MEΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ

Transcript

1 MEΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ

2 ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Βασικοί στόχοι: 1. να αναπτύσσει ερμηνείες της πραγματικότητας (θεωρίες) 2. να βρίσκει λύσεις σε διάφορα προβλήματα (εμπειρική ή εφαρμοσμένη έρευνα).

3 Ανάλογα με το στόχο έχουμε 2 βασικά είδη έρευνας: 1. Βασική ή καθαρή έρευνα 2. Εφαρμοσμένη ή εμπειρική έρευνα

4 Για ποιους λόγους διενεργείται μια έρευνα Περιγραφή. Ο ερευνητής που διεξάγει περιγραφική έρευνα παρατηρεί, περιγράφει και ταξινομεί. Διερεύνηση Επεξήγηση επεξηγηματική έρευνα σχεδιάζεται προκειμένου να διαπιστώσει το «γιατί» ορισμένου φυσικού φαινομένου. Πρόβλεψη και έλεγχος

5 Περιορισμοί της επιστημονικής έρευνας Ηθικά θέματα. Ηθικά θέματα δημιουργούν περιορισμούς για την επιστημονική προσέγγιση με δύο τρόπους. Ο πρώτος αφορά επιφυλάξεις αναφορικά με το τι θεωρείται αποδεκτό στο όνομα της επιστήμης σε σχέση με τα δικαιώματα των ζωντανών οργανισμών Προβλήματα μέτρησης Για να μελετηθεί μια μεταβλητή είναι απαραίτητο αυτή να μετρηθεί. Αν και υπάρχουν ακριβή όργανα μέτρησης των φυσιολογικών μεταβλητών, όπως αρτηριακή πίεση, θερμοκρασία κ.λπ., ακόμα δεν έχουν αναπτυχθεί παραβαλλόμενα με αυτά ακριβή όργανα μέτρησης των ψυχοκοινωνικών μεταβλητών, όπως άγχος, πόνος, αυτοπεποίθηση, επιθετικότητα κ.λπ.

6 Περιορισμοί της επιστημονικής έρευνας Ανθρώπινη πολυπλοκότητα. Ένας από τους μεγαλύτερους φραγμούς με τον οποίο έρχονται αντιμέτωποι όσοι μελετούν τους ανθρώπους χρησιμοποιώντας την επιστημονική προσέγγιση, είναι η πολυπλοκότητα τους. Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός σε προσωπικότητα, κοινωνικό περιβάλλον, πνευματικές ικανότητες, αξίες, τρόπο ζωής και κατάσταση υγείας. Γενικοί περιορισμοί. Μελέτες τέλεια σχεδιασμένες και εκτελεσμένες είναι αδύνατες. Στην πραγματικότητα, κάθε ερευνητική μελέτη περιέχει κάποια ατέλεια. Κάθε ερευνητική ερώτηση μπορεί να τεθεί με σχεδόν άπειρους τρόπους. Εξάλλου, στις περισσότερες καταστάσεις, οι καλύτερες μέθοδοι είναι πολυέξοδες και χρονοβόρες

7 Η ΗΘΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Ηθική είναι εκείνος ο κλάδος της φιλοσοφίας που ενδιαφέρεται για δύο βασικές ερωτήσεις: «Τι είναι σωστό ή καλό;» και «Τι θα έπρεπε να κάνω εγώ;»

8 Παραδείγματα μη ηθικών ερευνών Από το 1932 ως το 1972, περισσότεροι από 400 γεωργοί και εργάτες ημέρας στην Αλαμπάμα ήταν υποκείμενα μιας κυβερνητικής μελέτης που σχεδιάστηκε για να τους στερήσει εσκεμμένα τη θεραπεία για σύφιλη, προκειμένου να μελετήσει την αθεράπευτη νόσο

9 Παραδείγματα μη ηθικών ερευνών Στις αρχές του 1960, ο Timothy Leary και ο Richard Alpert (υφηγητής και επίκουρος καθηγητής, αντίστοιχα, στο Πανεπιστήμιο Harvard) εξάντλησαν την ανοχή της επιστημονικής κοινότητας, επειδή χρησιμοποίησαν ανθρώπινα υποκείμενα στη μελέτη των αποτελεσμάτων της ψιλοκυβίνης και του LSD

10 Παραδείγματα μη ηθικών ερευνών Στις αρχές του 1960, ο Timothy Leary και ο Richard Alpert (υφηγητής και επίκουρος καθηγητής, αντίστοιχα, στο Πανεπιστήμιο Harvard) εξάντλησαν την ανοχή της επιστημονικής κοινότητας, επειδή χρησιμοποίησαν ανθρώπινα υποκείμενα στη μελέτη των αποτελεσμάτων της ψιλοκυβίνης και του LSD

11 Παραδείγματα μη ηθικών ερευνών To 1963, ένας γιατρός στο Jewish Chronic Disease Hospital ένεσε σε ηλικιωμένους αρρώστους, που νοσηλεύονταν στο νοσοκομείο, ζωντανά καρκινικά κύτταρα χωρίς να τους το πληροφορήσει.

12 Παραδείγματα μη ηθικών ερευνών Τα βιβλία ιστορίας βρίθουν ερευνών που χρησιμοποίησαν φτωχά, άπορα και διανοητικά καθυστερημένα άτομα. Είναι γνωστή η ποινική και αντιεπιστημονική συμπεριφοράς των γιατρών, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί

13 Τα χαρακτηριστικά της ηθικής της έρευνας Επιστημονική αντικειμενικότητα. Ο ερευνητής συμπεριλαμβάνει όλα τα δεδομένα, ακόμα και εκείνα που δεν είναι υποστηρικτικά. Έχει συνείδηση των προσωπικών του αξιών και προκαταλήψεων και δεν προκρίνει το αποτέλεσμα μιας μελέτης ούτε εμπλέκεται σε οποιαδήποτε κακή διαχείριση, απάτη ή πράξεις κακής πίστης σε σχέση με την έρευνα.

14 Τα χαρακτηριστικά της ηθικής της έρευνας Συνεργασία με εξουσιοδοτημένα όργανα επιθεώρησης των ερευνητικών σχεδίων. Ο ερευνητής υποβάλλει την προτεινόμενη έρευνα στα κατάλληλα όργανα που είναι επιφορτισμένα με την ευθύνη εξασφάλισης προστασίας των δικαιωμάτων των υποκειμένων και συμμορφώνεται με τις υποδείξεις τους. Πολλά περιοδικά δημοσίευσης ερευνητικών εκθέσεων απαιτούν να αναφέρεται ότι η έρευνα εγκρίθηκε για την ηθική της πλευρά από εξουσιοδοτημένο όργανο.

15 Τα χαρακτηριστικά της ηθικής της έρευνας Ολοκλήρωση στην παρουσίαση της ερευνητικής διαδικασίας. Ο ερευνητής δεν αποκρύβει πληροφορίες για πιθανούς κινδύνους, δυσχέρειες ή ωφέλειες και δεν απατά σκόπιμα τα υποκείμενα πάνω σε αυτά τα θέματα.

16 Τα χαρακτηριστικά της ηθικής της έρευνας Δικαιοσύνη στην αναγνώριση συνεισφοράς άλλων στην έρευνα. Δίνεται έπαινος εκεί όπου οφείλεται, στις μεν δημοσιεύσεις με καταγραφή των συνεργατών συγγραφέων, στις δε προφορικές ανακοινώσεις με αναγνώριση της εργασίας των άλλων.

17 Τα χαρακτηριστικά της ηθικής της έρευνας Λεπτότητα στην εφαρμογή διαδικασιών και διεργασιών, ώστε να προστατεύονται τα δικαιώματα ανθρώπινων υποκειμένων. Ο ερευνητής εργάζεται ενεργά για να προστατεύει τα άτομα της έρευνας από βλάβη, απάτη, εκμετάλλευση και εισβολή στα προσωπικά τους θέματα, ακόμα και αν αυτό μπορεί να δυσκολέψει τη μελέτη.

18 Η ανάγκη για ηθικές κατευθυντήριες οδηγίες Ο Κώδικας της Νυρεμβέργης Η διακήρυξη του Ελσίνκι

19 Ο Κώδικας της Νυρεμβέργης Ο Κώδικας της Νυρεμβέργης αποτελεί ένα κείμενο που απευθύνεται προς την Ανθρώπινη Κοινωνία και το οποίο καταγράφει και εξασφαλίζει τα δικαιώματα του ανθρώπου που συμμετέχει σε ιατρικά πειράματα. Ακόμη δεν έχει ενσωματωθεί σε αυτόν η έννοια της Θεραπευτικής ή/και της Μη Θεραπευτικής Πειραματικής Ιατρικής, όπως επίσης δεν έχει επανακαθορίσει τον Ηθικό Κώδικα που πρέπει να δεσμεύει όλους τους εμπλεκόμενους στη διεξαγωγή μιας πειραματικής διαδικασίας.

20 ΚΡΙΤΙΚΗ Ο Κώδικας της Νυρεμβέργης ήταν ένα πρωτοποριακό για την εποχή του,κείμενο το οποίο όμως συνδέθηκε με μια από τις σκοτεινότερες εποχές της μοντέρνας ιστορίας και άρχισε να χάνει τη βαρύτητά του κατά τα μεταπολεμικά χρόνια, μια περίοδο που η Ανθρωπότητα θεωρώντας πως τα άσχημα είναι παρελθόν, προσπαθούσε να φανταστεί ένα ουτοπιστικά εξαγνισμένο μέλλον. Αξιοσημείωτο είναι πως σε ελάχιστες περιπτώσεις ενσωματώθηκε σε νομοθετικά κείμενα (με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως πχ. στο πολιτειακό δίκαιο της Πολιτείας της California). Ταυτόχρονα, ο κώδικας αυτός είχε πολλά κενά τα οποία άρχισαν να αναδεικνύονται όσο το πρόβλημα της ιατρικής δεοντολογίας άρχισε να απασχολεί τους εμπλεκόμενους στην Ιατρική Έρευνα, αλλά και απλούς πολίτες και κοινωνικά κινήματα που οδήγησαν και στις μεγάλες πολιτιστικές ανατροπές της δεκαετίας του 60.

21 Η ΔΙΑΚΥΡΗΞΗ ΤΟΥ ΕΛΣΙΝΚΙ Το 1964, στη 18 η σύνοδο της Παγκόσμιας Ιατρικής Ένωσης στο Ελσίνκι, εγκρίθηκε ο επίσημος κώδικας δεοντολογίας για ιατρούς που ασχολούνται με την κλινική έρευνα και συνάφθηκε η Διακήρυξη του Ελσίνκι. Αυτό που πρέπει να γίνει σαφές είναι το ότι η Διακήρυξη δεν είχε και δεν έχει ισχύ νομοθετικού κειμένου (ούτε ο σκοπός της διαμόρφωσής του ήταν αυτός), αλλά μέσα από τις συνεχείς αναθεωρήσεις και επαναδιατυπώσεις του κατά τις Γενικές Συνελεύσεις της WMA, αποτελεί έναν ζωντανό και σύγχρονο Κώδικα Ηθικής με μοναδικό σκοπό τη Διαφύλαξη των Δικαιωμάτων του Ατόμου, όταν αυτό αποτελεί υποκείμενο οποιασδήποτε πράξης ιατρικής φύσεως.

22 Η Διακήρυξη του Ελσίνκι Η Διακήρυξη του Ελσίνκι είναι ο δεύτερος διεθνώς αναγνωρισμένος κώδικας ηθικής της έρευνας. Αναπτύχθηκε από το Διεθνή Ιατρικό Σύνδεσμο το 1964 ως οδηγός για γιατρούς που ενασχολούνται με κλινική έρευνα. Η Διακήρυξη, που αναθεωρήθηκε το 1974, διακρίνει δύο μεγάλους τύπους έρευνας: (α) εκείνη που βασικά είναι θεραπευτική και (β) εκείνη που ουσιαστικά κατευθύνεται προς ανάπτυξη επιστημονικής γνώσης και δεν έχει θεραπευτική αξία για το υποκείμενο. Η σύγχρονη εφαρμογή αυτής της Διακήρυξης στη νοσηλευτική έρευνα τονίζει την ανάγκη να πληροφορούνται τα υποκείμενα έρευνας όταν μια κλινική ή μη κλινική έρευνα δεν θα έχει προσωπικό όφελος γι' αυτά και να αποφεύγεται κάθε υπαινιγμός για το αντίθετο. Και οι δύο αυτοί κώδικες χρησιμοποιήθηκαν ως η βάση για πολιτικές και κανονισμούς που εκδόθηκαν στις ΗΠΑ το 1966.

23 Οι αρχές του Belmont Report Τρεις είναι οι αρχές που θεσπίστηκαν από αυτό το Report: η αρχή οφέλους και μη βλάβης, η αρχή πλήρους διαφάνειας το δικαίωμα αυτοαπόφασης και το δικαίωμα για ιδιωτικότητα, ανωνυμία και εμπιστευτικότητα. Πάνω σ' αυτές τις αρχές στηρίζονται τα κρι τήρια ηθικής συμπεριφοράς στην έρευνα. Οι κανονισμοί του Τμήματος Υγείας, Παιδείας και Πρόνοιας (νυν Τμήμα Υγείας και Ανθρώπινων Υπηρεσιών) των ΗΠΑ όρισαν τον κίνδυνο βλάβης σε υποκείμενο έρευνας ως έκθεση στη δυνατότητα βλάβης που ξεπερνά τις συνθήκες καθημερινής ζωής. Περιλαμβάνει φυσική, συγκινησιακή, νομική, οικονομική και κοινωνική βλάβη

24 Οι αρχές του Belmont Report: Ο ορισμός της βλάβης Συνοψίζοντας τους κινδύνους ερευνητικών διαδικασιών, ο Reynolds (1972) ανα γνώρισε πέντε κατηγορίες κατά σειρά βαθμού βλάβης: Δεν αναμένονται θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα στα υποκείμενα έρευνας. Τέτοιες μελέτες περιλαμβάνουν αναθεώρηση φακέλων και μελέτη ιστών. Στις μελέτες αυτές δεν απαιτούνται τυπικές διαδικασίες συγκατάθεσης. Παροδική δυσχέρεια, άγχος ή φυσικός πόνος, που παρέρχονται με την περάτωση της μελέτης. Ασυνήθη επίπεδα παροδικής δυσχέρειας, που μπορεί να συνεχιστεί και μετά την περάτωση της μελέτης και που χρειάζεται κάποια αγωγή για την επιστροφή του ατόμου στη φυσιολογική του κατάσταση. Κίνδυνος πρόκλησης μόνιμης βλάβης, έτσι όπως θα μπορούσε να προκληθεί από χρήση ενός ερευνητικού φαρμάκου ή μηχανήματος. Βεβαιότητα μόνιμης βλάβης, όπως στέρηση θεραπείας για παρακολούθηση της πορείας μιας νόσου.

25 Οι αρχές του Belmont Report Οι Polit & Hungler (1993) δίνουν μια περίληψη των κυριότερων δυνητικών κινδύνων και ωφελειών έρευνας για τους συμμετέχοντες σε αυτή. Κύριοι δυνητικοί κίνδυνοι: Φυσική βλάβη, συμπεριλαμβανομένων και των μη αναμενόμενων ανεπιθύμητων ενεργειών Φυσική δυσχέρεια, κόπωση ή ανία Οργανική ή συγκινησιακή ένταση, που προκαλείται από αυτοαποκάλυψη,.φόβο του αγνώστου ή αλληλεπίδραση με ξένους, φόβο των τελικών αντίκτυπων, θυμό για τον τύπο των ερωτήσεων που απαντώνται κ.λπ. Απώλεια ιδιωτικότητας Απώλεια χρόνου Χρηματικά έξοδα (μεταφορές, baby sitting, χρόνος που χάνεται από εργασία ή έξοδα για επιπρόσθετες διαδικασίες και εξετάσεις που σχετίζονται με την έρευνα).

26 Οι αρχές του Belmont Report Κύριες δυνητικές ωφέλειες: Πρόσβαση σε μια παρέμβαση, την οποία δεν θα μπορούσαν να έχουν διαφορετικά Χαρά, γιατί μπορούν να συζητήσουν την κατάσταση ή το πρόβλημα τους με έναν αντικειμενικό ερευνητή Αυξημένη γνώση για τους ίδιους ή για την κατάσταση τους, είτε μέσω ευκαιρίας για ενόραση ή μέσω άμεσης αλληλεπίδρασης με τον ερευνητή Αύξηση αυτοεκτίμησης, που είναι αποτέλεσμα ειδικής προσοχής ή μεταχείρισης Φυγή από κανονική ρουτίνα, συγκίνηση για τη συμμετοχή σε επιστημονική μελέτη και ικανοποίηση περιέργειας που αφορά τη συγκεκριμένη συμμετοχή Γνώση ότι οι πληροφορίες που δίνουν τα υποκείμενα μπορεί να βοηθήσουν άλλους με παρόμοια προβλήματα ή καταστάσεις Άμεσα χρηματικά ή υλικά κέρδη.

27 Κύριες δυνητικές ωφέλειες: Πρόσβαση σε μια παρέμβαση, την οποία δεν θα μπορούσαν να έχουν διαφορετικά Χαρά, γιατί μπορούν να συζητήσουν την κατάσταση ή το πρόβλημα τους με έναν αντικειμενικό ερευνητή Αυξημένη γνώση για τους ίδιους ή για την κατάσταση τους, είτε μέσω ευκαιρίας για ενόραση ή μέσω άμεσης αλληλεπίδρασης με τον ερευνητή Αύξηση αυτοεκτίμησης, που είναι αποτέλεσμα ειδικής προσοχής ή μεταχείρισης Φυγή από κανονική ρουτίνα, συγκίνηση για τη συμμετοχή σε επιστημονική μελέτη και ικανοποίηση περιέργειας που αφορά τη συγκεκριμένη συμμετοχή Γνώση ότι οι πληροφορίες που δίνουν τα υποκείμενα μπορεί να βοηθήσουν άλλους με παρόμοια προβλήματα ή καταστάσεις Άμεσα χρηματικά ή υλικά κέρδη.

28 Θέματα που παρουσιάζονται Όταν ο ερευνητής προσπαθεί να εφαρμόσει το δικαίωμα των υποκειμένων να μην υποστούν βλάβη, παρουσιάζονται δύο σημαντικά θέματα: (α) ορισμένα υποκείμενα είναι ευάλωτα και μπορεί να μην έχουν τη δυνατότητα να εκτιμήσουν τους κινδύνους που περιλαμβάνονται σε μια μελέτη και (β) ο λόγος κίνδυνος/ωφέλεια ενός ερευνητικού σχεδίου μπορεί να μη δικαιολογεί έκθεση των υποκειμένων σε κίνδυνο

29 Δικαίωμα για πλήρη διαφάνεια Η αρχή σεβασμού για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια περιλαμβάνει το δικαίωμα των ατόμων να λάβουν πληροφορημένες εκούσιες αποφάσεις για τη συμμετοχή τους σε μια μελέτη. Τέτοιες αποφάσεις δεν μπορούν να ληφθούν χωρίς διαφάνεια.

30 Πλήρης διαφάνεια σημαίνει ότι ο ερευνητής έχει ενημερώσει τα υποκείμενα για: Τη φύση, τη διάρκεια και τους σκοπούς της μελέτης Τις μεθόδους, τις διαδικασίες και τις διεργασίες με τις οποίες θα συλλέγουν τα δεδομένα Τη χρήση των ευρημάτων και οποιαδήποτε προσωπικά ή κοινωνικά οφέλη θα προκύψουν από την έρευνα Όλες τις ενοχλήσεις, δυνητικούς κινδύνους ή δυσχέρειες που αναμένονται, συμπεριλαμβανομένων και των πιθανοτήτων να γίνουν αντικείμενα που θα συμπεριληφθούν σε μελλοντικές έρευνες και να χάσουν την ιδιωτικότητα ή εμπιστευτικότητά τους Το δικαίωμα άρνησης να συμμετάσχουν στη μελέτη ή να αποσυρθούν από αυτή οποιαδήποτε στιγμή Την ταυτότητα των ερευνητών και πώς να επικοινωνούν μαζί τους

31 Δικαίωμα αυτοαπόφασης Ο ερευνητής πρέπει να μεταχειρίζεται τα άτομα ως αυτόνομους διαπραγματευτές, που είναι ικανοί να ελέγχουν τις δραστηριότητες και τις τύχες τους. Το δικαίωμα αυτοαπόφασης σημαίνει ότι τα δυνητικά υποκείμενα έρευνας έχουν το δικαίωμα να παίρνουν εκούσια απόφαση για τη συμμετοχή τους ή μη στη μελέτη, χωρίς εξαναγκασμό, πίεση ή ανεπίτρεπτη επίδραση οποιουδήποτε είδους. Σημαίνει επίσης ότι έχουν το δικαίωμα οποιαδήποτε στιγμή να τερματίσουν τη συμμετοχή τους, να αρνηθούν να δώσουν πληροφορίες ή να ζητήσουν διευκρινίσεις για το σκοπό της μελέτης ή ορισμένων ερωτήσεων.

32 Δικαίωμα για ιδιωτικότητα, ανωνυμία και εμπιστευτικότητα Η ιδιωτικότητα καθιστά ικανό ένα άτομο να συμπεριφέρεται και να σκέπτεται (α) χωρίς παρεμβάσεις και (β) χωρίς την πιθανότητα ότι η ιδιωτική συμπεριφορά ή οι σκέψεις του μπορεί να χρησιμοποιηθούν αργότερα για να το εμβάλουν σε αμηχανία ή να το μειώσουν. Μια μελέτη θεωρείται πραγματικά ανώνυμη, αν ακόμα και ο ερευνητής δεν μπορεί να συνδέσει ένα υποκείμενο με αναφερθείσα πληροφορία. Εμπιστευτικότητα σημαίνει ότι κάθε πληροφορία που δίνει ένα υποκείμενο δεν θα δημοσιοποιηθεί ή διατεθεί σε άλλους.

33 Αν πρέπει να συλλέγουν ιδιωτικές πληροφορίες, ο ερευνητής: Θα διατηρήσει την ανωνυμία των υποκειμένων αποφεύγοντας προσωπικά αναγνωρίσιμες πληροφορίες στις φόρμες συλλογής δεδομένων, αντικαθιστώντας τα ονό ματα με κωδικούς αριθμούς και διατηρώντας έναν κύριο κατάλογο κλειδωμένο, με το κλειδί σε ειδική θέση. Θα διατηρήσει την εμπιστευτικότητα των πηγών δεδομένων, περιορίζοντας την πρόσβαση στα δεδομένα από άτομα άλλα εκτός από τον κύριο ερευνητή. Αν υπάρχει απειλή απώλειας εμπιστευτικότητας, θα καταστρέψει όλες τις αναγραφές και τους δεσμούς με την ταυτότητα του υποκειμένου.

34 Πως μπορούμε να επιβεβαίωσουμε ότι η έρευνα είναι ηθική;. Μερικές φορές είναι δύσκολο για τους ερευνητές να είναι αντικειμενικοί στην εκτίμηση του λόγου κίνδυνος/ωφέλεια ή στην ανάπτυξη διαδικασιών για την προστασία των δικαιωμάτων των υποκειμένων. Επειδή, επομένως, υπάρχει ο κίνδυνος να κάνει ο ερευνητής προκατειλημμένη εκτίμηση, οι ηθικές διαστάσεις μιας μελέτης θα πρέπει κανονικά να υποβάλλονται σε εξωτερική επανεξέταση. Τα πιο πολλά νοσοκομεία, πανεπιστήμια και άλλα ιδρύματα, όπου γίνεται έρευνα, έχουν εγκαταστήσει επίσημες επιτροπές και πρωτόκολλα, για αναθεώρηση των ερευνητικών σχεδίων και των προτεινόμενων ερευνητικών διαδικασιών. Οι επιτροπές αυτές μερικές φορές ονομάζονται επιτροπές ανθρώπινων υποκειμένων.

35 H Institutional Review Board Στις ΗΠΑ, αν ένα ίδρυμα λαμβάνει ομοσπονδιακή επιχορήγηση για έρευνα, είναι πιθανό αυτή η επιτροπή να είναι η Institutional Review Board (IRB).

36 Οι κανόνες του IRB Οι κίνδυνοι για τα υποκείμενα είναι ελαχιστοποιημένοι. Οι κίνδυνοι για τα υποκείμενα είναι ανεκτοί σε σχέση με τις προβλεπόμενες ωφέλειες, αν υπάρχουν, για τα υποκείμενα και τη σπουδαιότητα της γνώσης που μπορεί, λογικά, να αναμένεται ότι θα προκύψει. Η επιλογή των υποκειμένων είναι δίκαιη. Ζητείται πληροφορημένη συγκατάθεση, όπως απαιτείται, και είναι σωστά τεκμηριωμένη. Γίνεται επαρκής σχεδιασμός για παρακολούθηση της έρευνας, προκειμένου να επιβεβαιωθεί η ασφάλεια των υποκειμένων. Γίνεται σωστός σχεδιασμός για να προστατευτεί η ιδιωτικότητα των υποκειμένων και η εμπιστευτικότητα των δεδομένων. Όταν περιλαμβάνονται ευάλωτα υποκείμενα, λαμβάνονται επιπρόσθετα μέτρα για να προστατευτούν τα δικαιώματα και η ευημερία αυτών των υποκειμένων.

37 Οι κανόνες του IRB Οι ομοσπονδιακοί κανονισμοί απαιτούν το IRB να αποτελείται από πέντε /ή περισσότερα μέλη, ένα τουλάχιστο από τα οποία δεν θα είναι ερευνητής. Ένα μέλος του IRB πρέπει επίσης να είναι άτομο που δεν έχει σχέση με το ίδρυμα και δεν θα είναι μέλος της οικογένειας ατόμου που σχετίζεται με το ίδρυμα. To IRB δεν μπορεί να αποτελείται μόνο από άνδρες (ή μόνο από γυναίκες) ή από μέλη ενός μόνο επαγγέλματος. Αυτοί οι κανονισμοί στοχεύουν στην πρόληψη διαφόρων προκαταλή ψεων στην αναθεώρηση ερευνητικών πρωτοκόλλων από το IRB

38 Οι κανόνες του IRB Ένα άλλο μέτρο για επιβεβαίωση του ότι μια έρευνα είναι ηθική, είναι η πληροφορημένη συγκατάθεση. Τα δυνητικά υποκείμενα που πληροφορούνται με πληρότητα για τη φύση της έρευνας, τις απαιτήσεις της έρευνας από αυτά και τους πιθανούς κινδύνους και τα οφέλη από την έρευνα, είναι σε θέση να αποφασίσουν για τη συμμετοχή τους στη μελέτη. Πληροφορημένη συγκατάθεση σημαίνει ότι τα υποκείμενα έχουν επαρκή πληροφόρηση σε ό,τι αφορά την έρευνα, είναι ικανά να την κατανοήσουν και έχουν τη δύναμη ελεύθερης εκλογής, έτσι ώστε να μπορούν να συγκατατεθούν εκούσια για τη συμμετοχή τους ή μη στην έρευνα.

39 Ένας ολοκληρωμένος τύπος πληροφορημένης συγκατάθεσης πρέπει να περιλαμβάνει τις παρακάτω πληροφορίες: Το γεγονός ότι τα δεδομένα που θα ληφθούν από το υποκείμενο θα χρησιμοποιηθούν σε επιστημονική έρευνα Το σκοπό της μελέτης Το είδος των δεδομένων που θα συλλέγουν Τη φύση και έκταση της χρονικής υποχρέωσης του υποκειμένου Τις διαδικασίες που θα ακολουθηθούν στη συλλογή των ερευνητικών δεδομένων Τον τρόπο επιλογής των υποκειμένων Δυνητικές φυσικές ή συγκινησιακές δυσχέρειες Αν είναι πιθανή η βλάβη, μια ερμηνεία της κάθε ιατρικής θεραπείας που θα είναι διαθέσιμη Αν είναι διαθέσιμες σχετικές, εναλλακτικές θεραπείες, που θα μπορούσε να είναι πλεονεκτικές για τα υποκείμενα Δυνητικά οφέλη για τα υποκείμενα (συμπεριλαμβανομένης και πληρωμής για έξοδα) και δυνητικά οφέλη για άλλου. Μια περιγραφή της εθελοντικής φύσης της συμμετοχής και το δικαίωμα απόσυρσης σε οποιοδήποτε χρόνο, χωρίς συνέπειες. Μια εγγύηση ότι η ιδιωτικότητα του υποκειμένου θα προστατεύεται συνεχώς Τα ονόματα των ατόμων με τα οποία μπορεί να έρθει σε επαφή για πληροφορίες ή παράπονα που αφορούν τη μελέτη.

40 Ορισμός της διαδικασίας εμπειρικής έρευνας: Ορίζουμε τη διαδικασία εμπειρικής έρευνας σαν το σύνολο των ερευνητικών δραστηριοτήτων, ξεχωριστών, διαδοχικών και αλληλεξαρτώμενων που πραγματοποιούνται από έναν ή περισσότερους ερευνητές ανήκοντες σε έναν ή περισσότερους επιστημονικούς κλάδους, με στόχο να αποκτηθούν με συστηματικό τρόπο έγκυρες πληροφορίες πάνω σε ένα παρατηρήσιμο φαινόμενο με στόχο να γίνει κατανοητό και να επεξηγηθεί.

41 TA ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 1. Επιλογή ενός θέματος 2. Καθορισμός του θέματος 3. Καθορισμός του θέματος σε συνάρτηση με ένα θεωρητικό πλαίσιο 4. Διαμόρφωση υποθέσεων εργασίας 5. Καθορισμός της μεθόδου συλλογής δεδομένων 6. Διαμόρφωση των απαραίτητων μέσων συλλογής δεδομένων 7. Καθορισμός του πληθυσμού προς έρευνα 8. Σχεδιασμός της συλλογής δεδομένων 9. Προετοιμασία προγράμματος εργασίας 10. Συλλογή δεδομένων 11. Ανάλυση αποτελεσμάτων 12. Δημοσίευση report

42 Eπιλογή ενός θέματος Η επιλογή ενός θέματος θα πρέπει κυρίως να γίνεται με βάση: 1. Το επίπεδο εκπαίδευσης 2. Προηγούμενες έρευνες που έχουν γίνει 3. Συλλογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η συγκεκριμένη έρευνα 4. Διαθέσιμοι πόροι/διαθέσιμος χρόνος

43 Καθορισμός ενός θέματος Η επιλογή ενός θέματος θα πρέπει κυρίως να γίνεται με βάση: 1. Το επίπεδο εκπαίδευσης 2. Προηγούμενες έρευνες που έχουν γίνει 3. Συλλογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η συγκεκριμένη έρευνα 4. Διαθέσιμοι πόροι/διαθέσιμος χρόνος

44 Τι βοηθάει σημαντικά στον καθορισμό του θέματος: Κριτικός κατάλογος αυτών που έχουν γραφεί βιβλιογραφική ανασκόπηση Οι συναντήσεις με πρόσωπα-κλειδιά και γενικότερα experts του χώρου. Ετσι γίνεται πιο εύκολος ο καθορισμός του αντικειμένου της μελέτης

45 Βιβλιογραφική ανασκόπηση Βιβλιογραφική ανασκόπηση είναι η εκτεταμένη, ολοκληρωμένη και συστηματική εξέταση άρθρων και βιβλίων που είναι σχετικά με το πρόβλημα μελέτης του ερευνητή.

46 Η βιβλιογραφική ανασκόπηση αποτελεί ένα ουσιώδες μέρος του ερευνητικού σχεδίου γιατί: Παρουσιάζει το θεωρητικό πλαίσιο, μέρος του οποίου είναι η μελέτη Προσφέρει μια κριτική ανάλυση των εξελίξεων που έχουν σχέση με το θέμα της μελέτης Δίνει αξία στη μελέτη δείχνοντας ότι υπάρχει μια παράδοση έρευνας που προηγήθηκε από αυτή. Βοηθάει στον καθορισμό των ορίων της μελέτης.

47 Η εκτέλεση βιβλιογραφικής ανασκόπησης περιλαμβάνει: Α} αναζήτηση μέσω Η/Υ Β} αναζήτηση μέσω κατάλληλων ευρετηρίων και περιλήψεων Γ} σημείωση των άρθρων που εντοπίστηκαν Δ} κριτική ανάλυση του κάθε άρθρου

48 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΗΦΘΟΥΝ ΥΠΟΨΗ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ/ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Εκμετάλλευση του πιο πρόσφατου βιβλιογραφικού υλικού Προσέγγιση από το γενικό στο ειδικό Όχι στην υπερβολική συσσώρευση βιβλιογραφίας Να μην παραλείπονται ούτε τα διαθέσιμα abstracts Οι συναντήσεις με experts προσανατολίζoυν πολλές φορές και στη σωστή βιβλιογραφία και στον καθορισμό των ορίων της μελέτης

49 Καθορισμός ενός θέματος: Διατύπωση και καθορισμός των ορίων του ερευνητικού προβλήματος Θα πρέπει το ερευνητικό πρόβλημα να ορίζεται με τον ακριβέστερο δυνατό τρόπο. Γενικά, προχωρούμε από μια μεγάλη περιοχή θεμάτων ενδιαφέροντος σε ένα πιο περιορισμένο πρόβλημα. Το ερευνητικό πρόβλημα συχνά διαμορφώνεται με μορφή ερώτησης

50 Καθορισμός ενός θέματος: παραδείγματα Πόσα είδη διαφορετικών θεραπειών για κατακλίσεις υποστηρίζονται από τους νοσηλευτές και ποιες αιτιολογίες δίνονται για τη χρήση τους; Οι ηλικιωμένες γυναίκες παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης σε σχέση με τους άνδρες; Οι άνδρες εργαζόμενοι στα εστιατόρια παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά εργατικών ατυχημάτων σε σχέση με τις γυναίκες;

51 Αναγνώριση μη ερευνητικής ερώτησης 2 τύποι μη ερευνητικών ερωτήσεων: 1. ερωτήσεις αξίας 2. ερωτήσεις «ναι ή όχι»

52 Ερωτήσεις αξίας Είναι οι ερωτήσεις «θα έπρεπε»; Θα έπρεπε να ενθαρρύνονται οι μητέρες να θηλάζουν τα μωρά τους; Ποιο θα έπρεπε να είναι το επίπεδο εκπαίδευσης για είσοδο στην επαγγελματική άσκηση των δικηγόρων;

53 Για να μετατραπούν οι παραπάνω ερωτήσεις σε ερευνητικές θα πρέπει να παραληφθεί το «θα έπρεπε» Ποια εκατοστιαία αναλογία από τους νεοπροσληφθέντες αποφοίτους μαιευτικής πιστεύουν ότι οι μητέρες πρέπει να ενθαρρύνονται να θηλάζουν; Ποια πιστεύουν ότι είναι η βασική εκπαιδευτική προετοιμασία για είσοδο στην επαγγελματική άσκηση τα μέλη του Δικηγορικού Συλλόγου;

54 Ερωτήσεις «ναι» ή «όχι» Αναπαύονται καλά οι ασθενείς στις ΜΕΘ; Παρουσιάζουν οι περισσότεροι εργαζόμενοι σαν επόπτες Δημόσιας Υγείας sress?

55 Mετατροπή των παραπάνω ερωτήσεων σε ερευνητικές Ποιες συνθήκες στις ΜΕΘ συμβάλλουν στη μείωση των σχημάτων ανάπαυσης των ασθενών; Ποιο είναι το ποσοστό των εποπτών Δημόσιας Υγείας που παρουσιάζουν stress κατά την εργασία τους;

56 Τύποι ερευνητικών ερωτήσεων κατά Dickoff et al Ερωτήσεις που απομονώνουν παράγοντα Ερωτήσεις που συσχετίζουν παράγοντες Ερωτήσεις που συσχετίζουν καταστάσεις Ερωτήσεις που παράγουν καταστάσεις

57 Ερωτήσεις που απομονώνουν παράγοντα Αυτές ρωτούν: τι είναι αυτό; Ποιες είναι οι ιδιότητες των γονικών δεσμών; Ποια είναι τα στάδια της διεργασίας της λύπης;

58 Ερωτήσεις που συσχετίζουν παράγοντες «τι συμβαίνει εδώ;» στόχος τους να διαπιστώσουν με ποιο τρόπο συνδέονται παράγοντες που έχουν ήδη αναγνωριστεί. Ποια είναι η σχέση των βιωμάτων παιδικής ηλικίας των γονιών με την κακοποίηση και παραμέληση των παιδιών τους;

59 Ερωτήσεις που συσχετίζουν καταστάσεις: Αυτές ρωτούν: τι θα συμβεί αν Θα μείωνε την ταλαιπωρία ασθενών με χρόνιο πόνο συγκεκριμένη εναλλακτική θεραπεία;

60 Ερωτήσεις που παράγουν καταστάσεις Ερώτηση: πως μπορώ να το κάνω να συμβεί; Παράδειγμα: πως μπορώ να παρέμβω για να προλάβω το μετεγχειρητικό έμετο; Πως μπορώ να παρέμβω για να προλάβω τα εργατικά ατυχήματα σε συγκεκριμένο τομέα;

61 Προσέγγιση των Brink & Wood Οι ερευνητικές ερωτήσεις κινούνται σε 3 επίπεδα Ερωτήσεις 1 ου επίπεδου. Αρχίζουν με «Τι;» Αυτές οι ερωτήσεις χρησιμοποιούνται στη διερευνητική και περιγραφική έρευνα. Τι θέλουν να γνωρίζουν για την πάθησή τους οι ινσουλινοεξαρτώμενοι διαβητικοί ασθενείς;

62 Ερωτήσεις 2 ου επιπέδου «ποια είναι η σχέση;» Ποια η σχέση εκπαίδευσης ασθενή και συμμόρφωσής του σε ένα καρδιολογικό πρόγραμμα αποκατάστασης;

63 Ερωτήσεις 3 ου επιπέδου «Γιατί»; Γιατί η παρακολούθηση συναντήσεων ανώνυμων αλκοολικών μειώνει τη λήψη αλκοόλ;

64 Η γραφή ενός ερευνητικού προβλήματος 1. Εκθεση της διαφοράς ανάμεσα στο τι υπάρχει και στο τι είναι ιδεώδες ή επιθυμητό. 2. Αναγνώριση των παραγόντων που συμβάλλουν στη διαφορά 3. Επαναδιατύπωση του προβλήματος με εννοιολογικούς όρους

65 Η επικέντρωση ενός ερευνητικού προβλήματος μπορεί να θεωρηθεί ότι περιλαμβάνει 2 στάδια 1. Διατύπωση της ερώτησης 2. Αποσαφήνιση της ερώτησης

66 Τα κριτήρια αξιολόγησης του ερευνητικού προβλήματος είναι: Η σημαντικότητα. Ποια η σημαντικότητά του στο συγκεκριμένο ερευνητικό πεδίο; Τι αναμένεται να συνεισφέρει; Η ερευνητικότητα. Είναι μετρήσιμα τα μεγέθη που με ενδιαφέρουν; Η εφικτότητα: Μια έρευνα πρέπει να είναι εφικτή ως προς διάφορες παραμέτρους: Χρόνος, διαθεσιμότητα υποκειμένων, συνεργασία με άλλους, ευκολίες, εφόδια και άλλοι πόροι, εμπειρία του ερευνητή, ηθικές απόψεις.

67 Ορισμός του σκοπού της έρευνας Το δεύτερο βήμα που συχνά ονομάζεται βήμα ορισμού της αιτιολογίας της μελέτης είναι μια επεξήγηση από τον ερευνητή γιατί το ερευνητικό πρόβλημα είναι σημαντικό και ποιο σκοπό θα εξυπηρετήσει η λύση του.

68 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΕΩΣ ΕΔΩ: ΠΩΣ Τίτλος ΞΕΚΙΝΑΜΕ ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ Περίληψη. Τα όρια λέξεων που δίνονται συνήθως για τις περιλήψεις είναι από λέξεις. Μια περίληψη δίνει τις ακόλουθες πληροφορίες: Αντικείμενο-στόχους, περιγραφή των μελών του δείγματος, σύντομη επεξήγηση των διαδικασιών συλλογής και ανάλυσης δεδομένων, περίληψη βασικών ευρημάτων, βασικά συμπεράσματα Εισαγωγή αντικείμενα -στόχοι

69 ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΜΙΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΕΙΝΑΙ: Απόκτηση κατάλληλης πληροφόρησης Αναμενόμενα αποτελέσματα: Υιοθέτηση βέλτιστων λύσεων-πολιτικών μέσω της κατάλληλης πληροφόρησης

70 ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ:ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ Ο όρος πληθυσμός θα χρησιμοποιείται στα επόμενα για να δηλώσει οποιαδήποτε συλλογή οντοτήτων, έμψυχων ή άψυχων, τις οποίες εξετάζουμε ως προς ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά. Πολλές φορές επιλέγουμε ένα μέρος του πληθυσμού για μελέτη. Το μέρος αυτό του πληθυσμού λέγεται δείγμα (sample). Στατιστική μεταβλητή (variable). Είναι μια καλά ορισμένη μετρήσιμη έκφραση ενός χαρακτηριστικού που μας ενδιαφέρει. Οι τιμές που παίρνει κάθε μεταβλητή ονομάζονται δεδομένα. Πλαίσιο (frame). Είναι το σύνολο των στοιχείων του πληθυσμού που είναι δυνατόν να περιληφθούν στο δείγμα 70 70

71 ΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ (SAMPLING METHODS) ΒΑΣΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ: ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΑΡΧΕΣ 1. Σωστή οριοθέτηση του πληθυσμού 2. Χρήση μιας τεχνικής δειγματοληψίας που να βασίζεται στο νόμο των πιθανοτήτων 3.Ερώτηση ενός επαρκούς αριθμού προσώπων - αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος 71 71

72 Τύποι Μεταβλητών α) Οι μεταβλητές διακρίνονται σε ποσοτικές (numeric, qualitative quantitative variables) και ποιοτικές (qualitative variables) ανάλογα με το εάν οι τιμές τους εκφράζονται αριθμητικά (π.χ βάρος), ή ονομαστικά (χρώμα μαλλιών, φύλο κ.λ.π). (β) Οι ποσοτικές μεταβλητές, με τη σειρά τους, διακρίνονται σε συνεχείς (continues variables) και σε διακριτές (discrete, non-continues variables) ανάλογα με τα εάν οι τιμές είναι συνεχείς ή διακριτές αντίστοιχα. (γ) Οι ποιοτικές μεταβλητές διακρίνονται σε ονομαστικές ή κατηγορικές (categorical variables) και σε διατάξιμες (ordinal variables) με βάση το αν έχει νόημα η διάταξη των μετρήσεων 72 72

73 Τι είναι εξαρτημένες και τι ανεξάρτητες μεταβλητές Οι μεταβλητές των οποίων οι τιμές εξαρτώνται από τις τιμές άλλων μεταβλητών λέγονται εξαρτημένες. Οι μεταβλητές οι τιμές των οποίων δεν εξαρτώνται από τις αντίστοιχες τιμές άλλων μεταβλητών αλλά μάλλον τις επηρεάζουν καλούνται ανεξάρτητες μεταβλητές.

74 ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 1. διάταξη των μετρήσεων 2. απόσταση μεταξύ τους. 3. ύπαρξη εγγενούς σημείου 0. Ονομαστικές Κλίμακες (nominal scales). Αποτελούν το χαμηλότερο επίπεδο μέτρησης. Χρησιμοποιούνται για τη συμβολική έκφραση ποιοτικών κατηγορικών στοιχείων και μεταβλητών (π.χ φύλο). Τακτικές Κλίμακες (ordinal scales). Είναι το αμέσως ανώτερο επίπεδο μέτρησης από εκείνο της ονομαστικής κλίμακας. Μετρούν ποιοτικά διατάξιμα δεδομένα και μεταβλητές, των οποίων οι συμβολικές τιμές που λαμβάνουν μπορούν να ιεραρχηθούν με βάση κάποιο κριτήριο (π.χ επίπεδο ικανοποίησης από σπουδές).

75 Διαστημικές Κλίμακες (interval scales). Αποτελούν ένα ακόμη ανώτερο επίπεδο μέτρησης. Αναφέρονται στη μέτρηση αριθμητικών δεδομένων, τα οποία ικανοποιούν την ιδιότητα της διάταξης των τιμών τους αλλά και της απόστασης μεταξύ επί μέρους μετρήσεων. Δεν ορίζεται το απόλυτο 0. (π.χ θερμοκρασία σε βαθμούς Κελσίου. Αναλογικές Κλίμακες (ratio scales). Οι μετρήσεις οι οποίες βασίζονται σε αναλογικές κλίμακες αναφέρονται επίσης σε αριθμητικά δεδομένα, ικανοποιούν τις ιδιότητες της διάταξης και απόστασης των τιμών της μεταβλητής, αλλά επί πλέον διαθέτουν ένα εγγενές «μηδενικό» σημείο αναφοράς, το οποίο εκφράζει πραγματική κατάσταση της μεταβλητής (π.χ ύψος, τ. μέτρα οικοπέδου κ.λ.π)

76 Στατιστική υπόθεση ελέγχου Η στατιστική υπόθεση ελέγχου χρησιμοποιείται για την μέτρηση της διαφοράς των δεδομένων από αυτό που αναμένεται να συμβαίνει αν η μηδενική υπόθεση είναι ακριβής

77 ΟΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΦΟΡΟΥΝ Την κατανομή των μεταβλητών στον πληθυσμό είτε Τις παραμέτρους κατανομής, είτε Τη σχέση των παραμέτρων αυτών σε διαφορετικούς πληθυσμούς είτε Τη σχέση δύο ή περισσότερων μεταβλητών στον πληθυσμό

78 ΕΛΕΓΧΟΣ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Η στατιστική υπόθεση είναι ένας ισχυρισμός που αναφέρεται στην κατανομή μιας ή περισσότερων τυχαίων μεταβλητών. Ο Έλεγχος Στατιστικών Υποθέσεων είναι η διαδικασία με την οποία ελέγχουμε την ορθότητα ή μη μιας στατιστικής υποθέσεως

79 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ Ελέγχουμε μια υπόθεση την οποία ονομάζουμε μηδενική (Η 0 ) σε αντιπαράθεση με μια εναλλακτική υπόθεση (Η 1 ). ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΚΥΨΟΥΝ ΑΠΟΦΑΣΗ Δεν απορρίπτω την Η 0 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Η 0 σωστή Η 1 σωστή Σωστή απόφαση Λάθος τύπου ΙΙ Απορρίπτω την Λάθος τύπου Ι Σωστή Η 0 απόφαση 79 79

80 Επίπεδο σημαντικότητας α Είναι η μέγιστη πιθανότητα που ο ερευνητής επιτρέπει στον εαυτό του να κάνει λάθος τύπου Ι. Παρατηρούμενο επίπεδο σημαντικότητας p είναι η πιθανότητα η στατιστική συνάρτηση ελέγχου να πάρει μια τιμή τόσο ακραία ή περισσότερο ακραία από αυτήν που πήρε για το συγκεκριμένο δείγμα κάτω από την H

81 ΜΟΝΟΚΑΤΑΛΗΚΤΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΤΑΛΗΚΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ (ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ Η ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ 2 ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΩΝ) Δικατάληκτο κριτήριο ελέγχου έχουμε όταν η στατιστική δοκιμασία αποσκοπεί στον έλεγχο για τη διαφοροποίηση της παραμέτρου από μια άλλη ή από μια συγκεκριμένη τιμή π.χ X 1 X 2 Μονοκατάληκτο κριτήριο ελέγχου έχουμε όταν προκαθορίζουμε τη διεύθυνση της διαφοράς π.χ X 1 X

82 Η συνάφεια και τα χαρακτηριστικά της Στην Στατιστική ο όρος συνάφεια (contingency) αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο δύο ή περισσότερες μεταβλητές συμμεταβάλλονται και καθορίζει την κατεύθυνση και τον βαθμό μεταβολής που παρατηρείται στις τιμές της μιας μεταβλητής, όταν συμβαίνει αλλαγή στις αντίστοιχες τιμές της άλλης

83 Η συνάφεια χαρακτηρίζεται από: 1) την κατεύθυνση (θετική ή αρνητική) 2) το βαθμό (απόλυτη ή σχετική) 3) τη μορφή (ευθύγραμμη ή καμπυλόγραμμη) Η συνάφεια μεταξύ των μεταβλητών Χ και Υ χαρακτηρίζεται ως θετική (positive) αν αυξανομένων (ή ελαττωμένων) των τιμών της Χ αυξάνονται ή (ελαττώνονται) οι τιμές της Υ αντίστοιχα αρνητική (negative) αν αυξανομένων (ή ελαττωμένων) των τιμών της Χ ελαττώνονται (ή αυξάνονται) οι τιμές της αντίστοιχα θετική και απόλυτη όταν η μεγαλύτερη τιμή της Χ αντιστοιχεί στην μεγαλύτερη τιμή της Υ, η δεύτερη μεγαλύτερη τιμή της Χ στην δεύτερη αμέσως μεγαλύτερη τιμή της Υ κ.ο.κ. αρνητική και απόλυτη όταν η μεγαλύτερη τιμή της Χ αντιστοιχεί στην μικρότερη τιμή της Υ, η δεύτερη μεγαλύτερη τιμή της Χ στην προτελευταία τιμή της Υ κ.ο.κ

84 ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΘΕΜΑΤΟΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΈΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ - BACKGROUND Aνάπτυξη θεωρητικού πλαισίου, βιβλιογραφικές αναφορές, κριτική ανάλυση Παράδειγμα: Ανίχνευση τάσεων εξάρτησης από ψυχοδραστικές ουσίες Θεωρητικό πλαίσιο: χρήση κατάχρηση εξάρτηση σωματική και ψυχική εξάρτηση

85 Διαμόρφωση υποθέσεων εργασίαςστόχοι στις μη περιγραφικές μελέτεςορισμός μεταβλητών Υπόθεση είναι μια δοκιμαστική πρόβλεψη ή ερμηνεία της σχέσης ανάμεσα σε δύο μεταβλητές Τύποι υποθέσεων: Οι υποθέσεις διακρίνονται σε: Απλές Σύνθετες Παράλληλα τόσο οι απλές όσο και οι σύνθετες διακρίνονται: Κατευθύνουσες Μη κατευθύνουσες

86 Διαμόρφωση υποθέσεων εργασίας. Απλές υποθέσεις Παιδιά που γεννιούνται από εθισμένες σε ηρωίνη μητέρες θα έχουν μικρότερο βάρος γέννησης από ότι παιδιά μη εθισμένων μητέρων (κατεύθυνσης) Ανεξάρτητη μεταβλητή: Εθισμός στην ηρωίνη Εξαρτημένη μεταβλητή : Βάρος γέννησης

87 Σύνθετες υποθέσεις Οι έφηβοι που κακοποιήθηκαν ως παιδιά θα έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσουν κατάθλιψη και απόπειρες αυτοκτονίας από ότι οι έφηβοι που δεν κακοποιήθηκαν (κατεύθυνσης). Ανεξάρτητη μεταβλητή: Κακοποίηση Εξαρτημένη μεταβλητή : Κατάθλιψη, Απόπειρες αυτοκτονίας

88 Γενικά οι υποθέσεις εργασίας θα πρέπει: Να είναι ξεκάθαρες, να μην περιλαμβάνουν αοριστίες, να μην περιλαμβάνουν χαρακτηρισμούς και να αποσυντίθεται πολύπλοκοι όροι.

89 ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Βασικά χαρακτηριστικά Δομή (structure). Δομημένος τρόπος: Από όλα τα υποκείμενα συλλέγονται οι ίδιες πληροφορίες. Ποσοτικότητα (quantifiability). Δεδομένα που πρόκειται να υποστούν στατιστική ανάλυση πρέπει να συλλέγονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να ποσοτικοποιηθούν. Αντιδραστικότητα (obtrusiveness). Είναι ο βαθμός στον οποίο έχουν γνώση τα υποκείμενα για το ρόλο τους στη μελέτη Αντικειμενικότητα (objectivity). Οι μέθοδοι συλλογής δεδομένων θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από αντικειμενικότητα 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 89

90 ΒΑΣΙΚΑ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΞΙΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ 1. Αμεροληψία. Σε επαναλαμβανόμενες δοκιμές η μέση τιμή των εκτιμήσεων δεν θα πρέπει να διαφέρει από την ποσότητα που προτιθέμεθα να εκτιμήσουμε. 2. Εγκυρότητα. Ένα μέτρο λέγεται έγκυρο όταν το συστηματικό σφάλμα μέτρησης είναι αδύναμο. 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 90

91 Εσωτερική εγκυρότητα: Μετρούμε αποτελεσματικά αυτό που θέλουμε να μετρήσουμε. Εγκυρότητα περιεχομένου: Αντιπροσωπευτικότητα των ερωτήσεων Εγκυρότητα κριτηρίου: Σχέση με άλλα έγκυρα ερωτηματολόγια Εγκυρότητα δομής: Αντικειμενικότητα Εξωτερική εγκυρότητα: Σε ποιο μέτρο τα αποτελέσματα μιας έρευνας μπορούν να γενικευθούν σε άλλους πληθυσμούς; 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 91

92 Αξιοπιστία (Reliability) Περιλαμβάνει 2 βασικές έννοιες: Σταθερότητα (stability). Η αξιοπιστία μιας μέτρησης μετριέται με την ευστάθειά της μέσα στο χρόνο Eσωτερική συνάφεια. Εδώ παράλληλοι όροι επεξεργάζονται την ίδια χρονική στιγμή και συσχετίζονται για να εκτιμήσουν την αξιοπιστία σε αυτού του είδους τις μετρήσεις 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 92

93 Eυαισθησία (sensitivity) Εχει να κάνει με την ικανότητα ενός ερωτηματολογίου να ανακαλύπτει τις διακυμάνσεις στις υπό μέτρηση παραμέτρους σε μια δεδομένη περίοδο. 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 93

94 ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Α. ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΥΤΟΑΝΑΦΟΡΑΣ Β. ΑΜΕΣΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 94

95 Μέθοδοι συλλογής δεδομένων Α. ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΥΤΟΑΝΑΦΟΡΑΣ 1. Προφορική συνέντευξη 2. Ερωτηματολόγιο 3. Tηλεφωνικά 4. Συνέντευξη μέσω Internet Ανάλογα με το βαθμό δόμησης διακρίνονται σε: α. Μη δομημένες και ημιδομημένες τεχνικές αυτοαναφοράς β. Δομημένες μέθοδοι αυτοαναφοράς 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 95

96 Πως καθορίζεται ο βαθμός δόμησης: Πρωταρχικά από το είδος των ερωτήσεων: Ελεύθερες ερωτήσεις : Αφορά στις προφορικές συνεντεύξεις: οι ερωτήσεις δεν έχουν διαμορφωθεί από την αρχή παρά μόνο ένας οδηγός που καθορίζει την γκάμα των θεμάτων που θα συζητηθούν Ανοικτές ερωτήσεις (open-ended questions): οι ερωτήσεις από την πλευρά του ερευνητή είναι συντεταγμένες και ο ερωτώμενος διαμορφώνει ελεύθερα τις απαντήσεις. Κλειστές ερωτήσεις (closed-ended questions): οι ερωτήσεις είναι διαμορφωμένες και ο ερωτώμενος πρέπει να απαντήσει με βάση συγκεκριμένες κατηγορίες απαντήσεων 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 96

97 Αντίστοιχα έχουμε: Μη δομημένες μέθοδοι αυτοαναφοράς. Οι ερωτήσεις είναι ελεύθερες και ερευνητής και υποκείμενο μπορούν να παρεκκλίνουν τελείως του θέματος.ειδικές περιπτώσεις: ιστορίες ζωής, ημερολόγια. Ημιδομημένες μέθοδοι αυτοαναφοράς. Ελεύθερες και ανοικτές ερωτήσεις με κάποια μικρά περιθώρια παρέκκλισης Π.χ οι ομαδικές επικεντρωμένες συνεντεύξεις (focus group interviews). Βασίζονται κυρίως σε ελεύθερες και ανοικτές ερωτήσεις. Ζητούνται ταυτόχρονα οι γνώμες υποκειμένων τα οποία συγκροτούνται σε ομάδες. Δομημένες συνεντεύξεις μέθοδοι αυτοαναφοράς : Βασίζονται στις κλειστές ερωτήσεις 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 97

98 ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΑ 1. Η πληροφόρηση που διαθέτουμε για τα υποκείμενα της μελέτης 2. Οι ικανότητες γραφής και ανάγνωσης καθώς και το ενδιαφέρον ή τα κίνητρα που δίνονται στον συγκεκριμένο πληθυσμό 3. Ο τύπος των ερωτήσεων που προβλέπονται δηλ. ανοικτές ή κλειστές καθώς και ο αριθμός των δυνατών επιλογών ανά ερώτηση 4. Το περιεχόμενο των ερωτήσεων η φύση και η πολυπλοκότητα των πληροφοριών που απαιτούμε. Οι απόψεις και/ή η άδεια των άμεσα εμπλεκόμενων προσώπων 5. Το ποσοστό των επιθυμητών απαντήσεων 6. Ο διαθέσιμος χρόνος 7. Ο προϋπολογισμός 8. Το διαθέσιμο προσωπικό 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 98

99 ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΕΝΟΣ ΚΑΛΟΥ ΟΡΓΑΝΟΥ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ 1.Η συμφωνία του οργάνου με τη μεταβλητή: συμφωνία του οργάνου με τα αντικείμενα της μελέτης 2.Εφικτότητα χρήσης του οργάνου μέσα στο ερευνητικό σχέδιο: επιλογή κατάλληλου οργάνου σωστή δόμηση 3.Αποδοχή του οργάνου από τους αποκριτές της μελέτης: καταλληλότητα ερωτήσεων 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 99

100 ΤΥΠΟΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ 1. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Η προσωπική συνέντευξη 1. Υψηλά ποσοστά απόκρισης 2. Δυνατότητα να ταυτοποιήσεις αυτόν που απαντά 3. Περιλαμβάνει άτομα με ειδικές ανάγκες, αναλφάβητους κ.λ.π 4. Δυνατότητα να πειστεί το υποκείμενο να συμμετάσχει 5. Αυθόρμητες απαντήσεις 6. Δυνατότητα να ελέγξεις τη σειρά των ερωτήσεων 1. Η πιο δαπανηρή 2. Δυνατότητα εξαπάτησης από πλευράς συνεντευκτών 3. Μεροληψία στις απαντήσεις για να γίνουν αρεστοί στον συνεντεύκτη 4. Πιθανές μεροληψίες λόγω ηλικίας, φύλου, εθνικότητας συνεντεύκτη

101 ΤΥΠΟΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Η συνέντευξη μέσω τηλεφώνου 1. Λιγότερο δαπανηρή από ότι η προσωπική συνέντευξη 2. Λιγότερο απαιτητική για τους συνεντεύκτες από ότι η προσωπική συνέντευξη. 3. Σφάλματα που οφείλονται στον συνεντεύκτη αντιμετωπίζονται πιο εύκολα. 4. Καλύτερο ποσοστό απαντήσεων σε σχέση με τα γραπτά. 5. Γρήγορη μέθοδος 6. Δυνατότητα να απομονώσεις τη συμμετοχή, να ξεκαθαρίσεις κάποια απάντηση. 7. Δυνατότητα να ελέγξεις τη σειρά ερωτήσεων 8. Δυνατότητα να χρησιμοποιήσεις εκπροσώπους /διερμηνείς 1. Επιλέγονται μόνο άτομα καταχωρημένα στους τηλεφωνικούς καταλόγους 2. Μπορεί να θεωρηθεί σαν παράκληση-φάρσα. 3. Η συζήτηση θα πρέπει να είναι σύντομη (5-10 λεπτά) 4. Παρατήρηση ή έλεγχος του υποκειμένου αδύνατη 5. Ο τόνος της φωνής μπορεί να εισάγει σφάλματα.

102 ΤΥΠΟΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Η αποστολή γραπτών ερωτηματολογίων 1. Λιγότερο δαπανηρή από ότι η προσωπική συνέντευξη 2. Δυνατότητα ενός υψηλού ποσοστού απαντήσεων στις πιο προσωπικές ερωτήσεις 3. Δεν υπάρχουν οι μεροληψίες που σχετίζονται με τον συνεντεύκτη 4. Βρίσκεις πιο εύκολα άτομα πολύ απασχολημένα 5. Ο χρόνος απάντησης είναι πιο μακρύς 6. Δυνατότητα αναζήτησης συμβουλών 1. Ποσοστό απαντήσεων γενικά πολύ χαμηλό 2. Περιορισμοί λόγω γλώσσας (εκτός αν υπάρχει μετάφραση 3. Δυνατότητα να χαθούν ερωτηματολόγια 4. Αδυναμία να ελεγχθεί η σειρά των απαντήσεων 5. Το ερωτηματολόγιο πρέπει να είναι σύντομο 6. Οι υπενθυμίσεις συνεπάγονται και πρόσθετα έξοδα 7. Οι προθεσμίες σπάνια τηρούνται 8. Δεν γνωρίζουν την ταυτότητα αυτού που απάντησε

103 ΤΥΠΟΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Οι συνεντεύξεις μέσω Internet Οι ομαδικές συνεντεύξεις 1. Χαμηλό κόστος 2. Γρήγορη λήψη δεδομένων 1. Υψηλό ποσοστό συνεργασίας 2. Δυνατότητα να επεξηγηθεί η έρευνα και να απαντηθούν οι ερωτήσεις 3. Κάποιες φορές χαμηλά κόστη Ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού σε κάποιες γεωγραφικές ζώνες δεν έχει πρόσβαση στο Internet 1. Λίγες από αυτές τις έρευνες μπορούν να ομαδοποιήσουν τα υποκείμενα. 2. Κάποια προβλήματα μπορεί να υπερτονιστούν, κάποια να υποτιμηθούν

104 ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΚΛΕΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΟΙΚΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Να καταφέρνουμε να μετρήσουμε αυτό που θέλουμε να μετρήσουμε: εγκυρότητα Να είμαστε ξεκάθαροι και όχι διφορούμενοι Να αναφερόμαστε με τρόπο που να μη δημιουργούμε αντιστάσεις στον ερωτώμενο Να είμαστε έντιμοι, να μην κατευθύνουμε προς μια συγκεκριμένη απάντηση Το υποκείμενο να είναι πράγματι ικανό να μας δώσει τη συγκεκριμένη πληροφόρηση.

105 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΚΛΕΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΑΝΟΙΚΤΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ Στις κλειστές ερωτήσεις έχουμε μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουμε επαρκείς απαντήσεις Σημαντική είναι και η μεροληψία που εισάγεται από το ότι ο ερωτώμενος πρόθυμος να επιλέξει μιαν έτοιμη απάντηση ακόμα και αν δεν τον αφορά παρά να αναζητήσει και να καταχωρίσει με δική του διατύπωση την απάντηση που τον αφορά Οι κλειστές ερωτήσεις είναι δύσκολο να διατυπωθούν. Δεν είναι σπάνια η περίπτωση που κατά τη σύνταξη του ερωτηματολογίου είναι άγνωστες οι απαντήσεις που αντιστοιχούν σε ορισμένη ερώτηση Στις ανοικτές ερωτήσεις μπορεί να έχουμε υποκειμενικότητα και σφάλματα αναφοράς από την πλευρά του ερευνητή η επιτυχία των ανοικτών ερωτήσεων εξαρτάται από τη φύση των ερωτήσεων, το μορφωτικό επίπεδο των ερωτώμενων και το ενδιαφέρον τους για το θέμα της έρευνας Μερικοί αποκριτές εναντιώνονται στην υποχρέωση να διαλέξουν ανάμεσα σε απαντήσεις που δεν αντανακλούν τη γνώμη τους (προσθήκη της επιλογής «άλλο»). Συχνά ο πίνακας με τις έτοιμες απαντήσεις που συνοδεύει μια ερώτηση είναι τόσο μεγάλος ώστε η αντίστοιχη προκωδικοποιημένη ερώτηση να επιβαρύνει το ερωτηματολόγιο διογκώνοντας το τεχνητά 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 105

106 ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Το ερωτηματολόγιο πρέπει να περιέχει ερωτήσεις επί όλων των θεμάτων που είναι ουσιώδη για τη διεξαγόμενη έρευνα. Το ερωτηματολόγιο πρέπει να δίνει πειστικά την εικόνα ενός σύντομου κειμένου που προσφέρεται για εύκολη συμπλήρωση όλων των απαντήσεων στις ερωτήσεις που περιέχει Ο παραλήπτης του ερωτηματολογίου που θα απαντήσει και στα ερωτήματα πρέπει να πιστέψει ότι μετέχει σε ένα έργο σοβαρό και ενδιαφέρον. Ο παραλήπτης που θα απαντήσει στις επιμέρους ερωτήσεις δεν πρέπει να επηρεασθεί ώστε να δώσει μεροληπτικές απαντήσεις Κάθε ερώτηση πρέπει να σχεδιασθεί έτσι ώστε να οδηγεί σε σαφή και ακριβή απάντηση. Η φραστική διατύπωση, η διάρθρωση και η διάταξη του ερωτηματολογίου πρέπει να εξυπηρετούν και τις παρεπόμενες εργασίες (κωδικογράφηση, πινακοποίηση κλπ.).

107 Το γραπτό ερωτηματολόγιο προτιμάται: -όταν πρόκειται για τομέα σαφώς οριοθετημένο, που δεν περιλαμβάνει γεγονότα ή απαντήσεις που εμπλέκουν συμπεριφορές ή απόψεις διφορούμενες ή πολύπλοκες. -όταν το θέμα είναι επαρκώς οριοθετημένο από καλά συντεταγμένες ερωτήσεις -όταν ο πληθυσμός στον οποίο απευθύνεται έχει λόγους να ενδιαφέρεται για το συγκεκριμένο θέμα -όταν πρόκειται να προσεγγιστεί μεγάλος πληθυσμός και αυτό σε ελάχιστο χρόνο 17/2/2015 Β. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ 107

108 Η κατασκευή του ερωτηματολογίου: στάδια Απόφαση για τα αντικείμενα της μελέτης, δηλ. την πληροφόρηση που ζητάμε. Απόφαση για τον τύπο του ερωτηματολογίου που επιτρέπει να φτάσεις με τον καλύτερο τρόπο στη συγκεκριμένη πληροφόρηση Κατασκευή ενός πρώτου σχεδίου του ερωτηματολογίου Ελεγχος του σχεδίου και επανέλεγχος των ερωτήσεων Pre-test (πιλοτική έρευνα Τελική διατύπωση ερωτηματολογίου

109 ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Είναι σκόπιμο να αρχίζουμε τη σύνταξη του ερωτηματολογίου καταγράφοντας όλα τα θέματα που έχουν σχέση με το αντικείμενο της έρευνας και επιθυμούμε να τα καλύψουμε. Στη συνέχεια σχηματίζουμε συνδυασμούς των μεταβλητών που προκύπτουν από την πιο πάνω καταγραφή και επιλέγουμε τελικά εκείνους που εξυπηρετούν τους σκοπούς της έρευνας. απορρίπτουμε δε τους λοιπούς ως άσχετους η οριακούς.

110 Η ΠΡΩΤΗ ΕΝΤΥΠΩΣΗ: ΣΥΝΤΟΜΟ ΚΑΙ ΕΥΚΟΛΟ Ένα ογκώδες ερωτηματολόγιο, πυκνοτυπωμένο με μικρού μεγέθους τυπογραφικά στοιχεία, δίνει αμέσως στον αποδεκτή του την εικόνα πολλής και δύσκολης εργασίας που απαιτεί η συμπλήρωσή του. Μια τέτοια εικόνα είναι σίγουρα αρνητική και δεν πρόκειται να διορθωθεί από την επιστολή που συνοδεύει το ερωτηματολόγιο όσο καλογραμμένη και αν είναι

111 ΜΕΓΕΘΟΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Όσο πιο μικρό και σύντομο είναι το ερωτηματολόγιο τόσο πιο εύκολο φαίνεται. Έχει παρατηρηθεί ότι αν η σελίδα του ερωτηματολογίου είναι μικρού σχήματος (7X10 ίντσες), το ποσοστό των ερωτηματολογίων που επιστρέφονται συμπληρωμένα είναι μεγαλύτερο παρά αν το σχήμα είναι πιο μεγάλο (8,5Χ11 ή 8.5X14 ίντσες).

112 ΠΟΣΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ; Στη βιβλιογραφία αναφέρονται μεγάλα ποσοστά συμμετοχής (75%) σε έρευνα που διεξήχθη με ταχυδρομική διακίνηση ερωτηματολογίων τα οποία ήταν πολυσέλιδα (12 σελίδες). Ο κανόνας, πάντως, είναι να μη ξεπερνιέται ο αριθμός των 4-5 σελίδων μεγέθους 8,5X11 ιντσών, για τις συνήθεις έρευνες που γίνονται με ταχυδρομική διακίνηση των ερωτηματολογίων.

113 Βιβλιαράκι ή μη βιβλιοδετημένα φύλα; Από την καθημερινή πείρα έχει διαπιστωθεί ότι το δέσιμο των φύλλων του ερωτηματολογίου σε ενιαίο βιβλιαράκι (περιορισμένου πλάτους) είναι λιγότερο αποτελεσματικό από τη χρήση του συνηθισμένου ερωτηματολογίου σε μορφή μη βιβλιοδετημένων φύλλων

114 ΠΟΙΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ; Πολλές φορές οι απεικονίσεις δίνουν στον παραλήπτη του ερωτηματολογίου την εντύπωση ότι πρόκειται για διαφημιστικό υλικό κι έτσι υπάρχει ο κίνδυνος ένα τέτοιο ερωτηματολόγιο να πεταχτεί στα άχρηστα πριν εξετασθεί το ίδιο ή πριν διαβασθεί η συνοδευτική επιστολή (διαφορές απόκρισης που έχουν καταγραφεί: 36%)

115 ΤΟ ΧΑΡΤΙ ΚΑΙ Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ Καλό είναι να αποφεύγονται τα χρώματα, διότι δίνουν την εντύπωση ότι πρόκειται για διαφημιστικό υλικό. Αν χρειασθεί να διαφοροποιηθούν χρωματικά τα ερωτηματολόγια που προορίζονται για διαφορετικές περιοχές ή εποχές κλπ., είναι σκόπιμο να χρησιμοποιούνται ανοιχτά χρώματα (ανοιχτό κίτρινο, ανοιχτό γαλάζιο κ.λπ.).

116 ΤΟ ΧΑΡΤΙ ΚΑΙ Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ Το είδος των τυπογραφικών χαρακτήρων που χρησιμοποιούνται είναι ζήτημα προσωπικού γούστου. Κατά κανόνα χρησιμοποιούνται χαρακτήρες διάφορου μεγέθους και μορφής για το ίδιο ερωτηματολόγιο: μεγαλύτερα για τις κύριες ερωτήσεις ή για τις επικεφαλίδες που χωρίζουν το ερωτηματολόγιο σε τμήματα, πλάγια ή πιο έντονα για τις λέξεις που πρέπει να τονισθούν, μικρότερα για τους τίτλους των στηλών ή τις υποσημειώσεις κ.λπ. Πάντως, η πολύ μεγάλη ποικιλία τυπογραφικών χαρακτήρων επάνω στο ίδιο ερωτηματολόγιο δημιουργεί υπερφορτωμένη εικόνα που κάνει το ερωτηματολόγιο να φαίνεται δύσκολο.

117 ΤΟ ΧΑΡΤΙ ΚΑΙ Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ Στην περίπτωση που το ερωτηματολόγιο θα χρησιμοποιηθεί σε προσωπική συνέντευξη τυπώνονται μόνο οι περιττής τάξης σελίδες (η πίσω όψη κάθε φύλλου μένει λευκή) ώστε να εξυπηρετείται ο συνεντεύκτης κατά τη συμπλήρωση των απαντήσεων. Τα ερωτηματολόγια που διακινούνται με το ταχυδρομείο ε ίνα- τυπωμένα σε όλες τις σελίδες τους. Το τετρασέλιδο ερωτηματολόγιο τυπώνεται σε ένα δίφυλλο που ανοίγει, όπως η εφημερίδα. Το εξασέλιδο τυπώνεται όπως το τετρασέλιδο με το επιπλέον φύλλο ανάμεσα στα δυο άλλα. Μπορεί βέβαια να τυπωθεί σε ένα φύλλο που διπλώνεται και ανοίγει όπως το ακορντεόν από το μέσο:

118 ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΊΝΑΙ ΟΙ ΣΕΛΙΔΕΣ ΕΥΚΟΛΟ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΔΙΑΤΑΞΗΣ ΔΙΑΤΑΞΗ ΣΥΝΤΟΜΟ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΤΙΣ ΕΙΔΙΚΕΣ

119 ΟΙ ΣΕΛΙΔΕΣ Η οργάνωση των στοιχείων (χαρακτήρων, γραμμών. σχημάτων, εικόνων) που εντάσσονται σε κάθε σελίδα πρέπει να δίνει την εικόνα της απλότητας, της κομψότητας και της σαφήνειας. Η σελίδα δεν πρέπει ποτέ να φαίνεται πυκνογραμμένη ή υπερφορτωμένη, πρέπει να έχει κανονικά περιθώρια, να ξεχωρίζονται τα τυπωμένα τμήματα της (επιμέρους ερωτήσεις και ομάδες ερωτήσεων) με λευκά κενά και να μη περιέχει υπερβολικά μεγάλο αριθμό από καρεδάκια ή πινακοποιημένους χώρους.

120 ΔΙΑΤΑΞΗ Η διάταξη πρέπει να είναι τέτοια ώστε να μη μένει στον παραλήπτη η παραμικρή αμφιβολία για το ορθό καρεδάκι ή άλλο σημείο που θέλει να σημειώσει (τσεκάρισμα) ή την περιοχή όπου πρέπει να γράψει την απάντηση του. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται διάστικτες ή άλλες γραμμές που οδηγούν στα αντίστοιχα σημεία ή περιοχές:

121 10. Συμφωνείτε ή όχι με τα φορολογικά μέτρα της Κυβέρνησης; Συμφωνώ... Δε συμφωνώ... Δεν έχω γνώμη... Δεν απαντώ...

122 Παράδειγμα ανοικτής ερώτησης 11. Ποιό είναι το επάγγελμά σας;..

123 Σε κάθε περίπτωση η απάντηση πρέπει να καταχωρισθεί σε μία θέση - και όχι, σε περισσότερες. Η ερώτηση για το μέγεθος του νοικοκυριού (αριθμός μελών) μπορεί να είναι κωδικοποιημένη και τυπωμένη ως εξής: Είναι φανερό ότι, εκτός ίσως από το τελευταίο καρεδάκι όλα τα άλλα μπορεί να έχουν σημειωθεί σε απάντηση του μεγέθους που σημειώνεται είτε αμέσως πριν είτε αμέσως μετά

124 Είναι φανερό ότι, εκτός ίσως από το τελευταίο καρεδάκι όλα τα άλλα μπορεί να έχουν σημειωθεί σε απάντηση του μεγέθους που σημειώνεται είτε αμέσως πριν είτε αμέσως μετά. Η ορθή διάταξη είναι: Το καρεδάκι ή η γραμμή καταχώρισης πρέπει κατά κανόνα να αφήνονται για συμπλήρωση προς τα δεξιά, δηλαδή μετά την ερώτηση και όχι αντίστροφα, διότι η συμπλήρωση της απάντησης ακολουθεί την ανάγνωση της ερώτησης:

125 της ερώτησης: Το καρεδάκι ή η γραμμή καταχώρισης πρέπει κατά κανόνα να αφήνονται για συμπλήρωση προς τα δεξιά, δηλαδή μετά την ερώτηση και όχι αντίστροφα, διότι η συμπλήρωση της απάντησης ακολουθεί την ανάγνωση 15. Γραμματικές γνώσεις-σπουδές (σημειώστε μέχρι που φθάσατε) Δεν έχω πάει ποτέ σχολείο... Φοίτησα στο δημοτικό... Τέλειωσα το δημοτικό... Φοίτησα στο γυμνάσιο... Τέλειωσα το γυμνάσιο... Φοίτησα στο λύκειο... Τέλειωσα το λύκειο... Φοίτησα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ή αποφοίτησα (ΤΕΙ, ΑΕΙ)...

126 Τα καρεδάκια πρέπει, κατά το δυνατό, να ισοζυγίζονται καθέτως ώστε να αποφεύγονται σφάλματα καταχώρισης (και κωδικοποίησης). Δεν είναι ορθή η ακόλουθη διάταξη: 20. Νομική μορφή διαμονής Ιδιοκατοίκηση... Ενοίκιο... Φιλοξενία...