ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

Transcript

1 ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

2 Επιδράσεις της βόσκησης στη βλάστηση Βόσκηση και σύνθεση φυτικών ειδών Ως κάλυψη της βλάστησης ή φυτοκάλυμμα ορίζεται η εδαφική επιφάνεια που καλύπτει η κατακόρυφη προβολή της κομοστέγης των φυτών πάνω στο έδαφος και εκφράζεται %. Η εκατοστιαία συμμετοχή των επιμέρους ειδών στην κάλυψη, ή τη βιομάζα ονομάζεται σύνθεση

3 Άμεσες επιδράσεις Η βόσκηση επηρεάζει άμεσα την σύνθεση της βλάστησης στα λιβάδια. Αποτέλεσμα της επιλεκτικής βόσκησης είναι η αλλαγή της σύνθεσης του λιβαδιού και η επικράτηση στο φυτοκάλυμμα λιγότερο επιθυμητών ή ανεπιθύμητων λιβαδικών φυτών. Ο βαθμός αλλαγής της σύνθεσης ενός λιβαδιού εξαιτίας της βόσκησης εξαρτάται από την εποχή, τη συχνότητα και ιδιαίτερα την ένταση με την οποία ασκείται η δραστηριότητα αυτή.

4 Τα είδη των φυτών που προτιμώνται κατά τη βόσκηση εξαρτώνται από το είδος του Ζώου Βοοειδή, κυρίως χορτοφάγα με προτίμηση στα αγρωστώδη Πρόβατα, κυρίως χορτοφάγα με προτίμηση εξίσου τόσο στα αγρωστώδη όσο και στις πλατύφυλλες πόες Αίγες, κυρίως κλαδοφάγες αλλά καταναλώνουν και ποώδη εξίσου αγρωστώδη και στις πλατύφυλλες πόες Η προτίμηση των ζώων διαφοροποιείται με την εποχή Βοοειδή, τρώγουν περισσότερους θάμνους το χειμώνα και την άνοιξη Αίγες, καταναλώνουν περισσότερα ποώδη παρά ξυλώδη στο τέλος της άνοιξης Για να διατηρηθεί η υπάρχουσα σύνθεση (αναλογία ποωδών και θάμνων) θα πρέπει να εφαρμόζεται βόσκηση από κοινού με χορτοφάγα και κλαδοφάγα ζώα

5 Γενικά, η αλλαγή της σύνθεσης γίνεται βαθμιαία. Με την αύξηση της έντασης της βόσκησης αρχίζει η αντικατάσταση: των πολυετών αγρωστωδών από ετήσια Των ψηλών φυτών με χαμηλά Των φυτών που παράγουν μεγάλα σπέρματα από μικρόσπορα Των φυτών των προχωρημένων σταδίων διαδοχής από φυτά των αρχικών σταδίων διαδοχής

6 Στην αρχή απομακρύνονται τα επιθυμητά φυτά ή εκείνα που είναι Περισσότερο ευαίσθητα μορφολογικά και φυσιολογικά στη βόσκηση. Τα φυτά αυτά ονομάζονται ελαττούμενα. Μετά αρχίζουν και απομακρύνονται τα λιγότερο επιθυμητά φυτά που Λέγονται αύξοντα. Τέλος επικρατούν τα ανεπιθύμητα φυτά λόγω μείωσης του ανταγωνισμού, τα Οποία ονομάζονται εισβάλλοντα. Αν η βόσκηση συνεχιστεί σε έντονο βαθμό, τότε είναι πιθανόν να φαγωθούν ακόμη και τα ανεπιθύμητα και να παραμείνει στο τέλος το γυμνό έδαφος.

7 Η ελαφριά και μέτρια βόσκηση προκαλούν από ανεπαίσθητες ως μικρές μεταβολές. Η υπερβόσκηση όμως, προκαλεί κατά κανόνα σημαντικές αλλαγές στη σύνθεση, που εκφράζονται με το φαινόμενο της οπισθοδρομικής διαδοχής, η οποία τελικά οδηγεί στην υποβάθμιση του λιβαδιού. ελαφριά βόσκηση μέτρια βόσκηση υπερβόσκηση

8 Έμμεσες επιδράσεις Η βόσκηση των ζώων έχει και έμμεσες επιδράσεις στη σύνθεση της λιβαδικής βλάστησης. Υπάρχουν πολλά ζώα, που συλλέγουν τους σπόρους των λιβαδικών φυτών από διάφορα μέρη του λιβαδιού και τους αποθηκεύουν στις φωλιές τους για κατανάλωση. Σπάνια όμως όλοι αυτοί οι σπόροι τρώγονται με αποτέλεσμα όσοι μένουν αχρησιμοποίητοι να φυτρώνουν και να αναπτύσσονται. Με την ενεργητική αυτή μεταφορά των σπόρων από θέση σε θέση, τα μικρά ζώα προκαλούν διαρκείς αλλαγές στη σύνθεση της λιβαδικής βλάστησης.

9 Πολλά ζώα καταναλώνουν σπόρους που διασπείρονται μετά με τα κόπρανα τους. Επηρεάζεται και ο λήθαργος των σπόρων. Το φαινόμενο ονομάζεται ενδοζωοχωρία. Πολλά σπέρματα έχουν μηχανισμούς που επιτρέπεουν την προσκόληση τους στο τρίχωμα των ζώων. Το φαινόμενο ονομάζεται επιζωοχωρία ενδοζωοχωρία. επιζωοχωρία.

10 Βιοποικιλότητα Η αντίδραση του αριθμού των ειδών και της ποικιλότητας στη βόσκηση ακολουθεί τη θεωρία της «κυριαρχίας-διαταραχής». Σύμφωνα με αυτή, αυξανόμενη έντασης βόσκηση αυξάνει την ποικιλότητα μέχρι ένα επίπεδο από το οποίο μετά αρχίζει να μειώνεται Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες Κλίμα (ύφυγρο) Ιστορία βόσκησης (μικρή, μακραίωνη) Σύνθεση

11 Βόσκηση και λιβαδική παραγωγή Η αποκοπή τμημάτων ή και ολόκληρων φυτών με την βόσκηση των ζώων συνεπάγεται την μείωση της βιομάζας του κάθε είδους και, κατά την συνέπεια, της συνολικής λιβαδικής παραγωγής. Ο βαθμός της μείωσης εξαρτάται από την σύνθεση της βλάστησης, ιδιαίτερα όμως από την ένταση και την συχνότητα της βόσκησης. Η μείωση της παραγωγής εξαιτίας της βόσκησης εκφράζεται ως το εκατοστιαίο ποσοστό του βάρους που απομακρύνθηκε και ονομάζεται ποσοστό βόσκησης ή χρησιμοποίησης.

12 Διατάραξη της βλάστησης Καθώς τα ζώα βόσκουν στο λιβάδι διαταράσσουν ή και καταστρέφουν, πολλές φορές την βλάστηση. Κάτω από συνθήκες μέτριας ή ελαφριάς βόσκησης (30%) οι επιδράσεις στη βόσκηση είναι μικρές ή αμελητέες. Όταν όμως η βόσκηση είναι βαριά (60%), τότε μπορούν να γίνουν ζημιογόνες και να επηρεάσουν σημαντικά την παραγωγικότητα του λιβαδιού.

13 ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ Βόσκηση και συμπίεση του εδάφους Καθώς τα ζώα βόσκουν μέσα στο λιβάδι για να εξασφαλίσουν τροφή, προκαλούν συμπίεση του εδάφους, η οποία είναι τόσο μεγαλύτερη όσο βαρύτερο είναι το ζώο που βόσκει, ενώ η ένταση της εξαρτάται και από το αν το ζώο είναι ακίνητο ή κινείται.

14 Παράγοντες που επηρεάζουν την συμπίεση: Μηχανική σύσταση και δομή του εδάφους (τα αμμώδη εδάφη συμπιέζονται λιγότερο από τα αργιλώδη). Αρχική φαινομενική πυκνότητα του εδάφους (η βόσκηση αυξάνει την φαινομενική πυκνότητα και συνεπώς μειώνει το πορώδες του εδάφους). Περιεκτικότητα σε υγρασία (το νερό διευκολύνει την συμπίεση. Η συμπίεση του εδάφους είναι μέγιστη όταν η περιεκτικότητα του σε υγρασία είναι ελάχιστα μικρότερη του σημείου πλαστικότητας). Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία (όσο μεγαλύτερη είναι η περιεκτικότητα αυτή τόσο μικρότερη είναι η συμπίεση).

15 Επιπτώσεις της συμπίεσης Το πρώτο αποτέλεσμα της συμπίεσης είναι μείωση του πορώδους του εδάφους και η αύξηση της φαινομενικής πυκνότητας, πράγμα που σημαίνει μείωση της ταχύτητας εισόδου του νερού της βροχής μέσα στο έδαφος και αντίστοιχη αύξηση της επιφανειακής απορροής του νερού, η οποία μπορεί να προκαλέσει διάβρωση του εδάφους. Μειωμένο πορώδες σημαίνει μικρή υδατοδιαπερατότητα και άρα μειωμένη υδατοχωρητικότητα, κακό αερισμό του εδάφους και δυσκολία διείσδυσης των ριζών των φυτών. Όλα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα την μειωμένη αύξηση τόσο του υπόγειου όσο και του υπέργειου τμήματος των φυτών.

16 Οι επιδράσεις της συμπίεσης όμως μπορεί να είναι και ευεργετικές όταν για την βλάστηση και το οικοσύστημα όταν η συμπίεση είναι ήπια. Για παράδειγμα, τα ποδοπατήματα συντελούν στο «θάψιμο» των σπόρων μέσα στο έδαφος. Επιπλέον βοηθούν στο σπάσιμο της κρούστας που σχηματίζουν πολλά εδάφη, ή του στρώματος των βρύων καθώς και στη διάσπαση ή διασκορπισμό της ξηροφυλλάδας, διευκολύνοντας την αποσύνθεση της και την απευθείας επαφή της βροχής με το ορυκτό έδαφος κ.α.

17 Βόσκηση και διάβρωση του εδάφους Η βλάστηση προστατεύει το έδαφος των λιβαδιών από την διάβρωση με δυο τρόπους. Ο πρώτος είναι με την συγκράτηση των σταγόνων της βροχής με το υπέργειο τμήμα των φυτών, μειώνοντας έτσι την ταχύτητα πρόσκρουσης τους στο έδαφος. Ο δεύτερος τρόπος προστασίας είναι με την επιβράδυνση της απορροής του νερού της βροχής, διευκολύνοντας την μεγαλύτερη διήθηση του μέσα στο έδαφος.

18 Όσο εντονότερη είναι η βόσκηση, τόσο λιγότερο είναι το φυτοκάλυμμα και κατά συνέπεια τόσο περισσότερο είναι το έδαφος που αποσπάται από την βροχή καθώς και το νερό που απορρέει. Ο προστατευτικός ρόλος του φυτοκαλύμματος στο έδαφος επηρεάζεται, όχι μόνο από την ποσότητα, αλλά και από το είδος της βλάστησης που το αποτελεί. Γενικά, τα χαμηλά ποώδη φυτά προσφέρουν μεγαλύτερη προστασία από την διάβρωση απ ότι τα ψηλότερα είδη. Επίσης αραιά θαμνώδη φυτά προσφέρουν μικρότερη προστασία από ένα πυκνό ποοτάπητα. Ευεργετική, τέλος, είναι και η ξηροφυλλάδα, η οποία προστατεύει το έδαφος εξίσου καλά με τη ζωντανή βλάστηση.

19 Άλλοι παράγοντες διάβρωσης στα λιβάδια Τοπογραφική διαμόρφωση ιδιαίτερη σημασία έχει η κλίση του εδάφους, η οποία ρυθμίζει την ταχύτητα του νερού και κατά συνέπεια την διαβρωτική του δύναμη. Έδαφος : σημασία έχει η αντίσταση του στη διάβρωση καθώς και η υδατοδιαπερατότητα και η υδατοχωρητικότητα του. Είδος κατακρημνισμάτων : σημασία έχει η μορφή τους (βροχή, χιόνι), το ύψος και ιδιαίτερα η ένταση τους

20 Περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανική ουσία και βόσκηση Πέρα από την συμπίεση του εδάφους και την διάβρωση, η βόσκηση προκαλεί κι άλλες μικρότερης σημασίας αρνητικές επιδράσεις, οι οποίες όμως μπορούν να καταστούν σπουδαίες, όταν υπάρξει υπερβόσκηση. Μια τέτοια επίδραση είναι η μείωση της οργανικής ουσίας, η οποία επηρεάζει αποφασιστικά τις φυσικές και χημικές ιδιότητες του εδάφους.

21 Επιδράσεις της βόσκησης στην υδρολογία των λιβαδιών Βόσκηση και υδρολογικός κύκλος Η κίνηση του νερού μέσα στο λιβαδικό οικοσύστημα ακολουθεί ένα κύκλο που είναι γνωστός ως υδρολογικός κύκλος. Σε απλοποιημένη μορφή, ο κύκλος αυτός περιλαμβάνει την εισροή του νερού μέσα στο σύστημα με την μορφή κατακρημνισμάτων, την απορροή του έξω από το σύστημα στα διάφορα υδάτινα ρεύματα και μια σειρά από ενδιάμεσες διαδικασίες, οι οποίες ρυθμίζουν την σχέση εισροής και απορροής.

22 Οι διαδικασίες αυτές περιλαμβάνουν: 1) Την υδατόσυγκράτηση της κόμης της λιβαδικής βλάστησης. 2) Την εξατμισιδιαπνοή 3) Τη διηθητικότητα 4) Την επιφανειακή απορροή 5) Τη διαπερατότητα 6) Την αποθήκευση του νερού στα διάφορα επίπεδα του συστήματος

23 Βόσκηση και υδατοσυγκράτηση Η κόμη των λιβαδικών φυτών συγκρατεί σημαντικές ποσότητες νερού, το οποίο ουδέποτε φτάνει στο έδαφος και συνεπώς χάνεται για το σύστημα. Αν όμως βοσκηθεί η υπέργεια βλάστηση, η ικανότητα της να συγκρατήσει το νερό μειώνεται, πράγμα που οδηγεί στην αύξηση του ποσοστού των ετήσιων υδατοκρημνισμάτων που φτάνει στο έδαφος, βελτιώνοντας τις υδρολογικές συνθήκες του οικοσυστήματος.

24 Βόσκηση και εξατμισιδιαπνοή Τα λιβαδικά φυτά καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες για τις βιολογικές τους διεργασίες, τελικό αποτέλεσμα των οποίων είναι η παραγωγή βοσκήσιμης ύλης για τα ζώα. Οι ποσότητες αυτές εκφράζουν τις υδατικές απαιτήσεις των φυτών, δηλαδή την ποσότητα νερού που πρέπει να απωλεσθεί με την διαπνοή, για να παραχθεί η μονάδα βάρους ξηρής φυτικής ουσίας. Στόχος της λιβαδικής διαχείρισης θα πρέπει να είναι η αριστοποίηση της αποτελεσματικότητας της χρήσης του νερού από το λιβαδικό οικοσύστημα, με την διατήρηση του δείκτη φυλλικής επιφάνειας L σε τιμές κυμαινόμενες περί το 6.

25 Βόσκηση, διηθητικότητα και επιφανειακή απορροή Η ύπαρξη λιβαδικής βλάστησης προκαλεί μείωση της επιφανειακής απορροής και η αύξηση της ποσότητας του διηθούμενου νερού. Με την βόσκηση, η βλάστηση απομακρύνεται, η ροή του νερού επιταχύνεται, επειδή μειώνεται η διηθητικότητα εξαιτίας της έμφραξης των πόρων του εδάφους από την βροχή και την συμπίεση του εδάφους από τα ποδοπατήματα των ζώων. Αποτέλεσμα της μείωσης της ταχύτητας διήθησης εξαιτίας της βόσκησης είναι η αύξηση της επιφανειακής απορροής.

26 Βόσκηση, διαπερατότητα και αποθήκευση νερού Μόλις το νερό διηθηθεί, η κίνηση στο στο εδαφικό προφίλ εξαρτάται από την διαπερατότητα του συγκεκριμένου εδάφους, η οποία επηρεάζεται από την φύση του εδάφους καθώς και από την βλάστηση η οποία με τις ρίζες της διευκολύνει την κάθοδο του νερού. Επιπλέον οι ρίζες προσθέτουν οργανική ουσία, όταν αποσυντεθούν, η οποία συμβάλλει στην βελτίωση του πορώδους του εδάφους και στην καλύτερη έτσι κυκλοφορία του νερού. Η επίδραση της βόσκησης στην υπόγεια κίνηση του νερού είναι έμμεση και περιορίζεται στη μείωση της οργανικής ουσίας και κατά συνέπεια του πορώδους του εδάφους, εξαιτίας της αφαίρεσης του υπέργειου τμήματος των φυτών.

27 Βόσκηση και παραγωγή νερού Ένας τρόπος αύξησης της παραγωγής νερού από τα λιβάδια, είναι η ρύθμιση της έντασης της βόσκησης των λιβαδιών. Κάτω από κανονική βόσκηση, το νερό της βροχής που διακρατείται από την κόμη της βλάστησης είναι μειωμένο, ενώ εκείνο που διοχετεύεται στο έδαφος είναι αυξημένο, οδηγώντας στην αύξηση της παραγωγής νερού από την αντίστοιχη υδρολογική λεκάνη.

28 Επιδράσεις της βόσκησης στα θρεπτικά στοιχεία Βόσκηση και κύκλος θρεπτικών στοιχείων Τα βόσκοντα ζώα επηρεάζουν την είσοδο, την κυκλοφορία και την έξοδο των θρεπτικών στοιχείων από το λιβαδικό οικοσύστημα. Βόσκηση και είσοδος θρεπτικών στοιχείων Λόγω της βόσκησης επηρεάζεται η αζωτοδέσμευση στις ρίζες των ψυχανθών, διότι τα ζώα προτιμούν τα ψυχανθή λόγω της υψηλής τους θρεπτικής αξίας, οπότε αυτά ελαττώνονται με την βόσκηση, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να δεσμεύσουν το άζωτο της ατμόσφαιρας και να μειώνεται η παραγωγικότητα του λιβαδικού οικοσυστήματος.

29 Βόσκηση και κυκλοφορία των θρεπτικών στοιχείων Η ποσότητα του C που ενσωματώνεται με τη φωτοσύνθεση στο υπέργειο τμήμα της φυτομάζας διοχετεύεται σε τρεις κατευθύνσεις: 1. Το μεγαλύτερο μέρος (50-80%) χρησιμοποιείται ως τροφή των βοσκόντων ζώων. 2. Ένα πολύ μικρό μέρος καταναλώνεται από άλλους φυτοφάγους οργανισμούς της βιοκοινότητας. 3. Το υπόλοιπο (σχεδόν το 1/3) που δεν καταναλώνεται δημιουργεί τον ξηροτάπητα του λιβαδιού.

30 Τελικά η έλλειψη βόσκησης προκαλεί δυο χαρακτηριστικά φαινόμενα στην κυκλοφορία των θρεπτικών συστατικών: Α) αυξάνει υπερβολικά το οργανικό υλικό που φτάνει στο έδαφος. Β) μειώνει τη βιολογική δραστηριότητα των οργανισμών αποσύνθεσης.

31 Βόσκηση και έξοδος θρεπτικών στοιχείων Τα θρεπτικά στοιχεία μπορούν να εξέλθουν από το λιβαδικό οικοσύστημα με την διάβρωση του εδάφους και με την απόπλυση. Είναι προφανές ότι αυτές οι δυο απώλειες των θρεπτικών στοιχείων συνδέονται με το νερό και επηρεάζονται άμεσα από την βόσκηση. Όταν οι υδρολογικές λεκάνες στα λιβάδια υφίστανται ορθολογική διαχείριση, τότε δεν συμβαίνει διάβρωση και απόπλυση και κατά συνέπεια δεν χάνονται τα θρεπτικά στοιχεία από το οικοσύστημα.

32 Ανακατανομή των θρεπτικών στοιχείων Τα ζώα δεν κατανέμονται ομοιόμορφα στα λιβάδια. Αντίθετα έχουν την τάση να συγκεντρώνονται κοντά στις ποτίστρες, στις αλαταρίες, στους στάβλους, στις ταΐστρες και στη σκιά. Έτσι ενώ βόσκουν από όλο το λιβάδι εναποθέτουν τα περιττώματα τους στις παραπάνω θέσεις, πράγμα που οδηγεί στην ανισοκατανομή των θρεπτικών στοιχείων στο λιβαδικό οικοσύστημα. Η συγκέντρωση των στοιχείων που προκαλείται από τα περιττώματα έχει ως αποτέλεσμα την τοπική διαφοροποίηση της σύνθεσης και της παραγωγής της λιβαδικής της βλάστησης.

33 Η υπερβολική τοπική συγκέντρωση θρεπτικών στοιχείων με τα περιττώματα μπορεί να αποφευχθούν αν ρυθμιστεί η βόσκηση των ζώων. Αυτό μπορεί να γίνει μα την κατάλληλη χωροθέτηση των έργων υποδομής στα λιβάδια (π.χ. ποτίστρες, αλαταριές, στέγαστρα).