ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ : ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ, ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΔ ΚΡΗΔΗ & ΗΣΟΡΗΚΔ ΣΑΔΗ ΣΖ ΘΔΧΡΗΑ ΣΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ : ΟΗΚΟΝΟΜΑΚΖ ΓΔΧΡΓΗΟ

Transcript

1 ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΘΔΜΑ : ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ, ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΔ ΚΡΗΔΗ & ΗΣΟΡΗΚΔ ΣΑΔΗ ΣΖ ΘΔΧΡΗΑ ΣΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ : ΟΗΚΟΝΟΜΑΚΖ ΓΔΧΡΓΗΟ ΤΝΔΠΗΒΛΔΠΟΝΣΔ ΚΑΘΖΓΖΣΔ : ΑΝΑΣΑΟΠΟΤΛΟ ΓΔΧΡΓΗΟ & ΠΟΛΤΥΡΟΝΗΟΤ ΠΑΝΑΓΗΧΣΖ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΦΟΗΣΖΣΡΗΑ : ΝΣΗΝΟΤ ΑΝΑΣΑΗΑ Α.Μ. : 126 Πάηξα, 12/04 / 2011

2 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ει. Δπραξηζηίεο.5 πλνπηηθή Πεξίιεςε.6 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ν Ζ ΘΔΧΡΗΑ ΣΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ Ζ ΗΣΟΡΗΑ ΣΖ ΓΗΟΗΚΖΣΗΚΖ ΔΠΗΣΖΜΖ ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ επηρεηξεζηαθή ηζηνξία θαη ε ηζηνξία ηνπ management πκπεξάζκαηα..11 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ν ΖΜΑΝΣΗΚΟΣΔΡΟΗ ΔΚΠΡΟΧΠΟΗ 2.1 Δηζαγσγή Ο Charles Babbage θαη ε αξρή ηεο γέλλεζεο ηνπ κάλαηδκελη Ο Daniel McCallum θαη ε εηζαγσγή ηνπ νξγαλνγξάκκαηνο ζηηο επηρεηξήζεηο Ο Taylor θαη ε επηζηεκνληθή δηνίθεζε Frank & Lilian Gilbreth θαη ε νηθνλνκία ησλ θηλήζεσλ Ford θαη καδηθή παξαγσγή Ο Fayol θαη νη δεθαηέζζεξηο επηζηεκνληθέο αξρέο πνπ αλέπηπμε Ο Gulick θαη νη επηά ιεηηνπξγίεο ηνπ κάλαηδκελη Ο Weber θαη ην γξαθεηνθξαηηθφ κνληέιν δηνίθεζεο

3 2.10 Elton Mayo, ε κειέηε ηεο αλζξψπηλεο θχζεο ζην ρψξν εξγαζίαο Abraham H. Maslow θαη ηεξάξρεζε αλαγθψλ ησλ εξγαδνκέλσλ Ο Frederick Herzberg θαη νη παξάγνληεο αξέζθεηαο δπζαξέζθεηαο Chester Barnard θαη ζεσξία ησλ ζπζηεκάησλ Ζ ζπκβνιή ηνπ Von Neumann ζηε ζεσξία παηγλίσλ Herbert Simon, ε αλάπηπμε κνληέισλ γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ κέζσ ηεο ζεσξίαο παηγλίσλ Yoichi Ueno θαη Ηαπσληθή απνηειεζκαηηθφηεηα Taiichi Ohno θαη ιηηή παξαγσγή Deming, ν πξσηνπφξνο ηεο δηνίθεζεο νιηθήο πνηφηεηαο Οη ηξείο ππιψλεο ηνπ ζπζηήκαηνο πνηφηεηαο ηνπ Juran Σα ηέζζεξα αμηψκαηα ηνπ Crosby γηα ηελ εμαζθάιηζε πνηφηεηαο Henry Mintzberg, κνξθνπνίεζε ζηξαηεγηθήο θαη ξφινη ζηειερψλ Ζ ζεσξία Υ θαη Τ ηνπ Douglas McGregor Blake & Mouton θαη ζηπι κάλαηδκελη Hersey & Blanchard θαη ζχγρξνλε εγεζία Mary Parker Follett εμεηάδνληαο ηνλ θψδηθα εζηθήο ηεο επηρείξεζεο Edgar Schein Kurt Lewin κεηαζρεκαηηζκφο ηεο θνπιηνχξαο απφ εμσηεξηθέο θαη εζσηεξηθέο αιιαγέο.92 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ν ΚΑΣΖΓΟΡΗΟΠΟΗΖΔΗ ΘΔΧΡΗΧΝ ΜΑΝΑΣΕΜΔΝΣ 3.1 Ζ θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ Wren & Greenwood Καηεγνξηνπνίεζε θαηά Olum

4 3.3.1 Ζ πξψηε θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ Koontz Ζ δεχηεξε θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ Koontz Καηεγνξηνπνίεζε Shafritz & Ott Καηεγνξηνπνίεζε Pindur, Rogers & Kim Καηεγνξηνπνίεζε Knight W. Hal ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ν ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΚΡΗΖ, ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΜΑΝΑΣΕΜΔΝΣ 4.1 Δηζαγσγή Ζ καξμηθή ζεσξία ησλ θξίζεσλ Ζ νξγαληθή ζχλζεζε θεθαιαίνπ θαη ην πνζνζηφ θέξδνπο Ζ ππεξζπζζψξεπζε ηνπ θεθαιαίνπ Ζ απφδνζε ηνπ θαζαξνχ πάγηνπ θεθαιαίνπ Παξάγνληεο πνπ αληεπηδξνχλ ζηελ πηψζε ηνπ πνζνζηνχ θέξδνπο: νηθνλνκία ζηε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ ζηαζεξνχ θεθαιαίνπ Λίγν πξηλ ηε κεγάιε χθεζε Λίγν πξηλ ηελ θξίζε ηνπ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ν ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ..134 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 ν Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7 ν Πξνηάζεηο γηα κειινληηθή έξεπλα 138 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 8 ν Βηβιηνγξαθία

5 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 9 ν ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 9.1 πλνιηθόο πίλαθαο θαηεγνξηνπνηήζεσλ Πίλαθαο θαηεγνξηνπνίεζεο θαηά Wren& Greenwood Πίλαθαο θαηεγνξηνπνίεζεο θαηά Olum Πίλαθαο αξρηθήο θαηεγνξηνπνίεζεο ηνπ Koontz Πίλαθαο ηειηθήο θαηεγνξηνπνίεζεο ηνπ Koontz Πίλαθαο θαηεγνξηνπνίεζεο Shafritz θαη Ott Πίλαθαο θαηεγνξηνπνίεζεο Pindur, Rogers & Kim.155 4

6 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ φινπο ηνπο αλζξψπνπο πνπ κε ηελ πνιχηηκε βνήζεηά ηνπο, κε ελζάξξπλαλ, κε ζηήξημαλ θαη κε βνήζεζαλ λα νινθιεξψζσ ηελ παξνχζα εξγαζία. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ: Σνλ Γεψξγην Οηθνλνκάθε, θαζεγεηή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ γηα ηελ θαζνδήγεζε θαη ελδπλάκσζε ζε θάζε ζηάδην ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο. Σνλ δηδάθηνξα Εεζηκφπνπιν Ησάλλε, πνπ κε ηελ πνιχηηκε βνήζεηά ηνπ θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ νινθιεξψζεθε ε παξνχζα εξγαζία. Σέινο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ νηθνγέλεηά κνπ θαη φια ηα άηνκα πνπ κε ζηεξίδνπλ θαη είλαη δίπια κνπ ζε θάζε βήκα ηεο επαγγεικαηηθήο κνπ ζηαδηνδξνκίαο. 5

7 πλνπηηθή Πεξίιεςε ηελ παξνχζα εξγαζία ζα αζρνιεζνχκε κε ην ζέκα ηεο ηζηνξίαο ηεο δηνίθεζεο επηρεηξήζεσλ κέζσ ηεο κειέηεο ηνπ έξγνπ δηαθφξσλ εθπξνζψπσλ πνπ ζπλέβαιιαλ ζηε δηακφξθσζή ηεο. Θα αλαθεξζνχκε επίζεο ζηηο θαηεγνξηνπνηήζεηο πνπ έγηλαλ απφ δηάθνξνπο επηζηήκνλεο νη νπνίνη θαηέηαμαλ ηα επηκέξνπο επηζηεκνληθά ξεχκαηα. Σέινο ζα εμεηάζνπκε ηελ νηθνλνκηθή θξίζε θαη αλάπηπμε κέζσ ηεο καξμηθήο ζεσξίαο ησλ θξίζεσλ, έρνληαο σο ππνδείγκαηα ηελ Μεγάιε Ύθεζε ηνπ 1929 θαη ηελ πεηξειατθή θξίζε ηνπ ην πξψην θεθάιαην πεξηγξάθνπκε ηελ ηζηνξία ηεο δηνηθεηηθήο επηζηήκεο θαη ηεο επηρεηξεζηαθήο ηζηνξίαο. Αλαθεξφκαζηε ζηε ζπνπδαηφηεηα θαη ρξεζηκφηεηα ηεο ελ ιφγσ κειέηεο, ζηνπο πξσηνπφξνπο ηεο αιιά θαη ζηελ αλαγθαηφηεηα εμέιημήο ηεο. ην δεχηεξν θεθάιαην αλαιχνπκε ην έξγν βαζηθψλ εθπξνζψπσλ ηεο ηζηνξίαο ηεο δηνίθεζεο επηρεηξήζεσλ θαη ηηο ζεσξίεο πνπ αλέπηπμαλ θαη επεξέαζαλ πνιινχο κεηαγελέζηεξνπο επηζηήκνλεο, νη νπνίνη είηε ηηο αζπάζηεθαλ είηε ηηο απέξξηςαλ δηακνξθψλνληαο λέεο ζεσξίεο. ην ηξίην θεθάιαην, ζα πεξηγξάςνπκε ηηο θαηεγνξηνπνηήζεηο ησλ ξεπκάησλ πνπ δηακνξθψζεθαλ, ζχκθσλα κε κειέηεο επηζηεκφλσλ ηεο ηζηνξίαο ηεο δηνίθεζεο. Οη θαηεγνξηνπνηήζεηο δηαθέξνπλ ιφγσ ησλ δηαθνξεηηθψλ θξηηεξίσλ ηνπο, ελ ηνχηνηο, κπνξνχκε λα θαηαλνήζνπκε ηε ζπκβνιή θαη ην έξγν θάζε επηζηήκνλα. ην ηέηαξην θεθάιαην παξνπζηάδνπκε κία ζχληνκε πεξηγξαθή ηεο καξμηθήο ζεσξίαο ησλ θξίζεσλ θαη εμεηάδνπκε πσο ην κάλαηδκελη ζπκβάιιεη είηε ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε είηε ζηελ αλάζρεζε ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο. Ο βαζηθφο παξάγνληαο βάζεη ηνπ νπνίνπ επεμεγνχληαη νη θξίζεηο είλαη, θαηά ηνλ Μάξμ, ην πνζνζηφ θέξδνπο. Μέζσ ηεο κειέηεο ηνπ πνζνζηνχ θέξδνπο εμεηάδνληαη δχν απφ ηηο πην ζεκαληηθέο θξίζεηο ηνπ 19 νπ αηψλα, απηή ηνπ 1929 θαη απηή ηνπ ην πέκπην θεθάιαην παξνπζηάδνπκε ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Βάζεη ηεο πξνεγνχκελεο κειέηεο θαηαιήγνπκε ζηε δεκηνπξγία κηαο λέαο θαηεγνξηνπνίεζεο, ζηελ νπνία θξηηήξην απνηεινχλ νη παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ ζηε δηακφξθσζε ηνπ πνζνζηνχ θέξδνπο, φπνπ ηαμηλνκνχληαη νη εθπξφζσπνη θαη νη 6

8 ζεσξίεο ηνπο ζε δχν θαηεγνξίεο. Αθελφο, ε θαηεγνξηνπνίεζή καο πεξηιακβάλεη ηηο ζεσξίεο ειέγρνπ θαη νξγάλσζεο νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε ζέκαηα παξαγσγηθφηεηαο θαη αθεηέξνπ πεξηιακβάλεη ηηο ζεσξίεο ελζσκάησζεο θαη αμηνπνίεζεο ηνπ ζπιινγηθνχ εξγαδφκελνπ, νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε ηνλ αλζξψπηλν παξάγνληα θαη θαιχπηνπλ ηα θελά ησλ πξψησλ. ην έθην θεθάιαην αλαθεξφκαζηε ζηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο έξεπλαο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, πνπ αθνξνχλ ηηο δπζθνιίεο γηα ηε δηελέξγεηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο φπσο ν πεξηνξηζκέλνο ρξφλνο δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο, ην πιήζνο ησλ ζεσξηψλ πνπ εμεηάζηεθαλ θαη ε αθηέξσζε ζεκαληηθνχ ρξφλνπ πνπ αθνξνχζε ζηε ζπλεηζθνξά ηνπ θαζελφο εθπξνζψπνπ ηεο δηνηθεηηθήο επηζηήκεο. ην έβδνκν θεθάιαην παξνπζηάδνληαη νη πξνηάζεηο γηα κειινληηθή έξεπλα νη νπνίεο αθνξνχλ ζηε κειέηε ησλ ζεσξηψλ πνπ δηαζέηνπλ θνηλά ζηνηρεία ηφζν ησλ ζεσξηψλ ειέγρνπ φζν θαη ησλ ζεσξηψλ ελζσκάησζεο ηεο ηειεπηαίαο θαηεγνξηνπνίεζεο. Άιιε κία πξφηαζε γηα κειινληηθή έξεπλα απνηειεί ε ζπζρέηηζε ησλ ζεσξηψλ κε ηηο κεηαβιεηέο έληαζεο ηνπ θαζαξνχ πάγηνπ θεθαιαίνπ, ηεο κέζεο ακνηβήο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο. Σέινο, ζηελ ηειεπηαία ελφηεηα αλαγξάθεηαη ε βηβιηνγξαθία, ειιεληθή θαη μελφγισζζε, βάζεη ηεο νπνίαο αληιήζεθαλ ηα ζηνηρεία γηα ηελ πινπνίεζε ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Δπηπξνζζέησο, παξνπζηάδνληαη ζην παξάξηεκα νη πίλαθεο νη θαηεγνξηνπνηήζεηο πνπ αλαιχζεθαλ γηα ηελ πιεξέζηεξε θαηαλφεζε ηνπ θάζε ξεχκαηνο, ηεο ρξνληθήο πεξηφδνπ εκθάληζήο ηνπ θαη ησλ εθπξνζψπσλ ηνπο. 7

9 ΔΗΑΓΧΓΖ Κεθάιαην 1. Ζ Θεσξία ηεο Γηνίθεζεο θαη ε Ηζηνξία ηεο Γηνηθεηηθήο Δπηζηήκεο Δηζαγσγή Ζ κειέηε ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο ηεο ζεσξίαο ηεο Γηνίθεζεο, κε ηελ νπνία αζρνινχκαζηε ζηελ παξνχζα εξγαζία, έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν πνιιψλ εξεπλεηψλ θαη κειεηεηψλ ηεο επηρεηξεζηαθήο ηζηνξίαο θαη ηεο ηζηνξίαο ηνπ Management. Ζ ζπνπδαηφηεηά ηεο ηνλίδεηαη απφ ην ζχλνιν ησλ ελ ιφγσ εξεπλεηψλ θαη ησλ αληίζηνηρσλ εξεπλψλ ηνπο. ην παξφλ θεθάιαην ζα επηρεηξήζνπκε λα θαηαγξάςνπκε ηα βαζηθά αληηθείκελα ηεο επηρεηξεζηαθήο ηζηνξίαο θαη ηεο ηζηνξίαο ηνπ Management αληίζηνηρα. 1.1 Ζ επηρεηξεζηαθή ηζηνξία θαη ε ηζηνξία ηνπ management Ζ ηζηνξηθή εμέιημε ηνπ management, ε δηακφξθσζε ησλ δηαθφξσλ ξεπκάησλ ηνπ κέζα ζην ρξφλν, απνηειεί αληηθείκελν κειέηεο ηεο επηρεηξεζηαθήο ηζηνξίαο (business history) θαη ηεο ηζηνξίαο ηνπ management (management history). ηε δηεζλή αξζξνγξαθία θαη βηβιηνγξαθία, εληνπίδεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα έλα απμαλφκελν ελδηαθέξνλ ζηα ζπγθεθξηκέλα πεδία έξεπλαο. Αλάκεζα ζηα δχν πεδία εληνπίδεηαη έληνλε ζρέζε φπσο ζα επηρεηξήζνπκε λα παξνπζηάζνπκε ζηε ζπλέρεηα. Ζ δήηεζε γηα ηελ ηζηνξία ησλ επηρεηξήζεσλ πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηηο παλεπηζηεκηαθέο ζρνιέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο επηρεηξήζεηο. Απφ απηή ηελ άπνςε είλαη θπζηνινγηθφ ε ηζηνξία ησλ επηρεηξήζεσλ λα είλαη πνιχ θνληά ζε ηνκείο - θιάδνπο ηεο δηνίθεζεο επηρεηξήζεσλ (Amatori F., 2009: 144). Ζ ηζηνξία ησλ επηρεηξήζεσλ ζρεηίδεηαη επίζεο θαη κε ηηο δηεζλείο επηρεηξήζεηο (international business). Ζ ιήςε απνθάζεσλ ζηα πιαίζηα ηεο δηεζλνχο επηρείξεζεο απαηηεί λα ιακβάλνληαη ππφςε νη ηδηαίηεξεο πεξηζηάζεηο ζπλζήθεο πνπ πεξηβάιινπλ κηα 8

10 απφθαζε. Απηφ ζεκαίλεη πσο ρξεηάδεηαη νη απνθάζεηο απηέο λα ηνπνζεηνχληαη ζην ηζηνξηθφ πιαίζην ηνπο (Buckley P. J., 2009: 307). Ζ επηρεηξεζηαθή ηζηνξία είλαη επηπιένλ ρξήζηκε γηα ηνπο επαγγεικαηίεο ηνπ management (practitioners) σο εξγαιείν γηα ηελ ελίζρπζε ηεο εηαηξηθήο θνπιηνχξαο. Ζ ηζηνξία καο επηηξέπεη επίζεο λα απνθχγνπκε ιάζε απφ ηε ζηηγκή πνπ θαηαλννχκε φιεο ηηο ηδηαηηεξφηεηεο απηνχ πνπ ζεσξείηαη επηηπρεκέλν, κέζα ζε έλα δνζκέλν ρξνληθφ (ηζηνξηθφ) πιαίζην θαη δελ ζα κπνξνχζε λα ιεηηνπξγήζεη ζε άιιε επνρή (Amatori F., 2009: 145). εκαληηθφ γηα ηνπο κειεηεηέο ηνπ κάλαηδκελη είλαη λα αλαγλσξίζνπλ θαη λα ιάβνπλ ππφςε ηνπο ηα πιενλέθηεκα ηεο πξψηκεο ζθέςεο θαη ηεο εκπεηξίαο ηνπ management, πξνθεηκέλνπ λα ηξνθνδνηήζνπλ ηηο ζχγρξνλεο αλαδεηήζεηο ηνπο θαη ηελ έξεπλα, εάλ ζέινπλ λα παξέρνπλ αμηφινγα πιαίζηα γηα ηνπο επαγγεικαηίεο ηνπ management (Lamond D., 2006: 5). Ζ επηρεηξεζηαθή ηζηνξία σο εηδηθφο ηνκέαο δελ γελλήζεθε κέζα ζην επάγγεικα ηνπ ηζηνξηθνχ. Δκθαλίζηεθε ζηηο ΖΠΑ ζηε Οηθνλνκηθή ρνιή Harvard ην 1927 θαη ν N.S.B Gras ππήξμε ν πξψηνο θάηνρνο παλεπηζηεκηαθήο έδξαο ζηελ επηρεηξεζηαθή ηζηνξία (Fridenson P., 2008: 9). Μαδί κε ηνλ Edwin F. Gay απνηεινχλ ηνπο πξφδξνκνπο ηεο επηρεηξεζηαθήο ηζηνξίαο ζηηο ΖΠΑ (Lamoreaux et al, 2008: 39). Δπίζεο, ν Chandler αλαθέξεη σο ζεκαληηθφηεξνπο ηζηνξηθνχο ηεο γεληάο ηνπ ηνπο Hugh Aitken, Bernard Bailyn, David Landes, Peter Mathias, Douglass North, Henry Rosovsky, John Sawyer θαη σο ηνλ πην ζπνπδαίν απφ απηνχο ηνλ Fritz Redlich. Σνπο παξαπάλσ εξεπλεηέο ζπγθέληξσζε ν Arthur Cole γηα ινγαξηαζκφ ηνπ Δξεπλεηηθνχ Κέληξνπ ηεο Ηζηνξίαο ηεο Δπηρεηξεκαηηθφηεηαο ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηνπ Harvard ηνπ νπνίνπ ζπληδξπηήο ππήξμε ν Schumpeter (Chandler A. D., 2009: 238). Οη εξεπλεηέο ηεο ηζηνξίαο ησλ επηρεηξήζεσλ (business historians) κειεηνχλ ηελ ηζηνξηθή εμέιημε ησλ επηρεηξεζηαθψλ ζπζηεκάησλ, ησλ επηρεηξεκαηηψλ θαη ησλ εηαηξηψλ, θαζψο επίζεο θαη ηεο αιιειεπίδξαζήο ηνπο κε ην πνιηηηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (Jones and Zeitlin, 2008: 1). O Richardo Bachi, κέληνξαο ηνπ κειινληηθνχ λνκπειίζηα Franco Modigliani, ππνζηήξημε πσο γηα λα γξάςεη θαλείο ηζηνξία ησλ επηρεηξήζεσλ ρξεηάδεηαη λα ιάβεη ππφςε ηνπ ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηελ νξγάλσζε ηεο επηρείξεζεο, ηνπο managers, ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν απνθηήζεθε ην θεθάιαην, ηελ ηερλνινγηθή εμέιημε ηεο παξαγσγήο, ηηο ζρέζεηο κε ηνπο εξγαδφκελνπο, ην ζρεκαηηζκφ ηνπ ζηαζεξνχ 9

11 θεθαιαίνπ, ηηο ξνέο θεθαιαίνπ, ηα θφζηε παξαγσγήο, ηηο ηηκέο ησλ πξντφλησλ θαη ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν δηνρεηεχνληαη ζηελ αγνξά, ηηο ζπλεξγαζίεο θαη ηηο ζπκθσλίεο, ηηο ζρέζεηο ηεο επηρείξεζεο κε ηελ πνιηηηθή νηθνλνκία, ηα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα ηεο επηρείξεζεο θαη ηελ παξάζεζε ησλ απνηειεζκάησλ απηψλ κέζα ζην πιαίζην ηεο γεληθφηεξεο ηάζεο ηεο νηθνλνκίαο (Amatori F., 2009: 144). χκθσλα κε ηνλ Wilson (1995),o θχξηνο ζηφρνο ηεο ηζηνξίαο ησλ επηρεηξήζεσλ είλαη λα κειεηήζεη θαη λα εμεγήζεη ηελ ζπκπεξηθνξά ηεο επηρείξεζεο κέζα ζε έλα καθξχ ρξνληθφ δηάζηεκα θαη λα ηνπνζεηήζεη ηα ζπκπεξάζκαηα ζε έλα επξχηεξν πιαίζην απνηεινχκελν απφ ηηο αγνξέο θαη ηνπο ζεζκνχο κέζα ζηηο/ζηνπο νπνίνπο απηή ε ζπκπεξηθνξά εκθαλίδεηαη. ε έλα γεληθφηεξν επίπεδν, ε ηζηνξία ησλ επηρεηξήζεσλ κπνξεί λα παξάζρεη κηα δπλακηθή νπηηθή ζε ζρέζε κε ηελ εμέιημε ηνπ θαπηηαιηζκνχ (Buckley, 2009: 308). Τπφ απηήλ ηελ έλλνηα ζηελ επηρεηξεζηαθή ηζηνξία είλαη ρξήζηκε ε πιεπξά ηνπ management, νη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο δνπιεχεη κηα εηαηξία, νη ιεηηνπξγίεο ηεο, έλαο ηξφπνο θαηαλφεζεο ηεο απφδνζήο ηεο κε ηνπο δείθηεο πνπ ε ίδηα ρξεζηκνπνηεί (Amatori F., 2009: 144). Δπηπιένλ, νη ηζηνξηθνί ησλ επηρεηξήζεσλ αζρνινχληαη κε δεηήκαηα πνπ βξίζθνληαη ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηνπο εξεπλεηέο ηνπ management θαη ηεο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ θαζψο επίζεο θαη ησλ νηθνλνκηθψλ, ηεο θνηλσληνινγίαο θαη άιισλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ θαζψο θαη ησλ ηζηνξηθψλ. Υξεζηκνπνηνχλ κηα ζεηξά απφ πνηνηηθέο θαη πνζνηηθέο κεζφδνπο, αιιά φινη κνηξάδνληαη ηελ αλεζπρία ζρεηηθά κε ηε ζεκαζία ηεο αιιαγήο κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ (Jones and Zeitlin, 2008: 1). Ο Chandler (1973) αλαθέξεη πσο νη ηζηνξηθνί ηνπ management εξεπλνχλ ηελ ηζηνξία ηεο δηνηθεηηθήο ζθέςεο πξνζπαζψληαο λα παξέρνπλ κηα θαηάιιειε πεξηγξαθή ηεο εμέιημεο ηνπ επηζηεκνληθνχ θιάδνπ ηνπ management. Ο Abrahamson (1996) ππνζηεξίδεη πσο πξνθεηκέλνπ λα εμεηάζνπλ θαη λα εμεγήζνπλ απηήλ ηελ εμέιημε, δίλνπλ ηδηαίηεξε πξνζνρή ζην ηζηνξηθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν νη ζπγθεθξηκέλεο ηδέεο θαη πξαθηηθέο ηνπ management παξήρζεζαλ. Ζ νπηηθή ηνπ management απφ ηε ζθνπηά ηεο «εμέιημεο ζαλ πξννδεπηηθή αιιαγή», αληαλαθιά ηελ αθνζίσζε ησλ ηζηνξηθψλ ηνπ management ζηελ έξεπλα θαη ηελ δηδαζθαιία ηεο ηζηνξίαο ηνπ management σο δηάδνζε, δηαηήξεζε θαη εμαθάληζε ησλ ηδεψλ θαη ησλ πξαθηηθψλ κέζα ζε δηαθνξεηηθά πιαίζηα (Reed et.al, 2009: 9). 10

12 Αλ θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο έξεπλαο πάλσ ζηελ ηζηνξία ηεο δηνηθεηηθήο ζθέςεο επηθεληξψλεηαη ζηνλ F.W. Taylor θαη ηελ επηξξνή ηνπ επηζηεκνληθνχ κάλαηδκελη, έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί κηα ζεηξά απφ εξγαζίεο ζε ζρέζε κε ηελ εμέιημε ηεο επηζηήκεο ηνπ management (Booth C. et al., 2006: 18-19) ζε κεξηθέο απφ ηηο νπνίεο ζα αλαθεξζνχκε ζηα θεθάιαηα πνπ ζα αθνινπζήζνπλ. 1.2 πκπεξάζκαηα Απφ ηελ αλάιπζε πνπ πξνεγήζεθε γίλεηαη ζαθέο πσο ε ηζηνξία ηνπ Management απνηειεί έλα ππνζχλνιν ηεο επηρεηξεζηαθήο ηζηνξίαο. Καη νη δπν ηνκείο σζηφζν είλαη δπλαηφλ λα θαλνχλ ηδηαηηέξσο ρξήζηκνη ηφζν ζηελ εθαξκνγή φζν θαη ζηελ δηδαζθαιία ηεο ζεσξίαο ηεο δηνίθεζεο. Δίλαη δπλαηφλ λα παξέρνπλ ζηνπο managers ηελ δπλαηφηεηα λα ηνπνζεηνχλ ηηο απνθάζεηο ηνπο κέζα ζην ηζηνξηθφ πιαίζην ζην νπνίν απηέο ιακβάλνληαη θαζψο θαη λα αμηνπνηνχλ ηελ εκπεηξία ηνπ παξειζφληνο. ε ζρέζε κε ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα θαη ηελ δηδαζθαιία, ε επηρεηξεζηαθή ηζηνξία θαη ε ηζηνξία ηνπ management είλαη δπλαηφλ λα παξάζρνπλ έλα ζηέξεν επηζηεκνληθφ ππφβαζξν ηξνθνδνηψληαο ηελ βαζηθή έξεπλα. 11

13 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 ν ΖΜΑΝΣΗΚΟΣΔΡΟΗ ΔΚΠΡΟΧΠΟΗ 2.1 ΔΗΑΓΧΓΖ ην παξφλ θεθάιαην ζα αλαπηχμνπκε ηηο ζεσξίεο ησλ βαζηθψλ εθπξνζψπσλ ζηελ ηζηνξία ηεο δηνίθεζεο. Οη βαζηθέο ζέζεηο θαη ην επηζηεκνληθφ έξγν ηνπ θαζελφο δηακφξθσζαλ ηελ ηζηνξία θαη πνξεία ηνπ κάλαηδκελη. Οη ζεσξίεο θαη ηα κνληέια πνπ αλαπηχρζεθαλ, ήηαλ απνηέιεζκα έκπεηξσλ ζηειερψλ, κειεηεηψλ, καζεκαηηθψλ επηζηεκφλσλ θαη θνηλσληνιφγσλ. Ο Charles Babbage, αλαθέξζεθε πξψηνο ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο κέζα απφ ηελ θαιχηεξε αμηνπνίεζε ησλ κεραλψλ, ηελ αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ θφζηνπο ζε ζρέζε κε ηελ παξαγσγή θαζψο επίζεο ζηελ παξνρή θηλήηξσλ γηα κεγαιχηεξε απνδνηηθφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ. Ο Daniel McCallum ππήξμε απφ ηνπο πξψηνπο κάλαηδεξ, ν νπνίνο εξγαδφκελνο ζε κηα κεγάιε εηαηξία ζηδεξνδξφκσλ, εηζήγαγε θάπνηεο αξρέο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε δηνίθεζε ηεο εηαηξίαο θαη γεληθφηεξα ησλ νξγαληζκψλ. ρεδίαζε έλαλ ηχπν νξγαλνγξάκκαηνο κέζσ ηνπ νπνίνπ δηαρψξηδε ηα ηκήκαηα κηαο επηρείξεζεο, ηα θαζήθνληά ηνπο, ηηο ζρέζεηο εμνπζίαο θαη επζχλεο θαζψο επίζεο ησλ δηαχισλ επηθνηλσλίαο κε ζηφρν ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε δηνίθεζε. Ο Taylor έρεη ραξαθηεξηζηεί σο ν Παηέξαο ηεο επηζηεκνληθήο νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο. Αληηθαηέζηεζε ηελ εκπεηξηθή γλψζε κε ηελ επηζηεκνληθή κειέηε ηεο εξγαζίαο. Σν έξγν ηνπ αθνξνχζε θπξίσο ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο κέζα απφ ηε βειηίσζε ηνπ έξγνπ ησλ θαηψηεξσλ θιηκαθίσλ ηεο εξγαζίαο. Μεηά ηνλ Taylor αθνινχζεζε πιήζνο επηζηεκφλσλ πνπ ππνζηήξημε, ακθηζβήηεζε ηηο απφςεηο ηνπ ή αλέπηπμε λέεο απφςεηο θαη ζεσξίεο κε ηνλ ίδην θνηλφ ζηφρν, ηελ αχμεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη παξαγσγηθφηεηαο. Οη Frank & Lilian Gilbreth ήηαλ νπαδνί ηνπ Taylor θαη επεξεαδφκελνη απφ ηελ επηζηεκνληθή κειέηε ηεο εξγαζίαο, δηεμήγαγαλ επίζεο κειέηεο ζε ζρέζε κε ηελ εθηέιεζε ησλ θαζεθφλησλ εξγαζίαο. Οη κειέηεο απηέο αθνξνχζαλ ζηε κείσζε ησλ πεξηηηψλ θηλήζεσλ, κε ζηφρν ηελ εμνηθνλφκεζε ρξφλνπ θαηά ηελ πινπνίεζε ελφο θαζήθνληνο. 12

14 Ο Ford εηζήγαγε ηελ έλλνηα ηεο καδηθήο παξαγσγήο, ηελ νπνία θαη εθάξκνζε ζηελ απηνθηλεηνβηνκεραλία ηνπ. Σν ζχζηεκα απηφ ρξεζηκνπνηνχληαλ αξθεηά ρξφληα γηα ηελ παξαγσγή ηππνπνηεκέλσλ πξντφλησλ ζε κεγάιεο πνζφηεηεο θαη βαζίδνληαλ ζηελ εμεηδίθεπζε θαη ηνλ θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο. Ο Fayol, αζρνιήζεθε κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ έξγνπ ησλ δηεπζπληηθψλ ζηειερψλ. Σν έξγν ηνπ ζπλίζηαηαη ζηελ αλάπηπμε δεθαηεζζάξσλ αξρψλ κέζσ ησλ νπνίσλ ζα εμαζθαιηδφηαλ ε επηηπρία ηεο επηρείξεζεο, θαζψο επίζεο θαη ζηε δηαηχπσζε ησλ δεμηνηήησλ πνπ έπξεπε λα έρεη έλαο κάλαηδεξ πξνθεηκέλνπ λα είλαη απνηειεζκαηηθφο. Ο Gulick επεξεαδφκελνο απφ ηνλ Fayol, δηέθξηλε εθηά ιεηηνπξγίεο, ηηο νπνίεο ζεσξνχζε βαζηθέο γηα ηε βησζηκφηεηα ηνπ νξγαληζκνχ ή ηεο επηρείξεζεο. Απηέο νη ιεηηνπξγίεο είλαη : o πξνγξακκαηηζκφο, ε νξγάλσζε, ε ζηειέρσζε, ε δηεχζπλζε, ν ζπληνληζκφο, ε αλαθνξά θαη ν πξνυπνινγηζκφο. Ο Weber δηαηχπσζε ην γξαθεηνθξαηηθφ κνληέιν δηνίθεζεο ην νπνίν απνηεινχληαλ απφ ηππνπνηεκέλνπο θαλφλεο, νη νπνίνη ζε θακία πεξίπησζε δελ παξαβηάδνληαλ. Σν ζχζηεκα απηφ απεηθφληδε ζηελ νπζία κηα «ηδεαηή» (εμηδαληθεπκέλε) κνξθή ηεο επηρείξεζεο. Ο Mayo αλέδεημε ηε ζεκαζία ηνπ αλζξψπηλνπ ςπρνινγηθνχ παξάγνληα ζην ρψξν εξγαζίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα απέδεημε κε ζεηξά κειεηψλ φηη νη ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ αλαπηχζζνληαη ζην ρψξν εξγαζίαο επεξεάδνπλ ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη θαη επέθηαζε ηελ εξγαζηαθή απνηειεζκαηηθφηεηα θαη φρη ηα ρξεκαηηθά θίλεηξα. Ο Maslow θαηεγνξηνπνίεζε ηηο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ, πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν παξαθηλνχληαη νη εξγαδφκελνη. Οη αλάγθεο απηέο δηαηξνχληαη ζε πέληε θαηεγνξίεο θαη εθπιεξψλνληαη κε ηεξαξρηθφ ηξφπν δειαδή, θάζε θαηεγνξία αλαγθψλ ιεηηνπξγεί παξαθηλεηηθά ελψ ζην βαζκφ πνπ ηθαλνπνηείηαη παχεη λα παξαθηλεί θαη ηελ ζέζε ηεο παίξλεη ε ακέζσο επφκελε θαηεγνξία αλαγθψλ. O Herzberg κειέηεζε ηελ παξαθίλεζε θαη ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζαλ απνηέιεζκα δχν δηαθνξεηηθψλ παξαγφλησλ: ηνπο παξάγνληεο δπζαξέζθεηαο (πγηεηλήο ή δηαηήξεζεο) πνπ αθνξνχζαλ ζηηο ζπλζήθεο πγηεηλήο ηεο εξγαζίαο, νη νπνίεο δελ παξαθηλνχζαλ ηα άηνκα αιιά φηαλ δελ ππήξραλ ηα δπζαξεζηνχζαλ θαη 13

15 ηνπο παξάγνληεο αξέζθεηαο-ηθαλνπνίεζεο πνπ αθνξνχζαλ ζηελ παξαθίλεζε ησλ εξγαδνκέλσλ γηα απφδνζε. Ο Barnard κειέηεζε ηα θαζήθνληα ησλ δηεπζπληηθψλ ζηειερψλ κέζα ζην ζχζηεκα πνπ ιεηηνπξγνχλ. Δζηίαζε ζηελ εγεζία θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα ζηειέρε ζα επηηχρνπλ ηελ νκαιή ζπλεξγαζία κε ηνπο εξγαδνκέλνπο. Ο Ludwig von Bertalanffy, κειέηεζε ηνπο νξγαληζκνχο ζαλ ζπζηήκαηα. Σαμηλφκεζε ηα ζπζηήκαηα απηά ζε αλνηθηά ή θιεηζηά αλάινγα κε ην αλ ε επηρείξεζε αιιειεπηδξνχζε ή φρη κε ην εμσηεξηθφ ηεο πεξηβάιινλ. Ο von Neumann αλέπηπμε κέζσ καζεκαηηθψλ κνληέισλ ηε ζεσξία παηγλίσλ. ηε ζεσξία παηγλίσλ βαζίδεηαη έλα πνιχ ζεκαληηθφ θαζήθνλ ησλ δηεπζπληηθψλ ζηειερψλ, απηφ ηεο ιήςεο απνθάζεσλ. Μέζσ ηεο ζεσξίαο παηγλίσλ, ην δηεπζπληηθφ ζηέιερνο κπνξεί λα ιάβεη απνθάζεηο κε κεησκέλν πνζνζηφ αβεβαηφηεηαο, ψζηε λα βειηηζηνπνηείηαη ην φθεινο ηεο επηρείξεζεο ζε ζρέζε κε ηνπο αληαγσληζηέο ηεο θαη ρξεζηκνπνηψληαο ηελ θαηάιιειε ζηξαηεγηθή. Ο Herbert Simon αζρνιήζεθε κε ηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαη ηελ επίιπζε δηάθνξσλ δηνηθεηηθψλ πξνβιεκάησλ κέζσ ηεο ζεσξίαο παηγλίσλ. Οπζηαζηηθά πξνζπάζεζε λα κεηψζεη ηελ αβεβαηφηεηα γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ. Ο Ueno ππήξμε νπαδφο ηεο επηζηεκνληθήο δηνίθεζεο. Γεκνζίεπζε θαη κεηέθξαζε ην έξγν ηνπ Taylor ζηα Ηαπσληθά, ελψ παξάιιεια πξνζάξκνζε ηηο ηδέεο θαη αξρέο ηνπ Σευινξηζκνχ ζηηο Ηαπσληθέο ζπλζήθεο θαη παξαδφζεηο. Ο Taiichi Ohno εηζήγαγε ηελ έλλνηα ηεο ιηηήο παξαγσγήο κέζσ ηεο νπνίαο παξάγνληαη πνηνηηθά αγαζά κε ρακειφ θφζηνο. Σν ρακειφ θφζηνο ην αλαιχεη σο εμάιεηςε φισλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ επηθέξνπλ θφζηνο. Αθφκε παξνπζηάδεη ηελ έλλνηα ηεο ζπλερνχο βειηίσζεο γηα επίηεπμε απνηειεζκαηηθφηεηαο, καδί κε κηα ζεηξά απφ κεζφδνπο παξαγσγήο φπσο ηελ παξαγσγή just-in-time, ή ην ζχζηεκα Kanban, θ.α. Ο Edward W. Deming εηζήγαγε έλα ζχλνιν αξρψλ γηα ηελ βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ζε έλα επξχ θάζκα ιεηηνπξγηψλ θαζψο επίζεο εηζήγαγε ηελ έλλνηα ησλ θχθισλ πνηφηεηαο. Ο Juran επίζεο πξνζπάζεζε λα βειηηψζεη ηελ πνηφηεηα, πξνθεηκέλνπ λα ηθαλνπνηεζνχλ νη αλάγθεο ησλ θαηαλαισηψλ θαη λα θαηέρεη ε επηρείξεζε αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα. Ο Crosby επηρείξεζε λα εμαζθαιίδεη ηελ 14

16 πνηφηεηα κε ηελ ειαρηζηνπνίεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ειαηησκαηηθψλ πξντφλησλ θαη ηνλ άξηζην ζρεδηαζκφ ησλ αξρηθψλ ζηαδίσλ ηεο παξαγσγήο. Ο Mintzberg, ζπλέβαιε ζηε δηνηθεηηθή επηζηήκε, κε ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ξφισλ ηνπ δηεπζπληηθνχ ζηειέρνπο θαζψο επίζεο επηζήκαλε ηα ζηνηρεία, ηα νπνία κνξθνπνηνχλ ηε ζηξαηεγηθή κηαο επηρείξεζεο. Ο ξφινο ησλ ζηειερψλ ζπλίζηαηαη ζηε ιήςε απνθάζεσλ, ζηελ πιεξνθφξεζε θαη ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο επηθνηλσλίαο. Δπίζεο πξνζδηφξηζε ηα βαζηθά ζηνηρεία πνπ δηακνξθψλνπλ ηε ζηξαηεγηθή κηαο επηρείξεζεο ηα νπνία είλαη ην ζρέδην, ην ππφδεηγκα, ην ηέρλαζκα, ε ηνπνζέηεζε θαη ε πξννπηηθή. Ο Douglas McGregor κέζα απφ ηελ εμέηαζε ησλ ζρέζεσλ ησλ κάλαηδεξ κε ηνπο εξγαδνκέλνπο ζε ζπλάξηεζε κε ηε δηαδηθαζία παξαθίλεζεο, εηζεγήζεθε ηηο ζεσξίεο Υ θαη Τ. Ζ ζεσξία Υ παξνπζηάδεη ηνπο εξγαδνκέλνπο σο άβνπια φληα πνπ έρνπλ άκεζε εμάξηεζε απφ ηνπο κάλαηδεξ θαη ηε ζπλερή επνπηεία ηνπο πξνθεηκέλνπ λα εθηειέζνπλ ηα θαζήθνληά ηνπο. Ζ ζεσξία Τ παξνπζηάδεη ηνπο εξγαδνκέλνπο σο άηνκα δξαζηήξηα, πνπ επηζπκνχλ ηελ νινθιήξσζή ηνπο, κέζα απφ ηελ εθηέιεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπο, θαζψο επίζεο ν εγέηεο παξέρεη θίλεηξα γηα ηελ αμηνπνίεζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο. Οη Blake & Mouton κε αθεηεξία ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ εγέηε είηε πξνο ηνπο αλζξψπνπο είηε πξνο ην θαζήθνλ, αλέπηπμαλ 5 ζηπι εγεζίαο. Ο εγέηεο πνπ ελδηαθέξεηαη γηα ηνπο πθηζηακέλνπο ηνπ θαη γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο επηρείξεζεο είλαη ν πην απνηειεζκαηηθφο. Σα ππφινηπα ζηπι εγεζίαο δελ ζεσξνχληαη απνηειεζκαηηθά θαη απηά είλαη φηαλ ν εγέηεο δίλεη έκθαζε ζην θαζήθνλ θαη φρη ζηνπο αλζξψπνπο, φηαλ ελδηαθέξεηαη πεξηζζφηεξν γηα ηνπο πθηζηακέλνπο ηνπ θαη φρη γηα ην θαζήθνλ θαη φηαλ δηαηεξεί κεζαίνπ επηπέδνπ ελδηαθέξνλ θαη γηα ηηο δπν δηαζηάζεηο. Σν ρεηξφηεξν ζηπι εγεζίαο είλαη απηφ πνπ δελ δίλεη έκθαζε ζε θακία απφ ηηο δχν δηαζηάζεηο. Οη Hersey & Blanchard θαηεγνξηνπνίεζαλ ηα ζηπι εγεζίαο ζε ηέζζεξα επίπεδα, αλάινγα κε ην επίπεδν σξηκφηεηαο ηνπ εξγαδνκέλνπ. Σν επίπεδν σξηκφηεηαο αλαθεξφηαλ ζην βαζκφ εηνηκφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ λα αλαιάβνπλ ηελ πινπνίεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπο. 15

17 Ζ Follett θπξίσο εζηίαζε ζηνλ θψδηθα εζηθήο θαη ηελ θνπιηνχξα ησλ επηρεηξήζεσλ, ηα νπνία επεξεάδνπλ ηελ επεκεξία ηνπο. Αζρνιήζεθε κε ηε κειέηε πνηθίισλ ηδεψλ, γηα ηηο νπνίεο αλαπηχζζνληαη ζεσξίεο κέρξη θαη ζήκεξα, γη απηφ θαη πνιινί ηελ έρνπλ ραξαθηεξίζεη σο «πξνθήηε ηεο δηνίθεζεο». Ο Edgar Schein ζπλεηζέθεξε ζηε δηνηθεηηθή επηζηήκε πξνζδηνξίδνληαο ηελ έλλνηα ηεο θνπιηνχξαο εληφο ησλ επηρεηξήζεσλ. Αλέιπζε ηα ζηνηρεία πνπ απνηεινχλ ηελ θνπιηνχξα, ηηο θάζεηο θαηά ηελ εηζαγσγή κηαο αιιαγήο θαζψο επίζεο ηα ζηάδηα δηακφξθσζήο ηεο αλάινγα κε ηε ρξνληθή πεξίνδν ηελ νπνία δηαλχεη. Καηά ηε δηαδηθαζία εηζαγσγήο κηαο αιιαγήο, ε θνπιηνχξα πεξλάεη απφ ηξείο θάζεηο, απηφ ηεο απνπαγηνπνίεζεο, ηεο θίλεζεο θαη ηεο επαλαπαγηνπνίεζεο. Σα ζηάδηα δηακφξθσζήο ηεο είλαη ηέζζεξα. Μία θνπιηνχξα πεξλάεη απφ ηα ζηάδηα ηεο γέλλεζεο, ηεο αλάπηπμεο, ηεο κέζεο ειηθίαο θαη ηεο σξηκφηεηαο. 2.2 Ο Charles Babbage θαη ε αξρή ηεο γέλλεζεο ηνπ κάλαηδκελη Οη πξνζπάζεηεο γηα απφδνζε ηνπ κάλαηδκελη κε ζαθή θαη πεξηεθηηθφ ηξφπν ρξνλνινγνχληαη απφ ην 18 ν αηψλα ζηελ Αγγιία (αξρή ηεο Βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο) θαη αξγφηεξα ην 19 ν αηψλα αλαηνιηθά ζηελ Δπξψπε θαη δπηηθά ζηελ Ακεξηθή (Montana P. J. et al., 1993: 28). Απφ ηνπο πξψηνπο ζπγγξαθείο ήηαλ ν Charles Babbage ( ), ν νπνίνο γξήγνξα αληηιήθζεθε φηη πξνθεηκέλνπ λα αλαπηπρζεί ν βηνκεραληθφο ηνκέαο, απαξαίηεηε πξνυπφζεζε απνηεινχζε ε ζπζηεκαηηθή κειέηε θαη ε πξνηππνπνίεζε ηεο εξγαζίαο πξνο επίηεπμε ησλ επηρεηξεζηαθψλ ζηφρσλ (φπ.π: 28). Ο Charles Babbage ζεσξείηαη πξσηνπφξνο ζην πεδίν ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ κάλαηδκελη (Lewis M.A., 2007: 248). Σν κάλαηδκελη ιεηηνπξγηψλ (Operations management) εζηηάδεη ζηηο άκεζεο αλάγθεο ηεο βηνκεραληθήο πξαθηηθήο (e.g. Hayes,2000 παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηνπ Lewis M.A., 2007: 248). Ήηαλ θαζεγεηήο καζεκαηηθψλ ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Cambridge απφ ην 1828 έσο ην 1839 (Koontz & O Donnell, 1980: 62). Έγηλε γλσζηφο απφ ηελ εθεχξεζε ελφο κεραληθνχ ππνινγηζηή ην 1822, ηνλ νπνίν νλφκαζε «δηαθνξηθή κεραλή» (Koontz & O Donnell, 1980: 63; Montana P. J. et al., 1993: 28; Lewis M.A., 2007: 249; Wren D. 16

18 A. et al., 2003: 67). Σν 1833 εθεχξε έλα είδνο ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή ην νπνίν νλφκαζε «αλαιπηηθή κεραλή». Γη απηφ θαη ν Babbage ζεσξείηαη «Παηέξαο ησλ ππνινγηζηψλ». Όζνλ αθνξά ζηε δηνηθεηηθή επηζηήκε, ν Babbage ππνζηήξημε φηη γηα λα επηηεπρζεί κέγηζηε απνηειεζκαηηθφηεηα, ζα πξέπεη έλα έξγν λα δηαηξείηαη ζε επηκέξνπο ηππνπνηεκέλεο εξγαζίεο (Montana P. J. et al., 1993: 29; Rosenberg, 1994: παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηνπ Lewis M.A., 2007: 256). Αζρνιήζεθε κε ηελ θαηαλνκή ηεο εξγαζίαο θαη ηελ αλάπηπμε επηζηεκνληθψλ αξρψλ γηα ηελ θαιχηεξε αμηνπνίεζε ησλ θηηξηαθψλ εγθαηαζηάζεσλ, ηνπ κεραλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ θαη ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ (Koontz & O Donnell, 1980: 63). Σν έξγν ηνπ αληηθαηνπηξίδεηαη ζην βηβιίν ηνπ «On the economy of Machinery and Manufactures» (1832), φπνπ ν Babbage πεξηγξάθεη ηηο αξρέο ηνπ (Koontz & O Donnell, 1980: 63; Lewis M.A., 2007: 249). ην βηβιίν απηφ εζηηάδεη ζην ξφιν ησλ κεραλεκάησλ, ζηελ εμέιημε ηεο παξαγσγήο βαζηζκέλε ζηε κεραλή θαζψο επίζεο πεξηιακβάλεη ζηνηρεία ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ ζηε βηνκεραλία (Hyman, 1982, p. 103 παξαηίζεηαη ζην άξζξν Lewis M.A., 2007: ). Αλαθέξζεθε επίζεο ζηα νθέιε ηνπ πξνζεθηηθνχ ζρεδηαζκνχ, ηεο πξνεηνηκαζίαο θαη ηεο αλάπηπμεο κηαο επηηπρνχο ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο (Lewis M.A., 2007: 254). Αλέδεημε ηελ αλάγθε εθηίκεζεο ηνπ ρξφλνπ δηαηήξεζεο ηνπ πιενλεθηήκαηνο απηνχ έλαληη ησλ αληαγσληζηψλ, θαζψο επίζεο ηνπο θηλδχλνπο απαμίσζεο θαη αληηγξαθήο ηνπ απφ ηηο αληίπαιεο επηρεηξήζεηο. Ο θαηακεξηζκφο ηεο εξγαζίαο απνηέιεζε ην βαζηθφ ζηνηρείν ηνπ έξγνπ ηνπ Babbage, ην νπνίν ζπλίζηαηαη ζηελ θαηαζθεπή εξγαιείσλ θαη κεραλεκάησλ γηα ηελ εθηέιεζε ησλ δηαδηθαζηψλ (OEMM, p. 173 παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηνπ Lewis M.A., 2007: 253). Αζρνιήζεθε εθηεηακέλα κε ηε κειέηε φισλ ησλ θαηαζθεπαζηηθψλ ηερληθψλ θαη δηαδηθαζηψλ. Ο Babbage ζεσξνχζε ηε ζπλεξγαζία θαη ηηο θαιέο ζρέζεηο κε ηνπο εξγαδνκέλνπο, σο ζεκαληηθή πξνυπφζεζε ηεο απνηειεζκαηηθήο βηνκεραλίαο (Lewis M.A., 2007: ). Ηζρπξίζηεθε φηη ε παξνρή θηλήηξνπ ζηνπο εξγαδφκελνπο κέζσ ηεο επηπξφζζεηεο ακνηβήο, ζα επηθέξεη αχμεζε ηεο θεξδνθνξίαο ηεο επηρείξεζεο (OEMM, XXVI,p. 251 παξαηίζεηαη ζηνλ Lewis Μ.Α., 2007: 254). Ζ παξνρή θηλήηξνπ φπσο ηελ εθιάκβαλε ν Babbage, αθνξνχζε ζηελ αλάιεςε πξσηνβνπιίαο 17

19 απφ πιεπξάο ηνπ εξγαδνκέλνπ, πξνθεηκέλνπ λα εθαξκφζεη θάπνηνπ είδνπο βειηίσζε κέζσ ηεο νπνίαο ζα γηλφηαλ απνηειεζκαηηθφηεξα ε δνπιεηά ηνπ (OEMM, p. 254 παξαηίζεηαη ζηνλ Lewis Μ.Α., 2007: 254). Γηα ηελ πξνψζεζε ηέηνησλ βειηηψζεσλ, φηαλ έλαο εξγαδφκελνο κείσλε ην ρξφλν εθηέιεζεο ησλ δηαδηθαζηψλ, ηνπ δίλνληαλ θάπνην είδνο αληακνηβήο δηφηη ζπλεηζέθεξε κε ηνλ ηξφπν ηνπ ζηε δεκηνπξγία θέξδνπο γηα ηελ επηρείξεζε (OEMM, p. 256 παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηνπ Lewis M.A., 2007: 254; Wren D. A. et al., 2003: 70). Γη απηνχο ηνπο ιφγνπο ν Babbage επηδίσθε λα ζπλδέζεη ην εξγαηηθφ δπλακηθφ κε ηελ δηνηθεηηθή παξαθίλεζε (motivation). Τπνζηήξημε δε φηη αθφκε θη αλ ε επηρείξεζε έρεη εγθαηεζηεκέλε ηελ πην βειηησκέλε ηερλνινγία ή έρεη ζρεδηάζεη κηα αξθεηά θαιή νξγαλσζηαθή δνκή ή εθαξκφδεη έλα ιεπηνκεξέο ζχζηεκα θνζηνιφγεζεο, φια απηά δελ ζα έρνπλ ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα, εάλ ηα ζπκθέξνληα ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ εξγνδνηψλ ηνπο έξρνληαη ζε ζχγθξνπζε (OEMM, p. 250 παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηνπ M.A. Lewis, 2007: 254). Δλ θαηαθιείδη, ην έξγν ηνπ αθνξά ζηε κείσζε ηνπ θφζηνπο, ζε ζέκαηα κεραληθήο θαη παξνρήο θηλήηξσλ πνπ ζπλέδεζε άκεζα κε ηελ παξαγσγηθφηεηα. Γηα ην θφζηνο ππνζηήξημε φηη πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε νη απνζβέζεηο θαη ε απαμίσζε ηνπ εμνπιηζκνχ θαη ησλ εγθαηαζηάζεσλ. Αλέιπζε ηε ζρέζε κεηαμχ ζηαζεξψλ δαπαλψλ θαη πνζφηεηαο παξαγσγήο θαζψο επίζεο αλαγλψξηζε ηελ αλαγθαηφηεηα γηα ζπζηεκαηηθή έξεπλα κέζσ επηζηεκνληθψλ κεζφδσλ. Αθφκε, πξνζπάζεζε λα θαηαλνήζεη θαη λα βειηηψζεη πνιιέο ηερλνινγίεο παξαγσγήο ηεο επνρήο ηνπ (Barton, 1971 παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηνπ Lewis M.A., 2007: 249; Wren D. A. et al., 2003: 69). Ο Babbage πξφζθεξε ηελ πξψηε ζπζηεκαηηθή αλάιπζε αχμεζεο ησλ θεξδψλ ιφγσ νηθνλνκηψλ θιίκαθαο (Rosenberg, 1994 παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηνπ Lewis M.A., 2007 : 252; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: ). Ήηαλ ν πξψηνο πνπ αζρνιήζεθε κε ηελ αλάιπζε, πνζνηηθνπνίεζε θαη ππνινγηζκφ ησλ δηαδηθαζηψλ (Rosenberg, 1994 παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηνπ Lewis M.A., 2007: 250). Όζνλ αθνξά ζηελ ακνηβή, ζεσξνχζε φηη φηαλ θαηαβάινπλ νη εξγαδφκελνη ζπλεηδεηέο πξνζπάζεηεο γηα αχμεζε παξαγσγηθφηεηαο, ην απνηέιεζκα ζα είλαη αχμεζε θεξδψλ γηα ηνπο εξγνδφηεο θαη αχμεζε κηζζψλ γηα ηνπο εξγαδνκέλνπο. Κίλεηξα θαηά ηνλ Babbage απνηεινχζαλ ηα δηάθνξα κηζζνινγηθά κπφλνπο θαη ε 18

20 ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ ζηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ζηελ θαηαλνκή ησλ θεξδψλ (Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: ). Σέινο, ν Babbage ζην βηβιίν ηνπ πξνέβιεςε θάπνηεο απφ ηηο ζεκεξηλέο πξνθιήζεηο ηνπ κάλαηδκελη, φπσο απηή ηνπ πεξηβαιινληηθνχ αληίθηππνπ (cf. Angell and Klassen,1999 παξαηίζεηαη ζην άξζξν Lewis M.A., 2007: 252). Ζ αλάιπζή ηνπ πνπ ήηαλ ζπλδεδεκέλε κε ηα ηερλνινγηθά πξφηππα ηεο επνρήο ηνπ ηνλ νδήγεζαλ λα εξεπλήζεη θάπνηεο πεπαιαησκέλεο εθαξκνγέο κε έλαλ πην επηζηεκνληθφ ηξφπν. 2.3 Ο Daniel McCallum θαη ε εηζαγσγή ηνπ νξγαλνγξάκκαηνο ζηηο επηρεηξήζεηο ηε δεθαεηία ηνπ 1850 κε ηελ αλάπηπμε ησλ ζηδεξνδξφκσλ, αλαδείρζεθε ε αλάγθε γηα δεκηνπξγία ελφο πξνθαηαξθηηθνχ ζρεδίνπ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε δηνίθεζή ηνπο (Wren D. A. et al., 2003: 83; Chandler A. D., 1965: 40). Σξείο είλαη νη ηδξπηέο ηεο ζχγρξνλεο επηρεηξεζηαθήο δηνίθεζεο νη κεραληθνί Benjamin H. Latrobe, Daniel C. McCallum θαη J. Edgar Thomson. Απηνί ήηαλ νη πξψηνη πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ γξακκψλ εμνπζίαο, επζχλεο θαη επηθνηλσλίαο, ηε κεηαβίβαζε εμνπζίαο θαη ηo δηαρσξηζκφ θαζεθφλησλ γξακκήο θαη πξνζσπηθνχ. Θέκαηα πάλσ ζηα νπνία βαζίζηεθαλ έπεηηα πνιινί δηνηθεηηθνί ζπγγξαθείο (Chandler A. D., 1965: 40). Οη θαζεκεξηλέο ιεηηνπξγίεο ησλ ζηδεξνδξφκσλ απαηηνχζαλ πνιχπινθεο απνθάζεηο θαζφηη πεξηιάκβαλαλ κηα επξεία πνηθηιία δξαζηεξηνηήησλ θαη κεγάιν αξηζκφ εγθαηαζηάζεσλ. Κάζε κέξα νη κάλαηδεξ ησλ ζηδεξνδξφκσλ, ιάκβαλαλ απνθάζεηο θξίζηκεο, γηα ηε κεηαθνξά ησλ εκπνξεπκάησλ αιιά θαη ηελ αζθάιεηα ησλ επηβαηψλ (φπ.π:: 19). Αθφκε, ηα απμεκέλα θφζηε θαη ιεηηνπξγηθά έμνδα ησλ θαζεκεξηλψλ δξαζηεξηνηήησλ, θαηέζηεζαλ αλαγθαία ηελ εχξεζε απνηειεζκαηηθφηεξσλ ηξφπσλ δηνίθεζεο (φπ.π:: 20-21). Ο Daniel C. McCallum ( ), γεληθφο δηεπζπληήο ηνπ Erie ην 1848 (Wren D. A. et al., 2003: 85), επεζήκαλε πσο φηαλ έλα ζχζηεκα ζεσξείηαη απνηειεζκαηηθφ γηα έλαλ κηθξνχ κεγέζνπο ζηδεξφδξνκν, ην ίδην ζχζηεκα δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί απνηειεζκαηηθφ ζε έλαλ κεγάινπ κεγέζνπο ζηδεξφδξνκν. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ν δηεπζπληήο ζηνλ ζηδεξφδξνκν κηθξνχ κεγέζνπο κπνξεί λα δψζεη πξνζνρή ζε ιεπηνκέξεηεο, γλσξίδεη θάζε άηνκν πνπ εξγάδεηαη εθεί θαη δξα αλαιφγσο, 19

21 φηαλ πξνθχςνπλ νπνηαδήπνηε πξνβιήκαηα. Δπνκέλσο, ζχκθσλα κε ηνλ McCallum, ζα πξέπεη λα πηνζεηεζεί έλα ιεπηνκεξέο ζχζηεκα πνπ λα ηαηξηάδεη ζε κεγάινπ κεγέζνπο ζηδεξνδξφκνπο (Chandler A. D., 1965: 21). Ο McCallum, ήηαλ ν πξψηνο πνπ ηφληζε ηηο αξρέο ηεο ζχγρξνλεο δηνίθεζεο επηρεηξήζεσλ (φπ.π:: 22). Ο J. Edgar Thomson θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ ζηελ Πελζπιβαλία, εθάξκνζαλ αξρέο ηνπ McCallum, φπσο ηε γξακκή πξνζσπηθνχ γηα ηε κεηαβίβαζε ησλ θαζεθφλησλ θαη ηνλ ηχπν θαηακεξηζκνχ ηνπ νξγαληζκνχ (ηκεκαηνπνίεζε) γηα επίιπζε πξνβιεκάησλ ειέγρνπ (Wren D. A. et al., 2003: 88; Chandler A. D., 1965:). ε απηφ ην ζχζηεκα δίλνληαλ κηα γεληθή πεξηγξαθή ησλ θαζεθφλησλ, ρσξίο φκσο λα απνζαθελίδνληαη νη ξφινη θαη ε ζρέζε ηεο κηαο ζέζεο κε ηελ άιιε. Ζ ξαγδαία εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο θαη ε αλάπηπμε ησλ νδηθψλ κεηαθνξψλ επέβαιιαλ ηελ αλάπηπμε πην ζπζηεκαηηθψλ νξγαληζκψλ (Chandler A. D., 1965: 22-23). Σφηε δεκηνπξγήζεθαλ ηα νξγαλσζηαθά εγρεηξίδηα (organization manuals), ζηα νπνία ηκεκαηνπνηνχληαλ νη ιεηηνπξγίεο θαη ε γξακκή εμνπζίαο δηαηξνχληαλ ζε επηκέξνπο θαηακεξηζκνχο (φπ.π:: 23). πλεπψο, νη απνηειεζκαηηθέο ιεηηνπξγίεο απαηηνχζαλ πξνζεθηηθφ πξνζδηνξηζκφ ηνπ εζσηεξηθνχ ηνπ νξγαληζκνχ θαη ησλ ηκεκάησλ (φπ.π:: 24). Μεηά ηελ ππνδηαίξεζε ησλ ιεηηνπξγηψλ, θάπνηα ηκήκαηα ήηαλ ππεχζπλα γηα ηηο απνθάζεηο πνπ αθνξνχζαλ ζηηο θαζεκεξηλέο ιεηηνπξγίεο ηεο επηρείξεζεο, ελψ ν δηεπζπληήο εζηίαδε ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζε πην ζεκαληηθά ζέκαηα φπσο ε θαηαλνκή ησλ πφξσλ (φπ.π:: 27). Γη απηφ απαηηνχληαλ ε «εγθαζίδξπζε ελφο ζπζηήκαηνο», γηα ηελ θαιχηεξε αμηνπνίεζε ησλ δαπαλψλ θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε αμηνιφγεζε ηεο απφδνζεο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ κάλαηδεξ (φπ.π:: 28). Ο Daniel C. McCallum, ηειεηνπνίεζε απηφ ην δηνηθεηηθφ ζχζηεκα, εηζάγνληαο θάπνηεο γεληθέο αξρέο ηνπ νξγαληζκνχ θαη ηεο δηνίθεζεο. Οη έμη γεληθέο αξρέο ηνπ McCallum ήηαλ: α) ν θαηάιιεινο θαηακεξηζκφο ησλ επζπλψλ, β) ε εμνπζία αλάινγα κε ηελ επζχλε, γ) νη κέζνδνη παξνρήο πιεξνθνξηψλ ζε ζρέζε κε ηελ εθηέιεζε ησλ θαζεθφλησλ, δ) ε εηνηκφηεηα γηα αλαθνξά φισλ ησλ ακειεηψλ ηνπ θαζήθνληνο θαζψο θαη δηνξζσηηθέο ελέξγεηεο φπνπ ήηαλ εθηθηφ, ε) ην ζχζηεκα θαζεκεξηλψλ αλαθνξψλ θαη ειέγρσλ θαη γεληθά ζη) ε πηνζέηεζε ελφο ζπζηήκαηνο ην νπνίν ζα 20

22 θαζηζηά ηθαλφ ηνλ γεληθφ δηεπζπληή λα εληνπίζεη άκεζα ηα ιάζε θαη ζα ππνδείμεη ηνλ παξαβάηε (φπ.π:: 28-29). Ζ εθηέιεζε απηψλ ησλ αξρψλ απαηηνχζε πξνζεθηηθφ πξνζδηνξηζκφ ησλ θαζεθφλησλ ησλ ππαιιήισλ θαη ησλ γξακκψλ εμνπζίαο θαζψο θαη ηελ επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ γξαθείσλ. Δπηπιένλ, ηε δηάρπζε ηεο πιεξνθνξίαο κέζσ ησλ γξακκψλ εμνπζίαο θαη επηθνηλσλίαο (Wren D. A. et al., 2003: 86). Σα έξγα ησλ δηαθνξεηηθψλ αλψηεξσλ δηνηθεηηθψλ ππαιιήισλ αθνξνχζαλ ιεηηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ην ρεηξηζκφ ηνπ θνξηίνπ θαη ησλ επηβαηψλ, ηελ αγνξά ησλ θαπζίκσλ, ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ ηειέγξαθνπ, ηε δηαηήξεζε ηεο δχλακεο θηλήηξνπ θαη ηηο κεηαβαιιφκελεο πνζφηεηεο απνζέκαηνο, ηα νπνία ήηαλ αξθεηά εχθνιν λα πεξηγξαθνχλ. Απνδείρζεθε πην δχζθνιν λα απνζαθεληζηνχλ νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ιεηηνπξγηθψλ ζηειερψλ θαη ησλ πεξηθεξεηαθψλ δηεπζπληψλ θαζψο θαη νη ζρέζεηο ησλ δχν κε ηνλ γεληθφ (φπ.π:: 29). Ο McCallum πξνθεηκέλνπ λα δηεπθξηληζηνχλ νη γξακκέο εμνπζίαο θαη επηθνηλσλίαο, ζρεδίαζε έλαλ ιεπηνκεξή ράξηε, ν νπνίνο απνηέιεζε ην πξψην νξγαλφγξακκα (organization chart) κηαο επηρείξεζεο. Μέζσ απηνχ ηνπ νξγαλνγξάκκαηνο πεξηγξάθνληαλ ιεπηνκεξψο νη δίαπινη επηθνηλσλίαο θαη εμνπζίαο (Chandler A. D., 1965: 30; Wren D. A. et al., 2003: 86). Χξηαίεο, εκεξήζηεο θαη κεληαίεο αλαθνξέο ήηαλ ε θχξηα αζρνιία ηνπ McCallum ζε ζρέζε κε ηα ιεηηνπξγηθά θφζηε (Chandler A. D., 1965: 32; Wren D. A. et al., 2003: 86-87). Όκσο δελ ππέδεημε πσο ζα έπξεπε λα θαηακεξίδνληαη ηα θφζηε, νχηε εμέηαζε ηξφπνπο λα εξκελεχζεη ηε καθξνρξφληα κείσζε ηεο αμίαο ησλ κεραλψλ (απφζβεζε). Ο McCallum ήηαλ αλακθηζβήηεηα έλαο δηαθεθξηκέλνο κάλαηδεξ, ηνπ νπνίνπ νη θαηλνηνκίεο έγηλαλ επξέσο απνδεθηέο. Σν έξγν ηνπ αθνξνχζε ζηε ζπζηεκαηνπνίεζε ησλ ιεηηνπξγηψλ κεγάινπ εχξνπο, ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ιεηηνπξγηψλ ησλ ηκεκάησλ, ησλ γξακκψλ εμνπζίαο θαη επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηνπο (Chandler A. D., 1965: 32; Wren D. A. et al., 2003: 86). Οη αξρέο ηνπ McCallum ζπλέβαιιαλ ζηε δηακφξθσζε ηνπ εζσηεξηθνχ ηνπ νξγαληζκνχ ησλ κεγάισλ επηρεηξήζεσλ ηεο Ακεξηθήο (Chandler A. D., 1965: 33). Οη νξγαληζκνί κεηά απφ απηέο ηηο αιιαγέο, 21

23 δηέζεηαλ πεξηζζφηεξε επειημία ειέγρνπ θαη απνθέληξσζε ζηε ιήςε απνθάζεσλ (φπ.π:: 37). Σν νξγαλφγξακκα ή ν ράξηεο ηεο νξγαλψζεσο απνηειεί ηε «ζρεκαηηθή απεηθφληζε ηεο νξγαληθήο δηάξζξσζεο κηαο επηρείξεζεο» (αξξή, 1959: 209 παξαηίζεηαη ζηνπο Εεπγαξίδε. & Ξεξνηχξε-Κνπθίδνπ., 1986: 156). Με ηε ρξήζε ηνπ νξγαλνγξάκκαηνο επηηπγράλεηαη απνζαθήληζε ησλ αξκνδηνηήησλ, απινπνίεζε ηνπ ειέγρνπ ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαζψο επίζεο απνθπγή ησλ ζπγθξνχζεσλ (Υνιέβα, 1967: 213 παξαηίζεηαη ζηνπο Εεπγαξίδε. & Ξεξνηχξε-Κνπθίδνπ., 1986: 156). 2.4 Ο Taylor θαη ε επηζηεκνληθή δηνίθεζε Γχξσ ζηα 1900 ζηελ Ακεξηθή, ν Taylor ( ), δηαηχπσζε ηηο απφςεηο ηνπ πνπ αθνξνχζαλ ζηελ εγεζία θαη απνζθνπνχζαλ ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο ζπλζεηφηεηαο ηεο ηερλνινγίαο θαη ζηελ παξαθίλεζε ησλ εξγαδνκέλσλ (Καλειιφπνπινο Υ, 1991: 23). Όια απηά αλαιχνληαη ζην βηβιίν ηνπ κε ηίηιν The principles of Scientific Management, ην νπνίν δεκνζηεχηεθε ην 1911 (Koontz & O Donnell, 1984: 66 ; Kapur S. K., 1994: 24). Καζψο επίζεο ζην έξγν ηνπ Shop Management (1903) θαη Testimony before the Special House (Εεπγαξίδεο., 1978: 183). Ο Taylor ήηαλ ν πξψηνο πνπ εηζεγήζεθε θαη εθάξκνζε επηζηεκνληθέο αξρέο, νη νπνίεο ζπλέβαιιαλ ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπ management αιιά θαη ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο πνζφηεηαο ηεο εξγαζίαο πνπ ζα έπξεπε λα εθηειεί θάζε εξγαδφκελνο (Kapur S. K., 1994: 24). Αθφκε, ήηαλ απφ ηνπο πξψηνπο πνπ επεζήκαλε ην θαζήθνλ ηεο δηνίθεζεο λα ζπκβνπιεχεη ηνπο εξγαδφκελνπο ζε ζρέζε κε ηνλ ηξφπν εθηέιεζεο θάπνηαο εξγαζίαο (Taylor F. W., 1919: 14 ; Wagner-Tsukamoto S., 2008: 356 ; Hartley N. T., 2006: 285; Εεπγαξίδεο., 1978: 184; Γήκνπ Ν., 1999: 69; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 104), θαζψο επίζεο λα ηνπο πιεξνθνξεί γηα ηηο πξνζδνθίεο ηνπ νξγαληζκνχ απέλαληί ηνπο. Γεληθά αλαγλσξίδεηαη σο ν Παηέξαο ηεο επηζηεκνληθήο νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο (Harold Koontz & Cyril O Donnell, 1984: 65 ; Hartley N. T., 2006: 285). Απφ ην 1895 είρε δηαρσξίζεη ηελ εθηειεζηηθή απφ ηελ επηηειηθή εμνπζία. Ζ εθηειεζηηθή εμνπζία αλαθέξεηαη ζην δηθαίσκα άζθεζεο εμνπζίαο ελφο αηφκνπ πάλσ 22

24 ζην άιιν, ελψ ε επηηειηθή εμνπζία αλαθέξεηαη ζηελ παξνρή ζπκβνπιψλ ζε άιια άηνκα ρσξίο άζθεζε εμνπζίαο πάλσ ζε απηνχο (Μπνπξαληάο Γ., 2002: ). Δπίζεο, ππνζηήξηδε ηε δηάθξηζε ησλ ιεηηνπξγηψλ ζαλ νξγαλσηηθφ ζχζηεκα (Καλειιφπνπινο Υ., 1991: ζει ). Θεσξνχζε φηη πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη ε θαηάιιειε ηερληθή κε ηαπηφρξνλα, ηνπο θαηάιιεινπο αλζξψπνπο θαη ηα θαηάιιεια εξγαιεία πξνθεηκέλνπ λα απμεζεί ε παξαγσγηθφηεηα (Hartley N. T., 2006: 285). Αλαθέξζεθε ζην ξφιν ησλ κάλαηδεξ, ν νπνίνο ήηαλ λα ζρεδηάδνπλ θαη λα ειέγρνπλ θαη ζην ξφιν ησλ εξγαδνκέλσλ, ν νπνίνο ήηαλ λα εθηεινχλ ηηο εληνιέο πνπ ηνπο δίδνληαλ. Ο Taylor αζρνιήζεθε θπξίσο, κε ηελ εθαξκνγή ησλ επηζηεκνληθψλ κεζφδσλ ζηηο εξγαζίεο πνπ αθνξνχζαλ ηελ νξγάλσζε απφ ηε βάζε ηεο ππξακίδαο, δειαδή ηνπο εξγαδνκέλνπο ζηα θαηψηεξα επίπεδα (Hartley N. T., 2006: 285; Εεπγαξίδεο., 1978: 184). Δπηπιένλ, αληηπξνζσπεχεη ηνπο επηζηήκνλεο πνπ πηνζέηεζαλ κηα πνζνηηθή κέζνδν, γηα ηελ παξαθίλεζε ησλ αλζξψπσλ θαη ηε δηνίθεζε ησλ επηρεηξήζεσλ. O Frederick Winslow Taylor, αλαθέξζεθε ζε εθείλεο ηηο κεζφδνπο πνπ έθξηλε αλαγθαίεο πξνθεηκέλνπ λα εληζρπζεί ε παξαγσγηθφηεηα, ζηηο βηνκεραληθέο νξγαλψζεηο (Knight W. H., 1986: 51 ; Taylor F. W., 1919: 36-37). Έδσζε έκθαζε ζηηο αξρέο πνπ ζηφρν είραλ ην ζπληνληζκφ ησλ εξγαζηψλ πνιιψλ ηκεκάησλ, έηζη ψζηε λα ζπκβάινπλ ζηελ απνηειεζκαηηθή πξαγκαηνπνίεζε νιφθιεξνπ ηνπ έξγνπ (Μπνπξαληάο Γ. θ.ά., 2003: 79). Πξσηαξρηθφ ηνπ κέιεκα απνηέιεζε ε επίηεπμε αχμεζεο απνδνηηθφηεηαο ηεο παξαγσγήο, κε παξάιιειε αχμεζε ησλ θεξδψλ, κείσζε ησλ εμφδσλ αιιά θαη αχμεζε ησλ ακνηβψλ ηνπ πξνζσπηθνχ κέζσ ηεο πςειφηεξεο απνδνηηθφηεηάο ηνπο (Koontz & O Donnell, 1984: 65). Τπνζηήξηδε φηη «πξσηαξρηθφο ζηφρνο ηνπ management πξέπεη λα είλαη ε δηαζθάιηζε ηεο κέγηζηεο επεκεξίαο θάζε εξγνδφηε, ζπλδεδεκέλε κε ηε κέγηζηε επεκεξία ηνπ εξγαδφκελνπ» (Taylor F. W., 1919: 9 ; Wagner-Tsukamoto S., 2008: 352 ; Simha A. & Lemak D. J., 2010: 236; Montana P. J. et al., 1993: 30). Δπηπιένλ ππνζηεξίδεη φηη ε κέγηζηε επεκεξία ππάξρεη κφλν φηαλ επηηπγράλεηαη ε κέγηζηε απνηειεζκαηηθφηεηα (Taylor F. W., 1919: 12, 72). 23

25 Πην ζπγθεθξηκέλα, γηα ηε βειηίσζε ηεο απνδνηηθφηεηαο, ν Taylor πξνηείλεη, φηη ζηελ παξαγσγή ζα έπξεπε λα εθεπξεζνχλ θαη λα αλαπηπρζνχλ λέεο κέζνδνη θαη ηερληθέο πνπ ζα νδεγνχζαλ ζηελ εχξεζε ηνπ θαιχηεξνπ ηξφπνπ παξαγσγήο (Taylor F. W., 1919: 25 ; Hartley N. T., 2006: 285; Εεπγαξίδεο., 1978: 184; Montana P. J. et al., 1993: 31). Απηέο νη ελέξγεηεο πξνυπέζεηαλ ηελ εγθαζίδξπζε πξφηππσλ κεζφδσλ θαη πξφηππσλ ζπλζεθψλ γηα ηελ εθηέιεζε ηεο εξγαζίαο (Taylor F. W., 1919: 24-25; Γήκνπ Ν., 1999: 70-71). Μηα αθφκε βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ αχμεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο, ήηαλ ε αμηνπνίεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ αιιά θαη ηνπ εμνπιηζκνχ πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ γηα ηελ εθηέιεζε ηεο εξγαζίαο (Taylor F. W., 1919 : ζει. 129 ; Simha A. & Lemak D. J., 2010: 235), ε ρσξνηαμία (work layout) δειαδή ε θαιχηεξε δηάηαμε ηνπ εμνπιηζκνχ θαη ν πξνγξακκαηηζκφο ησλ επηκέξνπο θαζεθφλησλ (task scheduling) (Montana P. J. et al., 1993: 30). Άκεζν επαθφινπζν ηεο πηνζέηεζεο κηαο ζσζηήο αμηνπνίεζεο αλζξψπηλσλ θαη πιηθψλ πφξσλ ήηαλ ε κείσζε ηνπ θφζηνπο (Taylor F. W., 1919: 129 ; Simha A. & Lemak D. J., 2010: 235). Δπηπιένλ, γηα ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ, ππνζηήξημε φηη ζα έπξεπε λα ηνπο παξέρνληαη ηα θαηάιιεια (θπξίσο ρξεκαηηθά) θίλεηξα σο κέζν παξαθίλεζεο (Taylor F. W., 1919: 33-34, ; Wagner-Tsukamoto S., 2008: 356 ; Hartley N. T., 2006: 285; Εεπγαξίδεο., 1978: 184; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 73; Maier C., 1970: 29). Σέινο, ε εθπαίδεπζε θαη ε αλάπηπμε ησλ εξγαδνκέλσλ ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο θαη απνηειεζκαηηθφηεηάο ηνπο (Kapur S. K., 1994: 25 ; Taylor F. W., 1919: 6 ; Wagner-Tsukamoto S., 2008: 349; Γήκνπ Ν., 1999: 70-71; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 102; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 84 ; Taylor F. W., 1919: 32-33, 47 ; Hartley N. T., 2006: 285; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 102; Καινγήξνπ Κ., 2000: 16). Ο Taylor εηζήγαγε ηελ έλλνηα ηεο εμεηδίθεπζεο (Hartley N. T., 2006: 285; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 73; Montana P. J. et al., 1993: 31; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 102), ε νπνία θαηεπζπλφηαλ πξνο φια ηα ηεξαξρηθά επίπεδα ηεο επηρείξεζεο. Μέζσ ηεο εμεηδίθεπζεο θαηακεξίδνληαλ νη εξγαζίεο αλά δηεχζπλζε κε ηέηνην ηξφπν ψζηε θάζε ζηέιερνο λα απνθηά εμεηδηθεπκέλεο ηθαλφηεηεο ζε ζέκαηα δσηηθήο ζεκαζίαο, ελψ παξάιιεια δηεπθνιχλνληαλ νη δηαδηθαζίεο ηεο επηινγήο θαη εθπαίδεπζεο ησλ εξγαδνκέλσλ (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά.,, 1993: 94; Taylor F. W., 1919: 31, 64; Γήκνπ Ν., 1999: 70-71). 24

26 Ζ ζπλεηζθνξά ηνπ έξγνπ ηνπ Taylor έγθεηηαη ζηελ αληηθαηάζηαζε ησλ εκπεηξηθψλ θαλφλσλ (πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ κέρξη ηφηε) (Taylor F. W., 1919: 25; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 73; Γήκνπ Ν., 1999: 70-71; Montana P. J. et al., 1993: 31; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 102; Marcus A., 2008: 319) κε ηε ρξήζε ηεο «επηζηεκνληθήο έξεπλαο θαη γλψζεο», ε νπνία απνζθνπνχζε ζηελ απνηειεζκαηηθή νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαζψο επίζεο ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 94; Simha A. & Lemak D. J., 2010: 235). Οη εκπεηξηθνί θαλφλεο απέδηδαλ ηελ επζχλε γηα ηελ εθηέιεζε κηαο εξγαζίαο ζηνπο ίδηνπο ηνπο εξγαδφκελνπο κε βάζε ηελ εκπεηξία ηνπο ζηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία. Με ηε ρξήζε επηζηεκνληθψλ κεζφδσλ ε επζχλε απηή κεηαβηβάδεηαη ζηα ζηειέρε ηνπ management, νη νπνίνη αλαδεηνχζαλ κέζα απφ ηε κειέηε θαη ηα πεηξάκαηα θαιχηεξνπο ηξφπνπο εθηέιεζεο θάζε εξγαζίαο (Taylor F. W., 1919: 63-64; Hartley N. T., 2006: 285; Maier C., 1970: 29). Δάλ θάπνηνο απφ ηνπο εξγαδφκελνπο δελ εθηεινχζε ζσζηά ηελ εξγαζία ηνπ, έλαο «δάζθαινο» ζα ηνπ έδεηρλε ηνλ ζσζηφ ηξφπν εθηέιεζεο ηεο εξγαζίαο, ζα ηνλ ζπκβνχιεπε θαη ζα ηνλ ελζάξξπλε (Wagner-Tsukamoto S., 2008: 359; Taylor F. W., 1919: 70). Δάλ θαη πάιη δελ θαηφξζσλε λα εθηειέζεη ζσζηά ηελ εξγαζία πνπ ηνπ είρε αλαηεζεί, ζα ηνλ ηνπνζεηνχζαλ ζε θάπνην άιιν είδνο εξγαζίαο γηα ην νπνίν ζα ήηαλ θαηαιιειφηεξνο. Γηα ηελ επίηεπμε ησλ παξαπάλσ ζηφρσλ ζεσξνχζε αλαγθαίν ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ επηδησθφκελνπ ζθνπνχ ηεο εξγαζίαο, ησλ κέζσλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο, ησλ πξνπαξαζθεπαζηηθψλ κέζσλ γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ, ηελ νξγάλσζε θάζε δξαζηεξηφηεηαο θαη ηνπ ειέγρνπ ησλ πηζαλψλ απνθιίζεσλ κε παξάιιειεο δηνξζσηηθέο παξεκβάζεηο (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 95; Εεπγαξίδεο., 1978: 184). Οη αιιαγέο πνπ επέθεξε ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο ήηαλ ε κέηξεζε ηεο απφδνζεο ηεο εξγαζίαο θαη ν θαζνξηζκφο ακνηβήο ηεο, κε βάζε ηελ «θαλνληθή απφδνζε» θαζψο επίζεο ν θαζνξηζκφο επηπξφζζεηεο ακνηβήο πνπ αθνξνχζε φζνπο εξγάδνληαλ πέξαλ ηεο θαλνληθήο εξγαζίαο (Taylor F. W., 1919: 17-18, 27, 54; Wagner-Tsukamoto S., 2008: 356,357; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 73). Ζ εμεηδίθεπζε ηεο εξγαζίαο θαη ν δηαρσξηζκφο ηεο ζε πξνπαξαζθεπαζηηθή θαη εθηειεζηηθή ήηαλ κηα αθφκε αιιαγή πνπ εθάξκνζε ν Taylor (Taylor F. W., 1919: 26; Εεπγαξίδεο., 1978: 184; Υνιέβαο 25

27 Γ. Κ., 1995: 73). Ζ πξνπαξαζθεπαζηηθή αλαθέξεηαη ζην ξφιν ησλ ζηειερψλ πνπ είλαη λα πξνεηνηκάδνπλ ηηο απαξαίηεηεο ελέξγεηεο γηα ηελ εθηέιεζε κηαο εξγαζίαο θαζψο επίζεο λα ζπκβνπιεχνπλ θαζεκεξηλά κε θηιηθφ ηξφπν ηνπο εξγαδνκέλνπο (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: ζει. 95; Koontz & O Donnell, 1984: 68; Taylor F. W., 1919: 26). Σέινο, βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ εθαξκνγή ησλ θαλφλσλ ηνπ, απνηεινχζε ε άξξεθηε ζπλεξγαζία κεηαμχ κάλαηδεξ-εξγαδνκέλσλ, φπνπ νη κάλαηδεξ ζα θαζνδεγνχζαλ θαη ζα βνεζνχζαλ ηνπο εξγαδφκελνπο ψζηε λα πξαγκαηνπνηήζνπλ γξεγνξφηεξα θαη απνδνηηθφηεξα ηελ εξγαζία ηνπο (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 95; Koontz & O Donnell, 1984: 68; Taylor F. W., 1919: 26). Καηά ηνλ Taylor ε κε απνηειεζκαηηθή απφδνζε ηνπ εξγαηηθνχ πξνζσπηθνχ νθεηιφηαλ ζηελ αληίιεςε ησλ εξγαδνκέλσλ φηη κηα αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ζα πξνθαινχζε κείσζε ηνπ πξνζσπηθνχ άξα αχμεζε ηεο αλεξγίαο. ηα αλαπνηειεζκαηηθά ζπζηήκαηα δηνίθεζεο ηα νπνία κείσλαλ ηελ απνδνηηθφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηέινο ζηε ρξήζε ησλ εκπεηξηθψλ θαλφλσλ νη νπνίνη επηθέξνπλ κεγαιχηεξν θφζηνο γηα ηελ επηρείξεζε παξά φθεινο (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 93; Taylor F. W., 1919: 15-16). πκπεξαζκαηηθά νη ηέζζεξηο βαζηθέο επηζηεκνληθέο αξρέο πνπ εηζήγαγε ν Taylor αθνξνχζαλ πξψηνλ, ζηελ αληηθαηάζηαζε ησλ εκπεηξηθψλ θαλφλσλ κε επηζηεκνληθέο κεζφδνπο γηα ηελ εθηέιεζε κηαο εξγαζίαο. Γεχηεξνλ, ζηελ επηινγή, εθπαίδεπζε θαη αλάπηπμε ησλ εξγαδνκέλσλ κε επηζηεκνληθέο ηερληθέο. Σξίηνλ, ζηελ εμαζθάιηζε ζπλεξγαζίαο θαη απνδνρήο ησλ γεληθψλ αξρψλ ηνπ απφ ηνπο εξγαδνκέλνπο, έηζη ψζηε λα επηηεπρζεί ζπγθεθξηκέλν επίπεδν απνηειεζκαηηθφηεηαο. Σέηαξηνλ, ηελ επζχλε γηα ηελ εθηέιεζε ηεο εξγαζίαο ηελ έρνπλ αλαιάβεη πιένλ νη κάλαηδεξ, νη νπνίνη αλαιακβάλνπλ λα ζρεδηάδνπλ ηνλ ηξφπν εθηέιεζήο ηεο, ελψ παιηφηεξα νη εξγαδφκελνη κέζα απφ ηελ εκπεηξία ηνπο επάλσ ζηελ εξγαζία έδεηρλαλ ζηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο πψο λα ηελ εθηεινχλ (Taylor F. W., 1919: 36-37, , 140; Simha A. & Lemak D. J., 2010: 236). Σέινο, ππνζηήξημε φηη απηέο νη αξρέο είλαη εχθνια εθαξκφζηκεο απφ ηηο πην απιέο πξάμεηο κέρξη ηηο πην πνιχπινθεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο αθφκε δε, έρνπλ εθαξκνγή θαη ζε φιεο ηηο θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο (Taylor F. W., 1919: 7-8). 26

28 2.5 Frank & Lilian Gilbreth θαη ε νηθνλνκία ησλ θηλήζεσλ Οη Frank & Lilian Gilbreth ζπλέβαιιαλ ζηε δηνηθεηηθή επηζηήκε κε ηε ζεσξία πνπ εμέθξαζαλ πεξί νηθνλνκίαο ησλ θηλήζεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ (Pindur W. et al., 1995: 61, 62 ; Taylor F. W., 1919: 79; Εεπγαξίδεο., 1978: 189; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 129). Ο Frank & ε Lilian Gilbreth επεξεάζηεθαλ θαη αζπάζηεθαλ ηηο επηζηεκνληθέο αξρέο ηνπ Taylor θαη επηρείξεζαλ λα ηηο εθαξκφζνπλ ζηηο νηθνδνκηθέο εξγαζίεο (bricklaying ) (Taylor F. W., 1919: 77; Wrege C. D., 2008: 210; Wren D. A. et al., 2003: 166). Οη Gilbreth δεκνζίεπζαλ ην «Field System & Concrete System» ην 1908, ην «Bricklaying System» (1909) θαη ην «Motion Study» (1911), ην «Fatigue Study» (1916) θαη ην «Applied Study» (1917) (Wren D. A. et al., 2003: 168). Πην ζπγθεθξηκέλα, ν Frank Gilbreth ( ), ήηαλ κεραληθφο θαη εζηίαζε ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζηε κείσζε ησλ άζθνπσλ θηλήζεσλ θαηά ηε δηάξθεηα εθηέιεζεο ελφο δεδνκέλνπ θαζήθνληνο, απηφ ηνπ θηηζίκαηνο. Παξάιιεια δηακφξθσζε πην απιά θαη εχρξεζηα εξγαιεία πνπ ζα εμππεξεηνχζαλ ηνπο εξγαδνκέλνπο ζην πψο λα δηελεξγνχλ πην απιέο θηλήζεηο γηα ηελ εθηέιεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπο (Taylor F. W., 1919: 80). Με απηνχο ηνπο ηξφπνπο θαηάθεξε λα κεηψζεη ηηο πεξηηηέο θηλήζεηο απφ δεθανρηψ ζε πέληε (Taylor F. W., 1919: 79). Σν πην αμηφινγν βηβιίν πνπ δεκνζίεπζε ν Gilbreth είλαη ην Motion Study (1911) (Εεπγαξίδεο., 1978: 191). Ζ Lilian Gilbreth ( ), ήηαλ ςπρνιφγνο θαη αζρνιήζεθε κε ηελ αλζξψπηλε πιεπξά ηεο εξγαζίαο θαη ήηαλ ε πξψηε πνπ επηρείξεζε λα απνηππψζεη ηελ ςπρνινγία ηνπ αλζξψπηλνπ παξάγνληα ζηηο επηρεηξήζεηο θαηά ηελ άζθεζε ηεο επηζηεκνληθήο δηνίθεζεο. ην βηβιίν ηεο «Psycology of management» πνπ δεκνζηεχηεθε ην 1914 θαίλεηαη μεθάζαξα απηφο ν πξνζαλαηνιηζκφο ηεο (Koontz & O Donnell, 1980: 70; Εεπγαξίδεο., 1978: 189; Montana P. J. et al., 1993: 32). ην έξγν ηεο «The psychology of management πεξηέγξαθε ηξία ζηπι κάλαηδκελη, ην παξαδνζηαθφ, ην κεηαβαηηθφ θαη ην επηζηεκνληθφ (Wren D. A. et al., 2003: 173). Σν παξαδνζηαθφ απεηθφληδε ην ζηπι ηνπ κάλαηδεξ κε απμεκέλε ζπγθεληξσηηθή εληνιή θαη εμνπζία (φπ.π: 174). Σν κεηαβαηηθφ απνηεινχζε έλα ελδηάκεζν ζηάδην κεηαμχ ηνπ παξαδνζηαθνχ θαη ηνπ επηζηεκνληθνχ κάλαηδκελη. Σέινο, ην επηζηεκνληθφ κάλαηδκελη πεξηέγξαθε ην ζθνπφ βάζεη ηνπ νπνίνπ φιεο νη επηρεηξήζεηο έπξεπε λα αγσληζηνχλ. Ζ Gilbreth ζηε ζπλέρεηα ζχγθξηλε απηά ηα 3 27

29 ζηπι θαη πψο επηδξνχζαλ αηνκηθά, ιεηηνπξγηθά, θαη ζχλζεζε πξνγξάκκαηα ζε ζρέζε κε ηελ εθπαίδεπζε, ηα θίλεηξα θαη ηελ επεκεξία (φπ.π: 175). Όπσο γηα παξάδεηγκα ηε ζέζπηζε ελφο ρξεκαηηθνχ κεληαίνπ βξαβείνπ γηα ηνλ εξγαδφκελν πνπ ζα πξφηεηλε ηελ θαιχηεξε ηδέα γηα ηε βειηίσζε ηεο εξγαζίαο ηνπ (φπ.π: 169). Οη Gilbreth επηρείξεζαλ λα εθαξκφζνπλ ηηο επηζηεκνληθέο αξρέο (ηνπ Taylor) αθνχ πξψηα πξνζπάζεζαλ λα θαηαλνήζνπλ ηηο αλάγθεο, ηηο πξνζσπηθφηεηεο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ην έξγν ην νπνίν εθηεινχζαλ (Koontz & O Donnell, 1984: 70; Μπνπξαληάο Γ. θ.ά., 2003: 80; Koontz & O Donnell, 1980: 70). Σν δεχγνο δηακφξθσζε έλα ζχζηεκα «κνλαδηθνχ άξηζηνπ ηξφπνπ» ζε ζρέζε κε ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηεο ζσκαηηθήο εξγαζίαο (Υνιέβα,1967 : 58 επ., Μπαληαινχθα, 1970: 37 επ., Υξπζνρνχ 1958 ε.: 41 παξαηίζεληαη ζηνλ Εεπγαξίδε., 1978: 189). Απηφο ν άξηζηνο ηξφπνο απεηθνλίδνληαλ κε δπλακηθά νξγαλνγξάκκαηα γηα θάζε ζέζε (operation chart). Έηζη ζε θάζε ζέζε αλαγξάθνληαλ κε ζχκβνια νη θηλήζεηο ηνπ ζψκαηνο πνπ απνηεινχζαλ ηα πξφηππα εξγαζίαο (Εεπγαξίδεο., 1978: 189). Ζ νπζηαζηηθή ζπκβνιή ηνπο αθνξά ζηελ «κηθξνθηλεζηνκεηξία» ή αιιηψο ηνπο «λφκνπο πεξί νηθνλνκίαο ησλ θηλήζεσλ» (Εεπγαξίδεο., 1978: 190; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 73; Wren D. A. et al., 2003: 169). Οη γεληθέο αξρέο πνπ εμέθξαζαλ, αθνξνχζαλ ζηε ρξήζε ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο, ζηε δηάηαμε ζην ρψξν εξγαζίαο θαη ζην ζρεδηαζκφ ησλ εξγαιείσλ θαη ηνπ εμνπιηζκνχ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ κε ζηφρν ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε εθηέιεζε ηεο εξγαζίαο (Pindur W. et al.,1995: 62). Οη θηλήζεηο απηέο αλαιχνληαλ ζε 18 επηκέξνπο ζηνηρεηψδεηο κνλάδεο, ηηο νπνίεο νλφκαζε therbligs (κε αλαγξακκαηηζκφ ηνπ επψλπκνχ ηνπ) (Wren D. A. et al., 2003: 169). Οη therbligs είλαη ε αλαδήηεζε, ε εχξεζε, ε επηινγή, ε δξάζε, ε πιήξεο κεηαθνξά, ε ζέζε, ε ζχλδεζε, ε ρξήζε, ε απνζχλδεζε, ε επηζεψξεζε, ε πξνθαηαξθηηθή ζέζε, ε άθεζε θνξηίνπ, ε θελή κεηαθνξά, ε αλάπαπια ιφγσ θφπσζεο, ε αλαπφθεπθηε θαζπζηέξεζε, ε θαζπζηέξεζε πνπ κπνξεί λα απνθεπρζεί, ην ζρέδην ηεο επηθείκελεο εξγαζίαο θαη ηέινο ε θξάηεζε ή ιαβή (Εεπγαξίδεο., 1978: 190; Montana P. J. et al., 1993: 32). Καηά ηνλ Gilbreth, θάζε έξγν είλαη ην therblig πνιιαπιαζηαδφκελν κε ηελ ηηκή ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ εξγάηε, ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ησλ κεηαβιεηψλ ηεο θηλήζεσο (Εεπγαξίδεο., 1978: 190). 28

30 Οη κεηαβιεηέο ηνπ εξγάηε είλαη ε αλαηνκία, ε επξσζηία, ε επραξίζηεζε, ε πίζηε, ην θέξδνο, ε πείξα, ε θφπσζε, ε ζπλήζεηα, ε πγεία, ν ηξφπνο δσήο, ε δηαηξνθή, ην αλάζηεκα, ε δεμηφηεηα, ε ηδηνζπγθξαζία θαη ε άζθεζε. ηηο κεηαβιεηέο ηνπ πεξηβάιινληνο πεξηιακβάλνληαη ηα ηερληθά κέζα, ν ηκαηηζκφο, ηα ρξψκαηα, ε ςπραγσγία, ε ζέξκαλζε-ςχμε-αεξηζκφο, ν θσηηζκφο, ε πνηφηεηα ηνπ πιηθνχ, νη ακνηβέο θαη πνηλέο, νη δηαζηάζεηο ηεο θηλνχκελεο κνλάδαο, νη εηδηθέο ζπζθεπέο θαη ηξνπνπνηήζεηο απηψλ πνπ κεηψλνπλ ηελ θφπσζε, ην άκεζν πεξηβάιινλ, ηα εξγαιεία, νη ζπλδηθαιηζηηθνί θαλνληζκνί θαη ην βάξνο ηεο θηλνχκελεο κνλάδαο. Σέινο, κεηαβιεηέο ηεο θηλήζεσο απνηεινχλ ε επηηάρπλζε, ε απηνκαηηθφηεηα, ν ζπλδπαζκφο πξνο άιιεο θηλήζεηο θαη ε αιιεινπρία, ην θφζηνο, ε δηεχζπλζε, ε απνδνηηθφηεηα, ην κέηξν ηνπ έξγνπ πνπ εθηειέζηεθε, ε αδξάλεηα, ην κήθνο, ε αλαγθαηφηεηα, ε δηέιεπζε, ε άζθεζε ηνπνζεηήζεσο θαη ε ηαρχηεηα (Εεπγαξίδεο., 1978: ). Σν ηειηθφ ζπκπέξαζκα πνπ δηεμήγαγαλ νη Gilbreth, ήηαλ φηη ην αίζζεκα δπζαξέζθεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ νθεηιφηαλ ζηελ έιιεηςε ελδηαθέξνληνο ηεο δηνίθεζεο γη απηνχο θαη φρη ζηελ κνλνηνλία ηεο εξγαζίαο πνπ εθηεινχζαλ (Koontz & O Donnell, 1984: 70; Μπνπξαληάο Γ. θ.ά., 2003: 80; Koontz & O Donnell, 1980: 70). 2.6 Ford θαη καδηθή παξαγσγή Ζ καδηθή παξαγσγή ηνπ Ford απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ δείγκα παξαγσγήο ζηηο εγθαηαζηάζεηο ηεο απηνθηλεηνβηνκεραλίαο Ford, ην 1914 ζην Highland Park θαη ην 1926 ζην River Rouge (Pietrykowski B., 1995: 384). Ο Ford ( ), ήηαλ ν πξψηνο επηρεηξεκαηίαο πνπ δηακφξθσζε (1904) ην δηθφ ηνπ νξγαλσηηθφ ζχζηεκα θαη ην εθάξκνζε γηα πξψηε θνξά ζηελ απηνθηλεηνβηνκεραλία ηνπ ζην Detroit ησλ ΖΠΑ. Σν ζχζηεκα απηφ πήξε ην φλνκά ηνπ θαη νλνκάζηεθε «θνξληηζκφο» (Εεπγαξίδεο., 1978: 192; Pietrykowski B., 1995: 385). Ζ καδηθή παξαγσγή πεξηιακβάλεη ην ηεκαρηζκφ ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο ζε κηα ζεηξά απφ μερσξηζηά έξγα πνπ πξέπεη λα εθηειεζηνχλ απφ ηνπο εξγαδνκέλνπο. Μέζσ ηεο εμεηδίθεπζεο ηεο εξγαζίαο εμνηθνλνκείηαη ρξφλνο θαη ζπκβάιιεη ζηελ απηνκαηνπνίεζε ησλ δηαδηθαζηψλ (Yoo J. W. et al., 2006: 357). 29

31 Ο Scott αλαθέξεη σο βαζηθά ζηνηρεία, ζην ζχζηεκα παξαγσγήο ηνπ Ford, ηηο νηθνλνκίεο θιίκαθαο νη νπνίεο βαζίδνληαλ ζηε γξακκή παξαγσγήο, ζηνπο ηερληθνχο θαηακεξηζκνχο ηεο εξγαζίαο θαη ζηελ ηππνπνίεζε ησλ πξντφλησλ (Scott 1988b, 173 παξαηίζεηαη ζηνλ Pietrykowski B., 1995: 385 θαη 390; Forza C., 1996: 44). Σν ζχζηεκα απηφ ηεο «γξακκήο παξαγσγήο» ή αιιηψο «ζπλερνχο ξνήο» εθαξκνδφηαλ σο εμήο, ην πξντφλ θαηά ηελ δηαδηθαζία θαηαζθεπήο ηνπ πεξλνχζε απφ δηάθνξα ζηάδηα θαη ρσξίο δηαθνπή, κεηαθέξνληαλ απφ ζέζε ζε ζέζε κέρξη ηελ ηειηθή ηνπ δηακφξθσζε. Δλψ νη εξγαδφκελνη παξέκελαλ ζε κηα ζηάζηκε ζέζε (Εεπγαξίδεο., 1978: 192; Pietrykowski B., 1995: 385). Γξακκή παξαγσγήο, δηνηθεηηθή ηεξαξρία θαη ηερληθφο έιεγρνο ήηαλ ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο παξαγσγήο ηνπ Ford (Antonio R. J. & Bonanno A., 2000: 34). Οη κάλαηδεξ θαη νη ηερληθνί εθάξκνζαλ εθηεηακέλν έιεγρν, ν νπνίνο απαηηνχζε λα δνπιεχνπλ νη εξγαδφκελνη γξήγνξα, ρσξίο δηαθνπέο, πην κεραληθά θαη κε πην ζπληνληζκέλν ηξφπν (Antonio R. J. & Bonanno A., 2000: 34-35). Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1910 θαη 1920, ν ζπλδπαζκφο καδηθήο παξαγσγήο κε ην εκηεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ θαη ην κεησκέλν θφζηνο αλά κνλάδα είρε σο απνηέιεζκα απμεκέλε θεξδνθνξία (Chandler 1964 παξαηίζεηαη ζηνλ Pietrykowski B., 1995: 385 ). Απμεκέλνη δείθηεο εζφδσλ ζεκεηψζεθαλ ζηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ Highland Park, πην ζπγθεθξηκέλα ην 1913 ην κέζν επίπεδν ηνπ ηδίξνπ ζηελ εηαηξία ηνπ Ford είρε θηάζεη ην 370% (Meyer 1981; Peterson 1987 παξαηίζεληαη ζηνλ Pietrykowski B., 1995: 386). Ζ καδηθή παξαγσγή απαηηνχζε θάζεηε ελζσκάησζε θαη ρσξνηαμηθή (spatial) ζπγθεληξνπνίεζε κε ηερληθφ έιεγρν θαη ιηγφηεξε εηδίθεπζε. Δπίζεο είρε πηνζεηεζεί κηα κηζζνινγηθή πνιηηηθή πνπ ζπλδένληαλ κε ηελ θαηαλάισζε θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα. Με άιια ιφγηα νη πςεινί κηζζνί είραλ αληίθηππν ζηελ θαηαλάισζε (Pietrykowski B., 1995: 386). Ζ ζχλδεζε ησλ πςειψλ κηζζψλ κε ηελ παξαγσγηθφηεηα, απνηέιεζαλ ηε βάζε ηνπ ζπζηήκαηνο καδηθήο παξαγσγήο ζηε Ford ηε δεθαεηία ηνπ 1920 (Pietrykowski B., 1995: 389; Antonio R. J. & Bonanno A., 2000: 35). O Ford πίζηεπε φηη ε αλάγθε λα ηζνξξνπήζεη ηε καδηθή παξαγσγή κε ηε καδηθή θαηαλάισζε θαη λα αλαηξέςεη νηθνλνκηθέο θξίζεηο απαηηνχζε γξαθεηνθξαηηθφ ζρεδηαζκφ θαη πνιηηηζηηθή ζπλεξγαζία (Gramsci 1971,279, παξαηίζεηαη ζηνλ Antonio R. J. & Bonanno A., 2000: 36). Ο ζξίακβνο ηνπ Φνξληηθνχ 30

32 θαπηηαιηζκνχ ζηελ επνρή κεηά ην Β Παγθφζκην Πφιεκν έθεξε πξφνδν ζηηο θαπηηαιηζηηθέο θνηλσλίεο (Antonio R. J. & Bonanno A., 2000: 36). Πνιινί ήηαλ απηνί πνπ πξνηηκνχζαλ λα εξγαζηνχλ ζηε Ford, πνπ πξνζέθεξε πςεινχο κηζζνχο ζε ζρέζε κε άιιεο παξφκνηνπ ηχπνπ εξγαζίεο (Pietrykowski B., 1995: 393). O Ford πξνζπαζνχζε λα θξαηήζεη ζηαζεξά ηα θφζηε φζν ην δπλαηφλ κπνξνχζε, κέζσ ηεο ηππνπνίεζεο θαη ηεο καδηθήο παξαγσγήο (Coopey R. & McKinlay A., 2010: 109). πλερήο επηδίσμή ηνπ ήηαλ ε κέγηζηε αμηνπνίεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ηνπ κεραλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ. Γη απηφ, πξνθεηκέλνπ λα κεησζνχλ ηα θφζηε, ηνπνζεηνχληαλ πνιχ θνληά ηα κεραλήκαηα έηζη ψζηε λα κεησζνχλ νη θηλήζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ν απνζεθεπηηθφο ρψξνο ησλ απνζεκάησλ (φπ.π: 111). Αλ θαη ε εμέιημε ηνπ Φνξληηθνχ ζπζηήκαηνο δηαθφπεθε απφ ηελ χθεζε θαη ηνλ πφιεκν, νη ΖΠΑ μεθίλεζαλ ηε κεηαπνιεκηθή ηνπο πεξίνδν κε ηα παξαγσγηθά ζπζηήκαηά ηνπο αλέπαθα θαη σο παγθφζκηα ζηξαηησηηθή εγεκνλία θαη νηθνλνκηθή ππεξδχλακε (Antonio R. J. & Bonanno A., 2000: 36). Ο Aglietta (1979; 1982) ππνζηήξημε φηη ε καδηθή θαηαλάισζε ππήξμε έλα δσηηθφ ζηνηρείν ηεο ψξηκεο εθδνρήο θνξληηζκνχ ησλ ΖΠΑ, πνπ άλζηζε ην 1945 κέρξη ην Ηζρπξίζηεθε φηη ηε δεθαεηία ηνπ 1930, νη αγψλεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ππήξμαλ θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο γηα ηε κεηέπεηηα αχμεζε ησλ κηζζψλ θαη νθειψλ ζην κεηαπνιεκηθφ θαζεζηψο. Ο Aglietta ηζρπξίζηεθε φηη ν θνξληηζκφο άξρηζε λα ιηκλάδεη ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, φπνπ λέεο ηερλνινγίεο ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηνλ επαλαζρεδηαζκφ ησλ δηαδηθαζηψλ εξγαζίαο, απμάλνληαο ηνλ ζπγθεληξσηηζκφ θαη ηνλ έιεγρν, απμάλνληαο ηνπο ξπζκνχο εθκεηάιιεπζεο ησλ πφξσλ θαη κε κηα πην θηιειεχζεξε ηδενινγία θαη εθηεηακέλε λνκνζεηηθή δχλακε γηα λα εληζρπζνχλ νη αιιαγέο (φπ.π: 43). Καηά ηε δηάξθεηα ηεο θξίζεο ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 θαη αξρέο ηνπ 1980, ν μεπεξαζκέλνο βηνκεραληθφο εμνπιηζκφο, ηα θαθήο πνηφηεηαο πξντφληα, ην θιείζηκν ησλ εξγνζηαζίσλ, ε απμεκέλε αλεξγία, ε πηψζε ησλ αδχλακσλ εξγαηηθψλ ζσκαηείσλ, νη κεησκέλνη κηζζνί θαη ε ζκίθξπλζε ηεο κεζαίαο ηάμεο, φια κεηαθξάζηεθαλ σο ζπκπηψκαηα ηεο πηψζεο ηνπ Φνξληηζκνχ (φπ.π: 43). Καζηζηψληαο μεπεξαζκέλεο ηηο πνισκέλεο αγνξέο εξγαζίαο. 31

33 Ζ καδηθή παξαγσγή ζπλνδεπφηαλ απφ ππεξβνιηθά απμεκέλε επνπηεία ησλ εξγαδνκέλσλ (Coopey R. & McKinlay A., 2010: 110). Απφ ην 1900 κέρξη ην 1941 νη επφπηεο ιάκβαλαλ απνθάζεηο ζρεηηθά κε ηερληθά δεηήκαηα, ηελ ηαρχηεηα ησλ κεραλψλ, ηε δηαηήξεζε ελφο επηπέδνπ παξαγσγηθφηεηαο θαζψο επίζεο ζηελ αλάπηπμε ηνπ πξντφληνο. Απφ ην 1909 έσο ην 1919 έλα άηνκν επέβιεπε 60 εξγαδνκέλνπο. Σν έλα άηνκν επέβιεπε 30 εξγαδνκέλνπο. Καη ε εθαξκνγή ηεο θηλνχκελεο γξακκήο παξαγσγήο ελίζρπζε ηελ επίβιεςε ζε έλα άηνκν αλά 15 εξγαδνκέλνπο, απηή ε αλαινγία παξέκεηλε κέρξη ην Μεηαμχ 1941 θαη 1947 εθζπγρξνλίζηεθε ε κέζνδνο επνπηείαο ησλ εξγαδνκέλσλ κέζσ ελφο ζπζηήκαηνο πνπ ζπλδχαδε δχλακε θαη γλψζε (Roediger, 1988: 244; Coopey R. & McKinlay A., 2010: 121 θαη 118). Απηφ ην ζχζηεκα πεξηιάκβαλε θαηαγξαθή, θαηεγνξηνπνίεζε θαη ζχγθξηζε ησλ ζρέζεσλ ησλ επνπηψλ κε ηνπο εξγαδνκέλνπο. Έηζη απφ ην 1947 θαη έπεηηα επηθξαηνχζε έλα ζχζηεκα πεηζαξρίαο. Δλψ απφ ην 1950 θαη έπεηηα εθάξκνζε έλα ζχζηεκα γηα ζπζηεκαηηθή επηινγή, εθπαίδεπζε θαη πξναγσγή ησλ επνπηψλ (Coopey R. & McKinlay A., 2010: 119). Ζ θαηάξξεπζε ηνπ ζπζηήκαηνο ηνπ Ford επήιζε κεηά ην 1947, αλ θαη ζηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ εμαθνινπζνχζαλ λα παξάγνπλ ηε δεθαεηία ηνπ Ζ λνκνζεζία ηνπ New Deal, πξνζηάηεπε ηα δηθαηψκαηα ησλ εξγαδνκέλσλ γηα λα ελσζνχλ ζε ζσκαηεία. Έλαο ιφγνο ινηπφλ γηα ηελ θαηάξξεπζε ηνπ θνξληηθνχ κνληέινπ, απνηειεί ε δεκηνπξγία ζσκαηείνπ εξγαδνκέλσλ ησλ απηνθηλεηνβηνκεραληψλ (United Automobile Workers) (Pietrykowski Β., 1995: ). Οη ζρέζεηο θεθαιαίνπ-εξγαζίαο άιιαμαλ, θαζψο ε εηαηξία ηνπ Ford δελ είρε μαλαδηαπξαγκαηεπηεί κε εξγαηηθά ζσκαηεία νχηε είρε εθπαηδεπκέλν πξνζσπηθφ πνπ λα αζρνινχληαλ κε ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο (Ford Motor Company 1946b παξαηίζεηαη ζηνλ Pietrykowski Β., 1995: ). Οη αξρέο ηνπ Ford ήηαλ ε νηθνλνκία ηνπ ρξφλνπ, ηνπ ρψξνπ θαη ησλ πιηθψλ, ε ηνπνζέηεζε ηνπ θαηάιιεινπ αλζξψπνπ ζηελ θάζε εξγαζία θαη ε εθπαίδεπζε ηνπ πξνζσπηθνχ γηα ηελ πηνζέηεζε ηεο απνηειεζκαηηθήο κεζφδνπ ηνπ. Καζψο επίζεο ε εθαξκνγή ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ ζηελ εξγαζία θαη ε επίηεπμε πιεζνπαξαγσγήο κέζσ απινπνίεζεο (Simplification), εμεηδίθεπζεο (Specification) θαη ηππνπνίεζεο (Standardization) (Εεπγαξίδεο., 1978: 192). 32

34 Δπηπξφζζεηεο ζπλεηζθνξέο ηνπ Ford ήηαλ ε κεηαθηλνχκελε γξακκή παξαγσγήο, ε ηππνπνίεζε θαη ε κεγέζπλζε κηαο καδηθήο αγνξάο κε ρακειέο ηηκέο πξντφλησλ θαη πςεινχο κηζζνχο. Ζ αιιαγή μεθίλεζε θαηά έλα κεγάιν κέξνο απφ ηε γεληθή νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηε δεθαεηία ηνπ Ζ λνκηζκαηηθή ζηαζεξφηεηα θαη ε αλαηίκεζε ηνπ λνκίζκαηνο ζπλνδεχηεθαλ απφ απφηνκεο απνπιεζσξηζηηθέο πηέζεηο, ραξαθηεξηζηηθά εθείλεο ηεο πεξηφδνπ (Maier C., 1970: 55). 2.7 Ο Fayol θαη νη δεθαηέζζεξηο επηζηεκνληθέο αξρέο ηνπ Ο Fayol ( ), ήηαλ Γάιινο θαη δνχιεςε σο κεραληθφο ζε κηα εηαηξία κεηαιιεπκάησλ απφ ην 1860 θαη έγηλε Γεληθφο Γηεπζπληήο ην Έκεηλε ζε απηή ηε ζέζε κέρξη ην Δζηίαζε ζηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεηψπηδαλ ηα ζηειέρε ζηελ θνξπθή ηεο δηνηθεηηθήο ηεξαξρίαο (Kapur S. K., 1994: 32; Εεπγαξίδεο., 1978: 196). Ζ ζπλεηζθνξά ηνπ ζηε δηνηθεηηθή ζεσξία ήηαλ επαλαζηαηηθή θαη επνηθνδνκεηηθή. ην βηβιίν ηνπ «Βηνκεραληθή θαη Γεληθή Γηνίθεζε», ην νπνίν δεκνζηεχηεθε ην 1916, πεξηγξάθεη ηηο αξρέο ηεο δηνίθεζεο θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ manager (Kapur S. K., 1994: 32 ; Wren D. A., 1995: 11; Wren et al., 2002: 909; Εεπγαξίδεο., 1978: 196; Montana P. J. et al., 1993: 35). Ο Fayol έδσζε έκθαζε ζην έξγν ησλ δηεπζπληηθψλ ζηειερψλ, πξνθεηκέλνπ λα εθηεινχλ ηα θαζήθνληά ηνπο πην απνηειεζκαηηθά (Wren D. A., 1995: 9). Θεσξνχζε φηη ε επηηπρία κηαο επηρείξεζεο εμαξηάηαη απφ ηε δηνηθεηηθή ηθαλφηεηα ησλ ζηειερψλ ηεο, παξά απφ ηελ ηερληθή ηνπο ηθαλφηεηα (Wren et al., 2002: 910; Wren D. A., 1995: 10). Σν 1908, εηζήγαγε έλα ζχλνιν αξρψλ, νη νπνίεο παξείραλ ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ άζθεζε απνηειεζκαηηθήο δηνίθεζεο (Knight W. H., 1986: 53; Wren et al., 2002: 910; Yoo J. W. et al., 2006: 364). Ζ απνδνηηθφηεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο επηρείξεζεο, θαηά ηελ άπνςή ηνπ, βαζίδνληαλ ζηελ εθαξκνγή κηαο ζεηξάο κεζφδσλ ζπληνληζκνχ θαη ειέγρνπ ησλ θαζεθφλησλ ηεο δηνίθεζεο (ηερληθή, εκπνξηθή, ινγηζηηθή, νηθνλνκηθή, ιεηηνπξγία ηεο αζθάιεηαο θαη δηνηθεηηθή) (Yoo J. W. et al., 2006: 353). 33

35 Απηά ηα θαζήθνληα ηα ππνδηαίξεζε σο εμήο. Ζ ηερληθή αθνξνχζε ζηελ παξαγσγή, ε εκπνξηθή ζηηο αγνξέο θαζψο επίζεο ζηηο πσιήζεηο θαη αληαιιαγέο. Ζ νηθνλνκηθή ζηελ έξεπλα γηα εχξεζε θεθαιαίσλ θαη άξηζηε αμηνπνίεζή ηνπο. Ζ αζθάιεηα ζηελ πξνζηαζία ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ θαη ησλ εξγαδνκέλσλ, ε ινγηζηηθή ζηε ζηαηηζηηθή. Καη ηέινο, ε δηνηθεηηθή ζην ζρεδηαζκφ, νξγάλσζε, δηεχζπλζε, ζπληνληζκφ θαη έιεγρν. Τπνζηήξημε δε, φηη απηέο νη δξαζηεξηφηεηεο παξαηεξνχληαη ζε επηρεηξήζεηο θάζε κεγέζνπο (Καλειιφπνπινο Υ, 1991: 22; Koontz & O Donnell, 1984: 72; Kapur S. K., 1994: 33). Δπηπξνζζέησο, ιφγσ ηνπ φηη θαιχπηνπλ έλα επξχ θάζκα ησλ δηνηθεηηθψλ θαζεθφλησλ, έρνπλ εθαξκνγή ηφζν ζε επηρεηξήζεηο φζν θαη ζε πνιηηηθέο, ζξεζθεπηηθέο, θηιαλζξσπηθέο, ζηξαηησηηθέο θαη άιιεο νξγαλψζεηο (Koontz & O Donnell, 1984: 75). Ο Fayol αλαγλψξηζε κηα εθηεηακέλε αλάγθε γηα θαζηέξσζε αξρψλ ηεο δηνίθεζεο θαη ηελ αλάγθε γηα εθπαίδεπζε ησλ αλψηεξσλ θαη αλψηαησλ ζηειερψλ (Koontz & O Donnell, 1984: 73; Wren D. A., 1995: 8; Wren, 2003; Brodie, 1967 παξαηίζεηαη ζηνλ Yoo J. W. et al., 2006: 364). Γηα ηελ αλάπηπμε απηψλ ησλ αξρψλ βαζίζηεθε ζηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ δηνηθεηηθνχ ζρεδηαζκνχ, ηεο νξγάλσζεο, ηεο εληνιήο (commanding), ηνπ ζπληνληζκνχ θαη ηνπ ειέγρνπ (Kapur S. K., 1994: 33). Αμηφινγε είλαη ε ζπλεηζθνξά ηνπ ζηε δηαηχπσζε ησλ δεμηνηήησλ πνπ φθεηιε λα έρεη έλαο manager, πξνθεηκέλνπ λα είλαη απνδνηηθφο θαη απνηειεζκαηηθφο. Απηέο ηηο ηδηφηεηεο ηηο θαηεγνξηνπνίεζε ζε θπζηθέο, δειαδή έλαο κάλαηδεξ πξέπεη λα δηαζέηεη κηα θαιή πξνζσπηθφηεηα («πγεία, ξψκε, ζζέλνο»). ε δηαλνεηηθέο («ηθαλφηεηα γηα θαηαλφεζε θαη κάζεζε, θξίζε, πλεπκαηηθφ ζζέλνο θαη πξνζαξκνζηηθφηεηα»). ε εζηθέο («ελεξγεηηθφηεηα, ζηαζεξφηεηα, πξνζπκία γηα ηελ απνδνρή επζπλψλ, πξσηνβνπιία, αθνζίσζε, ιεπηφηεηα, αμηνπξέπεηα»). ε εθπαηδεπηηθέο («γεληθή γλψζε ζεκάησλ πνπ δελ έρνπλ ζρέζε απνθιεηζηηθά κε ηελ εθηεινχκελε απφ ην ζηέιερνο ιεηηνπξγία»), ζε ηερληθέο («ζρεηηθέο κε ηελ εθηεινχκελε ιεηηνπξγία, επνπηεία, ηθαλφηεηα θαζνδήγεζεο»). Καη ζε πείξα-εκπεηξία («πξνεξρφκελε απφ ηελ ίδηα ηελ εξγαζία») πνπ ζα ηνπ πξφζθεξε δηνξαηηθφηεηα θαη απηνπεπνίζεζε (Koontz & O Donnell, 1984: 73; Kapur S. K.,1994: 38). Υξεζηκνπνηψληαο ηηο παξαηεξήζεηο θαη ηελ εκπεηξία ηνπ, αλέπηπμε κηα δηνηθεηηθή ζεσξία ε νπνία πεξηιάκβαλε 14 αξρέο. Υαξαθηεξηζηηθφ απηψλ ησλ αξρψλ ήηαλ ε επειημία ηνπο αιιά θαη ε εχθνιε πξνζαξκνγή ηνπο απφ ηηο εθάζηνηε 34

36 επηρεηξήζεηο (Yoo J. W. et al., 2006: 353). Οη δεθαηέζζεξηο αξρέο πάλσ ζηηο νπνίεο βαζίζηεθε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ έξγνπ ηνπ ήηαλ νη αθφινπζεο. 1. Καηακεξηζκφο ηεο εξγαζίαο (division of labor). Γειαδή, ε δηαίξεζε ηεο εξγαζίαο ζε επηκέξνπο εξγαζηαθά θαζήθνληα πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί εμεηδίθεπζε θαη άξα απνδνηηθφηεξε αμηνπνίεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Απηή ε αξρή εθαξκφδεηαη ζε φια ηα είδε εξγαζίαο, δηνηθεηηθήο θαζψο θαη ηερληθήο (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 101; Kapur S. K., 1994: 34-38; Wren D. A., 1995: 10; Montana P. J. et al., 1993: 35; Yoo J. W. et al., 2006: 358). 2. Δμνπζία θαη επζχλε (authority). Δμνπζία είλαη ε δχλακε ή ην λφκηκν δηθαίσκα λα αζθεί θάπνηνο εμνπζία δίλνληαο εληνιέο, θαζνδεγψληαο θαη θαηεπζχλνληαο ηνπο πθηζηακέλνπο θαη απαίηεζε ππαθνήο απφ ηνπο πθηζηακέλνπο. Ζ εμνπζία κπνξεί λα είλαη επίζεκε ή αλεπίζεκε. Ζ επίζεκε πξνέξρεηαη απφ ηε ζέζε θάπνηνπ ελψ ε αλεπίζεκε απφ ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ. Ζ επζχλε απνηειεί ηελ απφδνζε ιεηηνπξγηψλ ή επηηεπγκάησλ ησλ θχξησλ αληηθεηκέλσλ-εξγαζηψλ. Ζ εμνπζία είλαη ζπλδεδεκέλε άκεζα κε ηελ επζχλε κέζσ ηεο απαίηεζεο ππαθνήο. Ζ επζχλε είλαη ε ππνρξέσζε απηή πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ άζθεζε εμνπζίαο. Δμνπζία θαη επζχλε ζπκβαδίδνπλ, δηαθνξεηηθά νδεγνχκαζηε ζε απζαηξεζία θαη αλαπνηειεζκαηηθφηεηα (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 101; Kapur S. K., 1994: 34-38; Montana P. J. et al., 1993: 37; Yoo J. W. et al., 2006: 359). 3. Πεηζαξρία (discipline). Πξφθεηηαη γηα κηα νκάδα άγξαθσλ θαη κε εηπσκέλσλ θαλφλσλ πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζηεί ε ηάμε θαη ε νκαιφηεηα ηνπ νξγαληζκνχ. Ζ πεηζαξρία ππνδειψλεη ππαθνή, επίδνζε ελέξγεηαο, ζπκπεξηθνξά θαη εμσηεξηθέο εθδειψζεηο ζεβαζκνχ απφ ηνπο εξγαδνκέλνπο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ππάξρεη έλα δίθαην ζχζηεκα αληακνηβήο αιιά θαη ηηκσξίαο (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 101; Kapur S. K., 1994: 34-38; Wren et al., 2002: 914; Montana P. J. et al., 1993: 37; Yoo J. W. et al., 2006: 356). 4. Δλφηεηα εληνιήο (unity of command). Απηή ε αξρή ζεκαίλεη φηη θάζε ππάιιεινο ζα πξέπεη λα ιακβάλεη εληνιέο, νδεγίεο θαη λα είλαη ππφινγνο ζε έλαλ κφλν πξντζηάκελν. Όηαλ ππάξρεη πιήζνο πξντζηακέλσλ ην 35

37 απνηέιεζκα είλαη ζχγρπζε θαη ζχγθξνπζε (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 101; Kapur S. K., 1994: 34-38; Wren D. A., 1995: 10; Wren et al., 2002: 912; Montana P. J. et al., 1993: 37; Yoo J. W. et al., 2006: 359). 5. Δλφηεηα δηεχζπλζεο (unity of direction). χκθσλα κε απηήλ ηελ αξρή, θάζε νκάδα δξαζηεξηνηήησλ κε ηνλ ίδην αληηθεηκεληθφ ζθνπφ ζα πξέπεη λα έρεη έλαλ επηθεθαιή θαη έλα πιάλν. Με απηφλ ηνλ ηξφπν νκαδνπνηνχληαη νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ έρνπλ θνηλφ αληηθείκελν (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 101; Kapur S. K., 1994: 34-38; Montana P. J. et al., 1993: 37; Yoo J. W. et al., 2006: 360). 6. Τπνηαγή ηνπ αηνκηθνχ πξνο ην γεληθφ ζπκθέξνλ (subordination of the individual). Ο Fayol ππνδεηθλχεη πσο πξέπεη λα ππάξρεη ζπκβηβαζκφο ησλ ελδηαθεξφλησλ ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηεο επηρείξεζεο, έηζη ψζηε λα επηηπγράλεηαη ην γεληθφ ζπκθέξνλ-θαιφ (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 101; Kapur S. K., 1994: 34-38; Montana P. J. et al., 1993: 37; Yoo J. W. et al., 2006: 356). 7. Αληακνηβή (remuneration). Ζ αληακνηβή θαη νη κέζνδνη κηζζνδνζίαο ζα πξέπεη λα είλαη δίθαηεο θαη λα παξέρνπλ ηε κέγηζηε δπλαηή ηθαλνπνίεζε ζηνπο ππαιιήινπο θαη ζηνλ εξγνδφηε (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 101; Kapur S. K., 1994: 34-38; Montana P. J. et al., 1993: 37; Yoo J. W. et al., 2006: 361). 8. πγθέληξσζε Απνθέληξσζε (centralization-decentralization). Ζ έθηαζε δειαδή, ζηελ νπνία πξέπεη λα είλαη ζπγθεληξσκέλε ή δηαζθνξπηζκέλε ε εμνπζία. πγθέληξσζε ηεο δχλακεο ζεκαίλεη ην δηθαίσκα ιήςεο απνθάζεσλ αλαηίζεηαη ζην top-management ελφο νξγαληζκνχ. Απνθέληξσζε ζεκαίλεη λα κεηαβηβάδεηαη ε εμνπζία ζε ρακειφηεξα επίπεδα ηνπ management ή ζηνπο πθηζηακέλνπο. Ζ ρξπζή ηνκή είλαη ε δηαηήξεζε κηαο ηζνξξνπίαο απηψλ ησλ αληίξξνπσλ δπλάκεσλ κε ζηφρν ηελ παξαρψξεζε ειεπζεξίαο δξάζεο θαη πξσηνβνπιίαο ζηνπο εξγαδνκέλνπο. Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηελ εμέηαζε ηνπ θάζε αηφκνπ μερσξηζηά έηζη ψζηε λα ιάβεη ην θαηάιιειν κίγκα δχλακεο πξσηνβνπιίαο (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 101; Kapur S. K., 1994: 34-38; Wren D. A., 1995: 10; Wren et al., 2002: 913; Montana P. J. et al., 1993: 37; Yoo J. W. et al., 2006: 356). 36

38 9. Αιπζίδα ηεξαξρίαο (scalar chain). Ζ αιπζίδα απνηειεί ηε γξακκή εμνπζίαο θαη δίαπιν εληνιψλ θαη επηθνηλσλίαο. Ζ δηαδηθαζία ηεο εληνιήο μεθηλά απφ ην πςειφηεξν ζηέιερνο δηαρέεηαη ζηνπο πξντζηάκελνπο κέρξη ηνλ εξγαδφκελν, ε δηαδηθαζία ηεο επηθνηλσλίαο αληίζηνηρα απφ ηνλ πθηζηάκελν κέρξη ην αλψηεξν ζηέιερνο. Γεληθά ε ηεξαξρία πξέπεη λα ηεξείηαη, φκσο ζε πεξηπηψζεηο πνπ ε επηθνηλσλία πξνθαιεί θαζπζηεξήζεηο θαη ζπκβάιιεη αξλεηηθά ζηα ζπκθέξνληα ηνπ νξγαληζκνχ, ηφηε παξαθάκπηεηαη. Σέηνηνπ είδνπο εμαηξέζεηο αθνξνχλ ηελ επηθνηλσλία δχν πθηζηακέλσλ απφ δηαθνξεηηθά ηκήκαηα, νη νπνίνη ζα επηθνηλσλήζνπλ απεπζείαο παξαθάκπηνληαο ηνπο θαλφλεο πεξί ελεκέξσζεο ησλ πξντζηακέλσλ ηνπο γηα ηε κεηαμχ ηνπο επηθνηλσλία. ε πεξίπησζε πνπ αγλνεζεί απηή ε αξρή δεκηνπξγείηαη ζχγρπζε, ζχγθξνπζε θαη δπζαξέζθεηα (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 101; Kapur S. K., 1994: 34-38; Wren D. A., 1995: 10; Wren et al., 2002: ; Montana P. J. et al., 1993: 37; Yoo J. W. et al., 2006: 360). 10. Σάμε (order). Τπνδειψλεη ηελ ηάμε ησλ πξαγκάησλ φηη δειαδή ππάξρεη κηα ζέζε γηα θαζεηί θαη θαζεηί πξέπεη λα βξίζθεηαη ζε ζσζηή ζέζε. Με άιια ιφγηα εθθξάδεη ηελ αλάγθε λα ηνπνζεηείηαη ν θαηάιιεινο άλζξσπνο ζηελ θαηάιιειε ζέζε (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 101; Kapur S. K., 1994: 34-38; Wren D. A., 1995: 10; Wren et al., 2002: ; Montana P. J. et al., 1993: 38; Yoo J. W. et al., 2006: 356). 11. Γηθαηνζχλε (equity). Ζ αξρή απηή αλαθέξεηαη ζηηο ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ δηαηεξεί ε επηρείξεζε απέλαληη ζηνπο εξγαδνκέλνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα δηνηθεηηθά ζηειέρε πξέπεη λα ζπκπεξηθέξνληαη ζηνπο εξγαδνκέλνπο ηζφηηκα θαη δίθαηα, κε επγέλεηα θαη ρσξίο δηαθξίζεηο. Ζ ηζφηεηα θαη ε δηθαηνζχλε είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηνλ νξγαληζκφ, γηαηί δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο γηα έλα πγηέο πεξηβάιινλ κεηαμχ δηνίθεζεο θαη εξγαδνκέλσλ θαζψο επίζεο έλα θιίκα πίζηεο θαη αθνζίσζεο απφ ηελ πιεπξά ηνπ πξνζσπηθνχ (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 101; Kapur S. K., 1994: 34-38; Montana P. J. et al., 1993: 38; Yoo J. W. et al., 2006: 356). 12. ηαζεξφηεηα ηνπ πξνζσπηθνχ (stability of personnel). Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δηνίθεζεο δηαθαίλεηαη κέζα απφ ηελ εμαζθάιηζε 37

39 κφληκνπ πξνζσπηθνχ. Ζ κε εμαζθάιηζε κφληκνπ πξνζσπηθνχ έρεη σο επαθφινπζν απμεκέλα θφζηε θαζψο επίζεο ππνθξχπηνληαη θίλδπλνη βησζηκφηεηαο ηεο επηρείξεζεο (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 102; Kapur S. K., 1994: 34-38; Montana P. J. et al., 1993: 38; Yoo J. W. et al., 2006: ). 13. Πξσηνβνπιία (initiative). Σα δηνηθεηηθά ζηειέρε νθείινπλ λα παξνηξχλνπλ ηνπο εξγαδφκελνπο λα ιακβάλνπλ πξσηνβνπιίεο θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ, έηζη ψζηε λα επηηπγράλνληαη νη ζηφρνη ηεο επηρείξεζεο θαη παξάιιεια λα αηζζάλνληαη νη εξγαδφκελνη επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 102; Kapur S. K., 1994: 34-38; Montana P. J. et al., 1993: 38; Yoo J. W. et al., 2006: 356). 14. Οκαδηθφ πλεχκα (esprit de corps). Σν νκαδηθφ πλεχκα δεκηνπξγεί έλα θιίκα αξκνλίαο θαη ελφηεηαο κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ. Βαζίδεηαη ζηελ αξρή «ε ηζρχο ελ ηε ελψζεη», φπνπ ελζαξξχλεηαη ε νκαδηθή εξγαζία θαη ε επηθνηλσλία, ζηνηρεία απαξαίηεηα γηα ηελ βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο αλάπηπμεο ηνπ νξγαληζκνχ (Koontz & O Donnell, 1984: 74-75; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 102; Kapur S. K., 1994: 34-38; Montana P. J. et al., 1993: 38; Yoo J. W. et al., 2006: 362). ε απηέο ηηο αξρέο αξρηθά ζπκπεξηιακβάλνληαλ, ν δηαρσξηζκφο ησλ δπλάκεσλ (εμνπζία, επζχλε θαη έιεγρνο), ην νξγαλσζηαθφ δηάγξακκα, νη ζπλαληήζεηο αλαθνξέο θαη ηέινο ε ηήξεζε ελφο νξζνχ ινγηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Αξγφηεξα φκσο ν Fayol ηηο επαλαδηαηχπσζε θαη πξνέθπςαλ νη δεθαηέζζεξηο αξρέο ηνπ φπσο ηηο γλσξίδνπκε ζήκεξα ζηελ ηειηθή ηνπο κνξθή (Wren et al., 2002: ). πκπεξαζκαηηθά ε ζπλεηζθνξά ηνπ Fayol ζηε δηνηθεηηθή επηζηήκε έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη πξνζέδσζε θχξνο ζηε ζέζε ηνπ κάλαηδεξ. Αλέδεημε ηηο 5 βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ κάλαηδκελη πνπ είλαη ν πξνγξακκαηηζκφο, ε νξγάλσζε, ε δηεχζπλζε, ν ζπληνληζκφο θαη ν έιεγρνο. Καη πξνζπάζεζε λα βξεη έλαλ «άξηζην» ηξφπν δηνίθεζεο κέζσ ησλ 14 αξρψλ πνπ εηζεγήζεθε, πξνθεηκέλνπ λα δψζεη ζπκβνπιέο ζηα δηεπζπληηθά ζηειέρε γηα ην πψο λα δηνηθνχλ απνηειεζκαηηθά (Montana P. J. et al., 1993: 35; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 106; Κσηζίθεο Β., 1993: 33; Yoo J. W. et al., 2006: 353). 38

40 2.8 Ο Gulick θαη νη επηά ιεηηνπξγίεο ηνπ κάλαηδκελη Ο Luther Gulick ( ) βαζηδφκελνο ζηηο απφςεηο ηνπ Fayol, αλέπηπμε ηε δηθή ηνπ ζεσξία. Γηαηχπσζε έλαλ νξηζκφ ζρεηηθά κε ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ κάλαηδκελη, ν νπνίνο ήηαλ ν πην αλζεθηηθφο ζηελ ηζηνξία ηεο δηνίθεζεο θαη απνηέιεζε έκπλεπζε γηα πνιινχο κεηαγελέζηεξνπο επηζηήκνλεο (Υαηδεπαληειή Π., 1999: 16-17). Πην ζπγθεθξηκέλα, αλέπηπμε ηηο πέληε ιεηηνπξγίεο ηνπ Fayol ζε επηά, ηηο νπνίεο αλέθεξε κε ηε ζπληνκνγξαθία POSDCORB. Οη ιεηηνπξγίεο απηέο απνζθνπνχζαλ ζηελ επίηεπμε ησλ ζθνπψλ ηεο επηρείξεζεο ή ηνπ νξγαληζκνχ. ε απηέο πεξηιακβάλνληαλ ν πξνγξακκαηηζκφο δειαδή ε δηαδηθαζία κέζσ ηεο νπνίαο επεμεξγάδνληαη νη δξαζηεξηφηεηεο θαη επηιέγνληαη νη κέζνδνη πινπνίεζήο ηνπο. Ζ νξγάλσζε, ε νπνία αθνξνχζε ζηελ θαζηέξσζε ηππηθή εμνπζίαο θαη ηελ ππνδηαίξεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ (Κσηζίθεο Β., 1993: 33). Δπηπξνζζέησο, πεξηιακβάλνληαλ ε ζηειέρσζε, κέζσ ηεο νπνίαο δηελεξγνχληαλ ε επηινγή, πξφζιεςε, εθπαίδεπζε θαη αμηνιφγεζε ησλ ππαιιήισλ. Αθφκε, ε δηνίθεζε ζηελ νπνία έλα εγεηηθφ ζηέιερνο ήηαλ ππεχζπλν λα ιακβάλεη απνθάζεηο θαη λα δίλεη νδεγίεο, ν ζπληνληζκφο ν νπνίνο ζπλίζηαηαη ζηελ αλάζεζε θαζεθφλησλ αλά δξαζηεξηφηεηα (φπ.π: 33). Καη ηέινο, ε αλαθνξά κέζσ ηεο νπνίαο ελεκεξψλνληαλ ηα ζηειέρε γηα ηελ πνξεία ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαζψο θαη ν πξνυπνινγηζκφο, φπνπ δηελεξγνχληαλ πξφβιεςε ησλ νηθνλνκηθψλ αλαγθψλ θαη απνηεινχζε ζχζηεκα ειέγρνπ ησλ εζφδσλεμφδσλ (φπ.π: 33). Αθφκε, εηζήγαγε ηελ έλλνηα ηνπ εχξνπο ειέγρνπ (span of control), δειαδή ηνλ αξηζκφ ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ κπνξεί λα έρεη ππφ ηελ επνπηεία ηνπ, έλαο κάλαηδεξ (Pindur W. et al., 1995: 62-63; Υαηδεπαληειή Π., 1999: 16-17; Μπνπξαληάο Γ., 2002: 138). Με βάζε ην εχξνο δηνίθεζεο κπνξεί λα επηηεπρζεί κεγαιχηεξε απνηειεζκαηηθφηεηα εηδηθφηεξα φηαλ ε νκάδα αηφκσλ είλαη κηθξή 5-7 άηνκα (Μπνπξαληάο Γ., 2002: 141). Δπηπιένλ, ην εχξνο ειέγρνπ επεξεάδεη ηε δνκή ηεο επηρείξεζεο, δειαδή φηαλ έλαο πξντζηάκελνο επνπηεχεη κηθξφ αξηζκφ πθηζηακέλσλ δεκηνπξγνχληαη πνιιά ηεξαξρηθά επίπεδα θαη ε επηρείξεζε ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε αθνινπζεί πςειή ηεξαξρία. ηελ πεξίπησζε φκσο πνπ έλαο πξντζηάκελνο επνπηεχεη 39

41 κεγάιν αξηζκφ πθηζηακέλσλ ηφηε ε ηεξαξρηθή δνκή έρεη ιηγφηεξα ηεξαξρηθά επίπεδα θαη ε δνκή ηεο γίλεηαη πεπιαηπζκέλε (φπ.π: 139). Μία αθφκε ζπλεηζθνξά ηνπ Gulick αθνξνχζε ζηε δηαδηθαζία θαηαλνκήο ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Οη δξαζηεξηφηεηεο δειαδή, δηαηξνχληαλ αλάινγα κε ην ζθνπφ ηνπο. Οπφηε νη εξγαδφκελνη ζα αζρνινχληαλ αλά νκάδεο κε δξαζηεξηφηεηεο, πνπ είραλ ίδην ή θνηλφ ζθνπφ. Αλάινγα κε ηε ιεηηνπξγία ησλ δξαζηεξηνηήησλ δειαδή ηα ζπζηήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηελ νινθιήξσζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Αλάινγα κε ην θνηλφ ή πειαηεία, φπνπ ηαμηλνκνχληαλ ην θνηλφ ζε θαηεγνξίεο θαη ηέινο, κε βάζε γεσγξαθηθά θξηηήξηα φπνπ θαηά γεσγξαθηθέο πεξηνρέο εμέηαδαλ ηα πξνβιήκαηα, έηζη ψζηε κέζσ ηεο εμεηδίθεπζεο λα αληηκεησπίδνληαη κε ηνλ απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν (Κσηζίθεο Β., 1993: 40-41). Ζ παξαδνζηαθή ζεσξία γηα ηελ επνπηεία ππνζηεξίδεη, πσο θάζε πξντζηάκελνο πξέπεη λα έρεη ππφ ηελ επνπηεία ηνπ έλαλ πεξηνξηζκέλν αξηζκφ αηφκσλ, θάηη πνπ θαηά ηνλ Gulick επηθέξεη θφζηνο, δπζθνιία ζηελ επηθνηλσλία, αχμεζε ησλ ηεξαξρηθψλ επηπέδσλ θαη απμεκέλν ρξφλν δηαθίλεζεο ησλ εληνιψλ. Όια απηά έρνπλ αληίθηππν ζην εζηθφ ησλ εξγαδνκέλσλ θαζψο ζπκβάιινπλ ζηελ δεκηνπξγία ελφο αξλεηηθνχ θιίκαηνο κέζα ζηελ επηρείξεζε (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 110). ρεηηθά κε ηε δηαηήξεζε ηεο ελφηεηαο ν Gulick (1937) αλαθέξεη πσο, φηαλ ππάξρεη δηαθσλία κεηαμχ πξντζηακέλνπ θαη πθηζηακέλνπ, ζην ηέινο, επηθξαηεί ε άπνςε ηνπ πξντζηακέλνπ αθφκε θη αλ ε άπνςή ηνπ δελ είλαη νξζή (φπ.π: 109). Σέινο, ε ππεξβνιηθή θαηάηκεζε ηεο εμνπζίαο αιιά θαη ησλ επηκέξνπο θαζεθφλησλ πνπ απαηηνχλ ηελ επαλάιεςε πνιιψλ εξγαζηψλ, έρεη σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία θιίκαηνο πεξηνξηζκέλνπ ελδηαθέξνληνο ή αλίαο (φπ.π: 111). 2.9 ΟWeber θαη ην γξαθεηνθξαηηθό κνληέιν δηνίθεζεο Ο Max Weber ( ), γεξκαλφο θνηλσληνιφγνο θαη ηζηνξηθφο, ζπλεηζέθεξε ζηε δηνηθεηηθή επηζηήκε, κε ην ζχζηεκα ηεο γξαθεηνθξαηηθήο δηνίθεζεο πνπ αλέπηπμε (Εεπγαξίδεο., 1978: 208; Pindur W. et al., 1995: 62, 63; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 95). Σν γξαθεηνθξαηηθφ κνληέιν δηνίθεζήο ηνπ, πξνάγεη ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο επηρείξεζεο, κέζα απφ ηελ απζηεξή ηήξεζε ησλ ηεξαξρηθψλ 40

42 επηπέδσλ θαη ηε ζπζηεκαηηθή δηαίξεζε ηεο εξγαζίαο (εμεηδίθεπζε) (Pindur W. et al., 1995: 62, 63; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 95; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 156). Σν γξαθεηνθξαηηθφ κνληέιν ηνπ, απνηεινχζε θαηά ηελ άπνςή ηνπ, κηα ηδεαηή κνξθή ηνπ νξγαληζκνχ γη απηφ θαη ην νλφκαδε «ηδαληθφ» (Knight W. H., 1986: 54; Καλειιφπνπινο Υ, 1991: 21; Εεπγαξίδεο., 1978: 208). ε κηα πεξίνδν πνπ δελ ππήξρε ζηαζεξφηεηα επηρείξεζε ν ίδηνο λα δεκηνπξγήζεη έλαλ δνκηθφ θαη δηαδηθαζηηθφ ράξηε πνπ λα παξέρεη γεληθέο νδεγίεο ζηνπο νξγαληζκνχο (Hartley N. T., 2006: 284). Σν ζχζηεκα απηφ πνπ απνηεινχληαλ απφ ηππνπνηεκέλνπο θαλφλεο ην νλφκαζε «γξαθεηνθξαηία» (Καλειιφπνπινο Υ, 1991: 20; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 156; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 109) θαη ήηαλ εθαξκφζηκν ζε θξαηηθέο θαη ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο. Σνπο θαλφλεο απηνχο ηνπο δεκηνχξγεζε κε ηηο ελδειερείο κειέηεο πνπ δηεμήγαγε, φπνπ ζπκπέξαλε φηη ε ηεξαξρία, ε εμνπζία θαη ε γξαθεηνθξαηία πεξηιάκβαλε ζαθείο θαλφλεο, θαζνξηζκφ, θαζεθφλησλ θαη πεηζαξρία, ηα νπνία απνηεινχζαλ βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά φισλ ησλ θνηλσληθψλ νξγαλψζεσλ. Γηα ηελ επηηπρή εθαξκνγή ηεο γξαθεηνθξαηίαο ζε ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο, απαηηνχληαλ ε χπαξμε ελφο κεγάινπ αξηζκνχ αλεηδίθεπησλ εξγαδνκέλσλ, νη νπνίνη ζα αζρνινχληαλ κε ηελ παξαγσγή πξντφλησλ καδηθήο παξαγσγήο ρακειήο εληάζεσο ηερλνινγίαο (Καλειιφπνπινο Υ, 1991: 20; Koontz & O Donnell, 1984: 79; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 156; Υαηδεπαληειή Π., 1999: 37). Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ γξαθεηνθξαηηθνχ ηνπ κνληέινπ ήηαλ νη ζηελά θαζνξηζκέλεο αξκνδηφηεηεο ιφγσ θαηαλνκήο ηεο εξγαζίαο, ε απζηεξή ηήξεζε ησλ δηνηθεηηθψλ θαλφλσλ, ε ζπγθέληξσζε ηεο εμνπζίαο θαη νη θαζπζηεξήζεηο ζηε δηεθπεξαίσζε ησλ ππνζέζεσλ ιφγσ ηήξεζεο έγγξαθσλ ζηνηρείσλ (Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 156; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: ; Κσηζίθεο Β., 1993: 45). Ο Weber ζεψξεζε φηη ην κνληέιν ηνπ ήηαλ δπλαηφ λα αθαηξέζεη ηελ αζάθεηα, αλεπάξθεηεο, θαη ην λεπνηηζκφ πνπ ραξαθηήξηδε ηνπο πεξηζζφηεξνπο νξγαληζκνχο εθείλεο ηεο πεξηφδνπ. Οη γεληθέο αξρέο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο γξαθεηνθξαηίαο ήηαλ, ν θαηακεξηζκφο ηεο εξγαζίαο ζηελ νπνία ε εμνπζία θαη ε επζχλε ήηαλ θαζνξηζκέλα κε ζαθήλεηα, ππήξρε απζηεξή ηήξεζε ησλ νξγαλσζηαθψλ δηαγξακκάησλ ζηα νπνία θαηαγξάθνληαλ νη ζέζεηο θαζψο θαη ηα ηεξαξρηθά επίπεδα, ε επηινγή ηνπ πξνζσπηθνχ 41

43 βάζεη ηθαλνηήησλ θαη πξνζφλησλ θαη ηέινο, ε απζηεξή ηήξεζε ησλ θαλφλσλ θαη δηαδηθαζηψλ πνπ ππάξρνπλ ζε κηα επηρείξεζε (Hartley N. T., 2006: 284). Ο Weber απφ φιεο ηηο αξρέο ζεσξνχζε ηνλ θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο σο θηλεηήξηα δχλακε ηεο νξγάλσζεο (Καλειιφπνπινο Υ, 1991: 24), δηφηη ε εμεηδίθεπζε θαη ε απιφηεηα ησλ επηκέξνπο εξγαζηψλ είρε ζαλ απνηέιεζκα ηελ άκεζε αληηθαηάζηαζε ησλ εξγαδνκέλσλ φηαλ ήηαλ αλαγθαία, γεγνλφο πνπ νδεγνχζε ζε απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ησλ επηρεηξήζεσλ. Αθφκε ν ηεκαρηζκφο ησλ εξγαζηψλ απαηηνχζε πνιχ θαιά ζπζηήκαηα ζπληνληζκνχ, γη απηφ εηζήγαγε ηελ έλλνηα ηεο ζπγθέληξσζεο ηεο εμνπζίαο ζε δηαδνρηθέο ηεξαξρηθέο βαζκίδεο (φπ.π: 21). Δπνκέλσο ε πνιηηηθή πνπ ππνζηήξηδαλ νη γξαθεηνθξαηηθέο κνλάδεο ζηεξίδνληαλ ζηνλ απξφζσπν ραξαθηήξα ησλ εξγαδνκέλσλ θαζψο επίζεο ζηελ απζηεξή ηήξεζε έγγξαθσλ θαηαρσξήζεσλ πνπ αθνξνχζαλ ηηο παληφο ηχπνπ ελέξγεηεο ηεο εηαηξίαο (φπ.π: 21). Ζ ρξεζηκφηεηα ηνπ γξαθεηνθξαηηθνχ κνληέινπ ηνπ Weber, έγθεηηαη ζην γεγνλφο ηεο ζχγθξηζεο ηεο πξαγκαηηθήο θαηάζηαζεο ηεο επηρείξεζεο κε ηελ ηδαληθή θαηάζηαζε (βάζεη ηεο νπνίαο ζα έπξεπε λα ιεηηνπξγνχλ νη επηρεηξήζεηο). Με ηνλ ηξφπν απηφ ζα αληρλεχνληαλ απνθιίζεηο θαη ζα κπνξνχζαλ λα δηεμαρζνχλ φιεο νη απαξαίηεηεο δηνξζσηηθέο ελέξγεηεο, πξνθεηκέλνπ ε επηρείξεζε λα επηηχρεη ηελ ηδαληθή θαηάζηαζε (φπ.π: 21). Δλ ηνχηνηο, ε απζηεξή πξνζήισζε ζηελ θαηαγξαθή ησλ ιεπηνκεξεηψλ θαη δηαδηθαζηψλ πνπ ππήξραλ εληφο ηνπ νξγαληζκνχ, δπζρέξαηλαλ ηελ επηθνηλσλία θαη δεκηνπξγνχζαλ ζηαζηκφηεηα ζηνλ νξγαληζκφ Elton Mayo θαη ε κειέηε ηεο αλζξώπηλεο θύζεο ζην ρώξν εξγαζίαο Ο Mayo ( ), ππνζηεξίδεη φηη ε αχμεζε ηεο παξαγσγήο κπνξεί λα επέιζεη κφλν κέζα απφ ηελ θαηαλφεζε ηεο αλζξψπηλεο θχζεο ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν. Δπνκέλσο, νη κάλαηδεξ νθείινπλ λα πξνζαξκφζνπλ ηνπο νξγαληζκνχο πξνο ηνπο εξγαδνκέλνπο, έηζη ψζηε λα επηηεπρζεί νξγαλσζηαθή επηηπρία (Certo C. S., 2000: 32). Πξνθεηκέλνπ λα απνδείμεη ηελ επίδξαζε ηνπ αλζξψπηλνπ παξάγνληα κέζα ζηηο νξγαλψζεηο, ν Mayo κε ηε βνήζεηα ζπλεξγαηψλ ηνπ, δηεμήγαγε κηα ζεηξά απφ πεηξάκαηα ζηηο εγθαηαζηάζεηο ηεο Hawthorne Western Electric Company ζην ηθάγν κεηαμχ ηνπ 1924 θαη ηνπ 1932 (Certo C. S., 2000: 32 ; Hartley N. T., 2006: 286; 42

44 Εεπγαξίδεο., 1978: 242; Γήκνπ Ν., 1999: 78; Montana P. J. et al., 1993: 40; Καινγήξνπ Κ., 2000: 17; Marcus A., 2008: 321; Bruce K., 2006: 177). Απηφ πνπ αξρηθά εμέηαδε ν Mayo θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ, ήηαλ ε επίδξαζε ηνπ θσηηζκνχ ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν ζε ζρέζε κε ηελ απφδνζε ησλ εξγαδνκέλσλ (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 86; Hartley N. T., 2006: 286; Marcus A., 2008: 321). Σν ζπκπέξαζκα ηνπ πεηξάκαηνο ήηαλ φηη είηε βειηησλφηαλ ν θσηηζκφο είηε φρη, ε κέζε απφδνζε ησλ εξγαδνκέλσλ ήηαλ πεξίπνπ ίδηα (Καλειιφπνπινο Υ, 199 θαη 125; Koontz & O Donnell, 1984: 80; Montana P. J. et al., 1993: 40; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 131). Σφηε ν Mayo δηεμήγαγε επηπξφζζεηα πεηξάκαηα, ζχκθσλα κε ηα νπνία άιινη ήηαλ νη παξάγνληεο πνπ επεξέαδαλ ηελ παξαγσγηθφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ. Ο Mayo απέδεημε φηη ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε δελ εμαξηάηαη κφλν απφ ρξεκαηηθά θίλεηξα αιιά θαη απφ ηε βειηίσζε ησλ εξγαζηαθψλ ζπλζεθψλ, ησλ ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ πνπ αλαπηχζζνληαη ζην ρψξν εξγαζίαο. Ηδηαίηεξα δε, απέδεημε ηνλ ηζρπξφ αληίθηππν πνπ έρνπλ νη ζπλαδειθηθέο ζρέζεηο θαη νη νκάδεο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηα πιαίζηα ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο. Έλλνηεο φπσο ε «δπλακηθή ησλ νκάδσλ», ε «νκαδηθή εξγαζία» θαη ηα νξγαλσζηαθά «θνηλσληθά ζπζηήκαηα», απνξξένπλ απφ ην έξγν ηνπ Mayo ζηα κέζα ηνπ 1920 (Olum Y., 2004: 16-17; Εεπγαξίδεο., 1978: 242). Σέινο, ηζρπξίζηεθε φηη ε ελζάξξπλζε ησλ κάλαηδεξ θαη ε ζηάζε ηνπ λα λνηάδνληαη γηα ηνπο εξγαδνκέλνπο, είλαη εμίζνπ ζεκαληηθά γηα ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο. Οη παξάγνληεο πνπ επεξέαδαλ πεξηζζφηεξν ηνπο εξγαδνκέλνπο ήηαλ ςπρνινγηθνί θαη αθνξνχζαλ ζηελ θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά θαη ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ (Knight W. H., 1986: 54; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 74; Γήκνπ Ν., 1999: 80-81; Montana P. J. et al., 1993: 40; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 131; Καινγήξνπ Κ., 2000: 17; Marcus A., 2008: 321; Bruce K., 2006: 187). Οη ζηάζεηο θαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ, θαζνξίδνληαλ απφ ηελ αλάγθε γηα αλαγλψξηζε, αζθάιεηα θαη ηελ αίζζεζε φηη αλήθαλ θάπνπ (Hartley N. T., 2006: ). Οη ηθαλνπνηεηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο ζα νδεγνχζαλ ζε απμεκέλε παξαγσγηθφηεηα (Montana P. J. et al., 1993: 40). Σα δηνηθεηηθά ζηειέρε κέζσ ηεο ππνθίλεζεο, ζπκβνπιήο, θαζνδήγεζεο θαη επηθνηλσλίαο θαιιηεξγνχζαλ ηε ζπλεξγαζία ησλ κειψλ θαη πξνζπαζνχζαλ λα 43

45 δηαηεξήζνπλ ηε ζπλνρή ησλ νκάδσλ, έηζη ψζηε λα κελ παξεθθιίλεη ε απνδνηηθφηεηά ηνπο αλεμάξηεηα απφ ηηο εμσηεξηθέο πηέζεηο (Koontz & O Donnell, 1984: 80; Hartley N. T., 2006: ). Με απηφλ ηνλ ηξφπν νη εξγαδφκελνη αηζζάλνληαλ φηη νη πξντζηάκελνί ηνπο ιάκβαλαλ ππφςε ηηο αλάγθεο θαη ηα πξνβιήκαηά ηνπο. Άκεζν επαθφινπζν ήηαλ φηη εξγάδνληαλ απνδνηηθφηεξα αθφκε θαη ζε δπζκελείο πιηθνχο αληηθεηκεληθνχο φξνπο (Καλειιφπνπινο Υ, 1991: 26-27). χκθσλα κε ηνλ Mayo ε αλαθάιπςε ησλ θνηλσληθψλ ζπληειεζηψλ εξγαζίαο απνηέιεζε κηα θαηλνχξηα βηνκεραληθή επαλάζηαζε (φπ.π: 28). Οη εηδηθνί ηεο βηνκεραλίαο, θνηλσληθνί ςπρνιφγνη θαη θνηλσληνιφγνη παξφηη έθξηλαλ δηαθνξεηηθά ην έξγν ηνπ Mayo, ελ ηνχηνηο ζπκθσλνχζαλ ζην φηη ε κειέηε ηεο αλζξψπηλεο απφδνζεο θαη ησλ ζπληειεζηψλ ηεο ζήκαηλε ηελ έλαξμε κηαο λέαο πεξηφδνπ θαη ηελ ιήμε ηνπ Σευινξηζκνχ (φπ.π: 28). Σν ελδηαθέξνλ γηα ην θίλεκα ησλ αλζξσπίλσλ ζρέζεσλ άξρηζε λα θζίλεη γχξσ ζηα Δλ θαηαθιείδη, ν Mayo, ηφληζε ηελ αμία ηνπ αλζξψπηλνπ ςπρνινγηθνχ παξάγνληα έλαληη ησλ θπζηθψλ ή πιηθψλ παξαγφλησλ ηεο εξγαζίαο (Καλειιφπνπινο Υ, 1991: 27; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 74). Έδεημε πσο ην ςπρνινγηθφ θιίκα ζην ρψξν εξγαζίαο επηδξά άκεζα ζηελ απφδνζε ησλ εξγαδνκέλσλ. Άιισζηε ην εγρείξεκα ηεο θαηαλφεζεο ηνπ αλζξψπηλνπ παξάγνληα, απνηειεί αθφκε θαη ζήκεξα ηελ θηλεηήξηα δχλακε γηα νξγαλσζηαθή έξεπλα (Certo C. S., 2000: 33) 2.11 Abraham H. Maslow θαη ηεξάξρεζε αλαγθώλ ησλ εξγαδνκέλσλ Ο Maslow ( ), ην 1943 εηζεγήζεθε κηα ζεσξία πνπ αθνξνχζε ζηηο αλάγθεο θαη ζηελ επίδξαζή ηνπο πάλσ ζηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά (Kapur S. K., 1994: 189; Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 301). Σαμηλφκεζε απηέο ηηο αλάγθεο ζε πέληε θαηεγνξίεο, αλάινγα κε ην βαζκφ πνπ σζνχζε ηα άηνκα λα ηηο εθπιεξψζνπλ (Μπνπξαληάο Γ., 2002: 255). Ζ πξψηε νκάδα πεξηειάκβαλε ηηο θπζηνινγηθέο αλάγθεο. Οη θπζηνινγηθέο αλάγθεο είλαη νη βαζηθέο αλάγθεο γηα ηελ επηβίσζε ελφο νξγαληζκνχ φπσο ε εμαζθάιηζε ηξνθήο, λεξνχ, νμπγφλνπ, χπλνπ, θ.ι.π. Ζ δεχηεξε νκάδα πεξηειάκβαλε 44

46 ηελ αλάγθε γηα αζθάιεηα θαη πξνζηαζία, πνπ εμαξηψληαη απφ ηελ εμαζθάιηζε ελφο ζηαζεξνχ θαη αζθαινχο πεξηβάιινληνο (Kapur S. K., 1994: 189 ; Κάληαο Α., 1998: 50-51; Σδσξηδάθεο Κ. θ.ά., 1999: 244; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 201; Γήκνπ Ν., 1999: 22-23; Ξεξνηχξε-Κνπθίδνπ ηπιηαλή, 1992: 45-46; Υαηδεπαληειή Π., 1999: 64; Montana P. J. et al., 1993: 262; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 119; Αιεμαλδξήο Κ., 2006: 246). Ζ ηξίηε νκάδα ησλ αλαγθψλ ζηελ νπνία αλαθέξεηαη ν Maslow, είλαη ε αλάγθε γηα αγάπε ή θνηλσληθέο αλάγθεο. Όπνπ αλάγεηαη ζηε δεκηνπξγία θαιψλ ζρέζεσλ κε άιια άηνκα, ζηελ απνδνρή απφ ηνπο άιινπο θαη ηελ αίζζεζε ηνπ λα αλήθεη θάπνηνο ζε κηα νκάδα. ηελ ηέηαξηε νκάδα αλαγθψλ πεξηιακβάλνληαη νη αλάγθεο εθηίκεζεο, νη νπνίεο αλαιχνληαη ζε αλάγθεο απηφ-ζεβαζκνχ, απηφ-εθηίκεζεο, αλαγλψξηζεο θαη εθηίκεζεο απφ ηνπο άιινπο θαη ζηελ απφθηεζε θχξνπο απφ ηε ζέζε θάπνηνπ εληφο θαη εθηφο ηνπ νξγαληζκνχ (Kapur S. K., 1994: 189 ; Κάληαο Α., 1998: 50-51; Σδσξηδάθεο Κ. θ.ά.,, 1999: 244; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 201; Γήκνπ Ν., 1999: 22-23; Ξεξνηχξε-Κνπθίδνπ ηπιηαλή, 1992: 45-46; Υαηδεπαληειή Π., 1999: 64; Montana P. J. et al., 1993: 263; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 119; Αιεμαλδξήο Κ., 2006: 246). Ζ πέκπηε νκάδα αθνξά ηηο αλάγθεο γηα νινθιήξσζε. Απηέο αθνξνχλ ζηελ αλάγθε γηα επίηεπμε φισλ απηψλ πνπ επηζπκεί λα πεηχρεη ην άηνκν, φπσο επθαηξίεο γηα πξνζσπηθή αλάπηπμε θαη εμέιημε θαζψο θαη ε αίζζεζε ελφο αμηνζεκείσηνπ επηηεχγκαηνο (Kapur S. K., 1994: 189 ; Κάληαο Α., 1998: 50-51; Σδσξηδάθεο Κ. θ.ά.,, 1999: 244; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 201; Γήκνπ Ν., 1999: 22-23; Ξεξνηχξε-Κνπθίδνπ ηπιηαλή, 1992: 45-46; Υαηδεπαληειή Π., 1999: 64; Montana P. J. et al., 1993: 263; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 119; Αιεμαλδξήο Κ., 2006: 246). Με βάζε απηή ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ αλαγθψλ, ν Maslow δηαηχπσζε ηηο εμήο βαζηθέο πξνηάζεηο γηα λα εμεγήζεη ηελ παξαθίλεζε ησλ εξγαδνκέλσλ. Πξψηνλ, ν άλζξσπνο πξνζπαζεί λα ηθαλνπνηήζεη φζν δπλαηφλ θαιχηεξα ηηο αλάγθεο ηνπ (Μπνπξαληάο, 2002: 255). Γεχηεξνλ, φζν πην πνιχ ηθαλνπνηείηαη κηα αλάγθε ηφζν ιηγφηεξν παξαθηλεί ην άηνκν. Σξίηνλ, ηεξείηαη πξνηεξαηφηεηα ησλ αλαγθψλ πνπ πξφθεηηαη λα ηθαλνπνηεζνχλ. Όηαλ κηα αλάγθε ηθαλνπνηεζεί πιήξσο δελ ππάξρεη θακία παξαθίλεζε, επνκέλσο ε αλάγθε πνπ βξίζθεηαη ζε αλψηεξν επίπεδν παίξλεη ηε ζέζε ηεο πξνθεηκέλνπ λα ηθαλνπνηεζεί (Μπνπξαληάο, 2002: 256 ; Kapur S. K., 1994: 45

47 189; Ξεξνηχξε-Κνπθίδνπ ηπιηαλή, 1992: 47; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 121; Αιεμαλδξήο Κ., 2006: 247). Δλ ηνχηνηο, ε αλάγθε γηα εθπιήξσζε κηαο αλάγθεο πνπ βξίζθεηαη ζε αλψηεξν επίπεδν κπνξεί λα επηδησρζεί ρσξίο λα έρεη πξψηα ηθαλνπνηεζεί πιήξσο ε πξνεγνχκελε θαηεγνξία αλαγθψλ. Ζ ππξακίδα ησλ αλαγθψλ ηνπ Maslow απεηθνλίδεηαη ζρεκαηηθά. Ηεξαξρία αλαγθώλ θαηά Maslow Αλάγθεο νινθιήξσζεο Αλάγθεο αλαγλώξηζεο Κνηλσληθέο αλάγθεο Αλάγθεο ζηγνπξηάο Φπζηνινγηθέο αλάγθεο (ρήκα : Μπνπξαληάο Γ., 2002: 257) Ζ ζεκαζία ησλ αλαγθψλ ηνπ Maslow είλαη φηη ππνδεηθλχεη κηα ηεξαξρία ησλ αλαγθψλ. Όπνπ έλα άηνκν έρεη σο αθεηεξία ηελ θάιπςε ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ (πξψηε θαη δεχηεξε νκάδα) θαη ζηε ζπλέρεηα νδεγείηαη ζηελ θάιπςε πην πςειψλ θνηλσληθψλ αλαγθψλ (ηξίηε, ηέηαξηε θαη πέκπηε νκάδα) (Kapur S. K., 1994: 189; Υαηδεπαληειή Π., 1999: 64-65; Αιεμαλδξήο Κ., 2006: 247). ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε ηεξαξρία θαη ν βαζκφο θάιπςεο ησλ αλαγθψλ δελ είλαη ίδηνο γηα φινπο (Καπεηάληνπ- Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 123; Αιεμαλδξήο Κ., 2006: 247). Ζ εθπιήξσζε θάπνησλ αλαγθψλ ζπκβαίλεη θάπνηεο θνξέο λα κελ παξαθηλνχλ ελψ ε ζπκπεξηθνξά άιινηε θαζνξίδεηαη απφ πνιιέο αλάγθεο ηαπηφρξνλα, άιινηε δελ θαζνξίδεηαη απφ ηηο αλάγθεο (Υαηδεπαληειή Π., 1999: 65; Montana P. J. et al., 1993: 263). Ζ ζεσξία απηή ππνδεηθλχεη φηη νη εξγαδφκελνη γηα λα παξαθηλεζνχλ πξνο εθηέιεζε ηεο εξγαζίαο, ζα πξέπεη ε ακνηβή (ν κηζζφο) λα είλαη ηέηνηνο, πνπ ηνπιάρηζηνλ, ζα ηθαλνπνηεί ηηο θπζηνινγηθέο αλάγθεο. Αθνχ εθπιεξψζεη ηηο θπζηνινγηθέο, κέζα απφ ην εξγαζηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ πξέπεη λα ηθαλνπνηήζεη ηηο κε 46

48 νηθνλνκηθέο αλάγθεο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ηθαλνπνηείηαη έλα επίπεδν αλαγθψλ, παχεη λα απνηειεί θίλεηξν επίδεημεο ηεο θαηάιιειεο εξγαζηαθήο ζπκπεξηθνξάο (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 302). Ο L. W. Porter ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Καιηθφξληα ζηελ έξεπλά ηνπ ην 1961, πξνζέζεζε άιιε κηα θαηεγνξία ζηε ιίζηα ηνπ Maslow, ηελ απηνλνκία. Ζ απηνλνκία ησλ αλαγθψλ πεξηειάκβαλε ηελ αλάγθε γηα εμνπζία ζε δηνηθεηηθή ζέζε, γηα παξάδεηγκα, ηελ επθαηξία γηα αλεμάξηεηε δξάζε θαη ζθέςε, γηα ζπκκεηνρή ζηε ζέζπηζε ζηφρσλ θαη ζπκκεηνρή ζηνλ πξνζδηνξηζκφ κεζφδσλ θαη δηαδηθαζηψλ (Kapur S. K., 1994: 189). Ο κάλαηδεξ, ζχκθσλα κε ηνλ Abraham Maslow, πξέπεη λα θαηαλνεί ηηο θπζηνινγηθέο αλάγθεο, ηηο αλάγθεο αζθάιεηαο, ηηο θνηλσληθέο, ηνπ ζεβαζκνχ θαη απηνπξαγκάησζεο ησλ κειψλ ηνπ νξγαληζκνχ (Certo C. S., 2000: 34) Frederick Herzberg παξάγνληεο αξέζθεηαο - δπζαξέζθεηαο O Frederick Herzberg ( ), αζρνιήζεθε κε ηνπο παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ ζηελ ηθαλνπνίεζε θαη παξαθίλεζε θαη ηνπο ηαμηλφκεζε ζε δχν θαηεγνξίεο (Herzberg s Two-Factor Model) (Kapur S. K., 1994: 196). Με ηε ζεσξία πνπ εμέθξαζε (1959), ππνζηεξίδεη φηη ε ζπκπεξηθνξά εμαξηάηαη απφ δχν είδε παξαγφλησλ, ηνπο παξάγνληεο ηθαλνπνίεζεο θαη ηνπο παξάγνληεο δπζαξέζθεηαο (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά.,1993: 304; Σδσξηδάθεο Κ. θ.ά.,, 1999: 249; Ξεξνηχξε- Κνπθίδνπ., 1992: 53; Υαηδεπαληειή Π., 1999: 65; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 112; Αιεμαλδξήο Κ., 2006: 252). Οη παξάγνληεο ηθαλνπνίεζεο πξνθαινχλ επράξηζην ζπλαίζζεκα θαη νδεγνχλ ζε παξαθίλεζε θαη επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε ηνπ εξγαδνκέλνπ. Γειαδή, σζνχλ εζσηεξηθά ην άηνκν λα απνδψζεη ηα κέγηζηα (Μπνπξαληάο Γ., 2002: 264). Οη παξάγνληεο απηνί ζπλδένληαη άκεζα κε ην πεξηερφκελν ηεο εξγαζίαο θαη αθνξνχλ ηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε θαη εμέιημε, αλαγλψξηζε, ππεπζπλφηεηα θαη δπλαηφηεηα πξναγσγψλ θαη ηα ίδηα ηα θαζήθνληα (ελδηαθέξνλ, ζεκαληηθφηεηα, δπζθνιία εξγαζίαο θ.ι.π.) (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 302; Kapur S. K., 1994: 196; Σδσξηδάθεο Κ. θ.ά.,, 1999: 249; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 203; Ξεξνηχξε-Κνπθίδνπ., 1992: 56; Montana P. J. et al., 1993: 264; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 47

49 1997: ; Αιεμαλδξήο Κ., 2006: 253; Εεπγαξίδεο. & Ξεξνηχξε Κνπθίδνπ., 1985: 20-21). Οη παξάγνληεο ηθαλνπνίεζεο σζνχλ ην άηνκν λα εξγαζηεί απνδνηηθφηεξα, φκσο ε παξαθηλεηηθή ηνπο δχλακε δελ κπνξεί λα ππάξμεη εάλ δελ εμαζθαιηζηεί πξψηα ε χπαξμε ησλ παξαγφλησλ δπζαξέζθεηαο (Μπνπξαληάο Γ., 2002: 265; Ξεξνηχξε- Κνπθίδνπ., 1992: 55-56). Οη παξάγνληεο δπζαξέζθεηαο ή αιιηψο παξάγνληεο πγηεηλήο, φηαλ ππάξρνπλ δελ παξαθηλνχλ ην άηνκν, αιιά ε απνπζία ηνπο είλαη ζπλδεδεκέλε κε επαγγεικαηηθή δπζαξέζθεηα θαη αξλεηηθφ ζπλαίζζεκα (Kapur S. K., 1994: 196; Σδσξηδάθεο Κ. θ.ά.,, 1999: 249; Υαηδεπαληειή Π., 1999: 66). Σέηνηνη παξάγνληεο είλαη νη ζπλζήθεο εξγαζίαο, ν κηζζφο, ηα επηπξφζζεηα νθέιε, ε πνιηηηθή ηεο επηρείξεζεο, ε επνπηεία θαη δηνίθεζε, νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, ε θνηλσληθή ζέζε (status) θαη ε αζθάιεηα ηεο απαζρφιεζεο (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 302; Μπνπξαληάο Γ., 2002: 264; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 202; Ξεξνηχξε-Κνπθίδνπ ηπιηαλή, 1992: 55; Montana P. J. et al., 1993: 265; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 113; Αιεμαλδξήο Κ., 2006: 253; Εεπγαξίδεο. & Ξεξνηχξε Κνπθίδνπ., 1985: 21). Οη παξάγνληεο ηθαλνπνίεζεο κπνξνχλ λα ηθαλνπνηήζνπλ θαη φρη λα δπζαξεζηήζνπλ ηνπο εξγαδφκελνπο. Ζ απνπζία ησλ παξαγφλησλ δπζαξέζθεηαο πξνθαιεί δπζαξέζθεηα ζε κεγάιν βαζκφ αιιά ε παξνπζία ηνπο δελ κπνξεί λα παξαθηλήζεη ηα άηνκα νχηε λα ηα νδεγήζεη ζε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε (Kapur S. K., 1994: 196; Σδσξηδάθεο Κ. θ.ά.,, 1999: 249; Καπεηάληνπ-Πάληα Μ. & Καξαγηάλλεο., 1997: 117; Εεπγαξίδεο. & Ξεξνηχξε Κνπθίδνπ., 1985: 22). Ο Herzberg πξνθεηκέλνπ λα θάλεη πην εθαξκφζηκε ηε ζεσξία ηνπ απφ ηα αλψηεξα δηνηθεηηθά ζηειέρε ησλ επηρεηξήζεσλ, πξνηείλεη επηά βαζηθέο αξρέο, νη νπνίεο είλαη ζπλδεδεκέλεο κε ηελ αχμεζε ηεο απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο, ηε κείσζε ηεο απζηεξήο επίβιεςεο θαη ηελ νπζηαζηηθνπνίεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ θαζεθφλησλ ησλ εξγαδνκέλσλ (Μπνπξαληάο Γ., 2002: 269). Μέζα απφ κειέηεο ηνπ ζεσξεί ηνλ «εκπινπηηζκφ ηεο εξγαζίαο» (job enrichment) σο ην θαιχηεξν κέζν παξαθίλεζεο. Μέζσ ηνπ εκπινπηηζκνχ ηεο εξγαζίαο, ππάξρεη θάζεηε επέθηαζε ησλ θαζεθφλησλ θαη ν εξγαδφκελνο αζρνιείηαη κε ζέκαηα ειέγρνπ θαη ζρεδηαζκνχ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν θαηαπνιεκάηαη ε αλία θαη ε 48

50 αιινηξίσζή ηνπ (Υαηδεπαληειή Π., 1999: 65; Εεπγαξίδεο. & Ξεξνηχξε Κνπθίδνπ., 1985: ). Οη αξρέο πνπ δηαηχπσζε γηα ηελ παξαθίλεζε ησλ εξγαδνκέλσλ αθνξνχλ ζηελ θαηάξγεζε νξηζκέλσλ κεραληζκψλ ειέγρνπ, ζηελ αχμεζε ηεο επζχλεο ηνπ αηφκνπ, ζηελ αλάζεζε κηαο νινθιεξσκέλεο εξγαζίαο απφ ην άηνκν, ζηε κεηαβίβαζε εμνπζίαο κε παξάιιειε ειεπζεξία δξάζεο. ηελ ελεκέξσζε ησλ εξγαδνκέλσλ (κέζσ ηεο αλαηξνθνδφηεζεο δειαδή άκεζεο πιεξνθφξεζεο) ζε ζρέζε κε ηε ζπλεηζθνξά ηνπο ζηελ επηρείξεζε θαη ηε ζπκβνιή ηνπο ζην ηειηθφ πξντφλ (Υαηδεπαληειή Π., 1999: 65). ηελ αλάζεζε πνιχπινθσλ θαη δχζθνισλ θαζεθφλησλ θαη ηέινο, ζηελ παξαρψξεζε εμεηδηθεπκέλσλ θαζεθφλησλ πξνθεηκέλνπ λα απνθηήζεη γλψζεηο θαη εηδίθεπζε ην άηνκν (Μπνπξαληάο Γ., 2002: 269) Chester Barnard θαη ζεσξία ησλ ζπζηεκάησλ O Chester Barnard ( ) ζεσξείηαη ν «Παηέξαο ηεο ζρνιήο ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο» (Εεπγαξίδεο., 1978: 244). Αζρνιήζεθε κε ηα θχξηα θαζήθνληα ησλ δηεπζπληηθψλ ζηειερψλ κέζα ζην ζχζηεκα φπνπ απηνί ιεηηνπξγνχλ. Σν έξγν ηνπ επηθεληξψλεηαη θπξίσο ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαη ζηελ εγεζία (Koontz & O Donnell, 1984: 81 θαη 83; Koontz & O Donnell, 1980: 80-83). Με απηφλ ηνλ ηξφπν, θαηάθεξε λα ζπλδπάζεη ην επηζηεκνληθφ κάλαηδκελη κε ηηο αλζξψπηλεο ζρέζεηο (Pindur W. et al., 1995: 61, 62). Ο Barnard εξκήλεπζε ηε δηαδηθαζία ηεο δηνίθεζεο κέζσ ηεο ζεσξίαο ηεο ζπλεξγαζίαο. Ηζρπξίζηεθε δειαδή, φηη ζηηο επηρεηξήζεηο ππάξρεη αλάγθε γηα ζπλεξγαζία θαη εξγαζία θαηά νκάδεο, επνκέλσο ςπρνινγηθνί θαη θνηλσληθνί παξάγνληεο δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν. Σα δηνηθεηηθά ζηειέρε νθείινπλ λα δεκηνπξγνχλ θαη λα δηαηεξνχλ ζπζηήκαηα ζπλεξγαηηθήο πξνζπάζεηαο γηαηί κέζα απφ ηε ζπλεξγαζία επηηπγράλνληαη θαιχηεξα απνηειέζκαηα (Koontz & O Donnell, 1984: 81; Εεπγαξίδεο., 1978: 244; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 74). Ζ χπαξμε ησλ ζπλεξγαηηθψλ ζπζηεκάησλ ηνπ Barnard θξίλεηαη αλαγθαία γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο επηβίσζεο ηνπ νξγαληζκνχ, ιακβάλνληαο ππφςε εμσηεξηθνχο παξάγνληεο πνπ ζα επεξέαδαλ ηελ ηζνξξνπία ηνπ νξγαληζκνχ θαζψο επίζεο ηηο ιεηηνπξγίεο ησλ κάλαηδεξ φισλ ησλ επηπέδσλ (Wren D. A. et al., 2003: 323). 49

51 ην βηβιίν ηνπ «The function of the Executive», πεξηγξάθεη ηε ζεσξία ηεο ζπλεξγαζίαο, ε νπνία βαζίδεηαη ζηελ αλάγθε ηνπ αηφκνπ λα εθθξάζεη κέζσ ηεο ζπλεξγαζίαο βηνινγηθνχο, θπζηθνχο θαη θνηλσληθνχο πεξηνξηζκνχο πνπ επεξεάδνπλ απηφλ θαη ην πεξηβάιινλ (Εεπγαξίδεο., 1978: 244; Montana P. J. et al., 1993: 41; Wren D. A. et al., 2003: 329). Ζ ζπλέρηζε ηεο ζπλεξγαζίαο ησλ αηφκσλ, εμαξηάηαη απφ ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ πνπ ηνπο αλαηέζεθε θαη απφ ην βαζκφ δπζαξέζθεηαο πνπ νδεγεί ε εγθαζίδξπζε απηψλ ησλ ζπλεξγαηηθψλ ζπζηεκάησλ (Koontz & O Donnell, 1984: 82). Πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάιινπλ νη εξγαδφκελνη ζε απηά ηα ζπζηήκαηα, ζα πξέπεη λα δηαζέηνπλ ηθαλφηεηεο επηθνηλσλίαο θαη λα θαηαλννχλ ηνλ θνηλφ ζθνπφ ηεο ζπλεξγαζίαο. Γη απηφ πξέπεη λα παξέρνληαη ηα θαηάιιεια θίλεηξα γηα νκαδηθή δξάζε θαζψο επίζεο έλα απνδεθηφ ζχζηεκα νξζήο ιήςεο απνθάζεσλ (Koontz & O Donnell, 1984: 82; Montana P. J. et al., 1993: 41). Ο Barnard εηζήγαγε ηε ζεσξία απνδνρήο ηεο εμνπζίαο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη εξγαδφκελνη αληηιακβάλνληαη κηα εληνιή ησλ πξντζηακέλσλ ηνπο σο λφκηκε θαη απνδεθηή, εθφζνλ ζπκβαδίδεη κε ηνπο αηνκηθνχο ηνπο ζηφρνπο θαη ηα ελδηαθέξνληά ηνπο (Montana P. J. et al., 1993: 41). Ζ εμνπζία ησλ κάλαηδεξ πεγάδεη απφ ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα πείζνπλ ηα άηνκα γηα ζπλεξγαζία θαη φρη λα επηβιεζνχλ (Hartley Ν. Σ., 2006:286). Δπνκέλσο, νη κάλαηδεξ ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα ζπκβηβάζνπλ ηηο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ κε ηνπο ζηφρνπο ηνπ νξγαληζκνχ (Gabor, 2004 παξαηίζεηαη ζηνλ Hartley, 2006:286), παξέρνπλ ην δηθαίσκα ηεο απνδνρήο ή απφξξηςεο κηαο εληνιήο πξνθεηκέλνπ λα ιεηηνπξγεί φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξα ε επηρείξεζε (Hartley Ν. Σ., 2006:286; Montana P. J. et al., 1993: 41). Ο κάλαηδεξ επνκέλσο ζα πξέπεη λα αλαπηχμεη έλα αξκνληθφ θιίκα επηθνηλσλίαο κεηαμχ εξγαδνκέλσλ θαη ζηειερψλ, ψζηε λα εμαζθαιίζεη ηζνξξνπία κεηαμχ ησλ αληηθξνπφκελσλ νκάδσλ θαη λα ζρεδηάζεη θαη λα πξνγξακκαηίζεη ζηφρνπο ρξεζηκνπνηψληαο άηνκα κε ηηο θαηάιιειεο ηθαλφηεηεο. Σέινο, ν κάλαηδεξ πξέπεη λα δηαζέηεη ππεχζπλε εγεζία, ε νπνία ζα ηνλ δηεπθνιχλεη θαηά ηελ άζθεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπ (Koontz & O Donnell, 1984: 83). Δπνκέλσο ν Barnard νξίδεη ηελ ηππηθή νξγάλσζε σο ζπλεξγαηηθφ ζχζηεκα φπνπ ηα άηνκα κπνξνχλ λα επηθνηλσλνχλ κεηαμχ ηνπο θαη επηζπκνχλ λα ζπκβάινπλ ζηελ επίηεπμε ελφο θνηλνχ ζθνπνχ (Koontz & O Donnell, 1968: 39 παξαηίζεηαη ζηνλ 50

52 Εεπγαξίδε., 1978: 244). Δάλ ν ζθνπφο απηφο εθπιεξψλεηαη ηφηε ην ζπλεξγαηηθφ ζχζηεκα ζεσξείηαη απνηειεζκαηηθφ (Wren D. A. et al., 2003: 324). Σα ζπζηήκαηα θαηά ηνλ Barnard απνηεινχλ ην φινλ. Παξάιιεια, ππάξρνπλ θαη ππνζπζηήκαηα κε θνηλφ ζθνπφ, επηθνηλσλία θαη πξνζπκία ησλ κειψλ. Γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ κπνξνχλ λα δνζνχλ θίλεηξα γηα ζπλεξγαζία φπσο ζπκκεηνρή ζηε ιήςε απνθάζεσλ (φπ.π:: 325). Ζ νξγάλσζε γηα ηνλ Barnard απνηειεί έλα ζπλεηδεηφ ζχζηεκα ζπληνληζκέλσλ πξνζπαζεηψλ δχν ή πεξηζζνηέξσλ αηφκσλ (Barnard, 1960: 73 παξαηίζεηαη ζηε Υαηδεπαληειή Π., 1999: 27). Ο ξφινο ηεο άηππεο νξγάλσζεο είλαη πνιχ ζεκαληηθφο δηφηη απνηειεί ζπληνληζκέλε αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα, φπνπ ππάξρεη έλαο ζθνπφο, αλάγθε γηα επηθνηλσλία, πξνζπκία θαη απνηειεζκαηηθφηεηα ψζηε λα ζπλερίζεη ε ζπληνληζκέλε πξνζπάζεηα ηνπ θαζελφο ζε απηήλ (Εεπγαξίδεο., 1978: 244; Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 74). Σν 1960 ε ζεσξία ησλ ζπζηεκάησλ είρε αληίθηππν ζηνλ Ludwig von Bertallanfy ( ), ν νπνίνο ππνζηήξηδε φηη έλαο νξγαληζκφο επεξεάδεη θαη επεξεάδεηαη απφ ην πεξηβάιινλ ηνπ (Wren D. A. et al., 2003: 462). Ο Bertalanffy, ήηαλ επηζηήκνλαο πνπ δνχιεπε θπξίσο ζηνλ ηνκέα ηεο θπζηθήο θαη ηεο βηνινγίαο. Αλέπηπμε ηε ζπζηεκηθή ζεσξία, βάζεη ηεο νπνίαο έλα ζχζηεκα αληηκεησπίδεηαη ζαλ άζξνηζκα απφ αλεμάξηεηα κέξε, πνπ ιεηηνπξγνχλ αξκνληθά γηα έλαλ ζθνπφ. Ζ γεληθή ζπζηεκηθή ζεσξία ελζσκαηψλεη ηε γλψζε πνηθίισλ εμεηδηθεπκέλσλ πεδίσλ έηζη ψζηε ην ζχζηεκα ζην ζχλνιφ ηνπ λα κπνξεί λα θαηαλνεζεί θαιχηεξα (Certo C. S., 2000: 37). Τπφ απηή ηελ έλλνηα, κειέηεζε ηελ επηρείξεζε ζαλ έλα ζψκα πνπ απνηειείηαη απφ επηκέξνπο αλεμάξηεηα θνκκάηηα πνπ ζπκβάιινπλ, ην θαζέλα κε ηνλ ηξφπν ηνπ ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο επηρείξεζεο. Αλαθέξζεθε ζε δχν είδε ζπζηεκάησλ ηα αλνηθηά θαη ηα θιεηζηά ζπζηήκαηα. Σα θιεηζηά δελ επεξεάδνληαη θαη δελ αιιειεπηδξνχλ κε ην πεξηβάιινλ ηνπο, αθνξνχλ πξνθαζνξηζκέλεο δξάζεηο θαη δξαζηεξηφηεηεο πνπ πξέπεη λα εθηειεζηνχλ αλεμάξηεηα απφ ην πεξηβάιινλ, φπσο γηα παξάδεηγκα έλα ξνιφη. Δλψ ην αλνηθηφ ζχζηεκα, αιιειεπηδξά ζπλερψο κε ην πεξηβάιινλ, φπσο γηα παξάδεηγκα έλα θπηφ, ην νπνίν βάζεη ησλ ζπλζεθψλ ηνπ πεξηβάιινληνο πθίζηαηαη αιιαγέο (Certo C. S., 2000: 37). 51

53 Οη ππνζηεξηθηέο ηεο ζεσξίαο ησλ ζπζηεκάησλ ιακβάλνληαο ππφςε παξάγνληεο ηνπ πεξηβάιινληνο ζπλέβαιιαλ ζηνλ απνηειεζκαηηθφηεξν ζρεδηαζκφ ηεο νξγάλσζεο (Wren D. A. et al., 2003: 462) Ζ ζπκβνιή ηνπ von Neumann ζηε ζεσξία παηγλίσλ Οη πνζνηηθέο ζεσξίεο πνπ αλέπηπμε ν von Neumann ( ), εθαξκφζηεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 86). Ζ αλάγθε γηα δεκηνπξγία ελφο ζχγρξνλνπ ηερλνινγηθά ζηξαηνχ πνπ ζα αληηκεηψπηδε ζχλζεηα πξνβιήκαηα, νδήγεζαλ ζε κηα λέα πξνζέγγηζε πνπ έγηλε γλσζηή σο επηζηήκε ηνπ κάλαηδκελη (management science) ή επηρεηξεζηαθή έξεπλα (operations research). Γηα ηελ επίιπζε ησλ ζχλζεησλ πξνβιεκάησλ νη εηδηθνί ηνπ ζηξαηνχ ζπλεξγάζηεθαλ κε επηζηήκνλεο θαη κεραληθνχο νη νπνίνη πξνζπάζεζαλ λα επηιχζνπλ απηά ηα πξνβιήκαηα κέζσ εμέηαζεο θαη έξεπλαο ζηαηηζηηθψλ θαη καζεκαηηθψλ κεζφδσλ (Montana P. J. et al., 1993: 44). Ζ επηηπρήο εθαξκνγή ηεο επηρεηξεζηαθήο έξεπλαο OR (Operations Research) ζην ζηξαηφ ήηαλ ηφζν πξνθαλήο, ψζηε νη κάλαηδεξ επηρείξεζαλ λα δνθηκάζνπλ απηέο ηηο ηερληθέο θαη ζην βηνκεραληθφ πεξηβάιινλ. Δμάιινπ είραλ επίζεο λα αληηκεησπίζνπλ πην πνιχπινθα ιεηηνπξγηθά πξνβιήκαηα (Certo C. S., 2000: 35; Montana P. J. et al., 1993: 45). Οη εθαξκνγέο απηέο νδήγεζαλ ζηελ αλάπηπμε ηεο επηρεηξεζηαθήο έξεπλαο, ε νπνία κέζσ καζεκαηηθψλ ππνδεηγκάησλ θαη κνληέισλ απεηθνλίδεη ηε ιχζε ησλ δηνηθεηηθψλ πξνβιεκάησλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, παξνπζηάδεη ηε βέιηηζηε ιχζε ζχλζεησλ πξνβιεκάησλ, αθνχ πξνζδηνξηζηεί εθ ησλ πξνηέξσλ επαθξηβψο ην πξφβιεκα. Σαπηφρξνλα ε ηερλνινγία ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ ζπλέβαιιε ζηελ εμέιημε ηεο πνζνηηθήο ζεσξίαο (Παπαλίθνο Γ. Θ. θ.ά., 1993: 86-87; Montana P. J. et al., 1993: 44-45). Ο von Neummann αλέπηπμε ηε ζεσξία παηγλίσλ ζαλ ηκήκα ηεο δηνηθεηηθήο επηζηήκεο, γηα ηε ιήςε νξζνινγηθψλ απνθάζεσλ πνπ νδεγνχλ ζηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ νθέινπο κηαο επηρείξεζεο. Ο von Neumann ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ Oscar Mongerstern, δεκνζίεπζε έλα βηβιίν κε ηίηιν «Θεσξία Παηγλίσλ θαη Οηθνλνκηθή πκπεξηθνξά» (1944), ην νπνίν πξνζέιθπζε ηελ πξνζνρή ηνπ Ακεξηθαληθνχ ζηξαηνχ. Ζ ζπλεηζθνξά θαη ησλ δχν 52

54 ήηαλ ζεκαληηθή ηφζν ζηηο νηθνλνκηθέο φζν θαη ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο, θαζψο ην έξγν ηνπο απνηέιεζε ηελ πξψηε ζπζηεκαηηθή κειέηε ηεο ζεσξίαο ησλ πξνζδνθηψλ θαη ηεο πξνζδνθψκελεο σθειηκφηεηαο (Stokman F. N., 2001: 10516; Guerraggio A. et al., 2004: 72; Smith J. E. et al., 2004 : ζει. 562 θαη ). Ο von Neumann αζρνιήζεθε κε ηα εθαξκνζκέλα καζεκαηηθά, ηελ αεξνδπλακηθή, ηε θπζηθή θαη ηνπο ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο. Αλέπηπμε ηελ θβαληηθή ζεσξία, ηε ζηαηηζηηθή επηζηήκε θαη ηε ζεσξία παηγλίσλ (Stokman F. N., 2001: 10515; Guerraggio A. et al., 2004: 71). Ζ ζεσξία παηγλίσλ ζεσξείηαη ηκήκα ηεο ζεσξίαο ιήςεο απνθάζεσλ, φπνπ ζπκκεηέρνπλ πάλσ απφ 1 άηνκα γηα ηε ιήςε κηαο νξζνινγηζηηθήο απφθαζεο. Βαζίδεηαη ζηε ινγηθή φηη έλα άηνκν απνθαζίδεη λα ελεξγήζεη πξνο φθειφο ηνπ, ππνζέηνληαο φηη ν αληίπαιφο ηνπ αλαιχεη ηε ζηξαηεγηθή ηνπ πξψηνπ παίθηε θαη ελεξγεί πξνο ην ζπκθέξνλ ηνπ (Samuelson P. A. et al., 2000: 500). Γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ζεσξίαο βαζίζηεθε ζηε κειέηε παηγλίσλ ζηξαηεγηθήο φπσο ην ζθάθη, ην πφθεξ, ην κπξηηδ, θ.ι.π. (Stokman F. N., 2001: 10516). Καηά ηνλ von Neumann, πξέπεη λα εξεπλεζνχλ νη επηδξάζεηο ηνπ ελφο παίθηε πάλσ ζηνλ άιινλ, ζπλέπεηα ηνπ γεγνλφηνο (ηππηθφ ζε φια ηα θνηλσληθά ζπκβάληα), φηη θάζε παίθηεο επεξεάδεη ηα απνηειέζκαηα φισλ ησλ άιισλ παηθηψλ, αθφκε θη αλ ελδηαθέξεηαη κφλν γηα ην δηθφ ηνπ ζπκθέξνλ (Guerraggio A. et al., 2004: 72). Σν έξγν ηνπ εζηηάδεηαη ζηα παίγληα ζηαζεξνχ αζξνίζκαηνο, φπνπ ην άζξνηζκα ησλ εθβάζεσλ ησλ παηθηψλ, είλαη ζηαζεξφ γηα φια ηα απνηειέζκαηα. Πην ζπγθεθξηκέλα, φζν πην πνιχ θεξδίδεη έλαο παίθηεο ηφζν ιηγφηεξν θεξδίδεη ν άιινο ή δηαθνξεηηθά, ηφζν πεξηζζφηεξν ράλεη. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε ηα ζπκθέξνληα ησλ δχν παηθηψλ είλαη εληειψο αληίζεηα. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ν von Neumann, αλέπηπμε κηα ζεσξία ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο, ε νπνία βαζίζηεθε ζηε ζεσξία ηνπ παηγλίνπ ζηαζεξνχ αζξνίζκαηνο γηα 2 άηνκα (Stokman F. N., 2001: 10516; Crawford V. P., 2002: 378). Αθφκε, εηζήγαγε ηα παίγληα ζπκκαρηψλ, ζηα νπνία ζπκκεηέρνπλ n-άηνκα. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε νη παίθηεο έρνπλ πιήξε γλψζε ηεο δνκήο ηνπ παηγλίνπ, γλσξίδνπλ δειαδή φιεο ηηο παξακέηξνπο θαη ηηο εθβάζεηο ησλ άιισλ παηθηψλ. Δπνκέλσο, θάπνηνη απφ ηνπο παίθηεο κπνξεί λα ζρεκαηίζνπλ ζπκκαρίεο θαη λα 53

55 ζπληνλίζνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα κεγηζηνπνηήζνπλ ην φθειφο ηνπο (Lewis A. A. et al., 1988:146; Stokman F. N., 2001: 10516; Samuelson P. A. et al., 2000: 505). Ζ αμία ελφο ζπλαζπηζκνχ-ζπκκαρίαο είλαη κνλαδηθή, ζε έλα παίγλην κεδεληθνχ αζξνίζκαηνο γηα 2 άηνκα. Ζ ζπκκαρία θξίλεηαη απαξαίηεηε φηαλ ε δξάζε ηνπ θάζε παίθηε δελ πξνζδίδεη θαλέλα φθεινο θαη φηαλ ηα νθέιε πνπ ζα πξνθχςνπλ απφ ηε ζπκκαρία είλαη πνιχ πεξηζζφηεξα απφ φηη αλ δξνχζε ν θαζέλαο μερσξηζηά (Lewis A. A. et al., 1988: 146). ηελ πεξίπησζε ησλ n-παηθηψλ, αλ ζρεκαηηζηεί ζπκκαρία κεηαμχ θάπνησλ ζπκκεηερφλησλ, ηφηε, νη ελαπνκείλαληεο παίθηεο πξέπεη λα ζρεκαηίζνπλ θη εθείλνη κηα ζπκκαρία, πξνθεηκέλνπ λα έρνπλ ζπκθέξνλ. Δάλ ην παίγλην γηα n άηνκα είλαη ζηαζεξνχ αζξνίζκαηνο, ηφηε ην παίγλην κεηαμχ ησλ δχν ζπκκαρηψλ αλάγεηαη ζε παίγλην ζηαζεξνχ αζξνίζκαηνο γηα 2 άηνκα (Stokman F. N., 2001: 10516). ηελ πεξίπησζε κε ζηαζεξνχ αζξνίζκαηνο, θαηά ηνπο von Neumann & Mongersten, πξνζηίζεηαη έλαο «αλφεηνο» παίθηεο, ηνπ νπνίνπ νη λίθεο ή νη ήηηεο ζε θάζε απνηέιεζκα αληηζηαζκίδεη ηηο δηαθνξέο δηακνξθψλνληαο θαη πάιη ην παίγλην ζε ζηαζεξφ. Με απηφ ηνλ ηξφπν ε ζεσξία ηνπ παηγλίνπ «ζπκκαρίαο ή ζπλαζπηζκνχ» γηα n άηνκα ειαρηζηνπνηείηαη ζε έλα παίγλην εληειψο αληίζεησλ ελδηαθεξφλησλ ζπκθεξφλησλ (Stokman F. N., 2001: 10516). Σν 1928 ν von Neumann απέδεημε ην ζεψξεκα minimax, ην νπνίν ππήξμε θαη ην κεγαιχηεξν επίηεπγκά ηνπ φζνλ αθνξά ζηε ζεσξία παηγλίσλ. Ζ ζεσξία minimax εθθξάδεη ην «ζελάξην ηεο ρεηξφηεξεο πεξίπησζεο» (Crawford V. P., 2002: ; Stokman F. N., 2001: 10516; Guerraggio A. et al., 2004: 72), ην νπνίν βαζίδεηαη ζηε ινγηθή φηη ν παίθηεο ιακβάλεη απνθάζεηο κε ζηφρν ηελ έθβαζε ηνπ ρεηξφηεξνπ πηζαλνχ απνηειέζκαηνο γηα ηνλ αληίπαιφ ηνπ. χκθσλα κε απηφ ην ζεψξεκα, γηα θάζε παίγλην 2 παηθηψλ ζηαζεξνχ αζξνίζκαηνο ππάξρεη πιήζνο ζηξαηεγηθψλ (γηα θάζε παίθηε) θαη δηαζέηεη κία ιχζε, ε νπνία απνξξέεη απφ ηελ επηινγή κηαο ζηξαηεγηθήο θαζαξήο ή κηθηήο απφ πιεπξάο ηνπ παίθηε (Stokman F. N., 2001: 10516; Guerraggio A. et al., 2004: 72). Καζαξή ζηξαηεγηθή είλαη ε πηνζέηεζε ελφο ζρεδίνπ ψζηε λα δηαδξακαηηζηεί κηα ζπγθεθξηκέλε θίλεζε, ε νπνία αληαπνθξίλεηαη ζηνπο θαλφλεο ηνπ παηγλίνπ 54

56 ιακβάλνληαο ππφςε φιεο ηηο πηζαλέο θηλήζεηο πνπ κπνξεί λα εθδεισζνχλ ζηε ξνή ηνπ παηγλίνπ. Ζ κηθηή ζηξαηεγηθή απνηειεί κίγκα πηζαλνηήησλ απφ θαζαξέο ζηξαηεγηθέο (Stokman F. N., 2001: 10516). Κπξίαξρε ζηξαηεγηθή ππάξρεη φηαλ έλαο παίθηεο έρεη κηα θαιχηεξε ζηξαηεγηθή αλεμάξηεηα απφ ηε ζηξαηεγηθή πνπ ζα αθνινπζήζεη ν άιινο παίθηεο (Samuelson P. A. et al., 2000: 500). ε ζρέζε κε φια απηά ηα παίγληα πνπ εηζήγαγε ν von Neumann, ππνζηήξημε πσο ππάξρεη κηα ραξαθηεξηζηηθή ιεηηνπξγία πάλσ ζηελ νπνία βαζίδεηαη ε ζπκπεξηθνξά θάζε παίθηε. Ζ ραξαθηεξηζηηθή απηή ιεηηνπξγία είλαη ε νξζνινγηθή ιήςε απφθαζεο κέζσ ηελ πξνζδνθψκελεο σθειηκφηεηαο ησλ παηθηψλ (Smith J. E. et al., 2004: 561). Μειέηεζε ηε ζπκπεξηθνξά απηή θαη πξνζπάζεζε λα πξνζδηνξίζεη θάπνηα ζεσξία ηζνξξνπίαο (Lewis A. A. et al., 1988: 146). Με βάζε ην θιαζζηθφ αμίσκα, ν πξνζδηνξηζκφο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ κπνξεί λα επηηεπρζεί αλ αληηκεησπηζηνχλ νη ζπκκαρίεο σο απνηειέζκαηα, βάζεη ησλ νπνίσλ ζα αληηιεθζνχλ ηηο πξνηηκήζεηο ησλ παηθηψλ ζε ζρέζε κε ην κίγκα ησλ πηζαλψλ ζπκκαρηψλ (Lewis A. A. et al., 1988: 146). Δάλ εμαθξηβσζνχλ ζπγθεθξηκέλα αμηψκαηα, ηφηε πθίζηαηαη κηα ιεηηνπξγία ρξεζηκφηεηαοσθειηκφηεηαο ε νπνία φηαλ πεξηνξηζηεί ζε θαζαξνχο ζπλαζπηζκνχο-ζπκκαρίεο, απνηειεί κηα ραξαθηεξηζηηθή ιεηηνπξγία. Δπνκέλσο, ν πξνζδηνξηζκφο ηεο ραξαθηεξηζηηθήο ιεηηνπξγίαο νδεγεί ζε θαζαξά παίγληα. Οη von Neumann θαη Mongerstern αζρνιήζεθαλ επίζεο, κε ηελ αλάιπζε ησλ παηγλίσλ κε ζηαζεξνχ αζξνίζκαηνο (Stokman F. N., 2001: 10516). Σα απνηειέζκαηα ησλ πξψησλ πεηξακάησλ ήηαλ απνγνεηεπηηθά, θαζψο δελ κπνξνχζαλ λα επηβεβαηψζνπλ ζπζηεκαηηθά ηηο πξνβιεπφκελεο θηλήζεηο ηεο ζεσξίαο παηγλίσλ βαζηδφκελνη ζηελ αξρή ηεο ζεσξίαο minimax (Stokman F. N., 2001: 10517). Γχν ρξφληα κεηά ην ζάλαην ηνπ von Neumann, έγηλαλ ζπζηεκαηηθά, πεηξάκαηα παηγλίσλ, πνπ μεθίλεζαλ απφ ηηο ΖΠΑ θαη δηαδφζεθαλ παγθνζκίσο. Ο von Neumann έδσζε λέα πλνή ζηελ ηδέα ηνπ «νξζνινγηζηηθνχ ππνδείγκαηνο», ην νπνίν αλαδεηνχζε λα ειαρηζηνπνηήζεη φιεο ηηο πηπρέο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο γηα ηελ θαηάθηεζε πξνζσπηθνχ νθέινπο θαη ηηο κνξθέο ηεο «νξζνινγηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο» ζε κηα αλάιπζε θφζηνπο-νθέινπο (Stokman F. N., 2001: 10517). Γειαδή, νη ιήπηεο απνθάζεσλ, ιάκβαλαλ απνθάζεηο πξνθεηκέλνπ λα κεγηζηνπνηήζνπλ ηελ αλακελφκελε σθειηκφηεηά ηνπο. Σν κνληέιν απηφ ην νπνίν αλέπηπμαλ νη von 55

57 Neumann θαη Morgenstern, είλαη γλσζηφ ζήκεξα σο κνληέιν ηεο πξνζδνθψκελεο σθειηκφηεηαο (expected utility (EU) model) (Smith J. E. et al., 2004: 562). Ο von Neumann αλέπηπμε ηε ζεσξία ηνπ κεδεληθνχ αζξνίζκαηνο κε δχν παίθηεο. Με βάζε απηή ηε ζεσξία πξφηεηλε ηε γελίθεπζε ηνπ παηγλίνπ κε κεδεληθνχ αζξνίζκαηνο γηα n αξηζκφ αηφκσλ. Δπίζεο έζεζε ην πξφηππν ηεο ζεσξεηηθήο αλάιπζεο ηνπ παηγλίνπ (Crawford V. P., 2002: ). Έλα παίγλην πξνζδηνξίδεηαη απφ ηνπο ιήπηεο απνθάζεσλ πνπ νλνκάδνληαη θαη παίθηεο, ηηο απνθάζεηο πνπ πξέπεη λα πάξνπλ θαη ηηο πιεξνθνξίεο ηνπο, ην πψο νη απνθάζεηο ηνπο ζα επεξεάζνπλ ηελ έθβαζε ηνπ απνηειέζκαηνο θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηνπο ζε ζρέζε κε ην απνηέιεζκα, νη νπνίεο παξνπζηάδνληαη σο ιεηηνπξγίεο σθειηκφηεηαο ή έθβαζεο. Οη απνθάζεηο ελφο παίθηε θαζνδεγνχληαη απφ κηα ζηξαηεγηθή, δειαδή έλα νινθιεξσκέλν ζρέδην κε πηζαλέο θηλήζεηο πνπ πξφθεηηαη λα πξαγκαηνπνηήζεη ν παίθηεο. Ζ ζηξαηεγηθή ηνπ θαζελφο δελ είλαη γλσζηή ζηνπο ππφινηπνπο παίθηεο, αιιά θαζέλαο ηνπο αθνινπζεί ηε ζηξαηεγηθή πνπ ζα έρεη ηα επλντθφηεξα απνηειέζκαηα γηα απηφ ην παίγλην. Οη παίθηεο απνθαζίδνπλ βάζεη νξζνινγηζηηθήο ηθαλφηεηαο. Κάζε παίθηεο έρεη θαζνξηζκέλν ζχλνιν θαζαξψλ (κε ηπραίσλ) ζηξαηεγηθψλ θαη κηθηψλ (ηπραίσλ) ζηξαηεγηθψλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζεη (φπ.π: 378). ηα παίγληα ε κεγηζηνπνίεζε ηνπ απνηειέζκαηνο είλαη ακθίβνιε, γηαηί ε κεγηζηνπνίεζε νθέινπο απφ ρξήζε κηαο ζηξαηεγηθήο ηνπ ελφο παίθηε εμαξηάηαη απφ ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ (ή ζα ρξεζηκνπνηήζνπλ) νη άιινη παίθηεο. Ζ ζεσξία ησλ von Neumann θαη Morgenstern επεξέαζε έλα θχκα επηζηεκφλσλ φπσο ηνλ Nash, ν νπνίνο επέθηεηλε ηε ζεσξία ηνπο θαη πξφηεηλε κηα ελαιιαθηηθή γελίθεπζε ηεο αλάιπζεο παηγλίσλ κε κεδεληθνχ αζξνίζκαηνο γηα n αξηζκφ αηφκσλ, ηελ νπνία νλφκαζε ηζνξξνπία θαηά Nash (φπ.π: 378). Ζ ηζνξξνπία θαηά Nash παξνπζηάδεη κηα ηζνξξνπία φπνπ θαλέλαο παίθηεο δελ κπνξεί λα βειηηψζεη ηα νθέιε ηνπ, κε δεδνκέλε ηε ζηξαηεγηθή ηνπ άιινπ παίθηε (Samuelson P. A. et al., 2000: 503) θαη απνηειεί ην ζεκέιην ηεο ζχγρξνλεο κε ζπλεξγαηηθήο ζεσξίαο παηγλίσλ (Crawford V. P., 2002: 378). 56

58 2.15 Herbert Simon αλάπηπμε κνληέισλ γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ κέζσ ηεο ζεσξίαο παηγλίσλ Ο Herbert Simon ( ), μεθίλεζε ηελ εξεπλεηηθή ηνπ θαξηέξα κε ηελ θαηαλφεζε ηεο αλζξψπηλεο ιήςεο απνθάζεσλ θαη ηηο δηαδηθαζίεο επίιπζεο πξνβιεκάησλ (Swart Wilson 1981, p. 383, παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηεο Sent E. M., 2004: 306; Εεπγαξίδεο., 1978: 217; Υαηδεπαληειή Π., 1999: 19). Κέξδηζε ην βξαβείν Νφκπει ην 1978 ζηελ Οηθνλνκηθή επηζηήκε (Sent E. M., 2004: 313). Σν ελδηαθέξνλ ηνπ επηθεληξψζεθε ζηε δηαδηθαζία ηεο ιήςεο απνθάζεσλ θαη ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ δηνηθεηηθψλ πξνβιεκάησλ, κε ρξήζε καζεκαηηθψλ κνληέισλ θαη ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ, φπνπ απψηεξνο ζηφρνο ηνπ ήηαλ ε πξνζνκνίσζε ηνπ αλζξψπηλνπ ηξφπνπ ζθέςεο (Sent E. M., 2004: 305; Εεπγαξίδεο., 1978: 217; Montana P. J. et al., 1993: 45). Μέζσ εθηεηακέλεο έξεπλαο, ν Simon αλαθάιπςε φηη ε ζεσξία παηγλίσλ απαηηνχζε πεξαηηέξσ ινγηθή εμήγεζε. Δπηπιένλ ζεψξεζε εμίζνπ ζεκαληηθή ηελ αλάπηπμε δπλακηθψλ κνληέισλ (Sent E. M., 2004: 306), αζθψληαο θξηηηθή ζηε ζεσξία ησλ von Neumann θαη Morgenstern. Βαζηθή ζπλεηζθνξά ηνπ Simon ήηαλ ε ζεσξία ηεο πεπεξαζκέλεο ινγηθήο (bounded rationality). χκθσλα κε ηελ νπνία ν άλζξσπνο δελ είλαη δπλαηφλ λα γλσξίδεη φιεο ηηο πηζαλέο ιχζεηο, επνκέλσο έρεη λα επηιέμεη αλάκεζα ζηηο αξθεηά ηθαλνπνηεηηθέο ελαιιαθηηθέο. Άξα ν άλζξσπνο δελ είλαη απφιπηα ινγηθφ νλ, αιιά νλ πνπ δηαζέηεη πεπεξαζκέλε ινγηθή. Γειαδή, ζα πξνζπαζήζεη λα πξνζεγγίζεη φζν δπλαηφλ γίλεηαη ηε ινγηθή (Εεπγαξίδεο., 1978: 218). Ζ έλλνηα ηεο πεπεξαζκέλεο ινγηθήο αληηθαηνπηξίδεηαη επίζεο ζην έξγν ηεο ζηνρνζεζίαο ησλ κάλαηδεξ θαη ζηελ αλάπηπμε ελαιιαθηηθψλ γηα επίηεπμε ησλ ζηφρσλ κε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν (Sent E. M., 2004: 309; Εεπγαξίδεο., 1978: 219). ηε κειέηε ηνπ δηαπίζησζε φηη νη κάλαηδεξ ζπάληα δηαζέηνπλ φιεο ηηο πιεξνθνξίεο πξνθεηκέλνπ λα ιάβνπλ ηελ θαιχηεξε απφθαζε. Οπφηε ιακβάλνπλ εθείλεο ηηο απνθάζεηο πνπ νδεγνχλ ζε ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα (Montana P. J. et al., 1993: 45). Απηή ε ηδέα πνπ εμέθξαζε νλνκάδεηαη κχζνο ηθαλνπνίεζεο (satisficing) θαη έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε κε ηνλ παξαδνζηαθφ κάλαηδεξ, πνπ ζα αθνινπζνχζε ηελ πεπαηεηκέλε, ή αιιηψο ηνλ εκπεηξηθφ θαλφλα (rule of thumb), πξνθεηκέλνπ λα επηιέμεη εθείλεο ηηο ιχζεηο πνπ βάζεη ηεο εκπεηξίαο ηνπ ζα ηθαλνπνηνχζαλ ηνπο ζηφρνπο κε ηηο ιηγφηεξεο επηπινθέο (Sent E. M., 2004: 309). 57

59 Ο Simon εθάξκνζε ηηο ζεσξίεο ηνπ θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ ζηε ιήςε απνθάζεσλ ζε νξγαληζκνχο, ζηα ζπζηήκαηα θαη ζηηο ηερληθέο ηνπ ζρεδηαζκνχ, ηνπ πξνυπνινγηζκνχ θαη ηνπ ειέγρνπ, ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη ζηηο επηρεηξήζεηο θαη ηνπο δεκφζηνπο νξγαληζκνχο (φπ.π: 309). Πην ζπγθεθξηκέλα, αλέδεημε ηελ αλαγθαηφηεηα γηα ζέζπηζε θηλήηξσλ γηα ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ ηφζν ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ φζν θαη ζηα θέξδε ηεο επηρείξεζεο (Υνιέβαο Γ. Κ., 1995: 208). Αθφκε, άζθεζε απζηεξή θξηηηθή ζηηο ηέζζεξηο βαζηθέο λενθιαζζηθέο ππνζέζεηο πνπ ζεσξνχληαλ βαζηθά αμηψκαηα ηνπ νξζνινγηζκνχ (rationality postulate). Οη ηέζζεξηο αξρέο ησλ λενθιαζζηθψλ ήηαλ, πξψηνλ φηη θάζε νηθνλνκηθφο παξάγνληαο-ζπληειεζηήο έρεη κηα θαιά πξνζδηνξηζκέλε ρξεζηκφηεηα ή ιεηηνπξγία θέξδνπο. Γεχηεξνλ, φιεο νη ελαιιαθηηθέο ζηξαηεγηθέο ήηαλ γλσζηέο πξνο ηνλ ιήπηε ησλ απνθάζεσλ. Σξίηνλ, νη λενθιαζζηθνί ππέζεηαλ φηη φιεο νη ζπλέπεηεο πνπ αθνινπζνχλ θάζε κηα απφ απηέο ηηο ζηξαηεγηθέο κπνξνχλ λα πξνζδηνξηζηνχλ κε βεβαηφηεηα (Sent E. M., 2004: 313). Σέινο, ε ζπγθξηηηθή αμηνιφγεζε απηψλ ησλ ζπλφισλ ησλ ζπλεπεηψλ, ππνηίζεηαη ζα νδεγνχζαλ ζε κηα παγθφζκηα επηζπκία κεγηζηνπνίεζεο ηεο πξνζδνθψκελεο ρξεζηκφηεηαο ή ηνπ πξνζδνθψκελνπ θέξδνπο (Εεπγαξίδεο., 1978: 218). Γηα ηνλ Simon απηέο νη ηέζζεξηο ππνζέζεηο ζπγθξνχνληαλ κε ηελ πεπνίζεζε φηη ππήξραλ εμσηεξηθνί θνηλσληθνί πεξηνξηζκνί θαη εζσηεξηθνί γλσζηηθνί πεξηνξηζκνί ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Πάλσ ζε απηνχο ηνπο πεξηνξηζκνχο βάζηζε ηηο ππνζέζεηο ηεο ζεσξίαο ηνπ, ηεο πεπεξαζκέλεο ινγηθήο (Sent E. M., 2004: 313). Ζ έλλνηα ηεο πεπεξαζκέλεο ινγηθήο (bounded rationality) ππνζέηεη πξψηνλ, φηη απηνί πνπ ιακβάλνπλ ηηο απνθάζεηο έξρνληαη αληηκέησπνη κε ηελ αλάγθε βειηηζηνπνίεζεο πνιιψλ (θαη κεξηθέο θνξέο) αληηθξνπφκελσλ ζηφρσλ. Γεχηεξνλ, αληί ηεο ππφζεζεο ελφο ζηαζεξνχ ζπλφινπ ελαιιαθηηθψλ κεηαμχ ησλ νπνίσλ ζα επηιέμεη ν ιήπηεο ηεο απφθαζεο, ην πξφγξακκα νξηαθνχ νξζνινγηζκνχ ηνπ Simon πξνυπνζέηεη γελίθεπζε ησλ ελαιιαθηηθψλ. Ο Simon πίζηεπε φηη θάησ απφ ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηζηάζεηο, δελ είλαη ινγηθφ λα κηιάκε γηα αλαδήηεζε φισλ ησλ ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ. Σξίηνλ, ππνζηήξημε φηη ηα άηνκα αληηκεηψπηδαλ δπζθνιία ζην λα ζθεθηνχλ πξσηφηππεο ιχζεηο ζηα πξνβιήκαηά ηνπο (φπ.π: 313). Ζ αβεβαηφηεηα ζε ζρέζε κε ηελ αμηνιφγεζε ησλ ησξηλψλ θαη κειινληηθψλ ζπλεπεηψλ ησλ επηκέξνπο 58

60 ελαιιαθηηθψλ ζηξαηεγηθψλ, νδήγεζαλ ηνλ Simon ζην ζπκπέξαζκα φηη ην κπαιφ ζθεθηφηαλ παξφκνηεο ιχζεηο γηα πξνβιήκαηα παληφο είδνπο. Δπηπξνζζέησο, ε ζεσξία ηεο πεπεξαζκέλεο ινγηθήο πξνυπέζεηε ηελ χπαξμε κηαο ηθαλνπνηεηηθήο ζηξαηεγηθήο. Πξνζπαζνχζε λα εμαθξηβψζεη δηαδηθαζίεο γηα ηελ επηινγή εθείλεο ηεο ζηξαηεγηθήο πνπ ζα ήηαλ ε απινχζηεξε, ππνζηεξίδνληαο φηη ηα άηνκα ζα δηάιεγαλ ηελ πξψηε επηινγή πνπ ζα αληηζηνηρνχζε ζε έλα πξνθαζνξηζκέλν απνδεθηφ θξηηήξην πνπ ζα είραλ ζέζεη εθ ησλ πξνηέξσλ (φπ.π: 313). πκπεξαζκαηηθά, ν Simon ζπλέβαιιε ζηε ζεσξία παηγλίσλ επηρεηξψληαο λα εμαιείςεη θάπνηα πξνβιήκαηα απφ ηε ζεσξία πνπ είραλ αλαπηχμεη νη von Neumann & Morgenstern (φπ.π: 314). Πξνζπάζεζε λα δεκηνπξγήζεη κνληέια κε πεξηγξαθηθή ηθαλφηεηα θαη δπλαηφηεηα πξφβιεςεο ησλ απνθάζεσλ (descriptive and predictive power) Yoichi Ueno θαη Ηαπσληθή απνηειεζκαηηθόηεηα Σν επηζηεκνληθφ κάλαηδκελη γλσζηφ σο Σευινξηζκφο, ππήξμε πεγή έκπλεπζεο αιιά θαη αληηθείκελν έξηδαο κεηαμχ ησλ επηρεηξεκαηηψλ, γξαθεηνθξαηψλ θαη δηαλννπκέλσλ ζε φιν ηνλ θφζκν (Tsutsui M. W., 2001: 441). Ζ θηινζνθία θαη νη ηερληθέο ηνπ Σευινξηζκνχ επηθεληξψλνληαλ ζηελ αλαδήηεζε απνηειεζκαηηθψλ κεζφδσλ θαηά ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία (φπ.π: : ) θαη ζρεκάηηζαλ ηε βάζε γηα ηε ζχγρξνλε δηνηθεηηθή ζθέςε ζηελ Δπξψπε θαη ζηελ Ακεξηθή. Σν έξγν ηνπ Ueno αλάγεηαη ζηελ πξνζαξκνγή ησλ αξρψλ ηνπ Tευινξηζκνχ ζηηο Ηαπσληθέο ζπλζήθεο θαη παξαδφζεηο (φπ.π: : 465). Γη απηφ ην ιφγν, ππήξμε ζεκαληηθή θηγνχξα ζηε δηακφξθσζε ηεο ζεσξίαο ηεο δηνίθεζεο, ζηελ Ηαπσλία ηνπ εηθνζηνχ αηψλα (φπ.π:: 467). Ο Yoichi Ueno ( ) ππήξμε ππνζηεξηθηήο ησλ ηδεψλ ηνπ Taylor. Γηα πάλσ απφ 40 ρξφληα αζρνιήζεθε κε ηε δεκνζίεπζε θαη κεηάθξαζε ηνπ έξγνπ ηνπ Taylor θαη ηνπ επηζηεκνληθνχ κάλαηδκελη ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχζαλ ζηελ επηρεηξεκαηηθή δηνίθεζε, ζηε βηνκεραληθή ςπρνινγία θαη ζηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε (Tsutsui M. W., 2001: 443; Wren D. A. et al., 2003: 243). Γη απηφ ζεσξείηαη θαη παηέξαο ηνπ θηλήκαηνο ηεο Ηαπσληθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο (noritsu undo) (Tsutsui M. W., 2001: 443). Τπνζηήξηδε αθφκε, φηη νη αξρέο ηνπ Taylor έπξεπε λα 59

61 δηακνξθσζνχλ θαηάιιεια κε βάζε ηελ αλζξψπηλε δσή έηζη ψζηε λα επεξγεηεζνχλ φινη νη άλζξσπνη ηνπ θφζκνπ (φπ.π: 462). Δπηρείξεζε λα εθαξκφζεη ηηο ηερληθέο ησλ Gilbreth κε ηε κειέηε ηνπ ρξφλνπ θαη ησλ θηλήζεσλ πνπ είραλ αλαπηχμεη, ζην ρψξν εξγαζίαο ηνπ. Δηζήγαγε «επηζηεκνληθέο» θιίκαθεο κηζζψλ θαη κειέηε ρξφλνπ θαη θηλήζεσλ (φπ.π: 457). Απνηέιεζκα ήηαλ ε βειηίσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ζην 20% (φπ.π:: 446). Ο Ueno έγηλε ηδηαίηεξα γλσζηφο ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1920 κε ην θίλεκα απνηειεζκαηηθφηεηαο πνπ ππνζηήξηδε (φπ.π:: 448). Πην ζπγθεθξηκέλα, ην έξγν ηνπ επηθεληξσλφηαλ ζηελ αλαδήηεζε επαχμεζεο ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ζηε δηνίθεζε ησλ επηρεηξήζεσλ αιιά θαη ζε φιεο ηηο πηπρέο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο θαη ηηο θνηλσληθέο ζπλαλαζηξνθέο (φπ.π:: 448). Ζ αλαδήηεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαηά ηνλ Ueno, ήηαλ έλαο ηξφπνο δσήο. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα φπσο ηελ εθιάκβαλε, απνηεινχζε κηα εζηθή θαη θνηλσληθή αμία (φπ.π:: 458). Σε ζεσξνχζε σο κηα θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο θαη αξκνλίαο (φπ.π:: 459) θαζψο θαη ηζνξξνπίαο ησλ κέζσλ κε ηνπο ζθνπνχο. Ζ κειέηε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ζηφρεπε ζηνλ εληνπηζκφ θαη ειαρηζηνπνίεζε ησλ δαπαλψλ, ζηε κείσζε ησλ πεξηηηψλ θηλήζεσλ θαη ζηελ επίηεπμε αλζξψπηλεο επδαηκνλίαο ζηε δσή. Ζ έλλνηα ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ππφ ην πξίζκα ηνπ Ueno είρε εζηθφ θαη ζξεζθεπηηθφ ραξαθηήξα. Αξρηθά ε απνηειεζκαηηθφηεηα έπξεπε λα μεθηλήζεη ζε αηνκηθφ επίπεδν (φπ.π:: 460). Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ αηφκνπ επηηπγραλφηαλ κέζα απφ ηελ πηνζέηεζε αξρψλ θαη θαλφλσλ εκπλεπζκέλσλ απφ ην Εελ. Οη θαλφλεο απηνί πξνέηξεπαλ ην άηνκν λα επηιέγεη ηηο θαηάιιειεο ηξνθέο, ηελ θαηάιιειε ζηάζε, λα θαιιηεξγεί ηε ζσζηή πίζηε, λα δηαρεηξίδεηαη ηηο θαηάιιειεο δηδαρέο, λα ρξεζηκνπνηεί ζσζηέο ιέμεηο θαη ραξαθηήξεο (moji) θαη λα ζέηεη φια απηά ηα επηηεχγκαηα ζε θνηλή εθδήισζεεπίδεημε. Καηά ηνλ Ueno νη ζηφρνη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη αξκνλίαο δελ κπνξνχζαλ λα επηηεπρζνχλ ζε κηα νηθνλνκία ειεχζεξεο αγνξάο. Καηά ηελ άπνςή ηνπ, ε Κπβέξλεζε ζα έπξεπε λα παίμεη ην ξφιν ηνπ ηζνξξνπηζηή (φπ.π:: 461). Αθφκε ζεσξνχζε φηη νη εγέηεο είλαη εθείλνη πνπ ππεξέρνπλ ζε ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο. Δπνκέλσο είλαη θαηάιιεια εμνπιηζκέλνη, ψζηε λα αληηιεθζνχλ θαη λα εξκελεχζνπλ ηηο πξνζηαγέο ηεο «επηζηεκνληθήο» απνηειεζκαηηθφηεηαο (φπ.π:: 464). 60

62 Ζ βαζηθή ζπλεηζθνξά ηνπ Ueno ήηαλ ε δηακφξθσζε ησλ επηζηεκνληθψλ αξρψλ ηνπ κάλαηδκελη ζε θαλφλεο πνπ κπνξνχζαλ λα πηνζεηεζνχλ απφ ην θνηλφ ηεο Ηαπσλίαο. Ζ πιεξνθφξεζε ηνπ θνηλνχ θαη ησλ κάλαηδεξ ζε ζρέζε κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα, απνηεινχζε βαζηθφ ζηφρν ηνπ έξγνπ ηνπ, γη απηφ ην ιφγν δηεμήγαγε εηδηθά ζεκηλάξηα γηα ηνπο κάλαηδεξ (φπ.π:: ). Παξφηη ζαχκαδε ην έξγν ηνπ Taylor, ην νπνίν αθνξνχζε ζηε βηνκεραληθή αξκνλία, επεκεξία θαη απνηειεζκαηηθφηεηα (φπ.π:: ), ν ίδηνο αλαγλσξίδεη ηε ζεκαζία ηνπ αλζξψπηλνπ παξάγνληα ζην ρψξν εξγαζίαο θαη ησλ κεζφδσλ αλάπηπμήο ηνπ (φπ.π:: 453). Δπεξεαδφκελνο απφ ηηο απφςεηο ηνπ Taylor, δηαηχπσζε ηηο δηθέο ηνπ ηδέεο πνπ ζρεηίδνληαλ κε ηελ επίηεπμε πξνφδνπ ηνπ νξγαληζκνχ, ηε ζπλεξγαζία ησλ κειψλ ηνπ νξγαληζκνχ κε ρξήζε ηεο ελφηεηαο ηνπ ζθνπνχ θαζψο θαη ηελ επίηεπμε αξκνλίαο κεηαμχ κάλαηδεξ θαη εξγαδνκέλσλ. Αθφκε πξφηεηλε ηελ εθπαίδεπζε σο κέζν επίηεπμεο ζπλεξγαζίαο. Σέινο ηα εξγαηηθά ζσκαηεία δελ είραλ ζέζε ζηνπο ηδεαηνχο νξγαληζκνχο ηνπ (φπ.π:: 457) Taiichi Ohno θαη ιηηή παξαγσγή Οη ξίδεο ηεο ιηηήο παξαγσγήο βξίζθνληαη ζην ζχζηεκα παξαγσγήο ηεο Toyota ζηελ Ηαπσλία, ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50 (Dahlgaard J. J. et al., 2006: 272; Andersson et al., 2006: 288; Morris J. et al., 1995: 722). Δλ ηνχηνηο, πξαθηηθέο ιηηήο παξαγσγήο ππάξρνπλ μεθάζαξα ζε θάζε βηνκεραλία (Womack and Jones, 1996 παξαηίζεηαη ζηνπο Shah E. et al., 2003: 143). Ο Taiichi Ohno ( ), ππήξμε έλζεξκνο ππνζηεξηθηήο ηεο ιηηήο παξαγσγήο (lean production) θαη εξγαδφηαλ σο κεραληθφο ζηελ απηνθηλεηνβηνκεραλία ηεο Toyota ζηελ Ηαπσλία. Τηνζέηεζε απηή ηε θηινζνθία, ε νπνία αξγφηεξα έγηλε γλσζηή θαη σο ζχζηεκα παξαγσγήο ηεο Toyota (Udagawa et al., 1995; Womack et al., 1990 παξαηίζεηαη ζηνπο Dahlgaard J. J. et al., 2006: 264; Morris J. et al., 1995: 722). Θεσξνχζε ηελ ιηηή παξαγσγή σο ηνλ θαιχηεξν ηξφπν γηα λα επηηχρνπλ νη άλζξσπνη ηνπο ζηφρνπο ηνπο. χκθσλα κε απηή ηε ζεσξία παξάγνληαη πνηνηηθά πξντφληα ζε επξχηεξε πνηθηιία θαη κε ρακειφηεξν θφζηνο θαζψο επίζεο παξέρεη ζηνπο εξγαδφκελνπο (ζε θάζε επίπεδν) πξνθιεηηθή (challenging) θαη εθπιεξσηηθή (fulfilling) εξγαζία (Hampson I., 1999: 371). 61

63 Με αθεηεξία πέληε βαζηθέο αξρέο ηεο παξαγσγήο κε ιηηφ ηξφπν αλαπηχρζεθαλ 22 πξαθηηθέο. Οη πέληε απηέο αξρέο αθνξνχλ ζηελ θαηαλφεζε ηνπ ηη πξνζδίδεη αμία ζηνπο θαηαλαισηέο (Forza C., 1996: 50; Andersson et al., 2006: 288), ηελ εθηίκεζε ησλ δηαδηθαζηψλ πνπ πξνζζέηνπλ αμία (εθφζνλ δελ πξνζζέηνπλ αμία, ηξνπνπνηνχληαη ή απαιείθνληαη νξηζηηθά απφ ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία), ηελ έκθαζε ζηελ νξγάλσζε ζπλερνχο ξνήο ηεο παξαγσγήο, ηελ απνθπγή δεκηνπξγίαο κεγάινπ φγθνπ απνζεκάησλ θαη ηελ ηειεηφηεηα κε ηε κνξθή ζπλερνχο βειηίσζεο γηα αθαίξεζε φισλ ησλ ζηνηρείσλ πνπ δελ πξνζζέηνπλ αμία. Οη 22 πξαθηηθέο ιηηήο παξαγσγήο ζχκθσλα κε ηνλ McLachlin (1997) είλαη ε απνκάθξπλζε ζπλσζηηζκνχ (Bottleneck removal) θαη ε νκαιφηεηα παξαγσγήο (production smoothing), ε θπςεινεηδήο βηνκεραλία (Cellular manufacturing), ηα αληαγσληζηηθά ζεκεία αλαθνξάο (Competitive benchmarking), ηα ζπλερή πξνγξάκκαηα βειηίσζεο (Continuous improvement programs), ην δηαιεηηνπξγηθφ εξγαηηθφ δπλακηθφ (Cross functional work force), ε κείσζε ησλ ρξφλσλ (Cycle time reductions), ε εζηηαζκέλε παξαγσγή (Focused factory production), ε ζπλερήο ξνή παξαγσγήο (JIT/ continuous flow production), ε κείσζε κεγέζνπο πνζφηεηαο παξαγσγήο (Lot size reductions), ε δηαηήξεζε βειηηζηνπνίεζεο (Maintenance Optimization), νη λέεο δηαδηθαζίεο εμνπιηζκνχ/ ηερλνινγηψλ (New process equipment/ technologies), ν ζρεδηαζκφο θαη πξνγξακκαηηζκφο ζηξαηεγηθψλ (Planning and scheduling strategies), ε πξνιεπηηθή ζπληήξεζε (Preventive maintenance), νη κεηξήζεηο ηθαλνηήησλ δηαδηθαζηψλ (Process capability measurements), ην ζχζηεκα Kanban (Pull system/kanban), ηα πξνγξάκκαηα δηνίθεζεο πνηφηεηαο (Quality management programs), ε γξήγνξε αιιαγή ησλ ηερληθψλ (Quick changeover techniques), ε επαλεπηζθεπή ησλ δηαδηθαζηψλ παξαγσγήο (Reengineered production process), ηα πξνγξάκκαηα βειηίσζεο ηεο αζθάιεηαο (Safety improvement programs), νη απηνθαζνδεγνχκελεο εξγαζηαθέο νκάδεο (Self-directed work teams) θαη ε δηνίθεζε νιηθήο πνηφηεηαο (Total quality management) (McLachlin :1997 παξαηίζεηαη ζηνπο Shah E. et al., 2003: 131). ηε ιηηή παξαγσγή, ρξεζηκνπνηνχληαη φζν δπλαηφλ ιηγφηεξα πιηθά γηα ηελ παξαγσγή, έηζη ψζηε λα απνθεπρζνχλ ηα θφζηε (muda) θαη ηδηαίηεξα ην θφζηνο ησλ απνζεκάησλ (Womack et al. 1990: 13 παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηνπ Hampson I.,1999: 371; Jones O., 1997: 14 ; Dahlgaard J. J. et al., 2006: 267; Andersson et al., 2006: 283; Morris J. et al., 1995: 721). Απηφ ην ζχζηεκα, ππνζηήξηδε ν Ohno, κπνξνχζε λα ζπλδπάζεη απνηειεζκαηηθφηεηα, κε ηαπηφρξνλα βειηησκέλε πνηφηεηα ηεο εξγαζηαθήο 62

64 δσήο (Williams et al., 1992; Unterweger, 1992: 3 παξαηίζεληαη ζην άξζξν ηνπ Hampson I., 1999: 371). Ο Taiichi Ohno επεξεαδφκελνο απφ απηή ηε ζεσξία αλέπηπμε ην ζχζηεκα παξαγσγήο ηεο Toyota (φπνπ θαη εξγαδφηαλ) (Pegels C. C., 2007: 11; Hampson I., 1999: 371). Οη ππνζηεξηθηέο ηνπ ζπζηήκαηνο παξαγσγήο ηεο Toyota εζηηάδνπλ ζηελ ηδέα ηνπ «kaizen» πνπ ζεκαίλεη ζπλερή βειηίσζε (Womack et al., 1990 : 56; Oliver and Wilkinson, 1992: 35; Fucini and Fucini, 1990: 36, Κεθαι. 3 παξαηίζεληαη ζην άξζξν ηνπ Hampson I., 1999: 371). O Imai εηζεγήζεθε πξψηνο ηελ έλλνηα ηνπ kaizen ην 1986, πξνζδηνξίδνληάο ην σο ηε «ζπλερή βειηίσζε εκπιέθνληαο θαζέλα απφ ηα αλψηαηα ζηειέρε ηνπ κάλαηδκελη κέρξη ηνπο εξγαδνκέλνπο» (Imai, 1986; p. xxix, παξαηίζεηαη ζηνπο Recht R. et al., 1998: 7). Με ηνλ φξν βειηίσζε λνείηαη ε αθαίξεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ δελ πξνζζέηνπλ αμία θαη επηθέξνπλ θφζηνο γηα ηελ επηρείξεζε, γλσζηφ σο «muda» ζηα Ηαπσληθά (Womack et al., 1990: 56, Womack et al., 1990: 13 παξαηίζεηαη ζηνπο Dahlgaard J. J. et al., 2006: 266). Ζ κείσζε ηνπ θφζηνπο επηηπγράλεηαη ρξεζηκνπνηψληαο πην ιίγα πιηθά ζε ζρέζε κε ηε καδηθή παξαγσγή, πην ιίγε αλζξψπηλε πξνζπάζεηα-εξγαζία, ιηγφηεξν απνζεθεπηηθφ ρψξν, ιηγφηεξν εμνπιηζκφ, ρσξίο ειαηηψκαηα πξντφληα θαη παξαγσγή πξντφλησλ επξείαο πνηθηιίαο (Forza C., 1996: θαη 44-45). Ζ επηηπρία ηεο έλλνηαο Kaizen βαζίδεηαη ζηελ πηνζέηεζε θάπνησλ αξρψλ ηεο Κνκθνπθηαλήο εζηθήο, ηεο ιηηφηεηαο θαη ηεο επηκνλήο (Recht R. et al., 1998: 9). Ζ ιηηφηεηα είλαη κηα αμία ε νπνία νδεγεί ζηελ αηνκηθή αιιά θαη επηρεηξεκαηηθή νηθνλνκηθή ζπκπεξηθνξά. Μέζσ ηνπ Kaizen επηδηψθεηαη ε κείσζε ηνπ θφζηνπο θαη ε επίηεπμε κεγαιχηεξεο απνηειεζκαηηθφηεηαο (αιιά θαη γεληθφηεξα νη επηζπκεηνί ζθνπνί). Ζ επηκνλή πξνζδηνξίδεηαη σο ε «αληνρή θαη ην πείζκα γηα ηελ επηδίσμε νπνηνλδήπνηε ζηφρσλ» (Hofstede, 1991: 168 παξαηίζεηαη ζηνπο Recht R. et al., 1998: 9). Οη έλλνηεο ηεο ιηηφηεηαο θαη ηεο επηκνλήο είλαη ζπλδεδεκέλεο κε καθξνρξφληα ζρέδηα θαη ζηφρνπο. Οη Ηάπσλεο κάλαηδεξ πηνζέηεζαλ ηελ έλλνηα ηνπ Kaizen κε ζηφρν ηε ζπλερή βειηίσζε αθφκε θαη ζηηο ιεπηνκέξεηεο (Recht R. et al., 1998: 10). Αθφκε, κέζσ ηνπ Kaizen (θαη θαη επέθηαζε κέζσ ηεο παξαγσγήο κε ιηηφ ηξφπν) ελδπλακψλνληαη νη εξγαζηαθέο ζρέζεηο, νη νπνίεο ραξαθηεξίδνληαη απφ εκπηζηνζχλε θαη εηιηθξίλεηα. Γίλεηαη πεξηζζφηεξε βαξχηεηα ζηε ζπιινγηθή απφδνζε θαη ελζαξξχλεηαη ε ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ (φπ.π: 11; Forza C., 1996: 44). Τπάξρεη αιιειεπίδξαζε θαη ζηελή επαθή ησλ εξγαδνκέλσλ κε ηνπο κάλαηδεξ, θαζψο δεηείηαη ηαθηηθά απφ απηνχο λα πξνηείλνπλ ηδέεο (Recht R. et al., 1998: 12). 63

65 πκπεξαζκαηηθά, ε έλλνηα ηνπ Kaizen πξεζβεχεη ην «κεδεληθφ θφζηνο», θαζψο επίζεο ην αλζξψπηλν δπλακηθφ θαη ν εμνπιηζκφο θξίλεηαη απαξαίηεην λα βειηηψλνληαη ζηαδηαθά, κε ζθνπφ ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο (Recht R. et al., 1998: 17). Κφζηνο ή δαπάλε ζεσξείηαη νηηδήπνηε απμάλεη ην θφζηνο ηνπ πξντφληνο ρσξίο λα πξνζζέηεη αμία ζηνλ θαηαλαισηή/πειάηε (Dahlgaard J. J. et al., 2006: 267). Σξείο Ηαπσληθέο ιέμεηο εθθξάδνπλ απηφ πνπ εθιακβάλεηαη σο θφζηνο, απηέο είλαη «muda», «muri» θαη «mura». Χο muda ραξαθηεξίδεηαη ν ππεξβνιηθφο ρξφλνο εθθίλεζεο ηεο παξαγσγήο, ν απμεκέλνο θαηάινγνο ησλ απνγξαθέλησλ, ε εξγαζία ζε εμέιημε, ε παξαγσγή ειαηησκαηηθψλ πξντφλησλ ηα νπνία ρξεηάδνληαη επηδηφξζσζε, αθαηάζηαηνη ρψξνη εξγαζίαο, ε ππεξπαξαγσγή πνπ κεηαθξάδεηαη σο θφζηνο απνζήθεπζεο, νη πεξηηηέο θηλήζεηο, ε ππεξβνιηθή πνηφηεηα (ππεξεμεηδίθεπζε), ν δηπιφο έιεγρνο ζηα πιηθά πνπ κεηαθέξνληαη θαη πάλσ απφ φια ν ρξφλνο αδξάλεηαο (Oliver and Wilkinson, 1992: 26; Monden, 1994: παξαηίζεληαη ζην άξζξν ηνπ Hampson I., 1999: ). χκθσλα κε ηνλ Monden, ε αθαίξεζε ηνπ muda ζεσξείηαη σο έλα είδνο θάζαξζεο γηα ηελ επηρείξεζε. Χο muri ζεσξείηαη ε ππεξθφξησζε, φηαλ δειαδή πηέδνληαη κεραλέο θαη άλζξσπνη ψζηε λα απνδψζνπλ ζε πςειφηεξν επίπεδν απφ ηηο ηθαλφηεηεο πνπ δηαζέηνπλ (Oliver and Wilkinson 1992: 26 παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηνπ Hampson I., 1999: 375). Mura είλαη ε αθαλφληζηε ή αθαηάιιειε ρξήζε ελφο αηφκνπ ή κηαο κεραλήο (Fucini and Fucini, 1990: 75 παξαηίζεηαη ζην άξζξν ηνπ Hampson I., 1999: 375), ε νπνία είλαη δπλαηφλ λα πξνθιεζεί απφ ηε κε ηζνξξνπία ηεο γξακκήο παξαγσγήο ή ηηο δηαθπκάλζεηο ζην ξπζκφ παξαγσγήο. Δπηπξνζζέησο, ζηελ πεξίπησζε πνπ έλα κέξνο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ εξγάδεηαη ππεξβνιηθά ελψ έλα άιιν κέξνο εξγάδεηαη κε πνιχ πην αξγνχο ξπζκνχο, ηφηε ππάξρεη θφζηνο muri θαη mura. Πνιιέο παξαιιαγέο ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο Toyota είραλ εζηηάζεη ζηελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ «δαπαλψλθφζηνο» θαη ζηνλ «ρξφλν αδξάλεηαο» (Hampson I., 1999: 375). Γχν ζεκαληηθέο δαπάλεο θζνξέο εκθαλίδνληαη ζπρλά, ν θαηάινγνο απνγξαθέλησλ θαη νη άζθνπεο θαζπζηεξήζεηο ζηε δηαδηθαζία παξαγσγήο. Καη ηα δχν πξνβιήκαηα κπνξνχλ λα αληηκεησπηζηνχλ κέζα απφ ηε κείσζε ηνπ κεγέζνπο παξαγσγήο, κείσζε ησλ ρξνληθψλ δηαζηεκάησλ, γξήγνξε αιιαγή ησλ ηερληθψλ πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ν αξηζκφο ησλ απνγξαθέλησλ, εθαξκνγή πξνηχπσλ 64

66 παξαγσγήο, επαλεμέηαζε ησλ δηαδηθαζηψλ παξαγσγήο θαη αθαίξεζε φισλ ησλ άζηνρσλ θαζπζηεξήζεσλ θαηά ηε δηαδηθαζία παξαγσγήο (Shah E. et al., 2003: 137). Οη βειηηψζεηο γηα απαινηθή ησλ δαπαλψλ πεξηιακβάλνπλ ιεηηνπξγηθέο βειηηψζεηο (κεησκέλνπο πξφηππνπο ρξφλνπο, αχμεζε παξαγσγηθφηεηαο, κείσζε ηνπ θαηαιφγνπ απνζεκάησλ). Γηνηθεηηθέο βειηηψζεηο (κείσζε ησλ ιαζψλ, κείσζε ησλ ρξφλσλ αλακνλήο ησλ πειαηψλ, θ.ι.π.). Καη ηέινο, ζηξαηεγηθέο βειηηψζεηο (κείσζε θφζηνπο, θ.α.) (Andersson et al., 2006: 289). Κεληξηθφο ππξήλαο ηνπ ζπζηήκαηνο παξαγσγήο ηεο Toyota, είλαη ε ηζνξξνπία ζηελ παξαγσγή, γλσζηή ζηα Ηαπσληθά σο heijunka (Monden, 1994: 8 παξαηίζεηαη ζηνλ Hampson I., 1999: 376). Ζ ηζνξξνπία απηή εθθξάδεηαη απφ ηελ θάιπςε ηεο αγνξάο κε ηα παξαγφκελα πξντφληα, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ρξήζε φζν δπλαηφλ ιηγφηεξεο εξγαζίαο (Hampson I., 1999: 376). Ζ παξαγσγή κε ιηηφ ηξφπν πεξηιακβάλεη κηα πνηθηιία απφ ηερληθέο ηνπ κάλαηδκελη, απηέο είλαη ε παξαγσγή just-in-time, ηα ζπζηήκαηα πνηφηεηαο, νη νκάδεο εξγαζίαο, νη θπςεινεηδήο βηνκεραλίεο (cellular manufacturing), ε δηνίθεζε πξνκεζεηψλ, θ.ι.π. ζε έλα ελζσκαησκέλν ζχζηεκα (Shah E. et al., 2003: 129). Ο ππξήλαο ηεο παξαγσγήο κε ιηηφ ηξφπν εθθξάδεη φηη απηέο νη ηερληθέο εθαξκφδνληαη κε ζχκπλνηα, πξνθεηκέλνπ λα πξνθχςεη έλα ζπγρξνληζκέλν πςειήο πνηφηεηαο ζχζηεκα, ην νπνίν παξάγεη ηειηθά αγαζά κε βάζε ηηο απαηηήζεηο ηνπ θαηαλαισηή θαη κε ειάρηζηεο ή θαζφινπ ζπαηάιεο (φπ.π: 130). Μέζσ ηεο παξαγσγήο just-in-time (JIT), επηδηψθεηαη ε ηζνξξνπία ησλ ιεηηνπξγηψλ γηα ηελ παξαγσγή ελφο απμεκέλνπ αξηζκνχ κεξψλ πνπ ζα ζπλαξκνινγεζνχλ πξνθεηκέλνπ λα πξνθχςεη ην ηειηθφ πξντφλ (Pegels C. C., 2007: 11; Dahlgaard J. J. et al., 2006: 266). Γειαδή, θάζε εξγαζηαθή δξαζηεξηφηεηα πξνκεζεχεηαη κε ηα απαξαίηεηα ζπζηαηηθά, ηνλ θαηάιιειν ρξφλν θαη ζηελ θαηάιιειε πνζφηεηα (Forza C., 1996: 49). Γηα ηε δηαηήξεζε ηεο ηζνξξνπίαο ηεο παξαγσγήο, θξίλεηαη απαξαίηεηνο ν επαλαζρεδηαζκφο ησλ δηαδηθαζηψλ παξαγσγήο κε ηαπηφρξνλα έλα θαηάιιεια εθπαηδεπκέλν πξνζσπηθφ, πνπ ζα θαηαζηήζνπλ πην εχθνιε ηε δηελέξγεηα αιιαγψλ ζηε δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο (Pegels C. C., 2007: 8-9). Ζ επηηπρήο πηνζέηεζε ηεο παξαγσγήο JIT, εμαξηάηαη απφ ηελ πξνζπκία λα ζπλεξγαζηνχλ νη εξγαδφκελνη (Forza C., 1996: 44). Σν πξνζσπηθφ ζηελ κέζνδν JIT αζρνιείηαη κε ην ρεηξηζκφ πνιιψλ κεραλεκάησλ, ειέγρεη θαη επηιχεη πξνβιήκαηα πνηφηεηαο. θνπφο είλαη ε κείσζε ηνπ 65

67 ρξφλνπ εξγαζίαο ζε εμέιημε θαη ε εθκεηάιιεπζε ηνπ εμνπιηζκνχ θαηά ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν ( Forza C., 1996: 48). εκαληηθή πξνυπφζεζε ηεο παξαγσγήο just in time, είλαη ε παξαγσγή ησλ κεξψλ ρσξίο ειαηηψκαηα θαη ε παξαγσγή εκηηειψλ ή ηειηθψλ αγαζψλ κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα κε δεκηνπξγείηαη ζε θαλέλα ζηάδην ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο νπνηαδήπνηε αηέιεηα. Ζ κέζνδνο ειέγρνπ ηεο πνηφηεηαο θαη απαινηθήο ησλ ειαηησκάησλ νλνκάδεηαη autonomation. Ο φξνο autonomation ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνπο Ηάπσλεο θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ απηνλνκία θαη απηφκαηε ή ρεηξσλαθηηθή επίβιεςε φισλ ησλ κεξψλ, ησλ ζπζηαηηθψλ, θαη ησλ ζπλαξκνινγήζεσλ ηνπ πξντφληνο. Αλαθέξεηαη δειαδή, ζηνλ απηνκαηηζκφ ή ρεηξσλαθηηθή παχζε κηαο ιεηηνπξγίαο παξαγσγήο, ζηελ πεξίπησζε πνπ παξαρζεί έλα ειαηησκαηηθφ κέξνοθνκκάηη (Pegels C. C., 2007: 11; Forza C., 1996: 48). Σα πιενλεθηήκαηα ηεο εθαξκνγήο ηνπ ζπζηήκαηνο παξαγσγήο JIT είλαη φηη κεηψλεηαη ν θαηάινγνο ησλ πξνκεζεπηψλ ησλ ζπλαξκνινγνχλησλ κεξψλ (Pegels C. C., 2007: 4). Γεχηεξνλ, ν πξφηππνο ρξφλνο γηα ηελ παξαγσγή ελφο κέξνπο ή κηαο ππνζπλαξκνιφγεζεο (subassembly) κεηψλεηαη ζεκαληηθά. Σξίηνλ, δελ πξνθχπηεη πιεφλαζκα ησλ ζπλαξκνινγνχκελσλ κεξψλ γεγνλφο πνπ θαζηζηά πην δχζθνιν ην λα ραζνχλ (ηελ πεξίπησζε ηνπ πιενλάζκαηνο ησλ κεξψλ, αθφκε θη αλ βξίζθνληαλ θάπνηα ζηηγκή νη ππνζπλαξκνινγήζεηο, κπνξεί λα είραλ αρξεζηεπζεί). Σέηαξηνλ, ε παξαγσγή JIT απαηηεί φια ηα κέξε λα βξίζθνληαη ζηε δηαδηθαζία θαη λα είλαη ζπλέρεηα «νξαηά». Δπηπιένλ, κεηψλεηαη ν ρψξνο θαη ην θφζηνο απνζήθεπζεο ησλ πξντφλησλ θαζψο επίζεο κεηψλεηαη ην θφζηνο απφ ηελ ηήξεζε θαηαιφγνπ ησλ απνγξαθέλησλ (Pegels C. C., 2007: 5). Αθφκε, κέζσ ηεο παξαγσγήο JIT φζνλ αθνξά ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ, εθηηκάηαη ε απφδνζε, ε αιιειεπίδξαζε ησλ νκάδσλ, ε εξγαζηαθή επειημία, ε κέζνδνο επίβιεςεο, θ.ι.π. (Forza C., 1996: 45-46). Ζ θηινζνθία ηεο παξαγσγήο κε ιηηφ ηξφπν κνηάδεη κε ηε κέζνδν six sigma steps, φπνπ έρνπλ θαη ηηο ίδηεο ξίδεο πξνέιεπζεο δειαδή ηηο Ηαπσληθέο πξαθηηθέο Γηνίθεζεο Οιηθήο Πνηφηεηαο (Dahlgaard J. J. et al., 2006: 278 θαη 271; Andersson et al., 2006: 283 θαη 289). Ζ κέζνδνο six sigma, είλαη κηα δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ε επηρείξεζε, πξνζπαζεί λα βειηηψζεη ηε γξακκή παξαγσγήο κέζσ ηνπ ζρεδηαζκνχ θαη ηελ θαζεκεξηλή παξαθνινχζεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Μέζα απφ απηέο ηηο ελέξγεηεο ειαρηζηνπνηείηαη ην θφζηνο θαη νη ρξεζηκνπνηνχκελνη πφξνη, απμάλνληαο παξάιιεια ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ θαηαλαισηψλ (Andersson et al., 2006: 283 θαη 286). 66

68 Οη βειηηψζεηο αθνξνχζαλ ζηηο ήδε ππάξρνπζεο δηαδηθαζίεο αιιά θαη ζηηο λέεο δηαδηθαζίεο. χκθσλα κε ηνπο Henderson θαη Evans (2000) ηα πην ζεκαληηθά ζπζηαηηθά γηα ηελ επηηπρή εθαξκνγή ελφο πξνγξάκκαηνο six sigma είλαη ην ζπκκεηνρηθφ κάλαηδκελη, ε νξγάλσζε, ε ππνδνκή, ε εθπαίδεπζε θαη ηα ζηαηηζηηθά εξγαιεία (φπ.π: 286). Αξγφηεξα ε six sigma κεηαηξάπεθε ζε δηαδηθαζία DMAIC κέζσ ηεο νπνίαο επηηπγραλφηαλ βειηίσζε. Σν αθξσλχκην DMAIC φπσο πξνζδηφξηζε ν Park (2003), αλαθεξφηαλ ζηνλ πξνζδηνξηζκφ (Define) ηεο δηαδηθαζίαο ή ηνπ πξντφληνο πνπ ρξεηαδφηαλ βειηίσζε. ηε κέηξεζε (Measure) ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ πξντφληνο ή ηεο δηαδηθαζίαο, ηα νπνία είλαη ζεκαληηθά βάζεη ησλ απαηηήζεσλ ησλ πειαηψλ γηα αχμεζε πνηφηεηαο θαη ζπκβάιινπλ ζηελ ηθαλνπνίεζή ηνπο. ηελ αλάιπζε (Analyze) εθηίκεζεο ηεο ιεηηνπξγηθήο δηαδηθαζίαο, ψζηε λα πξνζδηνξηζηνχλ νη πεγέο δηαθχκαλζεο θαζψο θαη νη ζεκαληηθνί παξάγνληεο απνδνηηθφηεηαο. ηε βειηίσζε (Improve) κέζα απφ επηινγή ησλ πξντφλησλ ή ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ πξέπεη λα βειηησζνχλ, ψζηε λα επηηεπρζνχλ νη ζηφρνη θαζψο επίζεο ζηνλ έιεγρν (Control) γηα ηε δηαζθάιηζε παξαθνινχζεζεο θαη θαηαγξαθήο ησλ λέσλ δηαδηθαζηψλ κέζσ ζηαηηζηηθψλ κεζφδσλ (Dahlgaard J. J. et al., 2006: 271; Andersson et al., 2006: 287). Αλάινγα κε ηα απνηειέζκαηα γίλνληαη αλαζεσξήζεηο ζε θάζε ζηάδην ηεο δηαδηθαζίαο DMAIC. Σν ζχζηεκα παξαγσγήο ηεο Toyota δηαζέηεη θαη άιια ππνζπζηήκαηα γηα ηε κείσζε ησλ θνζηψλ-δαπαλψλ, εθηφο απφ ηελ παξαγσγή Just-in-time (Dahlgaard J. J. et al., 2006: 265). Σέηνηα ζπζηήκαηα είλαη, ην ζχζηεκα Kanban ζχκθσλα κε ην νπνίν, ρξεζηκνπνηείηαη έλα ζχζηεκα θαξηψλ πνπ ειέγρεη ηε ξνή ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο απφ ηελ αξρή κέρξη ην ηέινο (Pegels C. C., 2007: 3; Udagawa et al., 1995: 96 παξαηίζεηαη ζηνπο Dahlgaard J. J. et al., 2006: 265; Andersson et al., 2006: 289). Πιενλεθηήκαηα απηνχ ηνπ ζπζηήκαηνο απνηεινχλ ν πεξηζζφηεξνο δηαζέζηκνο ρψξνο απνζήθεπζεο, ε παξαγσγή κφλν φζσλ εμαξηεκάησλ θξίλνληαη απαξαίηεηα γηα ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία θαη ν άκεζνο εληνπηζκφο ειαηησκαηηθψλ πξντφλησλ (Dahlgaard J. J. et al., 2006: 265). Έλα άιιν ζχζηεκα παξαγσγήο είλαη ην ζχζηεκα Jidoka, κέζσ ηνπ νπνίνπ εληνπίδνληαη ηα πξνβιήκαηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο θαη πξαγκαηνπνηείηαη επηηφπνπ επηδηφξζσζή ηνπο (Pegels C. C., 2007: 4). Σέινο, ην ζχζηεκα Yo-i-don, ρξεζηκεχεη ζην ζπληνληζκφ ηεο γξακκήο ζπλαξκνιφγεζεο θαηά 67

69 ηε δηάξθεηα πνπ εμέξρνληαη ηα ππν-ζπλαξκνιφγεζε κέξε απφ ην έλα ζηάδην ζην άιιν, πξνθεηκέλνπ λα παξαρζεί ην ηειηθφ πξντφλ (φπ.π: 4). Όια απηά ηα ζπζηήκαηα παξαγσγήο ηεο δηνίθεζεο πνπ πεξηγξάθεθαλ, εθαξκφζηεθαλ κφλν ζηε βηνκεραλία αγαζψλ (πνπ ζπλαξκνινγνχληαη θαηά ηελ παξαγσγηθή ηνπο δηαδηθαζία: assembled goods industry). Όπσο ζπκβαίλεη δειαδή, ζηελ παξαγσγή απηνθηλήησλ, ειεθηξνληθψλ θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ, επηρεηξεζηαθνχ εμνπιηζκνχ θαη βηνκεραληθψλ κεραλεκάησλ. Αθνινπζεί ε ζρεκαηηθή απεηθφληζε ησλ επηκέξνπο ππνζπζηεκάησλ. (Πεγή : Γηάγξακκα απφ άξζξν Pegels C. C., 2007: 4) πκπεξαζκαηηθά, ην ζχζηεκα παξαγσγήο ηεο Toyota δελ αθνξά κφλν ηελ παξαγσγή αιιά θαη ην ζρεδηαζκφ θαηαιφγσλ απνγξαθήο θαη έλα θαηάιιειν ζχζηεκα ειέγρνπ αλάινγν κε ηνλ πξνγξακκαηηζκφ πιηθψλ απαηηήζεσλ (MRP = material requirements planning). Δπνκέλσο, ην ζχζηεκα παξαγσγήο ηεο Toyota δηεηζδχεη ζε φιεο ηηο πηπρέο ηεο παξαγσγήο, ηνπ θαηαιφγνπ ξνήο δηαδηθαζηψλ, ην ζρεδηαζκφ ηεο δηαδηθαζίαο, ην ζρεδηαζκφ ηεο εξγαζίαο, ηελ θαζηέξσζε πξνηχπσλ εξγαζίαο, ηα νηθνλνκηθά κεγέζε κεξψλ (economic lot sizes) θαη ηνπο επηηαρπλφκελνπο ρξφλνπο νξγάλσζεο (φπ.π: 3). 68