ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Transcript

1 ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Δεν είναι η πρώτη φορά που το Υπουργείο Πολιτισμού απονέμει το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων, μετά τη θέσπισή του το 1992, σε κριτικό λογοτεχνίας. Προηγήθηκαν η Νόρα Αναγνωστάκη και ο Αλέξανδρος Αργυρίου. Τη φορά όμως αυτή η επιτροπή που έχω την τιμή να είμαι πρόεδρός της αποφάσισε να απονείμει ομόφωνα το βραβείο σε έναν κριτικό που είναι στην κυριολεξία μαχόμενος: στον Δημήτρη Ραυτόπουλο. Η λογοτεχνική κριτική είναι μια τέχνη (και την ονομάζω τέχνη γιατί στις καλύτερες στιγμές της έχει κι αυτή το συστατικό στοιχείο της δημιουργικής λογοτεχνίας, δηλαδή το ύφος ) που από τις αρχές της δεκαετίας του ʼ50 βρήκε στον Ραυτόπουλο έναν εκπρόσωπό της που της αφοσιώθηκε, σχεδόν ολοκληρωτικά. Μπορεί να μετάφρασε κατά καιρούς Γάλλους πεζογράφους που του άρεσαν (με τη Γαλλία είχε άλλοτε και έχει σταθερούς προσωπικούς δεσμούς αλλά και δεσμούς που σχετίζονται με τη διάπλαση της πολιτικής του συνείδησης και του στοχασμού του), αλλά ποτέ από όσο θυμάμαι δεν πάτησε σε δυο βάρκες, ή, αλλιώς, δεν υπήρξε ποτέ κριτικός και μαζί κάτι άλλο, ποιητής ή πεζογράφος, διαψεύδοντας έτσι τον κοινό τόπο που συχνά ακούμε ότι οι πιο ενδιαφέροντες κριτικοί μας ήταν ενδιαφέροντες γιατί ήταν λογοτέχνες. `Οσοι υπήρξαμε νέοι ή πολύ νέοι, παιδιά ακόμα, όπως εγώ, αναγνώστες της Επιθεώρησης Τέχνης, ήταν αδύνατο να μην είχαμε σταθεί στις βιβλιοκριτικές που δημοσίευε ο Ραυτόπουλος εκεί, κείμενα μαχητικά, εν πολλοίς αφοριστικά, αλλά ταιριασμένα με μια θεωρητική, κοινωνιστικής κατεύθυνσης επιχειρηματολογία που έβλεπε το λογοτεχνικό έργο ως τόπο στον οποίο αναπαριστάνεται το κοινωνικό γίγνεσθαι μιας εποχής. Αλλά και ως ένα είδος καθρέφτη πάνω στον οποίο αντικατοπτρίζεται ο τρόπος με τον οποίο μια κοινωνία φαντάζεται τον εαυτό της. `Ηταν η περίοδος κατά την οποία νομοθέτης μιας ολόκληρης γενιάς στοχαστών ήταν ο Γκέοργκ Λούκατς, με τη βασική του θέση ότι η τέχνη νοηματοδοτείται από υπερκείμενες ηθικές αρχές και ως εκ τούτου δεν μπορεί να είναι αυτόνομη, θέση που φοβάμαι ότι δεν έχει εκλείψει ως σήμερα από ένα μεγάλο μέρος της διανόησης της αριστεράς. 1

2 Ο νευρώδης, εύπλαστος, αιχμηρός και πάντοτε ευπρόσιτος κριτικός λόγος του Ραυτόπουλου, στοιχεία της καθαυτό λογοτεχνικής έκφρασής του που διατήρησε και διατηρεί ως τώρα, μπορώ να πω, κοιτώντας αναδρομικά τις δεκαετίες που πέρασαν έκτοτε, ότι κατά κάποιο τρόπο ήταν η πιο καλή απόδειξη της σχετικά πρώιμης ανεξαρτησίας του από τα ιδεολογήματα της μεταπολεμικής αριστεράς και της αισθητικής της. Τόσο στην πρώτη του συναγωγή μελετών και βιβλιοκρισιών, Οι ιδέες και τα έργα (1965), όπως και στα βιβλία που έβγαλε μετά το τέλος της δικτατορίας, Τέχνη και εξουσία (1985) και Κρίσιμη λογοτεχνία (1986) όπου συγκέντρωσε άρθρα της προηγούμενης εικοσαετίας, ήταν σαφές ότι μεγάλωνε ολοένα και περισσότερο η απόκλισή του από αυτό που ήταν ένα από τα μονιμότερα προβλήματα στην κοινωνιστική ερμηνεία της λογοτεχνίας και της τέχνης: την υποταγή του νοήματος τους στην ιδεολογία. Αλλά και στην υποταγή της μορφής στο θέμα, που είναι, σύμφωνα με την ακόμα ισχύουσα και μάλιστα αναθερμασμένη λόγω της οικονομικής κρίσης λενινιστική αντίληψη, ότι το θέμα αποτελεί τον καθρέφτη της κοινωνικής πραγματικότητας. Νομίζω ότι η προϊούσα αντίθεση και ρήξη του Ραυτόπουλου με αυτές τις θέσεις πήραν το ώριμο σχήμα και την κατεύθυνσή τους κατά τη διάρκεια της αυτοεξορίας του στη Γαλλία και της καθημερινής του σχεδόν συνάφειας με την εμβληματική μορφή του `Αρη Αλεξάνδρου. Η αλλαγή του κριτικού του προσανατολισμού θα έλεγα πως σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στο ότι παρακολούθησε από κοντά τις ανατροπές στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης, την εισβολή στην Πράγα, τον Μάη του 68, τη διάσπαση του ΚΚΕ. Και, παράλληλα, οφείλεται ίσως στην άμεση γνώση του τρόπου με τον οποίο ο `Αρης Αλεξάνδρου έκανε τη δική του παρέμβαση στο πεδίο της λογοτεχνικής δημιουργίας, γράφοντας το μυθιστόρημά του Το κιβώτιο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι με Το κιβώτιο και με τον συγγραφέα του, ο Ραυτόπουλος ασχολήθηκε ιδιαίτερα στη γνωστή μονογραφία του `Αρης Αλεξάνδρου, ο εξόριστος. Αυτό που λέει με διάφορους τρόπους στο μυθιστόρημά του ο Αλεξάνδρου, ότι δηλ. το νόημα της αποστολής ενός ανθρώπου δεν πρέπει να είναι χρηστικό γιατί τότε είναι ουσιαστικά ανώφελο, ο Ραυτόπουλος το μεταφέρει πολύ συχνά στα κριτικά κείμενά του ως προβληματισμό για το νόημα της ίδιας της λογοτεχνίας. Αν οποιαδήποτε μορφή της τέχνης είναι χρηστική, δηλαδή ένα εργαλείο που υπηρετεί άλλους σκοπούς, πολιτικούς, ιδεολογικούς, οικονομικούς, τότε η τέχνη είναι αμφίβολο αν μας χρειάζεται. Είναι α-νόητη, ανώφελη, ανούσια, γιατί δεν είναι ελεύθερη να μιλήσει με τη δική της γλώσσα, δεν είναι ελεύθερη να 2

3 έχει τον δικό της ορίζοντα και γιατί δεν μπορεί να δείξει τη δική της αλήθεια, τη δική της ομορφιά. Αυτά είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που καθιστούν τη συμβολή του Δημήτρη Ραυτόπουλου στο πεδίο της σύγχρονης λογοτεχνικής κριτικής ιδιαίτερα σημαντική, και αυτά είναι μερικά από τα κίνητρα που μας έκαναν στην επιτροπή να αποφασίσουμε να του απονείμουμε το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων, μια διάκριση που πέρα από όλα τα άλλα ίσως έχει με αυτή τη βράβευση και ένα νόημα ανάταξης και αντίθεσης στα φαινόμενα σύγχυσης του καιρού μας, προπάντων για τις νεώτερες γενιές. Αλέξης Ζήρας ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ Το πολυφωνικό μυθιστόρημα της Νίκης Αναστασέα με τον τίτλο Πολύ χιόνι μπροστά στο σπίτι, διακρίνεται για την τολμηρή διαπραγμάτευση του επίκαιρου θέματος της κοινωνικής βίας και των επιπτώσεών της στις ζωές μερικών εκ των εμπλεκομένων. Δύο αστυνομικοί σταματούν στην Καισαριανή ένα ζευγάρι που επιβαίνει σε κλεμμένο δίκυκλο για έλεγχο. Το ζευγάρι διαφεύγει, ανταλλάσσονται πυροβολισμοί και ο ένας αστυνομικός σκοτώνεται. Συλλαμβάνονται και προφυλακίζονται ο νεαρός οδηγός της μηχανής Στέλιος και ως συνεργός η συνεπιβάτης φίλη του Ηλέκτρα, η οποία τον καλύπτει αρνούμενη να παραδεχτεί ότι ήταν ο Στέλιος που πυροβόλησε. Στον ενάμιση χρόνο που μεσολαβεί μέχρι την ημέρα της δίκης, κι ενώ οι γονείς και ο αδελφός της Ηλέκτρας έρχονται αντιμέτωποι με τον τοίχο της σιωπής που το νεαρό κορίτσι υψώνει απέναντι όλων, ξετυλίγεται το κουβάρι της οικογενειακής προϊστορίας και έρχονται στην επιφάνεια τα κρυμμένα μυστικά της. Αφηγητές με εναλλασσόμενους και αλληλοσυμπληρούμενους μονολόγους η ίδια η Ηλέκτρα, οι γονείς της Στέφανος και Πέρσα και ο αδελφός της Παύλος. Η δικαιολόγηση της βίας ως τρόπου διεκδίκησης και επιβολής, η βία που υποδύεται την πολιτική δράση και καταλήγει στον φόνο και το θεμελιώδες ερώτημα αν πεθαίνω για κάτι που πιστεύω ή αν σκοτώνω για κάτι που πιστεύω, ερώτημα με το οποίο έρχεται 3

4 αναπότρεπτα αντιμέτωπος ο επαναστατημένος άνθρωπος και παρακάμπτει ο τρομοκράτης, είναι τα κεντρικά ζητήματα που ανακύπτουν. Ο φόρος αγάπης τον οποίο είναι έτοιμη να πληρώσει η νεαρή ερωτευμένη γυναίκα και η αφοσίωσή της που αγγίζει τα όρια της ψυχικής υποταγής, το συζυγικό παρελθόν του Στέφανου και της Πέρσας που στοιχειώνεται από την ερωτική προδοσία και αναβιώνει, η δύσκολη επικοινωνία των γονιών με τα παιδιά τους που όμως βαδίζουν επάνω στα γονιδιακά χνάρια και κινδυνεύουν να επαναλάβουν παραλλαγμένα τα λάθη του παρελθόντος, υπηρετούν την οπτική γωνία από την οποία η συγγραφέας επέλεξε για να προσεγγίσει τα ζητήματα που θέτει. Το πολύ χιόνι μπροστά στο σπίτι διακρίνεται για την αυθεντικότητα της συζυγικής προϊστορίας του Στέφανου και της Πέρσας και τη σκιαγράφηση των χαρακτήρων των ιδίων και των παιδιών τους, κυρίως της Ηλέκτρας, δραματικής επιγόνου της τραγικής ηρωίδας της Ορέστειας. Ο διάλογος της Αναστασέα με τον Γουίλιαμ Φόκνερ και την αφηγηματική τεχνική του με το μυθιστόρημα Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ, εν προκειμένω, που μεταφράζει ο πατέρας της ηρωίδας διάλογος ο οποίος ξεκίνησε στο πρώτο μυθιστόρημά της Αυτή η αργή μέρα προχωρούσε, συνεχίζεται με επιτυχία. Η πυκνότητα του λόγου των τεσσάρων αφηγητών, η υποβλητική ατμόσφαιρα και η συγκίνηση που εκλύεται, συγκαταλέγονται στις αρετές του βιβλίου. Η αποδοχή της ανθρώπινης αδυναμίας και η φιλάνθρωπη πίστη για την δυνητική υπέρβασή της οδηγούν στην αισιόδοξη κάθαρση του τέλους. Γιώργος Συμπάρδης ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ - ΝΟΥΒΕΛΑΣ Παλαβός Γιάννης, Αστείο. Διηγήματα, εκδ. Νεφέλη, σ Το Αστείο είναι το τρίτο βιβλίο διηγημάτων του Γιάννη Παλαβού και περιλαμβάνει δεκαεπτά κείμενα. Οι ήρωές του, σχετικά νέοι στην ηλικία, προέρχονται από τον γενέθλιο τόπο του συγγραφέα ή είναι εγκατεστημένοι σε αστικά κέντρα εκφράζουν στο σύνολό τους τη 4

5 γεύση που αφήνει ένα περίπου ματαιωμένο παρόν. Πολύ συχνά βρίσκονται αντιμέτωποι με τις δύσκολες συναισθηματικές συνθήκες που επιβάλουν η ζωή και ο θάνατος («Γέροι άνθρωποι», «Στο δάσος» και «Μαρία») με την αφόρητη μοναξιά και την ακύρωση της επιθυμίας για συντροφικότητα («Για αλλαγή») με την επιθυμία για φυγή από τον στενό κύκλο της τοπικής κοινωνίας, όπως συμβαίνει στο αυτοβιογραφικό «Νίκος Τσούμπας» με τις θρυμματισμένες ανθρώπινες σχέσεις («Τιμής ένεκεν») οι οποίες βρίσκουν, κάποτε, τη θεραπεία τους σε πρόσωπα σαν την τρυφερή σύζυγο Λένα, του ομότιτλου διηγήματος. Η επιλογή του συγγραφέα να μην υποστηρίζει την ανάπτυξη της αφήγησης παρά σε λίγες σελίδες, σπάνια αφήνει ατελή ή ανολοκλήρωτα τα αφηγηματικά επεισόδια. Στις αρετές του βιβλίου εγγράφεται η πρόκληση συγκίνησης χωρίς εξάρσεις και υφολογικές υπερβολές, αλλά με διάθεση συμπύκνωσης και αφαίρεσης. Συνδυάζοντας τον ρεαλισμό με την παραδοξότητα και με το ανατρεπτικό χιούμορ (που, παραπέμπει στη σχέση του συγγραφέα με τα κόμικς), κατασκευάζεται η μεθόριος «ανάμεσα στην πραγματικότητα και σε ό,τι την αναιρεί». Μιχάλης Μπακογιάννης Μαρία Στασινοπούλου ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ Μάρκος Μέσκος, Τα λύτρα. Εκδόσεις Γαβριηλίδης Με την επιλογή και βράβευση του Μάρκου Μέσκου, από τον βραχύ κατάλογο των ποιητών του 2012, είναι μάλλον βέβαιο ότι εκφράζεται η βούληση της πλειοψηφίας των μελών της επιτροπής να τιμηθεί ένας από τους σημαντικούς ποιητές μας που επί πολλά χρόνια ήταν παρών αλλά και "αφανής". Ο Μέσκος (`Εδεσσα,1935) έχει μια πολυετή παρουσία στην ελλαδική ποίηση: δεκαεννιά συλλογές και συγκεντρωτικές εκδόσεις από το 1958 και το πρώτο του βιβλίο, Πριν από το θάνατο ως το πολύ 5

6 πρόσφατο Τα ποιήματα της σκάλας (2013) που κι αυτό κατά ένα ενδιαφέροντα τρόπο περιλαμβάνει όπως το πρώτο ποιήματα που προμηνύουν ένα τέλος. Ασκητικός στη ζωή και μοναχικός, όπως τα πρόσωπα και οι μύθοι τους στο μακεδονικό φυσικό τοπίο, ο Μέσκος αναπτύσσει με αλλεπάλληλες παραλλαγές, σαν μοτίβα της δημοτικής μουσικής του τόπου του, εικόνες και συναισθήματα που βγαίνουν από τη σταθερή σχέση της ποιητικής φαντασίας του με το φυσικό και το ανθρώπινο περιβάλλον. Τα Λύτρα είναι μια ακόμα πτυχή ενός κόσμου που τον συνιστούν, όπως έχει πει ο ίδιος, κάποια σταθερά σημεία: «ο επαναστατημένος έρωτας [με την έννοια του δύσκολου να υπάρξει και δύσκολου να διατηρηθεί έρωτα], η ιστορία, η ουτοπία, ο θάνατος [που βέβαια έχει προφανείς σχέσεις με τα προηγούμενα]». `Ολα αυτά τα στοιχεία παίρνουν ένα διαφορετικό νόημα όταν σχετίζονται με τη φύση του μακεδονικού τοπίου, τη χλωρίδα και την πανίδα της (πουλιά, ζώα, κορμοί, ρίζες και κλαδιά φυτών) που χαρίζει ζωή αλλά και θάνατο, όταν ιδίως διεκδικείται από την ιστορία. Το ποιητικό έργο του Μέσκου συνδέεται ταυτόχρονα με την παράδοση και τη διαχρονία αυτού του τοπίου, αλλά και με την παράδοση μιας σειράς ποιητών που προσπάθησαν να μεταφέρουν στη γλώσσα τους την αίσθηση του μαγικού.` Αμεση και συγκινημένη η έκφρασή του διατήρησε σε ολόκληρη τη διαδρομή της ποιητικής του πορείας την αναγωγή σε ένα βίωμα «παιδικής αθωότητας» που διατηρείται ως σήμερα. Πρόκειται για βίωμα κυριολεκτικά αισθησιακό, όχι μόνο λόγω των πολλών ρητών και υπόρρητων αναφορών στα χρόνια της παιδικής και εφηβικής συνάφειας του ποιητή με το τοπίο και τους ανθρώπους του, καθώς στα χρόνια αυτά διαπλάθεται ο δια βίου ψυχισμός, αλλά και λόγω της ιδιαίτερα ενδιαφέρουσας σχέσης μεταξύ προσωπικού και συλλογικού, ατομικού και κοινοτικού, πραγματικού και μυθικού. Η ιστορία, που είναι ενεργά παρούσα σε αρκετά ποιήματα του Μέσκου, εισδύει στη μνήμη και στη φαντασία με τη μορφή στοιχείων της σκηνογραφίας του ποιήματος (χιόνι, αίμα, ήχος του νερού, υγρό χώμα, ορεινό τοπίο), ενώ η αλληλουχία των εικόνων ενισχύει ακόμα περισσότερο την αίσθηση της αφής. Αλέξης Ζήρας 6

7 ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΟΚΙΜΙΟΥ ΚΡΙΤΙΚΗΣ Από την ικανοποιητική, σε γενικές γραμμές, παραγωγή δοκιμίων, μελετών και κριτικών συναφών προς τη νεοελληνική λογοτεχνία κατά το έτος 2012, και με βάση τα βιβλία που είχαν συμπεριληφθεί στη βραχεία λίστα, η συζήτηση κατά την ψηφοφορία περιστράφηκε γύρω από τρεις συμβολές: της Μαρίας Δεληβοριά, Διονυσίου Σολωμού. Η γυναίκα της Ζάκυθος - έχθρισσα θανάσιμη του έθνους. Ερμηνευτική δοκιμή, του Γιάννη Παπακώστα, Από τη λογοτεχνία στον κοινωνικό προβληματισμό: Ποιήματα - Μεταφράσεις - Μελέτες και άρθρα του Γιάννη Μηλιάδη ( ) και του Μιχάλη Χρυσανθόπουλου, «Εκατό χρόνια πέρασαν και ένα καράβι». Ο ελληνικός υπερρεαλισμός και η κατασκευή της παράδοσης. Για το πρώτο, επισημάνθηκε η απόπειρα της συγγραφέως να ερμηνεύσει ποικίλες όψεις του συγκεκριμένου αινιγματικού σολωμικού έργου, λαμβάνοντας υπόψη, με τρόπο διεισδυτικό και προσεγμένο, ποικίλα ζητήματα εκδοτικής, χρονολογικής και ειδολογικής φύσεως που το χαρακτηρίζουν, τα πρόσωπα που το απαρτίζουν και διάφορες επιμέρους παραμέτρους του. Ως προς το δεύτερο, σημειώθηκε ότι φέρνει στο προσκήνιο, με μέθοδο και συνθετική ματιά, μιαν άκρως ενδιαφέρουσα αλλά μάλλον λησμονημένη μορφή των σύγχρονων ελληνικών γραμμάτων, τον Γιάννη Μηλιάδη, που σταδιοδρόμησε πρωτίστως ως αρχαιολόγος, έχοντας όμως ασχοληθεί γόνιμα και επί μακρόν με τη λογοτεχνική γραφή και κριτική. Ωστόσο, η Επιτροπή έκρινε κατά πλειοψηφία πως το βραβείο δοκιμίου-κριτικής έπρεπε να δοθεί στο τρίτο από τα προμνημονευθέντα βιβλία, εκείνο του Μιχάλη Χρυσανθόπουλου, το οποίο εστιάζει στην απόπειρα των υπερρεαλιστών να «κατασκευάσουν» μιαν παράδοση, μέσω της οποίας θα διαμορφωνόταν η σχέση με το παρελθόν και θα αναδεικνυόταν το όραμα για το μέλλον. Στο πλαίσιο αυτό, ο συγγραφέας, αφού πρώτα αναδείξει την προέλευση και τη δυναμική του υπερρεαλιστικού κινήματος στην Ευρώπη, συζητήσει τα βασικά χαρακτηριστικά του και επικεντρωθεί στη σχέση του με την παράδοση, έρχεται να καταδείξει τις βασικότερες όψεις του στην Ελλάδα και να 7

8 τοποθετήσει στο σχήμα του τους Νικόλα Κάλας, Ανδρέα Εμπειρίκο και Νίκο Εγγονόπουλο. Η επιλογή του Χρυσανθόπουλου να εστιάσει τη συζήτησή του στα χρόνια του μεσοπολέμου, και πιο συγκεκριμένα στη μεταιχμιακή δεκαετία του 1930, αποβαίνει καθοριστικής σημασίας στην ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας του, μιας και κατά τη συγκεκριμένη περίοδο είναι που διαμορφώνεται η φυσιογνωμία του ελληνικού υπερρεαλισμού. Ταυτόχρονα, του δίνεται η ευκαιρία να αντιδιαστείλει την απόπειρα των τριών προαναφερθέντων ποιητών να δημιουργήσουν τη δική τους εκδοχή της παράδοσης, με τις αντίστοιχες ζυμώσεις και συζητήσεις που λάμβαναν χώρα κατά την ίδια εποχή, στους κόλπους της λεγόμενης «γενιάς του Τριάντα». Η πραγμάτευση του Χρυσανθόπουλου είναι πρωτότυπη και έχει γίνει με ευαισθησία και κριτική οξυδέρκεια, η διατύπωση των επιχειρημάτων του είναι στέρεη και συνοδεύεται από ικανή τεκμηρίωση, ενώ φανερή καθίσταται η συνθετική του ικανότητα και η βαθιά γνώση του αντικειμένου του. Γεώργιος Ανδρειωμένος ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΧΡΟΝΙΚΟΥ -ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ Στην κατηγορία του Χρονικού-Μαρτυρίας η Επιτροπή πρότεινε κατά πλειοψηφία τη βράβευση του αυτοβιογραφικού έργου του Θοδωρή Καλλιφατίδη, Τα περασμένα δεν είναι όνειρο, των εκδόσεων Γαβριηλίδης. Πρόκειται για την προσωπική καταγραφή της μεταναστευτικής πορείας του συγγραφέα δοσμένης με αμεσότητα και γλαφυρότητα που επιτρέπει στον αναγνώστη να παρακολουθήσει παράλληλα την ταραγμένη εξέλιξη της μεταπολεμικής ιστορίας της χώρας. Από τους Μολάους της Λακωνίας και τον Εμφύλιο των παιδικών του χρόνων στην Αθήνα της εφηβείας, ο Καλλιφατίδης κουβαλά το βάρος των «κοινωνικών φρονημάτων» του πατέρα του. Βρίσκει καταφύγιο στη Δραματική Σχολή του Καρόλου Κουν αλλά η στρατιωτική θητεία τον επαναφέρει βίαια στη σκληρή πραγματικότητα και αναγκάζεται να μεταναστεύσει στη Σουηδία για να μπορέσει να σπουδάσει και να γράψει ελεύθερα. Έργο γραμμένο απλά και άμεσα, με 8

9 αυθεντικότητα, ευαισθησία και χιούμορ, πέρα από προσωπική μαρτυρία για τα εμφυλιακά και μετεμφυλιακά χρόνια μεταφέρει στον αναγνώστη την ατμόσφαιρα μιας δύσκολης εποχής με ειλικρινή συγκίνηση και τελικά αισιοδοξία. Η Επιτροπή κατά την τελική της συνεδρίαση εξέτασε επίσης με ενδιαφέρον δύο πολύ διαφορετικά έργα που όμως εντάσσονται στην πολυσυλλεκτική κατηγορία του Χρονικού-Μαρτυρίας. Την αφήγηση του Σταύρου Ζουμπουλάκη, Η αδελφή μου (εκδ. Πόλις) που διαχειρίζεται άρτια μια πολύ προσωπική ιστορία, ταλαντευόμενη στα όρια βιογραφίας και αυτοβιογραφίας, και κατορθώνει να δώσει οικουμενικό ενδιαφέρον στο βίωμα της οικογένειας του συγγραφέα θέτοντας παράλληλα καίρια φιλοσοφικά και θεολογικά ζητήματα της ύπαρξης και της αρρώστιας. Και την ιστορική βιογραφία του Μακρυγιάννη από τον Νίκο Θεοτοκά, Ο βίος του στρατηγού Μακρυγιάννη: Απομνημόνευμα και ιστορία (εκδ. Βιβλιόραμα), στο οποίο ανασυγκροτείται ο κόσμος του Στρατηγού, ανασυντίθεται η ιστορία της Επανάστασης και του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, αποτελώντας μια πολλαπλώς χρήσιμη συμβολή και έργο αναφοράς για την κατανόηση της προσωπικότητας, του έργου και της πρόσληψης του βιογραφούμενου. Άννα Καρακατσούλη ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟΥ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ Χρήστος Αρμάντο Γκέζος, Ανεκπλήρωτοι φόβοι, Πολύτροπον Η επιλογή και βράβευση κατά πλειοψηφία από τον βραχύ κατάλογο των πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων του βιβλίου του Χρήστου Αρμάντο Γκέζου, Ανεκπλήρωτοι φόβοι, φανερώνει την επιθυμία της επιτροπής να τιμήσει ένα νέο που γεννήθηκε στη Χειμάρα της Βορείου Ηπείρου, είναι απόφοιτος της Σχολής Αγορανόμων Μηχανικού του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου και δυναμικά με το πρώτο βιβλίο του μας δείχνει το ταλέντο του, την ωριμότητα της σκέψης και της ποίησης, την αδιαμφισβήτητη προοπτική της εξέλιξής του. Έναν νέο που τη Βορειοηπειρώτικη παράδοση της ελληνικής γλώσσας και την ανθεκτική ψυχή του την κάνει δυνατή ποίηση. 9

10 Πρόκειται για μια ποιητική συλλογή με 38 μικρά σχετικά ποιήματα (μόνον δύο ξεπερνούν κατά λίγο την σελίδα) με ποίηση ώριμη κι αυθεντική, βγαλμένη από σκληρά βιώματα και οδυνηρές εμπειρίες. Η θεματολογία της αντλείται κυρίως από μνήμες, εμπειρίες, και πληγές σε ένα κλίμα καταπίεσης, φοβίας και τραυματικών καταστάσεων, σε μια πορεία γεμάτη κινδύνους, απογοητεύσεις και λίγες στιγμές χαλάρωσης και ηρεμίας. Την συλλογή, που είναι μια κραυγή προς αυτούς που παρέμειναν άνθρωποι, την κατακλύζει πράγματι ένας φόβος. Εικόνες συχνά σκληρές και κάποτε αβάσταχτες, που απηχούν πιθανόν προσωπικές και οικογενειακές περιπέτειες. Ο θάνατος είναι μια διαρκής εμπειρία. Όμως τα αισθήματα είναι αυθεντικά με έναν πηγαίο αυθορμητισμό, μια εξομολογητική διάθεση που τα λέει όλα έξω από τα δόντια. Η ποίηση κυλάει αβίαστα, δυναμικά και δραστικά με γνήσια αγωνιστικότητα, με μοντέρνες εικόνες και αδιάσπαστο εσωτερικό ρυθμό. Η σκέψη και οι εμπειρίες του πλέκονται αρμονικά σε έναν λόγο καταγγελτικό προς κάθε κατεύθυνση. Το κείμενο φαίνεται απαισιόδοξο, αλλά με μια προσεχτική εξέταση θα δούμε πως αφήνει αρκετές χαραμάδες για φως, όπως στα ποιήματα «Κιτρινολαίμης», «γκρεμός ήλιος», «Η ποίηση της θλίψης». Οι σκηνές που περιγράφει είναι στην πλειονότητά τους πικρές, αλλά τα οράματά του αρκετές φορές φωτεινά, παρά τα εμπόδια και τις απογοητεύσεις. Λόγος κοφτός, τολμηρός, ουσιαστικός, άμεσος, με επικοινωνιακή εμβέλεια. Εικόνες κυρίως υπερβατικές, κάποτε απρόσμενες και πρωτότυπες. Η έκπληξη συχνά καραδοκεί στο τέλος του ποιήματος. Μπορεί πράγματι να εξελιχθεί σε πολύ καλό ποιητή. Γιάννης Τζανής ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΕΙΔΙΚΟΥ ΘΕΜΑΤΙΚΟΥ ΒΡΑΒΕΙΟΥ Βασίλης Λαδάς. «Παιχνίδια κρίκετ». Εκδόσεις Γαβριηλίδης 10

11 Ο Βασίλης Λαδάς ξεκίνησε ως ποιητής με το ψευδώνυμο Βασίλης Αρφάνης και με τη συλλογή «Ο Γιάννης και η Μαρία» (1978). Την ποιητική του παραγωγή δεν σταμάτησε ποτέ, μέχρι τα τελευταία εξαίσια «Δείπνα» (2011). Παράλληλα, πέρασε και στον πεζό λόγο. Το 2008 εντύπωση προκάλεσε το αφήγημά του «Μουσαφεράτ», με το οποίο άγγιξε το ακανθώδες θέμα των μεταναστών και των φυγάδων στην Πάτρα, στον καταυλισμό, με το απάνθρωπο τέλος, εκεί, δίπλα στο λιμάνι της φυγής και της ελπίδας. Στο νέο πεζογραφικό του βιβλίο «Παιχνίδια κρίκετ», ο Λαδάς καταπιάνεται πάλι με τους μετανάστες και τη δύσκολη συμβίωσή τους με την ντόπια κοινωνία, χαρτογραφεί και ανατέμνει δηλαδή την «αθέατη, σκοτεινή όψη της πόλης». Χρησιμοποιεί, ειρωνικά και μεταφορικά, το αριστοκρατικό όσο και πολεμικό παιχνίδι των Αγγλων, το κρίκετ, ως τρόπο εκτόνωσης Πακιστανών, Αφγανών και Ινδών ως ψευδαίσθηση και αυταπάτη στην αβέβαιη και κυνηγημένη καθημερινότητά τους, αλλά και ως διαπάλη ημεδαπών και αλλοδαπών στον αγώνα για την επιβίωση. Σκοπός του παιχνιδιού είναι η ανατροπή του φράκτη των αντιπάλων. Σκοπός των μαστιζόμενων από την «κρίση» και την ανεργία Ελλήνων και ξένων, να κερδίσουν τον αγώνα του ψωμιού, με αντάλλαγμα ακόμη και τον θάνατο του αντιπάλου. Οκτώβρης-Δεκέμβρης 2010, το χρονικό άνυσμα στο οποίο διαδραματίζονται τα γεγονότα. Περιοχή Ζαβλανίου, στα βόρεια των Πατρών, ο τόπος αλλά και όλη η ευρύτερη περιοχή, με το κέντρο της πόλης και τις εξοχές του. Μια παρέα άνεργοι Ελληνες (ο Λευτέρης, ο Γιάννης, ο Θόδωρος) και μια άλλη από άνεργους μετανάστες (οι Αλβανοί Αλία και Ιλίρ και ο Πακιστανός Μαθιούλα) συγκροτούν άτυπα συνεργεία συγκομιδής της ελιάς. Οι δύο ομάδες, μοιραία, διασταυρώνονται στα λιοστάσια, ανταγωνίζονται, πειράζονται, συμπλέκονται, φτάνουν στο μη περαιτέρω. Η αφήγηση του Λαδά διατρέχει τους ήρωες και τις συμπεριφορές τους με δίκαιη κρίση, χωρίς μεροληψία, χωρίς να παίρνει το μέρος κανενός. Αυτή είναι η βασική ηθική αρετή του ανθρώπου και της γραφής του. Με λόγο άμεσο και αδρό, με αφτιασίδωτες, ρεαλιστικές περιγραφές, με ελάχιστες δόσεις αδιόρατου χιούμορ, στο οποίο ενυπάρχει ειρωνεία ή πικρός σαρκασμός, ο συγγραφέας μιλά για την οικονομική κατάρρευση και τη μετανάστευση, για την αδυναμία (πολιτική, ηθική, πολιτιστική) να ενσωματώσει η κοινωνία μας τον διαφορετικό και τον απ αλλού φερμένο. Να κατανοήσουμε τον «άλλον», προσεγγίζοντας το δικό του αξιακό σύστημα. Συνυπάρχουμε, εκόντες άκοντες, με τον ξένο, πρέπει να προσαρμοστούμε, δεν υπάρχει άλλη επιλογή. 11

12 Γνώστης της λαϊκής ψυχής (με τις δολοπλοκίες, τις κουτοπονηριές, τις προλήψεις της), ο Λαδάς στήνει πορτρέτα ανθρώπων σαν βυζαντινές τοιχογραφίες: ο Αλία, ο Μαθιούλα, ο Ιλίρ, ο ογδοντάχρονος γέροντας, πατέρας ενός εργοδότη στο μάζεμα της ελιάς. Και από την άλλη, τύποι και μοντέλα ανθρώπων: οι δανειστές, οι τοκογλύφοι, οι αετονύχηδες, οι πόρνες, οι μικροκομπιναδόροι. Μιλά για την «κρίση» με το δικαίωμα που του δίνει ο ρόλος του παντεπόπτη αφηγητή, εκφράζοντας την κοινή αντίληψη των ανθρώπων που σκέπτονται και δεν βολεύονται. Μιλά για τις συνθήκες και τον τρόπο λειτουργίας των ελληνικών δικαστηρίων: «Οι δίκες εν Ελλάδι γίνονται ύστερα από πέντε έξι χρόνια. Αναβολές, λευκές απεργίες δικαστών, λευκές νύχτες δικαιοσύνης». Μιλά κυρίως για την έλλειψη της ανθρώπινης παρουσίας δίπλα μας, για τα άψυχα που υποκαθιστούν τον ρόλο των εμψύχων. Ο Μαθιούλα είναι φίλος του Αλία, «μοναδικός, αδελφοποιτός, σαν να έχουν ενώσει το αίμα τους. Αυτόν έχει φίλο, και το λάπτοπ με το βελάκι του ίντερνετ».συνδετικοί κρίκοι στη ροή της αφήγησης αποτελούν: το βουβό και αμίλητο πρόσωπο της αυτιστικής Λούλε, αδελφής του Αλία (παρούσας ή απούσας), «Η αγάπη και το δέος στο ανεξερεύνητο μυστήριο της ζωής», το μπαλάκι του κρίκετ (που κουβαλά πάντα μαζί του ο Μαθιούλα) και τα μυρμήγκια που δουλεύουν στα λιοστάσια, παράλληλα με τους ανθρώπους και αμέτοχα στα πάθη τους. Μια λογοτεχνία-ντοκουμέντο της εποχής της, γραμμένη με νηφαλιότητα, αν και δεν απέχει καθόλου από την ώρα ακριβώς που συμβαίνουν τα γεγονότα. Μαρία Στασινοπούλου 12