ΤΡΕΙΣ ΚΛΩΤΣΙΕΣ ΣΤΑ ΣΚΟΤΕΙΝΑ

Transcript

1 ΤΡΕΙΣ ΚΛΩΤΣΙΕΣ ΣΤΑ ΣΚΟΤΕΙΝΑ της ΣΟΦΙΑΣ ΛΑ ΟΠΟΥΛΟΥ Ξενύχτησε διαβάζοντας Πλάτωνα τη δεύτερη Κυριακή των εκλογών, προς τα τέλη του Ιουνίου. ούλευε συστηµατικά για τη διπλωµατική του εργασία και ήταν ικανοποιηµένος από το ρυθµό και την παραγωγικότητά του. Η απαιτούµενη 0

2 συγκέντρωση ερχόταν, τις πιο πολλές φορές, αβίαστα και φυσικά. Αγκάλιαζε σαν γάντι τα χέρια του που γύριζαν τις σελίδες των βιβλίων και πληκτρολογούσαν στον υπολογιστή τις λέξεις που θα τα αξιοποιούσαν, θα τα ερµήνευαν ή θα διαφωνούσαν µε τον συγγραφέα τους. Όµως, τους τελευταίους µήνες κάποιες κρίσεις άγχους, όπως ταχυκαρδίες και πονοκέφαλοι, που είχε καταφέρει µε πολύ πείσµα όλο το χειµώνα να τις διατηρεί σε µια νεκροζώντανη κατάσταση, ένιωθε να επιστρέφουν πιο διεκδικητικές για το αίµα του. Τον τελευταίο καιρό µάλιστα παρακολουθούσε περισσότερο τηλεόραση λόγω των εκλογών και όπως το περίµενε άλλωστε- είχε επηρεαστεί έντονα. Φυσικά ήταν πάντα φοβισµένος για τις άµεσες και µελλοντικές συνέπειες της κρίσης και πάντα εξέφραζε τα άγχη του στις πολύωρες συζητήσεις µας. Ό,τι µάλιστα τον βασάνιζε περισσότερο ήταν οι άνεργοι πτυχιούχοι, ιδιότητα που τον συντρόφευε καλύτερα κι από πιστό σκύλο τους τελευταίους επτά µήνες και φρόντιζε να του γαβγίζει τόσο συχνά, διαταράσσοντας κάποιες φορές ακόµα και τον ύπνο του. Τον εξαγρίωνε η δήθεν βαθιά ανησυχία που επεδείκνυαν µπροστά στις τηλεοπτικές κάµερες οι αρχηγοί των πολιτικών κοµµάτων για τους άνεργους νέους. Οι ακόµα µεγαλύτερες συγγνώµες και προεκλογικές υποσχέσεις για µείωση της ανεργίας που πέρδονταν από το στόµα τους, διαχέοντας µια κακοσµία από ψέµατα, προκαλούσαν αναθυµιάσεις και ζάλη στο κεφάλι του ηµήτρη ο οποίος έπρεπε να παραµένει συγκεντρωµένος και αποδοτικός για την ερευνητική δουλειά που είχε αναλάβει. Ώσπου είδε ένα πολύ ενδιαφέρον όνειρο που µου το µετέφερε την επόµενη µέρα, όταν συνήλθε κάπως από την ταραχή που του προκάλεσε. Ένας µήνας έχει περάσει από τότε και σήµερα αποφάσισα να γράψω γι αυτό, να το βάλω σε µια τάξη. Ίσως και να το αντιµετωπίσω σαν να ήταν δικό µου όνειρο, για να καταλάβω καλύτερα τον ηµήτρη, εµένα, το τι κουβαλάµε. Πάντως, αν βασανίζεστε κι εσείς από παρόµοια θέµατα και δείτε στον ύπνο σας, ή ακόµα και στον ξύπνιο σας, µια πρόκληση σαν την παρακάτω, µη διστάσετε δώστε της τρεις κλωτσιές στα σκοτεινά! ιαβάστε. - Να λοιπόν που συναντιόµαστε Σωκράτη. Ένα αντικείµενο µαζικής αναφοράς συναντά ένα υποκείµενο µαζικής αναφοράς. 1

3 Σ- Πράγµατι ηµήτρη αναφέρονται σε σένα τόσο συχνά, τόσοι πολλοί άνθρωποι δίχως να σε γνωρίζουν προσωπικά αλλά επειδή αποτελείς µια διαρκώς αυξανόµενη περίπτωση στην αχανή πλέον κατηγορία των άνεργων πτυχιούχων. - Στη δική σου την περίπτωση πάλι δάσκαλε οι άπειρες αναφορές σε σένα είναι πάντα ονοµαστικές και έχεις πάντα τη θέση του υποκειµένου, αυτού που έκανε, που είπε, που φιλοσόφησε, που άλλαξε. Ενώ εγώ είµαι το αντικείµενο, αυτό που υφίσταται, αυτό που παθαίνει. Σ- Σωστά, όµως η γνώση του ονόµατός µου δε συνοδεύεται απαραίτητα και από γνώση της διδασκαλίας µου. Η µεγάλη πλειοψηφία, αντιθέτως, µε επικαλείται µε ασυγχώρητη ευκολία, ειδικά σήµερα, ειδικά αυτή την εποχή. - Ε βέβαια. υστυχώς δεν έχει σηµασία το τι είπες αλλά η χρησιµότητά σου ως ο διασηµότερος αρχαίος Έλληνας καθώς προσφέρεις καταφύγιο ταυτότητας, εθνικής ταυτότητας, για την οποία υπάρχει τόσο µεγάλη ανάγκη ειδικά σήµερα, ειδικά αυτή την εποχή. Σ- Η υπερβολική διασηµότητα τα χωράει όλα αγαπητέ µου. Εύκολα συµπεράσµατα, πρόχειρες ερµηνείες, διεκδίκηση εκλεκτικής συγγένειας µόνο και µόνο λόγω κοινής καταγωγής. - Πολλοί Έλληνες θέλουν και απαιτούν να είναι έστω και µε το ζόρι απόγονοί σου! Από µια άποψη θα έπρεπε να νιώθεις περήφανος! Σ- Λες να είµαι τόσο αχάριστος τελικά; Σχεδόν κανείς δεν µε έχει διαβάσει στους πλατωνικούς διαλόγους, άρα σχεδόν όλοι µπορούν να µε χρησιµοποιούν στο εθνικό και γενεαλογικό τους δέντρο για να ενισχύσουν οποιοδήποτε επιχείρηµα. - Αν το καλοσκεφτείς, παρόµοιο πρόβληµα αντιµετωπίζω κι εγώ ως ο άνεργος πτυχιούχος, δηλαδή ως ο πιο διάσηµος ανώνυµος. Αν και κανείς δε µε γνωρίζει όλοι έχουν να πουν κάτι για την περίπτωσή µου, χωρίς εγώ να µπορώ να αντικρούσω µια άποψη αν έκρινα ότι µε αδικεί. 2

4 Σ- Ποιο επιχείρηµα θα ήταν άδικο για σένα; Το να ισχυριστεί κανείς ότι σήµερα πλέον δε αξίζουν οι σπουδές από τη στιγµή που το πτυχίο είναι και επισήµως άχρηστο; - Μµµ ναι σίγουρα κι αυτό αλλά και κάτι άλλο που ξεφεύγει από τη µεγάλη κατηγορία των νέων που έχουν αποκτήσει ένα πτυχίο οποιασδήποτε κατεύθυνσης, κάτι που έχει να κάνει µε τις θεωρητικές σπουδές ειδικότερα. Σ- Ποιος θα ήταν ο άδικος ισχυρισµός εδώ; - Ακόµα κι αν δε διατυπώνεται ευθέως, όλοι υποθέτουν ότι παραµένω και θα παραµείνω άνεργος διότι, πέραν της κρίσης που, ως ακραίο φαινόµενο, έχει ανυπολόγιστες ζηµιές για την αγορά και τα επαγγέλµατα, διέπραξα κι εγώ το δικό µου προπατορικό αµάρτηµα. Ασχολήθηκα δηλαδή µε τις θεωρητικές επιστήµες, εποµένως οι επαγγελµατικές µου δυσκολίες ήταν και θα είναι αποτέλεσµα και δικών µου λανθασµένων επιλογών, πέραν της κρίσης. Σ- Εσύ τι λες πάνω σε αυτό; Συµφωνείς µε αυτή την άποψη; Τους δίνεις έστω ένα µικρό δίκιο; - Αυτό στο οποίο είµαι καλός είναι η έρευνα και το γράψιµο που ουσιαστικά προϋποθέτουν ως ικανότητα την αναλυτική και συνθετική σκέψη. Η ικανότητα τελικά σε κάτι δεν αποτελεί ούτε σωστή ούτε λανθασµένη επιλογή, διότι δεν αποτελεί καν επιλογή. Είναι δώρο. Είναι έτσι. Σ- Έξυπνη αλλά πολύ νηφάλια απάντηση για µια τόσο αγχωµένη εισαγωγή. - Τι εννοείς; Σ- Η πρώτη σου κουβέντα ήταν να περιγράψεις τον εαυτό σου σε σχέση µε τους άλλους ως αντικείµενο µαζικής αναφοράς. Θα µπορούσε να ήταν απλά και µόνο µια διαπίστωση, όµως συνέχισες µε τις υποτιµητικές σκέψεις που γίνονται για τις σπουδές σου, εποµένως και για σένα τον ίδιο. Η εικόνα των άλλων λοιπόν σε 3

5 επηρεάζει και σε ενοχλεί τόσο ώστε να µη µε πείθεις ότι σου αρκούν τσιτάτα του τύπου «το ταλέντο δεν είναι σωστό ή λάθος, είναι έτσι». Είναι έτσι; - Η απάντησή µου ήταν σίγουρα το αντίπαλο δέος για όσους θεωρούν τις θεωρητικές σπουδές και την κλίση σε αυτές περιττό προνόµιο. Από την άλλη δεν πρόκειται µόνο για µια απάντηση αλλά για µια άποψη στην οποία πιστεύω ούτως ή άλλως, ακόµα κι αν δε χρειαζόταν να τη χρησιµοποιήσω ως αντίλογο. Το να εξελίσσεται κανείς σε ό,τι είναι καλός θα βγει και σε καλό αργά ή γρήγορα, παρά τις δυσκολίες της κρίσης. Το ξέρω ότι η εικόνα που σχηµατίζουν οι άλλοι για εµάς µας νοιάζει περισσότερο από όσο παραδεχόµαστε, οπότε ναι, επηρεάζοµαι κι εγώ αλλά νοµίζω ότι το ελέγχω αρκετά καλά. Υπάρχει θυµός, υπάρχει και πίστη. Σ- Κι ως ποιο βαθµό σε ενοχλεί το γεγονός ότι χρεώνουν και εσένα µε ένα µερίδιο ευθύνης που δεν βρίσκεις και δεν θα βρεις εύκολα δουλειά ηµήτρη; - Χµµ µε ενοχλεί τόσο ώστε να αναρωτιέµαι για ένα πράγµα. Πώς γίνεται και η σοβαρή έρευνα σχετικά µε το απόλυτο υποκείµενο µαζικής αναφοράς να µη δηµιουργεί θετικούς συνειρµούς στην αγορά. Έχω ακούσει πολλές φορές να σε επικαλούνται ως εθνική και πολιτιστική άµυνα απέναντι στους Γερµανούς αλλά και σε κάθε άλλη υπαρκτή ή φανταστική ευρωπαϊκή ειρωνεία και εµπαιγµό για την ελληνική κρίση. Όσο έντονα κι αν αποτελείς µέρος της εθνικής µας ταυτότητας, τόσο δεν χρειάζεται να ασχολούµαστε µαζί σου περαιτέρω! Μόνο σε µένα φαίνεται παράδοξο; Σ- Μα όποιο µεγάλο όνοµα της Ιστορίας αποτελεί αναπόσπαστο και πολύτιµο κοµµάτι µιας εθνικής ταυτότητας είναι ακριβώς αυτό που δεν πρέπει να αγγίζεται και να ερευνάται. Για να έχει αναλάβει, ερήµην του τις πιο πολλές φορές, αυτό τον ρόλο θεωρείται σηµαντικό να επιζεί µόνο ως όνοµα, ως ταµπού. - Να σου πω κι άλλο ένα σύγχρονο παράδοξο εµπνευσµένο από εσένα; Πριν πολλούς αιώνες λοιπόν είχε τεθεί το ερώτηµα σε µια κουβέντα σου µε τον Γοργία αν η ρητορική πρέπει να λογίζεται για νόµιµη τέχνη. Για να αποδείξεις τότε ότι η ρητορική δεν είναι αληθής τέχνη, γιατί αποσκοπεί µόνο στην εξαπάτηση, τη συνέκρινες µε αναγνωρισµένες τέχνες όπως την ιατρική, την αστρονοµία, τη 4

6 λογιστική, για να τονίσεις την τεράστια διαφορά. ες λοιπόν την ειρωνεία. Η εποχή της κρίσης επανέφερε ακριβώς την ίδια σχέση σύγκρισης µε τον υποτιµηµένο όρο να είναι οι θεωρητικές επιστήµες εν γένει. Επειδή δεν προσφέρουν την ξεκάθαρη επαγγελµατική ταυτότητα άλλων κλάδων, και γι αυτό το λόγο είναι ελάχιστα αξιοποιήσιµες, βλέπω ότι εντέλει δεν αντιµετωπίζουν την απαξίωση µόνο από την αγορά αλλά κι από την ίδια την ανθρώπινη συνείδηση. Αφού δε µοιάζουν µε την ιατρική, την αστρονοµία ή τη λογιστική δεν είναι τίποτα. Σ- Πιστεύεις ότι τώρα έπαψαν να είναι εµπορικά αξιοποιήσιµες; Η απαξίωσή τους δηλαδή είναι προϊόν της κρίσης; Αφού, όπως ο ίδιος παραδέχτηκες, δεν προσφέρουν έτσι κι αλλιώς σαφή επαγγελµατική ταυτότητα και απορρόφηση γιατί λες ότι η οικονοµική κρίση τις έβαλε στη θέση του υποτιµηµένου όρου; - Όχι δεν ισχυρίζοµαι ότι µόνο τα δύο, τρία τελευταία χρόνια οι επιστήµες αυτές έπαψαν να είναι εξαργυρώσιµες εµπορικά. Πάντα αντιµετώπιζαν προβλήµατα. Όµως αυτά απογειώθηκαν µε την κρίση, γι αυτό και η ακραία συνέπεια, όπως ανέφερα και πριν, είναι η ολοσχερής απαξίωσή τους στη συνείδηση του κόσµου. Σ- Κοίταξε, αν και στην εποχή µου δεν υπήρχαν οι θεωρητικές σπουδές όπως υπάρχουν σήµερα, η φιλοσοφία τουλάχιστον πλήρωσε από αρκετά νωρίς ένα υποτιθέµενο γενετικό λάθος. Μη µε ρωτήσεις πώς το ξέρω αλλά κι ο ίδιος ο Αριστοτέλης, που την ασκούσε κατά κόρον, είχε τονίσει στα «Ηθικά Νικοµάχεια» ως βασικό της χαρακτηριστικό το µη χρησιµοθηρικό - Προσθέτοντας επίσης ότι είναι η µόνη ελεύθερη µεταξύ των επιστηµών. Το θυµάµαι αυτό το χωρίο Εµένα µου είναι ξεκάθαρο το όφελος των σπουδών που ακολούθησα, από το πώς διαβάζω µια εφηµερίδα ή παρακολουθώ ένα δελτίο ειδήσεων µέχρι το τι σκεφτόµαστε, πώς σκεφτόµαστε, τι µπορούµε να σκεφτούµε Σ- Εντάξει ηµήτρη, πες µου τώρα το «αλλά» σου. - Να, πιάνω τον εαυτό µου να νιώθει κάπως αµήχανα στην άµεση ή έµµεση υπενθύµιση ότι ασχολούµαι µε µια άχρηστη γνώση. Το αποτέλεσµα είναι να νιώθω και ενοχές που το µυαλό µου λειτουργεί καλά µόνο σε αυτό το πεδίο και δεν είχα 5

7 κάποια πιο πρακτική κλίση σε κάτι, όπως στις θετικές ή τις τεχνολογικές επιστήµες ή τέλος πάντων κάπου αλλού στην ιατρική, την αστρονοµία ή τη λογιστική! Πρώτη φορά ακούω τον εαυτό µου να λέει όλα αυτά! Και αυτές τις σκέψεις µόνο από την κρίση και µετά τις έχω κάνει. Ποτέ πιο πριν. Σ- Από την αρχή της κουβέντας µας είσαι αµυντικός, όχι µόνο απέναντι σε µένα, µα κυρίως απέναντι σε σένα και στους φόβους σου. Νοµίζω µάλιστα πως νιώθεις διπλή ενοχή. Μια για το ότι, όπως λες, δεν είχες έφεση σε κάτι πιο χειροπιαστό και αποδεκτό και ταυτόχρονα άλλη µια επειδή κάνεις αυτή τη σκέψη. Κανονικά δε θα έπρεπε να έχεις αµφιβολίες για την κατεύθυνση που ακολούθησες και σου είναι πολύ δύσκολο να το συζητάς. Είναι έτσι; - Είναι πολύ έτσι, είναι ακριβώς έτσι. Καµιά φορά νιώθω σαν τον πιστό που φοβάται να παραδεχτεί ότι η άλλη ζωή στον παράδεισο, ως η επιβράβευση των στερήσεών του στην επίγεια, δεν τον πείθει και πολύ τελικά. Αµέσως αισθάνεται τύψεις γι αυτό και νιώθει ότι προδίδει την πίστη του. Είναι όµως και κάτι άλλο που συµβαίνει ταυτόχρονα µέσα του. Νιώθει ένοχος διότι βρίσκει έτσι τον εαυτό του ανεπαρκή και ανίκανο να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της θρησκείας του. Ενώ έχει ήδη στερηθεί πολλά, τα βάζει µε τον εαυτό του που καταστρέφει την πρόοδό του µε τις αµφιβολίες. Έτσι κι εγώ, αποζητώ ενδόµυχα το ναρκισσισµό που έρχεται ως η επιβράβευση και ο παράδεισος να θεωρούµαι καλός ερευνητής και επιστήµονας. Να νιώθω ξεχωριστός επειδή αποδεικνύοµαι ικανός να ανταποκριθώ στις απαιτήσεις και στην πειθαρχία της συνεχούς, καθηµερινής έρευνας. Πώς να µη νιώθω λοιπόν διπλά ένοχος όταν πιάνω τον εαυτό µου να δυσανασχετώ µε ό,τι καταπιάνοµαι και να εύχοµαι να είχα κλίση κάπου αλλού; Κάπου λιγότερο προβληµατικά; εν είναι προδοσία αυτό; Σ- Θα φτάσουµε κι εκεί Συνέχισε. - Το ξέρω ότι πολλοί ικανοί άνθρωποι πέφτουν στην παγίδα της κρίσης να νιώθουν άχρηστοι, όµως ούτε θέλω ούτε πρέπει να παρηγορηθώ µε αυτή τη γενικευµένη κατάσταση και να αφεθώ στη δίνη της. Με τροµάζει να ψάχνω πηγές, κείµενα, σπάνιες εκδόσεις σε βιβλιοθήκες και σε βάσεις δεδοµένων, να κουράζοµαι και να µου αρέσει η διαδικασία, να νιώθω µεγάλη ικανοποίηση όταν παράγω 6

8 καινούρια πληροφορία και νόηµα για το θέµα που ερευνώ και ταυτόχρονα να ραδιουργούν στο κεφάλι µου όλες αυτές οι ενοχές και φοβίες. Ασυναίσθητα, αντιµετωπίζω το γνωστικό µου αντικείµενο σαν να είναι άνθρωπος µε σκέψη, επιθυµίες, βούληση, κρίση ο οποίος µε εµπιστεύτηκε κι εγώ τον προδίδω. Σαν να είναι γυναίκα µε σάρκα και οστά που µε θέλει και µε αγαπά, µε κρίνει άξιο να µου δοθεί και αντί να το απολαύσω και να της ανταποδώσω την αφοσίωση που ο ίδιος διαλαλώ ότι αισθάνοµαι, χάνω χρόνο στο να αναρωτιέµαι µήπως δεν της είµαι αρκετός, µήπως δεν είµαι αρκετά όµορφος, ενδιαφέρων, πλούσιος ή, ακόµα χειρότερα, µήπως εκείνη τελικά δεν είναι αρκετά καλή για µένα. Ως θεατές στην πλοκή µιας τέτοιας ταινίας θα λέγαµε ότι ο ήρωας µάλλον δεν την αγαπά αρκετά αφού βάζει από µόνος του ανύπαρκτα εµπόδια. Ε, λοιπόν αισθάνοµαι να συµβαίνει το ίδιο και στη σχέση µου µε το ερευνητικό µου αντικείµενο. Φαντάζοµαι πως µε παρακολουθεί και απογοητεύεται από τη στάση µου. Απ ό,τι φαίνεται η κρίση θα καθορίζει τον τρόπο ζωής µας για πολλά χρόνια ακόµα. Τι σηµαίνει αυτό λοιπόν; Ότι θα περιµένω πότε θα τελειώσει για να ανακτήσω την πίστη στον εαυτό µου και στα ενδιαφέροντά µου; Σ- Κοίτα, όσες φορές κι αν προλογίζεις τις εξοµολογήσεις σου µε φράσεις όπως «φοβάµαι ότι», «µε τροµάζει που», πιστεύοντας ότι η σχέση σου µε τον εαυτό σου διαταράσσεται τώρα, λόγω της κρίσης, εµένα δεν µε πείθεις τελικά. Ναι, τώρα είναι που φοβάσαι γιατί τώρα είναι που µιλάς ανοιχτά για ό,τι σε απασχολεί. Όµως πιστεύω ότι οι ανασφάλειές σου, η έλλειψη αυτοπεποίθησης ήδη προϋπήρχαν, ήδη είχαν βαθιές ρίζες µέσα σου και αυτό που συµβαίνει τώρα είναι ότι σε τροµάζει η εικόνα του δέντρου. - Τι θες να πεις; Σ- Θέλω να πω ότι όσοι άµεσα ή έµµεσα σε κάνουν να νιώθεις ότι δεν κάνεις και τίποτα σπουδαίο στη ζωή σου, οι υποψήφιοι εργοδότες που δεν θα προτιµήσουν έναν «θεωρητικό», οι άνθρωποι στις παρέες που θα εκφράσουν την απορία τους για την ύπαρξη των σπουδών σου, πόσο µάλλον και για το ότι τις ακολούθησες κιόλας, όλα αυτά τα γνωστά και φανταστικά πρόσωπα πιστεύεις κατά βάθος ότι έχουν δίκιο. Πιστεύεις ότι η αναλυτική και συνθετική σου σκέψη, οι ερευνητικές σου ικανότητες δεν είναι τόσο σηµαντικές δεξιότητες από τη στιγµή που δεν θα σου είναι χρήσιµες 7

9 πρακτικά. Τα πιο απαιτητικά διαβάσµατα και οι δύσκολες θεωρίες θα µπορούσαν να αποτελούν µέρος του ελεύθερου χρόνου σου, αν δεν µπορούσες να τα αποχωριστείς, και όχι της καθηµερινότητάς σου συστηµατικά. Μου φαίνεσαι µετανιωµένος για τις επιλογές σου, σαν να νιώθεις εγκλωβισµένος σε µια γνώση χωρίς αντίκρισµα. Όταν είπες προηγουµένως ότι η ικανότητα σε κάτι δεν αποτελεί επιλογή µάλλον αποσιώπησες το ότι ήταν στο χέρι σου να αποφασίσεις αν θα καλλιεργούσες τη δική σου, πόσο εντατικά θα ασχολιόσουν µαζί της ή αν θα την αγνοούσες παντελώς. - Βγάλε τα σανδάλια σου να ξαποστάσεις δάσκαλε γιατί έτρεξες πολύ και έβγαλες βιαστικά συµπεράσµατα. Αν νιώθω, όπως λες, εγκλωβισµένος στην έρευνα και στο γράψιµο, µη µπορώντας να στραφώ κάπου άλλού, τότε θα ήµουν καθαρά διεκπεραιωτικός στον τρόπο που δουλεύω. Αντιθέτως, είµαι καλός ερευνητής όπως ήδη ξέρεις, αποδεδειγµένα καλός. Αν δεν είχα τη δύναµη να αλλάξω τελείως κατεύθυνση και να ξεκινήσω από την αρχή, θα φρόντιζα να παραδώσω τουλάχιστον µια αξιοπρεπή ερευνητική δουλειά για να µην γελοιοποιηθώ εντελώς και να πάρω το δίπλωµα µιας και θα είχα φτάσει τόσο κοντά. Η στάση µου όµως είναι εντελώς διαφορετική αν αναλογιστείς τον κόπο, τον χρόνο αλλά και το χρήµα που έχω δώσει όλον αυτό τον καιρό ειδικά αυτό τον καιρό. ε σου περνά απ το µυαλό ότι οι φοβίες και τα άγχη µου δεν είναι παρά ο παραµορφωτικός καθρέφτης της κρίσης η οποία χτυπά ακριβώς στη σχέση του ανθρώπου µε τον εαυτό του; Και ίσα-ίσα που µόλις πριν λίγο είπα ότι δε θέλω να καταθέσω τα όπλα και να περιµένω πότε θα τελειώσει για να ξαναβρώ τον εαυτό µου. Τίποτα δεν άκουσες απ όσα είπα Σ- Τα άκουσα όλα αγαπητέ, µόνο που τα ερµήνευσα τελείως διαφορετικά απ ότι περίµενες και ήλπιζες. Τα αποτελέσµατα της δουλειάς σου µπορεί όντως να είναι αξιόλογα, µα δεν αρκεί αυτό. Είτε η αποδοτικότητά σου είναι υψηλή λόγω του επιστηµονικού ναρκισσισµού στον οποίο αποβλέπεις ως επιβεβαίωση, είτε βρίσκεις πράγµατι ενδιαφέρον το θέµα µε το οποίο καταπιάνεσαι, τίποτα δεν µπορεί να υποτιµήσει τη σοβαρότητα των ανασφαλειών που έχεις. Χρησιµοποιείς την κρίση ως άλλοθι για να δικαιολογήσεις και να συγκαλύψεις ταυτόχρονα την έλλειψη αυτοεκτίµησης, που έτσι κι αλλιώς σε χαρακτηρίζει, δίνεις δηλαδή στην κρίση τον ρόλο του αποκλειστικού υπαίτιου για την ψυχολογική σου αστάθεια. 8

10 Εγώ πιστεύω ότι η κρίση σε έφερε αναγκαστικά αντιµέτωπο µε φοβίες και ανασφάλειες ήδη προϋπάρχουσες και απωθηµένες. Με την κρίση στήθηκε η κατάλληλη σκηνή για να αποκτήσουν φωνή µέσα σου αυτά τα δυσάρεστα συναισθήµατα, να διεκδικήσουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη σκέψη σου και να πουν «Λήψη πρώτη, πάµε!» εν είσαι ούτε έφηβος, ούτε εικοσάρης για να δικαιολογούνται τόσο έντονες µεταπτώσεις και αµφιθυµίες. Για να εύχεσαι µετά από τόσα χρόνια σπουδών να είχες άλλες κλίσεις, για να συντηρείς µέσα σου τόση ποσότητα ενοχής και για να βγάζεις ένα αίσθηµα απογοήτευσης για τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά σου, δεν είναι η κρίση που σου κλέβει την αυτοεκτίµηση. Η σχέση σου µε τον εαυτό σου ηµήτρη είχε από την αρχή πολλά κενά. Αλήθεια, πόσο αγαπούσες ως παιδί τη µητέρα σου; - Σε έφερα στο όνειρό µου για να σου ζητήσω βοήθεια και εσύ µε αντιµετωπίζεις µε τόση ψυχρότητα και αλαζονεία Εγώ ήθελα στήριξη από σένα, το µεγάλο δάσκαλο και εσύ το µόνο που κάνεις είναι να µε απελπίζεις πιο πολύ! Σ- Αυτό που θες ουσιαστικά από µένα είναι να σου πω πόσο καλός είσαι και να φανείς δυνατός στους δύσκολους καιρούς που ζεις. εδοµένων όµως των προβληµάτων της εσωτερικής σου ισορροπίας, τα οποία ούτε ήρθαν µε την κρίση, ούτε και θα φύγουν µαζί της, δεν πρόκειται να σου χαϊδέψω τα αυτιά. Πρέπει να δεις τι θα κάνεις γιατί µεγαλώνεις και οφείλεις να πατάς σε ένα γερό έδαφος αυτοεκτίµησης, διαφορετικά θα εθιστείς στην απελπισία και στην ήττα και θα είσαι πάντα ο χαµένος. Σε αυτή τη µάχη είσαι µόνος. - Το αξίζω να µου χαϊδέψεις τα αυτιά! Κουράζοµαι, πονάνε τα µάτια µου στον υπολογιστή, ξενυχτάω, είσαι υποχρεωµένος να µε παινέψεις και να µου δώσεις δύναµη! Σ- εν είµαι µηχανή παροχής αυτοεκτίµησης. Αν δεν τα έχεις καλά µε τον εαυτό σου σε ό,τι ηθεληµένα αφιερώνεις το µεγαλύτερο µέρος του χρόνου σου δεν θα σε πείσω εγώ να δεις µε άλλο µάτι ούτε το αντικείµενό σου, ούτε και τον εαυτό σου κατ επέκταση. 9

11 - Παραµένεις όσο δογµατικός ήσουν και στους πλατωνικούς διαλόγους! Τόσο αρνητικός στο να δεχτείς µια άλλη άποψη ή να αλλάξεις τη δική σου Αλλά έπρεπε να το περιµένω ότι δεν θα µε βοηθούσες! Θες να µε κάνεις να πιστεύω τα χειρότερα για τον εαυτό µου για να µε τιµωρήσεις επειδή όλους αυτούς τους µήνες σε διαβάζω και ερµηνεύω τα λεγόµενά σου µε κριτικό τρόπο! Έχεις θυµώσει µαζί µου επειδή κάνω πολλές αναφορές στη διπλωµατική µου για τους τρόπους µε τους οποίους παγιδεύεις τους συνοµιλητές σου και τώρα θες να παγιδεύσεις και µένα! Σ- Μόλις µου έδωσες άλλη µια απόδειξη ότι έχω δίκιο που πιστεύω ότι χρησιµοποιείς την κρίση ως καµουφλάζ για να κρύψεις και να ξεγελάσεις τα βαθύτερά σου τραύµατα. Όπως ρίχνεις στην κρίση όλη την ευθύνη, έτσι µόλις τώρα έκανες το ίδιο και µαζί µου επειδή σου λέω ό,τι δεν θες να ακούσεις. Με χρέωσες µε εµπάθεια και κακή πρόθεση, πάλι φόρτωσες ευθύνες κάπου αλλού. - Θες ένα πιο λογικό επιχείρηµα για να σου αποδείξω ότι έχεις λάθος; Θες το προφανές; Είσαι νεκρός εδώ και τόσες χιλιάδες χρόνια, όχι µόνο δεν είσαι παιδί της κρίσης, µα ούτε καν των παλαιότερων αιτιών που συνέβαλαν στη γέννησή της. Όσο ψύχραιµα κι αν µπορείς να τη διαβάσεις σου είναι αδύνατον να συναισθανθείς και να κατανοήσεις πλήρως την εκφυλιστική της δράση και την ευκολία µε την οποία µετατρέπει την καθηµερινότητα σε µια εικοσιτετράωρη µάχη µε την κατάθλιψη. Ό,τι και να πεις λοιπόν για την κρίση θα είναι µόνο η εκλογικευµένη της µορφή και όχι η βιωµατική. Μη βιαστείς πάλι να συµπεράνεις ότι σε κατηγορώ επειδή έζησες σε µια ριζικά διαφορετική κοινωνία. Αυτό που µε ενοχλεί είναι η σιγουριά µε την οποία λες ότι την χρησιµοποιώ ως καµουφλάζ, αγνοώντας και παραβλέποντας την ρεαλιστικά καταστροφική της επίδραση σε κάθε ανθρώπινο ψυχισµό. Σ- Πώς και δεν το έλαβες αυτό υπόψη σου πριν µε καλέσεις στο όνειρό σου; Πώς µου µιλούσες για τις συνέπειες της κρίσης µέσα σου ενώ ήξερες ότι δεν µπορώ να συµπάσχω; - Το µόνο που ήθελα ο βλάκας ήταν µια επιβεβαίωση, έναν καλό λόγο από το Σωκράτη! Είχα ανάγκη από ενθάρρυνση, αισιοδοξία και ελπίδα νόµιζα πως όλα αυτά 10

12 δεν προϋπέθεταν απαραίτητα την πρόσφατη γέννησή σου. εν έπρεπε να απευθυνθώ σε σένα Σ- Έχεις την εντύπωση ότι ένας ψυχαναλυτής, παραδείγµατος χάριν, πρέπει να έχει ζήσει κι ο ίδιος επακριβώς όλα τα προβλήµατα του εκάστοτε ασθενούς για να κριθεί ικανός να τον βοηθήσει; Είπες ότι στράφηκες σε µένα καθώς δεν αποτελούσε εµπόδιο η εποχή µου, ούτε έπρεπε να µεταφερθώ µε καµιά χρονοκάψουλα στη δική σου. Ακριβώς µε τους ίδιους όρους λοιπόν άκουσα κι ερµήνευσα τα όσα µου εξοµολογήθηκες, δηλαδή σε προσωπικό επίπεδο, θεωρώντας κι εγώ εξίσου περιττή µια ταύτιση των εποχών µας. Το να έχεις τόσο έντονες αµφιβολίες για την αξία σου, για το ποιος είσαι, ποιος θα ήθελες ή ποιος θα έπρεπε να θέλεις να είσαι, είναι µια ψυχολογική κατάσταση που δεν κάνει πραξικόπηµα στην ψυχή σου. Αντιθέτως, ήταν πολλές οι αφορµές και οι αιτίες που της επέτρεψαν να εισβάλλει, να αναπτυχθεί και να εδραιωθεί µέσα σου. Αν φοβάσαι που βλέπεις τον εαυτό σου να κάνει όλες αυτές τις δυσάρεστες σκέψεις είναι γιατί σου είναι ήδη οικείες, τις γνωρίζεις από παλιά αλλά πίστευες ότι τις διατηρούσες σε λανθάνουσα µορφή και πράγµατι δεν θα αντιµετώπιζες πρόβληµα αν η κρίση δεν σε ανάγκαζε να αναµετρηθείς µαζί τους στα ίσια. Βάλτο καλά στο µυαλό σου. εν υπάρχουν δύο ηµήτρηδες, ο ηµήτρης πριν την κρίση και ο ηµήτρης µετά την κρίση, σαν να είναι δυο εντελώς διαφορετικοί και άγνωστοι µεταξύ τους άνθρωποι που τάχα εκπλήσσονται γνωρίζοντας αναγκαστικά ο ένας τον άλλον. - Υπάρχει όµως ο ηµήτρης που µετάνιωσε για την εµπιστοσύνη που σου έδειξε. Ξέρεις κάτι; Ακόµα κι αν έχεις δίκιο, ακόµα κι αν παίζω κρυφτό µε τον εαυτό µου και ανακαλύπτω µε δήθεν έκπληκτο και αποσβολωµένο φόβο τα άγχη και τις βαθιές µου ανασφάλειες εκεί ακριβώς όπου τις είχα επιµελώς κρύψει, είναι απάνθρωπο να µου το λες έτσι κατάµουτρα και ψυχρά χωρίς καµία τρυφερότητα και συµπαράσταση. Ναι κύριε Σωκράτη, είναι απάνθρωπο να µε βλέπεις ναυαγό σε ένα έρηµο νησί και πολύ φοβισµένο για το πώς θα καταφέρω να επιβιώσω και να µου λες «Για να φοβάσαι πάει να πει ότι θεωρείς τον εαυτό σου εκ των προτέρων ανίκανο να επιβιώσει υπό τις αντίξοες αυτές συνθήκες, άρα λυπάµαι, µα θα πρέπει να σε σκοτώσω για να µην προσπαθήσεις και παιδευτείς άδικα». Υποθέτω πως τις χιλιάδες αυτοκτονίες που έχουν συµβεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια της κρίσης τις χαρακτηρίζεις ως γενναίες και έντιµες πράξεις. Σίγουρα θα 11

13 επιβραβεύεις τους αυτόχειρες που φάνηκαν χρήσιµοι µε το να παραδεχτούν ότι είναι άχρηστοι και να δώσουν τέλος στη ζωή τους. Φαντάζοµαι ότι τους επισκέφτηκες όλους στα τελευταία τους όνειρα, δεν µπορεί να µην εµφανίστηκες! Ακόµα και η αυτοκτονία θέλει τον εµψυχωτή της, έτσι δεν είναι δάσκαλε; Φεύγεις; Πού πας; Τώρα φεύγεις; ειλία είναι αυτό δάσκαλε! Αυτό δηλαδή για το οποίο µε κατηγορείς! Τι σου συµβαίνει; εν µπορείς να αντιµετωπίσεις τον αντίλογο ενός δειλού; Φύγε, αλλά να ξέρεις ότι θα έρθω να σε βρω στα δικά σου όνειρα για να σου αποδείξω ότι έκανες λάθος! Λάθος! Λάθος! Γύρνα πίσω να στο αποδείξω τώρα! Γύρνα! 12

14 Παρέµβαση Ζήτησα από τη συγγραφέα λίγο χώρο στο διήγηµά της και, αφού µου τον παραχώρησε ευγενικά, θα σας πω κάποια πράγµατα για τη στάση που τήρησα απέναντι στον ηµήτρη κατά τη διάρκεια της κουβέντας µας. εν πρόκειται σε καµία περίπτωση για άνθρωπο άχρηστο ή χαµηλών προσδοκιών ή περιορισµένων ικανοτήτων. εν πίστευα λοιπόν αυτά που του είπα, πίστευα όµως στο σκεπτικό που µε ώθησε να τα πω και στο σκοπό όπου απέβλεπα. Όσοι φοιτητές των θεωρητικών επιστηµών παίρνουν τις σπουδές τους στα σοβαρά, µελετούν και ερευνούν, έχουν ήδη προφανώς το µικρόβιο της ανάλυσης. Ωστόσο, µε τον καιρό, µε το διάβασµα και τις γνώσεις που αποκτούν συµπεριφέρονται κάπως σαν τους φοιτητές της ιατρικής που ταυτίζουν κάθε περιστασιακή και ασήµαντη αδιαθεσία τους µε τα συµπτώµατα της πιο σπάνιας και σοβαρής αρρώστιας. Οµοίως και οι «θεωρητικοί» εφαρµόζουν στον εαυτό τους κάθε φιλοσοφική, κοινωνική, ψυχαναλυτική θεωρία που αναλύει τον άνθρωπο σε σχέση µε τον εαυτό του και το περιβάλλον του. Ερµηνεύουν δηλαδή τις αντιδράσεις, τις σκέψεις τους, τους φόβους και τις πράξεις τους µε βάση τις γοητευτικότερες και πιο πειστικές θεωρίες που µελετούν. Η «κακή συνήθεια» του ηµήτρη να στρέφει την ανάλυση στον ίδιο έχει διπλή λειτουργία: από τη µια προσπαθεί να γνωρίζει καλύτερα και εις βάθος τον εαυτό του, αποβάλλοντας όσο είναι δυνατόν κοινωνικά στερεότυπα, από την άλλη υπερβάλλει νοµίζοντας ότι έχει ενδόµυχα συναισθήµατα και σκέψεις επειδή έτσι λειτουργεί ο ανθρώπινος ψυχισµός σύµφωνα µε τον τάδε και τον δείνα. Το κακό είναι πως η αυτοανάλυσή του, όσο ανώδυνα και προβλέψιµα για την ηλικία του γινόταν, ανέβασε απότοµα όριο ταχύτητας και υπερβολής εν µέσω της κρίσης για τους ευνόητους και αυτονόητους λόγους. Κατά συνέπεια, χαρακτήρας, ενδιαφέροντα και κρίση κούµπωσαν πάνω του τόσο σφιχτά ώστε όλος ο αέρας που µάζευε µέσα του, καθώς δεν µπορούσε να ανασάνει, βγήκε από το στόµα του σαν κραυγή και το κακοφορεµένο ρούχο σκίστηκε. Τρόµαξε βλέποντας τον χείµαρρο της αυτοϋποτίµησης να ξυπνά από τη νάρκη και να έρχεται καταπάνω του και απευθύνθηκε σε µένα ζητώντας έναν σωτήρα, ένα τρυφερό κατσάδιασµα για τις ανοησίες που σκέφτεται και µια διδακτική παρότρυνση να πιστεύει στον εαυτό του και να µη χάνει το κουράγιο του. 13

15 Επέλεξα άλλο δρόµο. Θέλησα να τον ξαφνιάσω και να τον θυµώσω. Να διαφωνήσει τόσο πολύ µαζί µου, να γίνει τόσο έξαλλος ώστε να µε δει σαν εχθρό. Θέλησα να τον ταρακουνήσω και η έντονη αντίδρασή του σε όσα ξεστόµιζα µου επιβεβαίωσε ότι έπραξα σωστά που επέλεξα αυτή την τακτική. Χωρίς την κρίση, η ωρίµανση που θα ερχόταν φυσιολογικά µε τα χρόνια θα τον προφύλασσε και θα αυτοαναλυόταν µε περισσότερα φίλτρα λογικής. Επειδή όµως η κρίση είναι εδώ, πιο παρούσα από ποτέ, µε τα ύπουλα ψευδοερωτήµατα που θέτει και τα αδιέξοδα που προκαλεί, έπρεπε να τον θωρακίσω απέναντί της µε ένα ισχυρό σοκ. Ανυποµονώ να διαβάσω το τέλος του διηγήµατος όπου η φίλη του θα µας πει τι έγινε τις επόµενες ηµέρες µετά το όνειρο. 14

16 15