ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΩΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ

Transcript

1 ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΩΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΩΝ ΤΩΝ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Κούρου Μένη Υπ. Διδάκτωρ Παν/μιο Πελοποννήσου Τσατσαρώνη Άννα Καθηγήτρια Παν/μιο Πελοποννήσου Περίληψη Το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την υγεία και την καλή φυσική κατάσταση των πληθυσμών έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην εκπαίδευση και έχει μεταβάλει τον ρόλο των εκπαιδευτικών Φυσικής Αγωγής, (Εκ.Φ.Α.). Στην παρούσα εργασία, χρησιμοποιώντας τις θεωρίες των Bernstein και Foucault, μελετάμε τα Προγράμματα Σπουδών των Τμημάτων Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού αποσκοπώντας στην κατανόηση των επιδράσεων των κωδίκων και των μηχανισμών ρύθμισης της θεμιτής γνώσης για το σώμα στη διαμόρφωση των υποκειμενικοτήτων των Εκ.Φ.Α. 1. Κοινωνικές και εκπαιδευτικές διαστάσεις της σωματικότητας Το αυξανόμενο τα τελευταία χρόνια ενδιαφέρον για την υγεία και την καλή φυσική κατάσταση των πληθυσμών έχει πυροδοτήσει συζητήσεις για το σώμα, οι οποίες φαίνεται να έχουν επηρεάσει αισθητά την καθημερινότητα των ανθρώπων. Οι 1

2 χώροι άθλησης και αισθητικής παρέμβασης έχουν αυξηθεί σημαντικά, ενώ αποτελέσματα ερευνών χρησιμοποιούνται συχνά παροτρύνοντας τα άτομα να ασχοληθούν με την εμφάνιση και την υγεία του σώματός τους. Στις συνθήκες αυτές, το σώμα αναδεικνύεται σε αντικείμενο αλλά και υποκείμενο της γνώσης (Foucault, 001), επιβάλλοντας την επανεκτίμηση των απόψεων για τις δυνατότητες, την απεικόνιση και τον τρόπο αντίληψής του (Κούρου, Υφαντή, Τσατσαρώνη, 007). Στην εκπαίδευση, ειδικότερα, το παιδαγωγικό περιβάλλον κυριαρχείται από μια σειρά φυσικών/σωματικών περιορισμών, πειθαρχήσεων και τεχνικών σωματικής διαχείρισης (Σολομών, 199), με κυρίαρχη τη Φυσική Αγωγή (Φ.Α.) Έτσι αποκτά βαρύνουσα σημασία ο τρόπος με τον οποίο δομούν την ταυτότητα τους στη διάρκεια της αρχικής τους κατάρτισης οι εκπαιδευτικοί της Φυσικής Αγωγής (Εκ.Φ.Α.), διαπραγματευόμενοι τη φυσική αίσθηση του εαυτού τους, αφού είναι αυτοί που έχουν αυξημένη ισχύ στον καθορισμό των τρόπων με τους οποίους οι μαθητές αντιλαμβάνονται τη συμμετοχή του σώματός τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η αρχική εκπαίδευση των Εκ.Φ.Α. στην Ελλάδα μέχρι και το 198 διατηρήθηκε σχετικά αμετάβλητη ως προς το χαμηλό θεσμικό κύρος των σχολών και τα Προγράμματα Σπουδών (Π.Σ.), τα οποία σχεδιάζονταν από την εκάστοτε κεντρική εξουσία (Κούρου, 005, Γιαννάκης, 1998). Τα τελευταία χρόνια, καθώς μετασχηματίζεται ο λόγος για το σώμα και τις δυνατότητες μεταβολής του, παρατηρούνται ριζικές ανακατατάξεις στην Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών Φυσικής Αγωγής (Εκ.Εκ.Φ.Α.). Οι σχολές ανωτατοποιήθηκαν και στα Π.Σ., τα οποία σχεδιάζονται από τα ίδια τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αντικατοπτρίζονται οι μεταβολές του επιστημονικού πεδίου της Φ.Α. και οι μεταβολές στην άσκηση του επαγγέλματος, όπως η απασχόλησή των Εκ.Φ.Α. εκτός της τυπικής εκπαίδευσης.

3 Εκκινώντας από την υπόθεση ότι οι Εκ.Φ.Α. δομούν σήμερα μια πολύ πιο διευρυμένη ταυτότητα, αντίστοιχη του αυξανόμενου εύρους του επιστημονικού πεδίου της Φ.Α. αλλά λιγότερο σταθερή και ειδικευμένη, αναζητούμε τις τεχνικές και τους μηχανισμούς που κατά τη διάρκεια της αρχικής εκπαίδευσης διαμορφώνουν τις υποκειμενικότητές τους. Ειδικότερα, μέσα από τη μελέτη των Π.Σ των Τ.Ε.Φ.Α.Α., διερευνάται το κατά πόσο στη διάρκεια της αρχικής εκπαίδευσης αποκτώνται γνώσεις και δεξιότητες και ταυτόχρονα καλλιεργείται ένα «αποδεκτό σώμα» (Evans et al, 008), το οποίο καθορίζει την υποκειμενικότητα και τη μελλοντική θέση του Εκ.Φ.Α. στην εκπαιδευτική διαδικασία. Σημειώνεται ότι στην εργασία αυτή, αποδεχόμενοι ότι οι Εκ.Φ.Α. γίνονται υποκείμενα συγκεκριμένων «πρακτικών υποκειμενοποίησης» (Foucault, 001), μαζί με την έννοια της ταυτότητας αξιοποιούμε την υποκειμενικότητα, η οποία, επιχειρεί μια ερμηνεία του εαυτού μέσα από τη ρευστότητα και τη μεταβλητότητα της βιωμένης εμπειρίας. Αναλύοντας το Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών (Π.Π.Σ.) ενός Τ.Ε.Φ.Α.Α., εκφρασμένο στον Οδηγό Σπουδών (Ο.Σ.) του, προσπαθούμε να διακρίνουμε τους λόγους που, προωθώντας τη σχέση φυσικής δραστηριότητας, υγείας, σώματος και εκπαίδευσης, καθοδηγούν, εκπαιδεύουν και επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι σπουδαστές νοηματοδοτούν τους εαυτούς τους.. Οι αρχές αναπλαισίωσης και οι τεχνικές του εαυτού Η παρούσα εργασία αξιοποιεί τη θεωρία του Foucault, κυρίως την έννοια των τεχνικών του εαυτού και τη θεωρία του Bernstein, ειδικά την έννοια της αναπλαισίωσης. Η επιλογή των θεωρητικών εργαλείων γίνεται εκκινώντας από τη βασισμένη στον Bernstein θέση ότι η αρχική εκπαίδευση αποτελεί το βασικό πεδίο επιστημονικής και επαγγελματικής συγκρότησης και δημιουργεί τον πυρήνα της 3

4 ταυτότητας με την οποία οι νέοι Εκ.Φ.Α. θα εισέρθουν στο σχολείο (Σαρακινιώτη & Τσατσαρώνη, 010). Η θεωρητική αυτή τοποθέτηση του Bernstein συμπληρώνεται από τη θέση του Foucault, ότι η εκπαίδευση παρέχει στο άτομο ένα σύνολο προσδιορισμών τού είναι, των στάσεων, των μορφών στοχασμού και αναστοχασμού, ένα σώμα απαραίτητων πρακτικών «επιμέλειας» του εαυτού του, για τη διαμόρφωσή του (Foucault, 001). Οι δύο θεωρίες, αλληλοσυμπληρούμενες, παρέχουν τη δυνατότητα περιγραφής και κατανόησης των διαδικασιών διαμόρφωσης των υποκειμενικοτήτων των Εκ.Φ.Α.. Η βασική θεωρητική σύλληψη του Bernstein που χρησιμοποιείται είναι η έννοια της αναπλαισίωσης, η οποία αναφέρεται στη διαδικασία που καθορίζει το ποιες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες θα αναπτυχθούν, με ποιον τρόπο σχετίζονται μεταξύ τους, πώς ιεραρχούνται και πώς διαμορφώνονται τα κριτήρια της επιτυχούς πρόσληψης από τον εκπαιδευόμενο των επιλεγμένων και αναπλαισιωμένων λόγων, δηλαδή την απόκτηση της «θεμιτής», επίσημης γνώσης (Bernstein, 1991, Τσατσαρώνη Κουλαϊδής, 010). Ο Bernstein (000) συχνά στη θεωρία του μιλά για την εκπαιδευτική διαδικασία ως βιωμένη εμπειρία εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων και αναγνωρίζει τη σωματική διάσταση της συγκρότησης του ατόμου σε υποκείμενο. Ωστόσο, η υλικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας αναδεικνύεται πληρέστερα στο έργο του Foucault και ιδιαίτερα στην έννοια των τεχνικών του εαυτού, οι οποίες ερμηνεύουν πώς το άτομο γίνεται υποκείμενο μιας γνωστικής, ηθικής και πολιτισμικής τάξης μέσα από τη συσχέτισή του με τον ενσώματο εαυτό του (Foucault, 001). Παράλληλα, η σύλληψη ότι η παιδαγωγική ταυτότητα είναι αποτέλεσμα της ενθήκευσης μιας σταδιοδρομίας σε μια συλλογική βάση (Bernstein, 000), εξελίσσεται ακόμα περισσότερο από τη θεωρητική προσέγγιση του Foucault, 4

5 σύμφωνα με τον οποίο το άτομο μετατρέπεται σε υποκείμενο ενστερνιζόμενο τις κυρίαρχες ιδεολογίες/λόγους και υιοθετώντας τις επικρατούσες πρακτικές των συλλογικοτήτων στις οποίες εντάσσεται (Foucault, 001). Για τον Foucault, η εκπαιδευτική διαδικασία αφορά πρωτίστως στη διδασκαλία του ατόμου να «επιμελείται» τον εαυτό του, να συσχετίζει εξωτερικούς ρυθμιστικούς κανόνες, επιταγές, κώδικες και συστήματα, που παρέχουν τα όρια βάσει των οποίων αυτορυθμίζεται και ανάγεται σε γιγνώσκον υποκείμενο. Αποδέχεται, δηλαδή, δεδομένες αλήθειες όσον αφορά στους φυσικούς κανόνες, τις ιστορικές πραγματικότητες και τις μορφές και δυνατότητες επιμέλειας και διαμόρφωσης του ενσώματου εαυτού (Foucault, 001). 3. Το Πρόγράμμα Σπουδών ως παιδαγωγικό κείμενο και ο λόγος του σώματος Στην εργασία αυτή, οι αρχές αναπλαισίωσης και οι τεχνικές του εαυτού μελετώνται με αναφορά στον Ο.Σ. του επιλεγμένου Τ.Ε.Φ.Α.Α. που συνιστά ένα παιδαγωγικό κείμενο (Bernstein, 000, Solomon & Tsatsaroni, 001), καθώς μέσα από την επιλογή και την οργάνωση του περιεχομένου του διαμορφώνει το πεδίο εντός του οποίου συγκροτούνται οι υποκειμενικότητες των μελλοντικών Εκ.Φ.Α. Στο σημείο αυτό πρέπει να κάνουμε δύο μεθοδολογικού χαρακτήρα επισημάνσεις, που αφορούν αφενός τα κριτήρια επιλογής του συγκεκριμένου τμήματος από το σύνολο των πέντε τμημάτων Τ.Ε.Φ.Α.Α που λειτουργούν στα ελληνικά πανεπιστήμια, αφετέρου τους περιορισμούς της παρούσας μελέτης. Αναφορικά με το πρώτο ζήτημα, η επιλογή έγινε διότι μπορεί να στοιχειοθετήσει μελέτη περίπτωσης. Συγκεκριμένα, το συγκεκριμένο τμήμα έχει μακρά ιστορική πορεία, η οποία χαρακτηρίζεται τόσο από τις αλλαγές στο θεσμικό κύρος του ιδρύματος και των αποφοίτων του, όσο και από τις μετατοπίσεις του ελέγχου του περιεχομένου των σπουδών από την κεντρική εξουσία στα ίδια τα εκπαιδευτικά 5

6 ιδρύματα. Επιπλέον, ο μεγάλος αριθμός των διδασκόντων και αποφοίτων του υποδεικνύει ότι το τμήμα θα ασκεί σημαντική επιρροή στο πεδίο της Φ.Α.. Ως προς το δεύτερο θέμα, η μελέτη ενός Ο.Σ., ενώ επιτρέπει την ανακατασκευή του Παιδαγωγικού Λόγου που αρθρώνεται σε αυτόν και μέσω αυτού (Τσατσαρώνη & Κουλαϊδής, 010) αναδεικνύοντας τον τρόπο με τον οποίο οι αρχές οργάνωσης του Λόγου προσδιορίζουν τα όρια διαμόρφωσης της ταυτότητας/υποκειμενικότητας έχει και συγκεκριμένους περιορισμούς, αφού δεν μπορεί να διερευνήσει τον τρόπο με το οποίο ο Λόγος αυτός πραγματώνεται στο συγκεκριμένο ίδρυμα, ως αποτέλεσμα της δυναμικής που δημιουργεί η αλληλεπίδραση διδασκόντων και διδασκομένων. Η ανάγκη κατανόησης των κειμένων, των λόγων του σώματος και των σχέσεων ανάμεσα στην πολιτική, την κοινωνία και την εκπαίδευση ανάγει σε χρήσιμο μεθοδολογικό εργαλείο την ανάλυση λόγου. Ο λόγος, ο οποίος ορίζεται ως ο φορέας μοναδικής αλήθειας, δομείται, σύμφωνα με τον Foucault (1991), από πρακτικές, μορφές μετατροπής των ατόμων σε υποκείμενα, τρόπους παραγωγής γνώσης συν τις εγγενείς σχέσεις εξουσίας τους. Η ανάλυση λόγου επιτρέπει τον καθορισμό των εξαρτήσεων μέσα στον ίδιο τον λόγο, ανάμεσα σε διαφορετικούς λόγους, ή μεταξύ διαφορετικών μετασχηματισμών του λόγου (Foucault, 1980, Σολομών, αχρονολόγητο). Η ανάλυσή μας γίνεται σε δυο επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο, που αφορά στην ανάλυση της οργάνωσης του Π.Π.Σ., επιδιώκουμε την ανάδειξη των συσχετισμών ανάμεσα στην οργάνωση της γνώσης και τη συγκρότηση των παιδαγωγικών ταυτοτήτων (Koulaidis & Tsatsaroni, 1996, Solomon & Tsatsaroni, 001, Young, 008). Σε ένα δεύτερο επίπεδο, μελετώντας την περιγραφή των περιεχομένων των μαθημάτων που απαρτίζουν τον Ο.Σ., επικεντρωνόμαστε στον εντοπισμό των 6

7 στρατηγικών, μέσω των οποίων το άτομο ανάγεται σε υποκείμενο μιας συγκεκριμένης εκπαίδευσης, και συγκροτείται σε μελλοντικό Εκ.Φ.Α. 4. Το Πρόγραμμα Σπουδών ως μηχανισμός συγκρότησης παιδαγωγικών υποκειμένων και διαμόρφωσης υποκειμενοτήτων Στην ενότητα αυτή θα επιχειρήσουμε μια συστηματική ανάλυση του Ο.Σ., ο οποίος συνιστά την έκφραση του επίσημου παιδαγωγικού λόγου. Στον Ο.Σ. διακρίνουμε τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη εισαγωγική ενότητα γίνεται μια συνοπτική παρουσίαση της οργάνωσης του Τμήματος και των σπουδών, παρέχονται διαδικαστικές πληροφορίες, όπως η έναρξη και η διάρκεια των εξαμήνων, οι υποχρεώσεις φοιτητών και διδασκόντων, κ.λ.π. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζεται η διάρθρωση του προγράμματος και γίνεται μια αναλυτική περιγραφή των διδασκομένων μαθημάτων. Η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει έναν οδηγό συγγραφής της πτυχιακής εργασίας και στην τέταρτη ενότητα παρουσιάζονται γενικά φοιτητικά θέματα όπως αυτά που διαχειρίζεται η γραμματεία, που αφορούν στη βιβλιοθήκη, κ.α.. Όπως προαναφέρθηκε, η ανάλυσή μας γίνεται σε δύο επίπεδα. Πρώτα αναλύουμε τον τρόπο οργάνωσης του Π.Π.Σ επιδιώκοντας να αναδείξουμε τους κανόνες αναπλαισίωσης των γνώσεων, μέσω των οποίων τα άτομα προσανατολίζονται στα νοήματα. Σε δεύτερο επίπεδο εξετάζουμε τους λόγους που διαμορφώνονται εντός του Ο.Σ. αναζητώντας τις τεχνικές του εαυτού, οι οποίες επιδιώκουν να μετατρέψουν το άτομο σε κάτι άλλο απ ότι ήταν πριν βρεθεί εντός του πεδίου Εκ.Εκ.Φ.Α. (Foucault, 1988), το ανάγουν στο υποκείμενο αυτής της εκπαίδευσης, τον συγκροτούν ως δυνάμει Εκ.Φ.Α. Στην πρώτη ενότητα παρατηρούμε ότι το πρώτο Π.Π.Σ. μη επιβεβλημένο από την κεντρική εξουσία σχεδιάστηκε και εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση του 7

8 τμήματος το Στη μορφή που παρουσιάζεται στον Ο.Σ. ισχύει από το 004. Εδώ εντοπίζεται μια διαφοροποίηση στην κατανομή της εξουσίας που αφορά την προς μετάδοση γνώση. Η αναπλαισίωση των λόγων μετατίθεται από το Επίσημο Πεδίο Αναπλαισίωσης, το οποίο ελέγχεται από την κεντρική εξουσία, στο Παιδαγωγικό Πεδίο Αναπλαισίωσης, το οποίο κυριαρχείται από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τους διδάσκοντες και τους ερευνητές, με λίγα λόγια τους ίδιους τους παραγωγούς της επιστημονικής και της παιδαγωγικής γνώσης (Bernstein, 1990) Στην παράθεση των «αναγκαιοτήτων» της πρώτης ενότητας του Ο.Σ. διακρίνουμε τους γενικότερους λόγους, από τους οποίους αντλούνται επιλεκτικά στοιχεία ώστε να δομηθεί το πεδίο της Εκ.Εκ.Φ.Α.. Επιδιώξεις όπως αυτή της «... προαγωγής της υγείας και της ευρωστίας...» αναδεικνύουν τον υγιεινολογικό χαρακτήρα του πεδίου της Φ.Α. τα τελευταία χρόνια. Παράλληλα, σε επιδιώξεις όπως «...αναμόρφωση των αθλητικών αγώνων και της διοίκησης του αθλητισμού...» ή «ανάδειξη αθλητικών επιστημόνων-προπονητών» διακρίνουμε τις αλλαγές στον επαγγελματικό προσανατολισμό. Η δόμηση του Π.Π.Σ. ανταποκρίνεται στη μεταβλητότητα των πεδίων εφαρμογής του, με αποτέλεσμα οι υποκειμενικότητες των σπουδαστών να δομούνται με διαδικασίες προβολής της γνώσης στα πεδία πρακτικής εφαρμογής, και να ρυθμίζονται ανταποκρινόμενες στην αστάθεια του πεδίου (Bernstein, 000, Beck & Young, 005, Σαρακινιώτη & Τσατσαρώνη, 010). Η αναλυτική περιγραφή υποχρεώσεων σπουδαστών και διδασκόντων στο τέλος της ενότητας μάς εμφανίζει έναν αριθμό συσχετισμών του ατόμου με τον εαυτό του, με τους άλλους και με τη γνώση μέσα από δεδομένες στρατηγικές και σχέσεις εξουσίας, οι οποίες παίρνουν τη μορφή πράξεων, στάσεων και θέσεων (Foucault, 1988, 001). 8

9 Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζεται η οργάνωση του Π.Π.Σ. Όπως φαίνεται στον πίνακα 1, το Π.Π.Σ. έχει την κλασική ακαδημαϊκή μορφή με τη συμπλήρωση Διδακτικών Μονάδων (Δ.Μ.) από τα μαθήματα και την πτυχιακή εργασία, η οποία είναι υποχρεωτική. Η κατανομή των μαθημάτων γίνεται σε υποχρεωτικά, επιλογής και ειδίκευσης, τα οποία ανήκουν σε έξι τομείς. Οι δύο από τους έξι αυτούς τομείς (Αθλητιατρικής και Βιολογίας της Άσκησης (Β.Α.), και Θεωρητικών Σπουδών (Θ.Ε.)), αφορούν σε θεωρητικές γνώσεις ενώ οι υπόλοιποι τέσσερις (Αθλοπαιδιών (ΑΘ), Γυμναστικής και Χορού (Γ.Χ.), Κλασικού Αθλητισμού (Κ.Α.) και Υγρού Στίβου (Υ.Σ.)) αφορούν σε εφαρμοσμένες σωματικές, αθλητικές, πρακτικές γνώσεις. Η απόλυτη ένταξη μαθημάτων και ειδικοτήτων σε τομείς δημιουργεί ένα πεδίο αυστηρών ταξινομήσεων, όπου τα σύνορα ανάμεσα στους τομείς και τα μαθήματα που τους απαρτίζουν είναι απόλυτα προσδιορισμένα και μη διαπερατά. Πίνακας 1: Ακαδημαϊκές υποχρεώσεις ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ δ.μ. ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ (Υπ.) Α Γ Τ ΑΘΛΗΤΙΑΤΡΙΚΗΣ & ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ (ΒΑ) 4 4 Ο ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ (ΘΕ) 8 8 Μ ΑΘΛΟΠΑΙΔΙΩΝ (ΑΠ) 16 1 Ε ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ & ΧΟΡΟΥ (ΓΧ) Ι ΚΛΑΣΙΚΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ (ΚΑ) Σ ΥΓΡΟΥ ΣΤΙΒΟΥ (ΥΣ) 4 4 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ (Ει.) 0 0 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ (Επ.) 1 14 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (Πτ.) 4 4 Σύνολο διδακτικών μονάδων Αναλύοντας την κατανομή των μονάδων, παρατηρούμε ότι περίπου το 75% των Δ.Μ. αποκτάται από τα υποχρεωτικά μαθήματα και την υποχρεωτική πτυχιακή εργασία. Μικρό μόνο ποσοστό αποκτάται από τα μαθήματα επιλογής και την 9

10 Υποχρεωτικά μαθήματα ΤΟ ΜΕΑΣ επιλεγόμενη ειδίκευση. Πέραν των ταξινομήσεων στην οργάνωση του περιεχομένου σπουδών, μπορούμε να διακρίνουμε έναν μεγάλο έλεγχο του διδάσκοντα/τμήματος πάνω στο περιεχόμενο, την υλοποίηση και τα κριτήρια της αξιολόγησης της παιδαγωγικής διαδικασίας. Δηλαδή, έναν ρητό έλεγχο στην επιλογή των λόγων, τη διαδοχή τους, τον βηματισμό και τα κριτήρια της πρόσληψής τους (Bernstein, 1991, 000). Εξετάζοντας το σύνολο των Δ.Μ. που απαιτείται από τον κάθε τομέα για την ολοκλήρωση του Π.Π.Σ. (βλ. πίνακες 1 & 4), παρατηρούμε ότι υπάρχει μια ηγεμονική θέση των τομέων που αντλούν τους πόρους τους από τους επιστημονικούς λόγους απέναντι στους τομείς που έχουν αναφορά σε πρακτικούς, αθλητικούς λόγους. Πίνακας : Υποχρεωτικά μαθήματα ανά τομέα ΑΘΛΗΤΙΑΤΡΙΚΗ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ & ΚΛΑΣΙΚΟΥ ΥΓΡΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΑΘΛΟΠΑΙΔΙΩΝ Σ & ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΧΟΡΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΣΤΙΒΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΣΚΗΣΗΣ Δ.Μ. Δ.Μ. Δ.Μ. Δ.Μ. Δ.Μ. Δ.Μ. Λειτουργική Ιστορία Φυσικής Ποδοσφαίριση Ανατομική του 4 Αγωγής και Βασική Γυμναστική Αθλητικοί Δρόμοι 3 Κολύμβηση (Α) Ανθρώπου Αθλητισμού Φυσιολογία του Ανθρώπου 4 Οργάνωση και Διοίκηση στον Αθλητισμό Εργοφυσιολογία 4 Αθλητικό Δίκαιο Εργομετρία Αθλητική Φυσικοθεραπεία Αθλητική Βιομηχανική 3 4 Αθλητιατρική 3 Εισαγωγή στην Προσαρμ. Κινητική Αγωγή Μεθοδολογία Αθλητικής Έρευνας Στατιστική Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού Κινητική Συμπεριφορά Αθλητική Ψυχολογία 3 Αθλητική Παιδαγωγική Διδακτική Φυσικής Αγωγής Κοινωνιολογία του Αθλητισμού Φιλοσοφία του Αθλητισμού Χειροσφαίριση Διδακτική Ποδοσφαίρισης (Α) Διδακτική Χειροσφαίρισης Ελληνικός Παραδοσιακός Χορός Διδακτική Βασικής Γυμναστικής Διδακτική Ελληνικού Παραδοσιακού Χορού Καλαθοσφαίριση Ενόργανη Γυμναστική 3 Πετοσφαίριση Διδακτική Καλαθοσφαίρισης Διδακτική Πετοσφαίρισης Ρυθμική Αγωνιστική Γυμναστική (Γ) Αθλητικά Άλματα 3 Αθλητικές Ρίψεις 3 Θεωρία Αθλητικής Προπόνησης Διδακτική Κολύμβησης Παρατηρώντας στον πίνακα τα γνωστικά αντικείμενα (Γ.Α.) του τομέα Β.Α., διαπιστώνουμε ότι η επιλεκτική άντληση λόγων από το ιατρικό και το πεδίο της βιολογίας τού προσδίδει ομοιογένεια ανάλογη αυτής των αθλητικών τομέων, οι 10

11 οποίοι επίσης παρουσιάζονται εξαιρετικά ομοιογενείς ως προς τους αθλητικούς λόγους από τους οποίους αντλούν πόρους. Αντίθετα, παρατηρούμε ότι στον τομέα Θ.Ε. δεν παρατηρείται οργανική σύνδεση ή αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα γνωστικά αντικείμενα αν και διακρίνεται μια τάση άντλησης πόρων από τους τομείς της ψυχολογίας, της παιδαγωγικής και της διδακτικής, που παραδοσιακά κυριαρχούν στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών. Η αίσθηση κατακερματισμού που παρατηρείται στον τομέα Θ.Ε. εντείνεται αν λάβουμε υπόψη και τα μαθήματα επιλογής, όπως παρουσιάζονται στον πίνακα 3, όπου ένα σύνολο σαφώς διακριτών μεταξύ τους μαθημάτων επιλέγονται είτε γιατί θεωρείται ότι θα χρησιμεύσουν στη μελλοντική ενασχόληση του φοιτητή με την εκπαίδευση (όπως η Γενική Παιδαγωγική) είτε αφορούν σε γενικές δεξιότητες (όπως η Πληροφορική) και θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ανταπόκριση στις επιταγές για δια βίου μάθηση. Κάποια άλλα, δε, όπως το «Άσκηση και Αθλητισμός για Όλους» δείχνουν να ανταποκρίνονται στις νέες απαιτήσεις των αγορών εργασίας και τη σύλληψη της απασχολησιμότητας. Παρατηρώντας στον πίνακα την κατανομή των 39 υποχρεωτικών μαθημάτων στους τομείς, και σε συνδυασμό με τις πληροφορίες που παρέχονται στον πίνακα 4, διακρίνουμε τη σαφώς μεγαλύτερη βαρύτητα που αποδίδεται στα μαθήματα του τομέα Β.Α., σε αντίθεση με τον τομέα των Θ.Ε. και τους αθλητικούς τομείς. Ενώ σε σύνολο Γ.Α. ο τομέας Β.Α. δεν υπερτερεί ιδιαίτερα, η αξία τους σε διδακτικές μονάδες είναι σαφώς υπέρτερη των υπολοίπων τομέων. Αναλύοντας την οργάνωση των τομέων μπορούμε να εντοπίσουμε δύο διακριτούς και, εν πολλοίς, αντιθετικούς λόγους: Τον λόγο των τομέων θεωρητικών γνώσεων, ο οποίος προάγει τη συμβολική γνώση και τον λόγο των αθλητικών τομέων, που προάγει την κατάκτηση σωματικών δεξιοτήτων. Πρόκειται για διαφοροποίηση που ο Bernstein (000) αποδίδει με τους όρους κάθετος και οριζόντιος λόγος, 11

12 Μαθήματα επιλογής αντίστοιχα. Ο κάθετος λόγος χαρακτηρίζεται είτε από μια συνεκτική, ρητή και με συστηματικές αρχές δόμηση, όπως παρατηρείται στη συγκρότηση του τομέα Β.Α., είτε από την συνάθροιση μιας σειράς διακριτών αντικειμένων, με εξειδικευμένα εννοιολογικά μέσα ανάλυσης και έρευνας καθώς και εξειδικευμένα κριτήρια παραγωγής και κατανομής παιδαγωγικών κειμένων, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του τομέα Θ.Ε.. Αντίθετα, ο οριζόντιος λόγος περιλαμβάνει μια σειρά λόγων, στρατηγικών και πρακτικών εξαρτώμενων από άλλους λόγους και πρακτικές που έχουν νόημα μόνο εντός ενός συγκεκριμένου πλαισίου, ακριβώς όπως παρατηρείται στην οργάνωση των αθλητικών τομέων του τμήματος. Πίνακας 3: Μαθήματα επιλογής ανά τομέα το μέ ας ΑΘΛΗΤΙΑΤΡΙΚΗΣ & ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΘΛΟΠΑΙΔΙΩΝ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ & ΧΟΡΟΥ ΚΛΑΣΙΚΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΥΓΡΟΥ ΣΤΙΒΟΥ Βιοχημεία της Άσκησης Εισαγωγή στη Φιλοσοφία Αντισφαίριση Αεροβική Γυμναστική Άρση Βαρών Θαλάσσιο Σκι Εισαγωγή στην Επιτραπέζια Κινητική Αγωγή - Κινησιολογία Σκοποβολή Ιστιοπλοΐα Κοινωνιολογία Αντισφαίριση Αυτοσχεδιασμός Φυσιολογικά Ρυθμιστικά Προχωρημένο Γενική Παιδαγωγική Παιδιές Ιππασία Ιστιοσανίδα Συστήματα Επίπεδο Αθλήματος Εισαγωγή στην Λαϊκοί Χοροί Άλλων Πειραματική Φυσιολογία Ποδοσφαίριση (Γ) Ξιφασκία Κανόε Καγιάκ Ψυχολογία Χωρών Εφαρμοσμένη Αθλητική Εφαρμοσμένη Αθλητική Προχωρημένο Ορεινές Δημιουργικός Χορός Ι Καταδύσεις Εργοφυσιολογία Ψυχολογία Επίπεδο Αθλήματος Δραστηριότητες Εφαρμοσμένη Αθλητική Άσκηση και Αθλητισμός Πετοσφαίριση επί Θεατρικό Παιχνίδι Πάλη Κωπηλασία Βιομηχανική για Όλους Άμμου Μετρήσεις & Μέθοδοι & Τεχν. Έρευνας Αξιολόγηση στη Φ. Α. & Γκολφ Ποδηλασία Ναυαγοσωστική στην Αθλητ. Βιομηχαν. Α. Αθλητικό Ταλέντο: Επιλογή και Προετοιμασία Πρόληψη Τραυματισμών κατά την Άθληση Πληροφορική στη Φυσική Αγωγή Μουσική Τοιχοσφαίριση Διαιτησία Αθλημάτων Πυγμαχία Τάε-Κβο-Ντο Ανατομική Συστημάτων Ξένη Γλώσσα (Αγγλικά Ι) Τζούντο Ξένη Γλώσσα (Αγγλικά ΙΙ) Ξένη Γλώσσα (Γαλλικά) Κατασκηνωτικά & Υπαίθριες Δραστηρ. Αναψυχής Ιστορία Πολιτισμού Κοινωνικό Φύλο και Αθλητισμός Χιονοδρομία Προχωρημένο Επίπεδο Αθλήματος Μυϊκή Ενδυνάμωση Συγχρονισμένη Κολύμβηση Υδατοσφαίριση Προχωρημένο Επίπεδο Αθλήματος Μελετώντας την οργάνωση των τομέων και των συσχετισμών τους, μπορούμε να θεωρήσουμε τον τομέα Β.Α. ως τον τομέα της επιστημονικής ταυτότητας των 1

13 Εκ.Φ.Α., καθώς υποστηρίζει την επιστημονική υπόσταση του πεδίου της Φ.Α. με την διεξαγωγή ερευνητικών προγραμμάτων, και την εξάσκηση των φοιτητών σε εργαστηριακές ασκήσεις. Ο τομέας Θ.Ε. μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο τομέας άντλησης των πόρων της παιδαγωγικής τους ταυτότητας, αφού σ αυτόν συγκεντρώνονται τα γνωστικά αντικείμενα που θεωρούνται ότι βοηθούν τους εκπαιδευτικούς να ανταποκριθούν επιτυχημένα στον παιδαγωγικό τους ρόλο. Τέλος, μπορούμε να θεωρήσουμε τους αθλητικούς τομείς ως τους τομείς εξειδικευμένης ταυτότητας, αφού σε αυτούς διδάσκονται τα παραδοσιακά, αθλητικά, Γ.Α. που καλούνται οι Εκ.Φ.Α. να αναπλαισιώσουν τόσο στο σχολείο όσο και σε διάφορους χώρους άτυπης αθλητικής εκπαίδευσης. Πίνακας 4: Συμμετοχή των τομέων στις διδακτικές μονάδες ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Δ.Μ. % Δ.Μ. % ΑΡΙΘΜΟΣ % ΑΘΛΗΤΙΑΤΡΙΚΗΣ & ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ 4 18,5 4 18, ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 8 1,5 8 1,5 1 30,8 ΑΘΛΟΠΑΙΔΙΩΝ 16 1,3 1 9, 8 0,5 ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ & ΧΟΡΟΥ 11 8, ,4 ΚΛΑΣΙΚΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ 11 8,5 11 8,5 4 10,3 ΥΓΡΟΥ ΣΤΙΒΟΥ 4 3,1 4 3,1 5,1 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 4 3,1 4 3,1 - - ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ 0 15,3 0 15,3 - - ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1 9, 14 10,8 - - ΣΥΝΟΛΟ Από τα παραπάνω φαίνεται ότι ενώ η επιστημονική ταυτότητα των μελλοντικών Εκ.Φ.Α. είναι σχετικά συνεκτική και με σαφή αναφορά στη βιολογική διάσταση του σώματος, η παιδαγωγική τους ταυτότητα στερείται συνοχής και διαμορφώνεται με την άντληση πόρων από παραδοσιακούς τομείς των Επιστημών της Αγωγής. Επί πλέον, φαίνεται ότι οι αθλητικοί τομείς, όπου συγκροτείται η ειδικευμένη ταυτότητά τους, έχουν, επίσης, ως κύριο πεδίο αναφοράς την εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, καθώς κάθε μάθημα αθλοπαιδιάς συμπληρώνεται από τη διδακτική του, οι λόγοι που αναπλαισιώνονται στο πεδίο της Εκ.Εκ.Φ.Α. τείνουν να 13

14 διαμορφώνονται με στόχο τη μεταφορά και περαιτέρω αναπλαισίωσή τους στο επίπεδο του σχολείου. Οι διαπιστώσεις αυτές υποδεικνύουν ότι τα παιδαγωγικά στοιχεία της συγκροτούμενης ταυτότητας παρουσιάζονται ενισχυμένα, αν και, όπως θα αναλύσουμε εκτενέστερα παρακάτω, με δεδομένα τα χαρακτηριστικά της ειδικευμένης ταυτότητας, εγείρονται ερωτήματα αναφορικά με τον χαρακτήρα της ταυτότητας των μελλοντικών Εκ.Φ.Α., και τις αντιθετικές αρχές οργάνωσης που διέπουν τον κάθετο και τον οριζόντιο λόγο. Μελετώντας, σε ένα δεύτερο επίπεδο, τις αναλυτικές παρουσιάσεις των τομέων και τις περιγραφές των Γ.Α. διαπιστώνουμε πως το πρόγραμμα παρέχει ένα συγκεκριμένο ρεπερτόριο λόγων (Beck, 008) και τεχνικών από το οποίο καλούνται να αντλήσουν οι σπουδαστές ώστε, μέσα από τη δημιουργία μιας σχέσης με τον εαυτό τους, να συγκροτηθούν ως υποκείμενα της Φ.Α. και του Αθλητισμού, κυρίως στην παιδευτική τους διάσταση. Το Π.Π.Σ. δίνει συγκεκριμένες κατευθύνσεις στους μελλοντικούς Εκ.Φ.Α. στο πώς να συγκροτήσουν τους εαυτούς τους ώστε να μπορέσουν στην πορεία να καθοδηγήσουν τη συγκρότηση άλλων (Foucault, 1988). Αναλύοντας τα σχετικά στοιχεία βλέπουμε ότι ο τομέας Β.Α. αναπλαισιώνει λόγους από τους τομείς της βιολογίας και της ιατρικής, που ανακηρύσσουν το ανθρώπινο σώμα σε κέντρο της γνώσης, αντικείμενο ανάλυσης και παρέχουν στον Εκ.Φ.Α. τους απαραίτητους λόγους νομιμοποίησης της διαχειριστικής ενασχόλησης μαζί του (Foucault, 198). Ο μελλοντικός εκπαιδευτικός καλείται να γνωρίσει, ώστε να μπορέσει να εκπαιδεύσει, το υγιές και χρήσιμο σώμα, το οποίο θεωρείται μια παγκόσμια βιολογική αυταπόδεικτη πραγματικότητα. Παράλληλα, ο τομέας Θ.Ε., αποσκοπώντας στην αναγόρευση του φοιτητή «... σε οντότητα και αξία με πνευματική, κοινωνική και ηθική προοπτική...», επιδιώκει να συγκροτήσει τον σπουδαστή ως υποκείμενο όχι μόνο μιας συγκεκριμένης γνώσης αλλά και μιας κοινωνικής και 14

15 ηθικής πραγματικότητας (Foucault, 1988), η οποία ρυθμίζει τον νου και το σώμα του. Τέλος, οι αθλητικοί τομείς, θέτοντας ως πρωταρχικό τους στόχο την «... ανάπτυξη των ικανοτήτων και των προσόντων...» των φοιτητών, μέσα από την απόκτηση «... γνώσεων και κινητικών εμπειριών...», οδηγούν τον σπουδαστή στην κατάκτηση των τρόπων διαχείρισης των άλλων, όχι τόσο μέσα από την κατανόηση της φύσης αυτού που πρέπει να γίνει το αντικείμενο της διαχείρισης (Foucault, 1988) όσο με την εξάσκηση του ίδιου του σώματός τους στις συνθήκες εφαρμογής των πρακτικών που ο Foucault ονομάζει, ακολουθώντας τον Πλάτωνα και τους ελληνιστές φιλοσόφους, «επιμέλεια του εαυτού» (Foucault, 1988, 001). Μελετώντας τις περιληπτικές/συνοπτικές παρουσιάσεις των μαθημάτων που περιλαμβάνονται στον οδηγό σπουδών, βλέπουμε πως το κείμενο, η χρήση της γλώσσας και των συντακτικών μέσων, που συνιστούν ένα σημειωτικό σύστημα επικοινωνίας, αντλώντας από ένα συγκεκριμένο ρεπερτόριο λόγων, συστήνει έναν ειδικό λόγο τόσο όσον αφορά στην αλληλουχία των γνώσεων και τον ρυθμό πρόσληψης της γνώσης όσο και στην αξιολόγηση της κατοχής της γνώσης, η οποία οδηγεί και στην πιστοποίηση των εκπαιδευομένων. Στις περισσότερες περιγραφές, ειδικά των αθλητικών μαθημάτων, αυτό που κυριαρχεί ως στόχος είναι η πρακτική άσκηση του μελλοντικού Εκ.Φ.Α., η συμμετοχή του σώματός του στις εκπαιδευτικές διαδικασίες. Όπως θα υποδείκνυε η θεωρία του Foucault (1987), η θεωρητική θεμελίωση της γνώσης, η εγκαθίδρυση μιας θεωρητικής σχέσης με τη γνώση των σωματικών πρακτικών δεν αρκεί για τη συγκρότηση του μελλοντικού Εκ.Φ.Α. ως υποκειμένου. Απαιτείται η άσκηση του σώματος του σπουδαστή σε αυτές τις πρακτικές. Τα Γ.Α. αναδεικνύονται σε τεχνικές του εαυτού. 15

16 Οι σπουδαστές, καθοδηγημένοι από τους λόγους των τομέων των θεωρητικών γνώσεων, καλούνται να αποδεχτούν ένα συγκεκριμένο μοντέλο σώματος ως ρυθμιστικό κανόνα στον οποίο, με τη βοήθεια των αθλητικών τομέων, πρέπει να προσαρμόσουν το σώμα τους για να μπορέσουν να τον επιβάλλουν αργότερα στο σχολείο και στους χώρους άτυπης αθλητικής εκπαίδευσης. Οι τομείς των θεωρητικών γνώσεων παρέχουν ένα σύνολο τεχνικών νοηματοδότησης, συμβολισμών και αναπαραστάσεων, που καθορίζει τις συμπεριφορές, τις θέσεις και τις στάσεις των ατόμων. Ταυτόχρονα, οι αθλητικοί τομείς παρέχουν τις τεχνολογίες με τις οποίες το άτομο δρα στο σώμα του με στόχο να το διαμορφώσει, έτσι ώστε να πληροί δοσμένα κριτήρια. Οι τεχνολογίες που αντλούνται από τους τομείς συνιστούν μορφές εξάσκησης των ατόμων στην απόκτηση ικανοτήτων, γνώσεων και δεξιοτήτων και πρακτικές συγκρότησής τους ως υποκειμένων. 5. Ζητήματα προς συζήτηση Η ανάλυση του Π.Π.Σ. ως προς τη δόμηση και τους επιστημονικούς, παιδαγωγικούς και τους λόγους του σώματος από τους οποίους αντλεί και αναπλαισιώνει στοιχεία κατά τη συγκρότηση του παιδαγωγικού του λόγου, μας επιτρέπει να διακρίνουμε τους κώδικες σύμφωνα με τους οποίους διαρθρώνεται, και τις τεχνικές του εαυτού που το Τ.Ε.Φ.Α.Α. προτείνει στους σπουδαστές του. Διαπιστώνουμε ότι η δόμηση των εκπαιδευτικών ταυτοτήτων των μελλοντικών Εκ.Φ.Α., η συγκρότηση των υποκειμενικοτήτων τους, υλοποιείται μέσα από κάθετους λόγους, όσον αφορά στην επιστημονική και παιδαγωγική τους διάσταση, και μέσα από οριζόντιους λόγους όσον αφορά στην εξειδικευμένη αθλητική τους διάσταση, η οποία ρυθμίζοντας την ίδια τη φύση του σώματος των υποκειμένων, λειτουργεί συμπληρωματικά στην παιδαγωγική διάσταση της διαμορφούμενης 16

17 ταυτότητας, χαράσσοντας, έτσι, τα όρια εντός των οποίων συγκροτούνται ως υποκείμενα. Η προσπάθεια συγκερασμού δύο αντιθετικών δομών γνώσης, αυτής του κάθετου λόγου με αυτή του οριζόντιου λόγου, έχει ως αποτέλεσμα μικτές ταυτότητες για τους μελλοντικούς Εκ.Φ.Α. και συχνά αντιφατικές υποκειμενικότητες (Bernstein, 000, Σαρακινιώτη, σε εξέλιξη),. Η προοπτική ένταξης στην επίσημη σχολική εκπαίδευση παρέχει στους φοιτητές μια σχετικά συνεκτική ταυτότητα βασισμένη στους κάθετους λόγους, οι οποίοι τους μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τους αυστηρούς κανόνες επιλογής, αναπλαισίωσης και αξιολόγησης των γνώσεων που επικρατούν στο σχολείο. Αντίθετα, κατά την εκμάθηση των ειδικοτήτων τους προβάλλεται μια κερματισμένη ταυτότητα εφόσον κάθε ειδικότητα προσφέρει διαφορετικό πλαίσιο ύπαρξης (Bernstein, 000), καθώς και νοήματα που παύουν να έχουν αξία και ισχύ εκτός των ορίων των πλαισίων τους. Όπως φαίνεται από την ανάλυση των λόγων που αναπλαισιώνονται στο Π.Π.Σ., οι μελλοντικοί Εκ.Φ.Α., μέσα από τεχνικές επιμέλειας του εαυτού, βρίσκονται σε κατάσταση διαρκούς παρακολούθησης, εκγύμνασης και κριτικής του σώματός τους και των γνώσεών τους γύρω από αυτό. Στόχος είναι η εκμάθηση της διαχείρισης του εαυτού τους και των άλλων (Foucault, 001), που στην περίπτωσή τους είναι, κατά κύριο λόγο, οι μαθητές. Η παρούσα εργασία παρουσίασε, μέσα από μια πρώτη ανάλυση του Π.Π.Σ. ενός Τ.Ε.Φ.Α.Α., τους κώδικες της γνώσης και τις τεχνικές του εαυτού που χρησιμοποιούνται στη διαμόρφωση συγκεκριμένων υποκειμενικοτήτων Εκ.Φ.Α.. Η εργασία αφήνει αναπάντητα ερωτήματα που αφορούν την ανταπόκριση των ίδιων των υποκειμένων στους κώδικες και τις προτεινόμενες τεχνικές του εαυτού. επίσης, του κατά πόσο τα πέντε εν λειτουργία στην Ελλάδα Τ.Ε.Φ.Α.Α. έχουν κοινούς ή 17

18 διαφοροποιημένους κώδικες και τεχνικές του εαυτού, με αποτέλεσμα συναφείς ή διαφοροποιημένες υποκειμενικότητες. Θεωρούμε ότι η μελέτη αυτή, παρ όλους τους περιορισμούς που αναφέρθηκαν στην αρχή ή τεκμαίρονται από όσα προηγήθηκαν, παρέχει κάποια σοβαρά μεθοδολογικά εργαλεία για τη συνολικότερη διερεύνηση του πεδίου. Τα εργαλεία αυτά είναι ικανά να φέρουν στην επιφάνεια ερωτήματα και προβληματισμούς, ιδιαίτερα καθώς η διαρκώς αυξανόμενη συμμετοχή των ατόμων σε θεσμούς και δραστηριότητες, όπως τα γυμναστήρια, τα αθλητικά σωματεία, οι εναλλακτικές μέθοδοι γύμνασης -παράλληλα με την άνοδο του κύρους του αθλητισμού που λειτουργεί ως κύριος μηχανισμός αναπαράστασης της συμβολικής τάξης πραγμάτων- εκτοξεύει τη Φ.Α. από μια περιορισμένη σε χρόνο και σπουδαιότητα εκπαιδευτική δραστηριότητα σε μηχανισμό γενικότερης διαχείρισης του σώματος των ατόμων, ως προϋπόθεση για την κοινωνική τους ένταξη Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Γιαννάκης, Θ. (1998). Οδοιπορικό της Γυμναστικής Επιστήμης στην Ελλάδα: Από το 1834 έως το Αθήνα: Ε.Κ.Π.Α. Κούρου, Μ. (005). Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών Φυσικής Αγωγής στην Ελλάδα και η διαμόρφωση της παιδαγωγικής τους ταυτότητας: μια ιστορικοκοινωνιολογική προσέγγιση. Μεταπτυχιακή Εργασία, Παν/μιο Πατρών Κούρου, Μ., Υφαντή, Α., Τσατσαρώνη, Α. (007). Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών Φυσικής Αγωγής στην Ελλάδα και ο λόγος του σώματος. Επιστήμες Αγωγής 4,

19 Σαρακινιώτη, Α. (Διδ. Διατριβή σε εξέλιξη) Η Φυσιογνωμία των Παιδαγωγικών Τμημάτων: Διερευνώντας τα μαθησιακά αποτελέσματα των προπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών πολιτικών, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Σαρακινιώτη, Α. & Τσατσαρώνη, Α (010) Προγράμματα σπουδών και παιδαγωγικές ταυτότητες στην εκπαίδευση των ελλήνων εκπαιδευτικών: Ένα μοντέλο ανάλυσης. Στο Β. Κουλαϊδής & Α. Τσατσαρώνη (επιμ.) Παιδαγωγικές Πρακτικές: Ερευνα και εκπαιδευτική πολιτική. Αθήνα: Μεταίχμιο Σολομών, Ι. (199) Εξουσία και τάξη στο Νεοελληνικό Σχολείο Μια τυπολογία των σχολικών χώρων και πρακτικών Αθήνα: Αλεξάνδρεια Τσατσαρώνη, Α. & Κουλαϊδής, Β. (010) Παιδαγωγικός λόγος και παιδαγωγική πρακτική: Θεωρητικοί όροι, προβληματική και πεδίο εφαρμογής, στο Β. Κουλαϊδής και Α. Τσατσαρώνη (επιμ.), Παιδαγωγικές Πρακτικές. Ερευνα και Εκπαιδευτική Πολιτική, Αθήνα: Μεταίχμιο Bernstein, Β. (1991) Παιδαγωγικοί Κώδικες και Κοινωνικός Ελεγχος. Εισαγωγή, μετάφραση, σημειώσεις Ι. Σολομών ( η έκδοση). Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Foucault, M. (1987). Εξουσία, γνώση και ηθική. (Μετάφραση Ζήσης Ζαρίκας) Αθήνα: Ύψιλον Foucault, Μ. (1991). Η μικροφυσική της εξουσίας. (Μετάφραση Λίλα Τρουλινού) Αθήνα: Υψιλον Foucault, M. (00). Για την υπεράσπιση της κοινωνίας. (Μετάφραση Τιτίκα Δημητρούλια) Αθήνα: Ψυχογιός Ξενόγλωσση 19

20 Beck, J. (008). Governmental professionalism: Re-professionalising or Deprofessionalising teachers in England? British Journal of Educational Studies 56, Beck, J. & Young, M.F.D. (005). The assault on the professions and the restructuring of academic and professional identities: a Bernsteinian analysis. British Journal of Sociology of Education, 6, ( ), Bernstein, B. (1990) Class, Codes and control, vol. IV. The structuring of Pedagogic Discourse. London: Routledge Bernstein, B. (000). Pedagogy, Symbolic Control and Identity: theory, research and critique, Revised edition. New York: Rowman & Littlefield Evans, J., Davies, B., Rich, E., (008). Education, disordered eating and obesity discourse. Fat fabrications. London: Routledge Foucault, M. (1988). Technologies of the self. A seminar with Michel Foucault edited by Luther H. Martin, et al. London: Tavistock publications Foucault, Μ. (001). L herméneutique du sujet: Cours au College de France Paris: Gallimard/Seuil Koulaidis, V. & Tsatsaroni, A. (1996), A Pedagogical Analysis of Science Textbooks: How can we proceed? Research in Science Education, 6 (1), Solomon, J. & Tsatsaroni, A. (001) Educational Evaluation: The social production of texts and practices. In: Morais, A., Neves, I., Davies, B. & Daniels, H. (Eds.), Towards a sociology of pedagogy: The contribution of Basil Bernstein to research (87-315). New York: Peter Lang,. Solomon, J (αχρονολόγητο). Educational Discourse and practices in vtselfes/4pasidife/rem/atedp.htm 0

21 Young, M. F. D. (008) Bringing Knowledge Back In. From social constructivism to social realism in the sociology of education. London: Routledge. 1