Σχολικός εκφοβισμός (bullying): Εξετάζοντας τους μύθους Αντιμετωπίζοντας την πραγματικότητα

Transcript

1 Σχολικός εκφοβισμός (bullying): Εξετάζοντας τους μύθους Αντιμετωπίζοντας την πραγματικότητα Δήμητρα Πετανίδου MSc, Ph.D. Τούσα Μπότσαρη 11 Κουκάκι Τηλ: Μοντεσσοριανή Σχολή Αθηνών, 27/5/2015

2 Ορισμός «Ένας μαθητής είναι θύμα εκφοβισμού, όταν εκτίθεται επανειλημμένα για ένα χρονικό διάστημα σε αρνητικές ενέργειες που εκτελούνται από έναν ή περισσότερους μαθητές. Μία ενέργεια θεωρείται αρνητική όταν κάποιος σκόπιμα βλάπτει ή επιχειρεί να βλάψει ή να ταλαιπωρήσει κάποιον άλλον.» Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Cambridge, MA: Blackwell Publishers, Inc. Επαναληψιμότητα Ασύμμετρη διαπροσωπική σχέση Σκόπιμα επιθετική συμπεριφορά

3 Μορφές Σωματικός τύπος: Άσκηση φυσικής βίας, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα, κλοπές, ζημιές σε προσωπικά αντικείμενα Λεκτικός τύπος: Χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, την ταυτότητα αναπηρίας, τη σεξουαλική ταυτότητα. Απειλές, εκβιασμός, σεξουαλική παρενόχληση Κοινωνικός τύπος: Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων, διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών, εσκεμμένος αποκλεισμός μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες, κοινωνική απομόνωση, δημοσιοποίηση προσωπικών στοιχείων χωρίς την πρότερη έγκριση του ατόμου Ηλεκτρονικός τύπος: Η/Υ, κινητών τηλεφώνων

4 Τούσα Μπότσαρη 11 Κουκάκι Τηλ: Μύθοι & Πραγματικότητα

5 Δήμητρα Πετανίδου Μύθος 1: Το Bullying είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο Τραμπουκισμός Νταηλίκι

6 Δήμητρα Πετανίδου Μύθος 2: «Φυσιολογική» φάση προσαρμογής των παιδιών σχολικής ηλικίας Φυσιολογικό είναι τα παιδιά να διαφωνούν, να πειράζονται μεταξύ τους, να μαλώνουν, ακόμη και να συγκρούονται Συγκρούσεις: μεμονωμένα, τυχαία περιστατικά χωρίς στοχοποίηση και ασυμμετρία εξουσίας Bullying οποιαδήποτε επιθετική συμπεριφορά κατάχρηση εξουσίας προγραμματισμός κι επαναληψιμότητα κακοποιητική συμπεριφορά σύμπτωμα δυσλειτουργίας

7 Μύθος 3: Τα σοβαρά κρούσματα bullying είναι σπάνια Όλα τα κρούσματα bullying είναι εν δυνάμει σοβαρά Οι ενήλικες που υπήρξαν θύματα bullying ως παιδιά: πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης και άλλων συναισθηματικών διαταραχών χαμηλή διεκδικητική συμπεριφορά θυματοποιούνται στις σχέσεις τους Τα παιδιά που εκφοβίζουν: πιθανότητες εκδήλωσης άλλων βίαιων, παραβατικών και αντικοινωνικών συμπεριφορών δυσκολίες στη σύναψη & διατήρηση σχέσεων κακοποίηση στις ενήλικες σχέσεις

8 Μύθος 4: Το bullying είναι «αγορίστικο» φαινόμενο Αγόρια Σωματικές & λεκτικές μορφές Στόχος: αγόρια & κορίτσια Εγκαθίδρυση φήμης Κορίτσια Λεκτικές & κοινωνικές μορφές Στόχος: συνήθως κορίτσια Υπεράσπιση φήμης

9 Μύθος 5: Τα παιδιά που εκφοβίζουν δεν μπορούν να ελέγξουν τον θυμό τους επίπεδα επιθετικότητας: συμπεριφορές εκτόνωσης, όχι επαναλαμβανόμενης και σχεδιασμένης στοχοποίησης Τα παιδιά εκφοβίζουν με σκοπό να αποκτήσουν ή να διατηρήσουν κοινωνική ισχύ κι επιρροή στην ομάδα των συνομηλίκων

10 Ανάγκη αποδοχής και αναγνώρισης/επιβεβαίωσης Μύθος 6: Τα παιδιά που εκφοβίζουν είναι εκ φύσεως επιθετικά ή «κακά παιδιά» Έλλειψη ικανότητας αυτοελέγχου Δυσκολία με κανόνες και όρια Δυσκολία επεξεργασίας και ελέγχου των συναισθημάτων, ιδιαίτερα της διαχείρισης της ματαίωσης Ελλειμμα ικανοτήτων για σύναψη σχέσεων και αποτελεσματικής επικοινωνίας

11 Μύθος 7: Τα παιδιά που εκφοβίζονται έχουν παθητική συμπεριφορά Ενδοτικά θύματα Προκλητικά θύματα Αγχώδη κι εσωστρεφή Φτωχή κοινωνικότητα συχνά περνούν απαρατήρητα ευκολία με ενήλικες Εσωτερικεύουν τις αντιδράσεις τους Αγχώδη και παρορμητικά Ανώριμη και προκλητική συμπεριφορά Αρνητική αντιμετώπιση από το σύνολο της τάξης Χαρακτηριστικό απόκλιση Χαμηλή αυτοπεποίθηση, ανασφαλή Έλλειμμα διεκδικητικής συμπεριφοράς Κοινωνικές δεξιότητες Ενοχές για τη θυματοποίησή τους

12 Μύθος 8: Τα παιδιά που εκφοβίζονται πρέπει να μάθουν πώς να τα βγάζουν πέρα μόνα τους Η εξάσκηση βίας από κάποιον δυνατότερο παραλύει το άτομο, ανεξαρτήτως ηλικίας Καταστροφική συναισθηματική δίνη: νιώθουν εγκλωβισμένα, ανήμπορα, απελπισμένα Ενοχές θυματοποίησης αποτυχημένες προσπάθειες αντιμετώπισης του εκφοβισμού: μειονεξία, ντροπή, κοινωνικός στιγματισμός, απομόνωση Μαθημένη αβοηθησία (Learned Helplessness): μη δυνατότητα ελέγχου μιας κατάστασης κι έλλειψη επλίδας παραίτηση Αναζήτηση βοήθειας: από τις πιο αποτελεσματικές στρατηγικές διαχείρισης στρεσογόνων καταστάσεων (coping skills) Δήμητρα Πετανίδου

13 Μύθος 9: Οι οικογένειες των παιδιών που εκφοβίζουν και των παιδιών που εκφοβίζονται είναι διαμετρικά αντίθετες Συνήγορος του Παιδιού: τα παιδιά δεν απειλούνται τόσο από τη βία που προέρχεται από συνομηλίκους τους, όσο από την αδυναμία των ενηλίκων να τους παρέχουν την απολύτως αναγκαία για την ομαλή ανάπτυξή τους παρουσία, συμμετοχή, υποστήριξη και διαπαιδαγώγηση στη ζωή τους.

14 Μύθος 9: Οι οικογένειες των παιδιών που εκφοβίζουν και των παιδιών που εκφοβίζονται είναι διαμετρικά αντίθετες Πράγματι, υπάρχουν σημαντικές διαφορές...αλλά... Υψηλή ανεκτικότητα στη βία: «Το Δίκαιο του Ισχυρού» ως μέσο πειθαρχίας, διαπαιδαγώγησης κι επίλυσης συγκρούσεων Χαμηλή ανεκτικότητα ή φόβος στη διαφορετικότητα Δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ γονέων Έλλειψη συναισθηματικής και κοινωνικής υποστήριξης των παιδιών από την οικογένεια, ελάχιστος διαθέσιμος ποιοτικός χρόνος στα παιδιά Ελλιπής συνεργασία με το σχολείο

15 Μύθος 10: Το bullying αφορά κυρίως στα παιδιά που εκφοβίζονται Συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης και αυτοκτονικού ιδεασμού Συναισθήματα ανασφάλειας στο σχολείο ή/και συμπτώματα σχολικής φοβίας & άρνησης Ψυχοσωματικές εκδηλώσεις όπως κεφαλαλγίες, κοιλιακά άλγη και διαταραχές ύπνου Μειωμένη σχολική επίδοση και ικανότητα συγκέντρωσης Εκνευρισμός, ευερεθιστότητα, εγρήγορση, απώλεια ενδιαφέροντος & νοήματος Κοινωνική απόσυρση/απομόνωση Χαμηλή αυτοεκτίμηση

16 Μύθος 10: Το bullying αφορά κυρίως στα παιδιά που εκφοβίζονται. Συμπτώματα άγχους & κατάθλιψης Μαθησιακές δυσκολίες ή/και μειωμένη σχολική επίδοση Δυσκολίες προσαρμογής Προβλήματα συμπεριφοράς παραβατικότητα Χαμηλή αυτοεκτίμηση Μάρτυρες: Ταύτιση με το θύμα, φόβος, ενοχές, αίσθημα αδυναμίας & ανημπόριας Συναισθήματα ανασφάλειας στο σχολείο ή/και συμπτώματα σχολικής φοβίας & άρνησης Ψυχοσωματικές εκδηλώσεις Το σχολείο βιώνεται ως εν δυνάμει απειλητικό περιβάλλον

17 Μύθος 11: Τα παιδιά που είναι μάρτυρες εκφοβισμού κάποιου άλλου δεν πρέπει να εμπλέκονται Το Bullying ως ομαδικό φαινόμενο Συμπεριφορές εκφοβισμού ως απόπειρες απόκτησης ή διατήρησης κοινωνικής ισχύς κι επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων Καίριος ο ρόλος των παρατηρητών για την έκβαση του περιστατικού Η ανοχή ερμηνεύεται ως ενίσχυση/συνενοχή Η αντίδραση μπορεί να περιορίσει ή/και να εξαλείψει τη συμπεριφορά

18 Μύθος 11: Τα παιδιά που είναι μάρτυρες εκφοβισμού κάποιου άλλου δεν πρέπει να εμπλέκονται

19 Μύθος 12: Το Ηλεκτρονικό Bullying δεν είναι τόσο διαδεδομένο και σοβαρό Περίπου 1 στα 5 παιδιά (20.93%) αναφέρουν εμπειρίες εκφοβισμού στο διαδίκτυο (ΧτΠ, 2012) Ανώνυμα posts Αναληθές περιεχόμενο

20 This image cannot currently be displayed. Δήμητρα Πετανίδου Μύθος 13: Η παρακολούθηση βίαιων σκηνών στην τηλεόραση και τα βίαια παιχνίδια ευθύνονται για την αύξηση των συμπεριφορών bullying Απευαισθητοποίηση «Φυσιολογικοποίηση» των βίαιων συμπεριφορών Επιθετικά πρότυπα συμπεριφοράς Η σχέση δεν είναι γραμμική ή αιτιακή

21 Μύθος 14: Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς αν το παιδί του εκφοβίζει ή εκφοβίζεται Ντρέπονται να το παραδεχθούν Φοβούνται τις αντιδράσεις των άλλων παιδιών

22 Μύθος 15: Το bullying συμβαίνει μόνο στα σχολεία, ιδιαίτερα στα κακόφημα

23 Μύθος 15: Το bullying συμβαίνει μόνο στα σχολεία, ιδιαίτερα στα κακόφημα.

24 Μύθος 15: Το bullying συμβαίνει μόνο στα σχολεία, ιδιαίτερα στα κακόφημα.

25 Τούσα Μπότσαρη 11 Κουκάκι Τηλ: Ενδείξεις & στρατηγικές

26 Ενδείξεις ότι το παιδί μου εκφοβίζει Δεν δείχνει ενδιαφέρον ή έγνοια για το πώς νιώθουν οι άλλοι Επιθετική συμπεριφορά προς άλλους ανθρώπους και ζώα Αυταρχική, δεσποτική και χειριστική συμπεριφορά για να πετύχει αυτό που θέλει Επιστρέφει σπίτι με επιπλέον αντικείμενα ή χρήματα που δεν μπορεί να αιτιολογήσει την προέλευσή τους Μυστικοπαθής στάση αναφορικά με τα αντικείμενα που κατέχει, τις δραστηριότητες που κάνει και τις περιπλανήσεις/βόλτες του/της Απογοητεύεται εύκολα κι αντιδρά έντονα Θυμώνει εύκολα κι έντονα, δυσκολεύεται να χειριστεί τις ματαιώσεις

27 Ενδείξεις ότι το παιδί μου εκφοβίζει Θεωρεί ότι η επιθετική συμπεριφορά είναι ο κατάλληλος τρόπος για την επίλυση διαφορών και συγκρούσεων Τείνει να μιλάει και να συμπεριφέρεται άσχημα Εμπλέκεται σε καβγάδες, συχνά τους ξεκινά, αλλά κατηγορεί άλλους για αυτούς Δυσκολεύεται να αναλάβει την ευθύνη των πράξεών του/της Έχει έντονη ανάγκη να κυριαρχεί στους υπόλοιπους Συναναστρέφεται με παιδιά που συμπεριφέρονται βίαια κι επιθετικά ή με αρκετά νεότερα παιδιά Συνήθως ερμηνεύει ουδέτερα γεγονότα ή ατυχήματα ως σκόπιμα επιθετικές πράξεις

28 Παρατηρήστε τη συμπεριφορά: τί, πότε, πού & γιατί συμβαίνει Διαπιστώστε γιατί ενεργεί έτσι & πώς νιώθει Μην κατηγορείτε το παιδί χαρακτηρίστε τη συμπεριφορά του/της Εξηγήστε ακριβώς στο παιδί σας ποιές συμπεριφορές σας προβληματίζουν Παρατηρήστε την δική σας συμπεριφορά. Θυμηθείτε ότι τα παιδιά μιμούνται τους γονείς τους Επιδείξτε εσείς με συνέπεια τις συμπεριφορές που θέλετε να υιοθετήσει το παιδί σας Επικοινωνήστε στο παιδί σας τα συναισθήματα των άλλων Τονώστε τα θετικά στοιχεία της προσωπικότητας του/της Πείτε στο παιδί σας ότι το αγαπάτε Περάστε ποιοτικό χρόνο με το παιδί σας Δήμητρα Πετανίδου Όταν το παιδί μου εκφοβίζει...

29 Όταν το παιδί μου εκφοβίζει... Εξηγήστε στο παιδί σας την αξία της ενσυναίσθησης, του σεβασμού και της αποδοχής της διαφορετικότητας Μιλήστε στο παιδί σας για τη διαφορά ανάμεσα στην επιθετική, παθητική και διεκδικητική συμπεριφορά Επιβραβεύστε το παιδί σας όταν επιδεικνύει θετικές κοινωνικές συμπεριφορές Επιβλέπετε τις παρέες του/της και συζητάτε σχετικά με αυτές Ενισχύστε το παιδί σας στο να αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του/της Υιοθετήστε ένα δημοκρατικό αλλά σαφώς οριοθετημένο και συνεπές τρόπο συνδιαλλαγής μαζί του/της Βοηθήστε το στην αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση των συναισθημάτων Κουβεντιάστε με τον εκπαιδευτικό

30 Ενδείξεις ότι το παιδί μου εκφοβίζεται Δεν θέλει να πάει στο σχολείο/ να συμμετέχει σε εξωσχολικές δραστηριότητες Φαίνεται αγχωμένο, τρομαγμένο ή ότι βρίσκεται σε ένταση κι εγρήγορση Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και κάνει αρνητικά ή υποτιμητικά σχόλια για τον εαυτό του/της Παραπονιέται συχνά για σωματικούς πόνους χωρίς ιατρική αιτιολογία Μειώνεται το ενδιαφέρον του/της για το σχολείο και η επίδοση Επιστρέφει στο σπίτι με εκδορές/τραυματισμούς, κατεστραμμένο ρουχισμό ή αντικείμενα, απώλεια χρημάτων

31 Ενδείξεις ότι το παιδί μου εκφοβίζεται Κυκλοθυμία Δείχνει δυστυχισμένο και ευερέθιστο Εμφανίζει δυσκολίες στον ύπνο Εμφανίζει απώλεια όρεξης / γυρίζει από το σχολείο πολύ πεινασμένο Αλλάζει τον δρόμο προς και από το σχολείο Κλαίει συχνά Αποσύρεται από φίλους και κοινωνικές δραστηριότητες Ιδιαίτερα νευρικό μετά τη χρήση η/υ ή αποφεύγει να τα χρησιμοποιήσει ξαφνικά

32 Όταν το παιδί μου εκφοβίζεται... Προσπαθείστε να μην κατακλυστείτε από τις δικές σας συναισθηματικές αντιδράσεις Ακούστε το παιδί σας με προσοχή κι ενσυναίσθηση Αναγνωρίστε & επικυρώστε το πώς νιώθει Μην το ψέξετε/κατηγορήσετε/υποτιμήσετε Διαβεβαιώστε το ότι είστε δίπλα του/της κι ότι μπορείτε να το βοηθήσετε Ζητήστε του να σας περιγράψει με λεπτομέρειες τί συμβαίνει (πώς, πού, πότε, συνθήκες) Ρωτήστε το πώς έχει ήδη αντιδράσει & πώς σκέφτεται να το χειριστεί από εδώ και πέρα Μην πάρετε την κατάσταση στα χέρια σας χωρίς να το ξέρει

33 Όταν το παιδί μου εκφοβίζεται... Σκεφτείτε μαζί του/της γιατί έχει στοχοποιηθεί Οργανώστε μαζί του/της ένα σχέδιο δράσης: εξηγήστε πως ο θυμός/φόβος τροφοδοτούν την συμπεριφορά εκφοβισμού βοηθήστε τον/την να βελτιώσει τα αδύναμά του σημεία εκπαιδεύστε το σε στρατηγικές παράβλεψης & διεκδίκησης, πχ αδιαφορία, άμεση βλεμματική επαφή και σταθερή επανάληψη, χιούμορ, fogging Κάνετε ένα χρονοδιάγραμμα για τη δική σας συμβολή Τσεκάρετε μαζί του/της καθημερινά τί συνέβη Δώστε του/της χρόνο να δοκιμάσει τις νέες στρατηγικές

34 Όταν το παιδί μου εκφοβίζεται... Αναγνωρίστε τις επιτυχημένες του/της αποκρίσεις & αντιμετωπίστε τις αποτυχημένες ως διδάγματα Βοηθήστε το να καταλάβει τη σκοπιμότητα των συμπεριφορών εκφοβισμού & ενισχύστε τις επαφές του/της με άλλα παιδιά της τάξης Ενθαρρύνετε τη συμμετοχή σε εξωσχολικές δραστηριότητες: ενδυναμώνουν τις κοινωνικές του/της δεξιότητες και την αυτοπεποίθησή του/της Ενισχύστε το στο να ζητήσει βοήθεια από συμμαθητές & δασκάλους Επικοινωνήστε με το σχολείο

35 Όταν το παιδί μου εκφοβίζεται στο διαδίκτυο... Μην «τιμωρήσετε» το παιδί σας αφαιρώντας του/της τα ηλεκτρονικά προνόμια που είχε Συζητήστε μαζί του για τις διαδικτυακές του ασχολίες Δείξτε του πώς να φτιάχνει ασφαλείς κωδικούς & πώς να χειρίζεται τις ρυθμίσεις ασφαλείας Παροτρύνετέ το να μην δίνει τους κωδικούς του/της σε φίλους & να μην αναρτά πολύ προσωπικές πληροφορίες Κρατήστε αποδεικτικά στοιχεία! (screen shots, s, κ.ά) «Μπλοκάρετε» ή απορρίψτε τον αποστολέα Αναφέρετε το εκφοβιστικό περιεχόμενο στον διαχειριστή της ιστοσελίδας/πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης Συζητήστε με το παιδί τί συμβαίνει στο σχολείο Αναφέρετε & στοιχειοθετήστε το γεγονός σε αρμόδιες υπηρεσίες

36 Παιδιά με σύνθετες ανάγκες υγείας & bullying Αλλεργίες Χρόνιες σωματικές ασθένειες Κινητικά προβλήματα Προβλήματα λόγου Μαθησιακές δυσκολίες Νοητική υστέρηση Ψυχικές δυσκολίες Βοηθήστε το παιδί σας να κατανοήσει & να αποδεχθεί την ιδιαιτερότητά του Συζητήστε μαζί του/της για το πώς μπορεί να την εξηγήσει σε άλλα παιδιά Καλέστε το να εξασκηθεί μαζί σας σε σχετικές ερωτήσειςαπαντήσεις Αναγνωρίστε τα δυνατά του/της σημεία & βοηθήστε το να αντισταθμίζει με αυτά τις αδυναμίες του/της Ενισχύστε τη δεξιότητα να αστειεύεται με τις αδυναμίες του/της Ενθαρρύνετε τη συμμετοχή του/της σε εξωσχολικές δραστηριότητες, ιδιαίτερα αθλητικές Προσφέρετε τη δυνατότητα να αποκτήσει ζώο συντροφιάς

37 Παιδιά με σύνθετες ανάγκες υγείας & bullying Εξηγήστε με απλά λόγια τί είναι εκφοβισμός/bullying/ παρενόχληση, ότι μπορεί να συμβεί στο κάθε παιδί κι ότι δεν είναι δικό του/της σφάλμα Βοηθήστε το να «διϋλίζει» τις φιλίες του/της Ενθαρρύνετέ το να βρίσκετε σε μέρη όπου υπάρχουν κι άλλοι τριγύρω, ακόμη κι αν απασχολείται μονο του Διερευνήστε μαζί με το παιδί και τον/την εκπαιδευτικό τη δυνατότητα να μιλήσει ανοιχτά στην τάξη για την ιδιαιτερότητά του/της Μιλήστε με το προσωπικό του σχολείου αναζητήστε πρόσωπα αναφοράς για το παιδί σε περίπτωση ανάγκης Σχεδιάστε μαζί του/της ένα σχέδιο δράσης με λίγα, απτά βήματα: 1. αδιαφορώ/αποχωρώ, 2. λέω δυνατά & με σταθερό τόνο «Σταμάτα», 3. αναζητώ βοήθεια από τρίτο

38 Όταν το παιδί μου είναι θεατής... Ακούστε το με προσοχή Διερευνήστε τις συνθήκες που πραγματοποιείται η συμπεριφορά Διαπιστώστε τί σκέφτεται & πώς αισθάνεται Δώστε στη συμπεριφορά τις πραγματικές της διαστάσεις: τονίστε τον κακοποιητικό της χαρακτήρα, εξηγήστε γιατί δεν είναι ανεκτή από κανέναν & για κανέναν και πώς τροφοδοτείται από τους παρευρισκόμενους Καλέστε το να μπει στη θέση του παιδιού που εκφοβίζεται Διερευνήστε μαζί του/της τρόπους δράσης που δεν βάζουν σε κίνδυνο την ασφάλειά του/της Διευκρινήστε τη διαφορά «μαρτυράω» «καλώ ενισχύσεις» Ενθαρρύνετέ το να εκφράζει την αποδοκιμασία του/της με ασφαλείς τρόπους Ενισχύστε το να συναναστρέφεται τα παιδιά που εκφοβίζονται Ενημερώστε το ότι θα πρέπει να ενημερωθεί το σχολείο

39 Ενδυναμώνοντας τη σχέση με τα παιδιά Καθιερώστε χρόνο συζήτησης με το παιδί σας Μην ξεκινήσετε να κουβεντιάζετε μαζί του/της αν δεν έχετε χρόνο ή ξέρετε ότι θα σας διακόψουν Ενθαρρύνετέ το να σας μιλάει για τις δυσκολίες του/της Παραφράστε αυτά που σας λέει & επικυρώστε το πώς νιώθει Επιτηρήτε τις φιλίες του/της ενθαρρύνετε νέες φιλίες Αναλογιστείτε αν εσείς συμπεριφέρεστε με τον τρόπο που του/της ζητάτε Επαινείτε & ενθαρρύνετε το παιδί σας για τα δυνατά του σημεία Παρατηρήστε & αναγνωρίστε το όταν συμπεριφέρεται με τον επιθυμητό τρόπο Θυμηθείτε ότι όταν τα παιδιά μοιράζονται μαζί σας ένα δικό τους πρόβλημα, δεν ζητούν από εσάς να το λύσετε αλλά να τα καθοδηγήσετε σε λύσεις που θα ενδυναμώσουν τα ίδια

40 Πηγές Ξενόγλωσσες Fekkes, Μ., Pijpers, F.I.M. & Verloove-Vanhorick, S.P. (2005). Bullying: who does what, when and where? Involvement of children, teachers and parents in bullying behavior. Health Education Research, 20(1), Field, E.M. (2007). Bully Blocking. London: Jessica Kingsley Publishers. Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Cambridge, MA: Blackwell Publishers, Inc. Provis, Steven Arthur, "Bullying ( ): The Bully and the Bullied" (2012). Dissertations. Paper 381. Available from Ελληνικές Αρτινοπούλου, Β. (2001). Βία στο σχολείο. Έρευνες και Πολιτικές στην Ευρώπη. Αθήνα: Μεταίχμιο. ΕΕΔΑ Ειδική Επιτροπή Μελέτης των Ομάδων Ενδοσχολικής Βίας. (n.d.). Ομαδική βία και επιθετικότητα στα σχολεία. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη Μπελογιάννη, Μ. (2009). Δρομολογώντας το ασφαλές σχολείο. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 128 Α, Χαμόγελο του Παιδιού. (2012). Τελική Έκθεση στο πλαίσιο του Έργου Ευρωπαϊκή καμπάνια κατά του Σχολικού Εκφοβισμού. Αθήνα: Χαμόγελο του Παιδιού. com/site/dpetanidou Δήμητρα Πετανίδου MSc, Ph.D.

41 Ιστοσελίδες Ξενόγλωσσες National Autism Association StopBullying.gov Center for the Study and prevention of Violence Institute of Behavioral Science, University of Colorado Boulder Safe and Supportive School Communities (SSSC) Working Group - Australia Gundersen Lutheran Medical Center National Center Against Bullying The Bullying Prevention Institute-Highmark Foundation Ελληνικές Χαμόγελο του Παιδιού Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Συνήγορος του Παιδιού com/site/dpetanidou Δήμητρα Πετανίδου MSc, Ph.D.