Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Κοινωνιολογίας «Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών: Έρευνα για την Τοπική Ανάπτυξη και Συνοχή».

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Κοινωνιολογίας «Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών: Έρευνα για την Τοπική Ανάπτυξη και Συνοχή». Θέμα Διπλωματικής Εργασίας: «Η ιατροδικαστική διερεύνηση της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως. Αναπαραστάσεις φορέων επίσημου κοινωνικού ελέγχου». Επιβλέπων καθηγητής: Στράτος Γεωργούλας Εκπόνηση Διπλωματικής Εργασίας: Χρήστος Κουρούτζας Μυτιλήνη

2 Ευχαριστίες Ολοκληρώνοντας το μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών «Έρευνα για την Τοπική Κοινωνική Ανάπτυξη και Συνοχή», του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και φτάνοντας στην εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τους: κ.κ Σ. Γεωργούλα, Κ. Ζώρα και Ε. Παπάνη. Με εκτίμηση, ευχαριστώ αρχικά τον πνευματικό μου πατέρα κ. Σ. Γεωργούλα, ο οποίος με στήριξε καθ όλη τη διάρκεια συγγραφής της παρούσας διπλωματικής εργασίας τόσο ηθικά όσο και επιστημονικά. Παράλληλα, τον ευχαριστώ, διότι, μέσω της συνεργασίας μας με βοήθησε να συγκροτήσω την οπτική μου για την επιστήμη της κοινωνιολογίας και της εγκληματολογίας. Ευχαριστώ, τον κ. Κ. Ζώρα, τόσο για τις πολύτιμες συμβουλές καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών όσο και για τα πολύτιμα γνωσιακά πεδία που γνώρισα και αποτελούν κεντρικά πεδία μελέτης και έρευνας της παρούσας εργασίας. Ευχαριστώ, τον κ. Ε. Παπάνη, για τις πολύτιμα επιστημονικά εργαλεία που αποκόμισα, όσον αφορά στις μεθόδους έρευνας και στα ερευνητικά εργαλεία. Ευχαριστώ, τους κ. Ι. Κάλλα και κ. Κ. Ρόντο για τα πολύτιμα γνωσιακά πεδία που έμαθα μέσω του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών και αποτελούν τον κορμό της έρευνας της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Θέλω να ευχαριστήσω την κ. Α Κιτσίου για τη πολύτιμη βοήθεια της και τη ηθική στήριξη της καθ όλη της διάρκεια της εκπόνησης της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου, Κυριάκο και Αγγελική για την πολύπλευρη βοήθεια τους σε όλη αυτή τη πορεία. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους φίλους και συνεργάτες μου και ιδιαίτερα τον Γιώργο, τη Ζήνα και τον Νίκο διότι μέσω των εμπειριών και των συναισθημάτων δημιούργησα μια διαφορετική στάση ζωής. 2

3 Περιεχόμενα Εισαγωγή... 5 Κεφάλαιο 1 Ο 1.1 Ιατροδικαστική: οι επιρροές της εγκληματολογίας στην ανάπτυξη της ιατροδικαστικής επιστήμης Αιτιοκρατικές Προσεγγίσεις 1.2 Συναινετικές εγκληματολογικές θεωρίες: Η εξέλιξη της Ιατροδικαστική επιστήμης στην ανάδειξη της έννοιας του εγκλήματος Η χρήση των Βιολογικών, Ψυχολογικών και Κοινωνικών παραγόντων στην Ιατροδικαστική διερεύνηση του «εγκλήματος» Βιολογικοί παράγοντες και Ιατροδικαστική διερεύνηση του εγκλήματος Ψυχολογικοί παράγοντες και Εγκληματική Συμπεριφορά. Η δόμηση της ψυχιατροδικαστικής διερεύνησης ως κλάδος της ιατροδικαστικής σύμφωνα με τους ψυχολογικούς παράγοντες Κοινωνικοί παράγοντες και ιατροδικαστική διερεύνηση του εγκλήματος. Οι επιρροές των κοινωνικών παραγόντων στην ανάπτυξη της οδοντιατροδικαστικής ως κλάδος υποσύστημα της ιατροδικαστικής Κριτική θεώρηση για τις συναινετικές εγκληματολογικές θεωρίες στο πλαίσιο της Ιατροδικαστικής διερεύνησης του εγκλήματος Κεφάλαιο 2 Ο Συγκρουσιακές θεωρίες για το έγκλημα και Ιατροδικαστική διερεύνηση του εγκλήματος Η έννοια του εγκλήματος σύμφωνα με της συγκρουσιακές εγκληματολογικές θεωρίες κατά την ιατροδικαστική διερεύνηση Η θεωρία της σύγκρουσης Οι εγκληματολογικές θεωρίες της σύγκρουσης και η ιατροδικαστική διερεύνηση του εγκλήματος...64 Κεφάλαιο 3 ο Πεδία Έρευνας και Ιατροδικαστική μεθοδολογία διερεύνησης του εγκλήματος. 3.1 Οι επιρροές των Συναινετικών Εγκληματολογικών στην ιατροδικαστική διερεύνηση του εγκλήματος

4 3.2 Ιατροδικαστική Μεθοδολογία. Οι επιρροές της εγκληματολογίας στην μεθοδολογία της ιατροδικαστικής διερεύνηση του εγκλήματος...82 Κεφάλαιο 4 ο Ποινική Δικαιοσύνη 4.1.Η δημιουργία του ποινικού νόμου. Η συμβολή της ιατροδικαστικής στην κοινωνική κατασκευή του εγκλήματος Αντικείμενο και Νομικά όρια της Ιατροδικαστικής. Ποινική Νομοθεσία και Ιατροδικαστική Διερεύνηση του εγκλήματος Κεφάλαιο 5ο Οι επιρροές των νέων τεχνολογιών στις εφαρμογές της ιατροδικαστικής και της εγκληματολογίας. Ο νέος κοινωνικός έλεγχος. 5.1 Οι επιρροές των νέων τεχνολογιών στις εφαρμογές της γενετικής ιατροδικαστικής στον τομέα των εγκληματολογικών αναλύσεων Γενετική Ιατροδικαστική. Οι προκλήσεις στον τομέα της Βιοηθικής Ο Κοινωνικός έλεγχος του εγκλήματος Ο εσωτερικός κοινωνικός έλεγχος Ο εξωτερικός κοινωνικός έλεγχος Η έννοια της καταστολής για την αντιμετώπιση του εγκλήματος Ο νέος κοινωνικός έλεγχος Κεφάλαιο 6 ο Μεθοδολογία Έρευνας Κεφάλαιο 7 ο Ανάλυση Ευρημάτων και Συμπερασμάτων Έρευνας Κεφάλαιο 8 ο 7.1 Μελλοντικοί Στόχοι Έρευνας Αντί Επιλόγου Βιβλιογραφία Παράρτημα 1 ο (Οδηγός συνεντεύξεων) Παράρτημα 2 ο (Απομαγνητοφωνήσεις συνεντεύξεων) Παράρτημα 3 ο (Ιατροδικαστική έκθεση - πραγματογνωμοσύνη) Παράρτημα 4 ο (Σημειώσεις Συμμετοχικής Παρατήρησης) Παράρτημα 5 ο (Αρχειακό Υλικό)

5 Εισαγωγή Ατύχημα ή έγκλημα; Δημοσίευση 31/07/2009 Στο σκοτάδι βρίσκονταν και χθες οι έρευνες για την ταυτότητα του πτώματος ενός άνδρα που βρέθηκε το απόγευμα της Τετάρτης στα νταμάρια της Παγανής. Οι πρώτες ιατροδικαστικές εκτιμήσεις αναφέρουν ότι ο άγνωστος άνδρας, ηλικίας 20 με 40 ετών, που βρέθηκε νεκρός σε ένα απόμακρο σημείο στα νταμάρια, θα πρέπει να πέθανε πριν περίπου 10 ημέρες. Δεν είχε πάνω του έγγραφα που να πιστοποιούν την ταυτότητά του, ενώ καμιά εξαφάνιση δεν είχε δηλωθεί στη Μυτιλήνη όλες αυτές τις ημέρες. Αυτό το τελευταίο στοιχείο ενισχύει τις υποψίες που δημιουργήθηκαν από την πρώτη στιγμή ότι πρόκειται για αλλοδαπό. Η προχωρημένη σήψη στη σορό του άνδρα δυσκολεύει πολύ το έργο των Αρχών να βγάλουν κάποια πρώτα συμπεράσματα. Η σορός στάλθηκε χθες το απόγευμα στην Αθήνα με πλοίο της γραμμής, προκειμένου να εξετασθεί από την Ιατροδικαστική Υπηρεσία Πειραιώς. Ο άνδρας φορούσε μαύρη αμάνικη μπλούζα, τζην παντελόνι και κάλτσες. Δε φορούσε παπούτσια, ενώ λίγα μέτρα παραπέρα από το σημείο όπου βρέθηκε νεκρός, βρέθηκε και ένα ζευγάρι παπούτσια τα οποία λόγω της κατάστασης του πτώματος δεν υπάρχει δυνατότητα να εξεταστεί αν είναι δικά του ή όχι. Το πτώμα βρήκε στις 4:45 το απόγευμα της Τετάρτης ένας νεαρός που εργαζόταν ως ελαιοχρωματιστής σε υπό ανακαίνιση νυχτερινό κέντρο της περιοχής. Ο ίδιος δήλωσε στις Αρχές ότι πήγε να μαζέψει σίδερα που βρίσκονται πεταμένα μπροστά από τα νταμάρια και του προξένησε απορία η έντονη δυσοσμία που «μετέφερε» ο αέρας. Εκείνος προχώρησε λίγο παρακάτω για να δει τι ήταν και βρέθηκε μπροστά στο μακάβριο θέαμα. Χτυπημένος; Η ιατροδικαστής που έκανε μια πρώτη εξέταση στο πτώμα, διαπίστωσε ότι έφερε κάταγμα στο ένα πόδι, ενώ διαπιστώθηκαν χτυπήματα και στο πίσω μέρος του κεφαλιού. 5

6 Όλα αυτά όμως θα πρέπει να επιβεβαιωθούν και από εξειδικευμένη ιατροδικαστική έρευνα, που θα γίνει στον Πειραιά, καθώς - όπως τονίζει η ιατροδικαστής κ. Θεοδώρου - δεν υπάρχουν τα μέσα στο Νοσοκομείο Μυτιλήνης για μια τέτοια έρευνα. Το πτώμα βρισκόταν σε ύπτια θέση, ενώ η ιατροδικαστής εκτιμά ότι θα πρέπει να ήταν νεκρός για περίπου οκτώ με δέκα ημέρες. «Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες των προηγούμενων ημερών μπορεί να επιταχύνουν τη σήψη. Τα χαρακτηριστικά του είχαν αλλοιωθεί και ήταν δύσκολο με τα μέσα που διαθέτουμε να βγάλουμε συμπεράσματα», σημείωσε η ιατροδικαστής. Το κινητό Πολύ μεγάλη σημασία έχουν όμως τα ευρήματα που θα προκύψουν από το κινητό τηλέφωνο που βρέθηκε στην κατοχή του. Το κινητό δεν εξετάστηκε καν από τις αστυνομικές αρχές στη Μυτιλήνη και στάλθηκε στην Αθήνα για να επιληφθεί αυτού η Εγκληματολογική Υπηρεσία της Διεύθυνσης Ασφάλειας Αθηνών. Παράλληλα, όμως, θα ζητηθεί η βοήθεια των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας για να βρεθεί κάποιο στίγμα του που θα βοηθήσει τις έρευνες. Ενισχύονται, πάντως, συνεχώς οι υποψίες ότι θα πρέπει ο νεκρός να είναι αλλοδαπός, δεδομένου ότι δεν έχει δηλωθεί καμιά εξαφάνιση. Λόγω του ότι στην περιοχή βρίσκεται το Κέντρο Υποδοχής της Παγανής, οι έρευνες επικεντρώνονται στο ενδεχόμενο να είναι παράνομος μετανάστης που ήρθε από τα απέναντι τουρκικά παράλια, χωρίς όμως να αποκλείεται η περίπτωση να πρόκειται για μετανάστη άλλων χωρών που ζει στο νησί. Η Αστυνομία χθες πραγματοποίησε έρευνες και σε καταυλισμούς τσιγγάνων στην περιοχή, αλλά ούτε από εκεί προέκυψε κάποιο στοιχείο για εξαφάνιση ατόμου. Τα πιθανά σενάρια Τα πρώτα στοιχεία δημιουργούν υποψίες ότι ίσως ο νεκρός να ήταν θύμα τροχαίου ατυχήματος. Νυχτερινές ώρες, όταν ο δρόμος δεν έχει μεγάλη κίνηση, μπορεί κάποιος διερχόμενος οδηγός να παρέσυρε τον πεζό άνδρα, να τον χτύπησε και στη συνέχεια, φοβούμενος τις συνέπειες, να πέταξε το σώμα του στο σημείο αυτό. Αν ισχύει αυτό το σενάριο, εφιαλτικά είναι τα ερωτηματικά που δημιουργούνται για το εάν ο άνθρωπος αυτός ζούσε όταν τον «πέταξαν» εκεί και πέθανε αβοήθητος, αφού το σημείο όπου βρέθηκε δεν είναι ορατό από το δρόμο, ούτε καν από τις επιχειρήσεις που λειτουργούν 6

7 εκεί. Από την άλλη μεριά, υπάρχει και το ενδεχόμενο να πρόκειται για θύμα εγκληματικής ενέργειας και οι δράστες, αφού τον σκότωσαν, να «ξεφορτώθηκαν» τη σορό του σε αυτό το απόμακρο σημείο. Θεωρείται πάντως απίθανο να έδωσε μόνος του τέλος στη ζωή του πέφτοντας από τα βράχια από μεγάλο ύψος, δεδομένου ότι το σώμα του θα είχε πολλαπλά τραύματα, κάτι που δε διαπιστώθηκε. Επίσης εκτιμάται ότι είναι πολύ δύσκολο να κατέληξε μόνος του εκεί, χτυπημένος και ανήμπορος, μια και η σορός του βρέθηκε μέσα σε χόρτα και βράχια. Αν ήταν χτυπημένος και χρειαζόταν βοήθεια ή αν απλά ήταν άστεγος και έψαχνε ένα σημείο για να κοιμηθεί, δε θα πήγαινε σε αυτό το σημείο. Τα αποτελέσματα της ιατροδικαστικής εξέτασης που θα γίνει στο Πειραιά αναμένονται μέσα στις επόμενες ημέρες. Επίσης θα γίνει προσπάθεια να ληφθούν δακτυλικά αποτυπώματα, αλλά και δείγμα DNA, που θα βοηθήσουν ώστε να βρεθεί η ταυτότητα του άτυχου άνδρα. Αρχικά, στο πρώτο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας θα αναλύσουμε τις επιρροές των συναινετικών εγκληματολογικών θεωριών στην ιατροδικαστική ενώ παράλληλα θα επισημάνουμε τους παράγοντες εξήγησης της εγκληματικότητας. Εν συνεχεία, στο δεύτερο κεφάλαιο, θα αναλύσαμε το διαφορετικό ερμηνευτικό εργαλείο, μέσω των συγκρουσιακών εγκληματολογικών θεωριών. Έτσι, στο τρίτο κεφάλαιο και αφού έχουμε δομήσει, τις επιρροές, τα κοινά μεθοδολογικά εργαλεία έρευνας και μελέτης της «εγκληματικότητας» μέσω της εγκληματολογίας και της ιατροδικαστικής, θα αναλύσουμε τα πεδία μελέτης και έρευνας κατά της ιατροδικαστική διερεύνηση του «εγκλήματος» καθώς και την ιατροδικαστική μεθοδολογία. Στο τέταρτο, κεφάλαιο, της παρούσας εργασίας θα αναλύσουμε την σύνδεση της ποινικής νομοθεσίας με την ιατροδικαστική καθώς και το Αντικείμενο και Νομικά όρια της Ιατροδικαστικής σε σύνδεση με την Ποινική Νομοθεσία κατά την Ιατροδικαστική Διερεύνηση του εγκλήματος. Σε αυτό το πλαίσιο, θα επισημάνουμε τη θέση της ιατροδικαστικής στο σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης σε σύνδεση με τους υπόλοιπους φορείς Επίσημου Κοινωνικού Ελέγχου. 7

8 Έτσι, στο πέμπτο κεφάλαιο, θα αναλύσουμε μελλοντικές προκλήσεις ως προς της εφαρμογές της ιατροδικαστικής και της εγκληματολογίας. Σε αυτό το πλαίσιο θα αναλύσουμε τις μελλοντικές εφαρμογές τις Γενετικής Ιατροδικαστικής για την πρόληψη και την καταστολή της «εγκληματικότητας». Παράλληλα, θα αναλύσουμε τις προκλήσεις που ανακύπτουν στο τομέα της βιοηθικής τόσο από τις εφαρμογές της Γενετικής Ιατροδικαστικής όσο και της Μοριακής Βιολογίας. Παράλληλα, στο πέμπτο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας, θα αναλύσουμε την δόμηση του «νέου κοινωνικού ελέγχου», στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης του εγκλήματος καθώς και τις εφαρμογές των φορέων επίσημου κοινωνικού ελέγχου μέ τη χρήση της γενετικής. Στο έκτο κεφάλαιο, και έχοντας ολοκληρώσει το θεωρητικό πλαίσιο, θα αναλύσουμε την ερευνητική μεθοδολογία της παρούσας εργασίας. Τέλος, στο έβδομο κεφάλαια, θα επισημάνουμε τα βασικά συμπεράσματα που ανακύπτουν μέσω της έρευνας μας όσον αφορά στην εγκληματολογία και στην ιατροδικαστική διερεύνηση του εγκλήματος, δίνοντας και κάποιες μελλοντικές οπτικές των σύγχρονων αντεγκληματικών πολιτικών. 8

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.1 Ιατροδικαστική: οι επιρροές της εγκληματολογίας στην ανάπτυξη της ιατροδικαστικής επιστήμης. Οι πρώτες εφαρμογές της ιατροδικαστικής παρατηρούνται κυρίως μέσα από γραφές, διατάξεις και κείμενα στο πέρασμα των χρόνων. Στον κώδικα του Hammouradi (22 ος 21 ος αιώνας π.χ.), «αναφέρονται διάφορα ζητήματα ιατροδικαστικής όπως αυτό της αμοιβής των γιατρών, της τιμωρίας των αδέξιων ή των άμαθων, και περισσότερο των χειρούργων, θέματα δηλαδή ιατρικής ευθύνης, προβλήματα άλυτα από τότε μέχρι σήμερα». (Κουτσελίνης,2002:12). Οι πράξεις, οι οποίες θεωρούνταν εγκλήματα, βασίζονταν στις κεντρικές αξίες του κοινωνικού συνόλου. Πιο συγκεκριμένα, «στη νομοθεσία των Εβραίων γίνεται λόγος περί αμβλώσεως, βιασμού, τραυμάτων, ενώ έγκλημα ιδιαίτερης σοβαρότητας, εθεωρείτο η μοιχεία». (Κουτσελίνης,2002:12). Παρατηρούμε λοιπόν, ότι διαχρονικά και ιστορικά, «εγκληματικές» πράξεις θεωρούνται αυτές που αντιβαίνουν στις κεντρικές αξίες του κοινωνικού συνόλου σύμφωνα με τις εγκληματολογικές θεωρίες της συναίνεσης, όπως θα δούμε και παρακάτω. Επίσης, αυτές οι πράξεις αλλάζουν και αποποινικοποιούνται μέσα στο χρόνο, αφού η μοιχεία για παράδειγμα την συγκεκριμένη χρονική περίοδο θεωρούνταν έγκλημα ιδιαίτερης σοβαρότητας ενώ σήμερα δεν υπάρχουν κυρώσεις. Άρα παρατηρούμε ότι «αυτό που μένει αμετάβλητο είναι ότι παντού και πάντα ορισμένες συμπεριφορές διεγείρουν συλλογικές αντιδράσεις αποδοκιμασίας επειδή είναι προσβλητικές των θεμελιακών κοινωνικών αξιών, πράγμα που συνιστά την πραγματικότητα του εγκλήματος». (Δασκαλάκης,1985:11). Ποιές πράξεις θα χαρακτηρισθούν ως εγκληματικές σε κάθε χρονική περίοδο στην εκάστοτε κοινωνία, «εξαρτάται από τις κυρίαρχες ομάδες που επιβάλλουν τα συμφέροντα και τις αξίες τους και παγιώνουν την επικυριαρχία τους με κανόνες δικαίου με τους οποίους κατοχυρώνονται αυτά τα συμφέροντα και οι αξίες». (Δασκαλάκης, 1985:35). 9

10 Όπως υποστηρίζεται, κεντρικής σημασίας θέματα αποτελούν «η κοινωνική δομή, οι ηθικές αντιλήψεις, της έννοιας του εγκλήματος και των μεθόδων διερεύνησης του». (Κουτσελίνης,2002:12). Παρατηρούμε λοιπόν κοινά πεδία μελέτης, κοινωνιολογικού και εγκληματολογικού ενδιαφέροντος με την ιατροδικαστική καθώς και μία πρώτη σύνδεση με τις συναινετικές εγκληματολογικές ως προς την έννοια του εγκλήματος. Στοιχεία ιατροδικαστικής παρατηρούμε ακόμη και σε ιερές γραφές, με χαρακτηριστικό παράδειγμα των Ινδών Βέδδα. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η θρησκεία είχε άμεση σύνδεση με την έννοια του θανάτου, γεγονός το οποίο επηρέασε την ανάπτυξη της ιατροδικαστικής. Υπό αυτή την έννοια, οι Αιγύπτιοι εμφανίζονται να έχουν διερευνήσει συστηματικά «το θάνατο - φυσικό ή βίαιο και γνώριζαν άριστα την τεχνική της ταρίχευσης». (Κουτσελίνης:2002:12). Φυσικά, αναφορές ιατροδικαστικού ενδιαφέροντας με στοιχεία αναφορών σε εγκληματικές πράξεις βρίσκουμε και στους Έλληνες. Πιο συγκεκριμένα, «στον Όμηρο αναφέρεται η διάκριση και αξιολόγηση της βαρύτητας των τραυμάτων, όπως επίσης περιγράφεται η πορεία της σήψης. Η Θέτις έσταξε αμβροσία και νέκταρ στη μύτη του Πάτροκλου «ίνα οι χρως έμπαιδος είη». Αργότερα, οι νομοθέτες Σόλων και Λυκούργος αναφέρονται στην απαγόρευση της άμβλωσης και τιμωρούσαν τους αυτουργούς, όπως επίσης περί πολλού θεωρούσαν την ανατομική παρθενιά». (Κουτσελίνης, 2002:12). Επίσης, κεντρικής σημασίας αναφορές υπάρχουν στο Γαληνό και φυσικά στον όρκο του Ιπποκράτη ο οποίος και αποτελεί πρότυπο κανόνων ιατρικής δεοντολογίας και ευθύνης. Παρατηρούμε λοιπόν, την σύνδεση της ιατροδικαστικής με την εγκληματολογία μέσω των ιστορικών αναφορών, σε μία πρώτη καταγραφή εννοιών σχετικά με πράξεις που θεωρούνται «εγκληματικές» και προσβάλουν τις τότε αξίες της κοινωνίας ή τις κοινωνικές δομές και ηθικές αντιλήψεις όπως αναφέραμε και παραπάνω. Η πρώτη ιατροδικαστική πραγματογνωμοσύνη χρονολογείται στη Ρωμαϊκή περίοδο. Όπως αναφέρεται, «όταν δολοφονήθηκε ο Καίσαρ προσκλήθηκε ο Αντίσιος για να εξετάσει το πτώμα και μέτρησε, 23 τραύματα πάνω στο σώμα και αποφάνθηκε μάλιστα ότι ένα απ αυτά ήταν θανατηφόρο ή αργότερα ο Ιουστινιανός, με τους περίφημους νόμους οι οποίοι περιείχαν πολλές διατάξεις που σχετίζονταν στενά με την ιατρική». (Κουτσελίνης,2002:12). 10

11 Αυτή η εννοιολογική οριοθέτηση των νόμων σχετικά με τις πράξεις που θεωρούνται ως εγκληματικές για την ιατροδικαστική συνδέονται άμεσα με τις σχολές του δικαίου για την εγκληματολογία όπου και θα αναπτύξουμε παρακάτω. Από το Μεσαίωνα και μετά η ιατροδικαστική εξελίσσεται κανονικά και συστηματικά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι νόμοι Capitulaires, τα διατάγματα του Καρόλου Ε, με τα οποία επέβαλε στους δικαστές να συμβουλεύονται τους γιατρούς για τραύματα, εγκλήματα, παιδοκτονίες, φαρμακείες και η περίφημος πραγματεία του Roderic de Castro ( μ.χ.) που κατέλειπε δείγμα του τρόπου της ιατροδικαστικής πραγματογνωμοσύνης που επεβάλλετο την εποχή εκείνη. Τα παραπάνω διατάγματα, αποτελούν και μία εκ των σημαντικότερων αναφορών ως προς τη σύνδεση και το ρόλο της ιατροδικαστικής στο τότε Σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης ή στους τότε Φορείς Επίσημου Κοινωνικού Ελέγχου. Παράλληλα, αρχίζουν να εμφανίζονται και τα πρώτα συγγράμματα ιατροδικαστών της εποχής. Χαρακτηριστικά έργα είναι του Ambroise Pare, o Fortunato Fideli με τη διάνοιξη του πτώματος στις δηλητηριάσεις (1602 μ.χ), Zacchias ( μ.χ) με το έργο του Queationes medicales και ο Welsch (1660 μ.χ.), με την καθιέρωση της νεκροτομής σε περιπτώσεις βίαιων θανάτων. Στις συγγραφές αυτές σημαντικές είναι οι αναφορές κοινωνιολογικού και κατ επέκταση εγκληματολογικού ενδιαφέροντος. Όπως τονίζεται, αναγράφονται «ήθη και έθιμα των χρόνων αυτών που τις ανέδειξαν, της δομής της κοινωνίας και τις αντιλήψεις που κατά τρόπο παραδοσιακό διαμορφώνουν τους κώδικες ηθικής, τους νόμους, τις παρεκκλίσεις, την ποινή». (Κουτσελίνης,2002:12). Παρόμοια, ζητήματα που αφορούν στη δομή της κοινωνίας σε σχέση με την «εγκληματικότητα», στους ηθικούς κώδικες, στις παρεκκλίσεις και στις ποινές απασχολούν όπως θα δούμε και παρακάτω τόσο τις συναινετικές όσο και τις συγκρουσιακές εγκληματολογικές θεωρίες αναπτύσσοντας διαφορετικά θεωρητικά πλαίσια και οριοθετώντας εξηγώντας με διαφορετικά κριτήρια το «έγκλημα». Κατά τον 20 ο αιώνα η επιστήμη της ιατροδικαστικής διαμορφώνεται και αναπτύσσεται με στόχο την αντιμετώπιση και μελέτη του «εγκλήματος». Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αντιλήψεις της ιατροδικαστικής για την έννοια του εγκλήματος. Όπως επισημαίνεται, «το έγκλημα θεριεύει, διαφοροποιείται, αλλάζει μορφή, 11

12 συστηματοποιείται και οργανώνεται, κατά τη διαδρομή του αιώνα εμπλουτίζοντας την ιατροδικαστική σε γνώση και μεθοδολογία». (Κουτσελίνης,2002:13). Όσον αφορά στο ρόλο της ιατροδικαστικής σε σχέση με τους υπόλοιπους φορείς επίσημου κοινωνικού ελέγχου (φορείς συστήματος ποινικής δικαιοσύνης), σε ιστορική βάση ξεκινάει κατέχοντας καθοριστικό ρόλο στην Αστυνομία. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα «γιατρό της αστυνομίας» που θεωρούσε τον εαυτό του περισσότερο «ντετέκτιβ» παρά γιατρό», (Κουτσελίνης, 2002:11). Ουσιαστικά, υπό αυτή την έννοια και το ρόλο, η ιατροδικαστική ξεκινάει να έχει κεντρική θέση στους φορείς επίσημου κοινωνικού ελέγχου ή φορείς συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται η ιατροδικαστική δημιουργείται ως ειδικότητα με σκοπό, «την ανάγκη υποβοήθησης του έργου της δίωξης του κοινού εγκλήματος, με την αναζήτηση και αξιολόγηση ευρημάτων από το χώρο της Ιατρικής και γενικότερα της βιολογίας». (Κουτσελίνης,2002:11). Αυτά τα ευρήματα αποτελούν και τον κεντρικό κορμό των συναινετικών εγκληματολογικών θεωριών αφού στηρίζονται σε βιολογικά και ψυχολογικά κυρίως χαρακτηριστικά. Αποτελούν δε κύρια ερευνητικά πεδία μελέτης κατά την ιατροδικαστική διερεύνηση του εγκλήματος, ενώ σχετίζονται με τις αναλύσεις και τα δεδομένα της ιατροδικαστικής έρευνας. Όσον αφορά στο «έγκλημα», «μεταλλάσσεται, γεγονός που καθιστά εξαιρετικά επιτακτική την ανάγκη, για την καταστολή του, και τη διαφοροποίηση, στον ίδιο τουλάχιστον βαθμό, και των μεθόδων δίωξης του». (Κουτσελίνης,2002:11). Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται κατά την ιατροδικαστική διερεύνηση του εγκλήματος, στηρίζονται στην καταστολή και στη δίωξη του εγκλήματος, γεγονός το οποίο συνδέεται με τον κεντρικό κορμό της αντεγκληματικής πολιτικής των συναινετικών εγκληματολογικών θεωριών αλλά και το βασικό κορμό της κριτικής των συγκρουσιακών εγκληματολογικών θεωριών, όπως θα αναλύσουμε διεξοδικά παρακάτω. 12

13 1.2 Συναινετικές εγκληματολογικές θεωρίες: Η εξέλιξη της Ιατροδικαστική επιστήμης στην ανάδειξη της έννοιας του εγκλήματος. Η Δομολειτουργική σχολή κατά κύριο λόγο εκφράζει τις συναινετικές εγκληματολογικές θεωρίες, υποστηρίζοντας ότι η κοινωνία μοιάζει με έναν ζωντανό οργανισμό, μια ολοκληρωμένη ενότητα αλληλεξαρτώμενων μερών, τα οποία χρειάζεται να διατηρούνται σε λειτουργική ισορροπία. (Craib 2000: 108). Τα βασικά στοιχεία της κοινωνικής ζωής, είναι οι αξιολογικές και κανονιστικές θεμελιώσεις του θεσμικού πλαισίου και προκύπτουν από μια γενική συμφωνία των μελών της κοινωνίας, έτσι ώστε, όντας η κοινωνία μια υπερατομική και ανεξάρτητη οντότητα, να μπορέσει να θεμελιωθεί. (Τσάτσης 1997 :221). Βασικό στοιχείο για την κοινωνική ζωή αποτελεί η ανταπόδοση και η συνεργασία, προάγοντας την αλληλεγγύη και συναρτάται με την ανάληψη δεσμεύσεων. Όσον αφορά στα κοινωνικά συστήματα, στηρίζονται στην αναγνώριση της νόμιμης κυριαρχίας, τείνουν στη συνοχή, την ολοκλήρωση και την αναπαραγωγή. (Craib 2000: 108). Για να επιτευχθεί αυτή η ολοκλήρωση και η αναπαραγωγή χρειάζεται δομική ισορροπία, κοινωνική ενσωμάτωση, θεσμικός προστατευτισμός, κοινωνική ευταξία και πολιτική σταθερότητα. Παρόλο που υπάρχουν κεντρικές συναινετικές αξίες σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία, δεν παραγνωρίζεται το γεγονός της ύπαρξης συγκρουόμενων αξιών ανάμεσα σε άτομα και ομάδες. Το κράτος εδώ, κατέχει καθοριστικό ρόλο, διότι μετριάζει τις συγκρούσεις και παραθέτει τις κοινές αξίες και τα κοινά συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου. (Vold et all 2002:227). Οι θεωρητικοί των εγκληματολογικών συναινετικών θεωριών, υποστηρίζουν ότι οι αξίες του κοινωνικού συνόλου καθορίζουν και τα συμφέροντα του. Υπό αυτή την έννοια η ιατροδικαστική σε ιστορική βάση καλείται να προστατεύσει αυτού του είδους τα συμφέροντα, τα οποία σύμφωνα με τους θεωρητικούς των συναινετικών εγκληματολογικών θεωριών, υποστηρίζουν τις αξίες του κοινωνικού συνόλου. Οι πρώτες εφαρμογές της αδιαμόρφωτης ιατροδικαστικής εμφανίζονται στην αρχαία Κίνα το π.χ, όπου και ανευρίσκονται «οι πρώτες αναφορές σε τραυματικές 13

14 κακώσεις και δηλητηριάσεις με όπιο ή στον όρκο του Ιπποκράτη όπου γίνονται σαφείς αφορισμοί και τοποθετήσεις σε θέματα ιατρικής δεοντολογίας, όπως οι αμβλώσεις και η ευθανασία οι οποίες παραμένουν σε πλήρη ισχύ μέχρι σήμερα». (Μιχαλοδημητράκης, 2001: 1). Παρατηρούμε, λοιπόν, μία πρώτη οριοθέτηση των κεντρικών αξιών της κοινωνίας σύμφωνα με τις πρώτες εφαρμογές της ιατροδικαστικής η οποία συνδέεται και με την οπτική των θεωρητικών των συναινετικών εγκληματολογικών θεωριών περί πράξεων οι οποίες πρόσβαλαν τις αξίες του κοινωνικού συνόλου. Βέβαια παρατηρούμε και αποκλίσεις ως προς την οριοθέτηση των αξιών της κοινωνίας, αφού στις πρώτες εφαρμογές της ιατροδικαστικής αναγράφονται «αναφορές στην κάνναβη με την χρήση της στην ιατρική». (Μιχαλοδημητράκης, 2001: 1), ενώ σήμερα θεωρείται ουσία εξάρτησης του ατόμου και υπάρχουν κυρώσεις. Άρα, παρατηρούμε και πάλι ότι οι πράξεις οι οποίες θα χαρακτηρισθούν ως εγκληματικές και θα ασκηθεί ο επίσημος κοινωνικός έλεγχος, εξαρτώνται από τις αξίες και τα συμφέροντα των ομάδων που κατέχουν την εξουσία και την ισχύ. Υπό αυτή την έννοια το ποιές πράξεις θα ποινικοποιηθούν και ποιές όχι εξαρτάται επίσης από αυτές τις κυρίαρχες αξίες. Ο Durkheim βλέπει την ανισότητα ως φυσική και αναπόφευκτη ανθρώπινη κατάσταση η οποία δεν έχει σχέση με τις κοινωνικές ασθένειες όπως είναι το έγκλημα, εκτός και αν υπάρχει παραβίαση των κοινωνικών κανόνων. Αυτή τη παραβίαση την ονομάζει ανομία και υποστηρίζει ότι είχε επέλθει στην κοινωνία ως αποτέλεσμα των ραγδαίων κοινωνικών αλλαγών οι οποίες συνόδευαν τη διαδικασία του εκνεωτερισμού. Παρ όλα αυτά και οι κοινωνικοί κανόνες οροθετούνται σύμφωνα με τις εκάστοτε αξίες τις κοινωνίας, όπου η ιατροδικαστική κατέχει σημαντικό ρόλο στον ορισμό τους, αφού για παράδειγμα «στην αρχαία Ρώμη οι αυτόχειρες στρατιώτες θεωρούνταν λιποτάκτες και επιβαλλόταν η κοινωνική ποινή της στέρησης της θρησκευτικής ταφής». (Μιχαλοδημητράκης, 2001:1). Η πιστοποίηση αυτής της πράξης προερχόταν από ιατροδικαστές, παρατηρώντας έτσι τον τρόπο πιστοποίησης της ιατροδικαστικής σε πράξεις που ορίζονταν αντίθετες στις κεντρικές αξίες της εποχής μέσα στο χρόνο αλλά και την επιβολή κοινωνικής ποινής στην εναντίωση ατόμων σε έναν κοινωνικό κανόνα. 14

15 Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί ότι «οι πρώτες γραπτές αναφορές για την άσκηση της ιατροδικαστικής αρχίζουν από το 1507 μ.χ και καθιερώνονται νομοθετικά με την Constitutio Criminalis Carolina του Καρόλου του Έ το 1530 μ.χ. Εδώ εμφανίζονται και οι πρώτες πιστοποιήσεις ιατροδικαστών στον ορισμό των «εγκληματικών πράξεων» όπου τα άτομα είναι «κοινωνικά ασθενείς» και παραβαίνουν τους «κοινωνικούς κανόνες». Σύμφωνα με τις τότε κεντρικές αξίες της κοινωνίες αυτές οι πράξεις ήταν «οι παιδοκτονίες, οι αμβλώσεις, οι ανθρωποκτονίες και οι θανατηφόρες δηλητηριάσεις όφειλαν σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας του να αποδεικνύονται με ιατρική εξέταση». (Μιχαλοδημητράκης, 2001:1). Ο Durkheim εστιάζει στην κοινωνία, την οργάνωση και την ανάπτυξη της. Επηρεασμένος από τη Γαλλική Επανάσταση και την εκβιομηχάνιση της Γαλλικής κοινωνίας κατά τον 19 ο αιώνα, δημιουργεί το έργο του «Ο Διαχωρισμός της Εργασίας στην Κοινωνία», μελετώντας την κοινωνική αλλαγή στην εκβιομηχανισμένη κοινωνία, περιγράφοντας αυτές τις διαδικασίες από την πιο πρωτόγονη «μηχανική» μορφή κοινωνίας, στην πιο προχωρημένη «οργανική» μορφή. Επηρεασμένη όμως, από τη Γαλλική Επανάσταση και την εκβιομηχάνιση της Γαλλικής κοινωνίας είναι και η ιατροδικαστική στην Ελλάδα όπου αρχίζει να αναπτύσσεται. Πιο συγκεκριμένα, η άσκηση της ιατροδικαστικής στην Ελλάδα ξεκινάει επίσημα αμέσως μετά τη δημιουργία του Ελεύθερου κράτους. Έτσι, «η ποινική δικονομία και η νομική πρακτική προβλέπουν από την αρχή ειδικές διατάξεις για την ιατροδικαστική πραγματογνωμοσύνη», (Μιχαλοδημητράκης, 2001:3). Η σύνδεση γίνεται λόγω του επηρεασμού της Ελληνικής ποινικής δικονομίας από το δίκαιο του ηπειρωτικού ευρωπαϊκού χώρου. Το δίκαιο αυτό ήταν κύριο προϊόν της Γαλλικής επανάστασης, η οποία έθεσε νέους γραπτούς κανόνες δικαίου οι οποίοι ονομάζονταν Ναπολεόντειοι Κώδικες. Όσον αφορά στις μορφές της κοινωνίας, στη μηχανική μορφή κάθε κοινωνική ομάδα της κοινωνίας είναι σχετικά απομονωμένη από όλες τις άλλες κοινωνικές ομάδες και είναι αυτάρκης. Όσον αφορά στα άτομα, αυτά ζουν κάτω από τις ίδιες συνθήκες κάνουν τις ίδιες δουλειές και έχουν τις ίδιες αξίες. Μόνο ένας μικρός αριθμός μελών της κοινωνίας κατέχει ειδικευμένες γνώσεις και έτσι υπάρχει κατά κύριο λόγο ομοιομορφία των μελών της. 15

16 Αντιθέτως, στην οργανική κοινωνία, τα διάφορα τμήματα της κοινωνίας εξαρτώνται το ένα από το άλλο με ένα υψηλά οργανωμένο διαχωρισμό εργασίας. Η κοινωνική αλληλεγγύη δε βασίζεται πλέον στην ομοιομορφία των ατόμων. Κεντρικό ρόλο εδώ κατέχει ο νόμος, αφού μέσω αυτού θα επέλθει η διατήρηση της κοινωνικής αλληλεγγύης σε κάθε ένα από τους δύο τύπους των κοινωνιών, αλλά με πολύ διαφορετικούς τρόπους. ( Τάτσης 1997:136). Πιο συγκεκριμένα, ο νόμος για τη μηχανική κοινωνία λειτουργεί για να ενδυναμώνει την ομοιομορφία των μελών της κοινωνικής ομάδας. Αντιθέτως, στην οργανική κοινωνία ο νόμος ελέγχει τις αλληλεπιδράσεις των διάφορων μερών της κοινωνίας και προσφέρει αποκατάσταση σε περιπτώσεις λανθασμένων διεκπεραιώσεων. Ο Durkheim υποστηρίζει ότι στη μηχανική κοινωνία το έγκλημα είναι «φυσικό» γιατί κοινωνία χωρίς έγκλημα θα ήταν παθολογικά υπερελεγχόμενη. Στην οργανική κοινωνία, λόγω της ανομίας προκαλούνται κοινωνικές ασθένειες όπως είναι το έγκλημα. Έτσι, η ιατροδικαστική αρχίζει να αναπτύσσεται αποσκοπώντας στην πιστοποίηση του «εγκλήματος» και στην αντιμετώπιση του ως κοινωνική ασθένεια. Όπως υποστηρίζεται, η ιατροδικαστική ξεκίνησε επηρεασμένη «από την επανάσταση στο χώρο του ποινικού δικονομικού δικαίου, όπου απέβλεπε στην προστασία των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών που ήταν έρμαιοι τότε στις αυθαιρεσίες των δικαστικών και κρατικών οργάνων». (Μιχαλοδημητράκης, 2001:3). Παρατηρούμε λοιπόν ότι στην οργανική κοινωνία, λόγω της ανομίας προκαλούνται κοινωνικές ασθένειες όπως είναι το έγκλημα και από τους φορείς του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Επομένως οι θεωρητικοί των συναινετικών εγκληματολογικών θεωριών θα πρέπει να θέτουν την οριοθέτηση των αξιών της εκάστοτε κοινωνίας και των συμφερόντων που ανακύπτουν και μέσω των φορέων που ορίζουν τις «κοινωνικές ασθένειες» δηλαδή τα «εγκλήματα». Με την επίτευξη της κοινωνικής συνοχής εφαρμόζονται τρόποι μέσω των οποίων, η κοινωνική αντίδραση εκφράζεται επίσημα μέσω της ποινής, η οποία συνιστά έναν τρόπο άμυνας της κοινωνικής συλλογικότητας απέναντι σε κάθε τάση διαφοροποίησης και ανομοιογένειας ως προς τη συλλογική συνείδηση των μελών της. (Vold et al. 2002: ). Οι μορφές μέσω των οποίων εκφράζεται η άμυνα, είναι οι νομοθετικές κυρώσεις, οι οποίες εφαρμόζεται μέσω του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, και του ελέγχου των συμπεριφορών βασισμένο στην καθεστηκυία ηθική, η οποία εφαρμόζονται 16

17 από τα ίδια μέλη της κοινωνίας. Αυτές οι δύο μορφές, είναι απόρροια των κοινών συναινετικών αξιών. Ο ρόλος του εγκλήματος, εμφανίζεται ως αντιτιθέμενος αλλά και προσδιοριστικός πόλος για την αναπαραγωγή και διατήρηση αυτών των κοινών αξιών.(κίτσιου, 2007). Εδώ, η ιατροδικαστική κατέχει κεντρικό ρόλο ως προς την έκφραση της κοινωνικής αντίδρασης η οποία εκφράζεται μέσω της ποινής. Επηρεάζει δε τους φορείς επίσημου κοινωνικού ελέγχου στο βαθμό των νομοθετικών κυρώσεων που θα αποδώσουν αλλά και στον έλεγχο των συμπεριφορών. Όπως αναφέρεται η ιατροδικαστική «στοχεύει νομικά στον έλεγχο των αιτιών και των συνθηκών ενός θανάτου, όπου το γεγονός αυτό συνεπάγεται σοβαρές έννομες συνέπειες και αποτελεί καθήκον, που μόνον η πολιτεία μπορεί να αναλάβει». (Μιχαλοδημητράκης: 2001:5). Από τα παραπάνω κατανοούμε τη σύνδεση της ιατροδικαστικής με την εγκληματολογία και τις συναινετικές εγκληματολογικές θεωρίες, αφού στηρίζονται στις αιτιοκρατικές προσεγγίσεις οριοθέτησης και εξήγησης του «εγκλήματος» και των «εγκληματικών συμπεριφορών». Θεωρώντας ο Durkheim «ότι το έγκλημα αποτελεί προσβολή των θεμελιακών αξιών μιας κοινωνίας σε ορισμένη εποχή και προκαλεί τη διέγερση συλλογικών συγκινησιακών αντιδράσεων ή αποτελεί προσβολή των ισχυρών συναισθημάτων της συλλογικής συνείδησης και διεγείρει μια μαζική αντίδραση αποδοκιμασίας που εκφράζει η ποινή», προσδιορίζει το έγκλημα ως μια κοινωνική πραγματικότητα (Δασκαλάκης 1985: 11). Έτσι, η ιατροδικαστική αποτελεί «την ειδικότητα της ιατρικής που εφαρμόζει τις αρχές και τις γνώσεις της ιατρικής για την επίλυση προβλημάτων του Νόμου». (Μιχαλοδημητράκης, 2001:5). Υπό αυτή την έννοια η ποινή συνδέεται άμεσα με τη νομοθεσία και τους φορείς του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης και άρα η ιατροδικαστική κατέχει κεντρικό ρόλο στην επιβολή της. Αυτό διαφαίνεται μέσω του ρόλους της, αφού «στηρίζεται στο νομικό πλαίσιο ελέγχοντας τις αιτίες και τις συνθήκες ενός θανάτου». (Μιχαλοδημητράκης,2001:5). Αυτές οι αιτίες και οι συνθήκες, όπως αναλύσαμε και παραπάνω, θα καταδείξουν και θα ορίσουν μια πράξη ως έγκλημα, το άτομο ως εγκληματία, ενώ θα ορίσουν και την ποινή. Εκτός αυτού, διαφαίνεται ο ρόλος της ιατροδικαστικής στις αιτιοκρατικές 17

18 προσεγγίσεις των συναινετικών εγκληματολογικών θεωριών. Αποτελεί τον κεντρικό κορμό της οριοθέτησης τους με σκοπό τις εννοιολογικές αναλύσεις των πράξεων που θεωρούνται ή θα θεωρηθούν «εγκλήματα», ενώ στο άτομο θα επιβληθεί μία αντίστοιχη ποινή ανάλογα με την βαρύτητα της πράξεως του (κακούργημα, πλημμέλημα κ.α). Επίσης, άμεση είναι η σύνδεση με το άτομο αφού αυτές οι αιτίες και οι συνθήκες θα του αποδώσουν αιτιοκρατικά την ταυτότητα του «εγκληματία». Σε παρόμοιο θεωρητικό πλαίσιο, ο Garofalo υποστηρίζει ότι «έγκλημα» διαπράττει εκείνος που παραβαίνει τα στοιχειώδη αισθήματα φιλαλληλίας μιας συγκεκριμένης κοινωνίας μιας ορισμένης εποχής, τα απαραίτητα για την κοινωνική συμβίωση». (Μαραγκοπούλου 1984:30). Σύμφωνα με το Garofalo, το πραγματικό έγκλημα προσδιορίζεται μέσω των αισθημάτων, τα οποία κατέχουν έναν διαχρονικό και σταθερό υποκειμενικό κριτήριο, θεωρώντας ως πραγματικό έγκλημα αποκλειστικά τις πράξεις που έρχονται σε αντίθεση με την προσβολή αυτών των στοιχειωδών αισθημάτων. Έτσι, για την ιατροδικαστική έγκλημα είναι «κάθε πράξη που επισύρει ποινή, σε μία πρώτη απλή, νομική διατύπωση. Έγκλημα είναι πράξη βλαβερή που θίγει το ηθικό συναίσθημα μιας κοινωνίας, που «τιτρώσκει» το ηθικό συναίσθημα της φιλαλληλίας που με τη σειρά του στοιχειοθετείται από επί μέρους συναισθήματα αγαθότητας και δικαιότητας, όπως διδάσκουν οι εγκληματολόγοι, έννοιες ανθεκτικές και σε πιο πέρα ανάλυση, μέσα στο πλαίσιο του φιλοσοφικού λογισμού και κυρίως της φιλοσοφίας του δικαίου», (Κουτσελίνης, 2002:11). Φυσικά, τα παραπάνω στοιχεία οριοθετούν την έννοια του εγκλήματος σύμφωνα με τις βασικές αρχές των συναινετικών εγκληματολογικών θεωριών και εγκληματολόγων που υποστηρίζουν αυτή τη θεωρητική προσέγγιση. Με τον ίδιο τρόπο ο Pinatel, υποστηρίζει ότι μια πράξη θεωρείται εγκληματική όταν προκαλεί την διέγερση των μελών της κοινωνίας, σε τέτοιο βαθμό που τους προκαλείται η επιθυμία να τιμωρηθεί ο δράστης, αφού έχει προσβάλει τις ηθικές αξίες τους. Ο ορισμός κάποιον πράξεων ως εγκληματικές μέσω της διέγερσης των μελών της κοινωνίας από όσο φαίνεται έχει απασχολήσει και την ιατροδικαστική αφού οι «βίαιοι θάνατοι» αποτελούν κατεξοχήν αντικείμενο μελέτης της και τα μέλη της κοινωνίας συνήθως επιζητούν την τιμωρία του δράστη. Φυσικά η τιμωρία του δράστη θα επέλθει 18

19 μέσω της ιατροδικαστικής διερεύνησης του εγκλήματος και της ταυτοποίησης των αιτιών και των στοιχείων που θα προκύψουν από τις συνθήκες σε σύνδεση με το δράστη. Κεντρικό ρόλο εδώ, κατέχει η έννοια της αναπαράστασης η οποία έχει καλλιεργήσει το κοινωνικό σύνολο για τις αξίες αυτές και όχι η πράξη που ενέχει εγκληματική μορφή αυτή καθ αυτή. Υπό την έννοια αυτή η ιατροδικαστική ορίζοντας μία πράξη ως «εγκληματική» μέσω της ιατροδικαστικής διερεύνησης, ουσιαστικά αναπαράγει τις αναπαραστάσεις του κοινωνικού συνόλου για αξίες οι οποίες προσβάλλονται. Με παρόμοιο τρόπο προσέγγισης αντιλαμβάνονται την εγκληματική πράξη, οι σχολές του θετικού δικαίου υποστηρίζοντας ότι δίκαιο είναι μόνο αυτό που ορίζει ο νομοθέτης, όπου η κύρωση του πρέπει να υποστηρίζεται από την πλειοψηφία της κοινωνίας, η σχολή του φυσικού δικαίου, η οποία υποστηρίζει ότι νόμοι υπήρχαν αιώνιοι και άγραφοι χωρίς να εμπλέκεται στην καθιέρωση τους ο νομοθέτης και που φυσικά τους αποδέχεται το κοινωνικό σύνολο και η σχολή του κοινωνικού θετικισμού η οποία υποστηρίζει ότι το επικυρωμένο από το νομοθέτη δίκαιο, παράγεται και μεταβάλλεται μαζί με την κοινωνία, με κεντρικό στοιχείο το κοινό αίσθημα για το τι είναι έγκλημα. Οι τρεις αυτές σχολές, έχουν ως κοινό και κεντρικό στοιχείο, το αίσθημα της κοινωνίας για το ποια πράξη είναι προσβλητική ως προς τις κυρίαρχες αξίες της. (Κίτσιου, 2007). Έτσι, σύμφωνα με την σχολή του θετικού δικαίου ο νομοθέτης «μέσω της ποινικής Δικονομίας και των νομικών πρακτικών προβλέπει ειδικές διατάξεις για την ιατροδικαστική πραγματογνωμοσύνη» και κατ επέκταση για τον ορισμό μιας πράξης ως «εγκληματικής». (Μιχαλοδημητράκης, 2001:3). Σύμφωνα με την σχολή του κοινωνικού θετικισμού ως προς το επικυρωμένο νομοθετικό δίκαιο, το οποίο παράγεται και μεταβάλλεται μαζί με την κοινωνία, με κεντρικό στοιχείο το κοινό αίσθημα για το τι είναι έγκλημα, η ιατροδικαστική μετέχει στην παραπάνω στην διαδικασία, αφού όπως αναλύσαμε και παραπάνω μέσω της αλληλεπίδρασης και διάδρασης με τους υπόλοιπους φορείς του Συστήματος Ποινικής Δικαιοσύνης ή Φορείς Επίσημου Κοινωνικού Ελέγχου θα ορίσει ποια πράξη είναι εγκληματική ανάλογα με τις μεταβολές της κοινωνίας. Έτσι, ενώ η ιατροδικαστική όπως αναλύσαμε και παραπάνω ξεκίνησε με την μελέτη βίαιων κυρίως θανάτων, αφού αυτό οριζόταν από τις κυρίαρχες αξίες ως έγκλημα, σήμερα «οι θάνατοι που γίνονται αντικείμενο ιατροδικαστικής εξέτασης είναι 19

20 οι βίαιοι θάνατοι (ανθρωποκτονίες, ατυχήματα, αυτοκτονίες), οι ύποπτοι θάνατοι, οι αιφνίδιοι θάνατοι και οι θάνατοι ατόμων που δεν βρίσκονταν σε ιατρική παρακολούθηση». (Μιχαλοδημητράκης,2001:5). Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι οι μεταβολές τις κοινωνίες που θα ορίσουν ποια πράξη θεωρείται «έγκλημα» θα επηρεάσει άμεσα τα αντικείμενα ιατροδικαστικού ενδιαφέροντος αφού θεωρείται ο κατεξοχήν φορέας ορισμού και πιστοποίησης των πράξεων. Σε αυτή τη διαδικασία όμως, διαχρονικά και ιστορικά παρατηρούνται και λάθη. Όπως αναφέρεται «έχουν υπάρξει εξαιρέσεις και λάθη που λόγω της σπουδαιότητας και ευαισθησίας του κλάδου μπορούν να οδηγήσουν σε εκρηκτικές καταστάσεις δεν έλειψαν ίσως για να υπογραμμίζουν πάντα τις απαιτητικές ανάγκες επιστημονικών προσόντων και θεσμικής ανεξαρτησίας για την άσκηση της Ιατροδικαστικής». (Μιχαλοδημητράκης, 2001:2). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί «η περιβόητη εποχή της υπόθεσης του Γάλλου Λοχαγού Alfred Dreyfus τον Σεπτέμβριο του 1894 που από λάθος του επικεφαλής της ιατροδικαστικής ομάδας Alfonso Bertillon έγινε αιτία ο Dreyfus να ενοχοποιηθεί για το ιστορικό «bordereau», να καταδικαστεί, να διασυρθεί και η Γαλλία να φτάσει στο χείλος της Επαναστατικής εξέγερσης, μέσω του λάθους που ανέδειξε ο Καθηγητής Henri Poincare. Άρα, δημιουργούνται προβληματικές ως προς την ιατροδικαστική διερεύνηση του «εγκλήματος» γεγονός το οποίο θα αναλύσουμε και παρακάτω στο πλαίσιο των σύγχρονων εφαρμογών και των διλλημάτων που ανακύπτουν. Βέβαια η έννοια της θεσμικής ανεξαρτησίας δημιουργεί προβληματικές εφόσον τα αποτελέσματα και πορίσματα που ανακύπτουν από την ιατροδικαστική διερεύνηση δεν ενοχοποιούν «το δράστη» ούτε καθορίζουν την πράξη ως «εγκληματική» σε κάθε περίπτωση. Για τις παραπάνω θεωρίες, το έγκλημα οριοθετείται οντολογικά. Η έννοια του εγκλήματος, έχει διαχρονικό χαρακτήρα ως αυθύπαρκτη πραγματικότητα, σε απόλυτο συσχετισμό με τις εκάστοτε κυρίαρχες κοινωνικές αντιλήψεις και αξίες, κάτι που υποστηρίζεται από όλες τις παραπάνω θεωρίες. Ο χαρακτήρας αυτών των θεωριών έχει αιτιολογικό χαρακτήρα, αποδίδοντας το έγκλημα σε πολλούς παράγοντες οι οποίοι σχετίζονται με την ανθρώπινη συμπεριφορά. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να είναι οι βιολογικοί, οι ατομικοί, οι ψυχολογικοί και οι κοινωνικοί, όντας το μέσο για την προσβολή κοινών αξιών σε μία κοινωνία. Αυτοί οι παράγοντες αποτελούν και κύρια 20

21 ερευνητικά πεδία διερεύνηση, μελέτης και ταυτοποίησης των στοιχείων στην ιατροδικαστική διερεύνηση του εγκλήματος. 1.3 Αιτιοκρατικές Προσεγγίσεις Η χρήση των Βιολογικών, Ψυχολογικών και Κοινωνικών παραγόντων στην Ιατροδικαστική διερεύνηση του «εγκλήματος». Οι βάσεις της εγκληματολογίας τέθηκαν κατά το 18 ο αιώνα και τον Beccaria παρ όλα αυτά η εγκληματολογία θεωρείται γέννημα του θετικισμού κατά το 19 ο αιώνα, ο οποίος κυριαρχούσε ως επιστημονική σκέψη. Η παρουσία νόμων έχει ως αφετηρία το Θωμά τον Ακινάτη ( ), ο οποίος υποστήριζε την ύπαρξη ενός θεόσταλτου νόμου ο οποίος θεωρούνταν ως «φυσικός νόμος», θέτοντας μία βάση για το τι είναι καλό και τι κακό. Έτσι, το έγκλημα θεωρούνταν αμαρτία και η πολιτεία ήταν αυτή η οποία απέδιδε τις τιμωρίες στους παραβάτες. Σε αυτή τη χρονική περίοδο έχουμε και την εμφάνιση της ιατροδικαστικής. Κατά τον 18 ο και 19 ο αιώνα προσδιορίζεται ο ρόλος της ιατροδικαστικής στην μελέτη των βίαιων, των υπόπτων και των αφύσικων θανάτων. Αυτοί οι τύποι θανάτων αποτελούν «εγκλήματα», θεωρούνται αμαρτίες, και η ιατροδικαστική θα βοηθήσει σύμφωνα με τον θετικισμό την πολιτεία να αποδώσει τιμωρίες στους παραβάτες. Εν συνεχεία ακολουθεί η μετάβαση στο διαφωτισμό και στο κοινωνικό κεφάλαιο, όπου εδώ έχουμε την εμφάνιση της έννοιας της ελεύθερης βούλησης του ατόμου, γεγονός το οποίο καθιστά το άτομο υπεύθυνο για τις πράξεις του. O Beccaria θέτει τα όρια για περιορισμό της απόλυτης εξουσίας, υποστηρίζοντας πως οι ποινές πρέπει να είναι ανάλογες της σοβαρότητας του εγκλήματος που έχει διαπράξει ο παραβάτης, η ποινή να προσδιορίζεται από τη δικαιοσύνη και οι νόμοι να έχουν μορφή και να στοχεύουν στην πρόληψη και όχι απλά στην απονομή της τιμωρίας. Η κριτική προς τη θεωρία του Beccaria είναι ότι όλοι ήθελε να κρίνονται βάσει αυτού που έχουν διαπράξει χωρίς να αναζητεί τους σκοπούς και τις προθέσεις του παραβάτη σε σχέση με την πράξη (Vold, 2003). 21

22 Παράλληλα, η ιατροδικαστική αποτελεί τον εκφραστή του νόμου και καθορισμού μιας πράξης ως «εγκληματικής». Μέσω της ιατροδικαστικής διερεύνησης και των πορισμάτων θα καθοριστεί η σοβαρότητα της πράξης άρα και οι ποινές που αναλογούν στον παραβάτη. Η ποινή θα έχει προσδιοριστεί από τη δικαιοσύνη, ενώ οι νόμοι θα πρέπει να στοχεύουν στην πρόληψη και όχι απλά στην απονομή της τιμωρίας. Αντίστοιχα, και σε αυτή την περίπτωση και σε σύνδεση με την θεωρία Beccaria τα άτομα κρίνονται βάση αυτού που έχουν διαπράξει. Μέσα από τον κλασικισμό έχουμε την εμφάνιση ενός άλλου θεωρητικού ρεύματος του αστικού, το οποίο υποστηρίζει ότι η προστασία της ανθρώπινης αξίας έχει τον πρωταρχικό ρόλο. Κατ επέκταση το ύψιστο έγκλημα για το αστικό ρεύμα είναι η αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής και η ύψιστη τιμωρία ο περιορισμός της ελευθερίας, δηλαδή, η φυλάκιση. Το αστικό ρεύμα θεωρητικά υποστηρίζει ότι το κακό είναι συνυφασμένο με το διαφορετικό, γεγονός το οποίο δημιουργεί προβληματικές αφού νομιμοποιεί, συντηρεί και αναπαράγει τις κυρίαρχες αξίες. Εκτός αυτού αναζητεί τα αίτια της εγκληματικότητας στο άτομο θεωρώντας αυτό υπεύθυνο (ατομοκεντρική προσέγγιση). Σε σύνδεση με το αστικό θεωρητικό ρεύμα η προστασία της ανθρώπινης αξίας έχει πρωταρχικό ρόλο και για την ιατροδικαστική. Άρα το ύψιστο έγκλημα για την ιατροδικαστική θεωρείται η αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής και η ύψιστη τιμωρία ο περιορισμός της ελευθερίας δηλαδή η φυλάκιση. Το αστικό ρεύμα και κατ επέκταση η ιατροδικαστική υποστηρίζουν ότι το κακό είναι συνυφασμένο με το διαφορετικό, γεγονός το οποίο και πάλι δημιουργεί προβληματικές, αφού νομιμοποιεί, συντηρεί και αναπαράγει τις κυρίαρχες αξίες μέσω της αλληλεπίδρασης που ασκεί ο κλασικισμός στην ιατροδικαστικής. Παράλληλα και σε αυτή τη σύνδεση αναζητούνται τα αίτια της εγκληματικότητας στο άτομο θεωρώντας αυτό υπεύθυνο (ατομοκεντρική προσέγγιση). Με αυτό τον τρόπο και θέτοντας τις προβληματικές της θεωρίας του κλασικισμού ακολουθεί η θετικιστική προσέγγιση. Ως εκπρόσωποι θεωρούνται οι Adolphe Quetelet and Cesare Lomproso. Εδώ απορρίπτεται η ελεύθερη βούληση του ατόμου και εισάγεται ένας βιολογικός ντετερμινισμός. Η εξήγηση του εγκλήματος στο θετικισμό βασίζεται στην αρχή της αιτιότητας. Ο θετικισμός υποστηρίζει στο θεωρητικό του υπόβαθρο ότι το 22

23 έγκλημα είναι κακό, ατομικό, βιολογικό και παθολογικό. Με αυτά τα χαρακτηριστικά διακρίνεται η αναπαράσταση του εγκλήματος. Βασικός στόχος αυτού του θετικιστικού ρεύματος της εγκληματολογίας είναι η αναζήτηση των αιτιών που οδηγούν στο έγκλημα και για αυτό ονομάστηκε εγκληματολογία του περάσματος στην πράξη. Σε μία πιο στοχοθετημένη βάση τα αίτια θα πρέπει να αφορούν στους λόγους που οδηγούν στην παρεκκλίνουσα συμπεριφορά. Ο βιολογικός ντετερμινισμός επηρεάζει την ιατροδικαστική στο πλαίσιο της μελέτης και εξήγησης του εγκλήματος. Έτσι, εφόσον το έγκλημα είναι κακό και οριοθετείται σύμφωνα με τα ατομικά, βιολογικά και παθολογικά του ατόμου, το θετικιστικό ρεύμα αντικατοπτρίζει πλήρως την ιατροδικαστική, αφού αναλύουν στην ίδια βάση τις αιτίες που οδηγούν σε αυτό Βιολογικοί παράγοντες και Ιατροδικαστική διερεύνηση του εγκλήματος. Η θεωρητική προσέγγιση η οποία προκύπτει από το συναινετικό μοντέλο, το θετικισμό και ανήκει στις αιτιοκρατικές προσεγγίσεις είναι οι βιολογικοί παράγοντες και η σχέση τους με την εγκληματική συμπεριφορά. Χαρακτηριστικό, της συγκεκριμένης προσέγγισης αποτελεί το αυξανόμενο ρίσκο μετοχής σε εγκληματική ενέργεια. Έτσι, τα άτομα που παρουσιάζουν συγκεκριμένα βιολογικά χαρακτηριστικά έχουν αυξημένες πιθανότητες να εγκληματήσουν. Οι θεωρίες εστιάζονται σε δύο επίπεδα ανάλυσης, από την μία οπτική οι εγκληματικές συμπεριφορές που συνδέονται αποκλειστικά με τα βιολογικά χαρακτηριστικά των ατόμων χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα κληρονομικά χαρακτηριστικά και από την άλλη οπτική διακρίνονται συμπεριφορές που συνδέονται με τα βιολογικά χαρακτηριστικά των ατόμων, άμεσα συσχετισμένα όμως, με το κοινωνικό τους περιβάλλον. (Γεωργούλας 2003:58). Όσον αφορά στο κοινωνικό περιβάλλον, αυτό, μπορεί να λειτουργήσει ως φορέας παραγωγής ή μεταβολής των βιολογικών χαρακτηριστικών των ατόμων. Υπό αυτή την έννοια σημαντικός είναι ο ρόλος της κοινωνικό-βιολογίας και οι επιδράσεις που δέχεται η εγκληματολογία. Βασικά πεδία μελέτης είναι «οι κοινωνικόπολιτισμικές και βίο-ψυχολογικές απαρχές της επίθεσης, οι λειτουργίες και ο ρόλος του δικαίου και των άλλων μηχανισμών κοινωνικού ελέγχου όσον αφορά στην προστασία των αξιών που κρίνονται ως βασικές σε κάθε κοινωνία αποτελούν, συνολικά, την ίδια 23

24 την υπόσταση της εγκληματολογικής επιστήμης». (Szabo,2004:25-26). Έτσι, σε αυτό το πλαίσιο μέσω των κυρίαρχων αξιών θα προκύψουν οι πράξεις που θα αντιτίθενται σε αυτές και θα θεωρούνται «εγκλήματα», θα δομηθεί ο ρόλος του δικαίου και η δράση των φορέων του Συστήματος Ποινικής Δικαιοσύνης ή των φορέων Επίσημου Κοινωνικού Ελέγχου. Παράλληλα δομούνται χαρακτηριστικά που βασίζονται στην βιολογική υπόσταση του ατόμου σε σύνδεση με την εγκληματικότητα. Από εδώ προκύπτουν και διάφοροι βιολογικοί ντετερμινισμοί ως προς την εξήγηση του «εγκλήματος». Σε αυτό το πλαίσιο κυριαρχούν δύο ρεύματα τα οποία αλληλεπιδρούν και συνθέτουν τον χαρακτήρα του ανθρώπου ο οποίος βασίζεται σε βιολογικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, τα οποία επηρεάζονται από τον ψυχισμό και το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται. Έτσι, το άτομο φέρει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία βασίζονται στο «ανθρώπινο γονιδίωμα», ενώ επηρεάζεται από το πολιτισμικό του περιβάλλον για να δομήσει το χαρακτήρα του. Από την αρχαιότητα έχουμε την εμφάνιση αυτού που ονομάζουμε φυσιογνωμικό ρεύμα. Ο Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης ήταν ο πρώτος που μελέτησε την ανατομία του εγκεφάλου και συσχετίζεται με την θεωρητική προσέγγιση του Lombroso για τον εκ γενετής εγκληματία. Οι πρώτες βιολογικές θεωρίες εστιάζουν τον προβληματισμό τους γύρω από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του εγκληματία σε σχέση με την σωματική του εμφάνιση. Στο πέρασμα του χρόνου εμφανίστηκε μεγάλος αριθμός φυσιογνωμικών θεωρήσεων για το έγκλημα. Αυτός ο παράγοντας που οδηγεί στο έγκλημα έγκειται στην βιολογική ετερότητα η οποία υποδηλώνει μία βιολογική κατωτερότητα που εμφανίζουν κάποια άτομα σε σχέση με τα υπόλοιπα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο. Επομένως, η βιολογική διαφορετικότητα στην οποία ενυπάρχουν οι σωματικές δυσμορφίες, θεωρείται το αίτιο για την εμφάνιση εγκληματικών συμπεριφορών. Όσον αφορά στο έγκλημα, πρόκειται για μία πράξη μη συμβατική με τις αξίες του κοινωνικού συνόλου, που αποδίδεται σε ανθρώπους με ασυνήθιστη εμφάνιση και με χαρακτηριστικά σωματικής ανωμαλίας. Έτσι, το έγκλημα εμφανίζεται με τη μορφή κοινωνικής ανωμαλίας και προκαλείται από ανθρώπους που εμφανίζουν κάποια βιολογική ανωμαλία. (Πανούσης 2007:72). Το 17 ο αιώνα ο Della Porta υποστήριξε τη σχέση μεταξύ των φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών 24

25 ατόμων που εμφανίζουν εγκληματική συμπεριφορά σε σχέση με την κεφαλή άγριων θηρίων (Γεωργούλας 2003:52). Ωστόσο το φυσιογνωμικό ρεύμα εγκαθιδρύθηκε ως τομέας της εγκληματολογίας από το Lavater. Ο Lavater συνεχίζοντας το θεωρητικό πλαίσιο του Beccaria, υποστήριξε ότι υπάρχει μία υποτιθέμενη σχέση προσώπου και ανθρώπινης συμπεριφοράς. Πιο συγκεκριμένα, η φυσιογνωμία μελετούσε το πρόσωπο και η φρενολογία το εξωτερικό σχήμα του κρανίου. Η συγκεκριμένη οπτική, βασίζεται στην άποψη του Αριστοτέλη ότι ο «ο εγκέφαλος είναι το όργανο του μυαλού». Υπάρχει μάλιστα ο ισχυρισμός από τους φρενολόγους ότι το σχήμα του κρανίου απεκάλυπτε το σχήμα του εγκεφάλου με διαφορετικές λειτουργίες και ικανότητες η οποίες προκύπτουν από τις δυνάμεις του μυαλού. Το 1791 ο Franz Joseph Gall Ευρωπαίος ανατομιστής, συνεχιστής της οπτικής του Lavater, μαζί με το μαθητή του Gaspar Spurzheim ασχολήθηκαν με τη σχέση της διαμόρφωσης του κεφαλιού με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. (Πανούσης 2007:151). Ο Lombroso μελέτησε, όχι μόνο τα χαρακτηριστικά του προσώπου και το σχήμα του εγκεφάλου, αλλά όλα τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου σώματος. Μέσα από τις μελέτες του ακολουθώντας την αταβιστική εξήγηση της εγκληματικότητας και μέσα από το φυσιογνωμικό ρεύμα του Lombroso τίθενται οι βάσεις για την εδραίωση του στο χώρο της εγκληματολογίας. Επηρεασμένος από τη θεωρία του Δαρβίνου και την επιστήμη της Ανθρωπολογίας προσπάθησε να δημιουργήσει ένα τομέα, αυτόν της εγκληματικής Ανθρωπολογίας. Σύμφωνα με τη θεώρηση του, ο εγκληματίας εμφανίζεται ως ένα ιδιαίτερο ανθρωπολογικό είδος, το οποίο συγκεντρώνει βιολογικά χαρακτηριστικά με στοιχεία ανωμαλίας. Έτσι, ο εκ γενετής εγκληματίας συγκεντρώνει συγκεκριμένα σωματικά χαρακτηριστικά - στίγματα, όπως αποκλίσεις στο μέγεθος και το σχήμα του κεφαλιού, ασυμμετρία προσώπου, μεγάλα σαγόνια, αφύσικα μικρά-μεγάλα αυτιά ή αυτιά που προεξέχουν από το κεφάλι, σαρκώδη χείλη, φακίδες μακριά άκρα, επιπλέον δάχτυλα ή ασυμμετρία εγκεφάλου καθώς και μεγάλο ινιακό τρήμα. Τα περισσότερα από αυτά τα χαρακτηριστικά θυμίζουν ζώα όπως πίθηκους ή χιμπατζήδες. ( Γεωργούλας 2003:63). Όπως αναφέρεται και σύμφωνα με την ιατροδικαστική, «τον 19 ο αιώνα, πολλοί εγκληματολόγοι θεωρούσαν ότι ήταν δυνατόν να προσδιοριστεί ένας «τύπος εγκληματία». Εξέχουσα φυσιογνωμία μεταξύ όλων αυτών υπήρξε ο Ιταλός Cesare 25

26 Lombroso, ο οποίος το 1876 δημοσίευσε το έργο του «L Uomo Delinquente» (ο Εγκληματίας». Αφού εξέτασε σχεδόν 7000 εγκληματίες, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εξωτερική τους εμφάνιση σχετιζόταν άμεσα με το είδος του εγκλήματος που είχαν διαπράξει. Οι θεωρίες του έδωσαν ένα ερέθισμα στην επιστήμη της ανθρωπομετρίας (την επιστήμη των ποικιλόμορφων σε ότι αφορά στις σημαντικές μετρήσεις διαφόρων τύπων ανθρώπων». (Σπηλιοπούλου,2006:221). Οι επιρροές που δέχτηκε η ιατροδικαστική για την εφαρμογή του ανθρωπομορφικού συστήματος προέρχονται από τις αρχές της φυσιογνωμίας. Πιο συγκεκριμένα, «το ανθρωπομετρικό σύστημα του Alphonse Bertillon, γνωστότερο ως bertillonage, βασίστηκε πάνω σε ορισμένα σταθερά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου σώματος (όπως π.χ. οστά) και συνέβαλε στην καθιέρωση μετρήσεων (όπως π.χ. του ύψους του κορμού, της διαμέτρου του κρανίου) οι οποίες διαμόρφωσαν την «ανθρωπομετρική σήμανση». (Πανούσης, 2007:195). Με αυτόν το συλλογισμό, κάθε γεννημένος εγκληματίας συγκεντρώνει τουλάχιστον πέντε από αυτά, και όσα περισσότερα έχει τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να οδηγηθεί σε εγκληματική δράση. (Μαραγκοπούλου 1984:89). Εν συνεχεία κατά τον 20 ο αιώνα οι Kretzmer, Sheldon και οι Gluecks συνέχισαν ερευνητικά τον παραπάνω συλλογισμό δείχνοντας τη σχέση της σωματικής δομής και της ιδιοσυγκρασίας του ατόμου. Έτσι, τόσο για την εγκληματολογία και τις εγκληματολογικές θεωρίες με έμφαση στην εξήγηση του εγκλήματος μέσω των βιολογικών χαρακτηριστικών όσο και μέσω της ιατροδικαστικής και των μεθόδων ταυτοποίησης, τα ιδιαίτερα μέλη του ανθρώπινου σώματος συνδέονται με την εγκληματική συμπεριφορά. Σε σύνδεση με τη θεωρία του Lavater και τις ανθρωπομετρικές μεθόδους της ιατροδικαστικής, «στο κεφάλι τα στάδια οστεοποίησης του κρανίου, οι διαστάσεις, η σκληρότητα του κρανίου αρκούν για να διαπιστώσουμε την ενεργητικότητα ή την παθητικότητα του ατόμου. Η συμμετρία του προσώπου μέσω των τριών μερών μελέτης δείχνει πνεύμα και χαρακτήρα φυσιολογικό. Μια ασυμμετρία του προσώπου επιδρά αρνητικά στη δομή της φυσιολογίας του ανθρώπου. Όσον αφορά στο μέτωπο, εάν προεξέχει δείχνει έναν ανώριμο χαρακτήρα. Σχετικά με την μορφή, υπογραμμίζεται ότι όσο επιμηκύνεται το μέτωπο τόσο το πνεύμα στερείται ενεργητικότητας, ενώ όσο 26