Βασικές Αρχές Προτύπου Ολοκληρωμένη Διαχείρισης Υδροπονικών Συστημάτων Τομάτας και Μαρουλιού

Transcript

1 Βασικές Αρχές Προτύπου Ολοκληρωμένη Διαχείρισης Υδροπονικών Συστημάτων Τομάτας και Μαρουλιού στo πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΕ» HYDROFLIES Το έργο εντάχθηκε βάση της Κ3_01_03 στις στο πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας Ελλάδα- Κύπρος , με συγχρηματοδότηση κατά 80% από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από Εθνικούς Πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου. Σκοπός του έργου είναι η ανάπτυξη συστημάτων υδροπονίας σε θερμοκήπια για δύο σημαντικά λαχανικά, την τομάτα και το μαρούλι, η ανάπτυξη συστήματος μαζικής εκτροφής δύο σημαντικών ωφελίμων εντόμων, καθώς και η εκπαίδευση των γεωργών στη χρήση του.

2 Εισαγωγή Το παραδοτέο περιλαμβάνει τις βασικές αρχές που θα πρέπει να περιλαμβάνει μια μελέτη ολοκληρωμένης διαχείρισης υδροπονικών συστημάτων τομάτας και μαρουλιού. Οι βασικές αρχές στηρίζονται στο πρότυπο ολοκληρωμένης διαχείρισης φρούτων και λαχανικών Global G. A. P και εστιάζει στις εξής παραμέτρους: 1) Διαχείριση Πολλαπλασιαστικού Υλικού 2) Διαχείριση Καλλιεργητικών φροντίδων 3) Διαχείριση Μετεωρολογικών Δεδομένων 4) Διαχείριση Λίπανσης 5) Διαχείριση Νερού 6) Διαχείριση Φυτοπροστασίας 7) Διαχείριση Συγκομιδής 8) Διαχείριση Εξοπλισμού και Ενέργειας 9) Διαχείριση Ρίπων 10) Διαχείριση Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας 11) Αρχές Παρακολούθησης της Υγείας Χειριστών Φυτοπροστατευτικών Προϊόντων Όπως είναι φυσικό από τη στιγμή που το συγκεκριμένο πρότυπο αναφέρεται σε υδροπονικές καλλιέργειες, όλα τα κεφάλαια του Global-Gap τα οποία σχετίζονται με τη διαχείριση του εδάφους έχουν παραληφθεί. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει δοθεί στη διαχείριση νερού καθώς και στη διαχείριση φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Το συγκεκριμένο παραδοτέο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από Γεωπόνους μελετητές για την εφαρμογή του προτύπου Global-Gap για υδροπονικές καλλιέργειες αλλά και από παραγωγούς οι οποίοι θέλουν να εφαρμόσουν τις βασικές αρχές του προτύπου. Λόγω του γεγονότος ότι η κάθε περιοχή και η κάθε ομάδα παραγωγών έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες, για οποιαδήποτε πληροφορία ή διευκρίνηση μπορείτε να απευθυνθείτε στους: Σταματάκη Αριστείδη για Ελλάδα (stamatakis@maich.gr) Τζωρτζάκη Νικόλαο για Κύπρο (nikolaos.tzortzakis@cut.ac.cy) 2

3 ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ. Προκειμένου ο παραγωγός να εγκαταστήσει νέα καλλιέργεια θα πρέπει να ενημερώσει τον επιβλέποντα γεωπόνο δύο μήνες πριν προβούν στην παραγγελία των φυταρίων ή σπόρων. Αυτό πρέπει να γίνει προκειμένου να προηγηθούν οι απαραίτητες αναλύσεις νερού ώστε να διαπιστωθεί εάν το νερό είναι κατάλληλο για την καλλιέργεια καθώς και ποιες ποικιλίες θα προσαρμοστούν καλύτερα. Το νερό ίσως αποτελεί περιοριστικό παράγοντα της υδροπονικής καλλιέργειας αν υπάρχουν ακραίες τιμές αλατότητας, νατρίου κλπ. ΠΟΙΚΙΛΙΑ. Προτιμώνται ποικιλίες που έχουν δοκιμαστεί στην περιοχή και έχουν εμπορική αξία. Η ποικιλία την οποία θα επιλέξει ένας παραγωγός θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να μπορούν να προβλεφθούν διαστήματα αιχμών παραγωγής με τις κατάλληλες καλλιεργητικές τεχνικές. Η παραγωγικότητα, η σταθερότητα της απόδοσης, η τιμή διάθεσης και οι ειδικοί χαρακτήρες της ποικιλίας (χρώμα, γεύση, άρωμα και ανθεκτικότητα σε μετασυλλεκτικούς χειρισμούς) είναι στοιχεία που πρέπει να απασχολούν τον παραγωγό. Θα πρέπει να ικανοποιείται τόσο ο ίδιος ο : ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ, όσο και ο ΦΟΡΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ και ο ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ. Για το λόγο αυτό πριν επιλέξετε την ποικιλία συμβουλευτείτε τον επιβλέποντα γεωπόνο δύο μήνες πριν την παραγγελία των φυταρίων ή των σπόρων. ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΤΕΥΣΗΣ: 1) Τομάτα: Αυτό που εφαρμόζεται κατά κόρον είναι η διπλή γραμμή φύτευσης για τομάτα με αποστάσεις φύτευσης cm ανά φυτό, 120 cm μεταξύ διπλών γραμμών οι οποίες απέχουν 80 cm μεταξύ τους. Παρόλα αυτά, ανάλογα με τις διαστάσεις των θερμοκηπίων αλλά και τις αποστάσεις των στύλων/δοκών, ο παραγωγός σε συνεννόηση με τον γεωπόνο, θα μπορεί να μειώσει τις αποστάσεις λίγο, αρκεί να μην επηρεάζεται η ευρωστία των φυτών και η ευκολία των κινήσεων εργατών για τις καλλιεργητικές φροντίδες. 2) Μαρούλι η επιπλέουσα υδροπονία και το σύστημα NFT είναι τα καταλληλότερα συστήματα φύτευσης για το μαρούλι. ΤΥΧΟΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΕΛΑΤΩΝ (και έχουν αξιολογηθεί και από την διοίκηση). ΛΙΠΑΝΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ. Εξαρτάται από τα αποτελέσματα της ανάλυσης του νερού, το στάδιο ανάπτυξης της καλλιέργειας και τις καιρικές συνθήκες. 3

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Καλλιεργητικ Σκοπός Περίοδος Τρόπος Υπεύθυνος ή εργασία πραγματοπ εκτέλεσης εκτέλεσης οίησης Πότισμα Μείωση κόστους παραγωγής Από αρχή Γίνεται με Παραγωγός Έλεγχος θρεπτικών έως και τέλος ειδικά στοιχείων της μηχανήματα καλλιέργειας (κεφαλή υδροπονίας) Κλαδέματα & Καλύτερος αερισμός των φυτών Από αρχή Γίνεται με Παραγωγός υποστύλωση Μέγιστη εκμετάλλευση του έως και τέλος ειδικά ψαλίδια (δεσίματα) σε καλλιεργήσιμου χώρου της τα τομάτα Διευκόλυνση καλλιεργητικών εργασιών Έλεγχος ρυθμού ανάπτυξης της καλλιέργειας οποία απολυμαίνοντ αι τακτικά καλλιέργειας (βλαστικήαναπαραγωγική φάση) Πρόληψη ασθενειών με αφαίρεση/απομάκρυνση των γερασμένων/ξηρών/τραυματισμέ νων φύλλων/καρπών 4

5 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Μελέτη αν υπάρχουν κίνδυνοι στα θερμοκήπια της περιοχής από παγετό, χαλάζι, καύσωνα ανεμοθύελλα. Προληπτικά αν υπάρχουν μετεωρολογικές προγνώσεις για ενδεχόμενα ακραία μετεωρολογικά γεγονότα και κυρίως για ανοιξιάτικους καύσωνες. Οι ενέργειες αφορούν παθητικά μέτρα προστασίας όπως αύξηση των αρδεύσεων, άσπρισμα των θερμοκηπίων κλπ. Όσον αφορά το χαλάζι δεν υπάρχουν αντιχαλάζιακά δίκτυα και η αντιμετώπιση επαφίεται στις ενέργειες των κρατικών υπηρεσιών (ΕΛΓΑ) όπως βομβαρδισμός χαλαζοφόρων νεφών. Αντιμετώπιση επικείμενης ανεμοθύελλας μπορεί να γίνει σε κάποιο βαθμό (κατάλληλα δεσίματα φυτών, υποστύλωση τους κλπ). Οι μετεωρολογικοί σταθμοί που υπάρχον στην περιοχή στους κατά τόπους παραρτήματα των ερευνητικών ιδρυμάτων στην Κρήτη και Κύπρο είναι με ευθύνη στις αντίστοιχες περιοχές. Τα δεδομένα δεν είναι ΟΝ-line από τους συγκεκριμένους μετεωρολογικούς σταθμούς. Χρησιμοποιούνται επίσης μετεωρολογικά δεδομένα από το διαδικτυακό χώρο. Γίνεται πρόγνωση για την θερμοκρασία αέρα, την βροχόπτωση, την σχετική υγρασία ατμόσφαιρας, την ταχύτητα ανέμου. Γενικά μπορούν τα τελευταία δεδομένα σε συνδυασμό με τις ανακοινώσεις της μετεωρολογικής υπηρεσίας (ΕΜΥ) να χρησιμοποιηθούν για πρόληψη παγετού, καύσωνα και άλλων μετεωρολογικών ακραίων φαινομένων αλλά πάντοτε όχι με ιδιαίτερη ασφάλεια. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για πρόληψη μυκητολογικών και εντομολογικών προσβολών. ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΛΙΠΑΝΣΗΣ Όσον αφορά την λίπανση πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι αυτή εξαρτάται από πολλούς παράγοντες Για να προσεγγίσουμε σωστά τις λιπαντικές ανάγκες της καλλιέργεια λαμβάνουμε υπόψη α)τα δεδομένα της βιβλιογραφία και της έρευνας β) Τις αναλύσεις νερού, θρεπτικού διαλύματος απορροής και της φυλλοδιαγνωστικής γ) Τις λιπάνσεις των προηγουμένων ετών δ) Την φυσική κατάσταση των φυτών ε) Το στάδιο της καλλιέργειας στ) Τις καιρικές συνθήκες ζ) Την ποσότητα και την ποιότητα της παραγωγής κ) Την εμπειρία του γεωπόνου και του παραγωγού 5

6 Γενικές οδηγίες: Βάση των οδηγιών που περιγράφονται στο βιβλίο Hydroponic Production of Vegetables and Ornamentals στο κεφ. 5 Composition of Nutrient Solution (Σάββας, 2012). Ειδικότερα όσον αφορά την καλλιέργεια τομάτας, έχει μεγάλη σημασία η σχέση αμμωνιακών/ ολικό άζωτο. Η σχέση αυτή θα πρέπει να μεταβάλλεται ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και το στάδιο ανάπτυξης του φυτού. Σημαντικές είναι οι μετρήσεις ph και ηλεκτρικής αγωγιμότητας (E.C) στο διάλυμα απορροής και οι οποίες πρέπει να γίνονται τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα. Σε περίπτωση όπου το ph μειωθεί σε τιμές κάτω του 5.5 θα πρέπει η συγκέντρωση αμμωνιακών να μειωθεί ενώ σε αντίθετη περίπτωση όπου το ph ανέλθει άνω του 7, να αυξηθεί. Η αύξηση και μείωση των αμμωνιακών γίνεται με εξολοκλήρου αλλαγή της υδροπονικής συνταγής και γίνεται μόνο κατόπιν εντολής του υπεύθυνου γεωπόνου της εκμετάλλευσης. Η αλλαγή αυτή είναι εύκολη και εύχρηστη σε περίπτωση ανοιχτών συστημάτων υδροπονίας, με την επιτόπια εφαρμογή της εναλλακτικής θρεπτικής συνταγής, ενώ είναι περισσότερο δύσκολο και κοστοβόρο να εφαρμοστεί σε κλειστά συστήματα υδροπονίας, όπου η υφιστάμενη θρεπτική συνταγή θα πρέπει να πεταχτεί ή να αποθηκευτεί σε δεξαμενές, ώστε να είναι δυνατόν να εφαρμοστεί η νέα-εναλλακτική συνταγή. Η σύνθεση του θρεπτικού διαλύματος που παρέχεται στα φυτά μαρουλιού δεν διαφοροποιείται κατά τη διάρκεια του καλλιεργητικού κύκλου καθώς είναι πολύ σύντομος και αφορά μόνο την ανάπτυξη φυλλώματος των φυτών. Η ηλεκτρική αγωγιμότητα είναι ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος. Η τιμή στόχος για υδροκαλλιέργειες (NFT, DFT) είναι 2,7 ds/m ενώ για καλλιέργεια σε υπόστρωμα είναι 2,5 ds/m. Το ph θα πρέπει να διατηρείται στο 5,6 για να υπάρχει κανονική απορρόφηση όλων των θρεπτικών στοιχείων. Το μαρούλι χαρακτηρίζεται από υψηλή περιεκτικότητα σε κάλιο έτσι θα πρέπει η αναλογία Ν/Κ να είναι χαμηλή (1,9) αλλά και οι απόλυτες τιμές του Κ και του Ν να είναι αυξημένες καθώς το μαρούλι έχει υψηλούς ρυθμούς απορρόφησης Ν σε σχέση με τα υπόλοιπα καρποδοτικά λαχανικά. Επίσης, το ασβέστιο θα πρέπει να είναι σε επάρκεια καθώς η έλλειψη ασβεστίου ή η παρεμπόδιση της απορρόφησης έχει ως συνέπεια την εμφάνιση της φυσιολογικής διαταραχής «κάψιμο κορυφής». Από τα ιχνοστοιχεία ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στο σίδηρο (40μmol/L) και στο μαγγάνιο του οποίου η συγκέντρωση δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 5 μmol/l καθώς υψηλότερα επίπεδα προκαλούν τοξικότητα. Βιβλιογραφία: Σάββας Δ., Καλλιέργειες εκτός εδάφους. Υδροπονία, υποστρώματα. Αθήνα, Εκδόσεις ΑγροΤύπος Α.Ε. σελ Sonneveld, C., Composition of nutrient solutions. In: Savvas, D., Passam, H. (eds). Hydroponic Production of Vegetables and Ornamentals. Embryo Publications, Athens, Greece, pp

7 ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ Γενικό Πρακτικό Άρδευσης Το σημαντικότερο κεφάλαιο διαχείρισης υδροπονικών συστημάτων είναι η συχνότητα άρδευσης. Όσον αφορά την καλλιέργεια τομάτας και μαρουλιού σε υπόστρωμα ο παραγωγός θα πρέπει να έχει υπόψη του τα εξής: 1) Μέτρηση του ph και της E.C τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα. 2) Τα ποτίσματα θα πρέπει να ξεκινάνε 1,5 ώρα μετά την ανατολή του ήλιου και να σταματάνε 2 ώρες πριν τη δύση του ήλιου. 3) Τα ποτίσματα πρέπει να διανέμονται έτσι ώστε στην απορροή να συλλέγεται το 17-25% του θρεπτικού διαλύματος που χορηγείται μέσω της άρδευσης των φυτών. Επίσης η απορροή θα πρέπει να είναι μηδενική μέχρι και 1,5 ώρα μετά την έναρξη των ποτισμάτων ώστε να αποφεύγονται διάφορα φυτοπαθολογικά προβλήματα από τη συσσώρευση νερού. 4) Σε περίπτωση που η E.C του θρεπτικού διαλύματος απορροής ανέβει άνω του 1 ms/cm από το αρχικό διάλυμα άρδευσης πρέπει να αυξηθούν τα ποτίσματα ενώ αν η τιμή της E.C πλησιάζει την αρχική θα πρέπει να μειωθούν 5) Πρέπει να ελέγχει καθημερινά τα φυτά όσον αφορά τη ζωηρότητά τους. 6) Θα πρέπει να κάνει τέτοια κατανομή ποτισμάτων ώστε να μην συσσωρεύεται διάλυμα στο υπόστρωμα αλλά ούτε και να μένει ξηρό. 7) Κατά τους ζεστούς μήνες του έτους θα πρέπει να γίνονται 1 με δυο ποτίσματα κατά την περίοδο της νύκτας ώστε να ξεπλένονται τα άλατα από την έντονη εξατμισοδιαπνοή. Τα ποτίσματα είναι πολύ σημαντικά κατά τη διάρκεια των καλλιεργειών τομάτας και μαρουλιού σε υδροπονικά συστήματα. Λόγω της πολυπλοκότητας του θέματος δίνονται οι παρακάτω περιεκτικές οδηγίες. Ποτίσματα σε υπόστρωμα Πριν τη φύτευση και τουλάχιστον για δυο ημέρες οι σάκοι του περλίτη θα πρέπει να είναι γεμάτοι με θρεπτικό διάλυμα, ώστε να επιτευχθεί ισορροπία και ομοιογένεια του διαλύματος. Στους σάκους θα πρέπει να γίνουν σκισίματα (5-6 ημέρες μετά τη φύτευση) κατά τέτοιον τρόπο ώστε να έχουμε το μέγιστο της απορροής. Ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης του φυτού και τις καιρικές συνθήκες ρυθμίζουμε τα ποτίσματα μας ώστε να συλλέγεται στην απορροή το 22-27% στα κλειστά συστήματα και το 12-17% στα ανοικτά. 7

8 Σημαντικό είναι να γίνονται μετρήσεις ph και EC στο διάλυμα της απορροής καθημερινά. Τα όρια του ph και της E.C καθορίζονται από τον αρμόδιο γεωπόνο και εξαρτώνται από την αρχική ποιότητα του νερού, τις καιρικές συνθήκες, το στάδιο ανάπτυξης κλπ. Σε περίπτωση που οι τιμές ph ή E.C υπερβούν τις προκαθορισμένες, πρέπει άμεσα να γίνει πότισμα με καθαρό νερό ώστε οι παραπάνω τιμές να επανέλθουν σε κανονικά επίπεδα. Σε καλλιέργεια μαρουλιού σε επιπλέουσα υδροπονία, βασικό είναι η οξυγόνωση του θρεπτικού διαλύματος. Η οξυγόνωση του θρεπτικού διαλύματος μπορεί να επιτευχθεί α). επιτυχώς με πιεστικές αντλίες που διοχετεύουν αέρα μέσα στην λεκάνη της υδροπονίας και β). μερικώς με την ρύθμιση της ροής της αντλίας επανακυκλοφορίας του θρεπτικού διαλύματος και ύψους πρόσπτωσης του θρεπτικού διαλύματος σε σχέση με την επιφάνεια της λεκάνης. ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Ο επιβλέπων παρατηρεί τους εχθρούς και ασθένειες και τα μέσα χημικά και μη - που έχει στην διάθεσή του, τα αξιολογεί και συντάσσει την κάθε οδηγία βάση της αποτελεσματικότητας, του κόστους και της επίδρασης στο περιβάλλον και στους ωφέλιμους οργανισμούς. Τηρείται η νομοθεσία όσον αφορά την κυκλοφορία, την μεταφορά, αποθήκευση, εφαρμογή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και για τη διαχείριση των κενών συσκευασίας των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Ο επιβλέπων προκειμένου να προτείνει ένα φυτοπροστατευτικό προϊόν στον παραγωγό λαμβάνει υπόψη την αποτελεσματικότητα, τον τρόπο δράσης, το φάσμα δράσης, την εκλεκτικότητα, τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και την συνδυαστικότητα. Όσον αφορά τα ωφέλιμα έντομα πρέπει να δίνονται σαφείς οδηγίες για τον τρόπο εξαπόλυσης τους ώστε να έχουν τη μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα. Ο επιβλέπων με συνεχείς ελέγχους διαπιστώνει την τήρηση της νομοθεσίας όσον αφορά την χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Στην εκμετάλλευση υπάρχει πάντα ενημερωμένη λίστα με όλα τα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα που κυκλοφορούν νόμιμα. Επιπλέον, σε περίπτωση χρήσης ωφέλιμων εντόμων στην καλλιέργεια, θα πρέπει να υπάρχει πάντα ενημερωμένη λίστα με τα επιτρεπτά φυτοπροστατευτικά (περισσότερες πληροφορίες από τα παραδοτέα του Έργου HYDROFLIES, Η λίστα αυτή ανανεώνεται συστηματικά από τον επιβλέποντα σύμφωνα με τις νέες εγκρίσεις και αποσύρσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Τις εγκρίσεις και αποσύρσεις τις πληροφορείται από τα δημοσιεύματα ή από το υπουργείο Γεωργίας και την Ε.Ε. Κάθε εφαρμογή φυτοπροστατευτικού προϊόντος πρέπει να αντιστοιχεί σε συγκεκριμένη γραπτή οδηγία του επιβλέποντος. Οι οδηγίες αναφέρουν λεπτομέρειες για το είδος του 8

9 φυτοπροστατευτικού προϊόντος, το χρόνο, την δόση, την ποσότητα, την πυκνότητα του διαλύματος και την τεχνική που θα ακολουθηθεί κατά την εφαρμογή ή παραπέμπουν στις οδηγίες της ετικέτας. ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗΣ Πριν την έναρξη της συγκομιδής η διοίκηση του συνεταιρισμού καθορίζει τις κατηγορίες διαλογής των προϊόντων βάση της ζήτησης της αγοράς και λαμβάνοντας υπόψη τη σχετική νομοθεσία για την διαλογή και προϊόντων. Η διαλογή των προϊόντων γίνεται στο θερμοκήπιο από τον παραγωγό ενώ τα προϊόντα ελέγχονται κατά την παραλαβή τους από τον υπεύθυνο παραλαβών προκειμένου να διαπιστωθεί ότι η διαλογή είναι η κατάλληλη. Ο επιβλέπων εκδίδει οδηγία για το χρόνο και τη συχνότητα συγκομιδής της κάθε καλλιέργειας και της κάθε ποικιλίας. Η οδηγία αυτή βασίζεται σε παρατηρήσεις του επιβλέποντος όσον αφορά το χρώμα και το μέγεθος των καρπών αλλά και την περαιτέρω μετασυλλεκτική μεταχείριση που θα τύχει ο καρπός ή το μαρούλι αλλά και τις αγορές που απευθύνεται (κοντινή ή μακρινή αγορά). Προκειμένου ένας παραγωγός να συγκομίσει λαμβάνει από τον επιβλέποντα γεωπόνο δελτίο έγκρισης συγκομιδής, το οποίο δίνεται αφού ληφθεί υπόψιν η διέλευση του χρόνου αναμονής από την τελευταία φυτοπροστατευτική επέμβαση. Κατά την διάρκεια της συγκομιδής, διαλογής και τυποποίησης ο επιβλέπων, ο βοηθός επιβλέποντος ή και άλλο κατάλληλο εξουσιοδοτημένο άτομο, διενεργεί τακτικούς ελέγχους στις θερμοκηπιακές εκμεταλλεύσεις την στιγμή της συγκομιδής και επιβεβαιώνει την τήρηση της ιχνηλασιμότητας και την σωστή μεταφορά των κωδικών στις συσκευασίες. Σε κάθε περίπτωση ενημερώνεται άμεσα ο επιβλέπων την στιγμή που υπάρχουν υποψίες ότι δεν τηρήθηκαν οι διαδικασίες και έχει χαθεί η ιχνηλασιμότητα. Στους εργαζομένους στην γεωργική εκμετάλλευση πρέπει κατά την διάρκεια της συγκομιδής να παρέχεται χώρος όπου να μπορούν να πλυθούν. Το νερό αν δεν υπάρχει παροχή κοντά μπορεί να μεταφέρεται καθημερινά στην εκμετάλλευση. Τα προϊόντα που συγκομίζει ο κάθε παραγωγός σημαίνονται κατάλληλα με τον κωδικό του παραγωγού και σύμφωνα με τις οδηγίες κάθε φορά του επιβλέποντος. Για όλες τις μετασυλλεκτικές επεμβάσεις, τρόποι συσκευασίας, ψύξη, πρόψυξη εφαρμόζεται πιστά το σχεδιασμένο σύστημα της ποιότητας που εφαρμόζει το σύστημα HACCP ή ISO

10 ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ο επιβλέπων κατευθύνει με εκπαιδεύσεις τους παραγωγούς στην αγορά κατάλληλων μηχανημάτων, ώστε να εξυπηρετούν τις ανάγκες της καλλιέργειας χωρίς να επιβαρύνουν επικίνδυνα το περιβάλλον (καυσαέρια, μεγάλη κατανάλωση ρεύματος κλπ). Μεγάλη προσοχή πρέπει να δοθεί στην αγορά και εγκατάσταση της υδροπονικής κεφαλής. Σε ένα μη σωστά βαθμονομημένο υδροπονικό σύστημα μπορεί να σημειωθεί αλόγιστη χρήση λιπασμάτων ή ακόμα και καταστροφή της καλλιέργειας. Καλό είναι πριν από την έναρξη εργασιών που απαιτούν κάποια μηχανήματα να γίνει μια καλή συντήρηση του εξοπλισμού που θα απαιτηθεί. Είναι συχνό φαινόμενο τα μηχανήματα να παθαίνουν βλάβες την εποχή που είναι πιο απαραίτητα και η επισκευή τους να έχει σαν αποτέλεσμα την καθυστέρηση εργασιών που πιθανά να μην επιδέχονται αναβολής. Επίσης μια βλάβη στην υδροπονική κεφαλή μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για την καλλιέργεια. Όταν ο εξοπλισμός είναι καλά συντηρημένος μειώνονται οι πιθανότητες κακής λειτουργίας ή ατυχημάτων. Επίσης για την ορθή λειτουργία της υδροπονικής κεφαλής επιβάλλεται η βαθμονόμηση των phμέτρων και αγωγιμομέτρων του μηχανήματος τουλάχιστον μια φορά το 20ήμερο και συχνός έλεγχος με εξωτερικά ανεξάρτητα όργανα. Παρόλα αυτά θα πρέπει να υπάρχει πάντα εναλλακτικός τρόπος ποτίσματος και υδρολίπανσης ο οποίος θα χρησιμοποιείται σε περίπτωση βλάβης της υδροπονικής κεφαλής. Τέτοιος τρόπος μπορεί να είναι μέσω πιεστικών αντλιών και χρονοδιακόπτη. Εφόσον είναι δυνατόν, θα πρέπει η θερμοκηπιακή εκμετάλλευση να υποστηριχτεί με φωτοβολταικά συστήματα, για την εξοικονόμηση ενέργειας και αυτονομίας του θερμοκηπίου ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΡΥΠΩΝ 1. Τα κενά κουτιά ή μπουκάλια των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται στις διάφορες επεμβάσεις φυτοπροστασίας πριν πεταχτούν, ξεπλένονται 3 φορές με νερό. Το νερό με το οποίο ξεπλένονται ρίχνεται μέσα στο ψεκαστικό βυτίο. Τα κενά κουτιά ή μπουκάλια των φυτοφαρμάκων πετιούνται στους ειδικούς κάδους που υπάρχουν σε όλες τις παροχές νερού (υδροληψίες) στο τόπο όπου γεμίζεται το ψεκαστικό βυτίο. Οι παραγωγοί δηλώνουν στον συνεταιρισμό τις ποσότητες και τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα που έχουν στις αποθήκες τους και ανήκουν στις κατηγορίες: απαγορευμένα ( οργανοχλωριωμένα, Λιντέιν, κτλ.) δείγματα που έχουν ξεπεράσει τον χρόνο ασφαλούς χρήσεως υπολείμματα παλαιοτέρων χρήσεων 10

11 Οι ποσότητες διαχειρίζονται από κοινού με την υπόδειξη της Διευθύνσεως Γεωργίας (Ελλάδα) ή του Τμήματος Γεωργίας (Κύπρος) ή οδηγούνται προς καύση σε κλίβανο ειδικής χρήσεως (Υπόψη CO 2 ) 2. Υπάρχει συγκεκριμένη μεθοδολογία για την περίσσεια ψεκαστικού υγρού και το ξέπλυμα του βυτίου. Το ψεκαστικό βυτίο γεμίζεται πάντα από τα ειδικά σημεία υδροληψίας. Δεν γεμίζουμε ποτέ το ψεκαστικό βυτίο από το δίκτυο ύδρευσης γιατί υπάρχει κίνδυνος μόλυνσης του πόσιμου νερού και άρα δηλητηρίασης των κατοίκων. Παρασκευάζουμε ακριβώς τόσο ψεκαστικό διάλυμα όσο χρειάζεται για τις ανάγκες της κάθε φυτοπροστατευτικής επέμβασης. Είναι πολύ σημαντικό να μην περισσέψει ψεκαστικό διάλυμα Σε περίπτωση που παρόλη την προσπάθεια, περίσσεψε ψεκαστικό διάλυμα, αυτό αραιώνεται με νερό από τα σημεία υδροληψίας πάντα και είτε το ψεκάζουμε σε χέρσα ακαλλιέργητη έκταση, χωρίς χόρτα που δεν βοσκείται, και δεν βρίσκεται κοντά σε καλλιέργειες και πηγές νερού, είτε το χύνουμε σε ειδικό λάκκο που έχουμε ανοίξει και στον οποίο έχουμε ρίξει σβησμένο ασβέστη. Προκειμένου να ξεπλυθεί το ψεκαστικό βυτίο, γεμίζετε με νερό πάντα από τα σημεία υδροληψίας- και γίνεται ψεκασμός πάλι σε χέρσα ακαλλιέργητη έκταση, που δεν βοσκείται, μακριά από καλλιεργούμενες εκτάσεις και πηγές νερού είτε πάλι το χύνουμε σε ειδικό λάκκο που έχουμε ανοίξει και στον οποίο έχουμε ρίξει σβησμένο ασβέστη. ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ Ο επιβλέπων εκπαιδεύει τους παραγωγούς στον εντοπισμό και στην σωστή διαχείριση των στοιχείων εκείνων στην εκμετάλλευση όπου δύνανται να διατηρήσουν ή να εμπλουτίσουν την βιοποικιλότητα της περιοχής. Οι σχετικές οδηγίες αφορούν τα φυτά τα οποία είναι ξενιστές διαφόρων φυτοπαθογόνων και τα οποία πρέπει να απομακρύνονται, τα φυτά τα οποία είναι ξενιστές ωφέλιμων εντόμων και πρέπει να διατηρούνται και τα απειλούμενα φυτά της περιοχής. ΣΧΕΔΙΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Πραγματοποιούνται ιδιαίτερες εκπαιδεύσεις με θέμα την παρακολούθηση της υγείας των χειριστών φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Οι χειριστές των φυτοπροστατευτικών προϊόντων 11

12 μαθαίνουν να αυτοελέγχονται αλλά και ενημερώνονται για τις απαραίτητες εξετάσεις στις οποίες θα πρέπει να υποβάλλονται καθώς και την συχνότητα της κάθε εξέτασης. Ο επιβλέπων ενημερώνει τα τοπικά νοσοκομεία για τις δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην εκμετάλλευση ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν άμεσα σε περιπτώσεις δηλητηριάσεων. 12