Εικόνα μιας «βαθύτερης εσωστρεφούς πραγματικότητας»

Διαβάστε περισσότερα

Κυρίες και Κύριοι, Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την τιμή που μου κάνετε να απευθύνω χαιρετισμό στο συνέδριό σας για την «Οικογένεια στην κρίση», για

Κυρίες και Κύριοι, Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την τιμή που μου κάνετε να απευθύνω χαιρετισμό στο συνέδριό σας για την «Οικογένεια στην κρίση», για Κυρίες και Κύριοι, Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την τιμή που μου κάνετε να απευθύνω χαιρετισμό στο συνέδριό σας για την «Οικογένεια στην κρίση», για ένα τόσο εξαιρετικά σημαντικό θέμα που αγγίζει και αφορά

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ αύξηση πληθυσμού αγροτική επανάσταση (μεγάλα αγροκτήματα νέες μέθοδοι εισαγωγή μηχανημάτων) ανάπτυξη εμπορίου α. Ευρώπη Αφρική Αμερική (τριγωνικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Διοικώ 1 Επαγγελματική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Διοικώ 1 Επαγγελματική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Επαγγελματική Βελτίωση Διοικώ 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Τι είναι «διοίκηση» 2. Η «διοίκηση»

Διαβάστε περισσότερα

2.5. ΗΘΙΚΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ

2.5. ΗΘΙΚΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ 2.5. ΗΘΙΚΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ [94] ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΜΕΤΑΒΙΒΑΖΟΝΤΑΙ υλικές-οικονομικές πολιτικές πνευματικές ηθικές κοινωνικές αισθητικές θρησκευτικές ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ Οικογένεια

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Συνεργάζομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Συνεργάζομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Συνεργάζομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Τι είναι Συνεργασία 2. Γιατί χρειάζεται

Διαβάστε περισσότερα

Θουκυδίδου Περικλέους Ἐπιτάφιος

Θουκυδίδου Περικλέους Ἐπιτάφιος Κεφ. 44 (από μετάφραση) Θουκυδίδου Περικλέους Ἐπιτάφιος Θέμα: Παραμυθία προς τους γονείς των νεκρών Τα επιχειρήματα με τα οποία ο Περικλής προσπαθεί να μετριάσει τον πόνο των γονιών Τα επιχειρήματα είναι

Διαβάστε περισσότερα

Αυτά τα δικαιώματα είναι η ισότητα, η ελευθερία, η ασφάλεια και η ιδιοκτησία.

Αυτά τα δικαιώματα είναι η ισότητα, η ελευθερία, η ασφάλεια και η ιδιοκτησία. ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ 1 της 24ης Ιουνίου 1793 Ο γαλλικός λαός, πεπεισμένος ότι η λήθη και η περιφρόνηση των φυσικών δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι οι μόνες αιτίες για τα

Διαβάστε περισσότερα

«Το αγόρι στο θεωρείο»

«Το αγόρι στο θεωρείο» Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα «Το αγόρι στο θεωρείο» Μανώλης Λεγάκης Στο βιβλίο της Α. Δαρλάση τα ιστορικά στοιχεία συνυφαίνονται με τα μυθιστορηματικά: πρόσωπα φανταστικά υφίστανται σε ατομικό και

Διαβάστε περισσότερα

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα.

Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Το Σύνταγμα της Ελλάδας του 1975/86/01 στο δεύτερο μέρος του περιλαμβάνει τις διατάξεις τις σχετικές με τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Ο κατάλογος των δικαιωμάτων αυτών αποτελεί τη βασική κατοχύρωση

Διαβάστε περισσότερα

Η συγγραφέας μίλησε για το νέο της μυθιστόρημα με τίτλο "Πώς υφαίνεται ο χρόνος"

Η συγγραφέας μίλησε για το νέο της μυθιστόρημα με τίτλο Πώς υφαίνεται ο χρόνος Σοφία Δημοπούλου: «Το παρελθόν μάς καθορίζει» Η συγγραφέας μίλησε για το νέο της μυθιστόρημα με τίτλο "Πώς υφαίνεται ο χρόνος" Συνέντευξη στη Λεμονιά Βασβάνη Το "Πώς υφαίνεται ο χρόνος" απασχολεί τη Σοφία

Διαβάστε περισσότερα

Εγώ έχω δικαιώματα, εσύ έχεις δικαιώματα, αυτός/αυτή έχει δικαιώματα... Εισαγωγή στα Δικαιώματα του Παιδιoύ

Εγώ έχω δικαιώματα, εσύ έχεις δικαιώματα, αυτός/αυτή έχει δικαιώματα... Εισαγωγή στα Δικαιώματα του Παιδιoύ Εγώ έχω δικαιώματα, εσύ έχεις δικαιώματα, αυτός/αυτή έχει δικαιώματα... Εισαγωγή στα Δικαιώματα του Παιδιoύ Όλοι έχουν δικαιώματα. Επιπλέον, σαν αγόρι ή κορίτσι ηλικίας κάτω των 18 ετών, έχεις ορισμένα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ http://www.0-18.gr/gia-megaloys/dsdp Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού με απλά

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΝΩ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ;

ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΝΩ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ; Ημερομηνία 23/07/2015 Μέσο Συντάκτης Link diavasame.gr Ευμορφία Ζήση http://www.diavasame.gr/page.aspx?itemid=ppg1396_2146 ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΝΩ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ; 23.07.2015 Συντάκτης: Ευμορφία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 4: Ιατρική ηθική. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 4: Ιατρική ηθική. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 4: Ιατρική ηθική Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί ενότητας 1.Υποβοηθούμενη αυτοκτονία 2. Ευθανασία 3.Αρχή της αυτονομίας 4. Αρχή του αληθούς συμφέροντος 5.Αρχή της ιερότητας

Διαβάστε περισσότερα

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Κάππας Σπυρίδων ΟΜΑΔΑ είναι μια συνάθροιση ατόμων στην οποία το καθένα έχει συνείδηση της παρουσίας των άλλων, ενώ ταυτόχρονα βιώνει κάποια μορφή εξάρτησης

Διαβάστε περισσότερα

Ομάδα μαθητών :Τρασάνη Κλαρίσα, Μάλλιαρη Ελένη, Πολυξένη Αθηνά Τσαούση, Κοτσώνη Ζωή Ανθή, Αθανασοπούλου Ευφροσύνη, Θεοδωροπούλου Θεώνη

Ομάδα μαθητών :Τρασάνη Κλαρίσα, Μάλλιαρη Ελένη, Πολυξένη Αθηνά Τσαούση, Κοτσώνη Ζωή Ανθή, Αθανασοπούλου Ευφροσύνη, Θεοδωροπούλου Θεώνη Ερευνητικό υποερώτημα: «Ποια τα κίνητρα και οι παράγοντες που επηρεάζουν τους νέους στην επιλογή του επαγγέλματος» Ομάδα μαθητών :Τρασάνη Κλαρίσα, Μάλλιαρη Ελένη, Πολυξένη Αθηνά Τσαούση, Κοτσώνη Ζωή Ανθή,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη).

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη). ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη). 1. Σ ένα πολιτισμό όπου επικρατεί το εμπορικό πνεύμα και η

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΟΨΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΟΨΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΟΨΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ Τα τραγούδια των ανθρώπων μιλούσαν και μιλούν πάντα για τη μαγεία της γυναίκας. Μιλούν και τραγουδούν, άλλοτε με χαρά κι άλλοτε με θλίψη και με καημό, για τον ρόλο που η γυναίκα

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Κυρίες και κύριοι Αγαπητοί εργαζόμενοι Φίλες και φίλοι Θέλω να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας σήμερα εδώ, στο

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων Ενότητα 9: Φραγμοί στην Κριτικο-στοχαστική Πρακτική Γιώργος Κ. Ζαρίφης

Διαβάστε περισσότερα

Μανίκας Γιώργος. Μανιάτη Ευαγγελία

Μανίκας Γιώργος. Μανιάτη Ευαγγελία Γ3 «Ειδικότερα εμείς ως μαθητές, οι οποίοι δεν έχουμε ακόμα τη δυνατότητα να ελέγχουμε άμεσα με το δικαίωμα της ψήφου μας τη δημοκρατία της χώρας μας, μπορούμε να συμβάλλουμε στο να υπάρχει δημοκρατικός

Διαβάστε περισσότερα

Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία τους για τις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές. Αναλυτικό διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 5/10/2015

Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία τους για τις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές. Αναλυτικό διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 5/10/2015 ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Αθ. Κανελλοπούλου-Μαλούχου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία

Διαβάστε περισσότερα

Τζιορντάνο Μπρούνο

Τζιορντάνο Μπρούνο http://hallofpeople.com/gr/bio/bruno.php Τζιορντάνο Μπρούνο Αποσπάσματα από έργα του (Την εποχή που εκκλησία και επιστήμη θεωρούσε υποδεέστερο το γυναικείο φύλο, ο Μπρούνο έγραψε): Εξετάστε λίγο την αλήθεια,

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι

ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι Ενότητα 1: Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική Κουτεντάκης Φραγκίσκος - Γαληνού Αργυρώ Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

1. Άδειας Ασκήσεως του Επαγγέλματος του Ψυχολόγου.

1. Άδειας Ασκήσεως του Επαγγέλματος του Ψυχολόγου. Η σοφία, η κατανόηση, η συμπόνια, και η ολοκληρωμένη προσωπικότητα είναι σίγουρα σημαντικές παράμετροι και χαρακτηριστικά που θα ήθελες να έχει ο ψυχοθεραπευτής σου, αλλά δεν είναι επαρκή κριτήρια στα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

αναγκάζουν να εργάζονται πολλές ώρες για πολύ λίγα χρήματα. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η ηρωίδα του βιβλίου Τασλίμα από το Μπαγκλαντές, η οποία

αναγκάζουν να εργάζονται πολλές ώρες για πολύ λίγα χρήματα. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η ηρωίδα του βιβλίου Τασλίμα από το Μπαγκλαντές, η οποία ΕΡΓΑΣΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 1.Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας, μετά από αρκετές αναφορές στις αρνητικές όψεις της παγκοσμιοποίησης, καταλήγει στη διαπίστωση ότι το φαινόμενο αυτό «κάνει το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα Διαφωτισμός και Επανάσταση 3 ο μάθημα 24.10.2018 Διαφωτισμός Τι πρεσβεύουν οι Διαφωτιστές; 1. τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, 2. αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης (στους πολιτικοκοινωνικούς

Διαβάστε περισσότερα

φροντιστήρια Απαντήσεις Νεοελληνικής Γλώσσας Γ λυκείου Γενικής Παιδείας

φροντιστήρια   Απαντήσεις Νεοελληνικής Γλώσσας Γ λυκείου Γενικής Παιδείας Απαντήσεις Νεοελληνικής Γλώσσας Γ λυκείου Γενικής Παιδείας Α. Στο κείμενο η συγγραφέας πραγματεύεται τις σχέσεις ανάμεσα σε γονείς και εφήβους. Αρχικά, αναφέρει ότι ο ουσιαστικός διάλογος διαμορφώνει μια

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ 1.2.1 1)α)Σε ποιους, ας τους πούμε κλάδους, διαιρούσε ο Αριστοτέλης τη Φιλοσοφία (6 μονάδες); β)ποιο ήταν το περιεχόμενο κάθε κλάδου από αυτούς; β)ποιος από αυτούς ασχολούνταν, έστω και έμμεσα, με την

Διαβάστε περισσότερα

"Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι." Oscar Wilde

Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι. Oscar Wilde 1 Αγαπημένε μου φίλε/η, "Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι." Oscar Wilde Θα ήθελα να σε καλωσορίσω σε αυτό το σεμινάριο. Είναι πολύ σημαντικό για εμένα να ξέρεις πώς δεσμεύομαι με το πέρας

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ορθολογισμός έχει βασικό κριτήριο γνώσης την ανθρώπινη νόηση και όχι την εμπειρία.η νόηση με τις έμφυτες και τους λογικούς νόμους αποτελεί αξιόπιστη πηγή γνώσης. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α ΚΕΙΜΕΝΟ 1) Διαβάζοντας το κείμενο, αντιλαμβανόμαστε ότι το φαινόμενο του ρατσισμού, έχει αρκετές συνέπειες και για εκείνον που το υποστηρίζει και

Διαβάστε περισσότερα

Τα βασικά δικαιώματα μπορούμε να τα χωρίσουμε σε 4 ομάδες:

Τα βασικά δικαιώματα μπορούμε να τα χωρίσουμε σε 4 ομάδες: Ας δούμε μια τυπική μέρα στη ζωή ενός παιδιού... Ξυπνά το πρωί, τρώει το πρόγευμα του, πάει σχολείο (αν και ίσως με κάποια παράπονα..!), έρχεται πίσω στο σπίτι, απολαμβάνει το μεσημεριανό του, κάνει την

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο 1 Εφηβεία (4590)

Κείμενο 1 Εφηβεία (4590) Κείμενο 1 Εφηβεία (4590) Οι έφηβοι βρίσκονται αντιμέτωποι με την πραγματικότητα του επόμενου βήματος, που οδηγεί στην ενηλικίωση, ενώ η κοινωνία απαιτεί απ αυτούς να αρχίσουν να προετοιμάζονται για τους

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ. Ηγεσία

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ. Ηγεσία ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ Ηγεσία Διδάσκουσα: Αφροδίτη Δαλακούρα ΔΙΟΙΚΗΣΗ: ΟΙ ΡΟΛΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΥ ΗΓΕΤΗΣ MANAGER COACH 1 Κλασική-μηχανιστική αντίληψη Το παλιό μοντέλο διοίκησης: οικονομικές-υλικές

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.)

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.) ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ (E.F.P.P.A.) ΜΕΤΑ-ΚΩΔΙΚΑΣ ΗΘΙΚΗΣ 1. Προοίμιο Οι ψυχολόγοι αναπτύσσουν ένα έγκυρο και αξιόπιστο σύνολο γνώσεων βασισμένων στην έρευνα και εφαρμόζουν

Διαβάστε περισσότερα

II.2 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ. ... (το όργανο θα προσδιοριστεί)

II.2 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ. ... (το όργανο θα προσδιοριστεί) II.2 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ... (το όργανο θα προσδιοριστεί) 1. υπενθυµίζοντας ότι η ανθρωπότητα και η φύση βρίσκονται σε κίνδυνο κι ότι, πιο συγκεκριµένα, οι αρνητικές επιπτώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες;

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Δρ. Δημήτριος Γκότζος 1. ΟΡΙΣΜΟΣ Αξία: Θα ήταν ουτοπικό να δοθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟΝ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Βόλφγκανγκ Κορν

ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟΝ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Βόλφγκανγκ Κορν ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟΝ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Βόλφγκανγκ Κορν Β Ομάδα 1. Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας, μετά από αρκετές αναφορές στις αρνητικές όψεις της παγκοσμιοποίησης, καταλήγει στη διαπίστωση

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΚΘΕΣΗ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μ. ΜΠΟΥΝΤΟΥΚΑ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΚΘΕΣΗ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μ. ΜΠΟΥΝΤΟΥΚΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΚΘΕΣΗ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2017-06-2017 ΛΥΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μ. ΜΠΟΥΝΤΟΥΚΑ Α1. Το κείμενο πραγματεύεται την ευθύνη των σύγχρονων επιστημόνων. Αρχικά, ο συντάκτης του κειμένου διαχωρίζει

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη Το παρόν ηλεκτρονικό εγχειρίδιο έχει ως στόχο του να παρακολουθήσει τις πολύπλοκες σχέσεις που συνδέουν τον

Διαβάστε περισσότερα

ΤΣΑΠΑΤΣΑΡΗ ε.

ΤΣΑΠΑΤΣΑΡΗ ε. Ο σακχαρώδης διαβήτης μπορεί να εμφανιστεί στον καθένα ανεξάρτητα από την ηλικία, το χρώμα ή το φύλο. Είναι μια χρόνια νόσος που όταν δεν είναι σωστά ρυθμισμένη μπορεί να δημιουργήσει απειλητικές για τη

Διαβάστε περισσότερα

Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής. Γεράσιμος Βώκος. Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής

Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής. Γεράσιμος Βώκος. Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής Γεράσιμος Βώκος Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής Μπορεί κανείς να τελειώσει στα γρήγορα με τον Σοπενχάουερ, αν τον κατατάξει στην κατηγορία των απαισιόδοξων ανθρώπων και τον θεωρήσει πρωτεργάτη της

Διαβάστε περισσότερα

Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 1 από 5

Φροντιστήρια Εν-τάξη Σελίδα 1 από 5 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : Νεοελληνική Γλώσσα / Γ ΕΠΑΛ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 03/01/2018 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Μη λογοτεχνικό κείμενο Α1. Πρόταση 1. Η λέξη πρόοδος ισοδυναμεί με βελτίωση της ζωής σε όλους τους τομείς. Σωστό/ Λάθος

Διαβάστε περισσότερα

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου)

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου) Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου) Αρχικά οφείλουμε να πούμε πως το θέμα αυτό που θα αναλύσουμε δύναται να επεκταθεί

Διαβάστε περισσότερα

Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Σακελλαρίου Κίμων Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Το καθήκον

Διαβάστε περισσότερα

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ Δρ. Γεώργιος Θερίου ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός του μαθήματος: Η μελέτη διαστάσεων επιχειρηματικής κοινωνικής ευθύνης και ηθικής. Ανάπτυξη της φιλοσοφίας και ηθικής όπως αυτά τα θέματα αναπτύχθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

Αλεξανδρής Γιώργος. Αλιάι Αουλόνα

Αλεξανδρής Γιώργος. Αλιάι Αουλόνα Γ1 "Πρέπει να αισθανόμαστε τυχεροί που γεννηθήκαμε σε μια χώρα που μας παρέχει εκπαίδευση. Πρωταρχικός μας ρόλος είναι να σεβόμαστε τους καθηγητές και τους συμμαθητές μας και να απαιτούμε τα δικαιώματά

Διαβάστε περισσότερα

7. Η θεωρία του ωφελιµ ισµ ού

7. Η θεωρία του ωφελιµ ισµ ού 7. Η θεωρία του ωφελιµ ισµ ού Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Ποιοι είναι οι κύριοι εκπρόσωποι της θεωρίας του ωφελιµισµού και µε βάση ποιο κριτήριο θα πρέπει, κατ αυτούς, να αξιολογούνται οι πράξεις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 5: Βιοτικές καταστάσεις και ειδήσεις. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 5: Βιοτικές καταστάσεις και ειδήσεις. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 5: Βιοτικές καταστάσεις και ειδήσεις Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας Σκοποί ενότητας 1.Ηθική αρχών 2.Ηθική ωφέλειας 3.Οικείοι και προτεραιότητα 4.Διαφορά ηθικών αρχών και συνεπειοκρατική

Διαβάστε περισσότερα

Η διαφορετικότητα είναι μια σύνθετη έννοια, η οποία δεν θα πρέπει να συγχέεται με την έννοια της ποικιλομορφίας.

Η διαφορετικότητα είναι μια σύνθετη έννοια, η οποία δεν θα πρέπει να συγχέεται με την έννοια της ποικιλομορφίας. Diversity Διαφορετικότητα Ο σεβασμός στην διαφορετικότητα του άλλου καθώς και η έμπρακτή αποδοχή της, συμβάλει στην δημιουργία κοινωνιών οι οποίες χαρακτηρίζονται από ιδέες ισότητας, αλληλοσεβασμού και

Διαβάστε περισσότερα