«Παίζω παίζεις, δεν µε νοιάζει που διαφέρεις» Ο σεβασµός στη διαφορετικότητα µέσα από το παιχνίδι στην προσχολική ηλικία

Transcript

1 «Παίζω παίζεις, δεν µε νοιάζει που διαφέρεις» Ο σεβασµός στη διαφορετικότητα µέσα από το παιχνίδι στην προσχολική ηλικία Εισηγήτριες: Πελαγία Μπίκα, έσποινα Μπαχτσετζή, Χρυσούλα Σαλαγιάννη 9 ος ηµοτικός Παιδικός Σταθµός Βύρωνα Όταν µας προτάθηκε ν' ασχοληθούµε µε κάποιο θέµα, το πρώτο που κάναµε ήταν να συζητήσουµε σαν παιδαγωγική οµάδα και να καταλήξουµε ότι θέλαµε να βρούµε κάτι πρωτότυπο, κάτι το διαφορετικό... Τι καλύτερο, λοιπόν, από το ν' ασχοληθούµε µε τη διαφορετικότητα. Εκεί κάναµε το µοιραίο λάθος. Αποφασίσαµε ν' ασχοληθούµε µε τη διαφορετικότητα, όµως µε τα στερεότυπα που εµείς έχουµε, όπως δηλαδή εµείς ορίζουµε το διαφορετικό. Έχοντας στην τάξη παιδιά διαφορετικού χρώµατος και εθνικότητας που δεν µπορούσαν να µιλήσουν τη γλώσσα, ήταν αφορµή για εµάς να επιθυµούµε να µιλήσουµε για τη διαφορετικότητα αυτή. ηλαδή ότι αν και υπάρχουν γύρω µας διαφορετικοί άνθρωποι από εµάς, πρέπει να τους σεβόµαστε, να τους αποδεχόµαστε και εν τέλει να συµβιώνουµε αρµονικά. Όλο αυτό, όµως, ήταν δική µας προσδοκία, γιατί παρατηρώντας τα παιδιά και τις σχέσεις τους, συνειδητοποιήσαµε ότι τα ίδια δεν τα απασχόλησε το διαφορετικό χρώµα του συµµαθητή τους, αλλά, επιπλέον, στην περίπτωση του παιδιού που δεν µιλούσε τη γλώσσα µας, τα ίδια τα παιδιά επινόησαν τρόπους επικοινωνίας µε αυτό, όπως για παράδειγµα του έλεγαν δυνατά και αργά τις λέξεις, νοµίζοντας ότι έτσι θα τις κατανοήσει, αλλά ακόµη και χρησιµοποιώντας το σώµα τους για να εκφράσουν αυτό που ήθελαν. Έτσι, λοιπόν, εµείς αναγκαστήκαµε να δούµε ότι στην πραγµατικότητα υπάρχει µεγάλη διαφορά ανάµεσα στο πώς αντιλαµβανόµαστε εµείς τη διαφορετικότητα και πώς τα παιδιά ή ότι η δικιά µας αντίληψη για το διαφορετικό, στη συγκεκριµένη στιγµή, ήταν πολύ διαφορετική από ό,τι των παιδιών. 1

2 Και τότε ήρθε η ανατροπή : «Γιατί είσαι τόσο µικρή, αφού είσαι µεγάλη;» είπε η Ιωάννα, ένα κοριτσάκι τριών ετών, σε µια γιαγιά που ήρθε να φέρει στο σχολείο την εγγονή της. Εννοώντας πόσο κοντή είσαι, αφού είσαι µεγάλη. Εµείς κοιταχτήκαµε αµήχανα και ενστικτωδώς προσπαθήσαµε να βγάλουµε τη γιαγιά από τη δύσκολη θέση, προσπαθώντας να αποµακρύνουµε ταυτόχρονα τη µικρή Ιωάννα να µην κάνει και άλλες άβολες ερωτήσεις που είχαν να κάνουν µε το ύψος της γιαγιάς. Η δύσκολη κατάσταση αποφεύχθη αλλά ο κύβος ερρίφθη... Το περιστατικό αυτό έβαλε εµάς, τώρα, σε δύσκολη θέση, αφού µας γέµισε ερωτήµατα. Ερωτήµατα που πάντα µας προβληµάτιζαν, αλλά ώριµα πια απαίτησαν την απάντησή τους. Ερωτήµατα όπως: Γιατί τελικά δεν µπορεί να έχει δικαίωµα το παιδί να ''ψηλαφίζει '' το διαφορετικό, αλλά έχουµε την τάση, ακούσια ή εκούσια, να εξαλείψουµε αυτές τις διαφορές και να προβάλουµε συνέχεια ένα ιδεατό µοντέλο συµπεριφοράς για το παιδί προς µια επίφαση κοινωνικοποίησης; Γιατί η προσέγγισή µας είναι µε ηθικοδιδακτικό τρόπο και δεν αφήνουµε το παιδί να εκφραστεί έξω από τα καλούπια του ''κοινωνικού γίγνεσθαι''; Αναρωτιέµαι µήπως και εµείς οι παιδαγωγοί γινόµαστε πρότυπα τρόπων κοινωνικής συµπεριφοράς, καθώς αν και ενήλικες µας είναι πολύ δύσκολο να αποδεχτούµε το διαφορετικό. Γιατί προσπαθήσαµε να αποµακρύνουµε την Ιωάννα και δεν την αφήσαµε να πάρει την απάντηση σε αυτό που ρωτούσε; Γιατί εµείς οι παιδαγωγοί τείνουµε στην οµοιοµορφία; «Κάτσε όµορφα όπως η Ελενίτσα...», «Μόνο εσύ φωνάζεις. Κοίτα τους άλλους τι καλά που κάθονται...», «Όταν τρώµε δεν µιλάµε και το πιάτο µας κοιτάµε». Γιατί µας ενοχλεί ο υπέρµετρος ενθουσιασµός των παιδιών; Γιατί δεν είµαστε προετοιµασµένοι σε µια νέα ιδέα, σε µια διαφορετική αντίδραση από την πλευρά των παιδιών, αλλά όταν καλούµαστε να βιώσουµε τη µοναδικότητα του καθενός, ανακαλούµε τα στερεότυπα που είναι βαθιά ριζωµένα µέσα µας, και δυσκολευόµαστε να σταθούµε συνοδοιπόροι σε κάτι τέτοιο; 2

3 Ερωτήµατα που όµως δεν θέλουµε να µείνουν ερωτήµατα, αλλά να επαναπροσδιορίσουµε τη στάση µας απέναντι σε αυτά και να ανατρέψουµε αυτό το κατεστηµένο πρωτίστως µέσα µας µε αντανάκλαση και στο παιδί. Θέσαµε λοιπόν ένα βασικό στόχο για όλους µας. Να ανασύρουµε το διαφορετικό από το περιθώριο και να δείξουµε ότι και µπορούµε να συνυπάρχουµε µε αυτό αλλά και η καθηµερινότητά µας, η ζωή µας, να γίνει πιο ενδιαφέρουσα. Με αρωγό το βιβλίο «Ο αλυσοδεµένος ελέφαντας» του Χόρχε Μπουκάι που µιλάει για τη δυναµική της κατανόησης των δυνατοτήτων µας, ο καθένας µας δώσαµε έναν όρκο τιµής να είµαστε όλοι µαζί, γιατί έτσι είµαστε πιο δυνατοί, αλλά σεβόµενοι πάντα το µοναδικό ''αποτύπωµα'' του καθενός. Η ιδέα πήρε σάρκα και οστά µε τη δηµιουργία της δικής µας σηµαίας που έγινε από τα ξεχωριστά αποτυπώµατα των παιδιών, θέλοντας να δείξουµε ότι όλοι χωράµε κάτω από το ίδιο σύµβολο αν και διαφορετικοί. Αυτή η σηµαία συµβόλιζε τη δύναµη όλων και του καθενός ξεχωριστά και αν αφαιρούσες έστω και ένα αποτύπωµα, τίποτε δεν θα ήταν το ίδιο. Αναρωτηθήκαµε πώς θα µπορούσαµε ν' απαντήσουµε στο ερώτηµα της Ιωάννας. Ένα ερώτηµα που µας έδειξε τι πραγµατικά είναι στα µάτια των παιδιών το διαφορετικό. Πώς περνάει η διαφορετικότητα από το µυαλό της Ιωάννας; Ο µικρός είναι και κοντός, ενώ ο µεγάλος είναι και ψηλός. Μεγαλώνω ηλικιακά είναι κάτι µετρήσιµο για το ίδιο το παιδί γιατί σηµαίνει ψηλώνω. Πχ «Πόσο µεγάλωσες µέσα στο Πάσχα, Πέτρο;» «Ψήλωσες, οµόρφυνες...» είναι τα λόγια που συνήθως ακούν τα παιδιά από τους ενήλικες. Την ιδέα για τη δράση που βοήθησε στην απάντηση του παραπάνω προβληµατισµού, µας την έδωσε ο µπαµπάς του ηµήτρη. εν έγινε κάτι µαγικό και ανεξιχνίαστο. απλά άλλαξε ο τρόπος που αλιεύουµε τα ερεθίσµατα για τα θέµατα που θα υλοποιήσουµε στην τάξη. Ο τρόπος αυτός έχει στο κέντρο του αυτό που συµβαίνει τώρα µε γνώµονα τα συγκεκριµένα παιδιά, τους συγκεκριµένους γονείς και τους συγκεκριµένους παιδαγωγούς. Έχει δηλαδή στο κέντρο του το παιδί και τις ανάγκες του. Έφερε φωτογραφίες από τότε που ο ίδιος ερχόταν ως νήπιο στον παιδικό σταθµό. Σαράντα χρόνια πριν. Ζητήσαµε και από άλλους γονείς να φέρουν φωτογραφίες από τότε που ήταν παιδιά, πρόσφατες µε τα παιδιά τους, µε την οικογένεια. Μιλήσαµε για το πώς 3

4 αλλάζουµε, για οµοιότητες και διαφορές µε τη γιαγιά και τον παππού αλλά και για το πόσο διαφορετικοί µα και πόσο ίδιοι είµαστε. Αυτή η δράση τροφοδότησε έναν κύκλο δραστηριοτήτων, όπως τα ξεχωριστά φαγητά που γευτήκαµε από κάθε τόπο και χώρα, την οικογένεια του κυρίου Παλάµη (θεατρικό παιχνίδι κ.λ.π.) Παίξαµε παραδοσιακά αγαπηµένα παιχνίδια όπως κρυφτό στην τάξη, που µας βοήθησαν στην κατανόηση εννοιών. Με ένα λάχνισµα βγάζουµε ένα παιδί από την τάξη. «Φεύγω τώρα από δώ µα θα ρθω και θα σας βρω». Κρύβουµε κάτω από ένα πανί ένα άλλο παιδί, αφήνοντας έξω τα πόδια του ή τα χέρια του, και καλούµε το παιδί που είναι έξω από την τάξη να µαντέψει, αφού πρώτα ακούσει το λάχνισµα ή κοιτάξει καλά γύρω στην παρεούλα: «ποιο παιδί, ποιο παιδί είναι κάτω απ' το πανί;», βοηθώντας και εµείς µε ερωτήσεις όπως: «Να µας πει αν είναι αγόρι ή κορίτσι», «Είναι κοντό η ψηλό;». «Τι χρώµα έχουν τα µαλλιά του;». Ένα παιχνίδι που τους άρεσε πολύ και στόχος της δραστηριότητας ήταν να οικειοποιηθούν τρόπους επικοινωνίας µέσω της έκφρασης, της κίνησης και των συναισθηµάτων, είναι «Η χώρα των µίµων». Ένα παιδί, φορώντας το µαγικό καπέλο του κύριου Αµιλητάκη, χάνει τη φωνή του και προσπαθεί µέσω παντοµίµας να µεταφέρει µήνυµα που πρέπει να αποκωδικοποιήσουν τα άλλα παιδιά, δηλαδή να επικοινωνήσει µαζί τους. Βγάζοντας το παιδί το καπέλο, τα µάγια λύνονται και ανακοινώνει το τι ήθελε να πει. Σειρά παίρνει το επόµενο παιδί που προσπαθεί µε τη γλώσσα του σώµατος να γίνει όσο το δυνατόν πιο κατανοητό. Προσπαθώντας να δείξουµε έτσι ότι η διαφορετικότητα του συµµαθητή, που δεν ήξερε τη γλώσσα, δεν µπορεί να σταθεί εµπόδιο στην επικοινωνία. «Το µαγικό χαλί της τάξης» Στόχος της συγκεκριµένης δραστηριότητας ήταν να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά ποσό πιο σηµαντικός είναι ο κόσµος εξαιτίας της ποικιλίας που υπάρχει και της διαφορετικότητας. Το κάθε παιδί έφερε από ένα µικρό κοµµάτι ύφασµα και αφού τα ενώσαµε όλα µαζί δηµιουργήσαµε το µαγικό χαλί της τάξης, το οποίο ακριβώς επειδή είναι µαγικό, µπορεί να µεταµορφώνεται σε σκηνή ώστε να διαβάζουµε όλοι µαζί, να γίνεται καράβι για να ταξιδέψουµε κι ό,τι άλλο µας προκύψει µέσα από το παιχνίδι. Το µαγικό χαλί θα συνοδέψει τα παιδιά στην επόµενη τάξη για να ανατροφοδοτεί τις αναµνήσεις τους, 4

5 οι οποίες παίζουν τεράστιο ρόλο στη διαµόρφωση του χαρακτήρα, και να τα «ταξιδεύει» σε νέους δρόµους. Τα παιδιά έδειξαν ενδιαφέρον και τους έκανε ιδιαίτερη εντύπωση όταν ένας συµµαθητής φόρεσε γυαλιά, µε αποτέλεσµα να διαφοροποιηθεί εξωτερικά από τα υπόλοιπα παιδιά. Αυτό αποτέλεσε για εµάς ερέθισµα να δείξουµε στα παιδιά ότι υπάρχουν άνθρωποι µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Άνθρωποι που δεν βλέπουν καλά, άνθρωποι που δεν βλέπουν καθόλου. Αναφερθήκαµε στα άτοµα µε ειδικές ικανότητες, προσπαθήσαµε να έρθουµε στη θέση τους, αλλά και να βιώσουµε την καθηµερινότητά τους, παίξαµε παιχνίδια. Τα παιδιά χωρίζονται σε ζευγάρια, το ένα παιδί καλύπτει τα µάτια του µε ένα µαντήλι και στέκεται πίσω από τον οδηγό του. Ακουµπάει τα χέρια του στους ώµους του. Ο οδηγός φροντίζει να βοηθήσει το παιδί που δεν βλέπει, να κινηθεί µε ασφάλεια στο χώρο. Όταν αποφασίσαµε να πάµε τα παιδιά στο Μουσείο Αφής, πέρα από τα εκθέµατα που είχαν να δουν και κυρίως ν' αγγίξουν, προέκυψε ένα άλλο ερώτηµα από τα παιδιά: «Κυρία, πού είναι το πουλί του Ερµή; Αφού είναι άντρας, γιατί δεν έχει πουλί;». Ερώτηµα που για εµάς ήταν µια καινούρια πρόκληση. Μεγαλώνουµε µαθαίνοντας ότι το αγόρι έχει πουλί, ενώ το κορίτσι δεν έχει. Μαθαίνουµε λοιπόν ότι το κορίτσι ετεροπροσδιορίζεται. Αντιλαµβανόµαστε από αυτή την ερώτηση ότι τον άνδρα τον προσδιορίζουµε από αυτό που έχει, ενώ τη γυναίκα από αυτό που δεν έχει και έτσι περνάµε το στερεότυπο στα παιδιά ότι η γυναίκα είναι διαφορετική γιατί της λείπει κάτι σε σχέση µε τον άνδρα. Αυτή η διαφορετικότητα την ακολουθεί πάντα. Είναι τέτοια τα στερεότυπα που έχουµε εµείς σαν παιδαγωγοί, που µερικές φορές µοιάζουµε να θέλουµε να «µάθουµε» στα παιδιά το διαφορετικό. Ακολουθώντας συγκεκριµένες παιδαγωγικές, κατά τα άλλα, τακτικές δεν τα αφήνουµε να βιώσουν, να παρατηρήσουν, να γνωρίσουν µε το δικό τους τρόπο και να βγάλουν τα δικά τους συµπεράσµατα. Κλείσαµε αυτόν τον κύκλο των δράσεων µε την παρακολούθηση της ταινίας «Αζούρ και Αζµάρ» του Μισέλ Οσελό, ένα παιδικό παραµύθι για όλες τις ηλικίες. Κυρίαρχο στοιχείο στην ταινία είναι ο αγώνας για την αποδοχή του διαφορετικού. Η φιλία, ο χωρισµός, η αγάπη για το περίεργο και το διαφορετικό, αλλά και η ανακάλυψη µαγικών τόπων είναι τα θέµατα που πραγµατεύεται. 5

6 Συµπερασµατικά: Τα παιδιά µας έδειξαν ότι έχοντας κάτι καινούριο και διαφορετικό στη µικρή τους κοινωνία, δεν ωθούνται κατά κύριο λόγο στον αποκλεισµό. Αποδείχτηκε ότι η διαφορετικότητα είναι κίνητρο για τα παιδιά καθώς ενεργοποιεί την κρίση τους, εξεγείρει τον ενθουσιασµό τους και διεγείρει τη φαντασία τους και την περιέργειά τους. Έτσι ανοίγονται δρόµοι ώστε τα παιδιά να αµφιβάλλουν, να πειραµατίζονται και να διαµορφώνουν τα δικά τους συµπεράσµατα. Τα παιδιά, δουλεύοντας άλλοτε ατοµικά και άλλοτε οµαδικά, απέκτησαν αρκετές εµπειρίες, έµαθαν πολλά νέα πράγµατα που αγνοούσαν, εµπλούτισαν το λεξιλόγιό τους, κατασκεύασαν, έπαιξαν, χόρεψαν και τραγούδησαν σε άγνωστους ρυθµούς και µελωδίες, γεύτηκαν νέα πράγµατα. Έµαθαν να σέβονται τη µοναδικότητα του άλλου, να συµµετέχουν σε παιχνίδια µέσα σε πλαίσιο άµιλλας και όχι ανταγωνισµού. Και τα παιδία αλλά και εµείς νιώσαµε ευφορία και χαρά, δεθήκαµε. Χαρακτηριστικό, επίσης, ήταν το γεγονός ότι µετέφεραν τα παιδιά αυτό το κλίµα στο σπίτι, µε αποτέλεσµα να ανταποκριθούν και να συνεργαστούν οι γονείς σε όλη τη δράση. Για να µπορέσουµε πραγµατικά να ακούµε αυτά που τα παιδιά µας µεταφέρουν είτε λεκτικά είτε µε τη συµπεριφορά τους και το σώµα τους, θα πρέπει εµείς πρώτα απ όλα να αµφισβητούµε καθηµερινά τους ίδιους τους εαυτούς µας και το παιδαγωγικό µας έργο, ώστε αυτό να πλάθεται πάνω στις πραγµατικές ανάγκες του παιδιού. Τελικά, µάθαµε πολλά για τα παιδιά της συγκεκριµένης οµάδας και µπορούµε πιο αποτελεσµατικά και εύστοχα να λύνουµε τα προβλήµατα που ανακύπτουν. Κλείνοντας θα λέγαµε: Το να µάθουµε να ζούµε µαζί σεβόµενοι τη µοναδικότητα και τη διαφορετικότητα του καθενός, αποτελεί πρόκληση για µας τους παιδαγωγούς. Παρά τις αδυναµίες, αναγνωρίζουµε στον παιδικό σταθµό, σαν θεσµό, τη δύναµη να διαµορφώνει τα παιδιά, καθώς η προσωπική και συλλογική δράση των ατόµων µπορεί να αλλάξει τον κόσµο προς το καλύτερο. Η προσχολική αγωγή του 21ου αιώνα οφείλει να απαντήσει πειστικά στις προτεραιότητες που τίθενται από την κοινωνία στη σύγχρονη εποχή της πληροφορίας και της επικοινωνίας, σεβόµενη τις ετερότητες και εστιάζοντας στην ισότητα, τη συλλογικότητα, την αλληλεγγύη και τη συνεργασία. Ευχαριστούµε. 6