Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ

Transcript

1 Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Μελέτη περίπτωσης: Δήμος Αρτέμιδος ΑΘΗΝΑ 2009

2 Μάθημα: Χωροταξία Διδάσκουσα: Ελίζα Παναγιωτάτου 7 ο Χειμερινό εξάμηνο Σπουδαστική ομάδα: Δημητρακοπούλου Αλεξάνδρα Καρούλα Ελένη Νικολού Αργυρώ

3 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 1. Υπόθεση εργασίας Μελέτη περίπτωσης: Δήμος Αρτέμιδος Διαχρονική εικόνα της περιοχής ανάλογα με την εξέλιξη της παραθεριστικής κατοικίας Αναπτυξιακή χαρτογράφηση Κοινωνικά χαρακτηριστικά Οικονομικά χαρακτηριστικά Χωρικά χαρακτηριστικά Υποστήριξη ή κατάρριψη της υπόθεσης εργασίας Το θέμα της ισορροπίας στο χώρο Παράρτημα I Ερωτηματολόγια Παράρτημα II Ορισμοί Βιβλιογραφία Πηγές 39 3

4 1. Υπόθεση εργασίας Έχει διαπιστωθεί ότι η κατοικία στον ελληνικό περιαστικό χώρο πέρασε από διάφορα εξελικτικά στάδια. Ξεκινώντας από αυτό των ιδιοκατασκευών και της άναρχης δόμησης παραθεριστικών κατοικιών στα τέλη της δεκαετίας του 70, η παραθεριστική κατοικία μετατράπηκε εν συνεχεία σε Β, οδηγώντας στις μέρες μας στην επέκταση του αστικού χώρου σε άλλοτε παραθεριστικές περιαστικές περιοχές και στο μετασχηματισμό τους σε περιοχές μόνιμης κατοικίας. Βασικός άξονας της εργασίας είναι η διερεύνηση της υπόθεσης ότι η εισροή και η εγκατάσταση οικονομικών μεταναστών στις περιοχές αυτές συνέβαλε σημαντικά στις παραπάνω εξελίξεις. Το φαινόμενο μελετάται στην περιοχή της Αρτέμιδας, μιας περιοχής κατ εξοχήν παραθεριστικής στο παρελθόν, που σήμερα όμως, αποτελεί τόπο εγκατάστασης μεγάλου αριθμού μεταναστών. Εργαλεία της μελέτης αποτελούν η αναζήτηση πληροφοριών σε δευτερογενείς πηγές, η επιτόπια έρευνα και η συνομιλία με κατοίκους της περιοχής. Το δείγμα που επιλέξαμε εξυπηρετεί τους σκοπούς της διερεύνησής μας και δεν είναι σχεδιασμένο με αυστηρό τρόπο για την εκπόνηση στατιστικών. 2. Μελέτη περίπτωσης: Δήμος Αρτέμιδος Η αρχική ονομασία του παραδοσιακού παράκτιου οικισμού ήταν «Λούτσα», λέξη που υποδηλώνει ένα μέρος με υδάτινο πλούτο. Η γνωστή σήμερα Αρτέμιδα οφείλει το όνομά της στα ερείπια του ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος που υπάρχουν εκεί. Η περιοχή έως τα τέλη του 70 αποτελούσε χωριό ανατολικά των Αθηνών με αγροτικό και κτηνοτροφικό χαρακτήρα. Κατά τις δεκαετίες του 80 και του 90 καθίσταται δημοφιλής λόγω της εγγύτητάς της με την πρωτεύουσα, ως παραθαλάσσιος προορισμός κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Η Λούτσα αποσχίστηκε από το Δήμο Σπάτων-Λούτσας και εκτάσεις της επιλέχθηκαν από ανθρώπους μέσων και χαμηλών εισοδημάτων για την οικοδόμηση εξοχικών κατοικιών, στα πλαίσια της οικιστικής επέκτασης της πρωτεύουσας. Στα τέλη του 90 η περιοχή γνώρισε μεγάλη πληθυσμιακή και οικιστική ανάπτυξη. Σύμφωνα με την απογραφή της ΕΣΥΕ (2001), ο πληθυσμός του Δήμου Αρτέμιδος ανερχόταν στις άτομα. Από αυτά, το 51,82% ήταν γραμμένο στα δημοτολόγια, το 30,92% ήταν ετεροδημότες και το 17,26% αλλοδαποί. Τα παιδιά και οι νέοι αποτελούν σημαντικό μέρος του πληθυσμού το αθροιστικό ποσοστό των ομάδων μεταξύ ετών είναι 28,97%. Το 55,48% συγκροτεί το παραγωγικό τμήμα αθροιστικό ποσοστό ηλικιακών ομάδων ετών, ενώ οι ηλικιωμένοι συμμετέχουν κατά 15,55%. 1 Πίνακας 1. Μόνιμος πληθυσμός Δήμου Αρτέμιδος Ομοδημότες % Ετεροδημότες % Αλλοδαποί % Αδιευκρ. Υπηκ. % Σύνολο , , ,26 0 0, Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Αρτέμιδος Από την επιτόπια έρευνα, διαπιστώθηκε ότι η μεγαλύτερη μερίδα του μόνιμου πληθυσμού της περιοχής εγκαταστάθηκε την τελευταία δεκαετία είτε για λόγους αποκέντρωσης, είτε προς αναζήτηση εργασίας. Τα σπίτια τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως μόνιμη κατοικία είναι ως επί το πλείστον πρώην παραθεριστικές κατοικίες. 1 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Αρτέμιδος, Δήμος Αρτέμιδος 4

5 Αλληλουχία των χρήσεων γης στην περιοχή της Αρτέμιδος Χρονικές περίοδοι: α β γ Πηγή: Επιχειρησιακό πρόγραμμα Δήμου Αρτέμιδος, έρευνα πεδίου - Νοέμβριος 2009 Επεξεργασία της ομάδας ΥΠΟΜΝΗΜΑ Κλίμακα 1: Γεωργική έκταση Παραθεριστική κατοικία Αλυκές Μόνιμη κατοικία Εμπορικές χρήσεις 5

6 6

7 7

8 Στον παραπάνω χάρτη αποτυπώνεται η εξέλιξη των δραστηριοτήτων και η αλληλουχία των χρήσεων γης στην περιοχή της Αρτέμιδος τα τελευταία 40 χρόνια. Θέτοντας το χρόνο ως μεταβλητή, απεικονίζονται τρεις διακριτές φάσεις στην εξέλιξη της περιοχής. Την πρώτη περίοδο ( ) οι κάτοικοι δραστηριοποιούνται στον τομέα της αγροτικής παραγωγής. Τη δεκαετία κυριαρχεί η παραθεριστική κατοικία στην παράκτια ζώνη, παράλληλα με την εκμετάλλευση της περιοχής των αλυκών. Τέλος, από το 1990 και μέχρι και σήμερα, συνυπάρχουν ζώνες παραθεριστικής και μόνιμης κατοικίας, σε συνδυασμό με έναν ισχυρό εμπορικό πυρήνα στο κέντρο του Δήμου. 3. Διαχρονική εικόνα της περιοχής ανάλογα με την εξέλιξη της παραθεριστικής κατοικίας Όπως προκύπτει από σύγχρονες έρευνες, η παραθεριστική κατοικία στην Ελλάδα αναπτύχθηκε ως μαζικό φαινόμενο κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Ιδιοκατασκευή και αυθαίρετη δόμηση και σε δεύτερο χρόνο, αντιπαροχή, αποτέλεσαν τις βασικές διαδικασίες παραγωγής της παραθεριστικής κατοικίας. Η πρακτική αυτή υπήρξε βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα ευεργετική για σημαντικό τμήμα των λαϊκών και των μεσαίων στρωμάτων, για τα οποία σήμανε σημαντική βελτίωση των στεγαστικών συνθηκών. Συναντώνται νοικοκυριά χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος που διαθέτουν παραθεριστική κατοικία. ωστόσο, αποτελεί κυρίως χαρακτηριστικό των στρωμάτων υψηλού εισοδήματος. Η παραθεριστική κατοικία εμφανίστηκε είτε σε ζώνες στον ευρύτερο περιαστικό χώρο, κατά κανόνα παράκτιες και συνήθως ανεξάρτητα από προϋπάρχοντες οικισμούς, όπως στην εξεταζόμενη περίπτωση της Αρτέμιδας, είτε στην περιφέρεια ή εντός των ορίων υφιστάμενων οικισμών, παραδοσιακών ή μη, στον ευρύτερο νησιώτικο ή ηπειρωτικό χώρο. 2 Η ανάπτυξη της παραθεριστικής κατοικίας στην Αρτέμιδα κατά την πρώτη περίοδο ( ) συντελέστηκε στα πλαίσια αυτά της γενικότερης οικιστικής ανάπτυξης παραθεριστικής κατοικίας του περιαστικού χώρου και ειδικότερα των παραθαλάσσιων περιοχών. Η φιλολαϊκή πολιτική της δικτατορίας και η αστική σύνδεση με την Αθήνα συνέτειναν στο να διαμορφωθεί και να περιοριστεί η αγορά της παραθεριστικής κατοικίας από χαμηλά οικονομικά στρώματα αστικού πληθυσμού. Η περιοχή στερούνταν των χαρακτηριστικών της ομογενούς και συμπαγούς κοινότητας, μιας δηλαδή κοινωνικής ομάδας που αναπτύσσει κοινωνικούς δεσμούς κι ενδιαφέρεται για τον «τόπο» της. Η οικοπεδοποίηση της γης και η παραγωγή της παραθεριστικής κατοικίας έγινε χωρίς αναστολή και χωρίς κοινωνική αντίδραση, υποταγμένη αποκλειστικά και μόνο στις δυνάμεις της αγοράς, που εκμεταλλεύτηκαν τη ζήτηση, την έλλειψη σχεδιασμού και την αδυναμία του κράτους να ελέγξει την κατάσταση. 3 Τη δεκαετία , υπερβάσεις και σταδιακή χωροθέτηση μη προβλεπόμενων χρήσεων σε περιοχές Β κατοικίας συνέβαλαν με την αντίστοιχη δυναμική τους στη μετεξέλιξη των περιοχών από παραθεριστική σε μόνιμη κατοικία, 4 γεγονός που ενισχύθηκε από τη μεγάλη προσφορά εργασίας και την εύκολη επικοινωνία με το κέντρο, σε συνδυασμό με τα φθηνά ενοίκια και τη δυνατότητα αυθαίρετης δόμησης. Οι 2 Παραθεριστική Κατοικία και Οικιστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα, Α, Β Φάσεις, Ερευνητικό Πρόγραμμα, ΥΠΕΧΩΔΕ ΕΜΠ ΕΚΚΕ, Γκαμαριάν Γκαγκί, Καρυώτης Κωνσταντίνος-Δημήτριος, Παραθεριστική κατοικία ο ρόλος των οικονομικών μεταναστών στην μετατροπή της α κατοικίας σε β και το αντίστροφο χαρακτηριστική περίπτωση του Δήμου Αρτέμιδος, Διάλεξη 2008/68, ΕΜΠ 4 Παραθεριστική Κατοικία και Οικιστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα, Α, Β Φάσεις, Ερευνητικό Πρόγραμμα, ΥΠΕΧΩΔΕ ΕΜΠ ΕΚΚΕ,

9 κοινωνικές ομάδες πολιτών που απέρριπταν την επιλογή της Αρτέμιδος για αγορά «οικοπέδου», κατασκευή και απόκτηση παραθεριστικής κατοικίας κατά την πρώτη περίοδο, εξαιτίας της υποβάθμισής της, την επιλέγουν την επόμενη δεκαετία για να καλύψουν όχι ανάγκες παραθεριστικής αλλά μόνιμης κατοικίας. Πιο συγκεκριμένα, από το 1990 και μετά, ο Δήμος Αρτέμιδας δέχθηκε μεγάλο κύμα οικονομικών μεταναστών οι οποίοι έφθαναν στην περιοχή προς αναζήτηση μόνιμης εργασίας και φθηνής κατοικίας, οι οποίοι αναλάμβαναν να φροντίσουν τις παραθεριστικές κατοικίες των Ελλήνων. 5 Η επιθυμία, όμως, των μεταναστών για ιδιοκατοίκηση σε συνδυασμό με την ενίσχυση της αγοραστικής δύναμής τους οδήγησε στη δημιουργία δικών τους σπιτιών. Γρήγορα ενσωματώθηκαν, ανέπτυξαν το τοπικό τους εμπόριο και απέκτησαν τη δική τους κατοικία. Η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής και περιβάλλοντος στα μεγάλα αστικά κέντρα μαζί με τον οικονομικό δυναμισμό ορισμένων περιαστικών περιοχών, αποτέλεσαν σημαντικούς λόγους μετακίνησης από το κέντρο προς την περιφέρεια. 6 Η μετατροπή της παραθεριστικής κατοικίας σε μόνιμη, στην περίπτωση του Δήμου Αρτέμιδος, πέρα από την αποκέντρωση, σχετίζεται με τις γενικότερες αλλαγές που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Αττικής. Σ αυτό συνέτεινε η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας με την ύπαρξη του νέου διεθνούς αερολιμένα «Ελευθέριος Βενιζέλος» επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών άμεσα συνδεδεμένων με τη λειτουργία του αεροδρομίου ή την εξυπηρέτηση των επιβατών, η κατασκευή μεγάλων συγκοινωνιακών έργων, η αύξηση της εμπορικής δραστηριότητας καθώς και η ραγδαία ανοικοδόμηση στην περιοχή που προσέλκυσαν μεγάλο αριθμό κατοίκων. Ο περιαστικός χώρος, με το ήδη υπάρχον απόθεμα κατοικιών και οικοπέδων, τη νομιμοποίηση των αυθαιρέτων (1985), την ένταξη στο σχέδιο νέων περιοχών και τη δυνατότητα οικονομικότερης απόκτησης κατοικίας, απορροφά ολοένα και περισσότερο αυτή τη μετακίνηση. 7 Στο χάρτη που ακολουθεί απεικονίζεται η θέση της περιοχής της Αρτέμιδος σε σχέση με την ευρύτερη περιοχή των Μεσογείων, αλλά και με το κέντρο της Αθήνας. Ως πόλοι απασχόλησης των κατοίκων της Λούτσας θεωρούνται το κέντρο της Αθήνας, το λιμάνι της Ραφήνας, το αεροδρόμιο και το κέντρο του Δήμου. 5 Γκαμαριάν Γκαγκί, Καρυώτης Κωνσταντίνος-Δημήτριος, Παραθεριστική κατοικία ο ρόλος των οικονομικών μεταναστών στην μετατροπή της α κατοικίας σε β και το αντίστροφο χαρακτηριστική περίπτωση του Δήμου Αρτέμιδος, Διάλεξη 2008/68, ΕΜΠ 6 Παραθεριστική Κατοικία και Οικιστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα, Α, Β Φάσεις, Ερευνητικό Πρόγραμμα, ΥΠΕΧΩΔΕ ΕΜΠ ΕΚΚΕ, Παραθεριστική Κατοικία και Οικιστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα, Α, Β Φάσεις, Ερευνητικό Πρόγραμμα, ΥΠΕΧΩΔΕ ΕΜΠ ΕΚΚΕ,

10 Σύνδεση Αρτέμιδος με την ευρύτερη περιοχή και το κέντρο της Αθήνας Πόλοι απασχόλησης (2009) Πηγή: Google maps, έρευνα πεδίου - Νοέμβριος 2009 Επεξεργασία της ομάδας ΥΠΟΜΝΗΜΑ Κλίμακα 1: Πόλοι απασχόλησης Δήμος Αρτέμιδος Συνδέσεις 10

11 4. Αναπτυξιακή χαρτογράφηση 4.1. Κοινωνικά χαρακτηριστικά Διακρίνουμε τρεις μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες που αποτελούν σήμερα τους μόνιμους κατοίκους του Δήμου Αρτέμιδος, χωρίς βέβαια να παραλείπονται οι παραθεριστές. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι Έλληνες, ως επί το πλείστον συνταξιούχοι, οι οποίοι μετοίκησαν στην περιοχή, αξιοποιώντας τις παλιές παραθεριστικές κατοικίες. Στη δεύτερη κατηγορία, συναντώνται οι Έλληνες οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή με κίνητρο είτε την εργασία είτε τη δυνατότητα δημιουργίας ιδιόκτητων κατοικιών, σε μια παραθαλάσσια περιοχή, με σχετικά χαμηλές αξίες γης. Τέλος, στην τρίτη κατηγορία, κατατάσσονται οι οικονομικοί μετανάστες, οι οποίοι μετακινήθηκαν στα προάστια αναζητώντας εργασία και στέγη. Τα οικονομικά αίτια που έδωσαν το έναυσμα στο παρελθόν για τα μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα προς τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, μετέτρεψαν τα τελευταία χρόνια και την Ελλάδα από κατά παράδοση χώρα εξαγωγής, σε χώρα υποδοχής αλλοδαπών οικονομικών μεταναστών και προσφύγων. Χάρη στην καίρια γεωγραφική θέση και την οικονομία της χώρας, η Ελλάδα, ικανή να απορροφήσει μεγάλο αριθμό ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού στη μαύρη αγορά εργασίας, προσέλκυσε μεγάλο αριθμό μεταναστών, οι οποίοι απορροφήθηκαν κυρίως στον τομέα της αγροτικής παραγωγής, αλλά και της μεταποίησης. Η πρωτεύουσα, άλλοτε πόλος έλξης των εσωτερικών μεταναστών, δίνει συμπυκνωμένη την εικόνα του κοινωνικοεθνοτικού μωσαϊκού που σχηματίζεται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, μετά την εισροή των εξωτερικών μεταναστών των οικονομικών και πολιτικών προσφύγων, των γλωσσικών και θρησκευτικών μειονοτήτων που ως εσωτερικοί μετανάστες κατέληξαν επίσης στο Λεκανοπέδιο, και τέλος των ομοεθνών Ελλήνων του Πόντου και της Αλβανίας. Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Αρτέμιδος Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (απογραφή 2001) η ποσοστιαία αναλογία μεταναστών στον συνολικό πληθυσμό της περιοχής της Ανατολικής Αττικής ανέρχεται στο 10% του συνολικού πληθυσμού. Στο παρακάτω διάγραμμα απεικονίζεται η αναλογία μεταναστών κατά εθνικότητα, στην περιοχή της Αρτέμιδος : 11

12 Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Αρτέμιδος Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, πρώτοι ήρθαν οι Πολωνοί, μετά οι Αλβανοί και αργότερα Ρώσοι, Ουκρανοί, Ρουμάνοι, Βούλγαροι και λίγοι Σέρβοι. Τα τελευταία χρόνια καταφθάνουν στην περιοχή Ινδοί και Πακιστανοί. Οι ομάδες αυτές έφτασαν στη Λούτσα στα πλαίσια του γενικότερου φαινομένου της συγκέντρωσης των μεταναστών σε περιοχές των κέντρων των πόλεων, ή στα προάστια, όπου οι τιμές των ενοικίων ήταν χαμηλότερες. Κατά τα τελευταία χρόνια, η εγκατάσταση των εξωτερικών μεταναστών και μειονοτήτων στον ελλαδικό χώρο συντελείται σε τμήματα του κέντρου της πόλης που έχουν υποβαθμιστεί, στις «αφημένες» στο περιθώριο της «ανάπτυξης» περιοχές, καθώς και στους δυτικούς και βορειοδυτικούς Δήμους της Αττικής. Ως κυριότεροι λόγοι εγκατάστασης στις συγκεκριμένες περιοχές, αναφέρονται η ύπαρξη συγγενών και φίλων, το φθηνό ενοίκιο, οι μεγαλύτερες πιθανότητες εξεύρεσης εργασίας και για τις περιοχές του κέντρου, η ευκολία κινητικότητας που αυτό παρέχει Οικονομικά χαρακτηριστικά Η περιοχή του Δήμου Αρτέμιδος αποτελεί έναν από τους βασικούς πόλους αναψυχής της Αττικής, όπως συμβαίνει, άλλωστε, και με πολλές παράκτιες περιοχές της Περιφέρειας. Το γεγονός αυτό έχει καθορίσει ως ένα βαθμό και τη δομή της ανάπτυξής της, στην οποία κυριάρχησε ο παραθεριστικός χαρακτήρας και οι τριτογενείς επαγγελματικές απασχολήσεις. Οι τάσεις στην αγορά εργασίας, όπως προκύπτει και από τα στατιστικά στοιχεία, δείχνουν ότι μειώνεται η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα προς όφελος κυρίως του τριτογενή. Επίσης, αυξάνεται σημαντικά ο αριθμός των μισθωτών, ενώ περιορίζεται ο αριθμός των αυτοαπασχολούμενων και των βοηθών στην οικογενειακή επιχείρηση. Οι αλλαγές αυτές που συμβαίνουν στην αγορά εργασίας δημιουργούν νέα δεδομένα και νέες κοινωνικές ανάγκες. Η ανάπτυξη του τριτογενή τομέα χαρακτηρίζεται από την υψηλή εποχιακή δραστηριότητα (υποαπασχόληση) και είναι συνυφασμένη με τη μεγάλη παραθεριστική και εκδρομική κίνηση της περιοχής, που αποτέλεσε το κίνητρο και ευνόησε την υψηλή συγκέντρωση συναφών εξυπηρετήσεων (εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια, κέντρα διασκέδασης, καφετέριες κλπ). 8 8 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Αρτέμιδος, Δήμος Αρτέμιδος 12

13 Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Αρτέμιδος Οι βασικές διαφορές μεταξύ των Ελλήνων και των μεταναστών που διαμένουν στην περιοχή, εντοπίζονται στο εισόδημα, άμεσα συσχετιζόμενο με το είδος της απασχόλησης και στον τομέα της κατοικίας. Η έρευνα πεδίου έδειξε ότι οι Έλληνες που διαμένουν στην περιοχή εργάζονται στο Δήμο είτε σε ιδιόκτητες εμπορικές επιχειρήσεις, σε μαγαζιά, περίπτερα, εστιατόρια και καφετέριες. Υπάρχουν ωστόσο και εκείνοι που λόγω των περιορισμένων εργασιακών δυνατοτήτων εντός των ορίων του δήμου μεταβαίνουν στο κέντρο της Αθήνας για λόγους εργασίας και σπουδών. Το είδος της απασχόλησης συνάδει με την οικονομική ευρωστία των κατοίκων και αποτυπώνεται και στο είδος της κατοικίας. Οι Έλληνες κατοικούν κυρίως σε ιδιόκτητα σπίτια, μεγάλου μεγέθους, πρώην παραθεριστικές οικογενειακές κατοικίες είτε αγοράζουν διαμερίσματα σε νεόδμητες πολυκατοικίες. Από την άλλη, οι μετανάστες εργάζονται περιστασιακά ως υπάλληλοι στα καταστήματα, ως σερβιτόροι, και στην οικοδομή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ευκαιριακής απασχόλησης τους είναι σύμφωνα με μαρτυρίες η συγκέντρωση τους στο κέντρο της περιοχής κατά τις πρωινές ώρες προς αναζήτηση καθημερινού μεροκάματου. Καθώς αποτελούν τα φθηνότερα εργατικά χέρια της περιοχής, είναι αυτοί που ως επί το πλείστον εργάζονται στην Αρτέμιδα, γι αυτό και η προσέλευσή τους έχει αυξηθεί ραγδαία. Το χαμηλό τους εισόδημα είναι προσδιοριστικό του καθεστώτος κατοίκησης. Οι περισσότεροι από αυτούς διαβιούν σε σπίτια που ενοικιάζουν ενώ λίγοι είναι αυτοί που καταφέρνουν μετά από αρκετά χρόνια εργασίας να αποκτήσουν δική τους μόνιμη κατοικία. Αξιοσημείωτη είναι η αύξηση του παραπάνω φαινομένου τα τελευταία χρόνια. Παρά το ότι δεν λείπουν οι αντιπαλότητες μεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών, οι δυο ομάδες συνυπάρχουν στις διάφορες υποπεριοχές της Αρτέμιδας. Διαπιστώθηκε ότι οι μετανάστες είναι διάσπαρτοι στην περιοχή και δεν συγκεντρώνονται σε κάποιο συγκεκριμένο θύλακα, σε αντίθεση με όσα αναφέρονται στις δευτερογενείς πηγές Χωρικά χαρακτηριστικά Η Αρτέμιδα είναι μια παράκτια κωμόπολη στα Μεσόγεια της Αττικής, 25 χλμ. ανατολικά της Αθήνας. Ορίζεται βόρεια από το Δήμο Ραφήνας, νότια από το Δήμο Μαρκόπουλου Μεσογαίας, ανατολικά από το νότιο Ευβοϊκό κόλπο και δυτικά από το Δήμο Σπάτων. Αποτελεί κόμβο ανάμεσα στο Διεθνή Αερολιμένα των Αθηνών και το Λιμένα της Ραφήνας και θεωρείται το επίνειο των Σπάτων, χωρίς όμως να διαθέτει λιμενικές υποδομές. Η οικιστική ζώνη του Δήμου Αρτέμιδος εκτείνεται κατά μήκος της 9 Γκαμαριάν Γκαγκί, Καρυώτης Κωνσταντίνος-Δημήτριος, Παραθεριστική κατοικία ο ρόλος των οικονομικών μεταναστών στην μετατροπή της α κατοικίας σε β και το αντίστροφο χαρακτηριστική περίπτωση του Δήμου Αρτέμιδος, Διάλεξη 2008/68, ΕΜΠ 13

14 ακτογραμμής, βόρεια και νότια του κέντρου της, ενώ δυτικά εκτείνονται οι πευκόφυτοι λόφοι της περιοχής. 10 Η λεωφόρος Κωνσταντίνου Καραμανλή συνδέει οδικώς την Αρτέμιδα με την Αθήνα μέσω Σπάτων, η λεωφόρος. Βραυρώνος με το Πόρτο Ράφτη (Μαρκόπουλο) και η λεωφόρος Αρτέμιδος με την Ραφήνα. Ο Δήμος Αρτέμιδος καταλαμβάνει έκταση στρέμματα, από τα οποία ένα πολύ μικρό μέρος αποτελεί το παλιό κέντρο. Το 50% της συνολικής επιφάνειας είναι εκτάσεις ενταγμένες σε Σχέδιο Πόλης, ενώ το υπόλοιπο του Δήμου καταλαμβάνεται από εκτάσεις κυρίως γεωργικές, όπου υπάρχουν και ορισμένες αγροικίες κι εξοχικές κατοικίες. Μέχρι το 1974 η περιοχή της Λούτσας παρέμεινε στα διοικητικά όρια των Σπάτων, ενώ έκτοτε αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα Αρτέμιδος της Ανατολικής Αττικής. Το 1994 ξεπέρασε τους κατοίκους και προάχθηκε σε Δήμο. Η περιοχή της Αρτέμιδος διαιρείται σε 14 Πολεοδομικές Ενότητες, όπου περιλαμβάνονται 13 νέες εντάξεις και το παλιό «Κέντρο». 11 Κάνοντας μια γενική επισκόπηση της περιοχής, διακρίνουμε δύο ευρύτερες χωρικές ενότητες. Η περιοχή βόρεια, προς τη Ραφήνα, ονομάζεται Παλιά Λούτσα και αποτελείται από τις πολεοδομικές ενότητες 1 έως 6, συμπεριλαμβανομένου του κέντρου του Δήμου. Οι υπόλοιπες πολεοδομικές ενότητες, νότια του άξονα της Λεωφόρου Σπάτων, αποτελούν τη Νέα Λούτσα, την επονομαζόμενη Βραυρώνα. Η Παλιά Λούτσα είναι πιο οργανωμένη από πλευράς υποδομών και αποτελείται τόσο από παραθεριστικές όσο και από νέες κατοικίες. Στο κέντρο, εμφανίζεται πυκνή δόμηση και συγκέντρωση των εμπορικών δραστηριοτήτων. Αντίθετα, η περιοχή της Βραυρώνας είναι πιο υποβαθμισμένη, με ανεπαρκείς υποδομές, πιο αραιή δόμηση με παραθεριστικές κυρίως κατοικίες και λιγότερες νέες κατασκευές. Πηγή: Οι πολεοδομικές αυτές ενότητες παρουσιάζουν τα ακόλουθα χωρικά χαρακτηριστικά ως προς την οικιστική και κοινωνική διάρθρωση /10/ /10/

15 Πολεοδομική ενότητα 1: Άγιος Νικόλαος Η περιοχή αυτή είναι η μοναδική στην Αρτέμιδα που είναι ρυμοτομημένη, καθώς προέρχεται από κατάτμηση και πολεοδομική οργάνωση μιας μεγάλης ιδιοκτησίας. Στα μεγάλα οικόπεδα που προέκυψαν υπάρχουν εξοχικές κατοικίες με έντονη φύτευση. Ανάμεσά τους υπάρχουν μεγάλοι ελεύθεροι χώροι και οδικό δίκτυο ποιοτικά καλύτερο από τις υπόλοιπες ενότητες. Συνυπάρχουν παλιές και νέες κατασκευές. Η περιοχή διατηρεί καθαρά παραθεριστικό χαρακτήρα, καθώς κατοικείται κυρίως από Έλληνες. Πολεοδομική ενότητα 2: Αλυκή Πολεοδομική ενότητα 3: Γαλήνη Οι περιοχές αυτές δεν είναι τόσο οργανωμένες πολεοδομικά, όσο στην περιοχή του Αγίου Νικολάου. Το οδικό δίκτυο είναι πιο ακανόνιστο, με δρόμους μικρότερου πλάτους τα σπίτια, όμως, συνεχίζουν να διατηρούν απόσταση μεταξύ τους. Οι κατασκευές που συναντώνται είναι ανάλογες με αυτές της πρώτης πολεοδομικής ενότητας. Οι κατοικίες είναι κυρίως παραθεριστικές και ανήκουν ως επί το πλείστον σε Έλληνες. Υπάρχουν όμως ανάμεσά τους και αρκετοί μετανάστες. Πολεοδομική ενότητα 4: Υπαπαντή Πολεοδομική ενότητα 5: Άγιος Σεραφείμ Οι πολεοδομικές ενότητες 4 και 5 εμφανίζουν εκτός από τα παραπάνω χαρακτηριστικά και εμπορικό χαρακτήρα. Χαρακτηριστικό που τις διαφοροποιεί από τις προηγούμενες περιοχές είναι ότι το οδικό δίκτυο δεν είναι οργανωμένο. Παρατηρείται μεγαλύτερη συγκέντρωση μεταναστών, καθώς γειτνιάζουν με το κέντρο του Δήμου. Αξιοσημείωτο είναι ότι αρχίζουν να παρατηρούνται και νέες κατασκευές που αντιστοιχούν σε ιδιόκτητα σπίτια μεταναστών. Πολεοδομική ενότητα 6 Κέντρο Η ενότητα αυτή αποτελεί το κέντρο του Δήμου, αφού συγκεντρώνει τις εμπορικές, οικονομικές και διοικητικές δραστηριότητες. Παράλληλα, εκεί βρίσκονται οι πόλοι αναψυχής και εστίασης. Είναι η πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή της Αρτέμιδας, όπου εμφανίζονται και οι περισσότερες πολυκατοικίες. Σ αυτές διαμένουν κυρίως αλλοδαποί, μιας και τα ενοίκια είναι φθηνότερα. Παρά την παραδοχή πρόσφατων ερευνών 12 ότι παρατηρείται χωρική διαφοροποίηση του θύλακα 6 λόγω της υπερσυγκέντρωσης μεταναστών, η έρευνα πεδίου δεν υποστηρίζει την άποψη αυτή. Πολεοδομική ενότητα 7 Πολεοδομική ενότητα 8 Από εδώ και πέρα αλλάζει σημαντικά ο χαρακτήρας των κτισμάτων, αλλά και η κοινωνική διάρθρωση των κατοίκων. Εκτός από κάποιες παλιές εξοχικές κατοικίες, παρατηρείται ανοικοδόμηση σύγχρονων μονοκατοικιών και επέκταση του κέντρου με την αντίστοιχη επέκταση του εμπορικού χαρακτήρα του θύλακα 6 (εμπορικά καταστήματα, π.χ. Βερόπουλος). Στην περιοχή ζουν τόσο Έλληνες όσο και μετανάστες. Πολεοδομική ενότητα 9 Πολεοδομική ενότητα 10 Πολεοδομική ενότητα 11 Πολεοδομική ενότητα 13: Πράσινος Λόφος Πολεοδομική ενότητα 14: Παλιά Βελανιδέζα Οι ενότητες αυτές παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά. Κυριαρχούν οι παλιές κατοικίες όπου μένουν πολλοί συνταξιούχοι, λίγες νέες οικογένειες Ελλήνων και μετανάστες, οι οποίοι είναι σχεδόν ισάριθμοι με τους Έλληνες. Το οδικό δίκτυο είναι εξαιρετικά υποβαθμισμένο και παρά την ύπαρξη ορισμένων νέων κατοικιών, οι τεχνικές υποδομές είναι ανύπαρκτες. Έντονα είναι τα παραδείγματα αντίθεσης, καθώς οι χωματόδρομοι διαδέχονται πλακόστρωτους και καινούριους ασφαλτόδρομους, οι οποίοι οφείλονται αποκλειστικά σε ιδιωτική πρωτοβουλία. 12 Γκαμαριάν Γκαγκί, Καρυώτης Κωνσταντίνος-Δημήτριος, Παραθεριστική κατοικία ο ρόλος των οικονομικών μεταναστών στην μετατροπή της α κατοικίας σε β και το αντίστροφο χαρακτηριστική περίπτωση του Δήμου Αρτέμιδος, Διάλεξη 2008/68, ΕΜΠ 15

16 Πολεοδομική ενότητα 12 Είναι η κύρια παράκτια ζώνη της Αρτέμιδος, όπου οι κατοικίες είναι κυρίως παραθεριστικές με χρήση τους θερινούς μήνες και ελάχιστους μόνιμους κατοίκους. Στο σύνολο της περιοχής παρατηρούνται δύο βασικοί τύποι κατοικιών. Από τη μία, οι αυθαίρετες παραθεριστικές κατοικίες της δεκαετίας του 70, που εντοπίζονται κυρίως στις ενότητες του Αγίου Νικολάου, της Αλυκής, της Γαλήνης, καθώς και στην πολεοδομική ενότητα 12. Από την άλλη, συναντάμε τις νέες κατασκευές, κατοικίες ποικίλου ύψους που παρουσιάζουν αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, οι οποίες βρίσκονται διάσπαρτες στις υπόλοιπες πολεοδομικές ενότητες και ιδιαίτερα στην Παλιά Λούτσα, στο κέντρο. Η παρουσία των μεταναστών δρα καταλυτικά στη διαμόρφωση της οικιστικής εικόνας της περιοχής. Οι παλιές παραθεριστικές κατοικίες αξιοποιούνται ως μόνιμες, είτε από συνταξιούχους είτε από μετανάστες, οι οποίοι βρίσκουν στέγη με φθηνό ενοίκιο. Πάρα πολλοί από τους τελευταίους, διαθέτουν την οικονομική δυνατότητα και κατασκευάζουν ιδιόκτητες μονοκατοικίες ωστόσο, δεν παρατηρείται το φαινόμενο της πώλησης παλιών παραθεριστικών κατοικιών σε οικονομικούς μετανάστες. Η παρουσία των μεταναστών δίνει ταυτόχρονα ώθηση στην ανοικοδόμηση πολυκατοικιών από Έλληνες ιδιώτες και κατασκευαστικές εταιρείες. Σε αυτές οι ένοικοι είναι είτε μετανάστες, είτε Έλληνες που προέρχονται από πιο λαϊκές συνοικίες της Αθήνας. Εντούτοις, η έντονη οικιστική ανάπτυξη και η μεγάλη προσέλευση μεταναστών δημιούργησε προβλήματα, τόσο σε κοινωνικό όσο και σε τεχνικό επίπεδο. Η μαζική είσοδος των μεταναστών ενεργοποίησε από τη μία ζητήματα εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας, ενώ από την άλλη οι ανεπαρκείς τεχνικές υποδομές αδυνατούσαν να εξυπηρετήσουν τόσο πληθυσμό. Οι συνθήκες της κατοικίας και του αστικού περιβάλλοντος, στο οποίο κατευθύνονται οι παραπάνω πληθυσμιακές ομάδες, είναι εξαιρετικά υποβαθμισμένες. Η έλλειψη σχολικών κτιρίων, κέντρων υγείας και αθλητικών εγκαταστάσεων, το υποβαθμισμένο οδικό δίκτυο και η ικανοποιητική αλλά όχι συχνή συγκοινωνία αποτελούν δείγμα της υποβάθμισης της περιοχής. Τα παραπάνω προβλήματα οξύνονται λόγω της υψηλής πυκνότητας της δόμησης και της υπερβολικής συγκέντρωσης δραστηριοτήτων. Στον παρακάτω χάρτη αποτυπώνονται οι αξίες της γης, όπως διαμορφώνονται σε σχέση με τη συγκέντρωση των μεταναστών. Όπως ήδη αναφέρθηκε, δεν παρατηρείται συγκέντρωση των μεταναστών σε κάποιο συγκεκριμένο θύλακα. Οι πιο υψηλές αξίες γης συναντώνται στην περιοχή του Αγίου Νικολάου, όπου υπάρχουν κυρίως παραθεριστικές κατοικίες. Πιο χαμηλές είναι οι αξίες γης στην παράκτια ζώνη της Βραυρώνας (Νέα Λούτσα) και στο κέντρο του Δήμου. Τέλος, οι χαμηλότερες αξίες γης εμφανίζονται στην ενδοχώρα, όπου υπάρχουν και αρκετές μόνιμες κατοικίες μεταναστών. 16

17 Ζώνες διασποράς εξάπλωσης των μεταναστών ως προς τις αντικειμενικές αξίες γης στην περιοχή της Αρτέμιδος (2001) Πηγή: Πίνακας τιμών αντικειμενικού προσδιορισμού αξίας ακινήτων - Δ.Ο.Υ. Κορωπίου, Google maps, έρευνα πεδίου - Νοέμβριος 2009 Επεξεργασία της ομάδας ΥΠΟΜΝΗΜΑ Κλίμακα 1: Διασπορά - εξάπλωση μεταναστών 17

18 Η Αρτέμιδα αποτελεί επομένως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ασύμμετρης κατεύθυνσης της αναπτυξιακής διαδικασίας σε τοπικό, ενδο-περιφερειακό επίπεδο. Μέσα στην περιφέρεια αυτή συναντώνται αφενός εξαιρετικά υποβαθμισμένοι θύλακες από πλευράς υποδομών (οδικού δικτύου και δικτύου συγκοινωνιών, εγκαταστάσεων αποχέτευσης, υγείας, εκπαίδευσης), αφετέρου δε, υπάρχουν και περιοχές όπου παρατηρείται ανάπτυξη, με την ανοικοδόμηση νέων κτισμάτων, την αναβάθμιση του οδικού δικτύου και των μεταφορών, και την ύπαρξη σημαντικού αριθμού εμπορικών επιχειρήσεων και γενικότερα δραστηριοτήτων του τριτογενή τομέα που αναζωογονούν την οικονομία της περιοχής. Η αναπτυξιακή διαδικασία δεν ξετυλίγεται αρμονικά στο χρόνο και χώρο, εμφανιζόμενη σε όλα τα χωρικά επίπεδα. Πέρα από το τοπικό επίπεδο, όπως στην περίπτωση της Λούτσας, ανισότητες παρατηρούνται και σε δια-περιφερειακό επίπεδο. Σε μια υπό ανάπτυξη χώρα, όπως η Ελλάδα, χαρακτηριστική είναι η ανισόρροπη ανάπτυξη της περιφέρειας, με μια καθαρά αγροτική οικονομία, σε σχέση με τα μεγάλα αστικά κέντρα, ειδικότερα της πρωτεύουσας και της συμπρωτεύουσας, με οικονομίες που στηρίζονται κυρίως στον τριτογενή τομέα της παραγωγής και με σαφώς καλύτερες υποδομές και παροχές. Ακόμη και στην περίπτωση της περιοχής των Μεσογείων, παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της χώρας, παρατηρούνται φαινόμενα υποβάθμισης. 13 Τέλος, εμφανίζεται ανισορροπία στην ανάπτυξη και σε διακρατικό επίπεδο. Ανάλογα με το ποσοστό της εμπλοκής των διαφόρων τομέων της παραγωγής στην οικονομία μιας χώρας, αλλά και ανάλογα με το πώς διαμορφώνονται άλλα στοιχεία, όπως το κατά κεφαλήν εισόδημα και το ακαθάριστο εγχώριο εθνικό προϊόν, γίνεται διάκριση σε ανεπτυγμένες και υποανάπτυκτες χώρες. Βασική ερμηνεία για τις τάσεις ανισότητας είναι οι συνεχείς αλλαγές στη δομή της παραγωγής, που συνεπάγονται έλεγχο των νεωτερισμών και της τεχνολογίας και οδηγούν στον κυρίαρχο ρόλο ορισμένων κρατών στο διεθνή χώρο. Οι χώρες που πρωτοστατούν σήμερα στη διαδικασία της ανάπτυξης είναι οι χώρες με ιδιαίτερα ανεπτυγμένο τον τριτογενή τομέα της παραγωγής, με οικονομίες που στηρίζονται στην ανάπτυξη της έρευνας και της τεχνολογίας (R n D, Research and Development). 13 Η αδυναμία να ενσωματώσει μια οικονομία όλες τις περιφέρειές της σε ένα κοινό επίπεδο ανάπτυξης αποτελεί μάλιστα τόσο σημαντικό φαινόμενο, ώστε μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν ένα μέτρο υποανάπτυξης. Η αλληλοσυσχέτιση μεταξύ του βαθμού εθνικής «ενσωμάτωσης» και του επιπέδου κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης, όταν μετριέται με τη δομή της απασχόλησης, το κατά κεφαλήν εισόδημα, ή και άλλους κοινωνικο-οικονομικούς δείκτες, φαίνεται να είναι πολύ υψηλή. Το πρόβλημα γίνεται ιδιαίτερα σοβαρό, όταν ο αναπτυγμένος τομέας της οικονομίας συγκεντρώνει τις δραστηριότητές του σε ορισμένες περιφέρειες ή πόλεις, οπότε ο περιφερειακός δυαδισμός, ο δυαδισμός στο χώρο, αντανακλά τον τεχνολογικό δυαδισμό. 18

19 Εικόνες υποβάθμισης στην περιοχή του Δήμου Αρτέμιδος 19

20 5. Υποστήριξη ή κατάρριψη της υπόθεσης εργασίας Τα αποτελέσματα της έρευνας υποστηρίζουν την αρχική υπόθεση εργασίας. Σε μια κατ εξοχήν παραθεριστική περιοχή, όπως η Αρτέμιδα, η έλευση των οικονομικών μεταναστών συνέβαλε σημαντικά στην εξέλιξη της μορφής της κατοικίας. Πιο συγκεκριμένα, οι ανάγκες στέγασης των παραπάνω ομάδων ώθησαν στην μετατροπή των άλλοτε παραθεριστικών κατοικιών σε μόνιμες. Η ικανοποίηση αυτών των αναγκών δεν περιορίστηκε μόνο στην αξιοποίηση των ήδη υπαρχόντων παραθεριστικών κατοικιών. Παρά την έλλειψη υποδομών παρατηρείται έντονη ανοικοδόμηση νέων κτισμάτων για την κάλυψη των αναγκών μόνιμης κατοικίας τόσο των μεταναστών όσο και των Ελλήνων που μετοικούν στην περιοχή ακολουθώντας την γενικότερη τάση. Όπως αποτυπώνεται και στον παρακάτω χάρτη, παρατηρείται διασπορά εξάπλωση των μεταναστών σε σχέση με τη μορφή της κατοικίας στην περιοχή της Αρτέμιδας, χωρίς να σχηματίζονται γκέτο, φαινόμενο που χρήζει συνεχούς παρακολούθησης και μελέτης. Παράλληλα, υπάρχουν ενδείξεις ότι η υπερβολική έλευση νέων μόνιμων κατοίκων οδηγεί σταδιακά στην αύξηση των αξιών γης. Ακολουθώντας τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης και σε συνδυασμό με τη νέα έμφαση που δίνεται στην περιοχή ως πόλος αναψυχής, με αποτέλεσμα την αύξηση των παραθεριστών και των διερχομένων τουριστών, η περιοχή παύει να αποτελεί πόλο έλξης για μόνιμη κατοικία. Οι συνθήκες δεν είναι πλέον κατάλληλες για μόνιμη εργασία και η μόνιμη κατοικία μετατρέπεται ξανά σε παραθεριστική 14, δημιουργώντας νέα ερωτήματα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν το αντικείμενο μελλοντικών ερευνών. Συνθέτοντας όλα τα παραπάνω στοιχεία, εξάγεται το συμπέρασμα ότι οι μετακινήσεις και οι ανάγκες των διαφόρων κοινωνικών ομάδων αποτελούν και θα συνεχίσουν να αποτελούν την κινητήρια δύναμη των αλλαγών που παρατηρούνται στην μορφή της κατοικίας διαχρονικά. 14 Γκαμαριάν Γκαγκί, Καρυώτης Κωνσταντίνος-Δημήτριος, Παραθεριστική κατοικία ο ρόλος των οικονομικών μεταναστών στην μετατροπή της α κατοικίας σε β και το αντίστροφο χαρακτηριστική περίπτωση του Δήμου Αρτέμιδος, Διάλεξη 2008/68, ΕΜΠ 20

21 Ζώνες εξάπλωσης ζώνες διασποράς των μεταναστών ως προς την εικόνα της μόνιμης κατοικίας ( ) Πηγή: Google maps, έρευνα πεδίου - Νοέμβριος 2009 Επεξεργασία της ομάδας ΥΠΟΜΝΗΜΑ Κλίμακα 1: Παραθεριστική κατοικία Μόνιμη κατοικία Διασπορά εξάπλωση μεταναστών 21

22 6. Το θέμα της ισορροπίας στο χώρο Η ανισορροπία στην ανάπτυξη του χώρου είναι ένα φαινόμενο με πάρα πολλές πτυχές. Ωστόσο, μέσα σε ένα χώρο «γεμάτο αντιφάσεις», σύμφωνα με τον Μαρξ, τίθεται το ερώτημα σε ποιο βαθμό υπάρχουν προοπτικές αναβάθμισης, τόσο σε διεθνές όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Μπορούν άραγε να τεθούν όρια στην «άνιση» διαδικασία και να ενισχυθεί η ανάπτυξη των λιγότερο αναπτυγμένων κρατών ή περιφερειών; Όσον αφορά στην περίπτωση του Δήμου Αρτέμιδος, η έρευνα πεδίου έδειξε πως υπάρχουν ταυτόχρονα θύλακες υποβάθμισης και ανεπτυγμένες περιοχές. Οι διάφορες κοινωνικές ομάδες, ωστόσο, συνυπάρχουν αρμονικά σε όλη την έκταση της περιοχής. Η ανισορροπία που παρατηρείται στην ανάπτυξη του χώρου θέτει ορισμένους προβληματισμούς σχετικά με την εξέλιξη της περιοχής τα επόμενα χρόνια. Είναι αβέβαιο το εάν θα μπορέσει μελλοντικά να υπάρξει εξισορρόπηση των αντιθέσεων στην περιοχή, καθώς η συνεχώς αυξανόμενη έλευση διαφορετικών μεταξύ τους πληθυσμιακών ομάδων ενδέχεται να επιδεινώσει την κατάσταση στους ήδη υπάρχοντες θύλακες υποβάθμισης. Από την άλλη πλευρά, εντούτοις, μπορεί να αναζωογονήσει την οικονομία της περιοχής και παράλληλα με τον κατάλληλο κρατικό σχεδιασμό και τη βελτίωση των υποδομών, να οδηγήσει σε περαιτέρω οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Σε δια-περιφερειακό επίπεδο, η εξάλειψη των ανισοτήτων στις υποανάπτυκτες χώρες δε φαίνεται να είναι εφικτή. Οι δυνάμεις της αγοράς συνεχώς ενισχύουν και δυναμώνουν τις «ισχυρές» περιφέρειες στο διεθνή και εθνικό χώρο, ενώ ακριβώς με αντίθετη τάση επηρεάζουν τις λιγότερο ανεπτυγμένες. Η συγκέντρωση κεφαλαίου, εργατικού δυναμικού και εμπορίου στις ήδη ανεπτυγμένες περιοχές συντελεί σε μειωμένο κόστος, με αποτέλεσμα η συγκέντρωση αυτή να εντείνεται και να ενισχύει την ακόμα μεγαλύτερη ανάπτυξη αυτών των περιοχών. Αντίθετα, στις ανεπτυγμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης οι περιφερειακές ανισότητες φαίνεται να μειώνονται σταδιακά. Το υψηλό επίπεδο ανάπτυξης συνοδεύεται από προηγμένες συγκοινωνίες και επικοινωνίες, από προωθημένη εκπαίδευση και από δυναμικότερη διάχυση ιδεών και αξιών, ο συνδυασμός των οποίων τείνει να ενισχύει τις δυνάμεις αποκέντρωσης της οικονομικής ανάπτυξης. Η τάση αυτή όμως φαίνεται να ανατρέπεται τα τελευταία χρόνια, καθώς οι περιφέρειες των χωρών εγκαταλείπονται ως απόρροια του καπιταλιστικού συστήματος. Συνοψίζοντας, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η «ισόρροπη ανάπτυξη» είναι πάρα πολύ δύσκολο να επιτευχθεί. Είναι ίσως ουτοπικό να ισχυριστεί κανείς ότι οι φτωχές περιφέρειες μπορούν να αναπτύσσονται γρηγορότερα από τις πλουσιότερες μέχρι τα επίπεδα του εισοδήματος να εξισωθούν. Ούτε είναι εφικτή, όπως αποδείχθηκε στο παρελθόν, η ενίσχυση των σχετικά καθυστερημένων περιοχών με «αντί»-πόλους, αντίδοτο σε αυτούς που έχουν ήδη δημιουργηθεί, σε περιοχές όπου οι δυνάμεις της αγοράς έχουν αναπτύξει γρηγορότερα, ελπίζοντας ότι η ισορροπία θα αποκατασταθεί μακροπρόθεσμα και προς όφελος των λιγότερο ανεπτυγμένων περιοχών. Είναι πολύ σημαντικό ωστόσο οι ρυθμοί ανάπτυξης των «φτωχών» περιφερειών να παρακολουθούν, όσο αυτό είναι δυνατόν, εκείνους των πλουσιοτέρων. Ο ρόλος του κράτους οφείλει να είναι κυρίαρχος στην αντιστάθμιση «αντι-ισορροπητικών» τάσεων στη χωρική κατανομή των πλουτοπαραγωγικών πηγών ή τις μονοπωλιακές τάσεις στο συναγωνισμό οικονομικών μονάδων, με σκοπό την επίτευξη μιας εξελικτικής πορείας ανάπτυξης. Αντλώντας παραδείγματα από τον ελληνικό χώρο, παρατηρείται ότι η αναβάθμιση των υποδομών μπορεί να δώσει πολύ μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη μιας περιοχής. Είναι χαρακτηριστική η σταδιακή αναβάθμιση που παρατηρείται τα 22

23 τελευταία χρόνια σε παλαιότερα υποβαθμισμένους θύλακες με την κατασκευή μεγάλων συγκοινωνιακών έργων και με τη δημιουργία νέων πολιτιστικών πόλων. Ανάμεσα σε αυτά αξίζει να αναφερθούν: η αναζωογόνηση συνοικιών όπως ο Κεραμεικός με τη σύνδεσή του με το δίκτυο του μετρό, τα σχέδια για τη διπλή ανάπλαση του Ελαιώνα και την αξιοποίηση του Φαληρικού Δέλτα, ο νέος χαρακτήρας που διαμορφώνεται στην οδό Πειραιώς, καθώς επίσης και η ανάπτυξη της πεδιάδας των Μεσογείων, που μετασχηματίζεται σταδιακά, μετά την κατασκευή της Αττικής οδού και την εγκατάσταση του Διεθνούς Αερολιμένα «Ελευθέριος Βενιζέλος», και αποτελεί πλέον την επέκταση του μεγαλύτερου αστικού κέντρου της χώρας. Κλείνοντας, είναι σαφές ότι ο κίνδυνος μιας ενδεχόμενης άναρχης και ανεξέλεγκτης ανάπτυξης που θα επιφέρει ακόμη μεγαλύτερη διεύρυνση των διαφορών ανάμεσα στις πλούσιες και φτωχές περιφέρειες, δεν είναι εύκολο να αποκλειστεί, παρά μόνο να περιοριστεί, μέσα από τον κατάλληλο χωροταξικό σχεδιασμό. Οι περιφέρειες είναι εξαιρετικά δύσκολο, πλην όμως όχι και αδύνατο, να φτάσουν στα επίπεδα ανάπτυξης των μεγάλων αστικών κέντρων. Ο σχεδιασμός δεν μπορεί να εξαλείψει τις ανισότητες. Μπορεί όμως να λάβει τα μέτρα εκείνα, που θα έχουν ως πρωταρχικό στόχο την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής στις περιοχές αυτές, τα μέτρα εκείνα που θα θέσουν τις βάσεις και θα αποτελέσουν το εφαλτήριο για την αναζωογόνηση των θυλάκων της φτώχειας και της υποβάθμισης. Μία πολιτική, η οποία κάλλιστα θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στην περίπτωση του Δήμου Αρτέμιδος. 23

24 7. Παράρτημα I Ερωτηματολόγια 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική)... 2.Χρόνος εγκατάστασης... 3.Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση ).. 5.Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας. 6.Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα 7.Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας. 8.Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια... 9.Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος Γενικές παρατηρήσεις

25 Ερωτηματολόγιο 1 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) μόνιμη Χρόνος εγκατάστασης. 25 χρόνια Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) έμενε ανέκαθεν η οικογένεια μου εκεί Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση ) γρήγορη ανάπτυξη πληθυσμού, δεν υπάρχουν υποδομές, λίγα σχολεία (3δημοτικά, 1 γυμνάσιο-λύκειο)... 5.Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας λίγα λεωφορεία Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα απόφοιτος ΑΕΙ εδώ και 6 χρόνια, άνεργος... 7.Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας άνδρας, ελληνική, 25 ετών, 4μελής Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια μονοκατοικία, ιδιόκτητη... 9.Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος. Νέα-Λούτσα Βραυρώνα, 3η στάση 10.Γενικές παρατηρήσεις μετανάστες: κυρίως στο κέντρο, σε πολυκατοικίες εξοχικά: -παλιά σπίτια Ελλήνων τα οποία ενοικιάζονται από μετανάστες (φθηνό ενοίκιο) -αλλοδαποί διασκορπισμένοι -μόνιμοι κάτοικοι Έλληνες εργασία: -σε ιδιωτικές επιχειρήσεις -Δήμο -εκτός Λούτσας 25

26 Ερωτηματολόγιο 2 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) μόνιμη Χρόνος εγκατάστασης. 3 χρόνια Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) η οικογένεια μου λόγω αποκέντρωσης το 71 μετακόμισε στην Λούτσα Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση) δεν βγαίνω στην Λούτσα, δεν υπάρχει αρχιτεκτονική, δρόμοι ανύπαρκτοι Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας εργάζομαι εκτός Λούτσας, παίρνω 2 λεωφορεία, 1 ½ ώρα ως το Χαλάνδρι Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας άνδρας, ελληνική, 45 ετών, παντρεμένος, Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια μονοκατοικία (οι περισσότερες κατοικίες πια λόγω σκληρών ορίων δόμησης) Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος. Άγιος Νικόλαος Γενικές παρατηρήσεις μετανάστες: , συμμετοχή στην ανοικοδόμηση, 8.00πμ συγκεντρώνονται στα φορτηγά για μεροκάματο εργασία: διάσπαρτη, μη σταθερή, μεροκάματο, οι Έλληνες έχουν τα μαγαζιά, οι υπάλληλοι είναι συνήθως αλλοδαποί, φθηνά εργατικά χέρια κάτοικοι Λούτσας: λαϊκός κόσμος,(καισαριανή, Ζωγράφου, Μενίδι) Δεν θεωρώ την Λούτσα μακριά. Είναι στην γενικότερη ανάπτυξη των Μεσογείων. 26

27 Ερωτηματολόγιο 3 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) μόνιμη Χρόνος εγκατάστασης. 6 χρόνια, πριν έμενα 6 χρόνια στη Ραφήνα Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) πήγα στην Λούτσα για μπάνιο και μου άρεσε, είναι κοντά στην θάλασσα Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση) Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας δουλεύω στο αεροδρόμιο, είναι κοντά Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα Αεροδρόμιο Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας γυναίκα, 50 ετών, ουκρανική, μένω μόνη μου, η κόρη μου μένει με τον άνδρα της στο κέντρο... 8.Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια ενοίκιο Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος. Βραυρώνα, νέες πολυκατοικίες που τις νοικιάζουν σε τουρίστες 10. Γενικές παρατηρήσεις μετανάστες: πρώτα ήρθαν οι Πολωνοί, μετά οι Αλβανοί και μετά από 10 χρόνια οι υπόλοιποι (Ρώσοι, Ουκρανοί, Ρουμάνοι, Βούλγαροι, λίγοι Σέρβοι) νέες θέσεις εργασίας στο αεροδρόμιο 27

28 Ερωτηματολόγιο 4 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) μόνιμη (πριν έμενα στην Παιανία) Χρόνος εγκατάστασης. 8 χρόνια. 3.Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) λόγω εργασίας μετακομίσαμε με την οικογένεια μου... 4.Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση) καθαριότητα, δεν υπάρχει προσωπικό(σκουπίζουν μόνοι τους) από το φανάρι και μετά... 5.Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας δίπλα. 6.Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα περίπτερο, πριν υδραυλικός Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας ελληνική, άνδρας, 2 υιούς.. 8.Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια ιδιόκτητο, είχαμε οικόπεδο στην περιοχή.. 9.Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος. Βερόπουλος, Παλιά Λούτσα Γενικές παρατηρήσεις μόνιμοι Αλβανοί, Ινδοί -έρχονται για δουλειά, στο αεροδρόμιο, έφεραν τις οικογένειες τους, έκτισαν σπίτια -η περιοχή υποβαθμίστηκε 28

29 Ερωτηματολόγιο 5 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) μόνιμη ενώ πριν έμενα στον Κολωνό και παραθερίζαμε στη Λούτσα, σε 2 χρόνια διπλασιάστηκε ο κόσμος στη Λούτσα. 2.Χρόνος εγκατάστασης 6 χρόνια Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς).. 4.Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση ) -1 με 2 καφετερίες που μαζεύουν κόσμο -τελευταίο λεωφορείο στις 12 παρά, ταξί κοστίζει 30ευρώ -6 Δημοτικά, 2 Γυμνάσια (1 μέσα σε κοντέινερ), 1 Λύκειο 5.Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας πατέρας σε αεροδρόμιο.. 6.Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα κοπέλα, Γ λυκείου. 7.Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας ελληνική, 3 άτομα πάνω, (πατέρας και 2 παιδιά) 1 ζευγάρι κάτω (αδελφός και σύζυγος) 8.Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια μεζονέτα.. 9.Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος Γενικές παρατηρήσεις μετανάστες: πιο πολλοί από παλιότερα, αντιπαλότητες με Αλβανούς, μισοί-μισοί στο σχολείο. 29

30 Ερωτηματολόγιο 6 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) μόνιμη... 2.Χρόνος εγκατάστασης. 13 χρόνια. 3.Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) πριν Παιανία, σε ενοίκιο, καλή ευκαιρία, κοντά στην παραλία.. 4.Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση) 5.Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας οκ, καλύτερη από Ραφήνα... 6.Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα Β λυκείου Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας γυναίκα, ελληνική, 17 ετών, 6 άτομα.. 8.Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια μονοκατοικία. 9.Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος. Νέα Λούτσα Γενικές παρατηρήσεις μετανάστες: έρχονται λόγω δουλειάς, πιο πολλοί από τους Έλληνες... 30

31 Ερωτηματολόγιο 7 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) μόνιμη.. 2.Χρόνος εγκατάστασης. από το καλοκαίρι, πριν Χαριλάου Τρικούπη και Κερατέα Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) αποκέντρωση, για προσωπικούς λόγους Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση) βελτίωση παραλίας, γήπεδα ποδοσφαίρου, μπάσκετ, κλαμπ, συγκοινωνία.. 5.Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας δουλειά στην οικοδομή με τον πατέρα μου, όπου βρούμε 6.Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα οικοδομή, 21 ετών, νυχτερινό Λύκειο στην Παλλήνη Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας άνδρας, 4 άτομα (ο ένας συζεί με την κοπέλα του και έρχεται περιστασιακά) 8.Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια /δωμάτια μονοκατοικία, ενοίκιο... 9.Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος. Παλιά Λούτσα, γυμνάσια. 10. Γενικές παρατηρήσεις

32 Ερωτηματολόγιο 8 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) μόνιμη Χρόνος εγκατάστασης. 9 χρόνια.. 3.Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) καλύτερη διαμονή, αποκέντρωση.. 4.Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση) εγκαταστάσεις αθλητισμού, σχολείο στη Ραφήνα... 5.Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας σχολείο στη Ραφήνα.. 6.Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα σχολείο.. 7.Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας άνδρας, 7 άτομα.. 8.Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια μονοκατοικία, μεγάλο, ιδιόκτητο. 9.Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος. Νέα Λούτσα Γενικές παρατηρήσεις εργασία: -λίγοι συνταξιούχοι -οικοδομές, delivery, σερβιτόροι -τοπικιστές εκεί, οι υπόλοιποι δουλεύουν εκτός Λούτσας 32

33 Ερωτηματολόγιο 9 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) μόνιμη Χρόνος εγκατάστασης. 15 χρόνια, πριν στους Αμπελόκηπους.. 3.Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) χώρισαν οι γονείς μου και ήρθα να μείνω με τους παππούδες μου που μένουν στη Λούτσα.. 4.Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση) διασκέδαση: συνηθισμένα μαγαζιά (Μπουρνάζι, Εξάρχεια ).. 5.Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας καλά. 6.Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα... 7.Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας 17 ετών, άνδρας 8.Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια μονοκατοικία.. 9.Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος. Παλιά Λούτσα Γενικές παρατηρήσεις μετανάστες: Αλβανοί 90%, δουλειά, φθηνή διαμονή, αλλοδαποί φτιάχνουν, νοικιάζουν. 33

34 Ερωτηματολόγιο 10 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) μόνιμη Χρόνος εγκατάστασης. Πάντα έμενα στην Λούτσα... 3.Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) δουλειά, γονείς.. 4.Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση) δεν υπάρχει βελτίωση 5.Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας εξυπηρετεί η συγκοινωνία... 6.Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα πρώην Αντιδήμαρχος... 7.Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας ελληνική, 50ετών... 8.Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια μονοκατοικία,. 9.Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος. Άγιος Νικόλαος 10. Γενικές παρατηρήσεις μετανάστες: -διάσπαρτοι -οικοδομή =θέσεις εργασίες εργασία: -δουλειά εκτός συνήθως 34

35 Ερωτηματολόγιο 11 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) μόνιμη, αυξάνονται οι μόνιμοι κάτοικοι. 2.Χρόνος εγκατάστασης. 8 χρόνια. 3.Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) ήσυχα, δεν ήταν δική μου επιλογή, λόγω γιαγιάς. 4.Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση) με αμάξι, δουλειά στην Αθήνα, Λούτσα: οικοδομή, πωλητές (μετανάστες) Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας μόνο για Αθήνα, πριν δούλευα στην Αθήνα τώρα εδώ.. 6.Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα. 7.Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας ελληνική, 26 ετών. 8.Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια ιδιόκτητο.. 9.Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος. Νέα Λούτσα (κατοικίες, πολύ καλύτερα). 10. Γενικές παρατηρήσεις μετανάστες: τώρα και πακιστανοί, ανάπτυξη, μαγαζιά-αλυσίδες ανοιχτά και το χειμώνα 35

36 Ερωτηματολόγιο 12 1.Είδος κατοικίας.(μόνιμη / παραθεριστική) παραθεριστική 2.Χρόνος εγκατάστασης. 20 χρόνια/ μόνο το καλοκαίρι/ τώρα νέκρα/ είχα να έρθω 10 χρόνια 3.Λόγοι εγκατάστασης.(εργασία / συγγενείς) οικόπεδο Παιανιώτη.. 4.Πώς αισθάνεστε στην περιοχή/ προβλήματα /αίσθηση γειτονιάς Δίκτυο εξυπηρετήσεων (καταστήματα, συγκοινωνίες, κέντρα εστίασης, διασκέδαση ) Βάρσος, Benetton, Roma Pizza, πριν 10 χρόνια: ένα τίποτα, λεωφορεία, λίγα μαγαζιά, τώρα καφετέριες. 5.Απόσταση/ προσβασιμότητα εργασίας Επαγγελματική απασχόληση/ επίπεδο εκπαίδευσης/ εισόδημα φοιτήτρια.. 7.Εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, μέλη οικογένειας ελληνική, 20 ετών... 8.Τύπος κτηρίου κατοικίας/ καθεστώς ενοίκησης/ επιφάνεια/ δωμάτια μόνιμη, λυόμενο σε μπετονένια βάση (50 ετών), μικρό σπίτι, μεγάλο οικόπεδο.. 9.Θέση κατοικίας/ γειτονιά/ ελεύθερος χρόνος. Άγιος Νικόλαος, 3 σπίτια μόνιμοι στην περιοχή 10. Γενικές παρατηρήσεις ανοικοδόμηση, νέα σπίτια 36

37 8. Παράρτημα II Ορισμοί 1. Η παραθεριστική κατοικία ως συγκεκριμένη δραστηριότητα σκοπό έχει να καλύψει την ανάγκη παραθερισμού αναψυχής των κατοίκων κυρίως των μεγάλων αστικών κέντρων. Ο καταρχήν «φυσικός» χώρος για τη χωροθέτηση της δραστηριότητας αυτής είναι ο αποκαλούμενος περιαστικός ή εξωαστικό χώρος. Ως περιοχές παραθεριστικής κατοικίας χαρακτηρίζονται οι χωρικές εκείνες ενότητες του περιαστικού ή εξωαστικού χώρου, όπου η οικιστική ανάπτυξη επιβάλλει την κυριαρχία της χρήσης της παραθεριστικής κατοικίας έναντι προϋφιστάμενων χρήσεων γης. 2. Β κατοικία θεωρείται η ιδιόκτητη ή και ενοικιαζόμενη κατοικία που χρησιμοποιείται από τους ενοίκους από λίγες ώρες έως και μήνες και όχι μόνο τον ελεύθερο χρόνο (για παράδειγμα η β κατοικία μπορεί να υπάρχει και στο κέντρο). 3. Οικονομικοί μετανάστες είναι οι άνθρωποι (είτε σε ομάδες είτε σε μονάδες) που μετακινούνται από τη χώρα τους προς κάποια άλλη, σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών ζωής ή για την αποταμίευση χρημάτων και ενδεχόμενη επιστροφή στην πατρίδα. Στους οικονομικούς μετανάστες συμπεριλαμβάνονται οι κατά έθνος πολυάριθμες, συμπαγείς ή ρευστές ομάδες ξένων: Αλβανοί στην συντριπτική πλειοψηφία, Πολωνοί, Αιγύπτιοι, Αφρικανοί, Φιλιππινέζοι, Πακιστανοί κ.α. που προέρχονται κυρίως από τον Τρίτο Κόσμο, καθώς και από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες της ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων. Επίσημα, δεν θεωρούνται «μειονότητα», αφού για να αναγνωριστούν ως «μειονότητα» ομάδες ατόμων ξένης εθνικότητας πρέπει να είναι μόνιμοι κάτοικοι και να έχουν την υπηκοότητα της χώρας. Στην Ελλάδα οι περισσότεροι οικονομικοί πρόσφυγες είναι ανεπίσημοι, δεν έχουν άδεια παραμονής και εργασίας. 4. Η έννοια της ανάπτυξης, σύμφωνα με την πιο δημοφιλή ερμηνεία, ορίζεται ως μια διαδικασία, που αποτελείται από σύνθετους στόχους, όπως η αντιμετώπιση της φτώχειας, της ανεργίας και της υποαπασχόλησης, η μείωση της ανισότητας στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική σφαίρα. 5. Θεωρίες περί της ανάπτυξης του χώρου: - Αναπτύσσοντας την ιδέα ότι ο «χώρος είναι ένα πεδίο δυνάμεων», o Perroux, παρατήρησε ότι η οικονομική διεύρυνση δεν εμφανίζεται παντού την ίδια χρονική περίοδο, αλλά κατευθύνεται σε μερικά σημεία (πόλους) ανάπτυξης με διάφορη ένταση και διαχέεται με διάφορα κανάλια και με διαφορετικά αποτελέσματα για την οικονομία στο σύνολό της. - Όπως διαπίστωσε ο G. Myrdal, οι περιφέρειες μιας υποανάπτυκτης χώρας χαρακτηρίζονται από μεγάλη και συνεχώς αυξανόμενη μεταξύ τους ανισότητα, στην παραγωγικότητα και το εισόδημα, ενώ η αντίθετη τάση επικρατεί στις ανεπτυγμένες χώρες. O ίδιος έγραφε για τη λεγόμενη «συσωρευτική ανισότητα», δίνοντας μεγάλη έμφαση στη διαδικασία πόλωσης των ανεπτυγμένων περιοχών, τονίζοντας ότι οι δυνάμεις της αγοράς συνεχώς ενισχύουν και δυναμώνουν τις «ισχυρές» περιφέρειες στο διεθνή και εθνικό χώρο, ενώ ακριβώς με αντίθετη τάση επηρεάζουν τις λιγότερο ανεπτυγμένες. Σε κρατικό επίπεδο τώρα, διαπίστωσε ότι στη Δυτική Ευρώπη οι περιφερειακές ανισότητες είναι μεγαλύτερες στα φτωχότερα από ότι στα πλουσιότερα κράτη. Η ελεύθερη δράση των δυνάμεων της αγοράς σε μια φτωχή χώρα δουλεύει ισχυρότερα στο να δημιουργεί περιφερειακές ανισότητες και να εντείνει αυτές που ήδη 37