ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ «Το Κοµµατικό Σύστηµα στην Κύπρο : Συγκρότηση και Ιδιοµορφίες» ΓΙΑΝΝΟΣ Ν. ΚΑΤΣΟΥΡΙ ΗΣ 2009

2 ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ «Το Κοµµατικό Σύστηµα στην Κύπρο, : Συγκρότηση και Ιδιοµορφίες» ΓΙΑΝΝΟΣ Ν. ΚΑΤΣΟΥΡΙ ΗΣ «ιατριβή η οποία υποβλήθηκε προς απόκτηση διδακτορικού τίτλου σπουδών στο Πανεπιστήµιο Κύπρου» ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

3 ΣΕΛΙ Α ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑΣ Υποψήφιος ιδάκτορας: Τίτλος ιατριβής: «Το Κοµµατικό Σύστηµα στην Κύπρο, : Συγκρότηση και Ιδιοµορφίες» «Η παρούσα ιδακτορική ιατριβή εκπονήθηκε στο πλαίσιο σπουδών για απόκτηση ιδακτορικού ιπλώµατος στο Τµήµα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου Κύπρου και εγκρίθηκε στις 24 Σεπτεµβρίου 2009 από τα µέλη της εξεταστικής επιτροπής». Εξεταστική Επιτροπή Ερευνητικός Σύµβουλος: ρ. Κυριάκος ηµητρίου, Αναπληρωτής Καθηγητής Άλλα µέλη: ρ. Μαρία Χατζηπαύλου, Επίκουρη Καθηγήτρια (Πρόεδρος) ρ. Καίσαρας Μαυράτσας, Αναπληρωτής Καθηγητής (Εσωτερικό Μέλος) ρ. ηµήτρης Μπουραντώνης, Αναπληρωτής Καθηγητής (Εξωτερικό Μέλος) ρ. Πέτρος Παπαπολυβίου, Επίκουρος Καθηγητής (Εξωτερικό Μέλος)

4

5 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ «Το Κοµµατικό Σύστηµα στην Κύπρο, : Συγκρότηση και Ιδιοµορφίες» ΓΙΑΝΝΟΣ Ν. ΚΑΤΣΟΥΡΙ ΗΣ.Τ Ερευνητικός Σύµβουλος: ρ. Κυριάκος ηµητρίου, Αναπληρωτής Καθηγητής Εξεταστική Επιτροπή ρ. Μαρία Χατζηπαύλου, Επίκουρη Καθηγήτρια (Πρόεδρος) ρ. Κυριάκος ηµητρίου, Αναπληρωτής Καθηγητής (Ερευνητικός Σύµβουλος) ρ. Καίσαρας Μαυράτσας, Αναπληρωτής Καθηγητής (Εσωτερικό Μέλος) ρ. ηµήτρης Μπουραντώνης, Αναπληρωτής Καθηγητής (Εξωτερικό Μέλος) ρ. Πέτρος Παπαπολυβίου, Επίκουρος Καθηγητής (Εξωτερικό Μέλος)

6 Στην οικογένεια αφετηρίας, Νίκο, Αντρούλλα και Αλέξανδρο (οι ρίζες του ανθρώπου) Στην οικογένεια δηµιουργίας, Γιώτα και µικρό Νίκο (τα φτερά του ανθρώπου)

7 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ολοκληρώνοντας τη διδακτορική διατριβή µου µετά από µια µακρόχρονη προσπάθεια, νιώθω να κατανοώ πλήρως όσα συνηθίζουν να αναφέρουν πλείστοι καθηγητές στους φοιτητές και στα εγχειρίδια: η διδακτορική διατριβή αποτελεί µια µοναχική πορεία, γεµάτη συγκινήσεις, απογοητεύσεις αλλά και χαρές, ιδιαίτερα όταν συνειδητοποιείς ότι αυτή αποδίδει καρπούς. Αποτελεί ταυτόχρονα και µια πορεία αυτογνωσίας για τον φοιτητή, στο βαθµό που την αξιοποιεί ως τέτοια. Η διαδροµή αυτή όσο µοναχική και αν φαντάζει δεν είναι ποτέ έτσι. Έτσι, ολοκληρώνοντας την πορεία αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω ορισµένους ανθρώπους, οι οποίοι συνέβαλαν, συνειδητά ή ασυνείδητα, ο καθένας µε τον δικό του τρόπο στην ολοκλήρωση της εργασίας. Τον επιβλέποντα καθηγητή της παρούσας διδακτορικής διατριβής, Αναπλ. Καθ. Κυριάκο Ν. ηµητρίου. Πρώτα απ όλα για το ότι αποδέχτηκε να µε επιβλέψει στα χρόνια αυτά και τον σηµαντικό χρόνο που αφιέρωσε. Η βοήθεια και η καθοδήγηση που µου προσέφερε καθόλη τη διάρκεια εκπόνησης της διατριβής ήταν ανεκτίµητη. Ιδιαίτερα, όµως, κατά τους τελευταίους µήνες µε τις συνεχείς του παρατηρήσεις και συµβουλές. Μέσα από τους συνεχείς διαλόγους που αναπτύξαµε καθόλη τη διάρκεια εκπόνησης της διατριβής, ιδιαίτερα για τη χρήση επιστηµονικών και επίµαχων ορολογιών, νιώθω ότι µπόρεσα να κατανοήσω πολλά πράγµατα σε σχέση µε την επιστηµονικότητα που πρέπει να διέπει µια ακαδηµαϊκή εργασία. Τον Καθηγητή του Τµήµατος Πολιτικής Επιστήµης του Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών Μιχάλη Σπουρδαλάκη, για τις συµβουλές και εισηγήσεις που µου παρείχε όλα αυτά τα χρόνια πάνω σε ιδέες και τρόπο οργάνωσης της εργασίας. Ιδιαίτερα τον ευχαριστώ για την ανταπόκριση στη διοργάνωση του µεταπτυχιακού σεµιναρίου για τα πολιτικά κόµµατα το εαρινό εξάµηνο του Τον φίλο και ερευνητή στο Κέντρο Επιστηµονικών Ερευνών, ρ. Ρολάνδο Κατσιαούνη, για τις πολύτιµες συµβουλές του και τη βοήθεια του. Με τη βαθιά του γνώση για την περίοδο που καλύπτει η διατριβή, µπόρεσε να προβεί σε σηµαντικές υποδείξεις τόσο για την εξεύρεση των αναγκαίων πηγών για µελέτη όσο και ως προς τα προς εξέταση θέµατα. Το διοικητικό προσωπικό του Τµήµατος Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου Κύπρου, Έλενα Πετρίδου-Χαλλούµα και Σταυρούλα Σωφρονίου, για τη βοήθεια τους όλα αυτά τα χρόνια, ακόµα και σε περιπτώσεις που γινόµουν φορτικός.

8 Τους υπαλλήλους στο Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών της Κυπριακής ηµοκρατίας Χρήστο Σπύρου και Βασίλη Κωνσταντίνου για τη βοήθεια και τις διευκολύνσεις που µου έδωσαν στις ατέλειωτες ώρες µελέτης των εφηµερίδων της εποχής. Την υπεύθυνη της βιβλιοθήκης στο Αρχαιολογικό Μουσείο, Μαρία Οικονοµίδου, που µου επέτρεψε να έχω πρόσβαση στις εφηµερίδες του Κοµµουνιστικού Κόµµατος Κύπρου (φωτογράφηση µε αναλογική µηχανή), παρόλο που αυτές έχουν αποσυρθεί από τη δηµόσια θέαση λόγω της φθοράς που έχουν υποστεί από την παρέλευση του χρόνου. Τον φίλο φωτογράφο Ανδρέα Μανώλη για την αφιλοκερδή φωτογράφηση των εφηµερίδων του Κοµµουνιστικού Κόµµατος Κύπρου από το Αρχαιολογικό Μουσείο. Την οικογένεια µου: Νίκο, Ανδρούλλα και τον αδελφό µου Αλέξανδρο. Η ευγνωµοσύνη µου για τη βοήθεια τους σε όλα τα επίπεδα όλα αυτά τα χρόνια είναι απερίγραπτη. Το οικογενειακό περιβάλλον διαδραµάτισε καθοριστικό ρόλο στη διαµόρφωση της προσωπικότητας µου, καθώς και των ενδιαφερόντων µου. Το ειδικό αντικείµενο µελέτης της παρούσας διατριβής αντλεί την έµπνευση του από τα βιώµατα του υποφαινόµενου, κυρίως, όµως, από αυτά της οικογένειας µου και ιδιαίτερα των δύο παππούδων και του πατέρα µου. Στη σύζυγο µου Γιώτα. Φτάνοντας πλέον στο τέλος του δρόµου, µπορώ να πω µε βεβαιότητα ότι η βοήθεια που µου προσέφερε όλα αυτά τα χρόνια ήταν ανεκτίµητη. Χωρίς τη φροντίδα του µικρού Νίκου τα δύο τελευταία χρόνια δεν θα µπορούσα ποτέ να ολοκληρώσω τη διατριβή. Ήταν πάντα δίπλα µου ακόµα και σε δύσκολες για την ίδια στιγµές. Το εκτιµώ αφάνταστα και την ευχαριστώ.

9 Περίληψη Ο βασικός στόχος της διατριβής είναι η διερεύνηση και η ερµηνεία των διαδικασιών και των κοινωνικών διαιρετικών τοµών που αποτέλεσαν τις προϋποθέσεις για τη δηµιουργία του κυπριακού κοµµατικού συστήµατος. Η περίοδος που εξετάζεται είναι η πρώτη φάση της Αγγλοκρατίας, από το 1878 µέχρι τα Οκτωβριανά του 1931, όπου και τερµατίστηκε η πολιτική δραστηριότητα των Κυπρίων µε την επιβολή βίαιων µέτρων καταστολής. Κεντρική υπόθεση εργασίας της διατριβής είναι ότι την περίοδο αυτή συγκροτείται σταδιακά η βάση για ένα πρώιµο κοµµατικό σύστηµα στην Κύπρο µε κυρίαρχο άξονα αντιπαράθεσης το εθνικό (αντιαποικιακό) ζήτηµα, το οποίο προκάλεσε συγκρούσεις και εντάσεις τόσο απέναντι στην αποικιακή Αρχή όσο και µεταξύ των κυπριακών πολιτικών δυνάµεων. Στην περίοδο αυτή αρχίζουν να αποκρυσταλλώνονται, σε αρχική και πρώιµη φάση, οι κοινωνικές συµµαχίες που καθορίζουν για το µεγαλύτερο διάστηµα του 20 ου αιώνα τη σχέση πολιτικών σχηµατισµών και κοινωνικών οµάδων. Η διατριβή διαιρείται σε δύο µέρη. Το πρώτο µέρος επικεντρώνεται στην ανάλυση των συνθηκών που συντέλεσαν στην εµφάνιση οργανωµένης πολιτικής ζωής, τα βήµατα, τις διαδικασίες και τις προϋποθέσεις που συνέβαλαν στη σταδιακή εδραίωση της παρουσίας των πολιτικών κοµµάτων. Εξετάζονται, έτσι, η ανάδυση της αστικής και της εργατικής τάξης, ο ρόλος της κυπριακής Εκκλησίας, η επίδραση του αποικιακού πλαισίου κατοχής στις µορφές εκπροσώπησης και διεκδίκησης, η εµφάνιση της πολιτικής ιδεολογίας του εθνικισµού και το αντιπροσωπευτικό σύστηµα εκπροσώπησης που καθιερώθηκε. Το δεύτερο µέρος επικεντρώνεται στην κινητοποίηση (mobilisation) των βασικών διαιρετικών τοµών στην κυπριακή κοινωνία, τα βασικά, δηλαδή, ζητήµατα γύρω από τα οποία δηµιουργείται πόλωση, αντιπαράθεση και οργανωτικές µορφές έκφρασης τους. Εξετάζονται δύο βασικές κοινωνικές διαιρέσεις: η εθνική/αντι-αποικιακή και η ταξική. Ταυτόχρονα, µελετούνται και οι αντίστοιχοι φορείς που οργάνωσαν αυτή την αντιπαράθεση και την εξέφρασαν στο πολιτικό επίπεδο. Το θεωρητικό πλαίσιο που ακολουθεί η παρούσα διερεύνηση είναι η κοινωνιολογικού χαρακτήρα θεωρία των διαιρετικών τοµών (cleavage theory) των Lipset και Rokkan (1967). Σύµφωνα µε τη θεωρία αυτή, οι κοινωνικές διαιρέσεις βρίσκουν εκπροσώπηση στο πολιτικό επίπεδο µέσω του ρόλου και της δράσης των οργανωµένων κοµµατικών σχηµατισµών. Τα ερευνητικά ζητούµενα καθόρισαν και σε µεγάλο βαθµό την µεθοδολογία εξέτασης και έρευνας. Η χρονική απόσταση από τα γεγονότα που διερευνώνται, η δυσκολία εξεύρεσης

10 επιζώντων της περιόδου για συνεντεύξεις και η έλλειψη ποσοτικών στοιχείων, εκτός από τις πληθυσµιακές απογραφές, παραπέµπουν στη χρήση ποιοτικών εργαλείων και µεθόδων συλλογής και ανάλυσης των δεδοµένων. Έτσι, έγινε επισταµένη ανάλυση εφηµερίδων της εποχής, µελέτη της δευτερογενούς βιβλιογραφίας, καθώς και κοµµατικών διακηρύξεων και άλλων εγγράφων. Σκοπός της διατριβής είναι η ανάδειξη και ερµηνεία των παραγόντων (και των προϋποθέσεων) που διαµόρφωσαν και συγκρότησαν την πρώιµη έκφραση του κυπριακού κοµµατικού συστήµατος κατά την εν λόγω περίοδο.

11 Abstract The main purpose of the thesis is to examine and explain the processes and the cleavages through which the foundations of the party system in Cyprus were laid in the late 19 th and early 20 th century. The main hypothesis of the thesis is that during this period we detect the formation of a premature party system in the country revolving around the anti-colonial (ethnic) and class cleavages; the former being the dominant. The thesis is divided into two parts. The first one examines the preconditions and the environment in which the party system in Cyprus arose, and the second part the organizational mobilization of certain cleavages which resulted in organizational forms of representation. In the first part the focus is on the economic, social, ideological and political developments that took place and helped in turn the development of an early party system. Within this context we are interested in the development of the middle and working classes in Cyprus and the degree of their unity, the role of the dominant Cyprus Church within a modernization process accelerated by the British colonial rule, the nationalistic ideology and its major representatives, and the franchise system given to Cypriots. The second part focuses on the ethnic (anti-colonial) and class cleavages and how they were mobilized through nationalistic forms of organization and the Communist Party, the first party established in Cyprus (1926). The theoretical framework is largely based on the cleavage theory (Lipset and Rokkan, 1967) taking into account all subsequent critics pointed to it and most importantly assigning the political actor (parties and organizations) a crucial role. Two particular cleavages are of significant importance: the anti-colonial cleavage and the class cleavage. The nature of the thesis and the formulation of the research action determined to a large degree the kind of methodology required to implement it. The time lag between today and the period under study, the difficulty in finding anyone that actually lived the events to be surveyed, the lack of quantitative data other than the population censuses, and the exploratory nature of the study are variables pointing to the use of qualitative tools in data collection and analysis. Therefore, to seek answers to our research questions we relied heavily on secondary literature, indexing of relevant newspapers of the period, party manifestos and declarations.

12 Through this project we anticipate to shed light on the structure of the party competition in Cyprus at the time. What is more, a careful and thorough examination of the data reveals that many of the issues and controversies of today are rooted in the tumultuous period under study.

13 Καινοτοµία της διατριβής Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να συνεισφέρει στο επιστηµονικό πεδίο της µελέτης των πολιτικών κοµµάτων στην Κύπρο, έναν τοµέα έρευνας που δεν έχει µελετηθεί επαρκώς. Η καινοτοµία της διατριβής έγκειται τόσο στη µεθοδολογικά πρωτότυπη διερεύνηση του γνωστικού αντικειµένου όσο και στην αναλυτική περιγραφή του πρώιµου κοµµατικού συστήµατος της περιόδου µέχρι και το 1931, µέσα στο πλέγµα των ιδιαίτερων συνθηκών που δηµιούργησαν οι αποικιοκρατικές δοµές εξουσίας. Στο πλαίσιο αυτό εξετάζονται οι κοινωνικές δυνάµεις, οι ιδεολογικές προϋποθέσεις και το ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο που συνέβαλαν στην εµφάνιση οργανωµένων κοµµατικών σχηµατισµών στην Κύπρο. Το θεωρητικό παράδειγµα που χρησιµοποιείται για τη µελέτη και ανάλυση του πρώιµου κυπριακού κοµµατικού συστήµατος είναι η θεωρία των διαιρετικών τοµών (cleavage theory), η οποία επιτρέπει την κατανόηση της εµφάνισης των πολιτικών κοµµάτων µέσα από ποικίλους κοινωνικούς ανταγωνισµούς οι οποίοι διασυνδέονται µε τα κοινωνικά, πολιτικά και θεσµικά ζητήµατα της εποχής. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός έγινε πρωτίστως αναδίφηση σε ιστορικά έγγραφα και αρχεία που είτε χρησιµοποιούνται για πρώτη φορά, είτε δεν έχουν µελετηθεί επαρκώς για τη διερεύνηση της πρώιµης συγκρότησης των πολιτικών κοµµάτων. Οι µέχρι τώρα µελέτες και έρευνες στον τοµέα εστιάζονται συνήθως στην ανίχνευση των καταβολών του κυπριακού προβλήµατος, ενώ άλλα πλαίσια ανάλυσης είναι σχετικώς υποβαθµισµένα. Έτσι, η διατριβή αυτή αποσυνδέεται από το καθιερωµένο πλαίσιο έρευνας και θέτει ως αναλυτική κατηγορία µελέτης τα πολιτικά κόµµατα καθαυτά, όπως επίσης και τις άλλες µορφές οργανώσεων που εµφανίστηκαν κατά την περίοδο αυτή. Οι οργανώσεις και οι πρώιµοι κοµµατικοί µηχανισµοί εξετάζονται αφενός µεν στη βάση του κοινωνικού, εκλογικού και πολιτικού ανταγωνισµού των Ελληνοκυπρίων στο σύνολο τους εναντίον των Βρετανών, αφετέρου δε στη βάση των ιδεολογικών αντιθέσεων στο εσωτερικό της ελληνοκυπριακής κοινότητας.

14 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 Κεφάλαιο 1: Βιβλιογραφική Επισκόπηση αναλυτικό πλαίσιο εργασίας 1.1 Ιστορικές προϋποθέσεις της γένεσης των κοµµάτων Εθνική-Γαλλική επανάσταση Βιοµηχανική επανάσταση Εκλογικό δικαίωµα Κοινωνική τάξη και κόµµα Ορισµός του πολιτικού κόµµατος Λειτουργίες Τρόποι µελέτης του κοµµατικού φαινοµένου Οργανωτικά πρότυπα Το κόµµα στελεχών Το κόµµα µαζών Κοµµατικά µοντέλα µε βάση τη σχέση κόµµα-κράτος-κοινωνία Ιδεολογία Αριστερά εξιά Κοµµατικές οικογένειες Κοµµατικά συστήµατα Αναλυτικό πλαίσιο εργασίας για την εµφάνιση και εξέλιξη των 48 πολιτικών κοµµάτων Σηµεία κριτικής και προσοχής 52 ΜΕΡΟΣ Α: ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, Ι ΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΑΦΕΤΗΡΙΕΣ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ Κεφάλαιο 2: Από την οθωµανική κατοχή στη βρετανική Το τέλος της Οθωµανικής κατοχής: µια αγροτική, προ-νεωτερική 62 κοινωνία Κοινωνικές σχέσεις και κοινωνικοπολιτική ελίτ Πατερναλισµός και φιλανθρωπία 66

15 2.1.3 Συντεχνίες Η βρετανική αποικιοκρατία ηµογραφία και συγκοινωνίες Φορολογικό σύστηµα Η κατάσταση της αγροτικής τάξης στην περίοδο της βρετανικής αποικιοκρατίας Τοκογλυφία Κοινωνικές σχέσεις και πηγές των πελατειακών σχέσεων 86 Κεφάλαιο 3: Η νέα κοινωνική διάταξη: µια κοινωνία υπό αλλαγή: νέες τάξεις στο προσκήνιο 3.1 Η αστική τάξη στο προσκήνιο Αστικοποίηση Η διαµόρφωση µιας νέας ελίτ Η συγκρότηση της εργατικής τάξης Το ειδικό βάρος της µεταλλευτικής βιοµηχανίας Ταξική συνείδηση Συµπέρασµα 118 Κεφάλαιο 4: Η νεωτερικότητα και η Εκκλησία ως θεσµός συνέχειας 4.1 Η διαδικασία του εκσυγχρονισµού και η Εκκλησία ως θεσµός συνέχειας Ιστορική εξήγηση της ισχύος και του ρόλου της Εκκλησίας Η σύγκρουση Βρετανών - Εκκλησίας Η σχέση Εκκλησίας και εθνικισµού Κεφάλαιο 5: Το Ιδεολογικό Πλαίσιο Ο εθνικισµός ως ιδεολογία ανατροπής Φορείς του εθνικισµού και του ενωτικού αιτήµατος Χαρακτήρας και ιδιοµορφίες του εθνικού κινήµατος στην Κύπρο Μαζικότητα του εθνικού κινήµατος Βαλκανικοί Πολέµοι 157

16 5.2.4 Εθνικισµός και ταύτιση µε την Ένωση Μηχανισµοί διάδοσης της εθνικιστικής ιδεολογίας Εκπαίδευση Μέσα ενηµέρωσης Ελευθεροτεκτονισµός Οι µεταπτώσεις του εθνικιστικού λόγου και έντασης Οι πρώτες σοσιαλιστικές ιδέες 179 Κεφάλαιο 6: Αντιπροσωπευτικοί θεσµοί εκπροσώπησης και εκλογικό δικαίωµα 6.1 Αντιπροσωπευτικές µορφές εκπροσώπησης Τοπική αυτοδιοίκηση Νοµοθετικό Συµβούλιο Ερµηνεία και αξιολόγηση των αλλαγών Οκτωβριανά, καταστολή και κατάργηση όλων των ελευθεριών Το εκλογικό δικαίωµα στην Κύπρο και οι εκλογές ως εργαλείο νοµιµοποίησης Φανερή ψηφοφορία Νέο σύνταγµα, Απόρριψη εισήγησης για δικαίωµα ψήφου στις γυναίκες Χαρακτηριστικά και περιορισµοί των µορφών εκπροσώπησης Στρεβλώσεις του εκλογικού συστήµατος Πελατειακές σχέσεις 207 Κεφάλαιο 7: Η Εθνικοποίηση της Πολιτικής ιαδικασίας, η Ελλειµµατική Εισαγωγή των Μαζών στην Πολιτική και ο Ολιγαρχικός Κοινοβουλευτισµός 7.1 Χαρακτήρας της πολιτικής Κοινωνική προέλευση των µελών του Νοµοθετικού Συµβουλίου: Ολιγαρχικός κοινοβουλευτισµός 7.3 Η εθνικοποίηση της πολιτικής Τα πολιτικά διακυβεύµατα της περιόδου Το πλαίσιο της αποικιακής εξουσίας Εθνικό ζήτηµα Νοµιµοποίηση του πολιτικού καθεστώτος

17 7.4.4 Κοινωνικός και πολιτικός ρόλος της Εκκλησίας Η κατάσταση της αγροτικής τάξης Το κοινωνικό ζήτηµα Οργάνωση Εκλογική συµµετοχή ως µοχλός εθνικοποίησης και πολιτικοποίησης και η πολιτική συµπεριφορά των µαζών 7.6 Η ατελής πολιτική ενσωµάτωση 245 ΜΕΡΟΣ Β: ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΙΑΙΡΕΣΕΙΣ: Η ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Η ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΤΟΥΣ ΕΚΦΡΑΣΗ Κεφάλαιο 8: Οι διαιρετικές τοµές της πρώιµης συγκρότησης της εξιάς παράταξης: (α) Το Αρχιεπισκοπικό Ζήτηµα 8.1 Λέσχες, αναγνωστήρια και σωµατεία Αρχιεπισκοπικό Ζήτηµα Αιτίες και ζητήµατα που καθόρισαν το χαρακτήρα της σύγκρουσης Οι δύο παρατάξεις: ποιους εξέφραζαν, ο ιδεολογικοπολιτικός τους λόγος και ο τρόπος οργάνωσής τους Η κοινωνική διάσταση της σύγκρουσης Οι Κυρηνειακοί (διαλλακτικοί) Οι Κιτιακοί (αδιάλλακτοι) Ιδεολογική έκφραση Το πνεύµα της σύγκρουσης και ο ρόλος των εφηµερίδων Η οργανωτική πτυχή Η απαρχή της πολιτικής των µαζών και εθνικοποίησης της πολιτικής Η «δηµοκρατική» διάσταση των διαδικασιών Επίδραση στις «πολιτειακές» εκλογές Μια αποτίµηση 287 Κεφάλαιο 9: Οι διαιρετικές τοµές της πρώιµης συγκρότησης του δεξιού χώρου: (β) Η αντιαποικιακή διαιρετική τοµή και οι πρώτες συλλογικότητες Οι πρώτες οργανωτικές προσπάθειες του εθνικού ζητήµατος 293

18 9.1.1 Μασονία Εφηµερίδες Πλαίσιο ανάλυσης: Οι µεταπτώσεις της έντασης του ενωτικού αιτήµατος 9.3 Κυπριακή Πολιτική Οργάνωση (1912) Το σχίσµα «Βενιζελικών Βασιλικών» Η πρεσβεία του Πολιτική Οργάνωση Κύπρου (1921) Αλλαγή πορείας Οι επταδικοί Εκλογές του Λαϊκό Κόµµα (Γ. Χατζηπαύλου) Η επάνοδος των εθνικιστών και η κατάσταση στο εσωτερικό µέτωπο 9.7 Εθνική Οργάνωση Κύπρου (1930) Εσωτερικός συσχετισµός δυνάµεων και τάσεις Ριζοσπαστικοποίηση και εµφάνιση της ακραίας δεξιάς στο πολιτικό τοπίο 9.8 Εθνική Ριζοσπαστική Οργάνωση Κύπρου (ΕΡΕΚ) (1931) Οκτωβριανά Εθνικές Οργανώσεις: µωσαϊκό αντιλήψεων και προσωπικών φιλοδοξιών Κεφάλαιο 10: Οι καταβολές της κυπριακής Αριστεράς: Η κινητοποίηση της εργατικής και αγροτικής τάξης και ο πρώτος κοµµατικός σχηµατισµός: το Κοµµουνιστικό Κόµµα Κύπρου (ΚΚΚ) 10.1 Αριστερά κόµµατα και ταξικές συντεχνίες στον ευρωπαϊκό χώρο Εµφάνιση κινηµάτων των κατώτερων τάξεων στην Κύπρο Αγροτικές αναταραχές και κοινωνική ληστεία Οι οργανωτικές παραδόσεις των τεχνιτών Αταξικές συντεχνίες και εργατικές λέσχες Οι βραχύβιες προσπάθειες οργάνωσης Αγροτικού Κόµµατος Η οργάνωση της εργατικής τάξης Το ζήτηµα της ταξικής συνείδησης, η συλλογική δράση και το πολιτικό υποκείµενο 10.6 Σοσιαλιστικοί πυρήνες

19 10.7 Ίδρυση του Κοµµουνιστικού Κόµµατος Κύπρου Προέλευση: η ταξικότητα της έκκλησης Στρατηγική Ενιαίο µέτωπο Μορφές δράσης Πρόγραµµα και πολιτικός λόγος Το κοινωνικό ζήτηµα Το εθνικό ζήτηµα Πολιτικά δικαιώµατα Η στάση έναντι της θρησκείας Συνόψιση Έντυπα µέσα επικοινωνίας Κοινωνική βάση και ηγεσία Μέλη και οπαδοί Ηγεσία 416 Κεφάλαιο 11: Οι καταβολές της κυπριακής Αριστεράς: οι οργανωτικές δοµές, η αντιπαράθεση µε το κράτος και τη εξιά και ο εκλογικός ανταγωνισµός 11.1 Οργάνωση Μια παράλληλη κοινωνία Εσωκοµµατική δοµή Σχέσεις µε κοµµουνιστικά κέντρα του εξωτερικού Η παρέµβαση του ΚΚΚ στην οργάνωση του κυπριακού συνδικαλιστικού κινήµατος 11.3 Η κρατική καταστολή και ο ανταγωνισµός µε τη εξιά Κρατική καταστολή Η αντίδραση της εξιάς Ο εκλογικός ανταγωνισµός Ερµηνεία της ψήφου προς το ΚΚΚ και της απόκλισης της εκλογικής συµπεριφοράς της εργατικής τάξης 11.6 Το ΚΚΚ καθίσταται έκνοµο Φορέας κοινωνικής αλλαγής και ριζοσπαστικοποίησης ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 470 Βιβλιογραφία

20 ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Σελ. 3.1 Κυβερνητικοί υπάλληλοι Ενδεικτική κυκλοφορία ελληνικών εφηµερίδων Εκλεγέντα µέλη Νοµοθετικού Συµβουλίου ανά Επαρχία Εκλογική συµµετοχή Ελληνοκυπρίων στις εκλογές του Νοµοθετικού Συµβουλίου Βιογραφικά µελών Νοµοθετικού Συµβουλίου

21 Εισαγωγή Παρόλο που οι πρώτοι συστηµατικοί µελετητές του κοµµατικού φαινοµένου, οι Ostrogorski (1902) και Michels (1912) προανάγγειλαν το τέλος τους ως πολιτικούς εκφραστές της κοινωνίας, τα πολιτικά κόµµατα εξακολουθούν να βρίσκονται στο επίκεντρο του πολιτικού συστήµατος σχεδόν ενάµιση αιώνα, να επηρεάζουν τον πολιτικό πολιτισµό, να κατασκευάζουν ιδεολογίες, και κατ επέκταση το πλαίσιο κατανόησης του κόσµου, και να εκφράζουν τις κοινωνικές αντιπαραθέσεις. Οι πολιτικοί επιστήµονες συναρτούν την εξέλιξη της δηµοκρατίας στις διάφορες χώρες µε όρους ανάπτυξης και λειτουργίας των κοµµάτων. Ο Schattschneider έγραφε ότι «τα πολιτικά κόµµατα δηµιούργησαν τη σύγχρονη δηµοκρατία και η σύγχρονη δηµοκρατία δεν µπορεί να γίνει αντιληπτή χωρίς αυτά». 1 Η µελέτη των πολιτικών κοµµάτων στην Κύπρο υστερεί σηµαντικά σε σχέση µε την αντίστοιχη πρόοδο στην Ευρώπη και άλλες κοινωνίες. Η καθυστέρηση στην επιστηµονική διερεύνηση των παραγόντων που συνέβαλαν στη γένεση του κυπριακού κοµµατικού συστήµατος µπορεί να εξηγηθεί από µια σειρά παραµέτρων. Η πρώτη αφορά στο γεγονός ότι η Κύπρος αποτέλεσε σε ολόκληρη την ιστορία της, µε εξαίρεση την µετά το 1960 περίοδο, χώρα αποικιοκρατούµενη. Ο αποικιακός ηγεµονισµός και η προεξάρχουσα κουλτούρα αποτέλεσαν τροχοπέδη στη φυσιολογική εξέλιξη των κοινωνικοοικονοµικών σχέσεων και των πολιτικών - θεσµικών δοµών, όπως συνέβηκε και σε άλλες χώρες του κόσµου µε αποικιοκρατική ιστορία. Αυτό είχε ως συνέπεια τη χρονική καθυστέρηση στην εµφάνιση του ίδιου του θεσµού των πολιτικών κοµµάτων. εύτερον, η αργοπορηµένη συγκρότηση του κυπριακού κράτους είχε αρνητικές συνέπειες σε σχέση µε τρεις συνθήκες που θεωρούνται σηµαντικές για την εµφάνιση οποιουδήποτε συστήµατος συλλογής στοιχείων, τα οποία επιτρέπουν στους επιστήµονες τη διεξαγωγή ερευνητικής δράσης: ένα ελάχιστο επίπεδο συγκεντροποίησης και γραφειοκρατικοποίησης, ένα ικανοποιητικό επίπεδο µόρφωσης στον πληθυσµό και ικανοποιητική δια-τοπική κινητικότητα. 2 Τέλος, η εξήγηση µπορεί να αναζητηθεί στην, για πολλά χρόνια, απουσία ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος που θα έδινε ώθηση στην επιστηµονική έρευνα, αφού η δηµιουργία και λειτουργία πανεπιστηµίου στην Κύπρο χρονολογείται µόλις το Το παράθεµα στο Mainwaring Scott and Torcal Mariano (2006), «Party System Institutionalization and Party System Theory after the Third Wave of Democratization», σσ , στο Katz R. and Crotty W. (Επιµ.), Party Politics, Sage Publications, London, σ Rokkan Stein (1970), Citizen, Elections, Parties, McKay Co, New York, σ. 253.

22 Η παρούσα διατριβή είναι συνεισφορά στον επιστηµονικό κλάδο της µελέτης των πολιτικών κοµµάτων. Το σύγγραµµα εντάσσει την ιστορική πληροφόρηση για την Κύπρο, στο πλαίσιο ενός διαφορετικού πρίσµατος ανάλυσης χρησιµοποιώντας ως µονάδες ανάλυσης τα πολιτικά κόµµατα. Το αντικείµενο εργασίας της διατριβής αποτελεί η επεξήγηση της δηµιουργίας του κυπριακού κοµµατικού συστήµατος στη βάση των δοµικών και άλλων παραµέτρων που το συνθέτουν. Θα επιχειρηθεί να φωτισθεί το γενικό πλαίσιο ανάδυσης, εξέλιξης και δράσης των πρώτων κοµµατικών (και άλλων οργανωτικών) φορέων, καθώς και οι ανταγωνιστικές τους σχέσεις στα πλαίσια ενός δοτού πολιτικού συστήµατος. Θα διερευνηθούν οι διαιρέσεις και οι συγκρούσεις µέσα στην κυπριακή κοινωνία, ποιες και πώς αυτές εκφράστηκαν στο πολιτικό επίπεδο. Επιπλέον, θα εξεταστούν οι ιδεολογικοί, πολιτικοί και θεσµικοί µηχανισµοί µέσω των οποίων εισήχθηκαν οι µάζες των πολιτών στην πολιτική διαδικασία. Κεντρική υπόθεση εργασίας της διατριβής είναι ότι την περίοδο αυτή συγκροτείται σταδιακά η βάση για ένα πρώιµο κοµµατικό σύστηµα στην Κύπρο µε κυρίαρχο άξονα αντιπαράθεσης το εθνικό (αντιαποικιακό) ζήτηµα, το οποίο προκαλεί συγκρούσεις και εντάσεις τόσο απέναντι στην αποικιακή Αρχή όσο και µεταξύ των κυπριακών πολιτικών δυνάµεων. Στην περίοδο αυτή αρχίζουν να αποκρυσταλλώνονται, σε αρχική και πρώιµη φάση, οι κοινωνικές συµµαχίες που χαρακτηρίζουν για το µεγαλύτερο διάστηµα του 20 ου σχηµατισµών και κοινωνικών οµάδων. αιώνα τη σχέση πολιτικών Το θεωρητικό πλαίσιο που ακολουθεί η παρούσα διερεύνηση είναι συνδυασµός δύο θεωρητικών µοντέλων που επηρέασαν σηµαντικά το επιστηµονικό «παράδειγµα» (paradigm) της µελέτης των πολιτικών κοµµάτων και τα οποία αποτέλεσαν τις κυρίαρχες προσεγγίσεις ανάλυσης των πολιτικών κοµµάτων και των κοµµατικών συστηµάτων στα αρχικά τους στάδια. Η πρώτη είναι η κοινωνιολογικού χαρακτήρα θεωρία των διαιρετικών τοµών (cleavage theory) των Lipset και Rokkan (1967). 3 Σύµφωνα µε τη θεωρία αυτή, οι κοινωνικές διαιρέσεις βρίσκουν εκπροσώπηση στο πολιτικό επίπεδο µέσω του ρόλου και της δράσης των οργανωµένων κοµµατικών σχηµατισµών. Καθοριστικής συνεισφοράς ήταν επίσης η κλασσική θεωρία του Duverger (1954) για την πηγή προέλευσης των κοµµάτων (κοινοβουλευτική ή εξωκοινοβουλευτική), καθώς και για τα χαρακτηριστικά των δύο ειδών κοµµάτων που κυριαρχούν στις αρχικές φάσεις των κοµµατικών συστηµάτων: το κόµµα προυχόντων (ή ελίτ) και το κόµµα µαζών. 4 Η θεωρία αυτή είναι περισσότερο οργανωσιακού χαρακτήρα και προσανατολισµού. Όλα αυτά τα ζητήµατα 3 Lipset Seymour Martin and Rokkan Stein (1967), «Cleavage Structures, Party Systems and Voter Alignments: An Introduction», στο Lipset Seymour Martin and Rokkan Stein (Επιµ.), Party Systems and Voter Alignments, σσ. 1-64, Free Press, New York. 4 Duverger Maurice (1954), Political Parties, Methuen & Co. Ltd, London.

23 εξετάζονται στο πρώτο κεφάλαιο που περιλαµβάνει τη σχετική βιβλιογραφική επισκόπηση και παραθέτει το αναλυτικό πλαίσιο της διατριβής. Η µελέτη επιχειρεί να ξεφύγει από το επιστηµονικό «παράδειγµα» που τονίζει το ρόλο των προσωπικοτήτων, ως τους κυρίαρχους φορείς αλλαγών και εξελίξεων, ανεξαρτήτως της σηµασίας που πρέπει να τους αποδίδεται. Στην πρώτη φάση της ανάπτυξης των εθνών - κρατών, σηµειώνει ο Rokkan, η έµφαση ήταν στην ανάλυση δεδοµένων που αφορούσαν στα άνω στρώµατα της ιεραρχίας και στα κέντρα λήψης των πολιτικών αποφάσεων. Με τη σταδιακή επέκταση του δικαιώµατος ψήφου και την ανάπτυξη των κοµµάτων µαζών κατά τον 19 ο και 20 ο αιώνα, την εισαγωγή στη πολιτική των µη προνοµιούχων στρωµάτων και την επέκταση του εκλογικού δικαιώµατος, δηµιουργήθηκε η ανάγκη για νέες προσεγγίσεις που να λαµβάνουν υπόψη και τη µεγάλη µάζα του πληθυσµού. 5 Η ανάλυση, έτσι, εστιάζεται στην κοινωνική δοµή, στην οικονοµία, στο ιδεολογικό κλίµα, στο ρόλο των πελατειακών δικτύων και στο ρόλο των εξωτερικών επιρροών και ειδικότερα της αποικιοκρατικής εξουσίας, στην εµφάνιση και εξέλιξη της πολιτικής ζωής στην Κύπρο. Από το πεδίο έρευνας και την κεντρική υπόθεση εργασίας της διατριβής, καθώς και από το θεωρητικό πλαίσιο µπορούν να συναχθούν κάποιες επί µέρους υποθέσεις εργασίας. Πρώτο, ότι οι διαιρετικές τοµές που «παρήγαγαν» οργανωµένες µορφές πολιτικής δράσης και διεκδίκησης επιδρούν µε διαφορετικό τρόπο και µορφή στον πολιτικό χώρο της Αριστεράς σε σχέση µε τον αντίστοιχο της εξιάς. εύτερο, ότι η εξιά χαρακτηρίζεται από µεγαλύτερη πολυµορφία οργανωτικά και πολιτικά, συγκριτικά µε την Αριστερά. Τρίτο, ότι οι µεταξύ των δύο παρατάξεων σχέσεις επηρέασαν το χαρακτήρα τους, την ιδεολογία και το πολιτικό τους πρόγραµµα. Τέταρτο, ότι το αντιαποικιακό αίσθηµα και η Ένωση, όπως αυτά διαπλάθηκαν από την ιδεολογία του εθνικισµού και την Εκκλησία, αποτέλεσαν το κυρίαρχο πολιτικό αίτηµα στην ελληνοκυπριακή κοινωνία αλλά και εστία αντιπαράθεσης. Τέλος, ότι η Εκκλησία της Κύπρου, µε την παρουσία αιώνων ως αυτόνοµου θεσµού, αποτέλεσε τον κυρίαρχο κοινωνικό αλλά και πολιτικό δρώντα της περιόδου. Μεθοδολογικά η διατριβή στηρίζεται τόσο σε πρωτογενείς όσο και σε δευτερογενείς πηγές. Η έλλειψη εξειδικευµένης, κυπρολογικής βιβλιογραφίας στο υπό εξέταση θέµα καθιστά αναγκαία τη χρησιµοποίηση πρωτογενών πηγών πληροφόρησης, όπως κοµµατικά έγγραφα και κείµενα (π.χ. καταστατικά, διακηρύξεις, ανακοινώσεις, συνεδριακές αποφάσεις, κτλ.), εφηµερίδες της περιόδου και αρχεία συνεντεύξεων. Επισταµένη επισκόπηση έγινε στην εφηµερίδα Ελευθερία η οποία είχε τη µεγαλύτερη κυκλοφορία στις 5 Βλ. Rokkan, Parties, ό.π., σσ

24 πρώτες δεκαετίες του 20 ου αιώνα και των εφηµερίδων του µοναδικού πολιτικού κόµµατος της περιόδου, του Κοµµουνιστικού Κόµµατος Κύπρου (ΚΚΚ), Πυρσός και Νέος Άνθρωπος. Σε συγκεκριµένες χρονικές περιόδους γίνεται χρήση και άλλων εφηµερίδων: ο Ευαγόρας και η Φωνή της Κύπρου τη διετία όταν το αρχιεπισκοπικό ζήτηµα βρισκόταν στις απαρχές του, το Νέον Έθνος της Λάρνακας στα χρόνια όταν βρισκόταν σε ισχύ η αντιπαράθεση «βενιζελικών» και «βασιλικών» και η Λαϊκή, µετέπειτα Νέα Λαϊκή, που εξέφραζαν το Λαϊκό Κόµµα του πολιτευτή Γιώργου Χατζηπαύλου στα χρόνια Η µελέτη θα αξιολογήσει τα ιστορικά δεδοµένα της Κύπρου µε βάση τη θεωρητική συζήτηση και τις µεθοδολογικές προτάσεις της διεθνούς βιβλιογραφίας, όπως αυτές αναπτύχθηκαν για την ερµηνεία της εµφάνισης των πολιτικών κοµµάτων λαµβάνοντας υπόψη, όµως, τις ιδιαίτερες συνθήκες της πολιτικής ζωής σε µια µικρή χώρα όπως η Κύπρος η οποία, επιπλέον, τελούσε υπό καθεστώς αποικίας. Η προσπάθεια είναι να εξεταστεί κατά πόσο οι θεωρίες, οι παραδοχές και οι προϋποθέσεις που καταγράφηκαν ως απαραίτητες για τη συγκρότηση κοµµατικών σχηµατισµών στο διεθνή χώρο, µπορούν να αποτελέσουν το πλαίσιο ανάλυσης και στην περίπτωση της Κύπρου. Η µελέτη επικεντρώνεται στις ερµηνευτικές και αναλυτικές προσεγγίσεις της γένεσης του κοµµατικού φαινοµένου και όχι στις νεότερες θεωρίες της εξέλιξης και µεταλλαγής του θεσµού, που αναπτύχθηκαν στην πορεία. Οι νεότερες αυτές προσεγγίσεις και εργαλεία ανάλυσης λαµβάνουν υπόψη αλλαγές στα κοµµατικά συστήµατα που δεν είχαν συντελεστεί στην περίοδο που εξετάζουµε και που κατ επέκταση εκφεύγουν του χρονικού ορίζοντα της παρούσας µελέτης. Ως τέτοια αλλαγή µπορούµε, ενδεικτικά, να αναφέρουµε την αλλαγή στη σύνθεση της εργατικής τάξης από χειρονακτικής, ως επί το πλείστον φύσης, σε γραφειακή, ιδιαίτερα µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, η οποία είχε αντίκτυπο στην οργάνωση και στα πολιτικά προγράµµατα των κοµµάτων, κυρίως της Αριστεράς. Ορισµένες εννοιολογικές σηµειώσεις ή/και διευκρινίσεις είναι απαραίτητες σε σχέση µε κάποιες ορολογίες που χρησιµοποιούνται στη διατριβή. Η πρώτη αφορά στον προσδιορισµό των δύο εθνοτικά κυρίαρχων οµάδων της Κύπρου. Εξαιτίας της µετάβασης του νησιού στη βρετανική διοίκηση και της συνεπαγόµενης απώλειας της οθωµανικής υπηκοότητας των κατοίκων της Κύπρου, οι δύο πληθυσµιακά κυρίαρχες οµάδες του νησιού, οι οποίες κατά την οθωµανική περίοδο, αλλά και στις πρώτες δεκαετίες της βρετανικής κατοχής, ορίζονταν ως χριστιανοί και µουσουλµάνοι, θα ορίζονται, συµβατικά σε ό,τι αφορά τη µελέτη αυτή, ως Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι αντίστοιχα. Οι ορισµοί αυτοί, σκοπό έχουν να περιγράψουν τις δύο αυτές οµάδες όπως άρχισαν να πολιτικοποιούνται και να αποκτούν, σε µαζικό βαθµό, εθνική συνείδηση. Η διατριβή

25 επικεντρώνεται αποκλειστικά στην εξέλιξη της κοµµατικής ζωής στην ελληνική κοινότητα για τρεις βασικά λόγους: την ευχερέστερη πρόσβαση σε στοιχεία, την ανάγκη περιορισµού του εύρους της µελέτης και, τέλος, και σηµαντικότερο, το γεγονός ότι η αντίστοιχη κοµµατικά οργανωµένη ζωή στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα εµφανίστηκε µεταγενέστερα, παρόλο που υπήρχαν κάποια σηµάδια υποτυπώδους κοµµατικής παρουσίας. 6 Η δεύτερη σηµείωση αφορά στη χρήση των όρων «εθνικισµός», «εθνικιστές» και «εθνικιστική παράταξη», οι οποίοι χρησιµοποιούνται συστηµατικά µέσα στη µελέτη. Η σηµείωση αυτή είναι απαραίτητη διότι ο όρος «εθνικισµός» διασυνδέεται συχνά, στη νεότερη βιβλιογραφία, µε ακραίες µορφές συλλογικής συµπεριφοράς. Η χρήση του όρου εθνικισµός πρέπει να γίνεται κατανοητή µέσα στα πλαίσια της αγγλικής απόδοσης του όρου nationalism η οποία ερµηνεύει περιεκτικότερα τις βασικές παραδοχές και αξιώµατα της ιδεολογίας του εθνικισµού. Μια ιδεολογία η οποία πρωτίστως βασίζεται στην αρχή της αυτοδιάθεσης των εθνοτήτων ως πηγή του διεθνούς δικαίου και οργάνωσης του κόσµου, και η οποία συνδέεται µε τη διαµόρφωση του νεωτερικού κράτους. Η χρήση του όρου εθνικισµός επιτρέπει τη διαµόρφωση ενός συστηµατικού πλαισίου αναφοράς και ερµηνείας στα αιτήµατα της αναδυόµενης ελληνοκυπριακής αστικής τάξης, αρχικά, και της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελληνοκυπρίων στη συνέχεια, απέναντι στη βρετανική κατοχική αρχή. Οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές της περιόδου δεν χρησιµοποιούν αυτοπροσδιοριστικά τον όρο εθνικισµός ή εθνικιστές παρά σε περιορισµένο αριθµό αναφορών. Η περιφραστική και κατά κόρον χρήση όµως, παραπλήσιων επιθέτων όπως εθνική µερίδα, εθνικός αγώνας, εθνική αποκατάσταση, εθνικοί αντιπρόσωποι, εθνικά ιδεώδη, κτλ., µας επιτρέπει να προσδώσουµε στην παράταξη η οποία πολιτικά εκφράστηκε µε το αίτηµα για Ένωση µε την Ελλάδα, τον όρο «εθνικιστές», ως περιεκτική επιστηµονική έννοια. Το επίθετο «εθνικιστές» χρησιµοποιεί για την ενωτική παράταξη και το Κοµµουνιστικό Κόµµα Κύπρου σε πλειάδα περιπτώσεων, καθώς και ορισµένοι σηµαντικοί µελετητές της περιόδου. 7 Η βασική ορίζουσα της πολιτικής ιδεολογίας του εθνικισµού, που αφορά στην αρχή των εθνοτήτων ως πηγή διεθνούς δικαίου και οργάνωσης του κόσµου σε αντίστοιχα έθνηκράτη, είναι γνωστή στους πρωταγωνιστές της εποχής και σε µερικά κείµενα γίνεται επίκληση της. Ενδεικτικά παραθέτουµε τα εξής: η εφηµερίδα Ευαγόρας σε έκδοση της που 6 Georghallides George (1979), A Political and Administrative History of Cyprus with a Survey of the Foundations of British Rule, Cyprus Research Center, Nicosia, σ Βλ. ενδεικτικά, Georghallides, History of Cyprus , ό.π., σ. 84.

26 προπαγάνδιζε συγκεκριµένες υποψηφιότητες για τις εκλογές του Νοµοθετικού Συµβουλίου το 1901, οι οποίοι ονόµαζαν εαυτούς «Εθνικό Συνδυασµό», αναφέρεται στη «σεµνή και ιερά ιδέα της εθνότητος» στην οποία βασίζεται ο κυπριακός αγώνας. 8 Η εφηµερίδα Νέον Έθνος σε µερικές περιπτώσεις αναφερόταν στην ίδια αρχή ως βάση του κυπριακού αγώνα: «η αρχή των εθνικοτήτων δεν βασίζεται επί των τοιούτων ή τοιούτων κυβερνητών, αλλ επί των δικαιωµάτων των λαών». 9 Παρόµοια αναφορά γίνεται και µερικούς µήνες αργότερα από την ίδια εφηµερίδα: «(...) την όλην υπόθεσιν µας βασίζοντες επί του δόγµατος των εθνικοτήτων, διατί να µην επικαλεσθώµεν την αρχήν ταύτην κατά το στάδιον τούτο της διεξαγωγής της υποθέσεως µας»; Η πιο ξεκάθαρη αναφορά στον όρο «εθνικιστές» συναντάται σε κείµενα του Σάββα Λοιζίδη, ενός από τους επιφανέστερους ηγέτες της εθνικιστικής παράταξης στη δεκαετία του 1920 και µετέπειτα, όταν αρθρογραφούσε για να αναλύσει τις τάσεις εντός του εθνικού κινήµατος στις αρχές της δεκαετίας του 1930: «και εντός ακόµη της κεντρικής εθνικής πολιτικής οργανώσεως (...) θα συναντήση κανείς τα εξής πολιτικάς αποχρώσεις: ριζοσπάστας εθνικιστάς (...), εθνικιστάς (...) και µεταρρυθµιστάς (...)». 10 Αυτές οι αναφορές καταδεικνύουν ότι ο όρος εθνικισµός είχε αρχίσει να αποκρυσταλλώνεται στην πολιτική ορολογία των πρωταγωνιστών της περιόδου αν και χρησιµοποιείται εναλλακτικά και µε µερικούς άλλους παραπλήσιους όρους, οι οποίοι κατά την περίοδο αυτή δεν διαχωρίζονταν στον πολιτικό λόγο. Τέλος, σε ολόκληρη τη διατριβή χρησιµοποιούνται, στη καλύτερη δυνατή ελληνική τους απόδοση, ορολογίες, κατά κύριο λόγο αγγλικής προέλευσης, οι οποίες αποτελούν σύνηθες τρόπο αναφοράς σε εγχειρίδια και βιβλιογραφία σχετική µε τη µελέτη των πολιτικών κοµµάτων. Οι ορολογίες αυτές µπορεί να ξενίζουν σε πρώτη ανάγνωση, γι αυτό και προστίθεται η αγγλική αναφορά σε παρένθεση σε ορισµένα σηµεία. Σε σχέση µε τις παραποµπές στις εφηµερίδες, χρησιµοποιείται η ηµεροµηνία του νέου Γρηγοριανού ηµερολογίου. Περιοδολόγηση. Η επιλογή για τη χρονική κατάτµηση της υπό εξέταση περιόδου γίνεται για να εξυπηρετηθεί η ανάγκη σύντµησης του χρονικού ορίζοντα της διατριβής αφενός, αλλά και διότι η περίοδος αυτή παρακολουθεί την εµφάνιση και εξέλιξη φαινοµένων που προσδιόρισαν καταλυτικά τη σύγχρονη Ιστορία της Κύπρου, αφετέρου. Ως τέτοια είναι η εισαγωγή των µαζών στην πολιτική, η καθιέρωση εκλογικών διαδικασιών και του εκλογικού δικαιώµατος, η εµφάνιση του εθνικισµού και του σοσιαλισµού ως πολιτικών 8 «Ζήτω ο Εθνικός συνδυασµός», Παράρτηµα Ευαγόρα, 26 Σεπτεµβρίου «Η θέσις του κυπριακού ζητήµατος», Νέον Έθνος, 26 Μαΐου 1917, σ «Πολιτικώς είµεθα νήπια», άρθρο Σάββα Λοιζίδη, Ελευθερία, 26 Νοεµβρίου 1930, σ. 1

27 ιδεολογιών, ο ρόλος της θρησκείας και της Εκκλησίας, ο τρόπος µε τον οποίο το Κοµµουνιστικό Κόµµα Κύπρου έθεσε στην πολιτική ηµερήσια διάταξη το κοινωνικό ζήτηµα, ο ρόλος της αποικιοκρατίας, κ.ο.κ. Η περίοδος αυτή υπήρξε καθοριστική για το σύγχρονο κυπριακό πολιτικό και κοµµατικό σύστηµα αφού η µετα-αποικιακή δοµή και λειτουργία τους αποτελεί συνέχεια αυτής. Τα σηµεία αναφοράς για την κατάτµηση της ιστορικής περιόδου, όπως προτείνεται, αφορούν σε γεγονότα της ιστορίας των κοµµάτων και δεν χρησιµοποιούν κατ ανάγκη τους γνωστούς τρόπους χρονολόγησης της σύγχρονης Ιστορίας της Κύπρου. Επιλέγεται, λοιπόν, να εξεταστεί η περίοδος µέχρι το 1931, η οποία µπορεί να θεωρηθεί ως σηµείο καµπής αφού στην πρώτη αυτή περίοδο παρακολουθούµε τη συγκρότηση ενός υποτυπώδους, πρώιµου κοµµατικού συστήµατος. Η περίοδος µετά το 1931 και µέχρι το 1941, όταν ιδρύεται το ΑΚΕΛ, χαρακτηρίζεται από ανύπαρκτη, σχεδόν, οργανωµένη κοµµατική και πολιτική δράση λόγω του καταπιεστικού και δικτατορικού συστήµατος που επέβαλαν οι Βρετανοί µετά τα Οκτωβριανά. Η περίοδος από το 1941 και µετά αποτελεί µια δεύτερη φάση στην συγκρότηση και εξέλιξη του κυπριακού κοµµατικού συστήµατος αφού το 1941 έχουµε τη µετεξέλιξη του Κοµµουνιστικού Κόµµατος σε ΑΚΕΛ και δύο χρόνια µετά, την ίδρυση του πρώτου παγκύπριου πολιτικού κόµµατος στο χώρο της εξιάς, του Κυπριακού Εθνικού Κόµµατος (ΚΕΚ). οµή της διατριβής Η εργασία χωρίζεται σε δύο µέρη. Το πρώτο µέρος επικεντρώνεται στην ανάλυση των συνθηκών που συντέλεσαν στην εµφάνιση οργανωµένης πολιτικής και κοµµατικής ζωής, στα βήµατα, στις διαδικασίες και στις προϋποθέσεις που οδήγησαν στη σταδιακή εδραίωση των πολιτικών κοµµάτων. Ο σχηµατισµός κοµµάτων ως φορέων πολιτικής εκπροσώπησης εµφανίζεται στο τέλος µιας διαδικασίας κατά την οποία έχουν «ικανοποιηθεί» µια σειρά προϋποθέσεων στο επίπεδο της οικονοµίας, της ιδεολογίας και της κοινωνίας. Η δηµιουργία κοµµάτων είναι, ιστορικά, άµεσα συνυφασµένη µε την εµφάνιση της δυτικού τύπου δηµοκρατίας και του καπιταλισµού, δεδοµένων των οικονοµικών και κοινωνικών συνεπειών του. 11 Αυτό εξηγεί και την εµφάνιση των κοµµάτων στην Κύπρο µετά την έλευση των Βρετανών και όχι σε συνθήκες οθωµανικής κατοχής, όπου κυριαρχούσαν φεουδαρχικού τύπου κοινωνικές και οικονοµικές δοµές. Η οργάνωση, ανάπτυξη και λειτουργία πολιτικών κοµµάτων είναι συνυφασµένη µε τις συγκεκριµένες συνθήκες κάθε ξεχωριστής κοινωνίας και τις δοµές εξουσίας σε αυτήν. 11 Scarrow E. Susan (2002), Perspectives on Political Parties, Palgrave, USA, σ. 4.

28 Κόµµατα και πολιτικές δυνάµεις επηρεάζουν και επηρεάζονται από το κοινωνικό, το πολιτικό και το κρατικό σύστηµα στο οποίο λειτουργούν, προσαρµόζουν την οργάνωση και τις διεκδικήσεις τους στις ιδιαιτερότητες και ιδιοµορφίες της συγκεκριµένης κοινωνίας, ταυτίζονται µε την πορεία της και πολλές φορές ακόµη καθορίζουν αποφασιστικά την εξέλιξη, ή και αλλαγή της. 12 Έτσι, στόχος του πρώτου µέρους είναι η ανάλυση του ευρύτερου περιβάλλοντος µέσα στο οποίο εµφανίστηκαν οι πρώτοι πολιτικοί σχηµατισµοί στην Κύπρο που θα µας επιτρέψει στο δεύτερο µέρος να κατανοήσουµε τα αιτήµατα και τις διεκδικήσεις τους. Πιο αναλυτικά: Στο πρώτο κεφάλαιο πραγµατοποιείται µια βιβλιογραφική επισκόπηση του αντικειµένου των πολιτικών κοµµάτων, των συνθηκών και των παραµέτρων που συνέβαλαν στην εµφάνιση και ανάπτυξη τους και µερικές από τις κυριότερες προσεγγίσεις / θεωρίες µελέτης τους. Παρουσιάζεται, επίσης, το αναλυτικό πλαίσιο εργασίας που ακολουθείται στην παρούσα διερεύνηση. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζονται η µετάβαση από την Οθωµανική στη βρετανική κατοχή, η κατάσταση της αγροτικής τάξης, οι κοινωνικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από έντονα στοιχεία πατερναλισµού, οι αλλαγές που δροµολόγησαν οι Βρετανοί στο φορολογικό σύστηµα και η παρακµή της κορπορατιστικής οργάνωσης της, βασισµένης στις συντεχνίες επαγγελµάτων, οικονοµίας. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται η νέα κοινωνική διάταξη που εµφανίστηκε ως συνέπεια της ανάπτυξης πρώιµων καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στην Κύπρο, η συγκρότηση της αστικής και της εργατικής τάξης και οι εσωτερικές τους διαφοροποιήσεις και αντιθέσεις. Στο τέταρτο κεφάλαιο µελετάται ο θεσµός της Εκκλησίας της Κύπρου και ο ηγεµονικός της ρόλος σε όλο το πλέγµα των κοινωνικών και πολιτικών δραστηριοτήτων, οι τρόποι µε τους οποίους συγκέντρωσε τη µεγάλη οικονοµική και πολιτική ισχύ που την χαρακτήριζε και η σύγκρουση της µε τη βρετανική αρχή. Στο πέµπτο κεφάλαιο διερευνάται το ιδεολογικό πλαίσιο της πολιτικής αντιπαράθεσης και ιδιαίτερα ο ρόλος της ιδεολογίας του εθνικισµού στη διαδικασία αλλαγής της κυπριακής κοινωνίας και στη διαµόρφωση του αιτήµατος της Ένωσης µε την Ελλάδα. Αυτό γίνεται µέσω της εξέτασης των φορέων υιοθέτησης και των µηχανισµών διάδοσης του εθνικισµού, καθώς και των ιδιοµορφιών του εθνικού κινήµατος. Παράλληλα, εξετάζεται και η εµφάνιση των πρώτων σοσιαλιστικών ιδεών. 12 Γιαλλουρίδης Χριστόδουλος (1993), «Το Κυπριακό Κοµµατικό Σύστηµα», στο Ράσκε Γιοακίµ και Κατσούλης Ηλίας, Τα Πολιτικά Κόµµατα της υτικής Ευρώπης, 2 Τόµοι, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, σσ , σ. 159.

29 Στο έκτο κεφάλαιο εξετάζεται η επίδραση των αποικιοκρατικών δοµών στο σχηµατισµό των κοµµάτων στην Κύπρο. Μελετούνται, έτσι, η εξέλιξη του πολιτικού και θεσµικού οικοδοµήµατος που επέβαλαν οι Βρετανοί, οι αντιπροσωπευτικές µορφές εκπροσώπησης της περιόδου, ο ρόλος των πελατειακών σχέσεων, καθώς και η εξέλιξη του εκλογικού δικαιώµατος. Στο έβδοµο κεφάλαιο συζητούνται οι παράγοντες οι οποίοι συνέβαλαν στην υπέρβαση της τοπικότητας και στην εθνικοποίηση της πολιτικής ζωής στην Κύπρο, καθώς και η ενσωµάτωση των Κυπρίων στην πολιτική διαδικασία, στο βαθµό που αυτό έλαβε χώρα, όπως αυτό εκφράστηκε µε τη συµµετοχή στις εκλογικές διαδικασίες. Αναλύονται επίσης τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της πολιτικής εκπροσώπησης, όπως εκφράζονται από τα δηµογραφικά, κοινωνικά και άλλα χαρακτηριστικά των εκλεγέντων µελών της ελληνοκυπριακής κοινότητας στο Νοµοθετικό Συµβούλιο. Το δεύτερο µέρος επικεντρώνεται στην κινητοποίηση (mobilisation) των βασικών διαιρετικών τοµών στην κυπριακή κοινωνία, τα βασικά, δηλαδή, ζητήµατα γύρω από τα οποία δηµιουργείται πόλωση και αντιπαράθεση. Το περιεχόµενο των διαιρέσεων που διαµορφώνονται στην περίοδο αυτή, συνεχίζουν να επηρεάζουν την κοµµατική πολιτική και αντιπαράθεση σε ολόκληρο τον εικοστό αιώνα. Ταυτόχρονα, µελετούνται και οι αντίστοιχοι φορείς που οργάνωσαν αυτή την αντιπαράθεση και την εξέφρασαν στο πολιτικό επίπεδο. Οι φορείς αυτοί, αν και δεν αυτοπροσδιορίζονται ακόµα, ως Αριστερά και εξιά, αναπτύσσουν τα βασικά οργανωτικά, ιδεολογικά και πολιτικά χαρακτηριστικά που συνδέονται µε τις δύο αντίστοιχες πολιτικές παρατάξεις. Στα κεφάλαια του δεύτερου µέρους εξετάζονται ζητήµατα όπως οι διαφορές µιας µορφής οργάνωσης της άρχουσας κοινωνικοπολιτικής ελίτ από τις αντίστοιχες των αγροτικών και εργατικών µαζών, η σχέση που ανέπτυξαν τα διάφορα πολιτικά κόµµατα µε τµήµατα της κοινωνίας και σε ποιο βαθµό κατάφεραν να εκφράσουν ταξικά συµφέροντα, πώς διαµορφώθηκε η κοινωνική σύνθεση των κοµµάτων στην Κύπρο, µε ποιους τρόπους αναπτύχθηκε η επιρροή και πως διαµορφώθηκε η εκλογική τους συµπεριφορά, η µεταξύ τους αντιπαράθεση και ο εσωτερικός τρόπος λειτουργίας τους. Στο κεφάλαιο οκτώ εξετάζεται το πρώτο θέµα που αποτέλεσε εστία κοινωνικής σύγκρουσης, το Αρχιεπισκοπικό Ζήτηµα, γύρω από το οποίο αναπτύχθηκαν οι πρώτες συσσωµατώσεις. Ήταν ένα ζήτηµα που προέκυψε µέσα στα πλαίσια της Εκκλησίας της Κύπρου ως του µοναδικού θεσµού αυτοδιοίκησης των Ελληνοκυπρίων και µέσω του οποίου βρήκε έκφραση η υποβόσκουσα πολιτική αντιπαράθεση για τον τρόπο χειρισµού του εθνικού ζητήµατος.

30 Στο κεφάλαιο εννέα, αναλύεται η κινητοποίηση της αντιαποικιακής διαιρετικής τοµής, η οποία αντικατοπτρίστηκε και πολιτικό-οργανωτικό επίπεδο µε τη δηµιουργία τεσσάρων εθνικών οργανώσεων, ως µορφή διεκδίκησης του ενωτικού αιτήµατος απέναντι στη βρετανική αρχή. Στα κεφάλαια δέκα και έντεκα διερευνώνται οι µορφές οργάνωσης και κινητοποίησης των «κατώτερων» στην κοινωνική ιεραρχία στρωµάτων της κυπριακής κοινωνίας και ειδικότερα η οργάνωση της εργατικής τάξης, όπως εκφράστηκε από το Κοµµουνιστικό Κόµµα Κύπρου (ΚΚΚ). Η εργατική τάξη στην Κύπρο εκπροσωπείται σε πολιτικό επίπεδο σε ένα σηµαντικό της µέρος, την περίοδο αυτή, από δεξιούς αστικούς σχηµατισµούς, ένα φαινόµενο που παρατηρείται ακόµα και µετά την ίδρυση του κόµµατος που επαγγέλλεται εκπροσώπηση της, του ΚΚΚ. Το φαινόµενο αυτό συναντάται σε όλες σχεδόν τις κοινωνίες πέραν της Κύπρου οι οποίες έχουν ήδη αναλυθεί και µελετηθεί. Οι αιτίες του φαινοµένου αυτού έχουν κοινές ρίζες στις διάφορες κοινωνίες αλλά και ιδιαίτερες, που αποδίδονται στις ιδιάζουσες συνθήκες της κάθε περίπτωσης ξεχωριστά. Το φαινόµενο αυτό προσεγγίζεται εδώ, µε επίκεντρο τα δεδοµένα της κυπριακής κοινωνίας. Εξετάζεται επίσης και η προσπάθεια δηµιουργίας Αγροτικού Κόµµατος. Η ανάλυση του κυπριακού κοµµατικού συστήµατος στην πρώτη και πρώιµη αυτή του φάση, ιδωµένο ως σύνολο, µας δίνει το συνολικό πλαίσιο µέσα στο οποίο τα κόµµατα και οι οργανώσεις της περιόδου αλληλεπιδρούν και διαµορφώνουν τις µεταξύ τους σχέσεις τόσο µέσα στο σύστηµα αυτό όσο και στο ευρύτερο πολιτικό σύστηµα. Ο κόσµος της πολιτικής συγκροτείται κατά κύριο λόγο από σχέσεις ανταγωνισµού µεταξύ αντίθετων µερών: κόµµατα, οµάδες συµφέροντος, φράξιες, λαούς, έθνη, κτλ.. 13 Τον συγκρουσιακό αυτό κόσµο που εκφράζεται, κυρίως µέσα από το σχήµα Αριστεράς εξιάς προσπαθούµε να κατανοήσουµε στην εργασία αυτή: τους φορείς εκπροσώπησης της αντιπαράθεσης, καθώς και των κοινωνικών οµάδων που εκπροσωπούν, το περιεχόµενο της στο πλαίσιο των ιδιάζουσων συνθηκών της κυπριακής πραγµατικότητας µε την αποικιοποίηση και το ανελεύθερο περιβάλλον της εποχής. Μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η ιστορική διάσταση της διαίρεσης Αριστεράς - εξιάς και τα θέµατα που τη διέπουν διότι το σχήµα αυτό αρχίζει να ορίζει δειλά-δειλά τη δοµή του κοµµατικού και εκλογικού ανταγωνισµού και τη βάση διεξαγωγής τους, η οποία κάποτε είναι αντιπαράθεση κοινωνικών τάξεων και άλλοτε η διαφορά προσέγγισης στην επίλυση του εθνικού ζητήµατος. 13 Bobbio Norberto (2002), εξιά και Αριστερά, 3 η έκδοση, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, σ. 119.

31 Κεφάλαιο 1 Βιβλιογραφική επισκόπηση και αναλυτικό πλαίσιο εργασίας Οι συζητήσεις στη σχετική µε τα πολιτικά κόµµατα βιβλιογραφία συνήθως αρχίζουν µε την αναφορά περί της παρακµής ή της κατάπτωσης τους. 1 Η προσέγγιση αυτή στηρίζεται στις παθογένειες και τις παρενέργειες του θεσµού, οι οποίες µεγεθύνονται σε αντίθεση µε την παρασιώπηση της συµβολής τους στην ανάπτυξη της δηµοκρατίας, µε αποτέλεσµα να νοµιµοποιείται η προαναγγελία του «τέλους» τους. Τα πολιτικά κόµµατα αποτέλεσαν πρόσφορο πεδίο όπου τίθεται συνεχώς το ερώτηµα αν εξακολουθούν να έχουν µέλλον ως µονάδες οργάνωσης του πολιτικού και κρατικού βίου. Πολλοί θεωρούν ότι έχουν ήδη εκλείψει, ή µε τα λόγια του Beck, ότι είναι ένας θεσµός «ζόµπι». 2 Παρόλα αυτά, οι πιο πρόσφατες µελέτες αναγνώρισαν την αντοχή και τις µεταλλάξεις του θεσµού, ο οποίος κατάφερε να επιβιώσει και συνεχίζει να ρυθµίζει κατά τρόπο αποφασιστικό τις κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις. Η επισκόπηση της αµερικάνικης και ευρωπαϊκής βιβλιογραφίας του 19 ου αιώνα αποδεικνύει ότι πολύ λίγα γράφηκαν για τα πολιτικά κόµµατα µέχρι τις αρχές του 20 ου αιώνα κάτι που αντικατοπτρίζει την πολύ αργή αναγνώριση των κοµµάτων ως νοµιµοποιηµένο µέρος της διαδικασίας διακυβέρνησης. 3 Προτού εισέλθουµε στα δεδοµένα της Κύπρου θα συνοψίσουµε τη θεωρητική συζήτηση για το θεσµό των πολιτικών κοµµάτων, όπως αυτή αναπτύχθηκε στη διεθνή βιβλιογραφία, και θα τη συσχετίσουµε µε τις πτυχές που ενδιαφέρουν τη δική µας περίπτωση. Ορισµένα ερωτήµατα σχετικά µε το αντικείµενο της εργασίας αυτής, προκύπτουν και οφείλουν να διερευνηθούν. Γιατί µελετούµε τα κόµµατα; Η πολιτική βασισµένη στα κόµµατα ήταν µια από τις «µετασχηµατιστικές εφευρέσεις» του 19 ου αιώνα. 4 Από το 1891, ήδη, ο James Bryce διατύπωσε τη θέση ότι τα κόµµατα δηµιουργούνται αναπόφευκτα, διότι αποτελούν τον κυριότερο άξονα οργάνωσης της πολιτικής ζωής και, τουλάχιστον, ένδειξη δηµοκρατικού βίου. 5 Τα κόµµατα παρέχουν τους πρωταρχικούς δεσµούς µεταξύ κοινωνίας και κράτους 1 Siavelis Peter (2006), «Party and Social Structure», σσ , στο Katz and Crotty, Party Politics, ό.π., σ Beck Ulrich (1996), Η Επινόηση του Πολιτικού, Εκδόσεις Νέα Σύνορα- Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα, σ Εδώ αναφέρεται στην έννοια του θανάτου θεσµών που είναι νεκροί εδώ και καιρό, αλλά που δεν µπορούν να πεθάνουν ακόµα και δίνει το παράδειγµα των ταξικών κοµµάτων. 3 Scarrow Susan (2006), «The 19 th Century Origins of Modern Political Parties: The Unwanted Emergence of Party Based Politics», σσ , στο Katz and Crotty, Party Politics, σ Βλ. Scarrow, «Origins» ό.π., σ Bryce James (1893), Party Organisations, στο Scarrow Perspectives, ό.π., σσ