Ρν Άγρνο Κέζα Απφ Έλαλ Ιφγν Ρνπ Martin Heidegger 1

Transcript

1 Ρν Άγρνο Κέζα Απφ Έλαλ Ιφγν Ρνπ Martin Heidegger 1 Ν Heidegger κηιά γηα ην άγρνο ξεηά θπξίσο ζηα εμήο θείκελα: "Sein und Zeit" ("Δίλαη θαη Σξφλνο", 1927) 40, 68β, "Was ist Metaphysik?" ("Ρη είλαη Κεηαθπζηθε;", 1929), "Nachwort zu 'Was ist Metaphysik?'" ("Δπίινγνο ζην 'Ρη είλαη Κεηαθπζηθή;'",1943). Όκσο κηα ζπλνπηηθή παξνπζίαζε ησλ παξαπάλσ δηφινπ δελ ζα εμαληινχζε ην εχξνο απηνχ ην νπνίν ζηελ λφεζε ηνπ Heidegger ζπδεηείηαη ππφ ην φλνκα "Angst" ("Άγρνο"). Δπηγξακκαηηθά ζα ιέγακε φηη ην άγρνο ζπληζηά νξφζεκν ζηελ κεηάβαζε πξνο φ,ηη ν Heidegger νλνκάδεη der andere Anfang, ε άιιε απαξρή. Αλαθνξέο ζπγγεληθέο πξνο ην άγρνο ππάξρνπλ ζε ιέμεηο ηνπ φπσο Furcht, ηξφκνο, Abgrund, άβπζζνο: Gefahr, θίλδπλνο. Ζ πνιπζήκαληε εκπεηξία, ε νπνία αξρηθά ιέγεηαη κε ην φλνκα ηνπ άγρνπο, ζε δηαθνξεηηθέο επνρέο, κέζα απφ δηαθνξεηηθνχο δξφκνπο ηεο ζθέςεο ηνπ, απαληάηαη ζηα νλφκαηα Transzendenz, ππέξβαζε, Untergang, ρακφο, Verzicht, παξαίηεζε. Δδψ ζπκβαίλεη θάπνηε έλα άικα, Sprung, κηα ηξνπή, Kehre, πξνο ηελ άιιε λφεζε, das andere Denken. Νη ιέμεηο ηεο είλαη: Ρν Κεδέλ, Nichts, ην νπνίν ζπκπίπηεη κε ην Δίλαη, Sein, ε νληνινγηθή δηαθνξά, die ontologische Differenz, ε α-ιήζεηα, die Unverborgenheit, ην Κεηαμχ, das Zwischen, ε Γηάθξηζε, der Unterschied, ην Αλνηθηφ, das Offene, ην Γηαπγέο, die Lichtung, ην Ρεηξάπηπρν, das Geviert, ην Ππκβάλ, das Ereignis, φπνπ ην άγρνο κεηαιιάζζεηαη θαζαπηφ έηζη ψζηε, ηειηθά, λα ζπκπίπηεη κε ηελ αηδψ, Scheu, ηελ επθνξία, Heiterkeit. Γελ κπνξνχκε λα κηιήζνπκε επαξθψο γηα ην άγρνο ζηνλ Heidegger δίρσο λα 1 Ξξψηε δεκνζίεπζε ζην: Rollo May, Ρν Λφεκα ηνπ Άγρνπο, Θνδάλε Ρν θείκελν αλαζεσξήζεθε κε αθνξκή ηελ παξνχζα δεκνζίεπζε. 1

2 ιάβνπκε ππφςε καο ηελ ζπλφιε ηνπ λφεζε - θαη πάιη, κηιψληαο γηα κηα θαίξηα ιέμε ηνπ Heidegger, φπσο εδψ γηα ην άγρνο, κηινχκε αλαπφθεπθηα γηα ηελ ζπλφιε ηνπ λφεζε. Θαη πψο κπνξνχκε λα κηιήζνπκε γηα ην άγρνο ζηνλ Heidegger εκείο, ζηελ γιψζζα καο; Βέβαηα πξνυπνηίζεηαη ε κεηάθξαζε ησλ ιέμεσλ θαη ησλ λνεκάησλ ηνπ ζηα ειιεληθά. Όκσο ν ιφγνο ηνπ Heidegger είλαη βαζεηά ξηδσκέλνο ζηελ γεξκαληθή γιψζζα. Ζ απφπεηξα ηεο κεηάθξαζήο ηνπ είλαη κηα ππφζεζε άραξε. Όζν πηζηφηεξε θηινδνμεί λα είλαη, πξν πάλησλ ζηα θξίζηκα ζεκεία, ηφζν κεγαιχηεξε βία αζθεί επάλσ ζηελ κεηαθξάδνπζα γιψζζα. Θαη φκσο, κπνξψ λα πσ απφ ηελ δηθή κνπ πείξα, απηή ε απνηπρία άλνημε έλαλ δξφκν. Ωο έιιελφθσλν κε αλάγθαζε λα εγθαηαιείςσ θαηά έλαλ ηξφπν ηνλ Heidegger θαη λα ηνλ μαλαβξψ σο έλα, γηα λα ρξεζηκνπνηήζσ κηα έθθξαζε ηνπ Paul Celan, "κηιεηφ εζχ", έλα εζχ ζην νπνίν θαλείο θάπνηε κπνξεί λα κηιήζεη, κε ην νπνίν θαλείο θάπνηε κπνξεί λα ζπλνκηιήζεη. Ζ πξνθείκελε ιέμε ηνπ Heidegger είλαη: Angst. Ν Γηάλλεο Ρδαβάξαο, ζηελ κεηάθξαζή ηνπ ηνπ "Δίλαη θαη Σξφλνο", ηελ απνδίδεη σο "αγσλία". Ξξνηηκψ λα ηελ κεηαθξάζσ κε "άγρνο", φπσο άιισζηε έρεη θαζηεξσζεί ζηνλ ρψξν ηεο ςπρηαηξηθήο θαη ηεο ςπρνινγίαο. Ν ρψξνο απηφο δελ έρεη θακηά παξάδνζε ζηελ ειιεληθή γιψζζα. θίζηαηαη ελ πνιινίο παξαζηηηθά, κέζα απφ ηελ άθξηηε κεηάθξαζε ηεο επξσπατθήο θαη αγγινζαμσληθήο νξνινγίαο θαη ηελ αζπιιφγηζηε αλάιεςε ηνπ ζθεπηηθνχ ηεο. Ήδε απηφ απαηηεί απφ καο λ' αλαινγηζηνχκε ηελ ιέμε Angst θαη ην ιεγφκελφ ηεο εθ λένπ, αςτήν τη υοπά μέσα από τον λόγο τηρ ελληνικήρ γλώσσαρ. Νη ιέμεηο Angst θαη άγρνο έρνπλ πηζαλψο θνηλή εηπκνινγηθή ξίδα, ην αξραίν ειιεληθφ ΑΓΣΗ, ΑΓΣΝ. Νπσζδήπνηε ην ΑΓΣΗ αλήθεη ζηελ ίδηα ξίδα κε ηελ θαη ζήκεξα αθφκε θαζνκηινχκελε ιέμε "αγρηζηεία", αιιά θαη κε ηελ "αγρφλε". Ρη καο ιέλε απηέο νη αλαθνξέο γηα ην άγρνο; Δίλαη έλα εξψηεκα. Ρελ απάληεζε δελ 2

3 ηελ έρνπκε έηνηκε. Πηελ "νηθνγελεηαθή νκνηφηεηα", γηα λα ρξεζηκνπνηήζσ ίζσο απζαίξεηα κηα έθθξαζε ηνπ Wittgenstein, άγρνο-αγρηζηεία-αγρφλε αλήθνπκε φινη φζνη έρνπκε κεηξηθή γιψζζα ηελ ειιεληθή, θαη πάιη απηή ε ζπγγέλεηα καο είλαη μέλε. Αλ ηνχην καο θάλεη αλήζπρνπο, ηφηε ην άγρνο, σαν λέξη ελληνική πνπ ηελ ιέκε δίρσο λα μέξνπκε ηη ιέκε, γίλεηαη, κε κηα έθθξαζε ηνπ Heidegger, άξιο επωτήματορ. Ρη ελλννχκε φηαλ ιέκε "άγρνο"; Απηφ πνπ ιέεη ν θφζκνο; Απηφ πνπ δηαινγίδεηαη ε θηινζνθία; Απηφ πνπ παξαζηαίλεη ε ςπρνινγία θαη ε ςπρηαηξηθή; Απηφ πνπ δηαπηζηψλεη ε λεπξν-θπζηνινγία; Ρν άγρνο παξαζηαίλεηαη σο ςπρηθφ αίζζεκα, σο απφξξνηα ηεο ζχγρξνλεο ππαξμηαθήο αλεζηηφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ, σο θίλδπλνο δηάζπαζεο ησλ ακπληηθψλ κεραληζκψλ ζην "ςπρηθφ φξγαλν", σο έιιεηςε ηνπ γάκκα-ακηλν-βνπηπξηθνχ νμέσο ζηηο λεπξηθέο ζπλάςεηο. Ξαληνχ εδψ, ξεηά ή άξξεηα, μεθηλνχκε απφ ηελ εξψηεζε "Ρη είλαη ην άγρνο;" θαη απαληνχκε κε ηελ δηαηχπσζε ελφο νξηζκνχ ηνπ. Θαη ηη ζα πεη "νξηζκφο"; Απφ ηνλ Αξηζηνηέιε θαη έθηνηε ζ' έλαλ νξηζκφ παξαηίζεληαη, φπσο έρεη παξαδνζεί ζηα ιαηηληθά, genus proximum et differentia specificam, ην πξνζήθνλ γέλνο θαη ε εηδνπνηφο δηαθνξά. Δηζη ην άγρνο είλαη π.ρ. αίζζεκα (πξνζήθνλ γέλνο) πνπ ραξαθηεξίδεηαη π.ρ. απφ ζπγθεθξηκέλα ζσκαηηθά ζπκπηψκαηα (εηδνπνηφο δηαθνξά). Ν νξηζκφο ηνπ άγρνπο δελ κέλεη ζην άγρνο. Απνδίδεηαη ζ' έλα "γέλνο", π.ρ. "αίζζεκα", θαη δηαθνξνπνηείηαη σο πξνο άιια αηζζήκαηα, π.ρ. κε θξηηήξην ηα ζπλνδά ζσκαηηθά ηνπ ζπκπηψκαηα. Ν νξηζκφο ηνπ άγρνπο δελ κέλεη ζην άγρνο. Ρν άγρνο, σο άγρνο, παξαθάκπηεηαη. Ν νξηζκφο ηνπ άγρνπο ππεθθεχγεη ην άγρνο. Όκσο γηα ηνλ ζεξαπεπηή νη ππεθθπγέο, αθφκα θη απηέο, και πποπάντων αςτέρ, είλαη κνηξαίεο. Γηφηη ν ζεξαπεπηήο ζπλνκηιεί κε αλζξψπνπο γηα ηνπο νπνίνπο π.ρ. 3

4 ην άγρνο κπνξεί λα είλαη, ή λα γίλεη, ππφζεζε δσήο θαη ζαλάηνπ. Ν ζεξαπεπηήο, γηα λα αξζεί ζην χςνο κηαο ηέηνηαο πεξίζηαζεο, ρξεηάδεηαη λα βιέπεη ηα πξάγκαηα θαηαπξφζσπν. Ξξνο ηνχην, φπσο εηπψζεθε, νη ςπρνινγηθέοςπρηαηξηθέο παξαζηάζεηο ηνπ άγρνπο δελ επαξθνχλ. Σξεηάδεηαη, αθνχ αλαπφθεπθηα πεξάζεη απφ ηελ ςπρηαηξηθή θαη ηελ ςπρνινγία, λα μεράζεη πσο είλαη ςπρίαηξνο θαη ςπρνιφγνο θαη λα παξακείλεη αιεζηλφο απέλαληη ζ' έλαλ άλζξσπν ν νπνίνο, ζηελ ζπλνκηιία ηνπο, αλαδεηεί ηελ δηθή ηνπ αιήζεηα. Θαη πψο κπνξνχκε λα θζάζνπκε ζην άγρνο σο άγρνο; Δκείο ιέκε, ην άγρνο είλαη αίζζεκα, ην άγρνο είλαη ζήκα θηλδχλνπ, ην άγρνο είλαη λεπξνρεκηθή δηαηαξαρή. Ξαληνχ εδψ πξνρσξνχκε έλα βήκα πεξηζζφηεξν απ' φζν ρξεηάδεηαη. Ξξηλ απ' φια το άγσορ είναι άγσορ. Ρίπνηα πεξηζζφηεξν θαη ηίπνηα ιηγφηεξν. Ξξέπεη λα παξαηηεζνχκε απφ ηνπο πνηθίινπο νξηζκνχο ηνπ, πξέπεη λα θάλνπκε, κε κηαλ έθθξαζε ηνπ Heidegger, den Schritt zurück, ην βήκα πίζσ απ' απηνχο, πξέπεη λα ην ελλνήζνπκε ζηελ αιήζεηα ηνπ. Ξνχ θαη πφηε, είλαη ην άγρνο; Δδψ, ζε κηα "αγρψδε θαηάζηαζε"; Ρψξα, πνπ κε πηάλεη έλαο θφκπνο ζηνλ ιαηκφ θαη ηδξψλσ θαη ρηππά ε θαξδηά κνπ θαη λνκίδσ πσο ζα πεζάλσ; Όρη! Όια απηά γίλνληαη αηζζεηά ζπγθερπκέλα θαη δηάζπαξηα. Ξξψηα φηαλ έξζεη ην φλνκα, ην φλνκα θαη όσι ε δηάγλσζε, ζπι-ιέγνληαη, ζπγθεληξψλνληαη ζ' απηφ, θαζφηη ιέγνληαη ΔΛΗ ΝΛΝΚΑΡΗ, κε ένα φλνκα: άγρνο. Ρν άγρνο είναι φπνπ θαη φηαλ νλνκάδεηαη. Ρν άγρνο είλαη ελ νλφκαηί ηνπ. Ρν άγρνο νλνκάδεηαη, θαη έηζη κφλνλ είλαη. Ρν Δίλαη ηνπ δελ πξνθαιείηαη απφ ηίπνηε, απφ θαλέλαλ "αγρνγφλν παξάγνληα", απφ θαλέλα αίηην θαη θακηά θαηάζηαζε. Θαη ν άλζξσπνο δελ "θάλεη" άγρνο, φπσο ζπρλά ιέγεηαη. Θακηά εμήγεζε θαη θακηά εξκελεία ηνπ άγρνπο δελ θζάλεη πνηέ ζην άγρνο θαζαπηφ. Νδεγεί ζε θάηη άιιν, καθξηά ηνπ, θαη ηνλ άλζξσπν πνπ ην έρεη καθξηά απφ ηνλ εαπηφ ηνπ. 4

5 Θαη ηη κπνξνχκε λα πνχκε, εκείο νη ζεξαπεπηέο, εάλ δελ δηαγλψζνπκε θαη δελ εμεγήζνπκε θαη δελ εξκελεχζνπκε; πάξρεη ηίπνη' άιιν πνπ κπνξνχκε λα θάλνπκε; πάξρεη. Ρν ιέεη ν Ζξάθιεηηνο ζηελ αξρή ηεο απνζπαζκαηηθά παξαδεδνκέλεο γξαθήο ηνπ: (...) ΦΟΑΕΩΛ [ΔΘΑΠΡΝΛ] ΝΘΩΠ ΔΣΔΗ Κπνξνχκε λα ιέκε ηα πξάγκαηα φπσο έρνπλ. Αο δνθηκάζνπκε λα πνχκε ην άγρνο, φπσο έρεη. Ιέκε: Έρσ άγρνο. Ρν ιέκε. Ξξσηίζησο, ζηελ αιήζεηα ηνπ, ην άγρνο είλαη λόγορ. Θαη ηη ζα πεη "ιφγνο"; Ν ΙΝΓΝΠ, ζην ρζφλην ειιεληθφ ηνπ λφεκα, απαληάηαη εθπεθξαζκέλα ζηνλ Ζξάθιεηην. Έλα απφζπαζκα ην ιέεη, ηη ζα πεη ΙΝΓΝΠ: [...] ΔΛ ΞΑΛΡΑ [...] Ν ΙΝΓΝΠ δελ είλαη ε "γιψζζα" σο κηα ηδηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ κεηαμχ άιισλ. ΙΝΓΝΠ: ΔΛ ΞΑΛΡΑ. Έηζη π.ρ. ην ξνιφη, ην σξν-λόγιον: ην έλα, παζψλ ησλ σξψλ: ην εκεξν-λόγιο: ην έλα, παζψλ ησλ εκεξψλ. Ν ΙΝΓΝΠ, φρη πιένλ σο δεχηεξν ζπλζεηηθφ: Ρν έλα ησλ πάλησλ. Δμππαθνχεηαη φηη απηφλ ηνλ ιφγν θαλείο δελ ηνλ αθνχεη κφλν κε η' απηηά ηνπ θαη δελ ηνλ εθθέξεη κφλν κε ην θεθάιη ηνπ. Γηα πνην άθνπζκα θαη γηα πνην κίιεκα πξφθεηηαη εδψ, καο ην ιέεη έλα απφζπαζκα ηνπ Μελνθάλε: ΝΙΝΠ ΝΟΑΗ ΝΙΝΠ ΓΔ ΛΝΔΗ ΝΙΝΠ Ρ' ΑΘΝΔΗ Δδψ είκαη όλορ απηηά, είκαη όλορ κάηηα, είκαη όλορ ελλφεζε. Ν ΙΝΓΝΠ δελ είλαη γεληθά θη αφξηζηα "ε γιψζζα". Ν ΙΝΓΝΠ είλαη εθεί θαη κφλνλ εθεί φπνπ ν άλζξσπνο ππάξρεη ΝΙΝΠ. 5

6 ΔΛ ΞΑΛΡΑ. Ξνηα είλαη ηα ΞΑΛΡΑ, ηα νπνία ζηνλ ΙΝΓΝΛ ζπι-ιέγνληαη; Πηα απνζπάζκαηα ηνπ Ζξάθιεηηνπ αλαθέξνληαη: Άδεο Γηφλπζνο. Γνχινο Διεχζεξνο. Ζκέξα Λχρηα. Αλήθνξνο Θαηήθνξνο. Σεηκψλαο Θέξνο. Ξφιεκνο Δηξήλε. Ιηκφο Θνξεζκφο. Εσληαλφ Ξεζακέλν. Λέν Γεξαηφ. Λφζνο γεία. Θάκαηνο Αλάπαπζε. γξφ Μεξφ. Πην ΞΑΛΡΑ κηινχλ φζα εκείο παξαζηαίλνπκε σο εθάζηνηε αληίζεηα. Απηά, ζηνλ ΙΝΓΝΛ, δελ αληηηίζεληαη κεηαμχ ηνπο αιιά έξρνληαη θνληά ην έλα ζην άιιν, ελνχληαη: ΔΛ. Έπσονται κοντά το ένα στο άλλο θαη ζπγγελεχνπλ, σο κεηαμχ ηνπο μέλα θαη σο κεηαμχ ηνπο νηθεία. Πηελ γιψζζα καο ππάξρεη κηα ιέμε ζηελ νπνία ε ζπγγέλεηα μέλνπ θαη νηθείνπ ιέγεηαη ενί ονόματι: ΑΓΣΗΠΡΔΗΑ. Ν Ζξάθιεηηνο δελ ηελ αλαθέξεη. Όκσο ζηα απνζπάζκαηά ηνπ ζψδεηαη κηα άιιε ιέμε απφ ηελ ίδηα ξίδα, ΑΓΣ-, ε νπνία έρεη παξαδνζεί κεκνλσκέλε, δίρσο ζπκθξαδφκελα, θαη ε νπνία ζα κπνξνχζε λα νλνκάδεη ην πξνθείκελν. Ν Heidegger ζέηεη απηήλ ηελ ιέμε σο ηίηιν ελφο δηαιφγνπ ηνπ απφ ην 1945: ΑΓΣΗΒΑΠΗΖ ΑΓΣΗΒΑΠΗΖ. ΡνΑΓΣΗ- ηεο κηιά θαη ζήκεξα ζηελ ιέμε καο "αγρηζηεία". Γειψλεη ηελ ζπγγέλεηα αλάκεζα ζην μέλν θαη ζην νηθείν. Ζ ΒΑΠΗΖ, ην ξήκα ΒΑΗΛΩ, κηιά γηα "βήκαηα πξνο...". ΑΓΣΗΒΑΠΗΖ είλαη βήκαηα πξνο ηελ αγρηζηεία. Όκσο κέζα απφ ηελ ίδηα ξίδα κηιά θαη ην "άγρνο". Ρν ζπλαληνχκε εθεί φπνπ θαηλφηαλ πσο είρακε απνκαθξπλζεί απ' απηφ. Ιφγσ, ΙΝΓΩΗ ηεο ξίδαο ηνπ, ζηνλ ΙΝΓΝΛ ηεο ξίδαο ηνπ, ην άγρνο έρεη ζπιιέμεη ηα πάληα ζην ΔΛ ηεο αγρηζηείαο ηνπο. Όκσο, ην άγρνο, επηηειψληαο απηήλ ηελ ζπιινγή, παξακέλεη πηζηφ ζηελ ξίδα ηνπ θαη ζηνλ ΙΝΓΝΛ ηεο. Ξαξακέλεη ζηνλ εαπηφ ηνπ, κάιηζηα απνιήγεη θαηαξρήλ ζηνλ εαπηφ ηνπ, είλαη ην άγρνο ην νπνίν είλαη. Ρν άγρνο είλαη άγρνο. Θηλνχκαζηε ζηνλ ρψξν απηνχ ην νπνίν ν Heidegger, ζηελ ζπλνκηιία ηνπ κε ηνλ Ξαξκελίδε, απνθαιεί das tautologische Denken, "ε ηαπηνινγηθή λφεζε". Γελ πξφθεηηαη γηα κηα "ζεκαζία" 6

7 ηνπ άγρνπο. Ρν αιεζηλφ άγρνο δελ είλαη "ζεκαίλνλ" ην νπνίν θνιιάεη ζαλ ηακπέια επάλσ ζην "ζεκαηλφκελν", π.ρ. ελφο αηζζήκαηνο. Ρν άγρνο είλαη άγρνο. Ρν "είλαη" αο αθνπζηεί εδψ κεηαβαηηθά: Ρν άγρνο (φλνκα) "νληίδεη", πξαγκαηψλεη, ην άγρνο (ηνλ εαπηφ ηνπ: ην αγρ-, ηελ ΑΓΣΗΒΑΠΗΖ πξνο ηελ αγρηζηεία). Δδψ κηιά ε ίδηα ε γιψζζα, κηιά ν ΙΝΓΝΠ ηνπ άγρνπο, ηνλ νπνίν δελ νξίδνπκε εκείο, ηνλ νπνίν θαινχκαζηε λα αθνχζνπκε θαη λα νκν-ινγήζνπκε. Αο πξνζέμνπκε ηψξα ην άγρνο σο άγρνο, ηελ αγρηζηεία ησλ αληηζέησλ ζην ΔΛ. Ππλήζσο θαηνηθνχκε έλαλ θφζκν δηαζπαζκέλν ζε αληίζεηα. Σσξίδνπκε κεηαμχ ηνπο: ηελ απηνλνκία θαη ηελ εμάξηεζε, ηελ αζθάιεηα θαη ηνλ θίλδπλν, ηνλ ερζξφ θαη ηνλ θίιν, ηελ ραξά θαη ηελ ιχπε, ηελ λίθε θαη ηελ ήηηα, ηελ δσή θαη ηνλ ζάλαην. Δπηδηψθνπκε λα αξθεζηνχκε ζην έλα θαη λα εμαιείςνπκε ην άιιν. ΚΝΟΦΑΠ ΓΑΟ ΘΑΡΔΘΔΛΡΝ ΓΝ ΓΛΩΚΑΠ ΝΛΝΚΑΕΔΗΛ ΡΩΛ ΚΗΑΛ Ν ΣΟΔΩΛ ΔΠΡΗΛ ΔΛ ΩΗ ΞΔΞΙΑΛΖΚΔΛΝ ΔΗΠΗΛ "(Νη ζλεηνί) θαηαζέηνπλ γλψκεο πνπ νλνκάδνπλ δχν κνξθέο, ε κία απφ ηηο νπνίεο λα κελ ηνπο ρξεηάδεηαη - εδψ πιαλψληαη.", γξάθεη ν Ξαξκελίδεο, ζε κηα ηφζν θνληηλή θαη ζπλάκα ηφζν καθξηλή ζπκθσλία κε ηνλ Ζξάθιεηην. Νη ζλεηνί ρσξίδνπλ ηηο κνξθέο. Έρνπλ ηελ γλψκε πσο ηνπο αξθεί ε κία θαη πσο ε άιιε δελ ρξεηάδεηαη. Ξιαλψληαη. Γηφηη είλαη ηα ίδηα ηα πξάγκαηα πνπ θάπνπ, θάπσο, θάπνηε, ζα καηαηψζνπλ ηα ζρέδηά καο: Ζ απηνλνκία ζα εθπέζεη ζηελ πιένλ αλειεχζεξε εμάξηεζε, ε νρχξσζε ζηελ αζθάιεηα ζα θηλδπλεχζεη, ν θίινο ζα γίλεη ν κεγαιχηεξνο ερζξφο, ηελ ραξά ζα αθνινπζήζεη ε ιχπε, ε λίθε ζα γλσξίζεη ηελ ήηηα, ε δσή ζα ηειεηψζεη. Ό,ηη είρε ηεζεί σο αληίζεην κ' έλα αιιν θαη αληηηηζέκελν πξνο απηφ, ζα ην ζπλαληήζεη, ΑΓΣΗΒΑΠΗΖ, ηα δχν ηνπο ζα θαηαδεηρζνχλ σο απηά ηα νπνία είλαη: ζπγγεληθά, εμ αγρηζηείαο. Δίλαη ε ίδηα ζπγγέλεηα πνπ γλσξίδνπκε θαη ζήκεξα: Απηνί νη νπνίνη, ράξε ζ' έλαλ γάκν, ζπλαληψληαη θαη, ζηελ ζπλάληεζή ηνπο, αλαγλσξίδνληαη ζπλάκα σο μέλνη θαη νηθείνη - φπνπ θαη πάιη νη άλζξσπνη σο επί 7

8 ην πιείζηνλ θαζειψλνληαη ζην έλα απφ ηα δχν θαη δέρνληαη (ΓΝΜΑ) - κφλνλ ηελ κεηαμχ ηνπο μέλσζε ή ηελ κεηαμχ ηνπο νηθεηφηεηα. Πην άγρνο ζπλέξρνληαη ηα κέρξη ηφηε αληίζεηα ζηνλ δξφκν ηεο ρζφληαο αγρηζηείαο ηνπο. Νη ςπρνινγηθέο-ςπρηαηξηθέο παξαζηάζεηο θαζηζηνχλ ην άγρνο "πεξίπησζε". Όκσο είλαη ν δξφκνο, ν κφλνο ζηνλ νπνην ε αληηζεηηθφηεηα ράλεηαη θαη ζπκβαίλεη ν θνηλφο θφζκνο, ε πξαγκαηηθφηεηα, φηη ην ιεγφκελν, αθφκα θαη φηαλ ιέγεηαη απνξξηπηηθά, είναι. Όηαλ έξρεηαη ε ψξα θαη ε θαζήισζε ζηελ κία κνξθή δελ κπνξεί πιένλ λα θξαηεζεί, ηα αληηηηζέκελα ζπλαληψληαη. Όηαλ ην άγρνο είναι, ν αθνξψκελνο άλζξσπνο θαηαιακβάλεηαη εμ απήλεο. Ν θφζκνο ηνπ αλζξψπνπ, ν ζπγθεληξσκέλνο ζηελ κία κνξθή θαη νρπξσκέλνο απέλαληη ζηελ άιιε, ράλεηαη. Ρν άγρνο ζε πηάλεη απ' ηνλ ιαηκφ θαη ζνπ θφβεη ηελ αλάζα: Αγρφλε, κηα αθφκε ιέμε, έλα αθφκε ζπλ-ψλπκν, θαζφηη απφ ηελ ίδηα ξίδα, ηνπ άγρνπο. Θαη πάιη εθείλν ην πηάζηκν απ' ηνλ ιαηκφ θη ε αζθπμία, ε αγρφλε ηνπ άγρνπο, απνκνλσκέλε θαη παξαζηεκέλε κέζα απφ ηελ ηξέρνπζα αμηνιφγεζε πνπ απερζάλεηαη θάζε ηη ην αθξαίν, αλσδπλνπνηείηαη θαη ινγαξηάδεηαη ζαλ "ζχκπησκα". Ζ αγρφλε ηνπ άγρνπο έξρεηαη εθεί φπνπ ε θαζήισζε ζηελ μία κνξθή είρε θηάζεη ζε αδηέμνδν. Απηή, αθξηβψο απηή είλαη ε ψξα φπνπ, κε ηελ ίδηα ζθνδξφηεηα, κε ηελ ίδηα πηεζηηθφηεηα, κε ηελ νπνία είρε πξνεγνπκέλσο θαηαπνιεκεζεί, εηζβάιιεη ε άιιε κνξθή θαη δηαηξαλψλεη ηελ αγρηζηεία ηεο: Ζ εγγχηεηα εθεί πνπ θξαηνχληαλ απφζηαζε, ε απφζηαζε εθεί πνπ θπξηαξρνχζε ε εγγχηεηα, ν ελήιηθαο εθεί φπνπ επέκελε ην παηδί, ην παηδί εθεί πνπ ν ελήιηθαο ην είρε μεράζεη, ε θηιία εθεί πνπ ππήξρε ε ερζξφηεηα, ε ερζξφηεηα εθεί πνπ κφλν ε ζπκθηιίσζε επηηξέπνληαλ, ην άθεκα εθεί πνπ αζθνχληαλ ν έιεγρνο, ν έιεγρνο εθεί πνπ φια ήηαλ αθεκέλα, ε πγεία εθεί πνπ είρε εμαπισζεί λνζεξφηεηα, ε λφζνο εθεί πνπ ηα πάληα ζθχδαλ απφ πγεία. 8

9 ΑΙΙΑΗ / ΝΓΩΛ ΝΓΝΗ ΞΔΟΑΗΡΔΟΑΗ "Απφ θάπνηνπο δξφκνπο, άιινη δξφκνη πξνρσξνχλ 'πεξαηηέξσ'", γξάθεη ν Ξίλδαξνο. Ν δξφκνο ηνπ άγρνπο, ε ΑΓΣΗΒΑΠΗΖ, ιίγεο θνξέο θζάλεη κέρξη ην ηέινο θαη ηελ ζπληέιεζε. Ππλήζσο ην άγρνο παξακέλεη νπζηαζηηθά αλψλπκν, ν παζψλ δελ νλνκάδεη απηφ πνπ ηνπ ζπκβαίλεη. Ωο επί ην πιείζηνλ θπξηαξρεί θάπνηνπ είδνπο αληίζηαζε θαη θπγή: Ρν άγρνο παξακέλεη θάηη ην άγλσζην, ιέγεηαη δίρσο λα ελλνείηαη, ζπγθαιχπηεηαη πίζσ απφ αηηηάζεηο θιπαξία ππεξθηλεηηθφηεηα, επηθεληξψλεηαη ζην "ζσκαηηθφ ζχκπησκα", "εξκελεχεηαη". Πηελ θπγή, αθφκε θαη φηαλ θαλείο ιέεη "έρσ άγρνο", δελ ην ιέεη ΝΙΝΠ. Ρη ζεκαίλνπλ απηά γηα ηελ ζεξαπεπηηθή ζπλνκηιία; Ν ζεξαπεπηήο θαιείηαη λα κελ ελλνήζεη ην άγρνο ηνπ πειάηε ηνπ ζαλ θάηη ην "λεπξσηηθφ" ην νπνίν ρξήδεη εξκελείαο θαη "ζεξαπείαο". Πην άγρνο βιέπεη έλαλ δξφκν. Ρν πξψην ηνπ κέιεκα είλαη λ' αθήζεη απηφλ ηνλ δξφκν λ' αλνίμεη, δειαδή, κε ηελ ηέρλε ηνπ, λα θαζνδεγήζεη ηνλ πειάηε ηνπ ψζηε απηφο λα ειεπζεξσζεί απφ ηελ θπγή ε νπνία αξλείηαη επίκνλα λα αξκνζηεί ζηνλ δξφκν ηνπ άγρνπο, ελψ έρεη θιεζεί ζ' απηφλ. Δδψ ε αγρφλε, κέζα απφ ηελ νπνία ν πειάηεο πεξλά, πξέπεη λα ππνθεξζεί. Ν ζεξαπεπηήο κπνξεί λα κείλεη ειεχζεξνο απφ θάζε αλεζπρία, απφ θάζε ζπκπνλεηηθή θαη απφ θάζε παξεγνξεηηθή ζηάζε φηαλ έρεη εκπεδψζεη ην φηη, εθφζνλ παίδεηαη ε αιήζεηα, απηφο ν δξφκνο είλαη αλαγθαίνο θαη αλαπφθεπθηνο. Όηαλ ην άγρνο έξζεη θαζαξά θαη θηάζεη ζηελ θνξχθσζε θαη ζηελ θξίζε, φηαλ ν πειάηεο έρεη αλνίμεη γηα ην άγρνο ηνπ, ΝΙΝΠ, ηφηε γίλνληαη ζεξαπεπηήο θαη πειάηεο, ν έλαο γηα ηνλ άιινλ, νκηιεηνί: Κπνξνχλ λα ζπλνκηιήζνπλ, λ' αθνχζνπλ ν έλαο ηνλ άιιν. Όκσο ν ζεξαπεπηήο κπνξεί λα είλαη επαξθήο ζπλνκηιεηήο φηαλ θαη εθφζνλ έρεη δηαθξίλεη κηα απάληεζε ζην νδεγφ πιένλ εξψηεκα: Ποια καθήλωση, σε ποιαν μία μοπυή, κλονίζεται στο άγσορ τος ανθπώπος; Ποια άλλη, μέσπι τώπα αποκλεισμένη, μοπυή την πλησιάζει και ζητά ν' αποκαταστήσει την αγσιστεία τοςρ; 9

10 Ρν άλνηγκα ηνπ πειάηε ζην άγρνο θαη ε επάξθεηα ηνπ ζεξαπεπηή γηα ηελ ζπλνκηιία ηνπο πεγαίλνπλ καδί. Θαλέλαο δελ κπνξεί λα πξνρσξήζεη κφλνο ηνπ, δίρσο ηνλ άιινλ - Όκσο, πεγαίλνληαο καδί, ν θαζέλαο πεγαίλεη απφ ηνλ δηθφ ηνπ δξφκν. Θαη φια ζέινπλ ηελ ψξα ηνπο. Θαηά έλαλ ζαπκαζηφ θαη αλεμεξεχλεην ηξφπν είλαη ε ψξα απηή πνπ θέξλεη ηα πάληα. ΩΟΑΗ ΑΗ ΞΑΛΡΑ ΦΔΟΝΠΗ Όια απηά πάιη δελ γίλνληαη κε ηελ έλλνηα κηαο δηαδηθαζίαο. Έξρνληαη ψξεο φπνπ, απξφζκελα, ην Κεηαμχ ζεξαπεπηή θαη πειάηε δηαπγάδεη, θαη ζπλνκηινχλ. Θαη έξρνληαη ψξεο φπνπ απιψλεηαη κηα ζφισζε θαη κέλνπλ ζηελ νπζία βνπβνί θαη ρξεηάδεηαη λα πεξηκέλνπλ, λ' αθήζνπλ ρξφλν ζηνλ εαπηφ ηνπο. Πηελ ζπλνκηιία ηνπο ν δξφκνο ηνπ άγρνπο πξνρσξεί, κέρξη εθεί πνπ πξνρσξεί, ζηα ζθνηεηλά. Αξηά θαη πνχ εθιάκςεηο ηνλ θσηίδνπλ, θαη κέζα ζηα σάσματα τηρ αστπαπήρ δηαγξάθεηαη ε ράξαμή ηνπ. Θαη ην ηέινο, εθφζνλ ε ζπλνκηιία ηνπο θζάζεη θαλ ζε αιεζηλφ ηέινο, δελ είλαη ε απφιεμε ζε θάπνηνλ ζθνπφ αιιά ε εμνηθείσζε ζ' απηνχο ηνπο δξφκνπο, ε θαηνίθεζε ζ' απηνχο ηνπο δξφκνπο, κε ηα ζθνηάδηα ζηα νπνία θάπνηε ράλνληαη, κε ηηο ιάκςεηο ζηηο νπνίεο, πάληα θάπσο δηαθνξεηηθνί, μεπξνβάιινπλ. ΡΑ ΓΔ ΞΑΛΡΑ ΝΗΑΘΗΕΔΗ ΘΔΟΑΛΝΠ "Ρα πάληα έρνπλ γηα δνηάθη ηνλ θεξαπλφ." Ζ ζπλνκηιία ελφο ειιελφθσλνπ κε ηνλ Heidegger γηα ηνπο δξφκνπο ηνπ άγρνπο αο θιείζεη κε θάηη δηθφ ηνπ ζρεηηθφ κε ηελ θχζε ησλ δξφκσλ πνπ κλεκνλεχηεθαλ, ησλ δξφκσλ καο: Νδνί Νδνί, Νδνί ηεο λφεζεο, νη ίδηεο νδεχνληαο, 10

11 ζβήλνληαο. Γπξίδνληαο πφηε πάιη, ζεάζεηο πξνο ηα πνχ θέξλνληαο; Νδνί, νη ίδηεο νδεχνληαο, άιινηε αλνηρηέο, αηθλίδηα νη θιεηζηέο, φςηκεο δείρλνληαο έλα πξψηκν: κεδέπνηε θεθηεκέλν, πξννξηζκέλν γηα ηελ παξαίηεζε - ηα βήκαηα ιχλνληαο ζηελ θιαγγή αμηφπηζηεο κνίξαο. Θαη πάιη ε έλδεηα αξγφζπξηνπ ζθφηνπο ζην αλακέλνλ θσο. 11