ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΟΙΝΟΦΥΤΩΝ Σχολικό έτος ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΔΙΟ: ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

Transcript

1 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΟΙΝΟΦΥΤΩΝ Σχολικό έτος ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΔΙΟ: ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΤΙΤΛΟΣ ΘΕΜΑΤΟΣ «Επικοινωνώ, αισθάνομαι είμαι ο εαυτός μου» ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: Αναστασία Μανωλά, ΠΕ07 1

2 Περιεχόμενα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΟΜΑΔΩΝ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΑΥΤΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΡΙΜΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΜΑΣ ΓΝΩΡΙΖΩ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ / ΕΙΜΑΙ Ο ΕΑΥΤΟΣ ΜΟΥ / ΦΡΟΝΤΙΖΩ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Β ΤΡΙΜΗΝΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Γ ΤΡΙΜΗΝΟ

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τη σχολική χρονιά οι μαθητές της Α Γυμνασίου κλήθηκαν για πρώτη φορά να παρακολουθήσουν και να συμμετάσχουν σε ένα καινούριο μάθημα, τις «Βιωματικές Δράσεις». Οι βιωματικές δράσεις διέπονται από την ίδια παιδαγωγική φιλοσοφία με τις Ερευνητικές Εργασίες του Λυκείου. Στόχος τους είναι η προώθηση και εφαρμογή της βιωματικής, συνεργατικής και διερευνητικής μάθηση. 1 Στο πλαίσιο αυτό και συγκεκριμένα για την Α τάξη του Γυμνασίου υλοποιούνται θέματα του διδακτικού αντικειμένου «Σχολική και Κοινωνική Ζωή». Δεδομένου ότι δεν υπάρχει διδακτικό βιβλίο για το συγκεκριμένο μάθημα, η επιλογή του θέματος βασίστηκε στον Οδηγό Εκπαιδευτικού για τη «Σχολική και Κοινωνική Ζωή» για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση όπως εφαρμόστηκε στα πιλοτικά Προγράμματα Σπουδών για το «Νέο Σχολείο». 2 Έτσι, αξιοποιήθηκαν οι θεματικές ενότητες «Επικοινωνώντας με τους άλλους», «Τα συναισθήματά μας», «Γνωριμία με τους άλλους» και «Φροντίζω τον εαυτό μου». 3 Το θέμα που προτάθηκε από την εκπαιδευτικό και επέλεξαν οι μαθητές ήταν το «Επικοινωνώ, αισθάνομαι είμαι ο εαυτός μου». Τα κριτήρια επιλογής θέματος αφορούσαν ως επί το πλείστον στο μεταβατικό χαρακτήρα της εισόδου στο Γυμνάσιο. Οι μαθητές ξεκινώντας το Γυμνάσιο καλούνται να επαναπροσδιορίσουν μαθησιακά και γνωστικά δεδομένα που αφορούν όχι μόνο στα γνωστικά αντικείμενα, αλλά και στον ίδιο τους τον εαυτό. Ερευνώντας τον τρόπο που επικοινωνούν με τους άλλους (καθηγητές, συμμαθητές, αλλά και την οικογένεια), γνωρίζοντας και αναλύοντας τα συναισθήματα τους, μαθαίνοντας να διαχειρίζονται τα νέα δεδομένα, αναπτύσσουν ένα αυξημένο βαθμό αυτογνωσίας και εντάσσονται καλύτερα στην τάξη, την ερευνητική τους ομάδα και εν τέλει στο σχολικό περιβάλλον. Κατ αυτόν τον τρόπο ομαλοποιείται και 1 Βλέπε Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής: Οδηγίες για τις Βιωματικές Δράσεις της Α τάξης Ημερήσιου και Εσπερινού Γυμνασίου για το σχ. έτος Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Υπουργείο Παιδείας και Διά Βίου Μάθησης: ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Σχολική και Κοινωνική Ζωή. Οδηγός Εκπαιδευτικού. Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα Βλέπε Σχολική και Κοινωνική Ζωή. Οδηγός Εκπαιδευτικού, σελ

4 απαλύνεται η μετάβαση των μαθητών από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο και η ένταξή τους στη νέα βαθμίδα εκπαίδευσης. Ο σκοπός των ερευνητικών εργασιών με τις οποίες οι μαθητές κλήθηκαν να ασχοληθούν στο πλαίσιο αυτής της θεματολογίας ήταν συνεπώς διττός. Αφενός αποσκοπούσε στην εξοικείωση των μαθητών με την αυτόνομη αναζήτηση, αξιολόγηση, οργάνωση και παρουσίαση δεδομένων και πληροφοριών (δηλαδή με την κατάκτηση της μεθοδολογίας της ερευνητικής εργασίας (project)). Αφετέρου κατέστησε «αντικείμενο» της εργασίας τον ίδιο το μαθητή, την αυτογνωσία, τα συναισθήματά του, την κοινωνικοποίησή του και τη φροντίδα του εαυτού του. 2. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ 2.1. ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΟΜΑΔΩΝ Μετά την ενημέρωση σχετικά με το θέμα και την επιλογή του συγκροτήθηκε τμήμα με 16 μαθητές από τα τμήματα Α1, Α2, Α3 και Α4. Οι τρεις πρώτες διδακτικές ώρες αφιερώθηκαν στη διατύπωση κανόνων εργασίας και συνεργασίας, στον τρόπο αξιοποίησης των διαθέσιμων πηγών, στην περιγραφή της απαιτούμενης μεθοδολογίας για την ερευνητική εργασία και τέλος, στη διαμόρφωση ομάδων εργασίας, οι οποίες προέκυψαν με κλήρωση. Αρχικά έγιναν κάποιες προτάσεις από την καθηγήτρια για τη σύσταση των ομάδων, ωστόσο αυτές δεν έγιναν αποδεκτές από την πλειοψηφία των μαθητών. Έτσι, η κλήρωση κρίθηκε απαραίτητη για τη συγκρότηση ομάδων προκειμένου να μην είναι κριτήριο συνεργασίας η γνωριμία ή η φιλία μεταξύ μαθητών, αλλά να έχουν όλοι τη δυνατότητα να «επικοινωνήσουν» (όπως όριζε και το θέμα μας) και να συνεργαστούν με συμμαθητές που δε γνώριζαν ως τώρα. Οι ομάδες που διαμορφώθηκαν ήταν οι εξής: Κόκκινη ομάδα: Γ Χριστίνα Κ Μαρία Κ Βάγια Λ Ζωή Μπλε ομάδα: Κ Σοφία 4

5 Μ Νικόλαος Ο Δημήτρης Χ Μπουρτζίν Μωβ ομάδα Λ Κωνσταντίνος Μ Ερκάν Σ Διονύσης Τ Χρήστος Φούξια ομάδα Ν Πάολα Α Αιμιλία Κ Όλγα Κ Ευαγγελία Κάθε μέλος της ομάδας ανέλαβε κατόπιν συνεννόησης μεταξύ των μαθητών συγκεκριμένους, ισότιμους ρόλους. Έτσι σε κάθε ομάδα υπήρχε α) ένας συντονιστής, που συντόνιζε τις εργασίες και ερχόταν σε επικοινωνία με την υπεύθυνη καθηγήτρια για την επίλυση θεμάτων που ανέκυπταν και αφορούσαν ή στην εργασία ή στη συνεργασία της ομάδας, β) ένας γραμματέας, ο οποίος κατέγραφε τις εργασίες, γ) ένας υπεύθυνος συγκέντρωσης υλικού, ο οποίος συνέλεγε τα στοιχεία των εργασιών και δ) ένας υπεύθυνος παρουσίασης, ο οποίος παρουσίαζε τα αποτελέσματα των εργασιών της ομάδας του. Παρόλο που οι ρόλοι ήταν καθορισμένοι, τα όρια ήταν ευέλικτα. Έτσι, αν κάποιος μαθητής δυσκολευόταν στη διεκπεραίωση του δικού του ρόλου, οι συμμαθητές του λειτουργούσαν επικουρικά ή συμβουλευτικά. Κάθε ομάδα είχε ένα φάκελο αντίστοιχο του χρώματος της ομάδας της για τη συλλογή του υλικού, αλλά και των ατομικών και ομαδικών εργασιών. Ο φάκελος παρέμενε στο σχολείο καθ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς προκειμένου να μπορούν να ανατρέξουν όλα τα μέλη της ομάδας ανά πάσα στιγμή στο υλικό και τις εργασίες τους. Πέρα από την ομαδική εργασία οι μαθητές καλούνταν να καταθέσουν και επιμέρους ατομικές εργασίες. Αυτό έγινε με σκοπό να έχουν τη δυνατότητα όλοι οι μαθητές να εκφραστούν και ατομικά. Και αυτές οι εργασίες έμπαιναν στο φάκελο της ομάδας, σε ξεχωριστές όμως διαφάνειες. Η βαθμολογία των μαθητών προέκυπτε τόσο από τις ατομικές εργασίες και την αξιολόγηση της 5

6 ατομικής συμβολής του στο ομαδικό έργο, όσο και από την αξιολόγηση της ομαδικής εργασίας που υπέβαλε κάθε ομάδα ανά τρίμηνο ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΑΥΤΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Δεδομένης της ετερόκλητης σύστασης του τμήματος από παιδιά διαφορετικών τμημάτων της Α Γυμνασίου, της τυχαίας σύστασης των ομάδων αλλά και της θεματολογίας της βιωματικής δράσης που αφορούσε μεταξύ άλλων στην επικοινωνία, ήταν απαραίτητη η καλύτερη γνωριμία των μαθητών μεταξύ τους. Έτσι στις επόμενες δυο διδακτικές ώρες οι μαθητές παρουσιάστηκαν έναςένας αναφέροντας πέρα από το όνομα, κάτι το ιδιαίτερο για τον εαυτό τους. Οι υπόλοιποι συμμαθητές κλήθηκαν να παρακολουθήσουν τις αυτοπαρουσιάσεις των συμμαθητών τους και να καταγράψουν όσα συγκράτησαν και όσα τους έκαναν εντύπωση. Από τις «καταγραφές» που συγκεντρώθηκαν προέκυψε ο ακόλουθος πίνακας. Αρχικά καταγράφεται τι συγκράτησαν οι μαθητές από όσα δήλωσε κάθε μαθητής για τον εαυτό του, κατόπιν (πλαγιαστά) σχόλια για τις εντυπώσεις που έκανε ο καθένας. Εδώ οι μαθητές κλήθηκαν να χαρακτηρίσουν με ένα θετικό επίθετο τους άλλους συμμαθητές τους. Κατά αυτόν τον τρόπο οι μαθητές παρατήρησαν τι ήταν αυτό που αποτυπώθηκε στους συμμαθητές τους σαν πληροφορία για τον εαυτό τους και ταυτόχρονα είχαν τη δυνατότητα να δουν και τον εαυτό τους μέσα από τα μάτια των άλλων μαθητών, γεγονός που ενίσχυσε την αυτογνωσία, αλλά και την αυτοπεποίθηση τους. ΠΑΟΛΑ ΑΙΜΙΛΙΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΟΛΓΑ Της αρέσουν όλα τα μαθήματα; Κάνει ποδήλατο; Είναι ζυγός; καλή και έξυπνη, χαρούμενη, γλυκιά, χαρούμενη, αθλητικός τύπος, δημιουργική Το αγαπημένο της χρώμα είναι το μωβ, της αρέσουν τα μακαρόνια με κιμά, ζώδιο: ιχθύς; Χόμπι της το ποδήλατο; είναι Ολυμπιακός; Καλή, χαρούμενη, όμορφη, καλόκαρδη, έξυπνη Παίζει βιολί; Σούπερ, καλόκαρδη, μουσική ιδιοφυΐα, όμορφη, καλή Παίζει πιάνο; είναι στάνερ; ζώδιο: ιχθύς; της αρέσουν πολύ οι 1D; είναι Ολυμπιακός Όμορφη, ταλαντούχα, καλή, δραστήρια, γλυκιά, καλή, χαμογελαστή, πανέμορφη, δημοφιλής 6

7 ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΣΟΦΙΑ ΜΑΡΙΑ Παίζει σαντούρι; της αρέσουν οι παραδοσιακοί χοροί, είναι Ολυμπιακός; Όμορφη, καλή, ταλαντούχα, καλόκαρδη, χαρούμενη, καταπληκτική, έξυπνη Της αρέσει να κάνει βόλτες με τις φίλες της; Αγαπημένο χρώμα μωβ; Παίζει stardoll; Ωραία, πολύ καλή, ήσυχη, γλυκιά, χαριτωμένη Ασχολείται με τη μουσική; Αγαπημένο χρώμα ροζ, κόκκινο; χόμπι της το καράτε; Αγαπημένο μάθημα η λογοτεχνία; Όμορφη, καλή, χαρούμενη, έμπιστη, γλυκιά ΒΑΓΙΑ Μπαίνει στο facebook τον ελεύθερο χρόνο της; Σαββατογεννημένη, ζώδιο: υδροχόος; Καλή, γλυκιά, όμορφη ΖΩΗ Της αρέσει ο Σταν; Της αρέσει το παστίτσιο; Όμορφη, έξυπνη, σούπερ, φιλική, ψηλή ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Είναι Παναθηναϊκός; αγαπημένο χρώμα: μαύρο; παίζει μπάσκετ; Αστείος, ενδιαφέρων, ήσυχος, συμπαθητικός, καλός ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΡΚΑΝ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΥΡΤΖΙΝ Παίζει μπάσκετ; Καλός, γλυκούλης, αστείος Παίζει κικ μποξ; Ενδιαφέρων, καλός, αστείος, δραστήριος, σοβαρός, ευγενικός Του αρέσει η κηπουρική και το ποδήλατο; Αγαπημένο χρώμα μπλε; αδύνατος, ωραίος, πολύ καλό παιδί, αστείος, πανέξυπνος, σοβαρός, έξυπνος Του αρέσει ο Παντελίδης; Αγαπημένο χρώμα κόκκινο; Του αρέσει να αγοράζει αθλητικά παπούτσια; Του αρέσει το ποδόσφαιρο και τα αρχαία; Τέλειος, καλός, δραστήριος, συμπαθητικός, φιλικός του αρέσουν τα μαθηματικά; Το χόμπι του είναι ποδόσφαιρο; Είναι Παναθηναϊκός; Καλός, ήσυχος, αστείος, γλυκός Το ζώδιο της είναι Λέων; Αγαπημένο χρώμα μαύρο και κόκκινο; της αρέσει να παίζει στον υπολογιστή και της αρέσουν και οι βόλτες; καλή, ωραία, αστεία, ιδιαίτερη, πλακατζού, ευγενική 7

8 2.3. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΡΙΜΗΝΩΝ Μετά τη γνωριμία των μαθητών και τις πρώτες εργασίες αυτοπαρουσίασης ξεκίνησε ο αναλυτικός προγραμματισμός εργασιών ανά τρίμηνο. Το θέμα επιμερίστηκε σε τρεις θεματικές υποενότητες: Α τρίμηνο: «Επικοινωνώ με τους άλλους» Β τρίμηνο: «Τα συναισθήματά μας» Γ τρίμηνο: «Γνωρίζω τον εαυτό μου / Είμαι ο εαυτός μου / Φροντίζω τον εαυτό μου» Κατευθυντήρια ερωτήματα στην αρχή επεξεργασίας κάθε υποενότητας ήταν: Ποιο είναι το θέμα μας και γιατί το επιλέξαμε και μετά την πρώτη προσέγγιση Σε ποιους σκοπούς και σε ποια ερωτήματα καταλήξαμε. Κατ αυτόν τον τρόπο διατυπώθηκαν για κάθε υποενότητα τα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα και οι σκοποί στόχοι τους: Α τρίμηνο: «Επικοινωνώ με τους άλλους» Ερευνητικά ερωτήματα: 1. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της επικοινωνίας με τους άλλους (λεκτική και μη λεκτική); Πως εκφράζεται; 2. Ποιοι είναι οι κανόνες και ποιοι οι φραγμοί της επικοινωνίας μας; Πως διατυπώνονται σε άλλους πολιτισμούς; Επιμέρους στόχος: Να κατανοήσουν οι μαθητές στοιχεία της επικοινωνίας και τους επικοινωνιακούς ρόλους. 8

9 Β τρίμηνο: «Τα συναισθήματά μας» Ερευνητικά ερωτήματα: 1. Ποια είναι τα συναισθήματα; Υπάρχουν θετικά και αρνητικά συναισθήματα; Ποια είναι αυτά; 2. Τι νιώθω, πότε, γιατί; 3. Τι αλλάζει στη συμπεριφορά μου ανάλογα με το τι αισθάνομαι; 4. Πως εκφράζουν οι άλλοι τα συναισθήματά τους; 5. Πως διαχειρίζομαι τα αρνητικά συναισθήματα; (π.χ. αγχογόνες καταστάσεις) Επιμέρους στόχος: Να είναι σε θέση οι μαθητές να αναγνωρίζουν, να αποδέχονται, να εκφράζουν και να επεξεργάζονται τα θετικά και αρνητικά τους αισθήματα. Γ τρίμηνο: «Γνωρίζω τον εαυτό μου / Είμαι ο εαυτός μου / Φροντίζω τον εαυτό μου» Ερευνητικά ερωτήματα: 1. Ποιος είμαι; Τι με κάνει αυτό που είμαι; Σε ποιες ομάδες ανήκω; Επηρεάζει αυτό το ποιος είμαι; 2. Τι πρέπει να κάνω για να φροντίζω τον εαυτό μου (σωματική και ψυχική υγιεινή, διατροφή, αθλητισμός). Επιμέρους στόχοι: Α) Να αναγνωρίσουν οι μαθητές την προσωπική, αλλά και την κοινωνική τους ταυτότητα. Β) Να αυξήσουν οι μαθητές το βαθμό αυτοαντίληψης τους και να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους. Γ) Να μάθουν οι μαθητές να φροντίζουν τον εαυτό τους. Μετά τη διατύπωση των ερευνητικών ερωτημάτων και των στόχων ανά τρίμηνο γινόταν επιμερισμός των ερωτημάτων ανά ομάδα. Οι ομάδες είχαν τη δυνατότητα σε μεγάλο βαθμό να επιλέξουν τα ερωτήματα που τις ενδιέφεραν περισσότερο. Μόνο σε περιπτώσεις όπου υπήρχε ενδιαφέρον για τα ίδια ερωτήματα, επιλέχθηκε τυχαία (με κλήρωση) ποια ομάδα θα αναλάμβανε τι. Όπου χρειαζόταν δίνονταν διευκρινίσεις από την καθηγήτρια σχετικά με τον τρόπο εργασίας και αναζήτησης πληροφοριών. Οι μαθητές διαμόρφωναν ένα χρονοδιάγραμμα δράσης και ολοκλήρωσης της έρευνας και στο τέλος του 9

10 τριμήνου παρουσίαζαν τα σχετικά αποτελέσματα στην ολομέλεια. Κατά τη διάρκεια του τριμήνου οι μαθητές κρατούσαν ένα είδος «ημερολογίου» δράσης, καταγράφοντας το εβδομαδιαίο περιεχόμενο της εργασίας τους εντός και εκτός τάξης. Στο τέλος κάθε τριμήνου ακολουθούσε απολογισμός του τρόπου εργασίας με βάση τα ακόλουθα ερωτήματα: Ποιες δραστηριότητες προγραμματίσαμε για να συλλέξουμε δεδομένα σχετικά με τα ερωτήματά μας. Πού απευθυνθήκαμε για τις αναγκαίες πληροφορίες, ποια εργαλεία χρησιμοποιήσαμε και ποιες διαδικασίες ακλουθήσαμε; Τι νομίζαμε πριν για τα ερωτήματα και τι διαπιστώσαμε μετά; Ποιες δυσκολίες συνεργασίας συναντήσαμε και ποιες ξεπεράσαμε και πώς; Τι θα προσέξουμε ιδιαίτερα στην επόμενη ομαδική δράση; Πώς, τελικά, αξιολογούμε αυτά που μάθαμε για το θέμα μας συνεργαζόμενοι. Ο αναστοχασμός τόσο σχετικά με την ερευνητική διαδικασία και την ομαδική συνεργασία όσο και σχετικά με τις απαντήσεις στα εκάστοτε ερωτήματα ειδικά στο Α τρίμηνο διευκόλυνε την ερευνητική διαδικασία στα επόμενα τρίμηνα. 3. ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ 3.1. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΩ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ Για την απάντηση των ερευνητικών ερωτημάτων αυτής της υποενότητας οι τέσσερις ομάδες ανέλαβαν τη διερεύνηση τεσσάρων επιμέρους τομέων: της λεκτικής επικοινωνίας, της μη λεκτικής επικοινωνίας, του τρόπου και της έκφρασης της επικοινωνίας (ήχοι, σήματα) και της διαφορετικότητας της επικοινωνίας ανάλογα με τον πολιτισμό ή την ομάδα/κλίκα. Ανέτρεξαν κυρίως στο διαδίκτυο, σε λεξικά αλλά και σε άλλα σχολικά και εξωσχολικά βιβλία με συναφή θεματολογία, συνέταξαν ορισμούς, βρήκαν παραδείγματα, 10

11 ηχογράφησαν ηχητικά σήματα, εφάρμοσαν την παρατήρηση και παρουσίασαν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους: ορισμούς, ζωγραφιές, ένα ηχογραφημένο CD, κανόνες επικοινωνιακής συμπεριφοράς σε άλλους πολιτισμούς και σε διαφορετικές ομάδες. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της επικοινωνίας με τους άλλους (λεκτική και μη λεκτική); Πως εκφράζεται; ΛΕΚΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης συμπεριφοράς που προσδίδει στον άνθρωπο μια ξεχωριστή θέση σε σχέση με τα υπόλοιπα έμβια όντα, είναι η ομιλία, δηλαδή η δυνατότητα διατύπωσης και ανταλλαγής πληροφοριών δια της χρήσεως κάποιας φυσικής γλώσσας που περιγράφεται από κάποιο αλφάβητο και κάποιο συντακτικό. [ ]. Ας σημειωθεί ωστόσο πως όλα σχεδόν τα έμβια όντα έχουν την ικανότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους, καθώς αυτό είναι απαραίτητο για την επιβίωσή τους. Αυτή η επικοινωνία είναι δυνατή είτε δια μέσου φωνητικών ήχων και κραυγών (όπως συμβαίνει για παράδειγμα στα ζώα της ζούγκλας και στα πουλιά) είτε με τη χρήση κάποιας νοηματικής γλώσσας [ ]. Ωστόσο σε όλες τις περιπτώσεις αυτές οι διαφορετικές μορφές επικοινωνίας έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: τη μετάδοση κάποιου μηνύματος από μια πηγή προς ένα προορισμό, ή ισοδύναμα, από ένα αποστολέα προς ένα παραλήπτη. Υπάρχει λοιπόν επικοινωνία ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα, αλλά επικοινωνία είναι π.χ. και η ανταλλαγή δεδομένων ανάμεσα σε δύο υπολογιστές. 4 Η περιγραφή της λεκτικής επικοινωνίας συνοδεύτηκε στην εργασία από CD με ηχογραφημένο τον ορισμό και ηχητικό υλικό σχετικά με την επικοινωνία ανάμεσα στα ζώα. 4 Πηγή (επεξεργασμένο): 11

12 Μη λεκτική επικοινωνία θεωρείται συνήθως η διαδικασία επικοινωνίας κατά την οποία στέλνουμε και δεχόμαστε μη λεκτικά (κυρίως οπτικά) μηνύματα. Οι άνθρωποι μπορούν να επικοινωνήσουν μέσω χειρονομιών και αγγιγμάτων (απτική επικοινωνία), μέσω της γλώσσας του σώματος ή της στάσης, της έκφρασης του προσώπου και οπτικής επαφής. Νοήματα μπορούν επίσης να κοινοποιηθούν μέσω αντικειμένων ή χειροποίητων έργων (δηλαδή ρούχα, κομμώσεις ή αρχιτεκτονική) ή και μέσω της έντασης και του τρόπου ομιλίας. Ο χορός θεωρείται επίσης μία μορφή μη λεκτικής επικοινωνίας. Παρομοίως, τα γραπτά κείμενα έχουν μη λεκτικά στοιχεία, όπως είναι ο γραφικός χαρακτήρας, η χωρική διάταξη των λέξεων. 5 Τρόποι επικοινωνίας Από την αρχαιότητα έως σήμερα οι τρόποι επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων έχουν αλλάξει. Στα αρχαία χρόνια μέχρι και το Μεσαίωνα, η επικοινωνία γινόταν κατά τη διάρκεια της νύχτας με φωτιές. Αργότερα, με την εμφάνιση της γραφής άρχισε η μεταφορά γραπτών πληροφοριών με τη χρήση ποικίλων υλικών ανάλογα με την εποχή (πηλός, πάπυρος, όστρακα, χαρτί κ.ά.). Σήμερα, ένας σύγχρονος τρόπος επικοινωνίας είναι μέσα από το Διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα. Υπάρχουν τρία είδη επικοινωνίας: η λεκτική επικοινωνία, η μη λεκτική επικοινωνία και η μαζική επικοινωνία. Εγώ θα σας πω για την μη λεκτική επικοινωνία: Πολλοί άνθρωποι μεταφέρουν μηνύματα και εκφράζουν τα συναισθήματά τους με κινήσεις, νοήματα ή ακόμα και με τα μάτια. Η ζωγραφική, η γλυπτική, αλλά και η ενδυμασία αποτελούν μορφές μη λεκτικής επικοινωνίας. 6 Από την επεξεργασία των δεδομένων έγινε κατανοητό ότι επικοινωνία αποτελούν για παράδειγμα και τα διάφορα οπτικά σήματα όπως οι πινακίδες. Μπορεί να δηλώνουν απαγόρευση, όρια, να χαρακτηρίζουν κάποιο χώρο (π.χ. πάρκινγκ) ή να καθορίζουν κάποια συμπεριφορά (π.χ. προσαρμογή σε όρια ταχύτητας). Μια ομάδα ανέλαβε την απεικόνιση τέτοιων περιπτώσεων. 5 Πηγή(επεξεργασμένο): 6 Πηγή: Βιβλίο Οικιακής Οικονομίας Α Γυμνασίου, κεφ (επεξεργασμένο) 12

13

14

15 Ποιοι είναι οι κανόνες και ποιοι οι φραγμοί της επικοινωνίας μας; Πως διατυπώνονται σε άλλους πολιτισμούς; Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟΥΣ ΔΙΑΦΟΡΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΣ Σε διάφορους πολιτισμούς η επικοινωνία αλλάζει. Πιο συγκεκριμένα θα σας αναφέρουμε τις χειρονομίες, οι οποίες διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Όταν ένας Γιαπωνέζος χαμογελάει, σημαίνει ότι είναι θυμωμένος ή μπερδεμένος. Επίσης είναι απαράδεκτο να φιλάς και να αγκαλιάζεις κάποιον δημόσια. Στη Γερμανία η δημόσια επίδειξη της αγάπης, όπως κρατώντας τα χέρια ή δίνοντας ένα φιλί είναι αποδεκτό, αλλά στη δουλειά, στην εκκλησία ή στα εστιατόρια υψηλής κατηγορίας κλπ. θεωρείται απαράδεκτο. Εδώ στην Μεσόγειο όποιον φίλο, συγγενή και άλλους βρούμε στον δρόμο τους αγκαλιάζουμε, στην Ανατολική Ασία αυτό είναι προσβολή. Στην Ελλάδα προσβλητικό είναι να μουντζώνεις κάποιον. Ακόμα η κακή χρήση της γλώσσας (βρισιές) θεωρείται προσβλητική και επίσης οι χειρονομίες. Στην Κορέα ακόμα κι αν έχει εξελιχθεί η νοοτροπία δεν είναι αποδεκτό οι γυναίκες να καπνίζουν δημόσια. Γενικότερα η επικοινωνία μπορεί να διαδοθεί εκτός από τη λεκτική και τη σωματική επικοινωνία με τους χορούς, τα ήθη και τις παραδόσεις μια χώρας ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΜΑΣ Με στόχο τη διερεύνηση των ερευνητικών ερωτημάτων αυτής της υποενότητας το πρώτο ερώτημα τέθηκε αρχικά στην ολομέλεια των μαθητών. Μέσω καταιγισμού ιδεών καταγράφηκαν στον πίνακα διάφορα συναισθήματα και έγινε προσπάθεια ορισμού, διερεύνησής και διαχωρισμού τους σε θετικά και αρνητικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε το γεγονός ότι χρειάστηκε και η εννοιολογική προσέγγιση με παραδείγματα για κάποιους όρους που δεν ήταν 7 Πηγές (διασκευή): Βιβλίο Αγγλικών Access 4. Express Publishing (τίτλος κεφαλαίου) Body Talk; «Χειρονομίες και η επεξήγηση τους σε όλο τον κόσμο! The Scorpion north. Διάφοροι πολιτισμοί, σήματα και χειρονομίες». 13

16 ευδιάκριτοι, π.χ. τι σημαίνουν «δυσαρέσκεια», «θλίψη» ή σε τι είναι διαφορετικά η «ντροπή» από την «αμηχανία». Ποια είναι τα συναισθήματα; Υπάρχουν θετικά και αρνητικά συναισθήματα; Ποια είναι αυτά; ΘΕΤΙΚΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ χαρά θαυμασμός περιέργεια θυμός αμηχανία ενθουσιασμός λύπη θλίψη αγάπη (έρωτας) συμπάθεια άγχος αηδία/αποστροφή απογοήτευση ευτυχία μίσος φόβος ευχαρίστηση νοσταλγία ντροπή τρόμος φιλοδοξία ζήλεια αδιαφορία μετάνοια ικανοποίηση δυσαρέσκεια μοναξιά πανικός Αφού αναγνωρίστηκαν και προσδιορίστηκαν τα συναισθήματα οι μαθητές κλήθηκαν να παρατηρήσουν και να καταγράψουν ποια από τα συναισθήματα αυτά (ένα θετικό και ένα αρνητικό) νιώθουν πιο συχνά και κατόπιν να γράψουν μια ιστορία σχετικά με κάποιο έντονο συναίσθημα που έχουν βιώσει και να αναζητήσουν τις συνθήκες στις οποίες εκδηλώθηκε, την αιτία/αφορμή εκδήλωσής του και τον τρόπο έκφρασής του. Σκοπός ήταν η συνειδητοποίηση της συνάρτησης γεγονότων και συναισθημάτων. 14

17 Τι νιώθω, πότε, γιατί; Πριν κάποια χρόνια πήγαινα σε αγώνες μπαλέτου με το σχολείο μου!! Τότε άρχισα να παίρνω τα πρώτα μου μετάλλια. Όταν ανέβαινα στο 1 ο,2 ο ακόμα και στο 3 ο σκαλάκι ένιωθα πολύ ξεχωριστή!! Θυμάμαι την πρώτη φορά που ανέβηκα ήμουν πολύ χαρούμενη. Αυτή ήταν, είναι και θα είναι μια τέλεια εμπειρία. «Μια μέρα εγώ με τους φίλους μου είχαμε πάει βόλτα με τα ποδήλατα. Όπως πηγαίναμε στο σχολείο είδαμε ένα φίλο μου τραυματισμένο. Εκείνη τη στιγμή αυτό μου προκάλεσε έντονα συναισθήματα, που ήταν θλίψη, τρόμος και λύπη.» «Ένα περιστατικό που συνοδεύεται από πολλά συναισθήματα είναι όταν μου ανακοίνωσαν ότι είμαι σημαιοφόρος. Εκείνη τη μέρα ένιωθα υπέροχα, η ψυχή μου βρισκόταν στα σύννεφα. Ακόμη, αισθανόμουν πολύ μεγάλη ικανοποίηση.» «Ο θάνατος του παππού μου, μου προξένησε μια διαρκή λύπη και βαθιά μελαγχολία.» «Ξεφυλλίζοντας ένα άλμπουμ με τις παιδικές μου φωτογραφίες ένιωσα μελαγχολία και έντονη επιθυμία να ξαναζήσω εκείνες τις στιγμές» «Τη δεύτερη μέρα του σχολείου ο καθηγητής μας, μας έφτιαχνε σε θέσεις. Εγώ κάθισα με ένα παιδί που με έκανε να αισθάνομαι ωραία όταν ήμασταν μαζί και αυτό το αίσθημα γίνεται όλο και πιο δυνατό.» «Ένα γεγονός στη ζωή μου που μου προκάλεσε ένα έντονο συναίσθημα ήταν οι προφορικές μου εξετάσεις για ένα πτυχίο στα Γαλλικά. [ ] Όταν εγώ με τους γονείς μου πήγαμε [ ] για να δώσω τις προφορικές μου εξετάσεις, καθώς την προηγούμενη μέρα είχα δώσει τι γραπτές. Φτάνοντας στο σχολείο, είδα πάρα πολλούς γονείς με τα παιδιά τους να περιμένουν με πολύ άγχος να μπουν στις αίθουσες. Μέσα στο κτήριο, ο υπεύθυνος φώναζε τα ονόματα των παιδιών που θα εξεταστούν και τους οδηγούσε έξω από τον κατάλληλο όροφο και τάξη. Όταν ήρθε η ώρα να πάω εγώ,με φώναξε μαζί με κάποια άλλα παιδιά και μας άφησε σε μια καρέκλα έξω από την αίθουσα που εξεταζόμασταν. Είχα υπερβολικό άγχος. Μετά από λίγα λεπτά με φώναξε η καθηγήτρια μέσα στην τάξη. Από το άγχος, με πονούσε πολύ το στομάχι, είχα ιδρώσει και είχα χάσει για λίγο τα λόγια μου, αλλά 15

18 ευτυχώς μετά ηρέμησα και το προφορικό πήγε αρκετά καλά. Πιστεύω πως αυτό το γεγονός μου έχει προκαλέσει ένα από τα πιο έντονα συναισθήματα που έχω ζήσει. Κάποιοι μαθητές αντί για κάποια ιστορία εξέφρασαν έντονα συναισθήματα μέσω τραγουδιών και στίχων που παρουσίασαν μέσα στην τάξη, αναλύοντας με τι γεγονός τα συνδέουν, ποια συναισθήματα τους προκαλούν και τη σημασία που έχουν τα συγκεκριμένα τραγούδια για αυτούς. Οι συμμαθητές τους, ακούγοντας τις μουσικές αυτές επιλογές είχαν τη δυνατότητα να παρατηρήσουν αν τα τραγούδια προκαλούσαν αντίστοιχα ή άλλα συναισθήματα σε αυτούς και αν ναι, ποια. Τι αλλάζει στη συμπεριφορά μου ανάλογα με το τι αισθάνομαι; «Όταν αγχώνομαι τρώω τα νύχια μου» «Όταν είμαι στεναχωρημένη κλείνομαι στον εαυτό μου» «Όταν έχω μεγάλη χαρά τσιρίζω και θέλω να τους αγκαλιάσω όλους» Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι τα συναισθήματα δεν προκαλούν αλλαγή μόνο στη συμπεριφορά μας, αλλά ακόμα και στη θερμοκρασία του σώματος, όπως δείχνει και μια μελέτη που ανέδειξε η αναζήτηση πηγών. 16

19 01/02/mapping body emotions

20 Πως εκφράζουν οι άλλοι τα συναισθήματά τους; / Πως διαχειρίζομαι τα αρνητικά συναισθήματα; (π.χ. αγχογόνες καταστάσεις) Για τη διερεύνηση των ερευνητικών αυτών ερωτημάτων κάθε ομάδα ανέλαβε να αναλύσει ζευγάρια αρνητικών και θετικών συναισθημάτων μοιράζοντας ερωτηματολόγια σε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και σε μια τάξη του Λυκείου Οινοφύτων, δηλαδή στις ηλιακές ομάδες από 12 έως και 16 ετών. Κάθε ομάδα μπορούσε να ρωτήσει από 30 ως 60 μαθητές, δηλαδή κατά μέσο όρο 2 τμήματα. Δόθηκε έμφαση στο να μην υπάρχει επικάλυψη τμημάτων, δηλαδή κάθε ομάδα μοίρασε ερωτηματολόγια σε διαφορετικά τμήματα. Οι ομάδες επέλεξαν τα ζευγάρια συναισθημάτων ανάλογα με τα ενδιαφέροντα τους ως εξής: Κόκκινη ομάδα: άγχος ενθουσιασμός Μπλε ομάδα: δυσαρέσκεια έρωτας Μωβ ομάδα: μίσος αγάπη Φούξια ομάδα: μοναξιά θαυμασμός Επειδή δεν υπήρχε προηγούμενη εμπειρία στη σύνταξη ερωτηματολογίων, δόθηκαν κατευθυντήριες γραμμές από την υπεύθυνη εκπαιδευτικό και ένα ενδεικτικό ερωτηματολόγιο το οποίο κάθε ομάδα μπορούσε να χρησιμοποιήσει, τροποποιώντας το όπου χρειαζόταν ή έκρινε απαραίτητο. Ενδεικτικές ερωτήσεις για τα ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 1. Τι σου προκαλεί το συναίσθημα χ; τι σου έρχεται στο μυαλό όταν ακούς τη λέξη... (συναίσθημα); 2. Αν το συναίσθημα χ ήταν χρώμα, ποιο χρώμα θα ήταν; 3. Ποια είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα που σου προκαλεί το σχολείο; (3) 4. καταλαβαίνουν οι άλλοι τι αισθάνεσαι; Πάντα συνήθως σπάνια ποτέ 5. Πιστεύεις ότι καταλαβαίνεις τι αισθάνονται οι άλλοι; Πάντα συνήθως σπάνια ποτέ 17

21 6. Αν καταλαβαίνεις τι αισθάνονται οι άλλοι, από πού καταλαβαίνεις τα συναισθήματα των άλλων; Από τα λόγια τους Από τη συμπεριφορά τους Από την έκφρασή τους Σημαντικό ήταν ότι τα ερωτηματολόγια ήταν ανώνυμα, έπρεπε όμως να καταγράφεται η ηλικία και το φύλο των ερωτηθέντων. Επίσης ενδιαφέρον παρουσίασε και η καθεαυτή διαδικασία της διαμοίρασης των ερωτηματολογίων, καθώς η κάθε ομάδα έπρεπε να παρουσιάσει το θέμα και το σκοπό της εργασίας της σε συμμαθητές που εν μέρει δεν γνώριζε και να απαντήσει σε ερωτήματά τους. Μετά τη συλλογή των ερωτηματολογίων ακολούθησε η στατιστική τους επεξεργασία και η αποτίμηση των αποτελεσμάτων. Οι ομάδες, ανάλογα με τις δυνατότητες αποτύπωσης των αποτελεσμάτων συνέταξαν ή ηλεκτρονικές παρουσιάσεις χρησιμοποιώντας τον κειμενογράφο (word), υπολογιστικά φύλλα (excel) και ηλεκτρονικές παρουσιάσεις (power point presentation) ή έκαναν τις σχετικές καταχωρήσεις χειρόγραφα, χρησιμοποιώντας μαρκαδόρους και χαρτόνια. Στο τέλος του τριμήνου έγιναν οι παρουσιάσεις στην τάξη. Παρακάτω παρατίθενται κάποια από τα πιο ενδιαφέροντα αποτελέσματα έτσι όπως τα κατέγραψαν και τα αξιολόγησαν οι ομάδες. 8 Σε ότι αφορά τα συναισθήματα που προκαλεί το σχολείο, τα κορίτσια του Λυκείου απάντησαν ως εξής: 8 Το σύνολο των αποτελεσμάτων των ερωτηματολογίων παρατίθεται αναλυτικά στο Παράρτημα 1. Βλέπε σελίδα 30 και ακόλουθες. 18

22 Μεγάλη διαφορά παρατηρήθηκε στον τρόπο που εκφράζονται τα εκάστοτε συναισθήματα. Έτσι, τα κορίτσια που ερωτήθηκαν από το Λύκειο απάντησαν ως εξής: Οι απαντήσεις των κοριτσιών του Γυμνασίου στην αντίστοιχη ερώτηση έχουν εμφανώς μεγαλύτερο εύρος. Η έκφραση του συναισθήματος άγχος ποικίλει: 19

23 Πέρα από την έκφραση, οι μαθητές ρωτήθηκαν και για τον τρόπο αντιμετώπισης του άγχους. Τα αγόρια του Λυκείου απάντησαν ακολούθως: Τα αγόρια στο Γυμνάσιο έδωσαν τις παρακάτω απαντήσεις: 20

24 Στην ερώτηση «Με ποιόν τρόπο εκδηλώνεις την αγάπη σου;» η έρευνα της ομάδας που ανέλυσε το συναίσθημα αυτό κατέδειξε τα εξής αποτελέσματα: 21 παιδιά απάντησαν «με πράξεις που δείχνουν συναισθήματα όπως αγκαλιές και φιλιά», 5 παιδιά «με τα λόγια», 2 «με τον σεβασμό» και 4 δήλωσαν ότι δεν ξέρουν δεν απαντούν. 1ο Τρ. 2ο Τρ. 3ο Τρ. 4ο Τρ. Η ομάδα που επεξεργάστηκε τα συναισθήματα έρωτα και δυσαρέσκεια παρατήρησε αντιστοίχως ότι οι συμμαθητές της με τον «έρωτα» συνδέουν συνειρμικά την αγάπη, το πάθος και μια καλή αίσθηση. 21

25 Χαρακτηριστικό είναι ότι σε όλες τις ομάδες τα αρνητικά συναισθήματα συνδέονται βάσει των αποτελεσμάτων με σκούρα, σκοτεινά χρώματα, ενώ τα θετικά συναισθήματα με ποικιλία έντονων χρωμάτων ΓΝΩΡΙΖΩ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ / ΕΙΜΑΙ Ο ΕΑΥΤΟΣ ΜΟΥ / ΦΡΟΝΤΙΖΩ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ Το τρίτο τρίμηνο ξεκίνησε με μια αναζήτηση στην ολομέλεια της τάξης που αφορούσε στο ερώτημα «Τι είμαι;» και «Τι με κάνει αυτό που είμαι;». Οι απλές αυτές ερωτήσεις δημιούργησαν αρχικά μεγάλη σύγχυση ως προς την απάντηση τους. Οι πρώτες απαντήσεις ήταν τα ονοματεπώνυμα των μαθητών έτσι προσδιορίζουμε αρχικά το «είναι» μας. Ξεκινώντας από αυτή τη βάση ξεκίνησε καταιγισμός ιδεών (brain storming) από τον οποίο προέκυψαν τα εξής αποτελέσματα, που έδωσαν και την απάντηση στα αντίστοιχα ερευνητικά ερωτήματα που είχε τεθεί: Ποιος είμαι; Τι με κάνει αυτό που είμαι; (Σε ποιες ομάδες ανήκω; Επηρεάζει αυτό το ποιος είμαι;) χαρακτήρας κοινωνία στην οποία μεγαλώνουμε διαπαιδαγώγηση ηθικές αξίες πρότυπα συμπεριφοράς οικογένεια DNA, γονίδια Όνομα Επώνυμο συνήθειες καλλιτεχνικό όνομα παρατσούκλι υποκοριστικό εκπαίδευση θρησκεία βιοτικό επίπεδο φίλοι σχέσεις 22

26 Από αυτή την καταγραφή των διαφόρων ιδεών και απαντήσεων των μαθητών έγινε ξεκάθαρο ότι το είναι μας είναι αποτέλεσμα πολλών και διαφορετικών παραγόντων, αλλά και συνέπεια του άμεσου και έμμεσου περιβάλλοντός μας. Κατόπιν οι μαθητές κλήθηκαν ατομικά να περιγράψουν αυτό που είναι είτε λεκτικά είτε με μια αυτοπροσωπογραφία. Δε ζητήθηκε απλά κάποιο πορτραίτο, αλλά τονίστηκε να προσπαθήσουν να αποτυπώσουν το πώς αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους. Οι περισσότερες εργασίες ήταν ζωγραφιές απεικονιστικές, αφηρημένες, σε στυλ καρικατούρας, αλλά υπήρξαν και κάποιες προσπάθειες απόδοσης του ανωτέρω πίνακα, δηλαδή ανάδειξης της πολυπλοκότητας της ύπαρξής μας. Έτσι, για παράδειγμα μια μαθήτρια έφερε μια φωτογραφία της μητέρας της ως μαθήτριας και μια αντίστοιχη δική της, τονίζοντας την ομοιότητα, αλλά και τη διαφορά από γενιά σε γενιά. Παράλληλα συνόδευσε τις φωτογραφίες με το παρακάτω κείμενο: «Αυτό που είμαι με έκανε ο Θεός, εκείνος μου έδωσε την ύπαρξή μου, μου έδωσε μυαλό και με οδήγησε στο σωστό δρόμο. Ακόμα, αυτό που είμαι με έκαναν οι γονείς μου, που με έφεραν στον κόσμο και με στηρίζουν σε κάθε μου βήμα σε αυτή τη ζωή. Επίσης είμαι αυτό που είμαι γιατί το επέλεξα εγώ, ο εαυτός μου». Τι πρέπει να κάνω για να φροντίζω τον εαυτό μου (σωματική και ψυχική υγιεινή, διατροφή, αθλητισμός). Κατά τη διαδικασία προσέγγισης του «εαυτού» μας ακολούθησε η εστίαση στη «φροντίδα» του εαυτού. Μετά από συζήτηση στην τάξη έγινε διαχωρισμός στους επιμέρους τομείς διατροφή, αθλητισμός, σωματική υγιεινή και ψυχική υγιεινή/διαχείριση συναισθημάτων. Οι ομάδες επέλεξαν το θέμα με το οποίο επιθυμούσαν να ασχοληθούν και έτσι προέκυψε ο εξής καταμερισμός: Κόκκινη ομάδα: Αθλητισμός Μπλε ομάδα: Διατροφή Μωβ ομάδα: Σωματική Υγιεινή Φούξια ομάδα: Ψυχική Υγιεινή/Διαχείριση συναισθημάτων 23

27 Έχοντας βρει την διαδικασία των ερωτηματολογίων ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική αποφασίστηκε να εφαρμοστεί εκ νέου για την διερεύνηση των ανωτέρω ερευνητικών ερωτημάτων. Αυτή τη φορά οι μαθητές είχαν απόλυτη ελευθερία στη διατύπωση των ερωτημάτων. Κάθε μέλος της ομάδας πρότεινε ερωτήσεις και μετά η ομάδα κατέληξε σε 6 έως 10 ερωτήματα, τα υπέβαλε στην καθηγήτρια για έλεγχο και μετά τις όποιες απαραίτητες διορθώσεις ξεκίνησε η διαδικασία διαμοίρασης τους στο Γυμνάσιο και το Λύκειο. 9 Κάποια από τα αποτελέσματα που προκάλεσαν ενδιαφέρον ήταν τα εξής: Από την έρευνα της ομάδας που ασχολήθηκε με τη διατροφή προέκυψε ότι η πλειοψηφία των μαθητών που ρωτήθηκαν τρέφεται υγιεινά, δίνοντας έμφαση στην κατανάλωση λαχανικών, φυσικών χυμών και γαλακτοκομικών προϊόντων. Ωστόσο αντίβαρο στις καλές αυτές διατροφικές συνήθειες αποτελεί η συχνή κατανάλωση κρέατος τη βδομάδα όπως και η κατανάλωση γλυκών πάνω από 2 φορές την εβδομάδα. Έκπληξη προκάλεσε το γεγονός ότι 2 από τους 56 ερωτηθέντες μαθητές δήλωσαν πως δεν τρώνε «σχεδόν ποτέ» σπιτικό φαγητό και πως 4 απάντησαν πως δεν τρώνε ποτέ πρωινό. 10 Για την πλειοψηφία των μαθητών που ρωτήθηκαν σχετικά με το θέμα αθλητισμός η ενασχόλησή τους με κάποιο άθλημα θεωρείται καλός τρόπος αντιμετώπισης του άγχους. 9 Το σύνολο των αποτελεσμάτων των ερωτηματολογίων παρατίθεται αναλυτικά στο Παράρτημα 2. Βλέπε σελίδα 56 και ακόλουθες. 10 Βλέπε και τον πίνακα των συνολικών αποτελεσμάτων σχετικά με το θέμα «Διατροφή», σελ

28 Οι ερωτηθέντες δήλωσαν ότι αθλούνται κυρίως με σκοπό την υγεία και την εκτόνωση, ενώ 8 από τα 32 αγόρια δήλωσαν ότι το κάνουν με σκοπό την αναγνώριση. 11 Σε ότι αφορά την ψυχική υγιεινή και τη διαχείριση των συναισθημάτων των μαθητών η έρευνα κατέδειξε ότι τα συναισθήματα που οι ερωτηθέντες μαθητές αισθάνονται ότι δεν μπορούν να διαχειριστούν ή να συγκρατήσουν είναι τα εξής: 11 Βλέπε και τον πίνακα των συνολικών αποτελεσμάτων, σχετικά με το θέμα «Αθλητισμός», σελ.56 και ακόλουθες. 25

29 . A. Θυμός (22) Β. Ενθουσιασμός (6) Γ. Χαρά (8) Δ. Στεναχώρια (3) Σε σύνολο 36 μαθητών 17 απάντησαν πως κατευνάζουν το άγχος και το θυμό τους ακούγοντας μουσική. 18 μαθητές δήλωσαν ωστόσο πως αντιδρούν με βίαιο τρόπο στα συναισθήματα αυτά ξεσπώντας σε κάτι, φωνάζοντας ή νευριάζοντας. Δεδομένων των αποτελεσμάτων αυτών κρίθηκε από την υπεύθυνη ομάδα απαραίτητη η σύνταξη συμβουλών διαχείρισης θυμού και έγινε με τη συνδρομή της Διεύθυνσης επικοινωνία με μια συμβουλευτική γραμμή για νέους προκειμένου να στείλει στο σχολείο και σχετικό υλικό. Την συλλογή και επεξεργασία των αποτελεσμάτων ακολούθησε η αποτίμησή τους που καταγράφτηκε εκ νέου σε πίνακες (χαρτόνια) και ηλεκτρονικές παρουσιάσεις. Με βάση τα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων οι ομάδες ακολούθως ασχολήθηκαν με τη διατύπωση κανόνων συμβουλών που αφορούσαν στο θέμα τους. Η διαδικασία ήταν συλλογική και αποσκοπούσε στην καταγραφή αυτών των κανόνων συμβουλών σε αφίσες και την ανάρτηση τους στο σχολείο σε εμφανές σημείο. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι το τελευταίο αυτό στάδιο της επεξεργασίας δεν ολοκληρώθηκε από τις περισσότερες ομάδες εξαιτίας της συντομίας του Γ τριμήνου. 26

30 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τον αναστοχασμό των μαθητών σχετικά με την ερευνητική διαδικασία και το μάθημα, έτσι όπως καταγράφηκε στα «ημερολόγια» τους στο τέλος κάθε τριμήνου προκύπτει ότι αντιμετώπισαν διάφορες δυσκολίες κατά την οργάνωση και εκπόνηση των εργασιών τους. Μια από τις πιο βασικές ήταν η «χημεία» των ομάδων, δεδομένου ότι αυτές προέκυψαν τυχαία. Αρχικά οι μαθητές δυσκολεύτηκαν να συντονιστούν στη συνεργασία με άτομα που δε γνώριζαν καλά. Έτσι, κάποιοι μαθητές κατέγραψαν ότι δυσκολεύτηκαν με την «ομαδικότητα», τη «συνεργασία στην ομάδα» και την ενίοτε άνιση κατανομή εργασιών μέσα στην ομάδα ή την έλλειψη ενδιαφέροντος από κάποιους συμμαθητές τους. Εκφράστηκε η επιθυμία «οι αμέτοχοι μαθητές να είναι πιο ενεργοί και να μην υπάρχουν τσακωμοί και γκρίνιες στις ομάδες». Επιπλέον, στις περισσότερες ομάδες οι μαθητές έμεναν σε διαφορετικές περιοχές, γεγονός που δυσχέρανε την εξωσχολική συνεργασία τους (π.χ. για τη σύνταξη, αποτίμηση και αποτύπωση των αποτελεσμάτων των ερωτηματολογίων), δεδομένου ότι η μια ώρα μαθήματος τη βδομάδα δεν αρκούσε για τη διεκπεραίωση των διάφορων εκκρεμοτήτων. Το πρόβλημα αυτό αμβλύνθηκε κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς στις περισσότερες ομάδες, αφού οι μαθητές αποφάσισαν να εκμεταλλευτούν κάποια κενά ή έμειναν και μετά το πέρας των μαθημάτων τους εντός της σχολικής μονάδας για να συνεργαστούν προκειμένου να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους, αρχικά υπό την εποπτεία της υπεύθυνης καθηγήτριας, όπου το επέτρεπε το ωράριο και κατόπιν με αυξανόμενη αυτονομία και ανεξαρτησία στην οργάνωση αυτών των επιπλέον κοινών ωρών εργασίας. Πολλοί μαθητές δεν διέθεταν προσωπικό υπολογιστή ή δεν ήταν εξοικειωμένοι με τη χρήση του κειμενογράφου /των υπολογιστικών φύλλων, γι αυτό και κατέφυγαν στην απεικονιστική αποτύπωση των εργασιών τους σε χαρτόνια. Όπου υπήρχε η δυνατότητα χρήσης του υπολογιστή, η διαδικασία διευκολύνθηκε σημαντικά. Στο ημερολόγιο δράσης καταγράφηκαν και όσα οι μαθητές θεώρησαν θετικά και ενδιαφέροντα στην ενασχόληση τους με τα διάφορα θέματα και ερευνητικά ερωτήματα. Η πλειοψηφία των μαθητών εξέφρασε ενθουσιασμό για τα ερωτηματολόγια, τη διατύπωση τους και κυρίως το πρακτικό κομμάτι της 27

31 διαμοίρασής τους, καθώς αποτέλεσε την αφορμή για μια επαφή με άλλους συμμαθητές τους, και ιδιαίτερα παιδιά μεγαλύτερων τάξεων, ακόμη και του Λυκείου. Επίσης, η αποσαφήνιση διάφορων εννοιών και η ανακάλυψη του πώς σκέφτονται και νιώθουν οι συμμαθητές τους ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για τις ομάδες. Υπήρξαν αρκετές εργασίες τόσο ατομικές όσο και ομαδικές που εντυπωσίασαν την τάξη. Ειδικά οι παρουσιάσεις έδωσαν την ευκαιρία σε όλους τους μαθητές να εκφραστούν. Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους οι μαθητές εργάστηκαν βιωματικά. Παρατήρησαν το πως επικοινωνούν, το πώς εκφράζουν και διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, γνώρισαν καλύτερα τον εαυτό τους και τους συμμαθητές και έτσι ευαισθητοποιήθηκαν ως προς τον «άλλο». Σε ότι αφορά τη μεθοδολογία της ερευνητικής εργασίας κλήθηκαν να ανταπεξέλθουν σε θέματα και τρόπους εργασίας με τους οποίους εν μέρει δεν ήταν εξοικειωμένοι. Έμαθαν να εργάζονται με συγκεκριμένο στόχο και μεθοδικότητα, να τηρούν χρονοδιαγράμματα, να συνεργάζονται ως ενεργά μέλη μιας ομάδας με διακριτές αρμοδιότητες και υποχρεώσεις καθώς και να εξηγούν και να παρουσιάζουν τις εργασίες τους. Τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους, όπως καταδεικνύονται από τις εργασίες τους, πιστοποιούν ότι ανέπτυξαν με επιτυχία νέες δεξιότητες και καλλιέργησαν ικανότητες χρήσιμες για το σύνολο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. 28

32 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Νέο Σχολείο. Σχολική και Κοινωνική Ζωή. Οδηγός Εκπαιδευτικού. Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Υπουργείο Παιδείας και Διά Βίου Μάθησης. Αθήνα, Οδηγίες για τις Βιωματικές Δράσεις της Α τάξης Ημερήσιου και Εσπερινού Γυμνασίου για το σχ. έτος / ΙΕΠ/ /Γ2/

33 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Β ΤΡΙΜΗΝΟ ΚΟΚΚΙΝΗ ΟΜΑΔΑ ΑΓΟΡΙ ΚΟΡΙΤΣΙ ΗΛΙΚΙΑ: 1) Αν ο ενθουσιασμός ήταν χρώμα ποιό θα ήταν; και αν το άγχος ποιό χρώμα θα ήταν ; 2) Ποιά είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα που σου προκαλεί το σχολείο; 3)Με τι ενθουσιάζεσαι; α)με ένα δώρο β)με ένα γεγονός γ)με όλα δ)(γράψε το δικό σου) 4)Καταλαβαίνουν οι άλλοι τι αισθάνεσαι; α) Πάντα β) Συνήθως γ)σπάνια δ)ποτέ 5)Όταν αγχώνεσαι πως το αντιμετωπίζεις; 6)Πώς θα μπορούσες να χαρακτηρίσεις τον εαυτό σου με ένα συναίσθημα; 7)Πώς αντιδράς όταν ενθουσιάζεσαι και πώς όταν αγχώνεσαι; 8)αν καταλαβαίνεις τι αισθάνονται οι άλλοι,από που το καταλαβαίνεις; α)από τα λόγια τους β)από τη συμπεριφορά τους γ)από την έκφραση τους δ) όλα τα παραπάνω 9)Επηρεάζει το άγχος τη διατροφή σου; α)ναι β)όχι 30

34 ΚΟΚΚΙΝΗ ΟΜΑΔΑ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΜΑΣ ΑΓΧΟΣ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ 31

35 32

36 33

37 34

38 35

39 36

40 9. Επηρεάζει το άγχος τη διατροφή σου; Και τα 10 αγόρια απάντησαν πως το άγχος δεν επηρεάζει την διατροφή τους. 37

41 ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΜΑΣ ΑΓΧΟΣ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ 38

42 39

43 40

44 41

45 42

46 43

47 44

48 45

49 ΜΠΛΕ ΟΜΑΔΑ Ερωτηματολόγιο συναισθημάτων Έρωτας και δυσαρέσκεια Α) Πόσα παιδιά ρωτήθηκαν: Β) Ηλικία: Γ) Φύλο: Αγόρι: Κορίτσι: 1α) Τι σου προκαλεί το συναίσθημα δυσαρέσκεια; β) Τι σου έρχεται στο μυαλό όταν ακούς την λέξη έρωτας; 2α) Αν το συναίσθημα του έρωτα ήταν χρώμα, ποιο χρώμα θα ήταν; β) Αν το συναίσθημα της δυσαρέσκειας ήταν χρώμα, ποιο χρώμα θα ήταν; 3) Καταλαβαίνεις τι αισθάνονται οι άλλοι; Πάντα Συνήθως Σπάνια Ποτέ 4) Καταλαβαίνεις πότε νιώθεις κάποιος δυσαρέσκεια και ποτέ έρωτα; Αν ναι, με ποιον από τους παρακάτω τρόπους το καταλαβαίνεις; Από τα λόγια: Από τη συμπεριφορά: Από την έκφρασή τους: Από όλα τα παραπάνω: 5) Πιστεύεις ότι καταλαβαίνουν οι άλλοι τι αισθάνεσαι; Πάντα Συνήθως Σπάνια Ποτέ 6) Το σχολείο σου προκαλεί δυσαρέσκεια; Ναι: Όχι: Μερικές φορές: 46

50 47

51 ΜΩΒ ΟΜΑΔΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ αγόρι κορίτσι ηλικία: 1) Αν το συναίσθημα αγάπη ήταν χρώμα ποιό χρώμα θα ήταν; 2) Με ποιόν τρόπο εκδηλώνεις την αγάπη σου; 3) Μπορείς με τέσσερις λέξεις να περιγράψεις την αγάπη; 4) Αν η αγάπη ήταν λουλούδι, ποιο λουλούδι θα ήταν; 5) Αν το συναίσθημα μίσος ήταν χρώμα, ποιο χρώμα θα ήταν; 6) Καταλαβαίνουν οι άλλοι τι αισθάνεσαι; Πάντα, Συνήθως, Σπάνια, ποτέ 7) Τι νομίζεις ότι υπηρετεί στον πλανήτη για τους άλλους; Μίσος ή αγάπη; 8) Πως καταλαβαίνεις τα συναισθήματα των άλλων; Από τα λόγια τους Από τη συμπεριφορά τους Από την έκφραση τους Στο παραπάνω ερωτηματολόγιο συμμετείχαν 32 παιδιά ηλικίας 13 ετών, εκ των οποίων τα 13 κορίτσια και τα 19 αγόρια. Στην 1 η ερώτηση 21 παιδιά απάντησαν κόκκινο, 4 πράσινο, 2 άσπρο, 2 ροζ, 1 κίτρινο, 1 μπορντό και 1 μαύρο. 48

52 Στην 2 η ερώτηση 21 παιδιά απάντησαν με πράξεις που δείχνουν συναισθήματα όπως αγκαλιές και φιλιά, 5 παιδιά με τα λόγια, 2 με τον σεβασμό και 4 δεν ξέρουν δεν απαντούν. Στην 3 η ερώτηση 19 παιδιά χρησιμοποίησαν τη λέξη σεβασμός, ευτυχία, τα υπόλοιπα 13 απάντησαν κάτι άλλο. 49

53 Στην 4 η ερώτηση 28 παιδιά απάντησαν τριαντάφυλλο, 2 παπαρούνα, 1 μαργαρίτα και 1 βουκαμβίλια. Στην 5 η ερώτηση 24 παιδιά απάντησαν μαύρο, 2 γκρι, 2 άσπρο, 2 κίτρινο, 2 κόκκινο. 50

54 Στην 6 η ερώτηση 11 παιδιά απάντησαν σπάνια,10 πάντα, 9 συνήθως, 2 ποτέ. 1ο Τρ. 2ο Τρ. 3ο Τρ. 4ο Τρ. Στην 7 η ερώτηση 16 παιδιά απάντησαν αγάπη, 9 μίσος και 7 και τα δύο. 1ο Τρ. 2ο Τρ. 3ο Τρ. Στην 8 η ερώτηση 18 παιδιά απάντησαν από τη συμπεριφορά τους, 5 από την έκφρασή τους, 5 και τις τρεις επιλογές και 4 από τα λόγια τους. 51

55 52

56 ΦΟΥΞΙΑ ΟΜΑΔΑ Ερωτηματολόγιο ΘΕΜΑ: Συναισθήματα Ημερομηνία: Τμήμα: Ηλικία: Φύλο: Ερωτήσεις: 1. Τι σου έρχεται στο μυαλό όταν ακούς τη λέξη: Α. Θαυμασμός Β. Μοναξιά 2. Αν τα συναισθήματα θαυμασμός και μοναξιά ήταν χρώματα, ποια χρώματα θα ήταν; 3. Τι σου προκαλεί Α) ο θαυμασμός και Β) η μοναξιά; 4. Με ποιο τρόπο εκδηλώνεσαι όταν νιώθεις Α) θαυμασμό και Β) μοναξιά; 5. Ποια συναισθήματα νιώθεις πιο συχνά; 6. Ποια από τα συναισθήματα που νιώθεις πιο συχνά νομίζεις ότι είναι θετικά και ποια αρνητικά; 7. Επηρεάζεσαι από τα συναισθήματά σου; Α) ΝΑΙ Β) ΟΧΙ Αν ναι, πόσο συχνά; Α) σπάνια Β) μερικές φορές Γ) συχνά Δ) σχεδόν πάντα 8. Νομίζεις ότι μπορείς να καταλάβεις πως νιώθουν οι άλλοι; Α) ΝΑΙ Β) ΟΧΙ Γ) ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ 9. Αν καταλαβαίνεις τα συναισθήματα των άλλων από πού τα καταλαβαίνεις; 53

57 54

58 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Γ ΤΡΙΜΗΝΟ ΚΟΚΚΙΝΗ ΟΜΑΔΑ ΑΓΟΡΙ ΚΟΡΙΤΣΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ 1) Ποιά δραστηριότητα κάνεις; 2)Πόσο συχνά γυμνάζεσαι; α) κάθε μέρα β) 2 3 φορές την εβδομάδα γ) σπάνια δ) ποτέ 3) Σε τι αθλήματα προτιμάς να παίρνεις μέρος; 4) Ποιά από τα παρακάτω αθλήματα σου αρέσει; α) ποδόσφαιρο β) μπάσκετ γ) βόλεϊ δ) τένις ε) στίβο στ) (άλλο) 5) Έχεις πάρει μέρος σε αθλητικές εκδηλώσεις; α) ναι β)όχι 6)Τι αισθάνεσαι ότι σου προσφέρει ο αθλητισμός; α)υγεία β)εκτόνωση γ)αναγνώριση 7) Νομίζεις ότι το άγχος αντιμετωπίζεται με τον αθλητισμό; α)ναι β)όχι 55

59 ΚΟΚΚΙΝΗ ΟΜΑΔΑ ΦΡΟΝΤΙΖΩ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Ρωτήθηκαν 18 κορίτσια ηλικίας από 12 έως 16. Ρωτήθηκαν 32 αγόρια ηλικίας από 12 έως

60 57

61 58

62 59

63 60

64 61

65 ΜΠΛΕ ΟΜΑΔΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Ηλικία: Αγόρι Κορίτσι 1) Τρως υγιεινό φαγητό; Ναι Όχι 2) Τρως πρωινό; Πάντα Ποτέ Συχνά Μερικές φορές 3) Πόσες φορές την εβδομάδα τρως κρέας; ) Τρως σπιτικό φαγητό; κάθε μέρα μέρα παρά μέρα σχεδόν ποτέ 5) Τρως γλυκά πάνω από 2 φορές την εβδομάδα; Ναι Όχι 6) Τρως γαλακτοκομικά; Ναι Όχι 7) Τρως φρούτα; Ναι Όχι 8) Πίνεις φυσικούς χυμούς μια φορά την ημέρα; Ναι Όχι ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ 62

66 63

67 64

68 ΦΟΥΞΙΑ ΟΜΑΔΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Φύλο: ΑΓΟΡΙ/ΚΟΡΙΤΣΙ Ηλικία: Τμήμα: 1. Επηρεάζεσαι από τα συναισθήματά σου; ΝΑΙ/ΟΧΙ Αν ναι, πόσο συχνά; Νομίζεις ότι μπορείς να διαχειριστείς τα συναισθήματά σου; Α) ΝΑΙ Β)ΟΧΙ Γ) ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ 3. Ποια είναι τα συναισθήματα που δεν μπορείς να διαχειριστείς ή να συγκρατήσεις; Α) Θυμός Β) Ενθουσιασμός Γ) Χαρά Δ) Άλλο: Τι κάνεις όταν έχεις θυμό ή άγχος; Α) Ακούω μουσική Β) Ξεσπάω σε κάτι χτυπώντας το Γ) Φωνάζω και γίνομαι νευρικός/-ή Δ) Άλλο:... 5.Έχεις άγχος την περίοδο των εξετάσεων; ΝΑΙ/ΟΧΙ Αν ναι, το άγχος επηρεάζει την απόδοσή σου; ΝΑΙ/ΟΧΙ/ ΚΑΜΙΑ ΦΟΡΑ 6. Ζηλεύεις τους άλλους; ΝΑΙ/ΟΧΙ Αν ναι, ποιους ζηλεύεις; ΦΙΛΟΥΣ/ΑΔΕΡΦΙΑ/ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ 65

69 PROJECT ΟΜΑΔΑ : ΦΟΥΞΙΑ ΜΕΛΗ :Αιμιλία Αγγέλου, Κατσιφή Ευαγγελία, Όλγα Κατσίμπρα, Πάολα Ντότσεϊ

70 Τα παιδιά που ερωτήθηκαν ήταν 36. Τα αγόρια ήταν 20 ενώ τα κορίτσια Ηλικίες

71 1α. Επηρεάζεσαι από τα συναισθήματά σου; NAI (21) OXI (14) 1β. Αν ναι, πόσο συχνά; Τα 4 παιδιά απάντησαν κάθε μέρα,τα 7 παιδιά δήλωσαν αρκετά συχνά και 5 παιδιά είπαν πάντα.

72 2. Νομίζεις ότι μπορείς να διαχειριστείς τα συναισθήματά σου; ΝΑΙ ΌΧΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ

73 3. Ποιά είναι τα συναισθήματα που δεν μπορείς να διαχειριστείς ή να συγκρατήσεις;. A. Θυμός (22) Β. Ενθουσιασμός (6) Γ. Χαρά (8) Δ. Στεναχώρια (3)

74 4. Τι κάνεις όταν έχεις θυμό ή άγχος; A. Ακούω μουσική Β. Ξεσπάω σε κάτι χτυπώντας το Γ. Φωνάζω και γίνομαι νευρικός /-ή Δ.Ό,τι μου έρθει

75 5α. Έχεις άγχος την περίοδο των εξετάσεων; ΝΑΙ (23) ΌΧΙ (13) 5β. Αν ναι, το άγχος επηρεάζει την απόδοσή σου; ΝΑΙ: 7 ΌΧΙ: 5 ΚΑΜΙΆ ΦΟΡΆ: 22

76 6α. Ζηλεύεις τους άλλους; ΌΧΙ ΝΑΙ β. Αν ναι, ποιούς ζηλεύεις; Το ένα από τα δύο παιδιά ζηλεύει τους φίλους του ενώ το άλλο τους συμμαθητές του.