ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ (Νεολιθική εποχή) Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ (Νεολιθική εποχή) Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ"

Transcript

1 ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ (Νεολιθική εποχή) Δρ. Χριστίνα Μαραγκού αρχαιολόγος «Γράµµατα... ὑποµνήσεως φάρµακον» (Πλάτωνος Φαίδρος 275α) Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πληροφορίες σχετικά µε ενδεχόµενα συστήµατα (κατα)γραφής, σηµείωσης ή αριθµητικής πριν από τις αρχαιότερες αποκρυπτογραφηµένες γραφές βασίζονται σε υλικά κατάλοιπα και στη µελέτη της ανθρώπινης νόησης και των συµβολικών συµπεριφορών. Η «αρχαιολογία της νόησης» (cognitive archaology) εξετάζει µαρτυρίες ήδη της Παλαιολιθικής εποχής και, εκτός από τα αρχαιολογικά δεδοµένα και την κοινωνική ανθρωπολογία, στηρίζεται και σε άλλες επιστήµες (βιολογία, νευρολογία, ψυχολογία ). Επειδή η ανθρώπινη µνήµη είναι πεπερασµένη, µετά από ένα βασικό στάδιο εξέλιξης, στην Παλαιολιθική περίοδο, ο άνθρωπος άρχισε να χρησιµοποιεί εξωτερικούς (εκτός του ανθρώπινου σώµατος, εξωσωµατικούς) τρόπους αποθήκευσης δεδοµένων µε µνηµοτεχνικούς µηχανισµούς. Στη συνέχεια επινόησε υλικά µέσα για την καταχώρηση, αποθήκευση και ανάκτηση πληροφοριών (F. D Errico), αφού ήταν πλέον αδύνατη η διάσωση και διαχείριση όλων των απαραίτητων στοιχείων για τη λειτουργία µιας δεδοµένης κοινωνίας (A. Leroi- Gourhan). Τα δεδοµένα άρχισαν να υλοποιούνται σε συστήµατα σηµείων, απαραίτητα σε κώδικες επικοινωνίας, όπως είναι η καταγραφή, η αριθµητική ή η γραφή. Με την έννοια αυτή, ένα σηµείο αποτελείται από δύο µέρη, το σηµαίνον (σύµβολο) και το σηµαινόµενο, των οποίων η σχέση είναι αυθαίρετη και έχει νόηµα µόνο µέσα στο συγκεκριµένο σηµειακό σύστηµα και για όσους γνωρίζουν τον κώδικα αντιστοιχίας. Συγκεκριµένα, ορισµένα ραβδοειδή αντικείµενα από οστό, κέρατο ή ελεφαντόδοντο µε σειρές εγκοπών ή εγχαράξεων που χρονολογούνται από την Ανώτερη Παλαιολιθική της Ευρώπης (που αρχίζει πριν από περίπου χρόνια) και εξής παρόµοιας µορφολογίας αντικείµενα από άλλες ύλες χρησιµοποιούνται ακόµη, µε βάση εθνογραφικές µαρτυρίες-, έχουν ερµηνευθεί κατά καιρούς ως τα παλαιότερα διατηρούµενα επινοήµατα για τη µέτρηση και την καταγραφή (tallies, σηµαδεµένες ράβδοι): µέτρηση επιδόσεων στο κυνήγι (από τις πρώτες ερµηνείες), ή σηµείωση ρυθµών, έννοιας εγγενούς στον άνθρωπο, δηλαδή χρονικών περιόδων (ηµερολόγια βασισµένα στις φάσεις της σελήνης, Α. Marshack) ή ενοτήτων απαγγελίας ή ασµάτων που αντιστοιχούσαν στο ρυθµό του λόγου (Α. Leroi-Gourhan). Τα σηµεία (σηµάδια) µπορούν να οµαδοποιηθούν, χωρίς να µπορεί όµως να γίνει διάκριση σε ποιοτικές υποκατηγορίες µονάδων, εφόσον τα επαναλαµβανόµενα σηµεία είναι όµοια, και χωρίς να µπορεί να αλλάξει ό,τι έχει ήδη καταγραφεί. Στη Μεσολιθική εποχή της Ευρώπης (Αzilien, περίπου χρόνια πριν από σήµερα), επιµήκη βότσαλα φέρουν και αυτά οµάδες γραπτών ή εγχάρακτων σηµείων και ερµηνεύθηκαν (C. Couraud) πάλι ως σεληνιακά Η σύνταξη του κειµένου ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του

2 ηµερολόγια ή ως καταγραφές θηραµάτων, ερµηνεία που δεν έγινε δεκτή από άλλους. Πιστεύεται ωστόσο ότι, τουλάχιστον από την Ανώτερη Παλαιολιθική και εξής, ο άνθρωπος είχε εφεύρει τεχνητά (εξωσωµατικά) µνηµονικά συστήµατα, έστω και αν οι ακριβείς λόγοι για τους οποίους θα είχαν χρησιµοποιηθεί µας είναι άγνωστοι. Την σηµείωση, επεξεργασία και ανάκτηση των συστηµάτων αυτών διέπουν οι ακόλουθοι παράγοντες: η µορφολογία των στοιχείων τους, η διάταξή τους στον χώρο, η σσσώρευσή τους στη διάρκεια του χρόνου και ο αριθµός τους (F. D Errico). ΙΙ. ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Στη Νεολιθική εποχή, η σωρεία πληροφοριών απαιτούσε αποτελεσµατικότερο σύστηµα αποµνηµόνευσης και εξωτερικής (εξωσωµατικής) αποθήκευσης, µε την χρησιµοποίηση συµβολικών αντικειµένων που χαρακτηρίζουν τις πρώϊµες αγροτικές κοινωνίες µετά τη «νεολιθική επανάσταση» (µετάβαση στο παραγωγικό στάδιο τροφής) και πριν τη µετάβαση προς την διανοητική φάση της ανθρώπινης εξέλιξης «που χρησιµοποιεί πολύπλοκα συστήµατα ανάκτησης των πληροφοριών για εξωτερική συµβολική αποθήκευση, συνήθως υπό µορφή γραφής, συχνή στις αστικές κοινωνίες» (C. Renfrew). Τα διατηρούµενα υλικά κατάλοιπα, τα υλοποιηµένα σηµεία, περιλαµβάνουν: Α) τρισδιάστατα µικρά τέχνεργα «άγνωστης χρήσης» και Β) δισδιάστατα σηµεία (σηµάδια) πάνω σε τέχνεργα γνωστής ή άγνωστης χρήσης. Οι σχετικές µαρτυρίες από την Ελλάδα είναι λίγες και θα εξετασθούν µαζί µε τα διαθέσιµα δεδοµένα των γειτονικών περιοχών. Α. «Πιόνια»/ «κουπόνια» (tokens) και σηµαδεµένες ράβδοι (tallies) Ο απλούστερος τρόπος (κατα)µέτρησης βασίζεται στην αντιστοιχία ένα προς ένα, σε αντιπαραβολή δηλαδή ανάµεσα στις ενότητες που πρέπει να µετρηθούν (π.χ. ζώα κοπαδιού) και τα υλοποιηµένα σηµεία (δάχτυλα, βότσαλα, απλά µικροσκοπικά τέχνεργα, κλπ). Δεν αφήνει απαραίτητα ίχνη, εξακολουθεί να χρησιµοποιείται και σήµερα και πρέπει να είχε εφευρεθεί και χρησιµοποιηθει σε διαφορετικές περιοχές και εποχές από το απώτατο παρελθόν. Απλές αριθµητικές πράξεις, πρόσθεση και αφαίρεση, είναι δυνατές, καθώς και η οµαδοποίηση, και άρα η δηµιουργία (υπο)συνόλων, το δε σύστηµα, αφού αποτελείται από κινητά αντικείµενα, επιτρέπει µεταγενέστερες τροποποιήσεις, αλλά είναι δύσκολη η διαχείριση πολύ µεγάλων αριθµών. Πήλινα κυρίως, µικρά «κουπόνια»/ «πιόνια» (tokens) απλών γεωµετρικών σχηµάτων µαρτυρούνται στην Εγγύς και Μέση Ανατολή (σηµερινά Ιράκ, Ιράν, Συροπαλαιστίνη, Τουρκία), τουλάχιστον από την 8 η έως την 4 η χιλιετία. Σε αυτά η D. Schmand-Besserat συµπεριλαµβάνει και τα σύνθετα σχήµατα (ζωόµορφα, αγγεία, εργαλεία), που θα µπορούσαν όµως να ανήκουν και σε άλλα σηµειακά συστήµατα (π.χ. κοσµήµατα, παιχνίδι). Η θεωρία της για την προέλευση της γραφής από τα αρχαιότερα ήδη αντικείµενα κθώς και για την ένταξη όλων των tokens στην ίδια κατηγορία ανεξαρτήτως περιόδου έχει υποστεί κριτικές. Ενώ δεν υπάρχει µέχρι στιγµής βεβαιότητα για τα πρωϊµότερα, οι περισσότεροι ερευνητές (π.χ. H. J. Nissen) δέχονται ωστόσο την ερµηνεία των νεότερων tokens (4 η χιλιετία) ως µέσων καταµέτρησης ποσοσήτων σε οικονοµικές διαδικασίες που αφορούσαν προϊόντα. Με τη διαφοροποίηση των σχηµάτων και των µεγεθών των «κουπονιών» µπορούσαν να µεταδοθούν ειδικότερες ποιοτικές πληροφορίες, όσον αφορά κατηγορίες προϊόντων. Την τοποθέτηση κουπονιών σε πήλινα (ή φθαρτά) δοχεία, πιθανόν στο πλαίσιο οικονοµικού ελέγχου ή νοµικής επίβλεψης και καταγραφής οικονοµικών συναλλαγών, συνόδευε η αποτύπωση της εικόνας των κουπονιών και του αθροίσµατός τους πάνω στον πήλινο «φάκελό» τους (bulla), η οποία δείχνει κατανόηση της έννοιας των αριθµών που εκφράζουν σύνολα. Η εκπόνηση του κώδικα 2

3 της σφηνοειδούς γραφής που αναγράφεται σε µία ή και δύο όψεις πινακίδων πιθανόν προέκυψε από τους µηχανισµούς καταγραφής σε πήλινους φακέλους και από τα «κουπόνια». Η αναπαράσταση των «κουπονιών» µε ορισµένη σειρά οδήγησε στην απόδοση αριθµητικής τιµής µε βάση τη σχετική θέση και όχι µόνο το µέγεθος των συµβόλων, και άρα µεταγενέστερα στην εφεύρεση των αβάκων. Η µέθοδος των «κουπονιών» και bullae µάλλον συνεχίσθηκε παράλληλα µε τη γραφή και µετά την εφεύρεσή της. Νεολιθικά πήλινα tokens έχουν βρεθεί στην Ελλάδα και τις Βαλκανικές χώρες και χρονολογούνται από τα τέλη της 7 ης χιλιετίας (Αρχαιότερη Νεολιθική, ΑΝ) µέχρι και την 4 η χιλιετία (Νεότερη και Τελική Νεολιθική, ΝΝ, ΤΝ). Μέχρι στιγµής, τα πρωϊµότερα (ΑΝ) προέρχονται από τη Θεσσαλία, τη Δυτική Μακεδονία και την Κεντρική Ελλάδα, αλλά µαρτυρούνται και στη Μέση Νεολιθική (ΜΝ) και ΝΝ της Θεσσαλίας, Μακεδονίας και Θράκης και τη ΝΝ των νήσων του Αιγαίου. Είναι σφαιρικά, κυλινδρικά και ωοειδή αντικείµενα, αλλά και δακτύλιοι, δισκάρια, κώνοι, ράβδοι και αντικείµενα µε σχήµα «µπουκαλιού» ή σπόρου. Σχετικά µεγαλύτερα πλακίδια, παραλλληλεπίπεδα ή αντικείµενα σε σχήµα ψωµιού, ενδεχοµένως µε σειρές παρόµοιων εγκοπών, σηµείων ή µε άλλα απλά µοτίβα, θα µπορούσαν, εκτός από tokens να είναι tallies, σηµαδεµένες ράβδοι. Συγκεκριµένα: α) Μερικές εκατοντάδες «κουπόνια» δύο κυρίως σχηµάτων, κυκλικά και ωοειδή, βρέθηκαν µαζί µε πάνω από 400 λεπίδες πυριτολίθου, δύο ιδιαίτερα µεγάλου µεγέθους λίθινες αξίνες, µερικά ιδιότυπα αγγεία και πέντε ανθρωπόµορφα ειδώλια µέσα σε ένα µεγάλο, πιθανόν κοινό κτίριο («ιερό») στη Νέα Νικοµήδεια (ΑΝ). Δισκοειδή αντικείµενα και/ή αποστρογγυλεµένα όστρακα χωρίς διάτρηση προέρχονται, µεταξύ άλλων, από το Αχίλλειο (βρέθηκαν κυρίως σε µικρές οµάδες, µέσα σε σπίτια, ΑΝ-ΜΝ) και τη Νέα Μάκρη (ΑΝ). Μεµονωµένα «κουπόνια» αλλά και «ενώτια», που ίσως θα µπορούσαν να ενταχθούν και αυτά στην ίδια κατηγορία (πρβλ. Μ. Budja), ή µικρές οµάδες τους προέρχονται ακόµη, µεταξύ άλλων, από τη Νέα Νικοµήδεια, το Σέσκλο, το Αχίλλειο, την Άργισσα και το Divostin (ΑΝ), και παραλληλεπίπεδα από το ΑΝ-ΜΝ Αχίλλειο [εικ. 1]. Κωνικοί δίσκοι έχουν βρεθεί στους Σιταγρούς [εικ. 2], ακανόνιστοι κύλινδροι στο Σάλιαγκο (ΝΝ) και το Εµποριό (τέλος ΝΝ και Πρώιµη Χαλκοκρατία, ΠΕΧ), εγχάρακτοι κύλινδροι στους Σιταγρούς, το Δοξάτο και το Μaliq, σφαιρίδια στο Ντικιλί Τας, τα Σέρβια και τους Σιταγρούς και δακτύλιοι στο Ντικιλί Τας [εικ. 3], το Goljamo Delcevo, το Ezero και το Vucedol, ένα ραβδόσχηµο αντικείµενο στη Θέρµη και δισκοειδή αντικείµενα µε ή χωρίς διακόσµηση στο Ντικιλί Τας, τους Σιταγρούς, τα Σέρβια, το Suplevec, το Medvenjak, την Ploskata Mogila (ΝΝ-ΤΝ). Άλλα αντικείµενα σε σχήµα αγγείου ή µπουκαλιού χωρίς άνοιγµα προέρχονται (ΝΝ) από το Ντικιλί Τας, τους Σιταγρούς, τη Βουλγαρία (Plovdiv, Bikovo, Ruse, Kapitan Dimitrievo, Baniata) και τη Ρουµανία (πολιτισµός Cucuteni) ορισµένες όµως φορές, όταν είναι κενά στο εσωτερικό, περιέχουν µικρά αντικείµενα («κουδουνίστρες»;)-. Διακοσµηµένα τέχνεργα ποικίλων σχηµάτων (κυρίως κυλινδρικά) έχουν βρεθεί στους Σιταγρούς και στη Βουλγαρία (Plovdiv, Bikovo, Ruse, Kapitan Dimitrievo, Baniata). Πήλινα µικροσκοπικά αντικείµενα διαφόρων σχηµάτων, καθώς και ανθρωπόµορφα ειδώλια και οµοιώµατα, ανήκουν σε ένα σύνολο που βρίσκεται στο Μουσείο του Μονάχου, το οποίο προερχόταν αρχικά «από τη Βόρεια Ελλάδα» (ΑΝ ή ΜΝ). β) Πήλινα παραλληλεπίπεδα επιµήκη πλακίδια και ράβδοι σε σχήµα ψωµιού (tallies;) προέρχονται από τη Θεσσαλία (µάλλον ΜΝ παρά ΑΝ;) [εικ. 4], το Σέσκλο, τον Πρόδροµο, το Οτζάκι και την περιοχή των Φαρσάλων, και ορισµένα τουλάχιστον ίσως ψήθηκαν τυχαία (Δ. Θεοχάρης). Φέρουν συχνά σειρές σηµείων, και µερικά υποδιαιρούνται σε διαµερίσµατα. Έχει θεωρηθεί ότι ίσως ανήκουν σε σύστηµα «πρωτογραφής», αντίστοιχο µε εκείνο των 3

4 ειδωλίων (Γ. Χουρµουζιάδης). Πολλά παρόµοια αντικείµενα σε σχήµα παραλληλεπιπέδου ή φραντζόλας, µεγαλύτερα από τα «κουπόνια» περιλαµβάνονται και στο σύνολο του Μονάχου, ενώ µερικές πήλινες πλάκες µε εγχάρακτη διακόσµηση χρονολογούνται από τη ΝΝ και προέρχονται από την Ανατολική Μακεδονία (Δήµητρα, Δοξάτο, Σιταγρούς, ίσως Ντικιλί Τας) [εικ. 5], και τις βαλκανικές χώρες (Bikovo, Baniata, Ruse, Tangiru, Cascioarele, Glavanesti Vechi). Οι πλάκες της ΝΝ θα µπορούσαν να θεωρηθούν και ως πινακίδες της κατηγορίας Β, ιδιαίτερα όταν δηλώνεται κάποια προσπάθεια «σελιδοποίησης» [εικ. 6], ίσως εξάλλου τα µεγαλύτερα tallies αποτελούν ενδιάµεση κατηγορία πριν τις πινακίδες. Ένα µοτίβο «σκακιέρας» που έχει χαραχθεί κάτω από τη βάση οµοιώµατος φούρνου από το Slatino έχει ερµηνευθεί ως ηµερολόγιο. Τα «κουπόνια» υπάρχουν από την ΑΝ, τα πλακίδια και τα παραλληλεπίπεδα εµφανίζονται τουλάχιστον από την ΜΝ και εξής. Και οι δύο κατηγορίες συνεχίζονται αργότερα, αλλά υπάρχει µεγαλύτερη ποικιλία τύπων στη ΝΝ, οπότε τα περισσότερα αντικείµενα ήσαν από καλά ψηµένο πηλό, ενώ ορισµένες πλάκες ή παραλληλεπίπεδα µε πολύπλοκα µοτίβα ίσως είχαν διαφορετική συµβολική χρήση. Β. Σηµεία (σηµάδια) εγχάρακτα σε τέχνεργα Δισδιάστατα σηµεία πρέπει να είχαν χρησιµοποιηθεί πολύ νωρίς (µέχρι και σήµερα) χωρίς να αφήσουν ίχνη, όπως οι εφήµερες χαράξεις πάνω στην άµµο, και πιθανόν µε ποικίλους συµβολικούς σκοπούς, καταγραφή, αριθµητική, τυπικό (ίσως και τελετουργία) στο πλαίσιο λατρείας ή µαγείας, αφήγηση και µετάδοση συλλογικών γνώσεων και παραδόσεων κλπ, όπως δείχνουν εθνογραφικές µαρτυρίες. Με εξαίρεση ένα παλαιολιθικό κεράτινο αντικείµενο µε ζωόµορφες εικόνες και σηµεία τεχνητού µνηµονικού συστήµατος (D Errico), τα πρώτα εικονογραφικά µηνύµατα, όπου συνδυάζονται σχηµατοποιηµένες µορφές ζώων, αφηρηµένα, απλά ή συνδυασµένα σηµεία, και σειρές όµοιων σηµείων πάνω σε φορητά αντικείµενα, εµφανίζονται στην Εγγύς Ανατολή στην Προκεραµεική Νεολιθική Α (περίπου π.χ.), σε εγχάρακτα λίθινα πλακίδια που φέρουν ίχνη µακρόχρονων χειρισµών (Jerf-el-Ahmar, ανασκαφές D. Stordeur) [εικ. 7]. Κατά τον J. Cauvin δεν πρόκειται για εµπορική διαχείριση, αλλά για εντυπωσιακή διανοητική πρόοδο που προηγείται των οικονοµικών αλλαγών. «Εικονογράµµατα» ίσως συνδυάζονται µε αριθµητικά σηµεία σε εγχάρακτο πήλινο, πεπλατυσµένο κύλινδρο από την Παραδηµή (Θράκη, ΝΝ) [εικ. 8-10]. Δύο ζωόµορφες εγχαράξεις φαίνεται ότι έχουν σχέση µε επαναλαµβανόµενα αφηρηµένα σηµεία (ρόµβοι, τατράγωνα και Χ), ορισµένα από τα οποία έχουν χαραχθεί λιγότερο έντονα, συχνά σε οµάδες δύο έως τεσσάρων, γεγονός που επέτρεψε την υπόθεση ότι ίσως πρόκειται για τετραδικό αριθµητικό σύστηµα (Π. Πάντος). Συνδυασµός «εικονογραµµάτων» και επαναλαµβανόµενων αφηρηµένων σηµείων µπορεί να δείχνει συνδυασµό ποιοτικών και ποσοτικών καταγραφών, όπως σε πρώϊµες κατηγορίες κειµένων Uruk IV (τέλη 4 ης χιλιετίας). Στις πινακίδες αυτές υπάρχει και υποδιαίρεση σε στήλες και διαµερίσµατα, µε το σύνολο να σηµειώνεται µερικές φορές στην πίσω όψη. Ίσως η ανακάλυψη της γραφής έγινε ξαφνικά, όταν συνειδητοποιήθηκε ότι ένα σηµείο που χρησίµευε για την ένδειξη αριθµών µπορούσε να αντικαταστήσει και µια λέξη ή έννοια. Αν η γραπτή γλώσσα προέρχεται από συνδυασµό αριθµητικών σηµείων µε στοιχεία από την εικονογραφία, και αν η γραφή εξελίσσεται µε την κοινή χρήση και συνύπαρξη 4

5 περισσότερων από ένα συστηµάτων γραφικής αναπαράστασης, όπως έχει λεχθεί για τα µεσοαµερικανικά συστήµατα, τότε µόνο η αριθµητική θα µπορούσε να επιτρέψει αυτή την εξέλιξη (J. Justeson). Στο αρχικό της στάδιο, η γραφή καταγράφει µόνο πολύ χαρακτηριστικά στοιχεία, ηµερολόγια και αποστάσεις (π.χ. Αίγυπτος, Μεσοποταµία, Κίνα ή Αµερική), έννοιες που ήσαν γνωστές νωρίτερα, αλλά απέκτησαν νέο νόηµα µε την αλλαγή του οικονοµικού συστήµατος (A. Leroi-Gourhan). Η σηµασία των σηµείων είναι κατανοητή µόνο από τα άτοµα που ενέχονται άµεσα. Οι πρώϊµες γραφές δεν πρέπει να διέφεραν πολύ από τις προδροµικές µορφές σηµείωσης, αφού ο αναγνώστης θα είχε αποθηκεύσει τα περισσότερα δεδοµένα στην εσωτερική του µνήµη, και η εξωτερική αποθήκευση ήταν απλά βοηθητική. Αρχικά οι πρώϊµες γραφικές αναπαραστάσεις ήσαν ίσως απλά σηµεία που υπενθύµιζαν µονάδες ενός συνόλου εννοιών, τις οποίες ο αναγνώστης ή ο αφηγούµενος γνώριζε ήδη απέξω, αλλά υπήρχε δυνατότητα αυτοσχεδιασµών και ποικιλίας. Το γραπτό µήνυµα δεν αντιστοιχούσε ακριβώς στις µορφές του λόγου και µπορούσε να διαβασθεί µε πολλούς τρόπους, ακόµη και σε διαφορετικές γλώσσες: η γραφή φαίνεται ότι εφευρέθηκε σε πολύγλωσσα περιβάλλοντα ως σύστηµα καταγραφής και επικοινωνίας πολυεθνικών οµάδων, όπως στη Νότια Μεσοποταµία στα τέλη της 4 ης χιλιετίας. Εάν υπήρξε πρωϊµότερη της Uruk IV γραφή, µάλλον εξαφανίσθηκε λίγο µετά την εφεύρεσή της, όπως ίσως και η λεγόµενη «αρχαία ευρωπαϊκή γραφή», δηλαδή τα σηµεία που είχαν χαραχθεί σε τέχνεργα κυρίως του πολιτισµού Vinca. Ο J. Makkay εξέτασε µερικές εκατοντάδες σηµείων που προωτοεµφανίσθηκαν σε αγγεία, ειδώλια και βαρίδια από το Tordos (Vinca A-B, που αντιστοιχεί στην ΝΝ Ι-ΙΙ στην Ελλάδα). Τα σηµεία αυτά απαντώνται και σε πολλές άλλες περιοχές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης στα τέλη της 6 ης και την 5 η κυρίως χιλιετία, αν και έχει υποστηριχθεί µερικές φορές ότι µαρτυρούνται και ενωρίτερα. Πρόκειται κυρίως για αφηρηµένα σηµεία, αλλά συνδυάζονται µε µερικά «εικονογράµµατα» πολύ νωρίς και ίσως συνδυάζουν ποιοτικές και ποσοτικές πληροφορίες, όπως τα «κουπόνια» διαφορετικών κατηγοριών. Το σύστηµα Vinca δεν είναι πραγµατική γραφή: δεν επαναλαµβάνονται αρκετά οι οµάδες σηµείων, που άλλωστε είναι πολύ λίγες. Κατά τον Sh. Winn, το σύστηµα θα µπορούσε να είναι εν µέρει λογογραφικό, µερικά σηµεία µπορεί να αντιπροσώπευαν λέξεις ή έννοιες, και µπορούσαν να συνδυασθούν µε διαφορετική σειρά. Ο Winn µελέτησε, κατατάσσοντάς τα ανάλογα µε τον φορέα τους, τα σηµεία που είχαν χαραχθεί, συνήθως πριν το ψήσιµο, τόσο σε χρηστικά αντικείµενα (κεραµεική, βαρίδια αργαλειού, σφονδύλια), όσο και σε συµβολικά ή άγνωστης χρήσης τέχνεργα (ειδώλια, «πινακίδες» και άλλα ασυνήθη αντικείµενα) Vinca. α) Όσον αφορά την κεραµεική, ο Winn ταξινόµησε τα σηµεία ανάλογα µε τη θέση τους πάνω στα αγγεία. Τα ευθύγραµµα και απλούστερα σηµεία απαντώνται συνήθως µεµονωµένα, ή ανά δύο ή περισσότερα µαζί, και µερικά από αυτά, πάνω στη βάση ή κοντά στη βάση του αγγείου, θα µπορούσαν να είναι αριθµητικά ή να έχουν µαγική λειτουργία, ενώ οι µακρές σειρές είναι σπάνιες και δυσερµήνευτες. Στην Ελλάδα, υπάρχουν ανάλογα εγχάρακτα σηµεία στην κεραµεική σε πολλές θέσεις (Μακεδονία, Θράκη, Θεσσαλία, νησιά Αιγαίου), αλλά το θέµα δεν έχει µελετηθεί συστηµατικά σε µεγάλη κλίµακα. β) Μολονότι ο διαθέσιµος χώρος είναι περιορισµένος, µεγαλύτερες οµάδες σηµείων (µέχρι 12) εµφανίζονται πάνω σε σφονδύλια, και µάλιστα στη µία µόνο όψη τους, κατ εξαίρεση και στις δύο. Το σφονδύλι του Ντικιλί Τας [εικ. 11], συνήθους τύπου, µάλλον κατάλληλο για το γνέσιµο µαλλιού (R. Treuil), φέρει σειρά εγχάρακτων σηµείων, ίσως χωρισµένων µε κάθετες διαχωριστικές γραµµές ή µε αριθµητικά σηµεία. Μερικά σφονδύλια 5

6 φέρουν λίγα γραµµικά σηµεία που θα µπορούσαν να είναι σηµάδια καταγραφής, αρίθµησης ή µαγείας, όπως µερικά σφονδύλια από το Διµήνι (πρβλ. και Ρουµανία) µε διακόσµηση όχι οργανικά δεµένη µε την επιφάνεια (Ζ. Μαλακασιώτη). Σφονδύλια και βαρίδια αργαλειού που είχαν και πρακτική χρήση θα µπορούσαν, κατά τον Winn, να χρησιµοποιούνται δευτερευόντως κατά τη διάρκεια της χρήσης αυτής, είτε ως µνηµονικά επινοήµατα όπου καταγραφόταν η ποσότητα µιας ύλης (µαλλιού;) ή ο αριθµός επαναλήψεων µιας µηχανικής πράξης, είτε, περισσότερο πιστευτό, µε αποτροπαϊκό σκοπό που αφορούσε την εν λόγω δραστηριότητα, ή ως σύµβολα βάρους, ιδιοκτησίας, κλπ. Ο διττός -πρακτικός και συµβολικός- χαρακτήρας των σφονδυλιών και των βαριδίων ίσως υποδηλώνεται και από το γεγονός ότι έχουν βρεθεί επανειληµµένως (ΝΝ) κοντά σε ειδώλια ή ότι ορισµένα βαρίδια φέρουν ανθρωπόµορφη παράσταση (βλ. κεφάλαιο Ειδωλοπλαστικής). γ) Μερικές φορές απαντώνται και κλειστά, διακοσµηµένα µικρογραφικά αγγεία µαζί µε ειδώλια και/ή σφονδύλια (ΝΝ, Ντικιλί Τας). Τα αγγεία φέρουν µεµονωµένα σηµεία αλλά και οµάδες σηµείων (π.χ. ιδιότυπα αγγεία από το Ντικιλί Τας και το Ovcarovo, ΝΝ), κάποτε σε σειρές (θέση Vinca), ορισµένες φορές σε ζώνες. Είναι δύσκολο να θεωρηθούν ως αριθµητικά σύµβολα: ο στόχος τους ήταν ίσως αποτροπαϊκός, υπόθεση πιστευτή, ιδίως αν τα αγγεία είχαν πολύτιµο περιεχόµενο ή συµβολική µόνο λειτουργία (βλ. κεφάλαιο Ειδωλοπλαστικής). δ) Τα ανθρωπόµορφα ειδώλια φέρουν συνήθως µεµονωµένα σηµεία ή µικρούς συνδυασµούς στο στέρνο, την πλάτη, την κοιλιά, ή το κεφάλι, που είναι δύσκολο να διακριθούν από τη διακόσµηση, πρόβληµα που θέτουν και διάφορα σηµεία, µάλλον διακοσµητικά, πάνω σε πήλινες «τράπεζες προσφορών» διαφόρων περιόδων από την Νοτιοανατολική Ευρώπη. Φαίνεται πάντως ότι η επίθεση ορισµένων σηµείων σε συγκεκριµένες θέσεις πάνω σε ειδώλια είχε συµβολική φόρτιση. ε) «Ενεπίγραφες» πήλινες πινακίδες έχουν βρεθεί σε βαλκανικές θέσεις, όπως στην Tartaria (Ρουµανία, Vinca Α;) και την Gradesnica (Karanovo V, ΝΝ ΙΙ). Δύο πινακίδες της Gradesnica βρέθηκαν µαζί, η τρίτη [εικ. 12] βρέθηκε µαζί µε ένα ειδώλιο και δύο αγγεία. Η επιφάνειά της διαχωρίζεται οριζόντια σε τέσσερις ζώνες, µε τρία ή περισσότερα σηµεία στην κάθε µία (24-30 σηµεία συνολικά, ανάλογα µε την «ανάγνωση»). Δύο από τις ζώνες χωρίζονται και µε µερικές κάθετες γραµµές, αν δεν πρόκειται για αριθµητικά σύµβολα. Η «σελιδοποίησή» της και το γεγονός ότι η απόσταση µεταξύ των διαχωριστικών γραµµών καθώς και τα ίδια τα σηµεία µικραίνουν προς το κάτω µέρος, χρησιµοποιήθηκαν ως επιχείρηµα για την ερµηνεία της ως γραπτού κειµένου. Παρατηρείται επίσης και υποδιαίρεση σε τετράπλευρα διαµερίσµατα ή ταταρτηµόρια σε µια ωοειδή πινακίδα της Tartaria και στην διακοσµηµένη, αλλά µάλλον όχι ενεπίγραφη, κυκλική σφραγίδα του Karanovo. Σε δύο από τις τρεις συνολικά πινακίδες της Tartaria υπάρχει συνδυασµός εικονογραφικών και αφηρηµένων σηµείων, ενώ η τρίτη είναι µόνο εικονογραφική. Ίσως η σπανιότητα των πινακίδων οφείλεται στο ότι συνηθιζόντουσαν πινακίδες από φθαρτές ύλες, όπως πιθανόν δείχνει η ξύλινη πινακίδα από το Δισπηλιό (ανασκαφές Γ. Χουρµουζιάδη, περίπου 5260 π.χ.). στ) Ένα λίθινο αντικείµενο µε εγχάρακτα γραµµικά σηµεία στην κοίλη εσωτερική του επιφάνεια από τα Γιαννιτσά (ΝΝ Ι, αρχές της 5 ης χιλιετίας) έχει ερµηνευθεί (Π. Χρυσοστόµου) ως µήτρα µε διατρήσεις που θα εφάρµοζε σε ένα δεύτερο, συµµετρικό κινητό µέρος, και θα επέθετε αµφίκυρτα σφραγίσµατα µε ανάγλυφα στοιχεία και στις δύο όψεις. Η κοίλη επιφάνεια διαιρείται σε τρεις ζώνες που περιέχουν άνισα σε µέγεθος, διαφορετικής διάταξης, επαναλαµβανόµενα συµπλέγµατα ευθύγραµµων χαράξεων, σε λοξή διευθέτηση προς τα αριστερά ή τα δεξιά, που συνδυάζονται µε ακιδωτά σηµεία. Υπάρχει σαφώς µια 6

7 οργάνωση, πράγµα που επέτρεψε την υπόθεση του ανασκαφέα ότι πρόκειται για σηµεία «πρωτογραφής», µε σφραγίσµατα-φορείς µηνύµατος. ζ) Ένα µοναδικό δακτυλιόσχηµο χρυσό περίαπτο (ΤΝ) του «Νεολιθικού Θησαυρού» του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου φέρει και στις δύο όψεις εγχάρακτα σηµεία που θα µπορούσαν να ανήκουν στην ίδια κατηγορία. Στην ΠΕΧ, µολονότι ορισµένες κατηγορίες «κουπονιών» εξακολουθούν να απαντώνται, πολλά σφονδύλια φέρουν πλούσια, εγχάρακτη διακόσµηση (πολυάριθµα στην Τροία), και «σηµεία κεραµέων» µαρτυρούνται συχνά (π.χ. Κέος), τα σηµεία Vinca εκλείπουν. Το σύστηµα µάλλον δεν εξελίχθηκε ποτέ σε πλήρες σύστηµα γραφής. Ίσως αυτό δεν χρειάσθηκε, αν η ανάγκη για την εξέλιξη αυτή δεν εµφανίσθηκε στο τέλος της Νεολιθικής εποχής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ώστε η γλωσσική πληροφορία να εισχωρήσει στην διαδικασία της κατασκευής του κώδικα και της αποκρυπτογράφησης της εννοιολογικής πληροφορίας. Όταν η δυνητική τάση για τη γένεση γραφής εµφανισθεί, είτε εξελίσσεται σε πλήρες, βιώσιµο σύστηµα, είτε φθίνει και εξαφανίζεται (W. Boltz). ΙΙΙ. ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΧΡΗΣΗΣ Αν τα εκατοντάδες «κουπόνια» που βρέθηκαν στο κτίριο της Νέας Νικοµήδειας αφορούσαν συναλλαγές, και µάλιστα καταγραφή/καταµέτρηση, µε συµπέρασµα την ύπαρξη µηχανισµών ελέγχου, δεν φαίνεται πιθανό ότι τα όργανα καταµέτρησης ή τα τεκµήρια συναλλαγής φυλασσόντουσαν µαζί µε τα αντικείµενα που καταµετρούσαν (π.χ. λεπίδες πυριτολίθου). Προφανώς οι δύο τύποι tokens αντιστοιχούσαν σε δύο κατηγορίες δεδοµένων. Τα 473 «κουπόνια» γεωµετρικών σχηµάτων, πάλι δύο τύπων, που βρέθηκαν µαζί µε µικροσκοπικά ζωόµορφα και ανθρωπόµορφα ειδώλια στην Es-Sifiya (Προκεραµεική Β, Ιορδανία) θεωρήθηκε ότι είχαν κατασκευασθεί ταυτόχρονα για συγκεκριµένο σκοπό, ίσως για µεµονωµένη συναλλαγή που χρειαζόταν κάποιου είδους συµβολική καταγραφή. Το σύνολο του Μονάχου, δυστυχώς χωρίς ακριβή προέλευση, περιλαµβάνει διαφορετικών τύπων, αλλά και διαφορετικών µεγεθών, ανθρωπόµορφα ειδώλια, οµοιώµατα, «κουπόνια» και tallies που θα µπορούσε να θεωρηθεί ότι παρείχαν, εκτός τις ποσοτικές, και ποιοτικές πληροφορίες. Συµπεριλαµβάνονται κατάλοιπα πλασίµατος µάλλον από την κατασκευή ειδωλίων που ίσως υποδηλώνουν και εδώ ταυτόχρονη παραγωγή ειδωλίων και «κουπονιών». Τίθεται εποµένως το ερώτηµα της ενδεχόµενης ταυτόχρονης παρουσίας µικροσκοπικών ειδωλίων της ΑΝ κατά τη διεξαγωγή µετρήσεων ή συναλλαγών, όπως έχει υποστηριχθεί όσον αφορά τα πολυάριθµα µικρογραφικά ανθρωπόµορφα και ζωόµορφα ειδώλια που βρέθηκαν µαζί µε σφραγίσµατα σε κτίρια «αρχείων» στο Tell Sabi Abyad (Συρία, αρχές 6 ης χιλιετίας ) (βλ. κεφάλαιο Ειδωλοπλαστικής). Το κτίριο της Νέας Νικοµήδειας περιλάµβανε, εκτός τα πολυπληθή «κουπόνια», µερικά ειδώλια, όχι σε µικροσκοπικό µέγεθος, που µάλλον είχαν άλλη λειτουργία, ίσως αποτροπαϊκή. Η συνύπαρξη σηµαντικών συµβολικών αντικειµένων (ειδωλίων) µε τα «κουπόνια» ίσως δείχνει λοιπόν ότι τα τελευταία ίσαν άξια προστασίας, ή εναλλακτικά, ότι διάφορα σηµαντικά συµβολικά αντικείµενα (ειδώλια, «κουπόνια», µεγάλες αξίνες...) και µεγάλες ποσότητες πολύτιµων χρηστικών αντικειµένων (λεπίδες) φυλασσόντουσαν στον ίδιο χώρο, πιθανόν κοινό. Τα «κουπόνια» θα µπορούσαν να έχουν συγκεντρωθεί εκεί πριν την χρήση για την οποία προοριζόντουσαν αφού στις περισσότερες περιπτώσεις «κουπόνια» βρίσκονται σε µικρές οµάδες, και απορρίπτονται µετά τη χρήση τους-, είτε ήσαν στη διάθεση ατόµων ή νοικοκυριών, είτε όλης της κοινότητας. Στη ΝΝ (Ντικιλί Τας), η συνεύρεση 7

8 µερικών ειδωλίων, σφονδυλιών και tokens θα µπορούσε πάλι να σηµαίνει παράλληλες ασχολίες γυναικών (γνέσιµο) και παιδιών (παιχνίδια). Ο Winn πιστεύει ότι η εµφάνιση των σηµείων Vinca συνδέεται µε την ανάπτυξη της µεταλλουργίας στην περιοχή Tordos, όπου εµφανίσθηκαν ξαφνικά, και µε την αύξηση των δυνατοτήτων εµπορικών δικτύων. Η τεχνολογική-οικονοµική ανάπτυξη συνοδευόταν από διαµόρφωση λατρείας µε χρήση σηµείων, ενώ από την αύξηση της προσωπικής ιδιοκτησίας προέκυψε η ανάγκη µέτρησης της αυξανόµενης ποσότητας πληροφοριών. Η H. Todorova αντίθετα νοµίζει ότι, όταν παρουσιάσθηκε η ανάγκη µέτρησης για κοινωνικοοικονοµικούς λόγους, χρησιµοποιήθηκαν προϋπάρχοντα σηµεία από τη λατρεία και µαγεία. Αγνοούµε φυσικά αν η υποτιθέµενη καταγραφή θα αφορούσε ποσότητες, αποστάσεις, βάρος κλπ. Η διάταξη («σελιδοποίηση») σε πινακίδες δεν αποτελεί ωστόσο απόδειξη του οικονοµικού ρόλου των σηµείων και η σηµείωση σε σφονδύλια, έστω και σε ζώνες, δεν συνιστά πιστευτό λογιστικό σύστηµα. Οι οµάδες σηµείων σε µικρογραφικά αγγεία και ειδώλια ίσως πάλι συνδέονται µε κάποια τυπικά, µαγεία ή λατρεία. Η διχοτόµηση σε σηµεία κεραµεικής και χρηστικών αντικειµένων που συνδέονται µε ειδικές δραστηριότητες (γνέσιµο, αποθήκευση) και σηµεία πάνω σε συµβολικά αντικείµενα υποδηλώνει πάντως διαφορετικά επίπεδα χρήσης. Οι συµβολικές συµπεριφορές οι οποίες ενέπλεκαν δισδιάστατα σηµεία φαίνεται ότι είχαν σχέση, σε ορισµένες περιπτώσεις τουλάχιστον, µε συγκεκριµένες τέχνες ή επιτηδεύµατα, όπως είναι το γνέσιµο και η ύφανση αλλά και η αποθήκευση (σηµεία πάνω σε αγγεία). Κατά συνέπεια οι τοµείς στους οποίους ήταν εφαρµόσιµα αυτά τα συστήµατα ίσως περιλάµβαναν την παραγωγή τεχνέργων, την ανταλλαγή και γενικά τη διαχείριση πρώτων υλών, βασικών προϊόντων και τεχνέργων (µαλλί, υφαντά, ζωϊκά και γερωργικά προϊόντα). Αντίθετα από την ευελιξία των «κουπονιών» (δυνατότητα αλλαγής σειράς και συνόλων), και ενώ στα (άψητα) tallies µπορούν µεν να προστεθούν σηµεία, αλλά µέχρι ένα βαθµό, ανάλογα µε τον διαθέσιµο χώρο, τα σηµεία που είχαν χαραχθεί σε τέχνεργα πριν το ψήσιµο (κυρίως ΝΝ-ΤΝ) δεν µπορούσαν να µεταβληθούν. Δεν µπορεί λοιπόν να αποκλεισθεί το ενδεχόµενο, αν πρόκειται για καταγραφή δεδοµένων, να αφορούσε ιδιοκτησία, όπως προκειµένου για σφονδύλια και βαρίδια. Αν πάλι πρόκειται για άϋλες επιδιώξεις, κυρίως όσον αφορά τα σηµεία που είχαν χαραχθεί σε ειδώλια, µικρογραφικά αγγεία και αντικείµενα άγνωστης χρήσης, είναι πιθανή η συµπαθητική µαγεία (ή λατρεία). Οι άλλες ερµηνείες δεν µπορούν να αποκλεισθούν, όπως η καταγραφή χρονικών περιόδων, συµπεριλαµβανοµένων συµβολικών σταδίων, ή ενοτήτων ρυθµικής απαγγελίας, ή το παιχνίδι, που µερικές φορές εµπεριέχει και άλλες χροιές, π.χ. την εξάσκηση στη µέτρηση. Έχει ακόµη προταθεί ότι τα θραύσµατα οστράκων αγγείων µε σηµεία µπορούσαν να ανταλλαγούν σε µια αλυσίδα κοινωνικών σχέσεων (J. Chapman). Εν πάσει περιπτώσει, εφόσον στη Νεολιθική εποχή υπήρχαν περισσότερα από ένα σηµειακά συστήµατα (π.χ. ειδώλια, κοσµήµατα κλπ), δεν είναι απαραίτητο ότι τα συµβολικά αντικείµενα που εξετάζουµε εδώ ανήκαν όλα σε ένα µόνο σύστηµα. Ούτε µπορούµε άλλωστε να αποκλείσουµε ότι υπήρχε πολυλειτουργικότητα: ίσως τα ίδια δισδιάστατα ή τρισδιάστατα σηµεία να εξυπηρετούσαν πολλούς σκοπούς, χωρίς να γίνεται στεγανή διάκριση. Η συγκέντρωση µεγάλων αριθµών «κουπονιών» αφενός, και η άνιση κατανοµή µεµονωµένων ή µικρών οµάδων αφετέρου, δείχνουν µάλλον συγκεντρωτική διαχείρισή τους (ΑΝ) για συλλογικές διαδικασίες που ίσως οδηγούσαν σε επίδοση σε ορισµένους αποδέκτες. Ο µικρός σχετικά αριθµός διατηρηθέντων αντικειµένων που φέρουν σηµεία (ΝΝ-ΤΝ) δείχνει είτε ότι λίγα άτοµα ή νοικοκυριά τα χρησιµοποιούσαν, λίγοι εποµένως τα χρειαζόντουσαν ή είχαν το δικαίωµα ή την υποχρέωση να ακολουθούν τις διαδικασίες καταγραφής/µέτρησης ή 8

9 µαγείας/λατρείας, είτε ότι οι περιπτώσεις στις οποίες τα χρησιµοποιούσαν ήταν σπάνιες. Ήταν πάντως απαραίτητη η γνώση του αντίστοιχου κώδικα και άρα του συστήµατος από κάποιους γνώστες- που υποχρεωτικά θα την µετέδιδαν σε άλλα µέλη της κοινωνικής οµάδας, τουλάχιστον κατά περιόδους (µύηση;), και τα οποία συνεπώς θα είχαν ίσως κάποιο ειδικό καθεστώς και γόητρο. Τίθεται µοιραία το αναπάντητο ερώτηµα εάν τα ίδια άτοµα συγκέντρωναν τη γνώση και άλλων σηµειακών συστηµάτων και τον έλεγχο και άλλων συµβολικών συµπεριφορών. Ελληνική Βιβλιογραφία (επιλογή) Δηµακοπούλου, Κ. (επιµ.) 1998: Κοσµήµατα της Ελληνικής Προϊστορίας. Ο νεολιθικός θησαυρός. Αθήνα, ΤΑΠΑ. Θεοχάρης, Δ., 1965: Ανασκαφαί εν Σέσκλω. ΠΑΕ: 5-9, πίν Θεοχάρης, Δ., 1973: Νεολιθική Ελλάς. Αθήνα. Μαλακασιώτη, Ζ., 1982: Διµήνι Μικρά ευρήµατα µε εγχάρακτη διακόσµηση. ΑΑΑ 15: Μαραγκού, Χρ., 1987: Γράµµατα και αριθµοί στη Νεολιθική εποχή; Στο Γ.Σ. Κορρές (εκδ.), Πρακτικά 6 ου Διεθνούς Συνεδρίου του Προϊστορικού Αιγαίου. Αθήνα (υπό δηµοσίευση). Μαραγκού, Χρ., 1999: Προϊστορικών ειδωλίων «δρώµενα». Στο Κ. Κόπακα (επιµ.), Ανθρώπινες δράσεις στο προϊστορικό Αιγαίο. Ενδείξεις από την υλική παραγωγή (υπό δηµοσίευση). Παντελίδου, Μ., 1991: Κεραµεικά εργαλεία. ΑΕ 130 (1991), Αθήνα 1993: Πάντος, Π., : Προϊστορικά ιδεογράµµατα από την Παραδηµή της Θράκης. Θρακικά Χρονικά 42: Χουρµουζιάδης, Γ., 1994: Νεολιθικά ειδώλια. Θεσσαλονίκη. Χουρµουζιάδης, Γ., 1996: Δισπηλιό. Ένας λιµναίος προϊστορικός οικισµός. Θεσσαλονίκη. Χρυσοστόµου, Παν., 2001: Νέα στοιχεία από τη νεολιθική έρευνα στην επαρχία Γιαννιτσών. Μια άγνωστη µορφή προϊστορικής γραφής, ΑΕΜΘ 15: Ξένη Boltz, W. G., 1986: Early Chinese writing, WA 17 (3): Bonev, A., 1983: La petite tasse d'argile comportant des signes du tell près du village d'ovcarovo, département de Targoviste, Arkheologija XXIV:

10 Budja, M., 1998: Clay tokens- accounting before writing in Eurasia, Documenta Praehistorica XXV, Budja, M., 2003: Seals, contracts and tokens in the Balkans Early Neolithic: where is the puzzle, Documenta Praehistorica XXX, Cauvin, J., 1998: De la révolution néolithique à la révolution urbaine. Στο Syrie 1998: Chapman, J. 2001: Object fragmentation in the Neolithic and Copper Age of Southeast Europe. Στο P. Biehl, F. Bertemes, and H. Meller 2001 (eds), The Archaeology of Cult and Religion, Budapest: Cokhadjev, St., 1984: Données archéologiques concernant un calendrier du début de l'énéolithique, Arkheologija XXVI, 2-3: 1-7. Cohchadziev, St., 2003, Vorschriftliche Zeichen aus dem Frühchalkolithikum in Westbulgarien. Στο L. Nikolova 2003, Couraud, Cl., 1985: L'art Azilien. Origine-survivance. Paris. D Errico, Fr., 1995: L art gravé Azilien. De la technique à la signification. Paris. D Errico, Fr., 1998: Palaeolithic Origins of Artificial Memory Systems: an Evolutionary Perspective. Στο C. Renfrew et al. 1998: D Errico, Fr., 2001: Memories Out of Mind: The Archaeology of the Oldest Artificial Memory Systems. Στο A. Nowell 2001, In the Mind's Eye. Multidisciplinary Approaches to the Evolution of Human Cognition, Ann Arbor, Detev P., 1950: Le tell Baniata près de Kapitan Dimitrievo (στα βουλγαρικά), GNAMP 2,1-23. Detev P., 1965: Modèles de décoration du Chalcolithique (στα βουλγαρικά), Arheologija 4, p Dumitrescu, Vl., 1985: Peut-on réellement parler d'un système de préécriture de la culture de Vinca?, Dacia N.S. XXIX,1(2): Elster, E. 2003: Objects of Utility, Pottery, and Plastic Forms. Στο E. Elster and C. Renfrew (eds.), Prehistoric Sitagroi, vol. 2, California: Evans, J.D. and C. Renfrew, 1968: Excavations at Saliagos near Antiparos. Oxford. Garasanin M., Simoska Dr., 1976: Die Kontrollgrabung in Suplevec und einige Fragen der Suplevec-Bakarno Gumno Gruppe, Mac.Acta Arch. 2 (1976), p.9-41, γαλλική περίληψη: Gelb, I.J., 1963 : A study of writing. Chicago. 10

11 Georgiev G, N. Merpert, R.V. Katincharov, D.G. Dimitrov, 1979: Ezero, eine Siedlung aus der Frühbronzezeit. Sofia. Georgiev, Vl., 1970: L'écriture sur la plaque d'argile de Gradesnitsa, Arkheologija XII (3): 7-9. Gimbutas, M., 1982: Old Europe in the Fifth millenium BC: The European situation on the arrival of the Indoeuropeans. Στο E. Polomé (ed) 1982, The Indoeuropeans in the fourth and third millenia: Gimbutas, M., 1984: The Goddesses and Gods of Old Europe, BC. London. Gimbutas, M., Sh. Winn, D. Shimabuku, 1989: Achilleion. A Neolithic settlement in Thessaly, Greece, BC. Los Angeles. Glück, H., 1987: Schrift und Schriftlichkeit. Eine sprach- und kulturwissenschaftliche Studie. Stuttgart. Hood, S., 1968: The Tartaria tablets, Readings from Scientific American (1978): Idole 1985: Idole. Frühe Götterbilder und Opfergaben. Exhibition catalog. Mainz. Ifrah, G., 1994 : Histoire universelle des chiffres. Paris. Jasim, A., and J. Oates, 1986: Early tokens and tablets in Mesopotamia: New information from tell Abada and tell Brak, WA 17 (3): Justeson, J. S. (1986): The origin of writing systems: Preclassic Mesoamerica, WA 17(3): Lazarovici, Gh., 2003α: Sacred symbols on Neolithic Cult Objects from the Balkans. Στο L. Nikolova 2003, Lazarovici, C.-M., 2003β: Pre-writing signs on Neo-Eneolithic Altars. Στο L. Nikolova 2003, Leroi-Gourhan, A., 1964, 1965: Le geste et la parole. Technique et langage. La mémoire et les rythmes. Paris. Lieberman,S.J.,1980: Of clay pebbles, hollow clay balls, and writing: a Sumerian view. AJA 84: Letica, Z., 1967: Miniature vessels from Vinca (στα σερβικά). Rec. du Mus. Nat. de Belgrade: 1-126, pls. I-IX. Mahasneh, H:M and H:G:K: Gebel, 1999: Geometric objects from LPPNB Es-Sifiya, Wadi Muhib, Jordan, Paléorient 24: Makkay, J., 1969: The Late Neolithic Tordos groups of signs, Alba Regia X:

12 Makkay, J., 1971: A chalcolithic stamp seal from Karanovo, Bulgaria, Kadmos X(1): 1-9. Marangou, Chr., 1992: Ειδώλια. Figurines et miniatures du Néolithique Récent et du Bronze Ancien en Grèce. Oxford. Marangou Chr., 2001: Evidence for counting and recording in the Neolithic? Artifacts as signs and signs on artefacts. Στο A. Michaïlidou (ed.), Manufacture and measurement. Counting, measuring and Recording Craft Items in Early Aegean Societies, Αθήνα, 9-43 (µε σχετική βιβλιογραφία). Marangou, Chr., 2008: Les maquettes et les figurines. Στο René Treuil (dir.), Dikili Tash, Village préhistorique de Macédoine Orientale. I. Fouilles de Jean Deshayes, vol. 3, BCH suppl. (υπό δηµοσίευση). Marshack, A., 1970: Notation dans les gravures du Paléolithique supérieur, Nouvelles méthodes d'analyse. Bordeaux. Masson, E., 1984: L''écriture' dans les civilisations danubiennes néolithiques, Kadmos 23(2): Matthews, R., 1998: L'émergence de l'écriture au Proche-Orient. Στο Syrie 1998: McPherron, A., 1988, Other Artifact Categories. Miscellaneous Small Artifacts. Στο A. McPherron and Dr. Srejovic 1988, Divostin and the Neolithic of Central Serbia, Pittsburgh, Mikov, V., 1969: L'inscription du sceau circulaire de Karanovo- l'écriture la plus ancienne de l'europe. I. Les données de la préhistoire', Arkheologija XI: 4-7, 12. Molino, J., 1992: Archaeology and Symbol Sytems. Στο J.-Cl. Gardin and Chr.S. Peebles (eds), Representations in Archaeology, Bloomington and Indianapolis: Nikolov, B., 1970: La plaque d'argile comportant des signes d'écriture du village de Gradesnica, arrondissement de Vraca, Arkheologija XII (3): 1-7, 9. Nikolov, B., 1986: Signes sur des ouvrages en argile de l'époque préhistorique en Bulgarie Occidentale, Studia Praehistorica 8: Nikolova, L., 2003, Early Symbolic Systems for Communication in Southeast Europe. Oxford. Nissen H.J., 1986: The archaic texts from Uruk, WA 17(3), Nissen, H.J., 1998: L'invention de l'écriture cunéiforme: les tablettes archaïques d'uruk. Στο Syrie 1998: Nissen H.J., Damerow P., Englund R.K. 1993: Archaic bookkeeping. Early writing and techniques of Economic administration in the Ancient Near East. Chicago-London. Noble, W., and I. Davidson, 1996: Human evolution, language and mind. A psychological and archaeological enquiry. Cambridge. 12

13 Renfrew, C. 1979: The Tartaria tablets, Στο C. Renfrew 1979, Problems in European Prehistory, Edinburgh-New York: Renfrew, C., 1987: Old Europe or Ancient East? The clay cylinders of Sitagroi. Στο S. Nacev and E. C. Polomé (eds.) 1987, Proto-Indo-European: the Archaeology of a linguistic problem. Studies in honor of Marija Gimbutas, Washington, Renfrew, C., 1994: Towards a cognitive archaeology. Στο C. Renfrew et al. (eds.), 1994: Renfrew, C., 1998: Mind and Matter: Cognitive Archaeology and External Symbolic Storage, in C. Renfrew et al. (eds.), 1998: 1-6. Renfrew, C., 2003: Special Clay Objects: Cylinders, Stamp Seals, Counters, Biconoids, and Spheres. Στο E. Elster and C. Renfrew (eds.), Prehistoric Sitagroi, vol. 2, California: , Renfrew, C. and E. Zubrow, (eds.), 1994: The ancient mind. Elements of cognitive archaeology. Cambridge. Renfrew, C. and Chr. Scarre (eds.), 1998: Cognition and Material Culture: the Archaeology of Symbolic Storage. Cambridge. Rodden, R.J., 1964: A European link with Chatal Huyuk: the 7th millenium settlement of Nea Nikomedeia in Macedonia. Part II. The Illustrated London News April 18, 1964: Schmandt-Besserat, D., 1992: Before writing, I-II: A catalog of Near Eastern tokens. Austin. Schmandt-Besserat, D., 1996: How writing came about. Austin. Stordeur, D., 1998: Plaquettes en pierre gravées de Jerf el-ahmar. Στο Syrie 1998: 187. Syrie 1998: En Syrie. Aux origines de l'écriture. Catalogue d'exposition. Bruxelles. Todorova, H., 1979: The Eneolithic in Bulgaria. Sofia. Treuil, R., 1992: Les pesons de fuseau, Στο R. Treuil (dir.), Dikili Tash, Village préhistorique de Macédoine Orientale. I. Fouilles de Jean Deshayes, vol. 1, BCH suppl. XXIV: , pl et 201c-g, - 203a. Vallat, Fr., 1986: The most ancient scripts of Iran: the current situation, WA 17(3), Verhoeven, M., 1999: An archaeological ethnography of a Neolithic Community. Space, Place and Social Relations in the Burnt Village at Tell Sabi Abyad, Syria. Instanbul. Vlassa, Ν., 1963: Chronology of the Neolithic in Transylvania in the light of the Tartaria settlement's stratigraphy, Dacia VII:

14 Winn, Shan M.M., 1981: Pre-writing in Southeastern Europe: The sign system of the Vinca culture ca 4000 BC. Calgary. Zimansky, P., 1993: Before writing, by D. Schmandt-Besserat, book review, JFA 20: Zubrow, E., 1994: Cognitive archaeology reconsidered. Στο C. Renfrew et al. (eds.), 1994: Εικόνες 1-3. «Κουπόνια»/ «πιόνια» (tokens) από: 1. το Αχίλλειο, Marangou 2001, fig. 6 (προσαρµοσµένο από το Gimbutas et al. 1989, 257, fig. 8.14). 2. τους Σιταγρούς, Marangou 2001, fig. 7 (προσαρµοσµένο από το Renfrew 1987, 367 fig. 9). 3. το Ντικιλί Τας, Marangou 2001, fig. 9 (φωτ. Χρ. Μαραγκού). 4. «Κουπόνια» (tokens) ή «σηµαδεµένες ράβδοι» (tallies) από τη Θεσσαλία, Marangou 2001, fig. 10 (προσαρµοσµένο από το Θεοχάρης 1973, πίν. ΧΙΧ και εικ. 181). 5. Πλακίδιο από τη Δήµητρα, Marangou 2001, fig. 13 (προσαρµοσµένο από το Renfrew 1987, 362 fig. 7). 6. Πλακίδιο/πινακίδα από το Tangiru, Marangou 2001, fig. 14 (προσαρµοσµένο από το Winn 1981, 222 fig. 30a). 7. Λίθινα πλακίδια µε εγχάρακτες ζωόµορφες παραστάες και αφηρηµένα σηµεία από το Jerf-el-Ahmar, J. Cauvin, 2004, Γέννηση των Θεοτήτων Γέννηση της γεωργίας. Η Επανάσταση των Συµβόλων στη Νεολιθική Εποχή (επιµ. Κ. Κόπακα Ν. Λιανέρη), Ηράκλειο, εικ Εγχάρακτος κύλινδρος από την Παραδηµή, Marangou 2001, fig. 19a-c (φωτ. Χρ. Μαραγκού). 11. Σφονδύλι από το Ντικιλί Τας, Marangou 2001, fig. 17 (Treuil, R. (dir.), 1992: Dikili Tash. Village préhistorique de Macédoine Orientale I, Fouilles de Jean Deshayes, vol. 1. BCH Suppl. XXIV, Paris, pl. 15D). 12. Πινακίδα από τη Gradesnica, Marangou 2001, fig. 15a-b (προσαρµοσµένο από το Nikolov 1986, 183 fig. 15a-b). 14

15 15

16 16

Ανεμόσπηλια Αρχανών : τα ευρήματα και η ερμηνεία τους

Ανεμόσπηλια Αρχανών : τα ευρήματα και η ερμηνεία τους Ανεμόσπηλια Αρχανών : τα ευρήματα και η ερμηνεία τους Βογιατζόπουλος Σταμάτης Ιστορικό - Αρχαιολογικό Ιωαννίνων Ζ' Εξάμηνο Υπ.Καθ : Αν. Βλαχόπουλος, Μάθημα: Κρητομυκηναϊκή Θρησκεία Δεκέμβριος 2013 Εικόνα

Διαβάστε περισσότερα

Ερμηνευτική της Νεολιθικής Ειδωλοπλαστικής

Ερμηνευτική της Νεολιθικής Ειδωλοπλαστικής Ερμηνευτική της Νεολιθικής Ειδωλοπλαστικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΡΩΙΜΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΚΕΨΗ Οι τεράστια ανθρώπινη ικανότητα για μάθηση διακρίνει τον άνθρωπο από όλα τα άλλα γένη. Στην απώτερη Προϊστορία, η εξέλιξη της

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ. διαιρεί τη δράση του ανθρώπου σε: (πριν τη χρήση γραφής) Β. Εποχή των μετάλλων. μέταλλα. Εποχή του χαλκού

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ. διαιρεί τη δράση του ανθρώπου σε: (πριν τη χρήση γραφής) Β. Εποχή των μετάλλων. μέταλλα. Εποχή του χαλκού Σελίδα 1 από 14 η διαιρεί τη δράση του ανθρώπου σε: Α. Εποχή του λίθου ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ (πριν τη χρήση γραφής) ΙΣΤΟΡΙΑ (από την επινόηση και χρήση της γραφής) κατασκευή εργαλείων από λίθο (2.500.000-3.000 π.χ.)

Διαβάστε περισσότερα

της Φωτιάδου Χαρούλας - Μαρίας

της Φωτιάδου Χαρούλας - Μαρίας της Φωτιάδου Χαρούλας - Μαρίας Κρητικές Γραφές Κρητική Ιερογλυφική Γραμμική Γραφή Α Γραμμική Γραφή Β Παλαιοανακτορική Περίοδο ως και την Α Νεοανακτορική Περίοδο (2000 1700 π.χ.) Κρήτη (Κνωσός, Μάλια, Φαιστός)

Διαβάστε περισσότερα

Iδεολογία κατά την Εποχή του Χαλκού. Κική Πιλάλη, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας (1945-2008)

Iδεολογία κατά την Εποχή του Χαλκού. Κική Πιλάλη, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας (1945-2008) Iδεολογία κατά την Εποχή του Χαλκού Κική Πιλάλη, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας (1945-2008) Με την αρχή της ΕΧ παρατηρείται μια αλλαγή στη συμβολική έκφραση των προϊστορικών κοινοτήτων στο βόρειο

Διαβάστε περισσότερα

Συμβολική και ιδεολογική ζωή.

Συμβολική και ιδεολογική ζωή. Συμβολική και ιδεολογική ζωή. Αικατερίνη Παπανθίμου, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Α.Π.Θ. Η ιδεολογία, που θεωρήθηκε συνώνυμη με τις πίστεις, τις κοσμολογικές αντιλήψεις και τη θρησκεία των κοινωνιών

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ 6, 1992

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ 6, 1992 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ 6, 1992 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1995 < Χ. ΚΟΥΚΟΥΛΗ-ΧΡΥΣΑΝΘΑΚΗ -1 ΑΣΛΑΝΗΣ -

Διαβάστε περισσότερα

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα Προϊστορικές Κοινωνίες Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου durem@hist.auth.gr Νεολιθική εποχή μόνιμη εγκατάσταση Νεολιθική εποχή Αρχή της παραγωγής της τροφής. Νεολιθική εποχή Αρχή της καλλιέργειας

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 2 Η Προϊστορική Ανασκαφή

Ενότητα 2 Η Προϊστορική Ανασκαφή Ενότητα 2 Η Προϊστορική Ανασκαφή Α.Μουνδρέα-Αγραφιώτη Προϊστορικές ανασκαφές Αφορούν ανθρώπινες εγκαταστάσεις, από 2,3 εκ. χρόνια πριν, μέχρι 1000 π.χ. 2.300.000-5.000 πριν (Παλαιολιθική, Μεσολιθική και

Διαβάστε περισσότερα

Το σύνολο των βραχογραφιών και κάτω λεπτομέρεια

Το σύνολο των βραχογραφιών και κάτω λεπτομέρεια ΠΡΟΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΚΡΗΤΗ Πριν από τις επιφανειακές έρευνες στην περιοχή του Πλακιά και της Πρεβέλης στη νότια Κρήτη, τα μόνα γνωστά προνεολιθικά ευρήματα προέρχονταν από το εσωτερικό του σπηλαίου Ασφέντου στο

Διαβάστε περισσότερα

Σφραγίδες και σφραγιστική δραστηριότητα στα νησιά του Αιγαίου κατά την 3 η χιλιετία π.χ. Μαστρογιαννόπουλος Λάμπρος Αρ.

Σφραγίδες και σφραγιστική δραστηριότητα στα νησιά του Αιγαίου κατά την 3 η χιλιετία π.χ. Μαστρογιαννόπουλος Λάμπρος Αρ. Σφραγίδες και σφραγιστική δραστηριότητα στα νησιά του Αιγαίου κατά την 3 η χιλιετία π.χ Μαστρογιαννόπουλος Λάμπρος Αρ.Μητρώου: 10114 Η Νεολιθική Περίοδος Η σφραγιδογλυφία είναι γνωστή στον ελλαδικό χώρο

Διαβάστε περισσότερα

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα Προϊστορικές Κοινωνίες Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου durem@hist.auth.gr «Νεολιθική επανάσταση» και η καταγωγή της Νεολιθικής στην Ελλάδα Στο θέμα της προέλευσης του παραγωγικού τρόπου

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΥΓΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ 2014

ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΥΓΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ 2014 ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΥΓΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ 2014 Η ΚΘ Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων και η Επιστημονική Ομάδα των Ανασκαφών Αυγής οργανώνουν για πέμπτη χρονιά εκπαιδευτικές δράσεις με αφορμή

Διαβάστε περισσότερα

Οικισμός αρχαιότερης και μέσης νεολιθικής στα Ρεβένια Κορινού. Πρώτα αποτελέσματα της μελέτης της κεραμικής.

Οικισμός αρχαιότερης και μέσης νεολιθικής στα Ρεβένια Κορινού. Πρώτα αποτελέσματα της μελέτης της κεραμικής. Ντ. Ούρεμ-Κώτσου, Ά. Παπαϊωάννου, T. Silva, Φ. Αδακτύλου, Μ. Μπέσιος Οικισμός αρχαιότερης και μέσης νεολιθικής στα Ρεβένια Κορινού. Πρώτα αποτελέσματα της μελέτης της κεραμικής. Στην εργασία αυτή επιχειρείται

Διαβάστε περισσότερα

Κύπρος Ένα νησί ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση

Κύπρος Ένα νησί ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση Κύπρος Ένα νησί ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση Ο Πολιτισμός της Φιλιάς (2400/2350-2300 π.χ.) Πρωτοκυπριακή Περίοδος (2300-1900 π.χ.) Μεσοκυπριακή Περίοδος (1900-1650/1600 π.χ) Ο Πολιτισμός της Φιλιάς Μετάβαση

Διαβάστε περισσότερα

Ο Οικισμός Σκάρκος της Ίου

Ο Οικισμός Σκάρκος της Ίου Ο Οικισμός Σκάρκος της Ίου Εργασία στο μάθημα: Το Νησιωτικό Αιγαίο κατά την 3 η Χιλιετία π.χ. Παναγιώτης Καπλάνης Επιβλέπων Καθηγητής: Βλαχόπουλος Ανδρέας Εαρινό Εξάμηνο 2015 Η Θέση Η Ίος βρίσκεται στο

Διαβάστε περισσότερα

Χριστίνα Μαραγκού, Δρ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας. ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗ (Νεολιθική εποχή-πρώιμη Χαλκοκρατία)

Χριστίνα Μαραγκού, Δρ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας. ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗ (Νεολιθική εποχή-πρώιμη Χαλκοκρατία) Χριστίνα Μαραγκού, Δρ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗ (Νεολιθική εποχή-πρώιμη Χαλκοκρατία) ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η προϊστορική ειδωλοπλαστική περιλαμβάνει υλικά κατάλοιπα ποικίλων δυνατών χρήσεων και λειτουργιών,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι παλαιότερες ενδείξεις νεολιθικής κατοίκησης τοποθετούνται ήδη στην 9 η χιλ. π.χ., κατά την οποία υπάρχουν και οι κλιματολογικές προϋποθέσεις αλλά και οι άγριες μορφές ζώων και φυτών που θα

Διαβάστε περισσότερα

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα - Νεότερη και Τελική Νεολιθική (5300 π.χ π.χ.)

Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα - Νεότερη και Τελική Νεολιθική (5300 π.χ π.χ.) Προϊστορικές Κοινωνίες Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα - Νεότερη και Τελική Νεολιθική (5300 π.χ. 3200 π.χ.) Ντούσκα Ούρεµ-Κώτσου durem@hist.auth.gr Νεότερη Νεολιθική στην Ελλάδα Η Νεότερη νεολιθική, δηλαδή

Διαβάστε περισσότερα

Μετάβαση από Χαλκολιθική σε Εποχή του Χαλκού ή Πολιτισμός της Φιλιάς: /2300 π.χ. Πρώιμη Χαλκοκρατία ή Πρωτοκυπριακή Περίοδος: π.χ.

Μετάβαση από Χαλκολιθική σε Εποχή του Χαλκού ή Πολιτισμός της Φιλιάς: /2300 π.χ. Πρώιμη Χαλκοκρατία ή Πρωτοκυπριακή Περίοδος: π.χ. Μετάβαση από Χαλκολιθική σε Εποχή του Χαλκού ή Πολιτισμός της Φιλιάς: 2400 2350/2300 π.χ. Πρώιμη Χαλκοκρατία ή Πρωτοκυπριακή Περίοδος: 2300 1900 π.χ. Πρωτοκυπριακή Ι: 2300 2100 π.χ. Πρωτοκυπριακή ΙΙ: 2100

Διαβάστε περισσότερα

- Η νεολιθική στην Θεσσαλία -

- Η νεολιθική στην Θεσσαλία - Νεολιθική περίοδος στην Β. Ελλάδα - Η νεολιθική στην Θεσσαλία - Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου durem@hist.auth.gr Χρήστος Τσούντας 1901 Alan Wace 1912 Δημήτριος Ρ. Θεοχάρης 1956-1977 Vladimir Milojčić 1955-1977

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΚΥΚΛΙΚΟΙ (ΘΟΛΩΤΟΙ) ΤΑΦΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΑΡΑΣ ΣΤΗΝ ΝΟΤΙΑ ΚΡΗΤΗ

ΟΙ ΚΥΚΛΙΚΟΙ (ΘΟΛΩΤΟΙ) ΤΑΦΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΑΡΑΣ ΣΤΗΝ ΝΟΤΙΑ ΚΡΗΤΗ ΟΙ ΚΥΚΛΙΚΟΙ (ΘΟΛΩΤΟΙ) ΤΑΦΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΑΡΑΣ ΣΤΗΝ ΝΟΤΙΑ ΚΡΗΤΗ ΜΑΘΗΜΑ : ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΜΙΝΩΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΤΣΙΡΩΝΗΣ ΝΙΚΟΣ, Α.Μ.: 9676 ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών. σύμβολα αριθμών. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου. Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών. σύμβολα αριθμών. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου. Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών σύμβολα αριθμών επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου 1 αναπαραστάσεις των αριθμών Εμπράγματες Υλικά αντικείμενα ($$$) Εικονικές (***) Λεκτικές (τρία) Συμβολικές, (3, τρία) Διαφορετικές

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΤΙ ΡΩΤΑΜΕ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ; ΤΙ ΜΑΣ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ; ΠΩΣ ΜΑΣ ΤΟ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ; ΣΥΝΘΕΣΗ: Οργάνωση ενός συνόλου από επιμέρους στοιχεία σε μια ενιαία διάταξη Αρχική ιδέα σύνθεσης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΠΑΛΑΜΑΡΙ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

ΤΟ ΠΑΛΑΜΑΡΙ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΤΟ ΠΑΛΑΜΑΡΙ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ Όνομα: Χολέβα Βασιλική Εξάμηνο: Η Μάθημα: Το Αιγαίο κατά την 3η χιλιετία π.χ Διδάσκων: Βλαχόπουλος Ανδρέας ΠΑΛΑΜΑΡΙ I ΠΧ II ΠΑΛΑΜΑΡΙ

Διαβάστε περισσότερα

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Να περιγράψετε ένα μινωικό ανάκτορο; Μεγάλα Συγκροτήματα κτιρίων, Είχαν πολλές πτέρυγες-δωματίων, Διοικητικά, Οικονομικά, Θρησκευτικά και Καλλιτεχνικά κέντρα της περιοχής,

Διαβάστε περισσότερα

Οι απεικονίσεις των Κρητών (Keftiw) στους τάφους Αιγυπτίων αξιωματούχων και οι σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Κρήτης κατά τη Νεοανακτορική περίοδο

Οι απεικονίσεις των Κρητών (Keftiw) στους τάφους Αιγυπτίων αξιωματούχων και οι σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Κρήτης κατά τη Νεοανακτορική περίοδο Οι απεικονίσεις των Κρητών (Keftiw) στους τάφους Αιγυπτίων αξιωματούχων και οι σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Κρήτης κατά τη Νεοανακτορική περίοδο Παναγιώτης Καπλάνης Διδάσκων: Ανδρέας Βλαχόπουλος Σχέσεις

Διαβάστε περισσότερα

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή.

Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. - Ο σημαντικότερος οικισμός ήταν η... - Κατά τη 2 η και 3 η χιλιετία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜ Μ Α Μ ΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜ ΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ,

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΕΛΛΑ Γ. ΣΟΥΒΑΤΖΗ Δρ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΩΙΜΗ ΕΠΟΧΉ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ Από τις απαρχές της ιστορίας τους έως και σήμερα οι άνθρωποι οργανώνονται και ζουν σε θεμελιακούς

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνία και Οικονομία στην Ανατολική Μεσόγειο από τη Νεολιθική έως και την Ύστερη Εποχή του Χαλκού

Κοινωνία και Οικονομία στην Ανατολική Μεσόγειο από τη Νεολιθική έως και την Ύστερη Εποχή του Χαλκού 2 ο Συνέδριο Μεταπτυχιακών Φοιτητών Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Κοινωνία και Οικονομία στην Ανατολική Μεσόγειο από

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική πρόταση 8: Οργάνωση των ομάδων κατά τη Νεολιθική Εποχή

Διδακτική πρόταση 8: Οργάνωση των ομάδων κατά τη Νεολιθική Εποχή Πώς οργανωνόμαστε; Διδακτική πρόταση 8: Οργάνωση των ομάδων κατά τη Νεολιθική Εποχή Ερώτημα-κλειδί Πόσο μεγάλες ήταν οι ομάδες των ανθρώπων της Νεολιθικής Εποχής; Ποιοι έπαιρναν τις αποφάσεις; Σύνδεση

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Σπουδών Εκπαίδευσης Παιδιών-Προφύγων Τάξεις Α+Β Δημοτικού

Πρόγραμμα Σπουδών Εκπαίδευσης Παιδιών-Προφύγων Τάξεις Α+Β Δημοτικού Πρόγραμμα Σπουδών Εκπαίδευσης Παιδιών-Προφύγων 2016-2017 Τάξεις Α+Β Δημοτικού Περιεχόμενα Στόχοι Πηγή Υλικού 1.1 Αριθμοί 1-1000 Γραφή, Ανάγνωση, Απαγγελία, Απαρίθμηση, Σύγκριση, Συμπλήρωση (κατά αύξουσα

Διαβάστε περισσότερα

To συµβολικό στοιχείο στη χρήση του σπηλαίου Σαρακηνού στην Κωπαΐδα κατά τη Μέση και Νεότερη Νεολιθική

To συµβολικό στοιχείο στη χρήση του σπηλαίου Σαρακηνού στην Κωπαΐδα κατά τη Μέση και Νεότερη Νεολιθική To συµβολικό στοιχείο στη χρήση του σπηλαίου Σαρακηνού στην Κωπαΐδα κατά τη Μέση και Νεότερη Νεολιθική Αδαµάντιος Σάµψων 1 και Στέλλα Κατσαρού-Τζεβελέκη 2 Το σπήλαιο του Σαρακηνού βρίσκεται στον βραχώδη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Μινωικοί ιεροί χώροι

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Μινωικοί ιεροί χώροι ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10 Μινωικοί ιεροί χώροι Ενδεχομένως από τη Νεολιθική, αλλά με βεβαιότητα από την Προανακτορική εποχή φαίνεται ότι οι μινωίτες ασκούσαν τις λατρευτικές τους πρακτικές στα σπήλαια.

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πηγές και μέθοδοι (συνέχεια) Ο κλασικός αρχαιολόγος ταξινομεί το υλικό του: Κατά χρονική

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ Η μέλισσα εμφανίστηκε στον πλανήτη μας την Τριτογενή περιοδο στην αρχή της Καινοζωϊκής εποχής, δηλαδή πριν 65 εκατομμύρια χρόνια, πολύ νωρίτερα από την εμφάνιση του ανθρώπου.

Διαβάστε περισσότερα

2 ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ. 2 nd INTERNATIONAL CONFERENCE ON ANCIENT GREEK TECHNOLOGY ΠΡΑΚΤΙΚΑ PROCEEDINGS

2 ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ. 2 nd INTERNATIONAL CONFERENCE ON ANCIENT GREEK TECHNOLOGY ΠΡΑΚΤΙΚΑ PROCEEDINGS 2 ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ 2 nd INTERNATIONAL CONFERENCE ON ANCIENT GREEK TECHNOLOGY ΠΡΑΚΤΙΚΑ PROCEEDINGS ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ Αθήνα 2006 ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Το ανάκτορο της Ζάκρου

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Το ανάκτορο της Ζάκρου ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10 Το ανάκτορο της Ζάκρου Ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου Το ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της Κρήτης στον ομώνυμο ευρύχωρο όρμο. Η θέση ήταν γνωστή από τον 19 ο αι.

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 5. Η Βυζαντινή Ανασκαφή 1 Γιάννης Βαραλής

Ενότητα 5. Η Βυζαντινή Ανασκαφή 1 Γιάννης Βαραλής Ενότητα 5 Η Βυζαντινή Ανασκαφή 1 Γιάννης Βαραλής Ι.Δ. Βαραλής Ανασκαφική Βυζαντινή και Μεσαιωνική Ανασκαφική Κείμενα για προετοιμασία και κριτική: Ousterhout R., Γουρίδης Α., Ένα βυζαντινό κτίριο δίπλα

Διαβάστε περισσότερα

Greither Elias. "Icarus" Fresco Munchen 1616

Greither Elias. Icarus Fresco Munchen 1616 Greither Elias. "Icarus" Fresco Munchen 1616 Η θρησκεία των Μινωιτών Στην είσοδο του Ιδαίου Αντρου φαίνεται ο βωμός λαξευμένος στο βράχο σπήλαιο Καμαρών Δικταίο άντρο τριμερές ιερό ανακτόρωνφαιστού Μινωική

Διαβάστε περισσότερα

Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2016)

Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2016) Περίληψη των εργασιών Έκθεση αποτελεσμάτων της ανασκαφής στον Αζοριά (2016) Οι εργασίες πεδίου στον αρχαιολογικό χώρο του Αζοριά (Καβούσι, Ιεράπετρα), στη βορειοανατολική Κρήτη, διήρκεσαν 11 εβδομάδες,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ»

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ» ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ» Εικόνα 1.Διαδρομή προς το Καστέλλι Το Καστέλλι (Τοπική Κοινότητα Καστελλίου Φουρνής) βρίσκεται στην Ανατολική Κρήτη και πιο συγκεκριμένα στην περιφέρεια της

Διαβάστε περισσότερα

Η ΘΕΑ ΜΕ ΤΑ ΥΨΩΜΕΝΑ ΧΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ (ΠΙΝΑΚΕΣ XXIII - XXXI)

Η ΘΕΑ ΜΕ ΤΑ ΥΨΩΜΕΝΑ ΧΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ (ΠΙΝΑΚΕΣ XXIII - XXXI) ΠΑΥΛΟΣ ΦΛΟΥΡΕΝΤΖΟΣ Η ΘΕΑ ΜΕ ΤΑ ΥΨΩΜΕΝΑ ΧΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ (ΠΙΝΑΚΕΣ XXIII - XXXI) Τα πήλινα ειδώλια που παρουσιάζουν μια γυναικεία θεότητα με υψωμένα χέρια είναι πλατιά διαδεδομένα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά 18 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (2005) σελ.283-290 ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΩΝ 15 ΧΩΡΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΕΕ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

Αρχιτεκτονική σχεδίαση με ηλεκτρονικό υπολογιστή

Αρχιτεκτονική σχεδίαση με ηλεκτρονικό υπολογιστή Γ Αρχιτεκτονική σχεδίαση με ηλεκτρονικό υπολογιστή Η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στο τεχνικό σχέδιο, και ιδιαίτερα στο αρχιτεκτονικό, αποτελεί πλέον μία πραγματικότητα σε διαρκή εξέλιξη, που επηρεάζει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ: ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ. Αξιώτης Αλέξανδρος. Μάθημα: Το Αιγαίο και η Μεσόγειος κατά την 2 η χιλιετία π.χ.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ: ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ. Αξιώτης Αλέξανδρος. Μάθημα: Το Αιγαίο και η Μεσόγειος κατά την 2 η χιλιετία π.χ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ: ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Αξιώτης Αλέξανδρος Μάθημα: Το Αιγαίο και η Μεσόγειος κατά την 2 η χιλιετία π.χ. Διδάσκων: Βλαχόπουλος Α. Χάρτης της Αιγύπτου. Ο Θεός Ρα. Αιγυπτιακή

Διαβάστε περισσότερα

ΛΟΓΙΚΟ-ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ & ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΛΟΓΙΚΟ-ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ & ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΛΟΓΙΚΟ-ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ & ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ενότητα 5: Οι διαδοχικές επεκτάσεις της έννοιας του αριθμού: ακέραιος, κλάσμα, ρητός και πραγματικός αριθμός Δημήτρης Χασάπης

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΒΕΛΔΕΜΙΡΗ. 2/5/1973 Αθ. Διάκου 7-9, Άγιος Παύλος, Θεσσαλονίκη

ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΒΕΛΔΕΜΙΡΗ. 2/5/1973 Αθ. Διάκου 7-9, Άγιος Παύλος, Θεσσαλονίκη ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΒΕΛΔΕΜΙΡΗ 2/5/1973 Αθ. Διάκου 7-9, Άγιος Παύλος, Θεσσαλονίκη 2310247570-6978 315324 info@stefanieveldemiri.com Η επαγγελματική εξειδίκευση της Στεφανίας Βελδεμίρη που αφορά τη συντήρηση αρχαιολογικών

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΤΑ GIS ΣΤΗ ΠΡΑΞΗ ΤΟ ARCGIS 9.3. Α. Τσουχλαράκη, Γ. Αχιλλέως ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΕΣ

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΤΑ GIS ΣΤΗ ΠΡΑΞΗ ΤΟ ARCGIS 9.3. Α. Τσουχλαράκη, Γ. Αχιλλέως ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΤΑ GIS ΣΤΗ ΠΡΑΞΗ ΤΟ ARCGIS 9.3. Α. Τσουχλαράκη, Γ. Αχιλλέως ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΕΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Ο αναγνώστης να αντιλαμβάνεται, να αναγνωρίζει και να διαχειρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Μάθημα: Το Αιγαίο πριν από την 2η Χιλιετία π.χ.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Μάθημα: Το Αιγαίο πριν από την 2η Χιλιετία π.χ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Μάθημα: Το Αιγαίο πριν από την 2η Χιλιετία π.χ. Η Πολιτιστική Αξία των Γυναικείων Νεολιθικών Ειδωλίων Θεοφανώ Μωραΐτη Ιωάννινα 2018 1.

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία

Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία Αρχαιολογικός κάνναβος και στρωματογραφία Μετά τον εντοπισμό και καθορισμό των αρχαιολογικών θέσεων, καθώς και τη μεταφορά των απαραίτητων υλικών και εργαλείων, το επόμενο σημαντικό στάδιο είναι η ανασκαφή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΦΥΛΕΣ ΟΨΕΙΣ ΣΤΗN ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ

ΕΜΦΥΛΕΣ ΟΨΕΙΣ ΣΤΗN ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΕΜΦΥΛΕΣ ΟΨΕΙΣ ΣΤΗN ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ήµητρα Κοκκινίδου - Μαριάννα Νικολαΐδου Η εικόνα της προϊστορικής περιόδου στη Μακεδονία παρουσιάζεται άνισα κατανεµηµένη γεωγραφικά και χρονικά. * Από το πλήθος

Διαβάστε περισσότερα

Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή στην Ελλάδα

Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή στην Ελλάδα Προϊστορικές Κοινωνίες Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή στην Ελλάδα Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου durem@hist.auth.gr Οι περίοδοι της Προϊστορίας στην Ελλάδα: Παλαιολιθική εποχή (800.000-10.500 ΠΣ) Μεσολιθική εποχή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Γενική Εισαγωγή..2 - Iστορική αναδρομή....3-4 - Περιγραφή του χώρου.....5-8 - Επίλογος...9 - Βιβλιογραφία 10 1 Γενική Εισαγωγή Επίσκεψη στο Επαρχιακό Μουσείο Πάφου Το Επαρχιακό Μουσείο της

Διαβάστε περισσότερα

Στο Πλειόκαινο, περ. 3.500.000 χρόνια: πρώτη εμφάνιση ανθρώπου (Αφρική) -Τεταρτογενές - Πλειστόκαινο = από 2 εκατ. χρόνια-10.000 π.χ.

Στο Πλειόκαινο, περ. 3.500.000 χρόνια: πρώτη εμφάνιση ανθρώπου (Αφρική) -Τεταρτογενές - Πλειστόκαινο = από 2 εκατ. χρόνια-10.000 π.χ. Γεωλογικές Χρονολογίες (ιστορία της γης) Καινοζωϊκός Αιών -Τριτογενές = 65-2 εκατ. χρόνια πριν Τα τέλη του Τριτογενούς: Νεογενές = 20-5 εκατ. χρόνια πριν Τέλος Νεογενούς = Πλειόκαινο = 5-2 εκατ. χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

[IA12] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Β

[IA12] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Β [IA12] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Β Αρχαιολογία των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (480 π.χ. - 30 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Δ. Πλάντζος, Ελληνική τέχνη και αρχαιολογία 1200-30 π.χ. Εκδόσεις Καπόν: Αθήνα, 2016

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΟΡΑΚΗ 7, 1993

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΟΡΑΚΗ 7, 1993 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΟΡΑΚΗ 7, 1993 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1997 Χ. ΚΟΥΚΟΥΛΗ-ΧΡΥΣΑΝΘΑΚΗ -1. ΑΣΛΑΝΗΣ - Φ.

Διαβάστε περισσότερα

Από τους πρώτους ανθρώπους ως το νεολιθικό πολιτισμό 2.000.000--3000 π.χ. περίπου

Από τους πρώτους ανθρώπους ως το νεολιθικό πολιτισμό 2.000.000--3000 π.χ. περίπου Απο τουσ Πρωτουσ Ανθρωπουσ ωσ το Νεολιθικο Πολιτισμο Κεφάλαιο 1 Από τους πρώτους ανθρώπους ως το νεολιθικό πολιτισμό 2.000.000--3000 π.χ. περίπου H εξέλιξη του ανθρώπου κράτησε εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια

Διαβάστε περισσότερα

Μουσικά Όργανα των Αρχαίων Ελλήνων (Μέρος β )

Μουσικά Όργανα των Αρχαίων Ελλήνων (Μέρος β ) Μουσικά Όργανα των Αρχαίων Ελλήνων (Μέρος β ) ΕΜΠΝΕΥΣΤΑ - ΠΝΕΥΣΤΑ Ο αυλός δίαυλος ή διπλός αυλός Η σάλπιγγα Το κέρας (κεράτινη σάλπιγγα ) Η σύριγξ (σύριγγα του Πάνα, φλογέρα του βοσκού). ΑΥΛΟΣ Το ποιο

Διαβάστε περισσότερα

Κατάλογος εικόνων. Εικ. 1. Χάρτης Αιγαίου (υπό Κατ. Μπούρα). Εικ. 2. Χάρτης της Αμοργού με τις αρχαίες πόλεις (υπό Σ. Δασκαλάκη).

Κατάλογος εικόνων. Εικ. 1. Χάρτης Αιγαίου (υπό Κατ. Μπούρα). Εικ. 2. Χάρτης της Αμοργού με τις αρχαίες πόλεις (υπό Σ. Δασκαλάκη). Κατάλογος εικόνων Εικ. 1. Χάρτης Αιγαίου (υπό Κατ. Μπούρα). Εικ. 2. Χάρτης της Αμοργού με τις αρχαίες πόλεις (υπό Σ. Δασκαλάκη). Εικ. 3. Χρονολογικός πίνακας των πρωτοκυκλαδικών πολιτισμικών ενοτήτων.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΡΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΓΗ

ΜΕΤΡΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΓΗ του Υποπυραγού Αλέξανδρου Μαλούνη* Μέρος 2 ο - Χαρτογραφικοί μετασχηματισμοί Εισαγωγή Είδαμε λοιπόν ως τώρα, ότι η γη θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και σφαιρική και αυτό μπορεί να γίνει εμφανές όταν την

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ «ΓΛΩΣΣΑ» ΚΑΙ «ΓΡΑΦΗ»

ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ «ΓΛΩΣΣΑ» ΚΑΙ «ΓΡΑΦΗ» ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ «ΓΛΩΣΣΑ» ΚΑΙ «ΓΡΑΦΗ» Κοσμάς Τουλούμης Το 1987 ένας από τους γνωστότερους Ευρωπαίους αρχαιολόγους ο Sir, αργότερα, Colin Renfrew 1 προχώρησε σ ένα σημαντικό τόλμημα. Προσπάθησε να συνεισφέρει,

Διαβάστε περισσότερα

Τα παραδείγματα σφραγιδολίθων πριν την Υστεροκυπριακή περίοδο είναι περιορισμένα σε αριθμό και το δημοφιλές σχήμα είναι το ορθογώνιο πλακίδιο.

Τα παραδείγματα σφραγιδολίθων πριν την Υστεροκυπριακή περίοδο είναι περιορισμένα σε αριθμό και το δημοφιλές σχήμα είναι το ορθογώνιο πλακίδιο. Σφραγιδογλυφία Τα παραδείγματα σφραγιδολίθων πριν την Υστεροκυπριακή περίοδο είναι περιορισμένα σε αριθμό και το δημοφιλές σχήμα είναι το ορθογώνιο πλακίδιο. Κατά την ΥΚΙ φάση ο αριθμός των σφραγίδων είναι

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Στον κήπο με τα ζώα του Μουσείου»

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Στον κήπο με τα ζώα του Μουσείου» Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Στον κήπο με τα ζώα του Μουσείου» Υλικό για προαιρετική ενασχόληση των μαθητών πριν και μετά την επίσκεψη στο Μουσείο Ακρόπολης. Κατά την επίσκεψη της σχολικής σας ομάδας στο Μουσείο

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Γ. Προτείνεται να αξιοποιηθούν διδακτικά τα παρακάτω «ψηφιακά δομήματα» από τα εμπλουτισμένα σχ. εγχειρίδια. Προτείνεται να μην

ΤΑΞΗ: Γ. Προτείνεται να αξιοποιηθούν διδακτικά τα παρακάτω «ψηφιακά δομήματα» από τα εμπλουτισμένα σχ. εγχειρίδια. Προτείνεται να μην ΤΑΞΗ: Γ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ: Βιβλίο μαθητή, Μαθηματικά Γ Δημοτικού, 2015, ένα τεύχος Τετράδιο εργασιών, Μαθηματικά Γ Δημοτικού, 2015, α τεύχος Τετράδιο εργασιών, Μαθηματικά Γ Δημοτικού, 2015, β τεύχος Τετράδιο

Διαβάστε περισσότερα

Hλίας Αθανασιάδης * Συγκριτική θέση της Ηπείρου ως προς τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας με κριτήριο τους δείκτες ευημερίας

Hλίας Αθανασιάδης * Συγκριτική θέση της Ηπείρου ως προς τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας με κριτήριο τους δείκτες ευημερίας Hλίας Αθανασιάδης * Συγκριτική θέση της Ηπείρου ως προς τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας με κριτήριο τους δείκτες ευημερίας Στη σημερινή εποχή της ευρωπαϊκής ενοποίησης, τα οικονομικά κριτήρια σύγκρισης

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Ιερό Αφροδίτης Π α ν α γ ι ώ τ η ς Ν ε ο φ ύ τ ο υ Β 2 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μαρία Χατζημιχαήλ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γενική Εισαγωγή..σελ.3 Ιστορική αναδρομή..σελ.3 Περιγραφή του χώρου.σελ.4

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Μερικές χρήσιμες(;) υποδείξεις. Βασίλης Παυλόπουλος

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Μερικές χρήσιμες(;) υποδείξεις. Βασίλης Παυλόπουλος ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Μερικές χρήσιμες(;) υποδείξεις Βασίλης Παυλόπουλος Διάγραμμα της παρουσίασης Πότε (δεν) χρειάζονται πίνακες και σχήματα σε μια ερευνητική

Διαβάστε περισσότερα

To Ιερό Κορυφής του ΒρυςΙνα (II) η μαρτυρια των ευρηματων Συστηματική ανασκαφή

To Ιερό Κορυφής του ΒρυςΙνα (II) η μαρτυρια των ευρηματων Συστηματική ανασκαφή ανασκαφη To Ιερό Κορυφής του ΒρυςΙνα (II) η μαρτυρια των ευρηματων Συστηματική ανασκαφή Στα επτά χρόνια της ανασκαφής του Ιερού Κορυφής του Βρύσινα ήρθαν στο φως ποικίλα κεραμεικά αγγεία πόσης και εστίασης

Διαβάστε περισσότερα

Στ Τάξη. Α/Α Μαθηματικό περιεχόμενο Δείκτες Επιτυχίας Ώρες Διδ. 1 ENOTHTA 1

Στ Τάξη. Α/Α Μαθηματικό περιεχόμενο Δείκτες Επιτυχίας Ώρες Διδ. 1 ENOTHTA 1 Ενδεικτική Οργάνωση Ενοτήτων Στ Τάξη Α/Α Μαθηματικό περιεχόμενο Δείκτες Επιτυχίας Ώρες Διδ. 1 ENOTHTA 1 15 Αρ3.1 Απαγγέλουν, διαβάζουν, γράφουν και αναγνωρίζουν ποσότητες αριθμών Επανάληψη μέχρι το 1 000

Διαβάστε περισσότερα

Η ΜΕΣΩ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Φρειδερίκη ΜΠΑΤΣΑΛΙΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ελένη ΣΕΛΛΑ Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα

Η ΜΕΣΩ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Φρειδερίκη ΜΠΑΤΣΑΛΙΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ελένη ΣΕΛΛΑ Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα 1 Η ΜΕΣΩ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Φρειδερίκη ΜΠΑΤΣΑΛΙΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ελένη ΣΕΛΛΑ Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα Στο: Γλωσσολογικές έρευνες για την Ελληνική Ι, Πρακτικά του 5 ου

Διαβάστε περισσότερα

Α.1.1.α.6 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΛΟΙΠΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

Α.1.1.α.6 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΛΟΙΠΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Α.1.1.α.6 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΛΟΙΠΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ 1. ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 1.1 Πληθυσµός Κατά την εκπόνηση του

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΑ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΡΤΩΝ. Σχεδιαστικά καρτών και κείμενα περιγραφής σχεδίων ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ. Master Card Classic Credit

ΝΕΑ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΡΤΩΝ. Σχεδιαστικά καρτών και κείμενα περιγραφής σχεδίων ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ. Master Card Classic Credit 1 ΝΕΑ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΡΤΩΝ Σχεδιαστικά καρτών και κείμενα περιγραφής σχεδίων ΠΡΩΙΜΗ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ Master Card Classic Credit Προχοΐσκη Ερυθροστιλβωτού ΙΙΙ Ρυθμού Προχοΐσκη, δείγμα κεραμικής του Ερυθροστιλβωτού

Διαβάστε περισσότερα

Η περίπτωση των χαραγμάτων και των γραπτών συμβόλων από τον νεολιθικό λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού Καστοριάς

Η περίπτωση των χαραγμάτων και των γραπτών συμβόλων από τον νεολιθικό λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού Καστοριάς ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ Συμβολικοί τρόποι επικοινωνίας Η περίπτωση των χαραγμάτων και των γραπτών συμβόλων από τον νεολιθικό λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού Καστοριάς

Διαβάστε περισσότερα

Μιχάλης Λάμπρου Νίκος Κ. Σπανουδάκης. τόμος 1. Καγκουρό Ελλάς

Μιχάλης Λάμπρου Νίκος Κ. Σπανουδάκης. τόμος 1. Καγκουρό Ελλάς Μιχάλης Λάμπρου Νίκος Κ. Σπανουδάκης τόμος Καγκουρό Ελλάς 0 007 (ο πρώτος αριθµός σε µια γραµµή αναφέρεται στη σελίδα που αρχίζει το άρθρο και ο δεύτερος στη σελίδα που περιέχει τις απαντήσεις) Πρόλογος

Διαβάστε περισσότερα

Κείµενα επιµέλεια: Μαρίνα Πλατή, Ελένη Μάρκου

Κείµενα επιµέλεια: Μαρίνα Πλατή, Ελένη Μάρκου Κείµενα επιµέλεια: Μαρίνα Πλατή, Ελένη Μάρκου Θερµές ευχαριστίες για την παραχώρηση υλικού και τη συνεργασία σε όλα τα στάδια προετοιµασίας του εκπαιδευτικού προγράµµατος στον επιµελητή της έκθεσης, αρχαιολόγο

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα 9

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα 9 Περιεχόμενα Προλογικό Σημείωμα 9 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.1. Εισαγωγή 14 1.2 Τα βασικά δεδομένα των Μαθηματικών και οι γνωστικές απαιτήσεις της κατανόησης, απομνημόνευσης και λειτουργικής χρήσης τους 17 1.2.1. Η

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) (συνέχεια) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ. Δρ Δημήτρης Γ. Μυλωνάς

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ. Δρ Δημήτρης Γ. Μυλωνάς Π ΜΩΚ Δρ Δημήτρης Γ. Μυλωνάς Π ΜΩΚ ΛΖΥ Δρ Δ.Γ. Μυλωνάς 2 Π ΜΩΚ Δαίδαλος νατολή ιγαίο νατολίζουσα τέχνη Κρήτη Δρ Δ.Γ. Μυλωνάς 3 Π ΜΩΚ τα μέσα του 9ου αι. π.. επέκταση πέρα από τα όρια του ιγαίου, αποκατάσταση

Διαβάστε περισσότερα

Στα ίχνη της Γραφής. η ιστορία της γραφής και της γλώσσας στον ελλαδικό χώρο. Σ. Αηδόνη Αρχαιολόγος-Υπεύθυνη Πράξης

Στα ίχνη της Γραφής. η ιστορία της γραφής και της γλώσσας στον ελλαδικό χώρο. Σ. Αηδόνη Αρχαιολόγος-Υπεύθυνη Πράξης Στα ίχνη της Γραφής η ιστορία της γραφής και της γλώσσας στον ελλαδικό χώρο Σ. Αηδόνη Αρχαιολόγος-Υπεύθυνη Πράξης Στα ίχνη της Γραφής B. Η μουσειοσκευή Β. Η μουσειοσκευή Οι μουσειοσκευές είναι μικρές εκπαιδευτικές

Διαβάστε περισσότερα

2. Μοντέλα Ερευνας Γενικά Μοντέλα έρευνας

2. Μοντέλα Ερευνας Γενικά Μοντέλα έρευνας 2. Μοντέλα Ερευνας Σύνοψη Εδώ γίνεται µία αναφορά στα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας µε έναν απλό τρόπο ο οποίος περιλαµβάνει έξι βασικά στάδια, ώστε ο φοιτητής να έχει µία ολοκληρωµένη και εύκολα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ Όταν οι μαθητές δημιουργούν

ΟΙ ΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ Όταν οι μαθητές δημιουργούν ΟΙ ΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ Όταν οι μαθητές δημιουργούν ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Στο πλαίσιο του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας στην Α τάξη Γυμνασίου, οι μαθητές μας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ (523)

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ (523) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ (523) Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΣΟΦΙΑ ΜΑΡΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ Ο Εσωτερικός σχεδιασμός είναι ο προγραμματισμός, η διάταξη και ο

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος ΕΚΠΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΠΗΛΑΙΟ ΚΥΚΛΩΠΑ ΓΙΟΥΡΩΝ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗΣ *

ΣΠΗΛΑΙΟ ΚΥΚΛΩΠΑ ΓΙΟΥΡΩΝ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗΣ * ΣΠΗΛΑΙΟ ΚΥΚΛΩΠΑ ΓΙΟΥΡΩΝ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗΣ * Στέλλα Κατσαρού-Τζεβελέκη Το σπήλαιο του Κύκλωπα έγινε γνωστό στην αρχαιολογική έρευνα από τις

Διαβάστε περισσότερα

Άδειες Χρήσης. Διδακτική Μαθηματικών I. Ρεαλιστικά Μαθηματικά. Διδάσκων: Επίκουρος Καθ. Κ. Τάτσης

Άδειες Χρήσης. Διδακτική Μαθηματικών I. Ρεαλιστικά Μαθηματικά. Διδάσκων: Επίκουρος Καθ. Κ. Τάτσης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Άδειες Χρήσης Διδακτική Μαθηματικών I Ρεαλιστικά Μαθηματικά Διδάσκων: Επίκουρος Καθ. Κ. Τάτσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα και προετοιμασία για τέσσερις παίκτες

Περιεχόμενα και προετοιμασία για τέσσερις παίκτες Ένα παιχνίδι του Peter Prinz για 2-4 παίκτες Σαν αρχαιολόγοι, οι παίκτες αποκτούν την γνώση που απαιτείται για να ξεκινήσουν αποστολές σε Αίγυπτο, Μεσοποταμία, Κρήτη και Ελλάδα. Ποιός έχει τη δύναμη να

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΣΕ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΈΣ (ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΣΕ ΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ)

ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΣΕ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΈΣ (ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΣΕ ΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ) «ΣΠ0ΥΔΑI», Τόμος 47, Τεύχος 3o-4o, Πανεπιστήμιο Πειραιώς / «SPOUDAI», Vol. 47, No 3-4, University of Piraeus ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΣΕ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΈΣ (ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΣΕ ΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ) Υπό Γιάννης

Διαβάστε περισσότερα

Ερώτημα-κλειδί Πόσο μεγάλες είναι οι ομάδες των ανθρώπων της Παλαιολιθικής Εποχής; Ποιοι παίρνουν τις αποφάσεις;

Ερώτημα-κλειδί Πόσο μεγάλες είναι οι ομάδες των ανθρώπων της Παλαιολιθικής Εποχής; Ποιοι παίρνουν τις αποφάσεις; Πώς οργανωνόμαστε; Διδακτική πρόταση 7: Οργάνωση των ομάδων κατά την Παλαιολιθική Εποχή Ερώτημα-κλειδί Πόσο μεγάλες είναι οι ομάδες των ανθρώπων της Παλαιολιθικής Εποχής; Ποιοι παίρνουν τις αποφάσεις;

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ

ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Η κεραμική, μια πανάρχαια τέχνη, χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη το αργιλόχωμα. Όταν αναμείξουμε το αργιλόχωμα με νερό θα προκύψει μία πλαστική μάζα

Διαβάστε περισσότερα

Προϊστορική Αρχαιολογία Γ εξαμήνου. Το Αιγαίο και η Μεσόγειος της 2 ης χιλιετίας π.χ.

Προϊστορική Αρχαιολογία Γ εξαμήνου. Το Αιγαίο και η Μεσόγειος της 2 ης χιλιετίας π.χ. Προϊστορική Αρχαιολογία Γ εξαμήνου Το Αιγαίο και η Μεσόγειος της 2 ης χιλιετίας π.χ. Α Ενότητα: Άνθρωπος και Τοπίο Τροία, πεδιάδα Σκαμάνδρου Ιράκ Ποταμός Ευφράτης Ιορδανία Ιορδάνης και υψίπεδα Μάλτα

Διαβάστε περισσότερα

MANUFACTURA Y USO DE INSTRUMENTOS EN HUESO EN SITIOS PREHISTÓRICOS DEL ESTE DE URUGUAY

MANUFACTURA Y USO DE INSTRUMENTOS EN HUESO EN SITIOS PREHISTÓRICOS DEL ESTE DE URUGUAY MANUFACTURA Y USO DE INSTRUMENTOS EN HUESO EN SITIOS PREHISTÓRICOS DEL ESTE DE URUGUAY MANUFACTURE AND BONE TOOLS WEAR IN PREHISTORIC SITES OF EASTERN URUGUAY Ignacio CLEMENTE CONTE (*), Federica MORENO

Διαβάστε περισσότερα

το 1/2 του μήκους του ραδικιού του μήκους του ραδικιού

το 1/2 του μήκους του ραδικιού του μήκους του ραδικιού E.E. Παρ. ΙΙΙ(Ι) 1383 Κ.Δ.Π. 307/2000 Αρ. 344,17.11.2000 Αριθμός 307 Οι περί Επιβολής Ποιοτικού Ελέγχου κατά την Εξαγωγή Ραδικιών Witloof Κανονισμοί του 2000, που εκδόθηκαν από το Υπουργείο Εμπορίου, Βιομηχανίας

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ SET03: ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ

ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ SET03: ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ΟΡΙΣΜΟΣ - ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ Ο δείκτης καταγράφει το εργατικό δυναμικό σύμφωνα με το μέγεθος του οικονομικώς ενεργού πληθυσμού ανά Περιφέρεια και το ποσοστό του επί του πληθυσμού άνω

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων ( π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA11] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Α Αρχαιολογία των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων (1100-480 π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Πρώιμοι και Γεωμετρικοί χρόνοι (1100-700 π.χ.) Οι περίοδοι της αρχαίας ελληνικής τέχνης:

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για τα φύλλα εργασίας προέρχεται εξολοκλήρου από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Διαβάζουμε: Οι Κυκλάδες οφείλουν το όνομά τους στη γεωγραφική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 12 ΚΛΑΣΜΑΤΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 12 ΚΛΑΣΜΑΤΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΚΛΑΣΜΑΤΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΑΡΙΘΜΟΙ Διερεύνηση αριθμών Αρ2.5 Αναπαριστούν, συγκρίνουν και σειροθετούν ομώνυμα κλάσματα και δεκαδικούς αριθμούς, χρησιμοποιώντας κατάλληλο υλικό όπως επιφάνειες, κύκλους κλασμάτων,

Διαβάστε περισσότερα

Προνεολιθική και Νεολιθική Κύπρος

Προνεολιθική και Νεολιθική Κύπρος Προνεολιθική και Νεολιθική Κύπρος Προνεολιθική Περίοδος ή Φάση Ακρωτηρίου: 11000/10000 8200 π.χ. Νεολιθική Περίοδος: 8200 3900/ 3700 π.χ. Ακεραμεική Νεολιθική: 8200 5500 π.χ. Πρωτοκεραμεική Νεολιθική («lacuna»

Διαβάστε περισσότερα