H BIOΠΑΛΗ ñ ΤΟ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Transcript

1 H BIOΠΑΛΗ ñ ΤΟ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

2 .. µ º Θερµοπ λες Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα ποίηµα του Καβάφη, µε επίκεντρο τη διαχρονική συµβολική σηµασία που έχουν οι «Θερµοπ λες» για κάθε άνθρωπο ο οποίος, παρά τις δυσκολίες, µένει πιστ ς στις αξίες και υπερασπίζεται τα ιδανικά του. ª π ƒ Τιµή σε αυτο ς που αγωνίστηκαν και πέθαναν ηρωικά Το ήθος και η υψηλή συναίσθηση του χρέους Η σθεναρή αντίσταση παρά την πλήρη επίγνωση για τις µοιραίες εξελίξεις π π ƒ ª À π ƒ π Οι µαθητές γνωρίζουν την ιστορική σηµασία της µάχης των Θερµοπυλών και µπορο ν να αντιληφθο ν ικανοποιητικά τη συνάφεια του καβαφικο ποιήµατος µε τα αρχαία επιγράµµατα που τιµο ν τους ηρωικο ς µαχητές. Η ανάγνωση του προτειν - µενου παράλληλου κειµένου δίνει µια πληρέστερη εικ να για αυτή την πτυχή της καβαφικής θεµατικής και ποίησης, η οποία µπορεί να γίνει αντικείµενο σ ντοµης πραγµάτευσης στην τάξη (η ειδική σχέση του Καβάφη µε την ιστορία), σε συσχετισµ µε το προτειν µενο παράλληλο κείµενο. Ο καθηγητής θα πρέπει να επικεντρώσει το ενδιαφέρον των µαθητών του στις υψηλές ηθικές αξίες που εκφράζουν οι µαχητές («τιµή», «χρέος», «δίκαιοι κ ίσοι», «γενναίοι») σε συνδυασµ µε την ανθρώπινη φ ση τους («λ πη κ ευσπλαχνία», «αλήθεια οµιλο ντες», «προβλέπουν»). Οι απλοί αυτοί άνθρωποι, που έχουν διαπαιδαγωγηθεί µε τα σπαρτιατικά ιδεώδη της γενναι τητας και της φιλοπατρίας, αγαπο ν τη ζωή και εµφορο νται απ ανθρώπινα συναισθήµατα: γνωρίζουν την αλήθεια, εκτιµο ν τις δ σκολες περιστάσεις και προβλέπουν την έκβαση της άνισης µάχης. Με πλήρη επίγνωση επιλέγουν να θυσιαστο ν ταυτίζοντας στο εξής το νοµά τους µε τη συµβολική σηµασία που δηλώνει ο τ πος «Θερµοπ λες» για λους τους ανθρώπους που µένουν πιστοί στις αξίες τους και, παρά τα εµπ δια και την προδοσία, επιµένουν να αγωνίζονται για να τις διαφυλάξουν. ƒ π ª Κ.Π. Καβάφης, «Υπέρ της Αχαϊκής Συµπολιτείας πολεµήσαντες» (1922), Ποιήµατα, τ µ. 2, Ίκαρος σ. 31. µ π µ π ƒ º π άλλας Γιάννης, Καβάφης και ιστορία,ερµής Σαββίδης Γ.Π., Μικρά καβαφικά, τ µ. 1, Ερµής [132]

3 Η ΒΙΟΠΑΛΗ ñ ΤΟ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ H Κ.Π. Καβάφης, «Θερµοπ λες», Ποιήµατα, τ µ. 1, Ίκαρος ,σ.103. π À µως ο µπαµπάς δεν ερχ ταν Ã π Να ευαισθητοποιηθο ν οι µαθητές για τα προβλήµατα της φτώχειας και της στέρησης που αντιµετώπιζαν και αντιµετωπίζουν κάποιοι συνάνθρωποί µας. Να εκτιµήσουν την ψυχική δ ναµη των ανθρώπων που υποµένουν, χωρίς να λυγίζουν µπροστά στις δυσκολίες τους. ª π ƒ Η µονογονεϊκή οικογένεια και οι δ σκολες συνθήκες της µεταπολεµικής εποχής Το πρ βληµα της επιβίωσης Παιδική αθω τητα και σκληρή πραγµατικ τητα π π ƒ ª À π ƒ π Το διήγηµα έχει γραφτεί στα 1954 και σκιαγραφεί τις οδυνηρές συνέπειες του Εµφυλίου στην καθηµερινή οικογενειακή ζωή. Η µάνα του διηγήµατος παλε ει µ νη της για να επιβιώσει µε τα δυο µικρά παιδιά της, καθώς ο άντρας της είναι εξ ριστος. Η άθλια οικονοµική της κατάσταση παίρνει τραγικές διαστάσεις ταν φτάνουν οι γιορτές των Χριστουγέννων. Στο βαρ κλίµα της στέρησης και στον υπεράνθρωπο αγώνα της να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες προστίθενται οι ανικανοποίητες επιθυ- µίες των παιδιών για χαρά και παιχνίδι. Τα παιδιά, ακ µα και σε συνθήκες δυσβάστακτες για τους µεγάλους, διατηρο ν µια αισι δοξη και χαρο µενη διάθεση, η οποία στο διήγηµα εκφράζεται µε την επιθυµία τους να αποκτήσουν το πολυπ θητο παιχνίδι της βιτρίνας, το τρενάκι. Η συγγραφέας αναπαράγει τις εικ νες απ το παραµ θι του Άντερσεν «Το κοριτσάκι µε τα σπίρτα», χωρίς βέβαια το τραγικ τέλος εκείνου. Απλώς το νειρο των παιδιών για µια χαρο µενη ζωή ταυτίζεται µε τα εκθέµατα της λαµπερής βιτρίνας. Οι µαθητές µπορο ν να σχολιάσουν την ωριµ τητα που δείχνουν οι διάλογοι των παιδιών, η οποία δικαιολογείται µεν απ τις σκληρές εµπειρίες που έχουν βιώσει, αλλά προκ πτει και απ την πρ θεση της συγγραφέα Έλλης Αλεξίου να συγκινήσει και να θίξει σ γχρονά της κοινωνικά προβλήµατα. Ας µην ξεχνάµε τι και η ίδια πέρασε µεγάλο µέρος της ζωής της εκπατρισµένη στη Ρουµανία ( ). Καλ είναι επίσης να επισηµανθεί τι η φράση «ο µπα- µπάς δεν ερχ ταν» (και οι λοιπές συναφείς εκφράσεις) λειτουργεί ως αφηγηµατικ [133]

4 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ µοτίβο (leitmotiv) που προωθεί τη δράση και δηµιουργεί δραµατική ένταση στην αφήγηση. Ως προς τη µορφή, µπορεί να επισηµανθεί η χρήση του διαλ γου, που δίνει θεατρική διάσταση στην αφήγηση και προβάλλει τους χαρακτήρες ανάγλυφους και φυσικο ς. ƒ π ª Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης, «Πατέρα στο σπίτι!», Άπαντα, τ µ. 3, µος 1984, σ À ƒ À ƒ ƒ ƒ π 1. Συνεχίστε το διήγηµα ή γράψτε ένα άλλο, περιγράφοντας τα επ µενα Χριστο γεννα των παιδιών, που τα περνο ν µαζί µε τον πατέρα τους. ώστε τον τίτλο «Ο µπαµπάς ήρθε!». 2. είτε την κινηµατογραφική ταινία του Εµίρ Κουστουρίτσα Ο µπαµπάς λείπει ταξίδι για δουλειές. µ π µ π ƒ º π Αλεξίου Έλλη, Μελετήµατα, επιµέλεια Θ. Πυλαριν ς, Βιβλιοθήκη Τράπεζας Αττικής Παναγιωτ πουλος Ι.Μ., Τα πρ σωπα και τα κείµενα, Αετ ς 1943, σ Παπαγεωργίου Κώστας, Η µεσοπολεµική πεζογραφία, τ µ. 2, Σοκ λης 1996, σ Έλλη Αλεξίου ( ), «µως ο µπαµπάς δεν ερχ ταν», Προσοχή συνάνθρωποι (1978), Καστανιώτης ,σ ª ƒ Ã. Ãƒπ À À Για ένα παιδί που κοιµάται Ã Να έρθουν σε επαφή οι µαθητές µε ένα κείµενο που αναφέρεται στη σ γχρονή µας πραγµατικ τητα και έχει ως επίκεντρο τις σκληρές συνθήκες ζωής και τον καθηµεριν αγώνα που δίνει ένας µικρ ς µετανάστης για να επιβιώσει. ª π ƒ Ο καθηµεριν ς αγώνας για επιβίωση Η ξενιτιά, η ορφάνια και η κοινωνική περιθωριοποίηση του µικρο παιδιο [134]

5 Η ΒΙΟΠΑΛΗ ñ ΤΟ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ π π ƒ ª À π ƒ π Ο τίτλος «Για ένα παιδί που κοιµάται» δε µας προϊδεάζει αρχικά για το θέµα του ποιήµατος. Ο τίτλος λειτουργεί κάπως παραπλανητικά (θα ταίριαζε ίσως σε νανο ρισµα ή σε ένα λυρικ ποίηµα), ενώ έχει στην πραγµατικ τητα κυριολεκτική σηµασία: λη η ποιητική περιγραφή µοιάζει να παραστέκει, σιωπηλά αλλά στοργικά, τη µοναχική ν χτα και τον πνο του παιδιο στο µηχανοστάσιο του εργοστασίου. Το µικρ παιδί που λη τη µέρα «δουλε ει στα φανάρια» είναι, δυστυχώς, µια εικ να της σ γχρονης πραγµατικ τητας. Τα αίτια του δυσάρεστου αυτο φαινοµένου είναι πολλά και συνδέονται κυρίως µε την οικονοµική εκµετάλλευση ασθενών κοινωνικών οµάδων, πως οι ανήλικοι και οι µετανάστες ή το χαµηλ βιοτικ επίπεδο ορισµένων µειονοτήτων, πως οι τσιγγάνοι. Το παιδί, σ µφωνα µε τα στοιχεία του ποιή- µατος, ανήκει στην κατηγορία των µεταναστών και εµφανίζεται εντελώς «ξεριζω- µένο» απ τον τ πο και τους οικείους του, πλήρως απογυµνωµένο απ κάθε ανθρώπινη παρουσία και συναισθηµατική κάλυψη. Η µοναχική µορφή του, ανάµεσα στα χιλιάδες αυτοκίνητα και την κίνηση της λεωφ ρου, στηρίζεται µ νο στο ένστικτο της αυτοσυντήρησης και στη βιοπάλη για την εξασφάλιση του επιο σιου και των απαιτο µενων χρηµάτων για τη νυχτερινή του στέγαση στο εργοστάσιο, συντροφιά µε τις αναθυµιάσεις του ατµο των µηχανών. Το ποίηµα οργανώνεται σε δ ο αφηγηµατικο ς χρ νους (παρ ν-παρελθ ν), οι οποίοι, αν και διαφέρουν σηµαντικά µεταξ τους, έχουν σχεδ ν κοινές επιπτώσεις στη στερηµένη ζωή του παιδιο, η κατάσταση του οποίου φαίνεται τι διαρκώς χειροτερε ει καθώς η οικογένειά του πιθαν ν απορφανίζεται. Στο µεγαλ τερο µέρος του το ποίηµα αναφέρεται στο παρ ν του µικρο βιοπαλαιστή, που εκτυλίσσεται καθηµερινά σε µια λεωφ ρο µεγάλης ελληνικής π λης: καθαρίζει τα τζάµια των αυτοκινήτων για να εξασφαλίσει µερικά κέρµατα, εισπράττει µως και την «ε λογη αγανάκτηση» των οδηγών. Η υπ µνηση του παρελθ ντος δεν πα ει να υπάρχει στο παρ ν, ακ µα και στα ξένα ρο χα που φοράει το παιδί: ξεκουράζεται σκεπασµένος µε το παλτ του αδερφο του ή θυµάται το γυναικείο µαντίλι µε το οποίο τον προστάτευε η µάνα του, για να µην κρυολογήσει. Το παρελθ ν του µως κυρίως συνδέεται µε τη µακρινή µνήµη ( χι τη νοσταλγία) του τ που του και τις πρώτες ενθυµήσεις της ελληνικής γλώσσας, οι οποίες προφανώς οφείλονται στην ελληνική ρίζα του απ τα ρωσικά παράλια του Ε ξεινου Π ντου. Το άλλοτε και το τώρα µοιραία λειτουργο ν συγκριτικά και η ποιήτρια επιλέγει να τα συνδέσει ειδικ τερα µε την αίσθηση της ελληνικής γλώσσας: η ελληνική λαλιά της διασποράς, που πρωτοάκουσε το παιδί απ τον (στερηµένο επίσης) δάσκαλ του, απέχει τ σο πολ απ το γλωσσικ ίνδαλ- µα του Οδυσσέα Ελ τη («σαν β τσαλα γυαλιστερά µεγάλης θάλασσας») και την πολιτισµική επιβολή της κοινής ελληνικής, που προώθησε ως τα βάθη της Ασίας ο Μέγας Αλέξανδρος. Η παιδική οπτασία της ελληνικής γλώσσας και µητρ πολης συντρίβεται καθηµερινά µες στη σκληρή πραγµατικ τητα της βιοπάλης, της κοινωνικής αποξένωσης και της περιθωριοποίησής του. [135]

6 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ƒ π ª Σωτήρης ηµητρίου, «Σαν τα χελιδ νια, λέλε µου», Η φλέβα του λαιµο, Πατάκης À ƒ À ƒ ƒ ƒ π 1. Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν τι πολλά παιδιά της ηλικίας σας (16%) χι µ νο δεν απολαµβάνουν τα αγαθά της παιδείας, αλλά είναι αναγκασµένα να ζουν κάτω απ δ σκολες συνθήκες. Σε ποιες κοινωνικές οµάδες πιστε ετε τι εµφανίζονται εντον τερα αυτά τα προβλήµατα και γιατί; 2. Οργανώστε µια έρευνα για τις διαστάσεις που έχει σήµερα αυτ το πρ βληµα στην περιοχή σας, µε στ χο να καταγράψετε το ποσοστ των παιδιών που βιοπαλε ουν, αλλά και να προτείνετε τρ πους αντιµετώπισης του προβλήµατος. 3. ιαβάστε συγκριτικά τα διηγήµατα του Τ. Καλο τσα («Προβλήµατα της σ γχρονης ζωής») και του Σ. ηµητρίου, µε σκοπ να εξετάσετε πώς παρουσιάζεται η δ σκολη ζωή των παιδιών σε κάθε κείµενο. 4. Αξιοποιήστε το υλικ του βιβλίου Ε φίλε. Εξοµολογήσεις παιδιών που ζουν στην Ελλάδα ως µετανάστες, πρ σφυγες ή παλιννοστο ντες, Κέδρος 2004, µε πολλο ς επικοινωνιακο ς τρ πους (µαρτυρία, σ γκριση κ.ά.) στη διδασκαλία του ποιήµατος. ήµητρα Χ. Χριστοδο λου (1953), «Για ένα παιδί που κοιµάται», Το κυπαρίσσι των εργατικών, Καστανιώτης ø Àª Το τραγο δι του Γιανγκ Ã Το ποίηµα αναδεικν ει το αίσθηµα ανεξαρτησίας που αποκτά ο εργαζ µενος µέσα απ τη δουλειά του. π π ƒ ª À π ƒ π Στο ανώνυµο αυτ ποίηµα αξίζει να προσεχτεί η άµεση σχέση του ανθρώπου που εργάζεται χειρωνακτικά µε τη γη και το προϊ ν της εργασίας του. Η σχέση αυτή χαρακτήριζε κυρίως την παραδοσιακή κοινωνία, ενώ τη σηµερινή εποχή έχει ελαχιστοποιηθεί ή σχεδ ν εκλείψει. Ο καθηγητής µπορεί να συζητήσει µε τους µαθητές τις θετικές και τις αρνητικές συνέπειες της στενής εξάρτησης του ανθρώπου απ τη φ ση, επιµένοντας περισσ τερο στην ειδική σχέση που διαµορφώνει ο άνθρωπος µε το προϊ ν της εργασίας του και στην ψυχική ικανοποίηση που αντλεί απ αυτ. Ο [136]

7 Η ΒΙΟΠΑΛΗ ñ ΤΟ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Κινέζος γεωργ ς, αν και εργάζεται λη την ηµέρα, φαίνεται να έχει µεγάλα αποθέ- µατα σωµατικής δ ναµης και ψυχικής υγείας. Νιώθει αυτοδ ναµος χάρη στην εργασία του και καµαρώνει για την ελευθερία και την ανεξαρτησία που, κατά την άποψή του και ανάλογα µε την ιστορική συγκυρία, απολαµβάνει, αψηφώντας τη δ ναµη του µεγάλου αυτοκράτορα. µ π µ π ƒ º π Σκαρτσής Σ.Λ., Κινέζοι ποιητές, Καστανιώτης Τσακνιά Αµαλία, Κινέζικη ποίηση, Πλέθρον Ανώνυµος, «Το τραγο δι του Γιανγκ», µτφρ. Κ. Βάρναλης, Κινέζικα τραγο δια, Λωτ ς 1992, σ. 27. [137]

8