ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΕ ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. ΜΕΛΕΤΗ τίε Ρ ίτ ΐΤ Μ ΣΗΣ: ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΕΣ ΓΟΝΙΔΕΛΔΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΔΗΜΗΤΡΕΑΙΑ ΕΑΕΝΗ ΚΑΒΑΛΑ ΜΑΙΟΣ 2008

2 «Μ 1 Μ Α ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ 2.1 Εισαγωγή 2.2 Προσεγγίσεις τουριστικής ανάπτυξης-μορφές τουρισμού 2.3 Σύστημα μελέτης ετηπτώσεων τουριστικής ανάπτυξης 2.4 Επιπτώσεις τουριστικής ανάπτυξης 2.5 Παράδειγμα μελέτης τουριστικής ανάπτυξης-ρόδος ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ 3.1 Γενικά χαρακτηριστικά τουρισμού στη Λέσβο 3.2 Χαρακτηριστικά πρωτογενούς τουριστικής προσφοράς 3.3 Χαρακτηριστικά δευτερογενούς τουριστικής προσφοράς-ζήτησης ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΛΕΣΒΟ 4.1 Οικονομικές ετηπτώσεις 4.2 Κοινωνικές ετηπτώσεις 4.3 Πολιτιστικές ετηπτώσεις 4.4 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΛΕΣΒΙΑΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 88 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 93

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι η ανάπτυξη ενός μεθοδολογικού πλαισίου μέσα στο οποίο παρουσιάζονται και αναλύονται οι κυριότερες επιπτώσεις από την τουριστική ανάπτυξη, με ιδιαίτερη έμφαση στο τοπικό εττίπεδο. Η εργασία διαχωρίζεται σε δύο βασικά μέρη. Μέσα από την βιβλιογραφική έρευνα αρχικά παρουσιάζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νησιωτικού χώρου που θα αποτελέσει το πεδίο εφαρμογής. Προσεγγίζονται η έννοια του τουρισμού, η σημασία του για την Ελλάδα, οι διάφορες μορφές του και τα σενάρια τουριστικής ανάπτυξης, με έμφαση στην έννοια του αειφορικού τουρισμού ως βάση της προτεινόμενης μεθοδολογίας. Η προτεινόμενη μεθοδολογία παρέχεται ως σύνθεση βασικών δεικτών αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης, με διαχωρισμό σε οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο ανάλυσης. Η προσέγγιση αυτή διευκολύνει την τομεακή ανάλυση των επιπτώσεων. Επιπλέον, δίνεται ένα παράδειγμα μελέτης των τουριστικών επιπτώσεων για την Ρόδο. Στο δεύτερο τμήμα της εργασίας, αποτυπώνεται η υφιστάμενη κατάσταση σχετικά με το τουρισμό στο νησί της Λέσβου. Χρησιμοποιούνται κατάλληλοι δείκτες και μεγέθη που διερευνούν τα βασικά χαρακτηριστικά της πρωτογενούς και δευτερογενούς τουριστικής προσφοράς στο νησί και την αντίστοιχη τουριστική ζήτηση. Ακολουθεί η αναλυτική μελέτη των επιπτώσεων του τουρισμού στη Λέσβο, με την χρήση ετηλεγμένων οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών δεικτών. Στο τελευταίο τμήμα της εργασίας παρατίθενται συγκεντρωμένα τα κυριότερα συμπεράσματα της ανάλυσης που πραγματοποιήθηκε. Τέλος, παρουσιάζονται οι προτάσεις πολιτικής για την μείωση των αρνητικών τουριστικών επιπτώσεων. Ταυτόχρονα προτείνονται συγκεκριμένα μέτρα για την προώθηση της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης στο νησί.

4 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ 2.1 Εισαγωγή Τουρισμός αναφέρεται ως "η χωρική, για περιορισμένο χρονικό διάστημα, μετακίνηση ατόμων, εκτός της περιοχής όπου διαβιούν με σκοπό την αναψυχή ή την εργασία". Ως τουρίστας ορίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (λυ.τ.ο.) "ο επισκέπτης που μένει πάνω από 24 ώρες σε μια χώρα την οποία επισκέφτηκε για εργασία ή αναψυχή". Συνεπώς, ο όρος Τουρισμός περιλαμβάνει όλες εκείνες τις σχέσεις και τα φαινόμενα που σχετίζονται με ανθρώπους που ταξιδεύουν, άσχετα από το σκοπό του ταξιδιού τους. Επειδή η έννοια καθαυτή δεν έχει ξεκάθαρα όρια, θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως βιομηχανία. Ο Τουρισμός, στην περίοδο που διανύουμε, είναι ο μοναδικός ταχύτατα αναπτυσσόμενος τομέας της διεθνούς Οικονομίας. Αντιπροσωπεύει το 10% της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης και το 7% των κεφαλαιουχικών δαπανών. Για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.), ο τουρισμός αποτελεί έναν από τους πιο ισχυρούς οικονομικούς τομείς. Οι τουριστικές δραστηριότητες σε όλα τα κράτη μέλη απασχολούν περίπου 2 εκατομμύρια εττιχειρήσεις (κυρίως μικρομεσαίες εττιχειρήσεις). Αυτές παράγουν περίπου το 12% του Α.Ε.Π. (άμεσα ή έμμεσα), το 6% της απασχόλησης (άμεσα) και το 30% του εξωτερικού εμπορίου. Στο επόμενο Σχήμα 1, αποτυπώνεται η διαχρονική εξέλιξη της σχέσης του αριθμού των διανυκτερεύσεων, του πληθυσμού και των κλινών για τα έτη

5 ΚΑί^τες Σχήμα 1: Διανυκτερεύσεις ανά πληθυσμό και κλίνες για την Ε.Ε, ( )^ Από το Σχήμα 1 παρατηρείται ότι τα έτη , ο μέσος αριθμός των κλινών και των διανυκτερεύσεων για την Ε.Ε. έχουν αυξηθεί περίπου κατά 64%, ενώ παράλληλα ο πληθυσμός αυξήθηκε μόνο κατά 6,2%. Συγκεκριμένα, για τη χώρα μας ο τουρισμός είναι συνώνυμο της ανάπτυξης, της απασχόλησης και της προόδου; ϋ ^ Επηρεάζει πολλούς άλλους κλάδους της Οικονομίας, όπως το εμπόριο, τη μεταποίηση, τις μεταφορές, τις κατασκευές. ^ Δίνει ζωή, πλούτο και θέσεις εργασίας σε απομακρυσμένες και νησιωτικές περιοχές που δεν μπορούν να αναπτύξουν άλλες αναπτυξιακές δραστηριότητες. / Είναι (μαζί με τη Ναυτιλία) στους πιο εξωστρεφείς κλάδους της Οικονομίας μας, και φέρνει έσοδα που ξεπερνούν το σύνολο της αξίας των εξαγωγών μας. Συμβάλλει σημαντικά στη διαμόρφωση του Α.Ε.Π και στη συνολική απασχόληση. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, η άμεση συμβολή του τουρισμού στο Α.Ε.Π. κατά το 2005 ήταν 7,27%, ενώ η συμβολή ' Πηγή: ν ν 'ν \ν.\ν ο Γ ΐ< 1 -[ο υ π 8 η ι.θ Γ

6 της τουριστικής οικονομίας ήταν 16,35%. Επιπλέον, η άμεση συμβολή του κλάδου "Ξενοδοχεία - Εστιατόρια" στο Α.Ε.Π. ήταν 10,3%. Ετηπλέον επισημαίνεται ότι με βάση την μέση κατά κεφαλή δαπάνη των τουριστών η 1 χώρα μας κατατάσσεται στην 10η θέση με Ιΐδ ϋ ανά τουρίστα, ενώ στην γενική κατάταξη ανταγωνιστικότητας βρίσκεται στην 24η θέση. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από την έκθεση του \νοτ1ά Εοοηοπιΐο Εοτυπη, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιών και Τουρισμού και την Τράπεζα της Ελλάδος και αναφέρονται στο έτος Ακόμα, από τις ίδιες πηγές προκύπτει ότι το 6,1% του "κατά κεφαλή Α.Ε.Π." στη χώρα μας προέρχεται από τον τουρισμό, ενώ από τις συνολικές τουριστικές ί1 1 εισπράξεις αντιστοιχούν περισσότερα από ΠδΟ σε κάθε κάτοικο. Οι επιδόσεις αυτές φέρνουν την Ελλάδα στην 5η και 9η θέση αντίστοιχα στην παγκόσμια κατάταξη, αποδεικνύοντας ακόμα μια φορά το πόσο σημαντικός είναι για την χώρα μας ο τουρισμός. Σε ότι αφορά την απασχόληση, επασημαίνεται ότι για κάθε θέση άμεσης απασχόλησης στον τουριστικό τομέα δημιουργείται σχεδόν άλλη μια στην οικονομία συνολικά. Όπως σημειώνεται σχετικά, η συνολική απασχόληση στην τουριστική οικονομία ( θέσεις εργασίας) αντιστοιχεί στο 19,1% των απασχολουμένων ( ) κατά το Με βάση την παραγωγικότητα του τουριστικού τομέα ανά άφιξη, για κάθε περίπου 30 αφίξεις, δημιουργείται 1 νέα θέση εργασίας στον τουρισμό, που σημαίνει 1,9 θέσεις εργασίας στο σύνολο της τουριστικής οικονομίας. Έτσι, κατά το 2006 που σημειώθηκε αύξηση των αφίξεων κατά 7,45% (επαπλέον αφίξεις), και με την παραδοχή ότι η παραγωγικότητα ανά άφιξη διατηρείται σταθερή, εκτιμάται ότι δημιουργήθηκαν περί τις νέες θέσεις εργασίας. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί περίπου στο 6,8% των ανέργων του Σύμφωνα με τα στοιχεία της περιόδου, , οι τουριστικές εισπράξεις από το εξωτερικό παρουσίασαν εντυπωσιακή άνοδο στην Ελλάδα, αφού αυξήθηκαν σωρευτικά κατά 134,4% πάνω από τον πληθωρισμό, έναντι 44% αντίστοιχης αύξησης της συνολικής εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας. Ως αποτέλεσμα, οι τουριστικές εισπράξεις από το εξωτερικό έφτασαν το 2004 στο 6,2% του Α.Ε.Π. από 3,5% το 1995, ενώ ο λόγος των εισπράξεων από ξένους τουρίστες στην Ελλάδα προς τα

7 αντίστοιχα έξοδα των Ελλήνων τουριστών στο εξωτερικό αυξήθηκε από 3,1 το 1995 στο 4,5 το Οι κάτοικοι εξωτερικού ξοδεύουν στη χώρα μας υπερ-τετραπλασια ποσά από αυτά που ξοδεύουν οι κάτοικοι της Ελλάδας στο εξωτερικό. Στοιχείο αισιοδοξίας για τη συνέχιση της δυναμικής πορείας του τουρισμού στη χωρά

8 2.2 Προσεγγίσεις τουριστικής ανάητυξης-μορφές τουρισμού 2.2.1Μορφές τουρισμού Βασικό χαρακτηριστικό του τουρισμού είναι η κατανάλωση του τουριστικού προϊόντος στον τόπο παραγωγής του. Πρόκειται, δηλαδή, για δραστηριότητα πλήρως αποκεντρωμένη. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο τουρισμός (1999/Π 178/03) συμβάλλει σημαντικά στην επίτευξη των βασικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη στο νέο αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, ο τουρισμός εχει την ικανότητα να εξασφαλίζει μεγαλύτερη συνοχή στις ευρωπαϊκές περιφερειες, συμπεριλαμβανομένων των πλέον απομακρυσμένων περιφερειών της ένωσης, οπού η δραστηριότητα αυτή αντιπροσωπεύει την κύρια πηγή εισοδήματος και θεσεων απασχόλησης. Συμβάλει στην οικονομική ολοκλήρωση των οικονομιών των διαφόρων περιφερειών και στην ενίσχυση των πολιτιστικών και φυσικών τους πόρων. [] Πρέπει να τονιστεί ότι ο τουρισμός εξαρτάται από την ελκυστική δύναμη των πρωταρχικών πόρων μιας περιοχής-περιφέρειας (Βαρβαρέσος, 1998). ^ Φυσικοί πόροι (κλίμα, φυσικό τοτήο, οικοσυστήματα). ^ Πολιτιστικοί πόροι (αστική κληρονομιά, τέχνες, αρχαιολογικές αξίες, παραδόσεις, επιστημονικές αξίες, λαϊκές τέχνες και δευτερεύοντα πολιτισμικά πρότυπα). Κοινωνικοί πόροι (πιθανοί υπεύθυνοι ανάπτυξης τουρισμού με κοινωνικόδημογραφικά γνωρίσματα και ικανότητες, οικονομικό κεφάλαιο, γνώσεις, υγεία - περιβάλλον - σύστημα διασφάλισης ιδιοκτησίας, ενδιαφέροντα της τοπικής κοινωνίας κ.λ.π.) Επιπλέον, οι τουριστικοί προορισμοί παρέχουν και δευτερεύοντες πόρους. Κ Παροχές διανυκτέρευσης και διαμονής (ξενοδοχείο, πανδοχείο, ξενώνας κ.ά.). Κ Τομέας εστίασης (καφετερία, εστιατόρια, μπιστρό κ.ά.). Κ Τομέας οργάνωσης ταξιδιών (γραφεία ταξιδιών, τουριστικοί πράκτορες κ.ά.). Κ Τομέας μεταφορών (αεροπλάνο, πλοίο, τρένο, λεωφορείο, κ.ά.). Κ Τομέας αναψυχής και διασκέδασης (τυχερά παιχνίδια, ντίσκο κ.ά.). / Τομέας ενημέρωσης και πληροφόρησης (δίκτυο πληροφόρησης τουριστών). / Συμπληρωματική υποδομή εγκαταστάσεων και υπηρεσιών. 11

9 Με βάση τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν ένας αρχικός διαχωρισμός των τουριστικών προορισμών είναι σε; Α) Αναπτυγμένες τουριστικά περιοχές. Διαθέτουν τα εξής χαρακτηριστικά. Αναγνωρίσιμη τουριστική ταυτότητα με ισχυρή φήμη- Υψηλή συγκέντρωση μαζικού τουρισμού. ^ Αυξημένη πιθανότητα για φθίνουσα οικονομική απόδοση του τουριστικού πορου. ^ Υψηλό βαθμό εξάρτησης της τοπικής οικονομίας από την τουριστική δραστηριότητα. (Β) Αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές. Χαρακτηρίζονται από τα εξής στοιχεία; Α Συγκέντρωση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος. X Αξιόλογη ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων. X Δυνατότητα για περαιτέρω βιώσιμη αξιοποίηση των πόρων. / Δυνατότητα διαφοροποίησης και εμπλουτισμού του τουριστικού προϊόντος καθώς και διάχυσης της ζήτησης. X Ύπαρξη αποδεκτού επιπέδου υποδομών. Στο σημείο αυτό αποσαφηνίζονται βασικές έννοιες που σχετίζονται με τις διάφορες μορφές τουρισμού και τα χαρακτηριστικά τους. Γενικά, τα βασικά σενάριά τουριστικής ανάπτυξης είναι ίδια για όλες τις περιοχές και χωρίζονται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες; Ελεύθερη ανάπτυξη χωρίς περιορισμούς Εντατική τουριστική ανάπτυξη, με κάποιο περιορισμένο έλεγχο Ανάπτυξη εναλλακτικού τουρισμού Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη Τα δύο πρώτα σενάρια τουριστικής ανάπτυξης είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τον συμβατικό-μαζικό τουρισμό που περιλαμβάνει ουσιαστικά τον ηλιοτροτηκό τουρισμό και τον ορεινό τουρισμό. Ο μαζικός τουρισμός γνώρισε μεγάλη άνθηση τις δεκαετίες του 1970 και του Οι βασικοί παράγοντες στους οποίους οφείλεται αυτή η άνοδος σχετίζονται κυρίως με την οικονομική ανάπτυξη, με τις ναυλωμένες πτήσεις. 12

10 τη μαζική παραγωγή, τη μαζική κατανάλωση, τις πληρωμένες διακοπές, κα η απελευθέρωση των αερομεταφορών. Η τουριστική αυτή μορφή διακρίνονταν απ' ταυτόσημα και «ομογενοποιημένα» χαρακτηριστικά Το γεγονός αυτό οδήγησε σ η ανάπτυξη αντίστοιχων υποδομών και υπηρεσιών με παρόμοια χαρακτηριστι όλους τους τουριστικούς προορισμούς. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και έπειτα παρατηρείται μία εντυπωσιακή αλλαγή των κινήτρων των τουριστών. Οι τελευταίοι αυξάνονται σε αριθμό και ποικιλία γεγονός που επιβάλλει νέα δεδομένα στην ανάπτυξη του τουρισμού σε τοπικό επίπεδο. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε τόπου και η δυνατότητα της τοπτκής υποδομής να ανταποκριθεί στα πολλά και διαφορετικά κίνητρα των διαρκώς και απαιτητικότερων τουριστών-καταναλωτών αποτελούν τις δυο βασικές παραμέτρους στο σύγχρονο τουρισμό. Στα νέα αυτά συνέβαλαν τρεις βασικοί παράγοντες: (α) Ο καλύτερα πληροφορημένος τουρίστας της νέας εποχής (β) Η αύξηση των προσφερόμενων εξειδικευμένων προϊόντων του Τουριστικού Τομέα (γ) Η ανάδειξη πλέον του ταξιδιού ως σύγχρονου κα «καθημερινού» κοινωνικού και καταναλωτικού αγαθού. Σε αυτό το πλαίσιο, μια νέα τάση διαμορφώνεται στην παγκόσμια τουριστική αγορά, που επιβεβαιώνει τη διαρκή μεταβολή στην οποία βρίσκεται τόσο ή προσφορά, όσο και η ζήτηση. Πολλές νέες μορφές τουρισμού προτείνονται, είτε ως λύσεις προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που προκλήθηκαν από τη γρήγορη και απρογραμμάτιστη ανάπτυξη του μαζικού ηλιοτροπικού τουρισμού τις τελευταίες δεκαετίες, είτε ως εργαλείο για την ανάπτυξη περιοχών που δε διαθέτουν τους πόρους για την ανάπτυξη της συγκεκριμένης μορφής τουρισμού (Κοκκώσης, Τσάρτας, 2001). Αυτές οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού περιλαμβάνουν; Αγρό-τουρισμός; Αποτελεί μια ήπια μορφή βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και πολύ-δραστηριότητας στον αγροτικό χώρο, με την οποία ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τις αγροτικές περιοχές, τις αγροτικές ασχολίες, τα τοπικά προϊόντα, την παραδοσιακή κουζίνα και την καθημερινή ζωή των κατοίκων, τα πολιτισμικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του χώρου αυτού, με σεβασμό προς το περιβάλλον και την παράδοση. Επίσης, η δραστηριότητα αυτή φέρνει τον επισκέπτη σε επαφή με τη φύση καθώς και με τις δραστηριότητες στην ύπαιθρο, στις οποίες μιπορεί να συμμετέχει, να ψυχαγωγηθεί και να νοιώσει τη 13

11 χαρά της περιήγησης, της γνώσης και της ανακάλυψης. Παράλληλα, κινητοποιεί τις παραγωγικές, πολιτισμικές και αναπτυξιακές δυνάμεις ενός τόπου, συμβάλλοντας έτσι στην αειφόρο περιβαλλοντική, [ οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του αγροτικού χώρου. Οίκο-τουρισμός: Πρόκειται για την μορφή του τουρισμού που συνδυάζει την τοπική οικονομική ανάπτυξη, τη διαφύλαξη της ποιότητας του περιβάλλοντος και την ανάδειξη των φυσικών πλεονεκτημάτων και της ιστορίας μιας περιοχής. Πολιτιστικός τουρισμός: Αφορά κυρίως την επίσκεψη για πολιτιστικά γεγονότα ή για μνημεία. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική, οι παραδοσιακοί οικισμοί και τα ιστορικά κέντρα των πόλεων αποτελούν βασικά στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Τουρισμός φύσης: πρόκειται για την μορφή εκείνη του τουρισμού που έχει ως στόχο την εξερεύνηση του φυσικού περιβάλλοντος και την αναγνώριση της οικολογικής αξίας μιας περιοχής. Πόλο έλξης για τον οικολογικό τουρισμό μπορούν να αποτελόσουν δαντελωτές ακτές, επτιβλητικά βουνά, σπήλαια και είναι τα φαράγγια, λίμνες, ποτάμια, βιότοποι ή μοναδικά οικοσυστήματα που μπορεί να συναντήσει κάποιος στον τουριστικό προορισμό. Περιπατητικός τουρισμός Τουρισμός ειδικού ενδιαφέροντος: ^ Συνεδριακός τουρισμός: Η μορφή αυτή περιλαμβάνει την οργάνωση συνεδρίων και διεθνών εκθέσεων σε περιοχές που προσφέρουν και άλλες δυνατότητες. Δυστυχώς για τη χώρα μας ενώ οι δυνατότητες που διαθέτει για την ανάπτυξη του τουρισμού αυτού είναι πολύ μεγάλες, βρίσκεται στην τελευταία θέση στη διεθνή συνεδριακή πάτα από την άποψη του αριθμού συνεδρίων που φιλοξενεί ετήσια. Η μέχρι σήμερα πείρα δείχνει ότι όσες ελληνικές ξενοδοχειακές επιχειρήσεις επένδυσαν σε μεγάλα και σύγχρονα συνεδριακά κέντρα διαπίστωσαν ότι ο τζίρος των συνεδριακών πελατών τους ήταν διπλάσιος από αυτόν των άλλων πελατών τους και ότι παρά τη διεθνή ύφεση η ζήτηση για συνεδριακό τουρισμό αυξάνει σε αντίθεση με τον γενικό τουρισμό που μειώνεται. Θρησκευτικός τουρισμός: Που περιλαμβάνει εκκλησίες, μοναστήρια, πανηγύρεις κ.λ.π. Η Ελλάδα είναι ίσως μια από τις λίγες χώρες στον κόσμο που μπορεί να αναπτύξει τη μορφή αυτή του τουρισμού, καθώς τα ελληνικά μοναστήρια αποτελούν θαυμάσια τεκμήρια τέχνης και τεχνικής, 14

12 χτισμένα από το 10ο αιώνα συνδυάζουν την ελληνικιΐ ορθόδοξη παράδοση με την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής και της ζωγραφικής στον ελληνικό χώρο. Ο ορθόδοξος μοναχισμός έχει προσφέρει σε κάθε γωνιά του τοπου μας θαυμάσια μνημεία, προσαρμοσμένα απόλυτα στη γεωγραφική θέση, το ανάγλυφο του εδάφους και το φυσικό τοπίο. Θεραπευτικός-ιαματικός; Η φύση εκτός από σπάνια τοπία και ιδιαίτερες φυσικές ομορφιές, «χάρισε» στην Ελλάδα και πηγές με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά λουτρά αποτελούν μέρος του εθνικού πλούτου της χώρας. Οι ιαματικοί φυσικοί πόροι είναι διάσπαρτοι στην ελληνική επικράτεια, ενώ τα νερά των συγκεκριμένων πηγών διαφέρουν από τα συνηθισμένα, είτε λόγω της υψηλής τους θερμοκρασίας είτε λόγω της παρουσίας σπάνιων δραστικών συστατικών. Τα νερά αυτά χαρακτηρίζονται ως μεταλλικά εξαιτίας της θερμοκρασίας ή της γενικής τους χημικής σύστασης. Εκτός από τις ψυχρές μεταλλικές πηγές υπάρχουν και οι θερμοπηγές. ίι ΙΙ Μ Η ανάπτυξη αυτών των μορφών βασίζεται στην ύπαρξη διαφοροποιημένης ζήτησης από την πλευρά των τουριστών και στοχεύει στην ικανοποίηση των ιδιαίτερων ενδιαφερόντων τους, που επικεντρώνονται γύρω από μία δραστηριότητα, την οποία επιθυμούν να ασκήσουν κατά κύριο λόγο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους και η οποία διαφέρει από την απλή έκθεση στον ήλιο την ημέρα και τη διασκέδαση στα μπαρ το βράδυ, όπως συμβαίνει με τον συμβατικό τουρισμό παραλίας. Όμως, για να αποτελέσει λύση η ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού οφείλει να στοχεύει στη μεγιστοποίηση των ωφελειών για τον προορισμό από την ανάπτυξή τους και ταυτόχρονα στην ελαχιστοποίηση των αρνητικών συνεπειών που θα παρουσιαστούν από την ανάπτυξη της δραστηριότητας αυτής, παρουσιάζοντας καλύτερες επιδόσεις από εκείνες του συμβατικού τουρισμού. Το γεγονός ότι μεγάλος αριθμός μελετών δεν αναφέρονται στην πραγματική εννοιολογία του εναλλακτικού τουρισμού, αλλά στις αρνητικές συνέπειες του μαζικού τουρισμού, σύμφωνα με τους Ε&άίη ΐοη & δπύλ (1992) οφείλεται στο ότι είναι πολύ πιο εύκολο να ασχοληθεί κανείς με τις αρνητικές συνέπειες του μαζικού τουρισμού παρά να διατυπώσεις μια ρεαλιστική και συγκροτημένη άποψη για τις θετικές συνέπειες του εναλλακτικού τουρισμού. Οι επιπτώσεις μιας δραστηριότητας καταγράφονται στην οικονομική

13 ανάπτυξη, την κοινωνική δομή και την περιβαλλοντική κατάσταση της περιοχής υποδοχής. Όμως, η επιβεβαίωση των καλύτερων επιδόσεων του εναλλακτι τουρισμού, αλλά και αυτή η βελτίωση των επιπτώσεων του συμβατικού τουρισμ αναψυχής, που σύμφωνα με την πρόσφατη βιβλιογραφία δεν είναι βιώσιμος, απαιτούν ένα σαφές πλαίσιο μέτρησης επιπτώσεων ( Κοκκώσης 2000) Φέρουσα Ικανότητα Έπειτα από την ετησκόπηση των κυριότερων μορφών και σεναρίων τουριστικής ανάπτυξης, είναι αναγκαία η ανάλυση της έννοιας της φέρουσας ικανότητας μιας περιοχής υποδοχής, ως πρωταρχικό συστατικό για την μετάβαση στον βιωσιμοαειφορικό τουρισμό. Η έννοια της φέρουσας ικανότητας αναπτύχθηκε αρχικά με στόχο την περιβαλλοντική προστασία. Έτσι, οι ορισμοί που δόθηκαν γι αυτήν εστιαζόταν στον μέγιστο αριθμό των τουριστών που μπορεί να δεχθεί μια περιοχή, χωρίς να υπάρχουν αισθητές και μη αντιστρέψιμες βλάβες στο φυσικό περιβάλλον. Σταδιακά, η έννοια γενικεύτηκε και ενσωματώθηκαν στον ορισμό και θέματα που αφορούσαν στα κοινωνικό-πολιτιστικά και οικονομικά στοιχεία της περιοχής. Η φέρουσα ικανότητα πλέον δεν ορίζεται μόνο με βάση περιβαλλοντικά κριτήρια. Βασικό κριτήριο που λαμβάνεται υπόψη είναι η συνολική εμπειρία που αποκομίζει ο τουρίστας, αλλά και ο ντόπιος κάτοικος. Έτσι, υπάρχουν δύο βασικοί ορισμοί για τη φέρουσα ικανότητα: ο πρώτος αφορά τους τουρίστες και ο δεύτερος τους μόνιμους κατοίκους. Σύμφωνα με τον πρώτο ορισμό, η φέρουσα ικανότητα εκφράζει τον μέγιστο αριθμό των ανθρώπων που μπορούν να «χρησιμοποιούν» μια περιοχή, χωρίς μη αποδεκτή αλλαγή στο φυσικό περιβάλλον και χωρίς μη αποδεκτή υποβάθμιση στην ποιότητα της εμπειρίας των ετησκεπτών (Μ&ΐΐιίοδοη και Υ/εΠ, 1982). Οι ίδιοι ερευνητές διακρίνουν την οικονομική διάσταση της φέρουσας ικανότητας που ορίζεται ως: «η ικανότητα απορρόφησης τουριστικών δραστηριοτήτων και λειτουργιών, χωρίς να εξοβελίζονται επιθυμητές τοπικές δραστηριότητες, και την κοινωνική, ως το επίπεδο στο οποίο η τοπική κοινωνία αρχίζει να μην ανέχεται την παρουσία τουριστών». Ο δ\ν&λγθθ1ιο (1999) κατηγοριοποιείσαι την τουριστική φέρουσα ικανότητα (Φ.Ι.) στις εξής συνιστώσες:

14 Φυσική, που αναφέρεται στον αριθμό των τουριστών που μπορεί να φιλοξενήσει μια περιοχή. Περιβαλλοντικιί ή οικολογική, που αναφέρεται στον αριθμό των τουριστών που μπορεί να φιλοξενήσει μία περιοχή, πριν αρχίσουν να προκαλούνται βλάβες στο περιβάλλον ή το οικοσύστημα. Οικονομική, που αναφέρεται στον αριθμό των τουριστών που μπορεί να φιλοξενήσει μια περιοχή, πριν αρχίσει να υποφέρει από οικονομικά προβλήματα. Κοινωνική, που αναφέρεται στον αριθμό των ανθρώπων, πέρα από τον οποίο επέρχεται κοινωνική αποσύνθεση. Αντιληπτική (ροτοορίυαΐ) Φ.Ι., που αναφέρεται στον αριθμό των ανθρώπων που μπορεί να φιλοξενήσει μια περιοχή, πριν η εμπειρία του τουρίστα αρχίσει να επηρεάζεται αρνητικά. Φ.Ι. υποδομών, που αναφέρεται στο μέγιστο αριθμό τουριστών που μπορούν να εξυπηρετήσουν οι υποδομές μιας περιοχής. [1 Ετηπλέον, ο δινατύτοοίίε (1999) συμπεραίνει ότι ενώ η φέρουσα ικανότητα είναι πολύ χρήσιμη έννοια είναι εξαιρετικά δύσκολο να εφαρμοστεί. Ειδικότερα, από τους ορισμούς που δόθηκαν προκύπτουν ορισμένα πρακτικά προβλήματα στην εφαρμογή της έννοιας, όπως για παράδειγμα το πώς θα γίνει ο έλεγχος του αριθμού των τουριστών και επισκεπτών, πώς θα μετρηθούν οι επιπτώσεις (βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα), σε ποια χωρική κλίμακα πρέπει να γίνεται η ανάλυση και κατά συνέπεια ο σχεδιασμός και η διαχείριση. Επίσης, το γεγονός του ότι αναφέρεται η έννοια στο μέγιστο αριθμό τουριστών που μπορεί να υποστηρίξει μια περιοχή πριν η υποβάθμιση της, θέτει υπο κρίση το αν μπορεί να αποτελεσει μια αποδέκτη λύση, ενώ σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί βιώσιμη, αφού οδηγεί το σύστημα στα όριά του. Ένα άλλο πρόβλημα που προκύπτει ως συνέπεια της αδυναμίας σαφούς και αντικειμενικού προσδιορισμού των ορίων της φέρουσας ικανότητας μιας περιοχής, είναι και η δυσκολία διαχείρισης των ήδη αναπτυγμένων και ειδικότερα των τουριστικά κορεσμένων περιοχών. Τέλος, σημαντικό στοιχείο του τομέα του τουρισμού αποτελεί η εποχικότητα της δραστηριότητας, η οποία επηρεάζει σημαντικά τον υπολογισμό της φέρουσας ικανότητας και επηρεάζει το όριο που τίθεται, αφού ο συνωστισμός και οι μέγιστοι 17

15 Μ αριθμοί συγκέντρωσης παρατηρούνται για ένα μικρό χρονικό διάστημα μέ χρόνο, το οποίο όμως καθορίζει και τα όρια τουλάχιστον σε ότι αφορά ορισμ' ς παραμέτρους (π.χ. υποδομές, νερό, σύστημα διαχείρισης στερεών και υ γρ ' αποβλήτων χωρητικότητα περιοχής). Σύμφωνα με άλλους ερευνητές η φέρουσα ικανότητα αποτελείται από τρία βασικα στοιχεία : Βιοφυσική (οικολογική)-που σχετίζεται με το φυσικό περιβάλλον της περιοχής υποδοχής Κοινωνικό-πολιτιστική που αφορά της επιπτώσεις πάνω στο πληθυσμό της περιοχής υποδοχής Φέρουσα ικανότητα που σχετίζεται με την επάρκεια των υποδομών της περιοχής υποδοχής Αειφόρος τουριστική ανάτττυξη [1 Η διερεύνηση του ορισμού της φέρουσας ικανότητας πέρα από τη περιβαλλοντική διάσταση, τον φέρνει εγγύτερα προς τον ορισμό του αειφορικού-βιώσιμου τουρισμού, στον οποίο υπάρχουν από την αρχή ενσωματωμένες οι έννοιες της περιβαλλοντικής διατήρησης, κοινωνικής δικαιοσύνης και οικονομικής αποτελεσματικότητας. Η βασικότερη διαφορά όμως που εντοπίζεται στους δύο όρους είναι το ότι στο βιώσιμο τουρισμό δεν υπάρχουν όρια που δεν πρέπει να ξεπεραστούν από την τουριστική ανάπτυξη, αλλά μια συνεχής προσπάθεια βελτίωσης των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών της επιδόσεων. Η ολοκληρωμένη μεθοδολογική προσέγγιση των επιπτώσεων της τουριστικής ανάπτυξης απαιτεί την χρήση κατάλληλου συστήματος δεικτών, μέσα σε ένα πλαίσιο αειφορικής ανάπτυξης που θα μελετά όλες τις διαστάσεις του τουρισμού. Η γενική έννοια για την Αειφορική Ανάπτυξη περιγράφηκε ιδιαίτερα στο "Το Κοινό μας Μέλλον" (ευρέως γνωστό ως Η Έκθεση Βηιηάΐΐ&ηά) που εκδόθηκε το Η αειφορία ορίστηκε ως: "Η κάλυψη των αναγκών του παρόντος χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες" (\ν Ε ϋ, 1987). Αυτό σημαίνει πως η Αειφορική Ανάπτυξη αφήνει επάρκεια πόρων

16 για μια ποιότητα ζωής στις μελλοντικές γενεές. Ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμ' ς συμμετοχή όλων των ατόμων στην ανάπτυξη, θεωρούνται ουσιώδη ζητήματα. η Η ενσωμάτωση της έννοιας της αειφόρου ανάπτυξης στον τομέα του τουρισμ οφείλεται κυρίως στο μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξαν οι μη κυβερνητικοί οργανισμ με κυρίαρχους τους \ ΤΟ και λυττο. Μέσα από τις πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις για την αειφόρο τουριστική ανάπτυξη, ο Βαΐΐοτ (1993) διατυπώνει. «Τουρισμό που αναπτύσσεται και διατηρείται εντός μιας περιοχής, κατά τέτοιον τρόπο και σε τέτοια κλίμακα, ώστε να παραμένει βιώσιμος για ένα απεριόριστό χρονικό διάστημα, χωρίς παράλληλα να υποβαθμίζει ή να αλλοιώνει το ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον με το οποίο αλληλεπιδρά, σε βαθμό που να εμποδίζει την επιτυχή ανάπτυξη και ευημερία άλλων δραστηριοτήτων και διαδικασιών.» ΕΙ Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης καλύπτει όλες τις μορφές οικονομικής δραστηριότητας συμπεριλαμβανομένου και του τουρισμού για να δηλώσει την ανάγκη για μία διαφορετική αντίληψη της ανάπτυξης βασισμένη στην ποσοτιιοι αλλα και στην ποιοτική ανάπτυξη. Στην αειφόρο ανάπτυξη λαμβάνονται υπόψη όχι μόνο οι οικονομικές παράμετροι αλλά και οι περιβαλλοντικές και οι κοινωνικο-πολιτιστικες. Ανάλογα με τη σχετική βαρύτητα που δίνεται σε κάθε μία από αυτές τις παραμέτρους προκύπτουν και διαφορετικές ερμηνείες του όρου. Οι ερμηνείες αυτές περιλαμβάνουν την «οικονομική αειφορικότητα του τουρισμού», την «οικολογική αειφορικότητα του τουρισμού», την «αειφόρο τουριστική ανάπτυξη» -όπου παρά την ανάγκη για διασφάλιση της ποιότητας του περιβάλλοντος που περικλείει, η έμφαση δίδεται στην βιωσιμότητα των επιχειρήσεων- και τον «τουρισμό σαν κομμάτι της στρατηγικής για αειφόρο ανάπτυξη» (Οοοοοδδίκ, 1996). Οι πρώτες τρεις ερμηνείες αναφέρονται ουσιαστικά σε κομμάτια της έννοιας της αειφόρου ανάπτυξης η οποία βασίζεται σε μία ολιστική θεώρηση της ανάπτυξης όπου όλες οι παράμετροι είναι εξίσου σημαντικές. Παρόλο που οι ορισμοί και τα μέτρα εφαρμογής της αειφόρου ανάπτυξης μπορούν να χαρακτηριστούν ασαφή λόγω της ευρύτητας του όρου, είναι αναγκαίο να εξασφαλίζεται η συμβατότητα με την έννοια και τις αρχές της σε κάθε προσπάθεια εφαρμογής. Άλλωστε, η έρευνα και η πρακτική εφαρμογή αυτών των αρχών μπορούν να οδηγήσουν και σε αποσαφήνιση του πως εφαρμόζεται. 19

17 Προς την κατεύθυνση δνερεύνησης της έννοιας του αειφορικού τουρισμού συμβάλλουν αποφασιστικά οι δείκτες αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης. Οι δείκτες είναι ένα εργαλείο το οποίο χρησιμοποιείται εδώ και δεκαετίες σε διάφορες επιστήμες, και κυρίως στα οικονομικά, για να δηλώσει με συντομία και ακρίβεια παραμέτρους για τις οποίες υπάρχει ενδιαφέρον. Στα πλεονεκτήματα τους μπορούν να αναφερθούν η αμεσότητα στην παρουσίαση και εκτίμηση διαφόρων παραμέτρων, η καθοδήγηση σε θέματα που θεωρούνται σημαντικά κι επομένως, θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη στο σχεδιασμό και την αναπτυξιακή διαδικασία και η συγκρισιμότητα των αποτελεσμάτων. Οι σημαντικότερες λειτουργίες που επατελούν περιλαμβάνουν την περιγραφή μιας κατάστασης, την επισήμανσή προβλημάτων, την υποστήριξη λήψης αποφάσεων, καθώς και την αξιολόγηση μέτρων και εττιλογών (ν/οτίά Β^πΐτ, 1997). Επειδή η προσπάθεια για βελτίωση των όλων δεικτών δεν είναι εξασφαλισμένη, ενώ παράλληλα θα πρέπει να ελέγχεται και η κλίμακα της δραστηριότητας, προτείνεται η παρακολούθηση ορισμένων συνολικών μεγεθών και η διαθεσιμότητα των κρίσιμων για μια περιοχή πόρων. Επιπλέον, οι δείκτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάλυση μιας δραστηριότητας, αλλά και για την παρακολούθηση της εξέλιξης του μεγέθους και των τάσεων που παρουσιάζονται. Οι δείκτες προσφέρουν τη δυνατότητα για συγκρίσεις στο χώρο και στο χρόνο, αποδίδουν όμως και τα απόλυτα μεγέθη. Οι συγκρίσεις αφορούν συνήθως δύο οι περισσότερες περιοχές μεταξύ τους ή σύγκριση με κάποιο μέσο όρο. Οπωσδήποτε, κατά την επιλογή και χρήση δεικτών πιθανόν να προκόψουν ορισμένα προβλήματα. Τα προβλήματα προέρχονται από την έλλειψη κατάλληλων στοιχείων για τον υπολογισμό τους, τη γενίκευση δεικτών για να συμπεριλάβουν διάφορες περιπτώσεις ή για να αντιπαρέλθουν την έλλειψη στοιχείων, την υποκειμενικότητα που μπορεί να τους διακρίνει τόσο κατά τη διαδικασία επαλογής τους και ακόμη περισσότερο κατά την αξιολόγηση τους -λιγότερο για τους λεγόμενους ποσοτικούς δείκτες και περισσότερο για τους λεγόμενους ποιοτικούς. Οι δείκτες αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης (δαδΐ&ίη^ύΐο Ιουτίδπι ίηάίοαΐογδ) είναι ένα εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αειφόρο τουριστική διαχείριση ή 20

18 καλύτερα για την αειφόρο ανάπτυξη τουριστικών περιοχών. Απόρροια της εξάπλωσης της παραπάνω έννοιας και της ανάγκης για πρακτική εφαρμογή των αρχών που τη διέπουν, οι δείκτες αυτοί έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται για την αξιολόγηση αναπτυξιακών επιλογών, επεμβάσεων στο περιβάλλον και επιδράσεων που ασκούνται στους οικονομικούς, περιβαλλοντικούς και κοινωνικό-πολιτιστικούς τομείς. Πρόκειται για ένα εργαλείο το οποίο στοχεύει στην αξιολόγηση τόσο της υφιστάμενης κατάστασης όσο και μελλοντικών αναπτυξιακών επιλογών και επεμβάσεων στον χώρο που δραστηριοποιείται και διαμορφώνεται το τουριστικό προϊόν. Σε αντίθεση με παραδοσιακούς δείκτες που χρησιμοποιούνται στον τουρισμό όπως η πληρότητα, οι αφίξεις και οι διανυκτερεύσεις, οι δείκτες αυτοί έχουν σαν στόχο να συμπεριλάβουν περιβαλλοντικές και κοινωνικό-πολιτιστικές παραμέτρους, καθώς και το πλέγμα των αλληλεπιδράσεων τους μέσα στο πλαίσιο που καθορίζουν οι αρχές και οι ετηταγές της αειφόρου ανάπτυξης. [ ίι Η σημασία της εφαρμογής των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης και στο χώρο του μαζικού τουρισμού έχει αρχίσει να τονίζεται τα τελευταία χρόνια. Ετσι, ενώ μέχρι πρόσφατα η αειφόρος τουριστική ανάπτυξη ταυτιζόταν με το οικοτουρισμό και άλλες ήπιες μορφές τουρισμού, έχει αρχίσει πια να γίνεται αντιληπτό ότι δεν είναι μία ακόμη μορφή τουρισμού στην ολοένα και αυξανόμενη λίστα των «νέων» μορφών τουρισμού, ούτε ταυτίζεται με τον εναλλακτικό τουρισμό. Η εφαρμογή της αειφόρου ανάπτυξης πρέπει να εξετάζεται σε όλες τις μορφές τουρισμού, καθοδηγώντας τις πρακτικές εκείνες που θα συμβάλλουν στη γενικότερη ισόρροπη ανάπτυξη μιας περιοχής. Επιπλέον, χρειάζεται να τονιστεί ότι οι δείκτες τουριστικής ανάπτυξης πρέπει να αναπτύσσονται με επίκεντρο όχι μόνο τις αναπτυγμένες τουριστικά περιοχές αλλά και τους τουριστικούς προορισμούς αναπτυσσόμενων χωρών, οι οποίοι παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές σε θέματα φυσικού και κοινωνικό-πολιτιστικού περιβάλλοντος, οργάνωσης και υποδομής σε σχέση με τις ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές. Με τον τρόπο αυτό οι προτεινόμενοι δείκτες μπορούν να αποτελόσουν σημαντικό εργαλείο για την εξαρχής παρακολούθηση της δημιουργίας και εξέλιξης μιας τουριστικι'ις περιοχής και όχι μόνο για την μετέπειτα εκτίμηση των επιπτώσεων της τουριστικιίς ανάπτυξης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, αφενός μεν, να υπάρχει μέριμνα για τη διαθεσιμότητα στοιχείων ώστε να είναι δυνατή η σύγκριση διαφόρων παραμέτρων

19 πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εφαρμογή των σχεδίων τουριστικής ανάπτυξης, αφετέρου δε, να είναι διαφορετικές αρκετές από τις παραμέτρους που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την αξιολόγηση. 2.3 Σύστημα μελέτης επιπτώσεων τουριστικής ανάπτυξης Ολοκληρωμένο πλαίσιο δεικτών αειφόρου τουριστικής ανάτπυςης Για να γίνει παρακολούθηση τιις διαδικασίας της αειφορικής τουριστικής ανάπτυξης και βελτίωση του σχεδιασμού, είναι απαραίτητοι κάποιοι δείκτες οι οποίοι βοηθούν στην αξιολόγηση και το συντονισμό της αειφορικι^ς ανάπτυξης. Η κατηγοριοποίησή τέτοιων δεικτών γίνεται με άξονα τους βασικούς τομείς ανάπτυξης. Δημογραφικοί δείκτες / Περιβαλλοντικοί δείκτες Ό Κοινωνικό-Πολιτιστικοί δείκτες Οικονομικοί δείκτες 'λ Θεσμικοί-Πολιτικοί δείκτες Τα βασικότερα κριτήρια για την επιλογή αυτών των δεικτών είναι; Στρατηγική χρησιμότητα / Αναλυτική πληρότητα -/ Μετρησιμότητα Τα απαιτούμενα δεδομένα για την υποστήριξη ενός δείκτη αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης θα πρέπει: V Να είναι άμεσα διαθέσιμα ή να διατίθενται σε λογική σχέση κόστους/οφέλους. ^ Κατάλληλα τεκμηριωμένοι και αξιόπιστοι. Κ Να ενημερώνονται σε τακτικά χρονικά διαστήματα σύμφωνα με έγκυρες διαδικασίες. Έχουν αναγνωριστεί δείκτες και για τις τρεις πτυχές της ανάπτυξης αειφορικού τουρισμού-οικολογική, οικονομική και κοινωνική. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (Υ/ΤΟ) πρότεινε προσφάτως τη χρήση επιλεγμένων δεικτών για 22

20 αειφορικό τουρισμό, οι οποίοι θα είναι χρήσιμοι στους υπεύθυνους διαχείρισης και διοίκησης του τουριστικού τομέα. Οι επιλεγμένοι δείκτες καθοδηγούν με βάση τις απαιτήσεις που υπάρχουν. Απευθύνονται στην ανάγκη που έχουν οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων για ενημέρωση και είναι εφαρμόσιμοι για τα περισσότερα έθνη ή περιφέρειες. Οι δείκτες αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης θα πρέπει να απεικονίζουν την πραγματική κατάσταση των προορισμών, για παράδειγμα: Την αναλογία των αφίξεων που είναι φιλικές προς το περιβάλλον" και όχι την ' ύπαρξη μεταφορικών συστημάτων από αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς τα οποία δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν από τουρίστες. Επιπροσθέτως, πρέπει να εττιτρέπουν την εξαγωγή συγκρίσιμων τιμών από όλους τους προορισμούς. Σε αντίθεση με παραδοσιακούς δείκτες που χρησιμοποιούνται στον τουρισμό όπως η ] πληρότητα, οι αφίξεις και οι διανυκτερεύσεις, οι δείκτες αυτοί έχουν σαν στόχο να συμπεριλάβουν περιβαλλοντικές και κοινωνικό-πολιτιστικές παραμέτρους καθώς και το πλέγμα των αλληλεττιδράσεων τους μέσα στο πλαίσιο που καθορίζουν οι αρχές και οι επιταγές της αειφόρου ανάπτυξης. Ο προσδιορισμός δεικτών αειφόρου τουρισμού για υφιστάμενους προορισμούς απαιτεί εξειδικευμένη προσέγγιση. Και αυτό γιατί πρέπει να εφαρμοστούν σε περιοχές όπου η τουριστική ανάπτυξη βρίσκεται σε ένα προχωρημένο στάδιο, και όπου συνήθως ο τουρισμός σχετίζεται με τον μαζικό τουρισμό. Αυτές οι περιοχές έχουν αναπτύξει τις περισσότερες υποδομές και δίκτυα που απαιτούνται και έχουν συγκεκριμένα προβλήματα, που είναι αποτέλεσμα της μακρόχρονης τουριστικής τους ανάπτυξης. Τουριστική υπερσυγκέντρωση, ελλιπής σχεδιασμός, υπερπροσφορά και υπερεπαγγελματισμός είναι τυπικά προβλήματα των περισσότερων προορισμών μαζικού τουρισμού που έχουν αναπτυχθεί εδώ και πολλά χρόνια. Φυσικά οι ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής ή προορισμού δεν πρέπει να υποτιμόνται και θα πρέπει να λαμβάνονται υπ όψιν όταν καθορίζουμε τους κατάλληλους δείκτες. Μεγάλη συνεισφορά στην ανάπτυξη δεικτών για αναπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς που έχουν σημαντικές ομοιότητες με την υφιστάμενη τουριστική ανάπτυξη στην Ελλάδα έχουν προσφέρει εξειδικευμένα προγράμματα όπως το ΜΑΡ (ΜεάίΐοΓΓίΐηοαη Αοίίοη Ρΐαη) και το ΒΕΙΙΕ ΡΕΑΝ από τον φορέα Μ δ ϋ

21 (Μεάίΐεΐ'αηείΐη Οοηιηιίΐΐεε ίογ διίδίαίηαΐίΐε Οενείοριηεηί) στα πλαίσια του υνερ (υηίίεά Νιιίίοηδ ΕηνίΐΌΐιηιεηίαΙ ΡοΙίείεδ) που έχουν προσφέρει σημαντικά στην υλοποίηση επιλογής και καταγραφής δεικτών σε γνωστούς Μεσογειακούς προορισμούς. Ένα αρκετά ολοκληρωμένο σύνολο δεικτών αειφορικής τουριστικής ανάπτυξης προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία ΥΙδΕΓ και δοκιμάστηκε σε 10 προορισμούς σε όλη την Ευρώπη. Αυτοί οι δείκτες προτείνονται ως δείκτες προτεραιότητας" για τους οποίους είναι διαθέσιμα κάποια δεδομένα ή μπορούν να βρεθούν σχετικά εύκολα στον κάθε προορισμό. Δείκτες που αναπτύχθηκαν από την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία ΥΙδΙΤ. Α) Δείκτες Αειφορίας Βασικά ερωτήματα σχετικά με την αειφορία: Ύπαρξη και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της περιβαλλοντικής διαχείρισης και των εργαλείων παρακολούθησης για μια πιο ολοκληρωμένη ί1 στρατηγική τουρισμού; Υπάρχουν διαφορετικές εμπλεκόμενες ομάδες που συμμετέχουν στη διαδικασία; Βασικά ερωτήματα για την ποιότητα της περιοχής: Υπάρχει ένα συνεχές σύστημα αναφοράς και παρακολούθησης σχεδιασμένο για τη βελτίωση ή τη διατήρηση της ποιότητας του προορισμού; 2 Ηηρ.//\νιν\ν η ΐοοιΐ8ΐ.η1/οοιΐ5ΐΐ &ι η/νν' ί)5ίΐ6/ ΐ /[οιιι ί5ΐη-μι /ΐοοΐ8 δί.ηΐηιι

22 ί] Αριθμ. Περιγραφή του Δείκτη Α-1 Ύπαρξη μιας τοπικής πολιτικής για την προώθηση της αειφορίας στον προορισμό Α-2 Συμμετοχή εμπλεκόμενων ομάδων Α-3 Ύπαρξη μιας απογραφής περιοχών πολιτιστικού ενδιαφέροντος Α-4 Ύπαρξη μιας απογραφής περιοχών φυσικού ενδιαφέροντος Α-5 Αριθμός των τουριστικών εγκαταστάσεων με οικολογική σήμανση ή των εγκαταστάσεων που εφαρμόζουν σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης (όπως το ΕΜΑ5 ή το ) Α-6 Αριθμός των περιοχών που χαρακτηρίζονται με το Σύστημα Γαλάζιας Σημαίας και συνολικός αριθμός παραλιών (εάν είναι εφαρμόσιμο) Τρόπος μέτρησης, συμπληρωματικές επεξηγήσεις Ύπαρξη μιας πολιτικής στρατηγικής απόφασης (Ναι / Όχι) Ύπαρξη ενός σχεδίου δράσης (Ναι/Όχι) Αριθμός των ακόλουθων θεμάτων που καλύπτονται από το σχέδιο δράσης: μεταφορά, χρήση γης και βιοποικιλάτητα, ενέργεια, νερό, απόβλητα, κοινωνικά θέματα, οικονομικά θέματα. Υπάρχει διαρκής συμμετοχή των εμπλεκόμενων ομάδων στο σχεδίασμά, την αναθεώρηση και την παρακολούθηση της στρατηγικής αείφορίας; (Ναι/οχι) Υπάρχει επιπλέον προσωπικό που απασχολείται στη διαδικασία της εφαρμογής (αριθμός ατόμων). π.χ. μνημεία, κτίρια, περιοχές υνε5^0: (Ναι/Όχι) π.χ. προστατευόμενες περιοχές, οικότοποι, οικολογικά ευαίσθητες περιοχές, περιοχές του Δικτύου ΝθΙιυΓθ 2000: (Ναι/Όχι) Περιλαμβάνονται ξενοδοχεία, εστιατόρια, κάμπινγκ ή άλλες τουριστικές υπηρεσίες. Πίνακας 1: Δείκτες αειφορίας 25

23 Β) Δείκτες περιβαλλοντικής απόδοσης Β1. Τουριστική μεταφορά και συγκοινωνία (πρόσβαση στον προορισμό και επιστροφή από αυτόν, τοπικά μέσα συγκοινωνίας και μεταφορών) Ερωτήματα σχετικά με την αειφορία: Έχει σημειωθεί μείωση του ποσοστού "πίεσης των μεταφορών και της συγκοινωνίας εξαιτίας του τουρισμού"; Έχουν σημειωθεί αφίξεις τουριστών με χρήση τηο αειφορικών μέσων μεταφοράς; Τρέχουσα κατάσταση και εξέλιξη στο χρόνο για να εξεταστεί εάν υπάρχει κάποια αλλαγή προς βελτίωση ή όχι. Έχει αυξηθεί η περίοδος διαμονής των ετησκεπτών; Περισσότεροι επισκέπτες της ημέρας, ή μεγαλύτερης διαμονής τουρίστες; Ποια είναι τα βασικά μέσα μεταφοράς που χρησιμοποιούν οι τουρίστες κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στον προορισμό; Βασικά ερωτήματα για την ποιότητα της περιοχής: Επιπτώσεις των μέσων μεταφοράς στην ησυχία και στην ατμοσφαιρική ποιότητα, κυκλοφοριακή συμφόρηση; 26

24 Αριθμ. Β1-1 Περιγραφή του Δείκτη Κατανομή φιλικών προς το περιβάλλον τρόπων μεταφοράς σε όλες τις αφίξεις Β1-2 Αριθμός ημερήσιων επισκεπτών ανά Κγπ^ Β1-3 Τοπική κινητικότητα Τρόπος μέτρησης, επιπλέον επεξηγήσεις Πόσοι τουρίστες (που έκαναν τουλάχιστον μία διανυκτέρευση) χρησιμοποίησαν τα ακόλουθα βασικά μέσα μεταφοράς: αυτοκίνητο, αεροπλάνο, τρένο, λεωφορείο, πλοίο, ή ποδήλατο, για να φτάσουν στον προορισμό (εάν είναι δυνατό, συνολικός αριθμός ανά έτος, ποσοστό στην περίπτωση φιλοξενίας). Για πόσες μέρες χρησιμοποίησαν οι τουρίστες τα ακόλουθα βασικά μέσα μεταφοράς: αυτοκίνητο, αεροπλάνο, τρένο, λεωφορείο, πλοίο, ή ποδήλατο, για να φτάσουν στον προορισμό (εάν είναι δυνατό, συνολικός αριθμός ανά έτος, ποσοστό στην περίπτωση φιλοξενίας). Μηνιαίος πίνακας ημερήσιων επισκεπτών (συνολικός αριθμός, εάν δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα, τότε αριθμοί από προηγούμενες έρευνες επισκεπτών ή εκτιμήσεις). Μηνιαίος^ πίνακας των γευμάτων που πουλήθηκαν σε όλα τα εστιατόρια (εάν είναι διαθέσιμος). Μηνιαίος πίνακας του αριθμού επιβατών που μεταφέρονται μετά τοπικό δημόσια μέσα μεταφοράς και συγκοινωνίας. Ποσοστό των καταλυμάτων, των τουριστικών εγκαταστάσεων και άλλων τουριστικών πόλων που είναι προσβάσιμοι με τη χρήση δημόσιων μέσων μεταφοράς (μικρότερη από 10 λεπτά με τα πόδια απόσταση προς την επόμενη στάση). Επιπλέον μέσα μεταφοράς κυρίως αυτά που λειτουργούν για τουριστική χρήση (τύπος μεταφοράς και αριθμός επιβατών μηνιαίως). Πίνακας 2: Δείκτες τουριστικής μεταφοράς

25 Β2. Φέρουσα ικανότητα -χρήση γης» βιοποικιλότητα και τουριστικές δραστηριότητες Βασικά ερωτήματα σχετικά με την αειφορία: Πόση έκταση γης καταλαμβάνουν τα τουριστικά καταλύματα, Τι περιοχή καταλαμβάνεται για εξοχικές κατοικίες; Σημειώνεται κάποια προσπάθεια προστασίας και διατήρησης των φυσικών περιοχών; Ποιες είναι οι επιπτώσεις των διαφορετικών τουριστικών δραστηριοτήτων στη βιοποικιλότητα; Βασικά ερωτήματα για την ποιότητα της περιοχής; Βαθμός της αστικής ανάπτυξης, μείωση της θελκτικότητας των προορισμών; Ποσοστό φυσικών περιοχών. Αποτελούν πόλους τουριστικής έλξης; Παράκτιοι προορισμοί Βασικά ερωτήματα σχετικά με την αειφορία: Ποια ττίεση ασκείται στα υδατικά οικοσυστήματα (παράκτιοι και λιμναίοι προορισμοί); Βασικά ερωτήματα για την ποιότητα της περιοχής; Απειλούνται οι ακτές λόγω υπερβολικής συγκέντρωσης επισκεπτών; Ανάλογα ερωτήματα μπορούν να τεθούν για τους ορεινούς προορισμούς. 28

26 Αριθμ. Περιγραφή του Δείκτη Β2-1 Μέγιστη πληθυσμιακή πυκνότητα (περίοδος αιχμής) ανά τ. χλμ. Β2-2 Κλίνες στις δευτερεύουσες κατοικίες (σε % της συνολικής δυναμικότητας σε καταλύματα) Β2-3 Αναλογία κατοικημένων περιοχών με τις φυσικές περιοχές Β2-4 Έκταση των προστατευόμενων φυσικών περιοχών (σε % της συνολικής περιοχής του προορισμού) Β2-5 Ανάπτυξη διαφορετικών δραστηριοτήτων αναψυχής οι οποίες κάνουν εντατική χρήση των πόρων Ποσοστό της φυσικής ακτογραμμής (εάν είναι εφαρμόσιμο) Τρόπος μέτρησης, επιπλέον επεξηγήσεις Πίνακας αριθμού του συνολικού πληθυσμού (περιλαμβανομένων των τουριστών) ανά μήνα. Δυναμικότητα καταλυμάτων (με τη μορφή της διανυκτέρευσης) Μορφές του προορισμού (κατοικημένη περιοχή, χώροι πρασίνου, δασική περιοχή, υδατική περιοχή κ.ά.) σε τ. χλμ. Συνολική έκταση των προστατευόμενων φυσικών περιοχών (οποιαδήποτε μορφή/βαθμός προστασίας) σε τ. χλμ. Συνολική έκταση των γηπέδων γκολφ (σε τ.χλμ). Αριθμός φιλοξενούμενων στα γήπεδα αυτά ανά έτος. Αριθμός εκτοξευτήρων χιονιού Περιοχή καλυμμένη με τεχνητό χιόνι Δυναμικότητα σε μηχανοκίνητα ΙίΠ;, και παρόμοιες εγκαταστάσεις μεταφοράς (σε άτομα/κάθετα μέτρα/έτος) Αριθμός των τουριστών που μεταφέρονται με ελικόπτερα. Ικανότητα των λιμανιών (αριθμός μηχανοκίνητων σκαφών) Αριθμός του εξοπλισμού υδάτινων αθλημάτων Ποσοστό του μήκους της φυσικής ακτογραμμής (που δεν έχει οικοδομηθεί σε μια ζώνη 1 χλμ. από το νερό) στο σύνολο της ακτογραμμής. Πίνακας 3: Δείκτες φέρουσας ικανότητας

27 Βασικά ερωτήματα σχετικά με την αειφορία:. Πόσο αποδοτική είναι η χρήση της ενέργειας στον προορισμό (συνολικό ποσοστό ενέργειας που χρησιμοποιείται για τον τουρισμό και πηγή ενέργειας), Βασικά ερωτήματα για την ποιότητα της περιοχής. Θέμα έμμεσης ποιότητας-αλλά απαραίτητης για τη μείωση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, η οποία μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ποιότητα του προορισμού. Αριθμ. Περιγραφή του Δείκτη Β3-1 Ποσοστό της ανανεώσιμης ενέργειας στη συνολική κατανάλωση ενέργειας (σύνολο του προορισμού, τοπική παραγωγή ή εισαγωγή) Β3-2 Χρήση ενέργειας βάσει του τύπου της τουριστικής εγκατάστασης και ανά τουρίστα Τρόπος μέτρησης, επιπλέον επεξηγήσεις Αναλογία κατανάλωσης ενέργειας ανά έτος που καλύπτεται από ανανεώσιμους πόρους. Συνολική κατανάλωση ενέργειας ανά έτος και ανά τύπο τουριστικής εγκατάστασης (κατάλυμα, εγκαταστάσεις, άθλημα, μέσα μεταφοράς τουριστών) που διακρίνεται από το συνολικό αριθμό ατόμων που χρησιμοποιούν αυτόν τον τύπο εγκατάστασης. Πίνακας 4: Δείκτες ενεργειακής χρήσης Β4. Χρήση νερού 30

28 Βασικά ερωτήματα σχετικά με την αειφορία: Ποια πίεση ασκείται στους τοπικούς υδατικούς πόρους, Βασικά ερωτήματα για την ποιότητα της περιοχής. Υπάρχει αρκετό διαθέσιμο νερό για τους τουρίστες, Υπάρχουν υδάτινα σώματα (υπόγειο και επιφανειακό νερό) καλής ποιότητας, Αριθμ. Περιγραφή του Δείκτη Β4-1 Αειφορική χρήση του υδατικού πόρου Β4-2 Ποσοστό των κατοικιών και των υποδομών που συνδέονται με εγκαταστάσεις επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. Τρόπος μέτρησης, επιπλέον επεξηγήσεις Αναλογία του εισαγόμενου νερού (αγωγοί, πλοία κ.λπ.) ή αυτού που προέρχεται από θαλασσινό νερό σε σχέση με το σύνολο των υδατικών πόρων. Μέσος όρος ανάπτυξης του υδροφόρου ορίζοντα στα επόμενα 5 έτη (σε +/- ογπ) Ποσοστό των κατοικιών και των υποδομών που συνδέονται με εγκαταστάσεις επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. Πίνακας 5: Δείκτες χρήσης νερού Β5. Διαχείριση στερεών αποβλήτων 31

29 Βασικά ερωτήματα σχετικά με την αειφορία. Υπάρχει ένα σύστημα αποτελεσματικής διαχείρισης των αποβλήτων, Βασικά ερωτήματα σχετικά με την ποιότητα της περιοχής.. Σημειώνεται παράνομη εκροή αποβλήτων και υπάρχουν αρνητικές συνεπειες της επεξεργασίας αποβλήτων για την υγεία (για παράδειγμα εξαιτιας της αποτέφρωσης απορριμμάτων); Αριθμ. Περιγραφή του Δείκτη Β5-1 Β5-2 Β5-3 Ποσοστό των στερεών αποβλήτων που διαλέγονται για ανακύκλωση Σύνολο των στερεών αποβλήτων που χρησιμοποιούνται για προσχώσεις γης και/ή αποτεφρώνονται (σε τόνους) Μηνιαίος πίνακας παραγωγής αποβλήτων Τρόπος μέτρησης, επιπλέον επεξηγήσεις Ποσοστό των κατοικιών όπου γίνεται διαχωρισμός των απορριμμάτων για ανακύκλωση. Ποσοστό των απορριμμάτων που συλλέγονται και διαλέγονται σε σύγκριση με το σύνολο των απορριμμάτων) Σύνολο των στερεών αποβλήτων που χρησιμοποιούνται για προσχώσεις γης και/ή αποτεφρώνονται (σε τόνους) Μηνιαίος πίνακας παραγωγής αποβλήτων Πίνακας 6: Δείκτες διαχείρισης στερεών αποβλήτων Γ. Δείκτες κοινωνικής και πολιτιστικής απόδοσης Βασικά ερωτήματα σχετικά με την αειφορία; 32

30 ϋ η Ανάπτυξη συνθηκών διαβίωσης του τοπικού πληθυσμού, Σημειώνονται αναπτυξιακές δραστηριότητες λόγω εξωτερικών επιδράσεων; Βασικά ερωτήματα για την ποιότητα της περιοχής. Οι τουρίστες αισθάνονται αποδεκτοί από τους κατοίκους, Γενικότερη παροχή ασφάλειας στους τουρίστες, η Η Ι< Μ Αριθμ. Γ-1 Γ-2 Γ-3 Γ-4 Γ-5 Περιγραφή του Δείκτη Ποσοστό του υπαλληλικού προσωπικού που δεν κατοικεί στην περιοχή σε σχέση με το συνολικό αριθμό των εργαζομένων για τον τουρισμό Τα συμβόλαια (κατά μέσο όρο) του προσωπικού που απασχολείται σε τουριστικές δραστηριότητες Ποσοστό της γης που ανήκει σε άτομα που δεν είναι κάτοικοι της περιοχής Αριθμός καταγεγραμμένων κλοπών Αναλογία τουριστών/φιλοξενούμενων Τρόπος Μέτρησης, επιπλέον επεξηγήσεις Εποχιακό ποσοστό του υπαλληλικού προσωπικού που δεν κατοικεί στην περιοχή σε σχέση με το συνολικό αριθμό των εργαζομένων για τον τουρισμό Πίνακας 7: Λείκτες κοινωνικής και πολιτιστικής απόδοσης Μ

31 Βασικά ερωτήματα για την ποιότητα της περιοχής. Εξάρτησιι της οικονομίας από τον τουριστικό τομέα; Εποχιακή απόκλιση του τουριστικού εισοδήματος, Αριθμ. Περιγραφή του Δείκτη Δ-1 Εποχιακή απόκλιση της απασχόλησης που σχετίζεται με τον τουρισμό Δ-2 Μερίδιο τουρισμού στο σύνολο του προορισμού ΟΟΡ Δ-3 Εποχιακή απόκλιση σχετικά με την πληρότητα καταλυμάτων Τρόπος μέτρησης, επιπλέον επεξηγήσεις Η απασχόληση που σχετίζεται με τον τουρισμό κατά τις περιόδους αιχμής αλλά και ύφεσης σε Μηνιαίος πίνακας των διανυκτερεύσεων στον προορισμό Δ-4 Συνολική δυναμικότητα σε καταλύματα ανά κάτοικο Δ-5 Μέσος όρος διάρκειας διαμονής Πίνακας 8: Δείκτες οικονομικής απόδοσης Δείκτες αειφόρου τουριστικής ανάτπυξης-νησιωτικόςχώρος Για να κατανοηθεί το πλαίσιο μελέτης των τουριστικών επιπτώσεων στο νησί της Λέσβου πρέπει αρχικά να αναφερθούν οι ιδιαιτερότητες του που χαρακτηρίζουν τον Ελληνικό νησιωτικό χώρο. Στο παρόν υποκεφάλαιο περιγράφεται η προσαρμογή του ολοκληρωμένου πλαισίου δεικτών αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης που αναπτύχθηκε στο υποκεφάλαιο και η εφαρμογή του σε νησιωτικό χώρο. Ο νησιώτικος χώρος αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς θεωρείται μειονεκτική και ευαίσθητη περιοχή, η οποία όμως έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία προσδίδουν επιπλέον ευαισθησία στο σύστημα. Ο περιορισμός του χώρου, των φυσικών πόρων και των πρώτων υλών, του ανθρώπινου δυναμικού και της αγοράς, αποτελούν ορισμένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των νησιών. Το ιδιαίτερο φυσικό 34

32 και πολιτιστικό περιβάλλον των νησιών επιβάλλει τον τουριστικό σχεδιασμο και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή κατά την εφαρμογή του. Εκείνο επίσης που είναι χαρακτηριστικό στο σχεδιασμό, είναι το χωρικό επίπεδο της οργάνωσης. Έτσι, οι δείκτες που παρουσιάστηκαν στο υποκεφάλαιο περιορίζονται ώστε να ανταποκρίνονται και να αντανακλούν τα δεδομένα σε επίπεδο νησιού. Σημειώνεται ότι το επίπεδο του νόμου ή της περιφέρειας δεν ενδείκνυται στον νησιωτικό χώρο, καθώς τα νησιά διαφέρουν πολύ μεταξύ τους και έτσι δεν μπορεί να υπάρξει ένα ενιαίο πλαίσιο, παρά μόνο οι γενικές κατευθύνσεις. Επίσης, οι υποδομές απαιτούνται στο επίπεδο του νησιού, όπως εξάλλου και οι πόροι, αφού η μεταφορά τους από άλλα νησιά ή την ηπειρωτική χώρα είναι δύσκολη, δαπανηρή ή στις περισσότερες περιπτώσεις αδύνατη. Οι κρίσιμες παράμετροι του νησιωτικού χώρου είναι κατά βάση: ^ Ο χώρος, καθώς είναι περιορισμένος και υπάρχει έντονη σύγκρουση ως προς τη χρήση της γης ενώ υπάρχει αυξημένη ζήτηση για κατασκευές. Το νερό, το οποίο στα νησιά είναι σε έλλειψη και αποτελεί έναν από τους περιοριστικούς παράγοντες για την ανάπτυξη διάφορων δραστηριοτήτων, μεταξύ των οποίων και του τουρισμού. Η ενέργεια, καθώς πρέπει να υπάρχει σε κάθε νησί σταθμός παραγωγής ενέργειας ή να υπάρχει ικανοποιητική παροχή μέσω σύνδεσης με άλλο νησί ή την ηπειρωτική χώρα, πράγμα που ανεβάζει το κόστος της ενέργειας, ώστε να υπάρχει αυτάρκεια ενέργειας. ^ Τα απόβλητα, υγρά και στερεά, καθώς αποτελούν τη βασική πηγή ρύπανσης και υποβάθμισης του νησιωτικού περιβάλλοντος, το οποίο αποτελεί τον κύριο τουριστικό πόρο, ενώ η διαχείρισή τους δεν είναι πάντα εύκολη. '/ Το ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο είναι περιορισμένο. Ο νησιωτικός πληθυσμός παρουσιάζει προβλήματα δημογραφικής βάσης, είναι γερασμένος, ενώ εντοπίζονται και προβλήματα του επιπέδου της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, όπου διαπιστώνεται ότι το μορφωτικό επίπεδο είναι συνήθως χαμηλό και αδύνατο να ανταποκριθεί όλο και στις αυξανόμενες απαιτήσεις του τουριστικού τομέα, σήμερα. 35

33 ^ Η υψηλή εποχικότητα δραστηριοτήτων, που σε μεγάλο βαθμό στηρίζονται στον τουρισμό. ^ Η ευάλωτη οικονομία η οποία βασίζεται κατά κύριο λόγο στον τριτογενή τομέα. ^ Οι έντονες πιέσεις στη δόμηση, τόσο για οικιστικές όσο και για τουριστικές λειτουργίες. ^ Η υπερεκμετάλλευση των περιορισμένων φυσικών πόρων. 'λ Το υψηλό κόστος αντιμετώπισης των αστικών και κοινωνικών λειτουργιών. Η τεχνολογική και οικονομική εξάρτηση. Οι αδυναμίες στην παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευσης και κοινωνικών υπηρεσιών λόγω έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού. Το υψηλό κόστος δημιουργίας και συντήρησης υποδομών. Η απουσία οικονομιών κλίμακας για τις εττιχειρήσεις. ^ Οι δυσχερείς συνθήκες μεταφορών. Οι δείκτες που χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση των μεγεθών αυτών είναι η εξέλιξη της οικονομικής δραστηριότητας (νέες οικοδομές), ημερήσια κατανάλωση νερού ανά άτομο, ημερήσια κατανάλωση ενέργειας ανά άτομο, ημερήσια παραγωγή απόβλητων και απορριμμάτων ανά άτομο, ο δείκτης γήρανσης και το ετήπεδο εκπαίδευσης. Παράλληλα, με τους ειδικούς δείκτες του νησιωτικού χώρου, υπάρχει και μια σειρά από γενικούς δείκτες οι οποίοι βοηθούν στην ανάλυση των πόρων μιας περιοχής (φυσικών, πολιτιστικών), του μεγέθους της δραστηριότητας, της προσπελασιμότητας, των υποδομών, της τουριστικής ζήτησης και προσφοράς. Ενδεικτικά αναφέρονται: Κοινωνικοοικονομικά Μεγέθη: Κ Αριθμός μόνιμων κατοίκων Κ Αριθμός τουριστών, μέση διάρκεια παραμονής, αριθμός διανυκτερεύσεων / Αριθμός διαθέσιμων κλινών και τουριστικά και άλλα καταλύματα Κ Αριθμός άμεσα και έμμεσα απασχολουμένων στον τουρισμό, περίοδος απασχόλησης και επίπεδο εκπαίδευσης Κ Αριθμός επιχειρήσεων που σχετίζονται με την τουριστική δραστηριότητα (εξέλιξη) και η βαρύτητά τους στο τοπικό οικονομικό σύστημα / Τουριστική δαπάνη (συνολική και ανά κεφαλή) -/ Δη μιουργούμενη προστιθέμενη αξία και ποσοστό παραμονής της τοπικά 36