ΣΕΙΡΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΔΟΚΙΜΙΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΣΕΙΡΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΔΟΚΙΜΙΑ"

Transcript

1 ΣΕΙΡΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΔΟΚΙΜΙΑ

2

3 Τίτλος πρωτοτύπου: Institut ΙϋΓ Sozialforschung Soziologische Exkurse 1956, Europai$Che Verlagsanstalt Gmbh Frankfurt am Main για την ελληνική γλώσσα, Εκδόσεις Κριτική, 1987 Πατούσα 3, Αθήνα, τηλ

4

5 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΦΟΥΡΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΔΟΚΙΜΙΑ Επιμέλεια Τέοντορ Α ντόρνο και Μαξ Χόρκχαϊμερ Μ ετ ά φραση Δ ιον ύ σης Γ ρ άο αρης ΚΡΙΤΙΚΗ

6

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ι. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ 11. ΚΟΙΝΩΝΙΑ 111. ΑΤΟΜΟ. ΙΥ. ΟΜΑΔΑ.. Υ. ΜΑΖΑ.. ΥΙ. ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΥΙΙ. ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΥΠΙ. ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΙΧ.ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Χ.ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΧΙ. ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ ΧΙΙ. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑ

8

9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το παρόν κείμενο προήλθε από τα χειρόγραφα σύντομων διαλέξεων που έγιναν στον Ραδιοφωνικό Σταθμό του Κρατιδίου της Έσσης (Δυτική Γερμανία) στα 1953 και 1954 και μεταδόθηκαν στη γαλλική γλώσσα στο πλαίσιο του Διεθνούς Ραδιοφωνικού Πανεπιστημίου του Γαλλικού Ραδιοφωνικού Δικτύου. Σ' αυτά τα αρχικά κείμενα έγιναν πολλαπλές συμπληρώσεις κι έχουν προστεθεί μια σειρά από δοκίμια. Ωστόσο, ο χαλαρός, αυτοσχεδιαστικός τους χαρακτήρας έχει διατηρηθεί. Το κείμενο έχει διδακτικό χαρακτήρα, όχι με τη σημασία ενός συνεκτικά παρουσιασμένου διδακτικού εγχειρίδιου, αλλά μ ' αυτή ενός φανταστικού διαλόγου, που θα μπορούσε να προκληθεί με την παρουσίαση ενός σεμιναρίου για κάποιες επιλεγμένες έννοιες-κλειδιά της κοινωνιολογίας. Το οιολίο αυτό συνολικά μπορεί να θεωρηθεί προσεμινάριο σχετικό με κοινωνιολογικές έννοιες, όπως ακριοώς εκείνο που εδώ και πολλά χρόνια γίνεται στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας. Κι εκεί επίσης αποφεύγεται η εμφάνιση ενός κλειστού συστηματικού χαρακτήρα και κάποιας πληρότητας. Εκείνο στο οποίο αποολέπει είναι η επιλογή κάποιων συγκεκριμένων εννοιών και γνωστικών πεδίων, προκειμένου να διατυπωθεί μια πρώτη αντίληψη περί κοινωνιολογίας. Πρόθεση αυτής της διαδικασίας είναι να επισημανθεί η παρουσίαση, ο σχολιασμός και ο στοχασμός πάνω στο υλικό. Κάτι τέτοιο δεν χρειάζεται ειδική δικαιολόγηση σ' 9

10 fva γνωστικό πεδίο το οποίο, κατά μια ευφυή παρατήρηση του Max Weber, απειλείται ν' αποσυντεθεί στα «εξ ων συνετέθη» και να καταντήσει είτε φορμαλιστική διαδικασία εννοιολόγησης είτε διαδικασία συλλογής υλικού, άδεια από κάθε έννοι α. Σ' όλη την έκταση του έργου οι συγγραφείς επιδίωξαν να συγκροτήσουν μια σχέση ανάμεσα στο πληροφοριακό στοιχείο και στην κριτική αυτενέργεια (Selbstbesinnung), που απαιτεί η ίδια η επιστήμη της κοινωνιολογίας αλλά και η συνείδηση εκείνων που ασχολούνται μ' αυτήν. Το οιολίο είναι έτσι οργανωμένο, ώστε αρχικά έχουν επιλεγεί και συζητούνται μερικές κοινωνιολογικές έννοιες - όχι οέοαια οι σπουδαιότερες, αλλά μάλλον εκείνες μέσω των οποίων ο μελετητής μπορεί να συλλάοει κάτι απ' την προοληματική όλου αυτού του γνωστικού πεδίου - και κατόπιν ακολουθεί η εξέταση μερικών περιοχών του αντικειμένου κι ορισμένα πλέγματα περιεχομένου. Αυτή η διμερής υφή της εξέτασης των ζητημάτων αντιστοιχεί στο σπάσιμο της ίδιας της σύγχρονης εικόνας της κoινωνιoλoγία, όπου ο θεωρητικός στοχασμός και η ανάλυση των εμπειρικών δεδομένων συχνά ακολουθούν αντίθετες κατευθύνσεις χωρίς προοπτική επανασύνθεσής τους μέσα από διαδικασίες, ούτως ειπείν, «ολοκλήρωσης» (Intergration). Αυτό το σπάσιμο δεν πρέπει ούτε να συγκαλύπτεται αλλόύτε να απολυτοποιείται. Θα πρέπει διαρκώς να λαμοάνεται υπόψη, στο οαθμό που δεν πρέπει να καλλιεργείται η απατηλή αντίληψη ενός συνεχούς (continuum) που εκτείνεται από τα επιμέρους δεδομένα μέχρι προτάσεις υψηλού επιπέδου αφαίρεσης περί του κοινωνικού συστήματος, ενώ παράλληλα, και στο οαθμό του δυνατού, η εξέταση μεμονωμένων φαινομένων πρέπει να στηρίζεται από τη σκέψη της αλληλεξάρτησής τους. Μ' αυτή την έννοια δεν θα πρέπει ν' αναμένει κανείς ένα «εγχειρίδιο» κοινωνιολογίας, ούτε έναν οδηγό, αλλά ούτε μια εισαγωγή, κι ούτε πρέπει να συγκαταλεχθεί με οιολία που έχουν τέτοια πρόθεση και που εκδόθηκαν τα τελευταία χρόνια. Ούτε προσφέρει κάτι σαν μια θωρία περί κοινωνίας, όσο στοιχειώδης κι αν είναι, ούτε μια έγκυρη ανασκό- 10

11 πηση των πιο σπουδαίων επιμέρους πεδίων της σύγχρονης κοινωνιολογικής έρευνας δεν πρέπει κανείς ν' αναζητήσει μια συστηματική εξέταση ούτε μια πληρότητα ως προς το υλικό, δεδομένου ότι το υλικό στο οποίο γίνεται αναφορά υπόκειται στον ενδεχομενικό/τυχαίο χαρακτήρα που είχε η εμφάνιση των διαλέξεων. Αυτό που προσφέρεται στον αναγνιοστη είναι υλικό και παρατηρήσεις σχετικές με μεμονωμένες έννοιες και θεματικά πεδία, των οποίων ο συγκερασμός θα μπορούσε να είναι μια ορισμένη παράσταση περί του όλου. Η συγγραφή του οιολίου έγινε από το Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας συνολικά. Όλα τα μέλη του Ινστιτούτου συνέοαλαν στην επεξεργασία των διαλέξεων. Το δοκίμιο για την κοινωνιολογία και την εμπειρική κοινωνική έρευνα περιέχει έναν αριθμό θέσεων που υπάρχουν επίσης και στο λήμμα «Εμπειρική κοινωνική έρευνα» στο «Handwortersbuch der Sozialwissenschaften» και που υπήρξε αποτέλεσμα συλλογικής συγγραφής από το Ινστιτούτο. Μέρη της διάλεξης σχετικά με το πρόολημα της προκατάληψης δημοσιεύθηκαν στο «Frankfurter Hefte», τόμο 7 (1952), Νο 4. Το δοκίμιο για την ιδεολογία είναι μια εκτεταμένη και τροποποιημένη μορφή μιας ανακοίνωσης που έγινε στη Συνάντηση των Γερμανών Κοινωνιολόγων (Deutscher Soziologentag) στη Χα ίδελ6έργη το 1954 και η οποία δημοσιεύθηκε στο «KOlner Zeitschrift fίir Soziologie», τόμο 7 ( ), Νο 3 και 4. Ένα μεγάλο μέρος του υλικού συνεισέφεραν οι Heinz Maus και Hermann Schweppenhauser. Κυρίως ο Erns Kux συστηματοποίησε μια πλούσια συλλογή στοιχείων με πολύμηνη κι εντατική εργασία. Η επιμέλεια και οι τελικές διορθώσεις έγιναν από τον Johannes Hirzel. Φραγκφούρτη, Άνοιξη 1956 Max Horkheimer Theodor W. Adorno 11

12

13 Ι. ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟ Γ ΙΑΣ Η λέξη «κοινωνιολογία» (Soziologie), επιστήμη τη ς κοινω νίας, είναι μια γλωσσική δυσμορφ ία, μισή λατινική και μισή ελληνική. Η αυθαιρεσία και ο τεχνητός χαρακτήρας τη ς λέξη ς αποτελούν μαρτυρία για τον πρόσφατο χαρακτή ρα αυτού του επ ιστη μονικού κλάδου. Η κοινωνιολογ ία δεν α π αντάται ως ξεχωριστός κλάδος στο π αραδοσιακό ε π ιστη μονικό οικοδόμη μα. Η ίδ ια η έκφραση έλκει την καταγωγή της από τον Auguste Comte, ο οποίος γενικά θεωρε ίται ο ιδρυτή ς της κοινωνιολογίας. Το δασικό κοινωνιολογικό του έργο, τα «Μαθή ματα θετική ς φιλοσοφ ίας», εκδόθηκε στη π ερίοδο Ο όρος «θετική» τονίζει ακριδώς το χα ρακτήρα που έφερε έκτοτε η κο ινωνιολογ ία, ως ειδ ική επι στήμη Ε ίναι τέκνο του θετικισμού που έχει στόχο την απε λευθέρωση της γνώση ς από τη θρησκευτική π ίστη και τη με ταφυσική ενατένιση. Προσανατολισμένη αυστηρά στα γεγο νότα, ελπίζει στην επ ίτευξη αντικειμενικότητας σύ μφωνα με το μοντέλο των φυσικών επιστη μών οι οπο ίες είναι μαθη ματικές αφενός, εμπ ε ιρικές αφετέρου ". Κατά τον Comte, η δ ιδασκαλία π ερί κοινωνίας υπολείπεται κατά πολύ αυτού του ιδεώδους. Ε π ιδίωξή του ήταν να το φέρει σε επ ιστη μο νικό επίπεδο. Η κοινωνιολογία οφείλε ι να εκπληρώσε ι και να πραγματοποιήσει εκείνο για το οπο ίο πάσχιζε απ' την αρχή η φιλοσοφία. Είναι πράγματι αληθές ό τ ι η φιλοσοφία αρχικά ήταν συν δεδεμένη με τη διδασκαλία περί κοινων ίας. Μ' αυτή την έν 13

14 νοια, η κοινωνιολογία ως π ρος το αντικείμενο τη ς δεν είναι κάτι νέο. Η π ρόθεση ενός απ ό τα πιο οασικά κείμενα τη ς αρχαίας φιλοσοφίας, τη ς «Π ολιτείας» του Π λάτωνα, ήταν η διδασκαλία για τη δ ίκαιη και ορθή κοινωνία, η κοινωνία π ου στα μάτια του Αθ ηναίου νοιαζόταν για την α π οκατά σταση τη ς αθηναϊκή ς πόλης ως μιας δ ίκαιη ς π όλη ς-κρά του ς. Αυτό το σχέδ ιο για την ιδεώδη π ολιτεία συνδυάζεται στο έργο του Π λάτωνα με κριτική τη ς κο ινωνίας τη ς επ οχή ς του καθώς κ α ι των προηγού μενων κ ο ινων ικών θεωριών. Σ ' έναν μεγάλ ό οαθ μό αυτό αντικατο πτρ ίζει τ η δ ική του εμπ ει ρ ία γι' αυτή την κοινωνία. Σύ μφωνα με τη μαρτυρ ία του στην 7η Ε π ιστολή, η επ ίκαιρη παρατήρηση τη ς ασυδοσίας του ό χλου και η ανάλγητη πάλη για εξουσία εκ μέρους των αρχόντων έχει ενσωματωθεί στην «Π ολιτεία». Η καταδίκη του Σωκράτη οδήγησε " τον Π λάτωνα στο συ μπ έρασμα ότ ι η κοινωνία, την ο π οία ακόμη δεν αντιδ ιαστέλλ ε ι με τ ο κρά τος, δεν μπορεί να μεταρρυθ μιστεί με συνταγματικές αλλα γές, οι ο π ο ίες θα αν τ ικαθ ιστ ούσαν μόνο την εξουσία "των ισχυρών μ ' αυτή των ισχυ ρότερων, αλλά μόνο με έλλογη οργάνωση του όλου.., «Τελικά κατέληξα στο συμπέρασμα, ότι όλες ο ι σύ γχρο νες πολιτε ίες κυσερνώvται με κακό τρόπο και ότι οι θεσμο ί τους θα παραμείνο υν σ' αυτήν την άθλια κατάσταση αν δεν "υπάρξει κάπο ια εξαιρετική μέθοδ ο ς θεραπείας σε συνδια σμό με κάποιαν ευτυχή σύμπτωση. Γιατί πρ ος τιμήν της πραγματικής φιλο σο φίας έπρεπε να ομολ ογήσω, ότι μόνον απ ' αυτήν μπο ρεί να περιμένει κανείς τη σωτηρία, τόσο της δημόσιας όσο και της ιδιωτικής ζωής, ότι επομένως η ανθρω πότητα δεv θα απαλλαγεί από τη μιζέρια της, ώσπου ή η τάξη των πραγματικών φιλοσό φων άπο κτήσει την εξουσία στις πο λιτείες ή, ώσπου αυτο ί που κατέχουν την εξουσία στις πολι τείες αφοσιωθο ύν θεία χάριτι στη μελέτη της φιλ οσοφίας.»3 Η συγκρότηση τη ς π ο λ ιτείας θα μπορούσε να θ εμελιωθεί μόνο στην δ ιαπαιδαγώγηση των π ολιτών με στόχο την αρετή κι όχι στη δ ίψα κά π ο ιων ατόμων ή ορι σ μ ένων τάξεων για εξουσία. Αλλά πριν εκπαιδευθούν ο ι άνθ ρωπο ι στην αρετή, θα π ρέπ ει κανείς να γνωρίζει τ ι είναι το αγαθό. Η γνώση 14

15 του αγαθού, που είναι καθήκον της φιλοσοφ ίας, γίνεται το θεμέλιο μιας δ ίκαιη ς κοινωνίαξ Έτσι εδώ η δ ιδασκαλία του Πλάτωνα περί κοινωνίας συνδέεται με τον πυρήνα τη ς μεταφυσική ς του, τη διδασκαλία περί των μόνων αλη θ ινών και αιώνιων ιδεών καθώς και με τη δυνατότητα τη ς επαρ κού ς γνώση ς τους. Κι αυτό καθορίζει την αληθ ινή πράξη. Στόχος του Πλάτωνα είναι η ενοποίηση γνώσης και πρά ξηξ Η μεταφυσική μετατρέπεται σε κοινωνική συγκρότη ση η τάξη τη ς κοινωνίας αντικατοπτρίζει τον κόσμο που είναι δυνατός για τη νόηση. Η σύσταση τη ς κοινων ική ς τά ξη ς με οάση του ς επίκουρους (τεχνίτες), τους πολεμιστές και του ς φύλακες αντιστοιχεί στην όυσία του ανθρώπου που υποδιαιρείται στις δυνατότητες για επιθυ μία, ανδρ εία, και έλλογο, και όπου η κοινωνική ιεραρχία ισοδυναμεί με τη μεταφυσική ιεραρχία των ειδών ( ελληνικά στο πρωτότυ πο, σ. τ. μ. ). Η ιδεώδη ς πολιτεία, στην οποία κυριαρχούν ο ι φ ιλόσοφοι, κ α ι όπου η οξυδέρκεια των τελευταίων πραγμα τοποιεί τη δ ικαιοσύνη, δεν έχει ιστορία όπως δεν έχουν και οι αιών ιες ιδέες. Τίθεται ως απόλυτο και είναι κριτή ρ ιο στο οποίο προσμετρώνται οι υπάρχουσες πολιτείες. Η πρόθεση αυτού του πρώτου έλλογου σχεδ ίου της κοινωνίας δεν είναι άλλη «παρά η αποδέσμευση τη ς ανθρωπότητας από την αθλιότητά της» 6. Η αντίληψη του Πλάτωνα επέδρασε σ' όλη τη μεταγενέ στερη κοινωνική φιλοσοφία, ακό μα και στην αντιπλατωνι κή. Όπως ο Πλάτων έτσι κι εκείνες ξεκινούν με τις δεδο μέ νες κοινωνικές σχέσεις, και η σκέψη επιδρά σ' αυτές τις σχέσεις. Το σχέδ ιο μιας ιδεώδους κοινωνίας εξαρτιώταν πάντοτε από την υπάρχουσα κοινωνία. Ακόμα και στις π ε ρ ιπτώσεις εκείνες όπου η φιλοσοφία ισχυ ρίζεται ότι κατα σκευάζει τη σχέση εξουσίας και δ ικαίου σύμφωνα με αφη ρη μένες αρχές, οι κατηγορίες τη ς υ πάρχουσας κοινωνίας υπεισέρχονται σ' αυτές τις αρχές είτε θ ετικά είτε αρνητικά? Ό μως, απ' την άλλη πλευρά, ούτε και η κοινωνική εξέλιξη λα μοάνει χώρα χωρίς να επηρεάζεται από κοινωνιοφιλο σοφικές αντιλήψεις. Η δ ιαλεκτική αλληλεξάρτηση ανάμεσα σε σκέψη και κοινωνική πραγματικότητα μπορεί να δ ιαπι15

16 στωθεί στο ότι την ίδια στιγμή που διαλύεται η ιεραρχημένη και κλειστή φεουδαρχική κοινων ία, οι στατικές κατηγορ ίες του Ε ίναι, ως κριτήρ ια της κοινωνίας, αντικαθ ίστανται από κάτηγορίες τη ς εξέλιξηξ Δ εν είναι πλέον η οντολογία που χρησιμεύ ει ως οάση για τη συγκρότηση της ιδεώδου ς κοινω νίας αλλά η φιλοσοφία τη ς ιστορίαξ. Η διαρκώς προοδεύ ουσα διαμόρφωση των φυσικών επιστη μών, στις οποίες αποκρυσταλλώνεται το ιδεώδες ακρ ιοώς προσδ ιορ ίσιμων νόμων, είναι παράλληλη προς το αίτη μα για την κατασκευή ενός εξίσου ακριοούς μοντέλου για την κο ινων ία. Όσο πε ρ ισσότερο η δυναμική κοινωνία τείνει προς την κυριαρχία πάνω στη φύση, τόσο λιγότερο μπορεί ν' ανεχθεί ότι η γνιο ση γι' αυτή - για την κοινωνία - υπολείπεται της γνώση ς για τη φύση 11ι. Η θετική κοινωνιολογία, με τη ση μασία που έδινε στόν όρο ο Comte, θεωρε ί καθήκον της την αναγνιορι ση φυσικιον νόμων, που τότε ακόμα εθεωρούντο «&μετά6λητοι»ll. Στό χος της είναι η «ακρίοειω> κι όχι η απόλυτη αλήθεια tί η πραγμάτωση μιας δ ίκαιης κοινων ίας. «Σε κάθε περ ίπτωση» αποφεύγει «συνειδητά κάθε άχρηστη και απρόσιτη εξερεί' νηση τη ς εσώτατη ς φύση ς ή των ουσιωδιον τρόπων γένεση ς των όποιων φαινομένων» 12. Και ως αποκλε ι στικό μέσο χρη σιμοποιεί «την καθαρή παρατή ρηση. το πείραμα με την αλη θ ινή ση μασία και τέλος τη συγκριτικtί μέθοδο» I" Προ ϋποθέτει ρητά κι αρκετά δογματικά.«ότι η κίνηση της κοι νων ίας υπόκειται κατ' ανάγκη σε αμετάολητου ς φυσι κοί' ς νόμου ς... αντί να διέπεται απ' αυτήν tί την άλλη οουλητι κtί δύναμη» 14. Η κοινωνία γίνεται αντικεί μενο απλtίς παραηί ρηση ς, το οπο ίο δεν πρέπει ούτε να θαυμάζεται οί,π να ψέ γεται!'. Πρέπει να ορεθούν τα θεμέλια γ ι α μ ι α θεωρία η οποία «δεν θα έχε ι άλλtι νοητική φιλοδοξία απι) την ανακά λυψη των αλη θ ινών φυσικιον νό μων»ι,, και η οποία «έχε ι τύχει επαρκούς νοητική ς διεργασίας (οσπ κατά τη δ ι άρκε ι α ολόκληρης τη ενεργούς ανάπτυξtίς τη ς ν α μπορε ί να παρα μένει πλήρως πιστή προς τις θεμελι(οδ ε ι ς αρχές της»17 έχο\' τας ως ύψ ιστο κρ ιτήριό τη ς την εμμενtί έλλε ιψη αντ ι φάσεων. Η θεωρία και η πράξη χωρίζονται σαφ(ος. καθ ( ος 16

17 μάλιστα «κάθε ανάμειξη ή κάθε σύνδ εσμος θεωρίας και πράξη ς είναι το ίδιο επ ικίνδυνος και για τις δύο, επειδή εμ ποδ ίζει την ανέλιξη τη ς πρώτη ς και αφήνει τη δεύτερη ν' άγεται και να φέρεται χωρίς καθοδήγηση. Όντως πρέπει κανείς να παραδεχθεί ότι ένεκα τη ς μεγαλύτερη ς συνθετό τητάς του ς τα κο ινωνικά φαινόμενα απ αιτούν μεγαλύτερη νοητική απόσταση απ' όση χρειάζεται για κάθε άλλο επ ι στη μονικό αντικείμενο ανάμεσα στις θεωρητικές ιδέες, ανε ξάρτητα απ ' το πόσο θετικές είνα ι, και την έσχατη πρακτική του ς πραγμάτωση. Συνεπώς, η νέα κοινωνική φιλοσοφ ία θα πρέπει με προσοχή να προστατεύει τον εαυτό τη ς από την τάση που έχει σή μερα γενικευθεί και η οπο ία θα την ωθούσε να παρέμόει ενεργά σε υπαρκτά πολιτικά κινή ματα, τα οπο ία πρέπει πάνω απ' όλα να παραμένουν μόνιμο αντικεί μενο δ ιεξοδ ική ς παρατήρησης γι' αυτήν» 18. Με το αίτη μα -τη ς κοινωνιολογίας του Comte, «να υποτάσσονται δ ιαρκώς οι επ ιστη μονικές αντιλήψεις στα γεγονότα, δεδομένου ότι ο ι πρώτες επ ιδ ιώκουν να επαληθεύσουν τις αλη θ ινές αλλη λεξαρτήσεις των τελευταίων» 1 9, η επ ιστή μη αποκτά έναν θε μελιωδώς αναδρομικό χαρακτήρα. Η κο ινων ία π άντοτε πρέπει πρώτα να έχει εξελιχθεί, πριν γίνει δυνατή η δ ιατύ πωση του γενικού κανόνα2 1J. Η απλή επαγωγή αντικαθ ιστά τη συνείδηση τη ς δυναμικής ολότητας τη ς κο ινωνίας. Η θε τικιστική κοινωνιολογία επ ιμένει στο ότι μπορεί ν' αποόεί μόνο τότε καρποφόρα για την ανθρώπ ινη κο ινων ία, όταν συγκροτηθ εί η γενική θ εωρία τη ς κοινωνίας : η σκέψη τη ς παραπομπή ς «στις ελληνικές καλένδες» είναι εγγενής σ' αυ τή εξαρχή ς. Μό νο όταν η συλλογή όλων των «προτάσεων πρωτοκόλλου» ολοκληρωθεί, είναι δυνατή η διατύπωση μιας περιεκτικής και δεσμευτική ς θεωρίας2 1. Αλλά ακόμα κι όταν γίνεται λόγος περί του όλου, έχει το νόη μα μιας «σύν θ εση ς του κόσμου από σ-ι;οιχεία»22. Ήδη απ ό την αρχή, η θ ετικιστική' φ ιλοσοφία δ ιαμελίζει τα υ π οκείμενα ανάλογα με του ς τομείς της κο ινωνίας στου ς ο πο ίους ταυτόχρονα ανήκουν, όπως ο ικογ ένεια, επάγγελμα, θρησκεία, κόμμα, τόπος κατοικίας. Παραμένει σ ε μ ι α ταξινομητική απαρίθ μηση ' η αλληλεξάρτηση αυτών των περιοχών δεν κατανοεί17

18 ται. Απ' αυτή την έλλειψη της απώλειας μιας έννοιας για την κοινωνία γεννάται η αρετή της ικανότητας της επισκόπησης των επιμέρους τομέων της κοινωνίας. Κατ' αυτό τον τρόπο, το στοιχείο της παραίτησης τονίζεται απ' τις απαρχές της κοινωνιολογίας ως ειδικής επιστήμης. Ο Comte ανήκει ήδη σ' εκείνη τη φάση της αστικής ανάπτυξης, όπου η πίστη πως η ανθρώπινη κοινωνία τελειοj10ιείται και πως η τελειοποίηση μπορεί να προέλθει δια παιδαγωγικών επιδράσεων έχει ήδη καταστεί προοληματική. Και παρόλο που η κοινωνιολογία του Comte διατηρεί την ιδέα της προόδου και ξεκινά από τη φιλοσοφία της ιστορίας, ωστόσο στον πιο εσωτερικό της πυρήνα είναι ανιστορική23. Βέοαια, στην κοινωνιολογία προσδίδεται η ικανότητα για πρόολεψη «ώς ένα οαθμό»24 αλλά μόνο όταν μέσω ενός συντονισμού όλων των δεδομένων της παρατήρησης έχει επιτύχει τη διατύπωση φυσικών νόμων της κοινωνίαξ. Κάθε παρέμοαση σ' αυτή τη διαδικασία ανάπτυξης δεν είναι, ωστόσο, αποδεκτή, εκτός εάν γίνεται στο πλαίσιο των φυσικών νόμων και περιορίζεται «σε παραλλαγές συμοατές με την ύπαρξη του φαινομένου»26. «Δεν υφίσταται καμία διαταράσσουσα επιρροή, προερχόμενη είτε από τον εξωτερικό κόσμο είτε απ'τους ανθρώπους, η οποία στον πραγματικό πολιτικό κόσμο... θα μπορούσε ν' αλλάξει τους αληθινούς φυσικούς νόμους εξέλιξης της ανθρωπότητας.» 2 7 Εάν όμως μια τέτοια παρέμοαση, ξένη προς τους εμμενείς νόμους της εξέλιξης, συνεχίζεται είτε ένεκα επαναστάσεων είτε ένεκα απλώς ρυθμιστικής παρέμοασης στο μηχανισμό της αγοράς, τότε η κοινωνία «κατ' ανάγκη θα καταστραφεί»28. Έτσι «η πραγματική επιστήμη πρέπει στην ουσία να παραδέχεται τη στιγμιαία της αδυναμία ενώπιον οαθιών αναταραχών ή άκαμπτων τάσεων». Στην καλύτερη περίπτωση «μπορεί να συμοάλει κατά τρόπο χρήσιμο στην άμολυνση και ιδιαίτερα στη συντόμευση των κρίσεων μέσω της ακριοούς εκτίμησης του χαρακτήρα τους και μιας έλλογης πρόολεψης της τελικής τους έκοασης». Για την κοινωνιολογία όπως την εννοούσε ο Comte «δεν πρόκειται για έλεγχο των φαινομένων, αλλά μόνο για μετατροπή της αυθόρμητης 18

19 εξέλιξής τους, για την οποία προφανώς απαιτείται η πρότερη γνώση των φυσικών νόμων που τα διέπουν»29. Αυτή η παραδοχή συγκλίνει στην απαίτηση για αναγνώριση του υπάρχοντος: «Δεδομένου ότι η μάζα της ανθρώπινης φυλής είναι προσκολλημένη στην αξεπέραστη μοίρα τού ν ' αποτελείται πάντα από ανθρώπους που ζουν λίγο πολύ αόέόαια από τα προϊόντα της καθημερινής εργασίας τους, γίνεται σαφές ότι, μ ' αυτή την έννοια, το αληθινό κοινωνικό πρόόλημα έγκειται στη Όελτίωση αυτής της Όασικής συνθήκης για την τεράστια πλειοψηφία, χωρίς να καταστραφούν οι ταξικές διαφορές και χωρίς να διαταραχθεί η απαραίτητη γενική οικονομία... καταστρέφοντας όλες τις ματαιόδοξες αξιώ-. σεις και σιγουρεύοντας πλήρως τις άρχουσες τάξεις ενάντια σε κάθε αναρχική απειλή, η νέα φιλοσοφία είναι η μόνη που μπορεί να διευθύνει μια πραγματικά λαϊκή πολιτική, ανεξάρτητα απ ' τις δύο αυθόρμητες συνέπειες αυτής της φιλοσοφίας... είτε να υπαγάγει την καθαρά πολιτική κατηγορία σε κατηγορία του νοητικού ή του ηθικού, είτε αλλιώς να εμπνέει μια σοφή και μόνιμη παραίτηση σε σχέση μ ' εκείνα τα κακά, τα οποία είναι at τελευταία ανάλυση αθεράπευτα.»30 Τονίζοντας ότι «η αντίληψη περί ενός πραγματικού πολιτικού συστήματος ριζικά διαφορετικού απ' αυτό που μας περιοάλλει πρέπει να ξεπερνάει τα θεμελιώδη όρια της ταπεινής μας νόησης»3!, τίθεται, όπως και στον Hegel, ότι μια έλλογη τάξη της κοινωνίας δεν είναι δυνατό να κατασκευαστεί μέσα από λογικά επιχειρήματα που συνάγονται απλώς από την αφηρημένη ιδέα, αλλά μόνο μέσω μιας πράξης 32 η οποία συλλαμοάνει τις αντικειμενικά δεδομένες τάσεις και συνειδητά επιδιώκει την ανάπτυξή τους. Όμως στην κοινωνιολογία του Comte αυτό το διαλεκτικό μοτίοο παραμορφώνεται απολογητικά. Η κριτική στην αφηρημένη μεταρρύθμιση του κόσμου προς το καλύτερο δυσφημίζει κάθε προσπάθεια που δεν θ' άφηνε πια τους θεσμούς της κοινωνίας στην τυφλή πάλη, αλλά θα την αναλάμοανε συνειδητά κι έλλογα. Με τη λατρεία του «θετικού» ο Λόγος υποτάσσεται στο άλογο. 19

20 Έτσι, η θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα σ' αυτό που συνηθίζεται να ονομάζεται «κοινωνιολογία» από την εποχή του Comte και στη φιλοσοφική διδασκαλία περί κοινωνίας του Πλάτωνα ή του Αριστοτέλη, ή ακόμα και του Hegel, δεν είναι πλέον μια απλή διαφορά ως προς το θεματικό περιεχόμενο, αλλά μια ευρύτερη διαφορά ως προς τη σύλληψη κι ως προς τη μέθοδο. Η μείζων φιλοσοφία έχει ιδεώδες την ανάπτυξη της διδασκαλίας περί κοινωνίας από απόλυτες αρχές περί του Είναι. Ωστόσο η κοινωνιολογία, από τότε που φέρει αυτό το όνομα, υπερηφανεύεται ακριοώς για το αντίθετο: όπως οι φυσικές επιστήμες, επιθυμούσε τη χειραφέτησή της από όποια τελεολογία, και περιόριζε την ικανοποίησή της στη δυνατότητα διατύπωσης αιτιακών συναρτήσεων ως νόμων. Στον Comte το αίτημα για «θετικότητα» ήταν ακόμη μια στιγμή μιας φιλοσοφικοϊστορικής συγκρότησης, κι όταν η νέα μέθοδος ήρθε αντιμέτωπη με το πρώτο ξύπνημα της εμπειρίας των αυτοκαταστροφικών τ σεων της αστικής κοινωνίας, «εκαλείτο να την απελευθερώσει απ' αυτή την απειλούμενη διάλυση και να την οδηγήσει σε νέα οργάνωση... πιο προοδευτική και πιο σταθερή» 33. Έτσι η επιστημονική μέθοδος έγινε αρκετά γρήγορα αυτοσκοπός. Έτσι η κοινωνιολογία απώλεσε όλο και περισσότερο αυτό τον ορίζοντα των προς πραγματοποίηση δυνατοτήτων, ο οποίος ακόμα την αγκαλιάζει στον Comte και ιδίως στον Spencer. Ήδη απ' τις απαρχές της νέας επιστήμης η χαρά της προόδου ήταν περιορισμένη: η σκέψη περί κοινωνίας εκαυχάτο για το ότι δεν υπερέοαινε από που υπάρχει. Η ώθηση της φιλοσοφίας ότι το Δέον μπορεί να αλλάξει το Είναι, αμέσως υποχώρησε μπροστά στην «ώριμη» αποδοχή του Είναι ως Δέοντος. Και παρέμεινε έτσι από τις μέρες του Comte μέχρι τους πιο περίφημους δασκάλους, ιδρυτές της νεότερης κοινωνιολογίας, τους Max Weber, Emile Durkheim, Vilfredo Pareto. Κάθε φορά που η φωνή της επιστημονικότητας υψώνεται με JΈερισσό πάθος, είναι οέοαιο ότι προγράφεται κάτι για τον εαυτό του, και μάλιστα, για την ακρίοεια, αυτό χάριν του οποίου οι άνθρωποι στοχάζονται για την κοινωνία. Συχνά η αμφιλογία έχει υγιείς και 20

21 καλούς λόγους: η κοινωνιολογία παρέμεινε θετική όχι μόνο επειδή επιθυμεί να μένει προσκολλημένη στο δεδομένο και απαιτεί να ξεριζώσει την επιθυμία, τον πατέρα της σκέψης, αλλ' επίσης επειδή αναφέρεται θετικά για ό,τι υπάρχει. Απαγόρευσε στον εαυτό της να πραγματεύεται το υπάρχον με κριτικό τρόπο.. Το θεωρητικό στοιχείο δεν χάθηκε εντελώς για την κοινωνιολογία. Έχει όμως σπάσει στα δύο, είτε με το σχήμα ενός κατά το μάλλον ή ήττον μη δεσμευτικού σκιαγραφήματος της ολότητας, είτε - κι αυτή είναι η τάση που επικρατεί σήμερα - με το σχήμα της μεθοδολογίας, της θεωρίας περί επιστήμης, ή των τυπικών επιστημονικών κλάδων. Είτε ο στόχος έγκειται στην επιμελή συλλογή υλικού είτε <Jτη θεώρηση περί ίσως δυνατών συνθέσεων, το χάσμα ανάμεσα σ' αυτά τα δύο παραμένει μεγάλο και τα ουσιώδη ερωτήματα παραμένουν αιωρού μενα. Ο αμερικανός Robert Lynd, ένας γνωστός και πρωτότυπος εμπειρικός ερευνητής, έγραψε μια εξαντλητική κριτική της παρούσας κατάστασης πραγμάτων 3 4, κι αυτό δείχνει μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση εκ μέρους της θετικιστικής κοινωνιολογίας για τα προολήματά της. Χαρακτηρίζει τον ακαδημα'ίκό επιστήμονα και τον τεχνικό ως τους δύο τύπους του σύγχρονου κοινωνικού επιστήμονα. Και οι δύο αισθάνονται εξοικειωμένοι στο πεδίο της επιστήμης, αλλά στοχεύουν σε διαφορετικές κατευθύνσεις. «ο ακαδημαϊκός μελετητής καθώς απομακρύνεται. όλο και περισσότερο και παραολέπει τα επίκαιρα ζητήματα, και ο τεχνικός καθώς πολύ συχνά αποδέχεται με μεγάλη στενοκεφαλιά τους ορισμού ς των προολημάτων με οάση την. έμφαση που δίνει το θεσμικό περιοάλλον της στιγμής.» 35 Ο Lynd παρομοιάζει τη δραστηριότητα της σύγχρονης κοινωνιολογίας μ' αυτή της μεγάλης Ακαδημίας του Lagado του Swift36. Ασκεί κριτική στην ακαδημαϊκή πρακτική των κοι, νωνικών επιστημών που προσανατολίζεται κυρίως στην αυτοϊκανοποίησή της: Να γίνουν δηλαδή περισσότερες διαλέξεις και να ' γραφούν περισσότερες διατριοές 3 7. Έχοντας παραμερίσει την υποχρέωση να οοηθήσει τους ανθρώπους να δώσουν σχήμα στα πιο ση μαντικά τους ενδιαφέροντα, η 21

22 συλλογή επιστημονικού υλικού έχει καταντήσει αυτοσκοπός, φετίχ. Το αποφασιστικό ερώτημα, «ποιο είναι το καλό σ' αυτή'τη δραστηριότητα», δεν τίθεται. Λησμονείται ότι η κοινωνιολογία συνιστά «οργανωμένο τμήμα της κουλτούρας» που υπάρχει «για να οοηθά τον άνθρωπο να κατανοεί και ν' αναμορφώνει την κουλτούρα του» 3 8. Σ' αυτή τη διαδικασία η κοινωνιολογία χάνει το λόγο ύπαρξής της και μετατρέπεται σε μπάλα ποδοσφαίρου ανάμεσα σε κοινωνικά συμφέροντα και τελικά αποστερείται από τη διανοητική της ελευθερία, όπως στα ολοκληρωτικά συστήματα. Η κοινωνία φορτώνει τον επιστήμονα με υποτιθέμενα συγκεκριμένα αι ;tή ματα, αρνείται να του δώσει χρόνο κι ανεξαρτησία για να στοχαστει και περιορίζει το ολέμμα του μόνο στα επιφανειακά φαινόμενα. Αυτή η τάση έχει ταυτόχρονα και την πολιτική της διάσταση, άυτήν ενός οπισθοδρομικού κομφορμισμού: «ο κοινωνικός επιστήμονας Όρίσκεται, λοιπόν, παγιδευμένος ανάμεσα σ' αντιμαχόμενα αιτήματα για άμεση, οξεία κι αν χρειαστεί ριζικά διαφορετική σκέψη αφενός, και στην όλο και πιο επίμονη απαίτηση να μην είναι η σκέψη του ανατρεπτική... Ζει σ' έναν κόσμο ο οποίος όλο και περισσότερο δεν θέτει το ερώτημα: "Προσπαθεί ο Α να φτάσει στα γεγονότα; ΙΙροσπαθεί να είναι δίκαιος και εποικοδομητικός την ίδια στιγμή που ασκεc- κριτική; ", αλλά θέτει το ερώτημα: "Είσαι μαζί μας ή εναντίον μας; ".»3 Η κατάσταση στην κοινωνιολογία, που ο Lynd περιέγραψε το 1939 με οάση κάποιες σθεναρές πραγματικές έννοιες, δεν έχει αλλάξει μέχρι σήμερα. Ο τόσο αγαπημένος για τη γερμανική γλώσσα όρος «Realsoziologie» χρησιμεύει για να διαλαλήσει το κύρος της. Μια τέτοιου είδους κοινωνιολογία στοχεύει είτε να είναι μια καθαρή επιστήμη των μορφών «κοινωνιοποίησης» (Vergesellschaftung) ή, όπως αποκαλείται, «τυπική κοινωνιολογία» (formale Soziologie), είτε ν' αυτοπεριορίζεται σε καλώς προσδιορισμένα πεδία της κοινωνικής πραγματικότητας, εντελώς περιγραφικά, χωρίς να επιδιώκει κάποιες περισσότερο εκτεταμένες σκέψεις για το συνολικό πλέγμα. Η ακρίοεια καθαυτή, χωρίς να υπολογί- 22

23 ζεται η σημαντικότητα της γνώσης, γίνεται ιδεώδες. Έτσι εμφανίζεται σαν η συνολική κοινωνία να είναι το άθροισμα «περιοχών» (Regionen): κοινωνικές τάξεις, κοινωνικά στρώματα, κοινωνικός σχεδιασμός, κοινωνικές ομάδες, κοινωνική οργάνωση, κοινωνική δυναμική, oινωνικός έλεγχος κι αναρίθμητες άλλες. Αυτή η κοινωνιολογία θα μπορούσε να ονομαστεί «κοινωνιολογία χωρίς κοινωνία», όπως για παράδειγμα πριν από 50 χρόνια γινόταν λόγος για μια «ψυχολογία χωρίς ψυχή». Ως επιστήμη μέσα στον επιστημονικό καταμερισμό της εργασίας, η κοινωνιολογία θα επιθυμούσε να σιγουρέψει έναν φιλικό χωρισμό από τα ποικίλα γειτονικά πεδία, την οικονομία, την ιστορία, και την ψυχολογία, επιδιώκοντας να οριοθετήσει. ένα χώρο της «κοινωνιοποίησης». Αλλά ορισμένες φορές, ως «κοινωνιολογισμός», επιχειρεί ν' αναγάγει καθετί το ανθρώπινο σε κοινωνικό και να επιοάλει την πρωτοκαθεδρία της απέναντι σε άλλους επιστημονικούς "λάδους. Μια τέτοια φροντίδα για την αυτονομία της κοινωνιολογίας και για τον πιο οξύ διαχωρισμό του ορισμού ";ων επιστημών και των μεθόδων οπωσδήποτε εξυπηρετεί ιτερισσότερο το εύχρηστο του εννοιακού συστήματος παρά. η σύλληψη του αντικειμένου. Τα επιδιωκόμενα επίπεδα :χφαίρεσης εμπεριέχουν ένα στοιχείο αυθαιρεσίας. Κι αυτό δεδομένου ότι οι κοινωνικές διαδικασίες είναι πάντοτε προϊόν ιστορίας και κατά το σχήμα των εμμενών τους εντάσεων εμπεριέχουν ιστορικές τάσεις. Εάν κάποιος ήθελε ν' αντιπαραθέσει μια καθαρή θεωρία των μορφών των ανθρώπινων σχέσεων στην ιστορική δυναμική, θα είχε τότε ως προϊόν μόνο ένα αδειανό περίολημα του κοινωνικού. Από τέτοιους εντελώς επουσιώδεις προσδιορισμούς, όπως οι τρόποι συμπεριφοράς διάφορων ομάδων σε διαφορετικές καταστάσεις, θά 'πρεπε κανείς να κατασκευάσει με τεχνητό τρόπο αυτό που στην αληθινή πραγματικότητα μπορεί να συναχθεί μόνο από συγκεκριμένες, ιστορικά 1tροσδιορισμέ-. νες, κοινωνικές δομές. Για κάτι τέτοιο όμως χρειάζεται κάθε φορά ιστορική ανάλυση και κατασκευή. Προσέτι, οι τρόποι κοινωνικής συμπεριφοράς των ανθρώπων δεν μπο- 23

24 ρούν ν αποχωριστούν από ψυχολογικούς μηχανισμούς, εφόσον δεν πρόκειται μόνο περί αντικειμενικών σχέσεων και θεσμών. Οι άνθρωποι, οι οποίοι αποτελούν κοινωνικές ενώσεις κάθε είδους, είναι άτομα, κι εκεί όπου παρουσιάζονται τα,συνήθη ατομικά τους γνωρίσματα και συμπεριφέρονται κατά τρόπο χαρακτηριστικό των μαζών, ωστόσο πράττουν, στο Όαθμό που το πράττειν τους καθορίζεται ψυχολογικά, σύμφωνα με τους ψυχολογικούς προσδιορισμούς της ατομικότητάς τους. Αυτή την αλληλεξάρτηση έχει αποδείξει με χαρακτηριστικό τρόπο η σύγχρονη ψυχολογία του Όάθους, ώστε τουλάχιστον το επιμέρους δίκαιο της κοινωνιολογίας, ως θεωρίας της υποκειμενικής συμπεριφοράς των ομάδων, έναντι της ψυχολογικής έρευνας του ατόμου δεν έχει πια Όάση. Εν τέλει, η δραστηριότητα της κοινωνίας, ειδικά αυτές οι «μορφές κοινωνιοποίησης» απέναντι στις οποίες το άτομο αισθάνεται τον εαυτό του αδύναμο, εξαρτώνται αποφασιστικά από οικονομικές διαδικασίες, απ' την παραγωγή και την ανταλλαγή κι απ' το επίπεδο της τεχνικής. Αυτή 'η πλευρά μπορεί ν' αποκλεισθεί μόνο με σχολαστικούς ορισμούς της «καθαρής» κοινωνιολογίας. Ο ιδεαλιστής ποιητής, ο οποίος αναγάγει τη δραστηριότητα στην πείνα και στον έρωτα, έχει πιο ισορροπημένη πρόσόαση στην πραγματικότητα απ' ό,τι ο φανατικός για επιστημονική ακεραιότητα, ο οποίος επιμένει στην αυτονομία του επιστημονι1-tού του πεδίου και που πρέπει να προστατεύει τον εαυτό του από την παραμικρότερη εμπειρία, που όμως αργότερα πρέπει να την ενσωματώσει στα συστήματα με τα πιο επεξεργασμένα και τρομερά ευρήματα. Δεν υπάρχει καθαρή κοινωνιολογία, όπως δεν υπάρχει καθαρή ιστορία, ψυχολογία ή οικονομία: το ίδιο το υπόστρωμα (Substrat) της ψυχολογίας, το άτομο, έξω από τους κοινωνικούς του προσδιορισμούς είναι μια απλή αφαίρεση. Ο επιστημονικός καταμερισμός της εργασίας δεν μπορεί ν' αγνοηθεί, εάν δεν θέλουμε να προκύψει πνευματικό χάος: ωστόσο είναι ΌέΌαιο ότι τα μέρη αυτού του καταμερισμού δεν ισοδυναμούν με τη δομή του πράγματος. Το ότι όλοι οι επιστημονικοί κλάδοι που ασχολοί'νται με τον άνθρωπο εί- 24

25 ναι συνδεδεμένοι κι ο ένας αναφέρεται στον άλλο δεν χρειάζεται να τονιστεί ιδιαίτερα, τώρα που η.έννοια της ολότητας έχει γίνει «κλισέ». Όμως πάνω απ' όλα, μια κοινωνιολογία ορκισμένη στο «θετικό» κινδυνεύει να χάσει κάθε κριτική συνείδηση. Τότε καθετί που είναι διαφορετικό, που θέτει το ζήτημα της νομιμοποίησης του κοινωνικού αντί να το διατυπώνει απλώς και να το ταξινομεί, γίνεται αμέσως ύποπτο. Πολύ πρόσφατα ένας γερμανός κοινωνιολογος έθεσε την απαίτηση «ότι καλό θα ήταν η κοινωνιολογία να ξεπεράσει το στάδιο της αρνητικής-ιστορικοκριτικής θεμελίωσης των κοινωνικών ζητημάτων» και να στραφεί αντίθετα προς τη μελέτη «του ανθρώπου μέσα σε κοινωνικές ενώσεις» μη έχοντας υπόψη τίποτε 'άλλο εκτός από την έρευνα υποκειμενικών τρόπων συ μπεριφοράς μέσα στο πλαίσιο μάλιστα δεσμευτικών, αντικειμενικών, κοινωνικών δεδομένων, χωρίς να πρέπει αυτά τα τελευταία να αναλύονται περαιτέρω από την κοινωνιολογία. Η επιταγή να παραμένει κανείς μέσα στο πλαίσιο του δεδομένου αρχίζει να μετατρέπεται στο αντίθετό της: το καθαυτό δεδομένο - οι ίδιες οι κοινωνικές σχέσεις οι οποίες σ' ένα μεγάλο ποσοστό προσδιορίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου - αφαιρείται σύμφωνα μ' αυτή την αντίληψη απ' τα καθήκοντα της κοινωνιολογίας. Αλλά μόνο με το πνεύμα της κριτικής θα ήταν η επιστήμη κάτι περισσότερο από έναν απλό αναδιπλασιασμό της πραγματικότητας με το στοχασμό, ενώ πάντοτε το να εξηγείς την πραγματικότητα σημαίνει και το σπάσιμο της μαγείας αυτού του αναδιπλασιασμού. Ωστόσο, μια τέτοιου είδους κριτική δεν εξυπονοεί υποκειμενισμό, αλλά την αντιπαράθεση του αντικείμενου στη δική του έννοια. Το δεδομένο προσφέρεται μόνο στο ολέμμα, το οποίο το θεωρεί από τη σκοπιά ενός αληθινού συμφέροντος, από τη σκοπιά μιας ελεύθερης κοινωνίας, ενός δίκαιου κράτους, της ανάπτυξης του ανθρώπου. Όποιος δεν μετρά τα ανθρώπινα πράγματα με οάση αυτό που τα ίδια σημαίνουν, αυτός δεν τα ολέπει μόνο επιφανειακά αλλά και εσφαλμένα. 25

26 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Ο όρος «κοινωνιολογία>' απαντάται στον Comte στην επιστολή του της 25 Δεκεμ6ρίου 1824 προς τον Valat (Lettres d' Auguste Comte a Monsieur Valat, Παρίσι 1870, σ. 158). Ο όρος έρχεται στη δημοσιότητα το 1838 στον 40 τόμο του κύριου έργου του Comte. Μέχρι τότε ο ίδιος ονόμαζε αυτή την επιστήμη «κοινωνική φυσική» (physique sociale). Δικαιολόγησε δε την εισαγωγή τού νέου όρου ως ακολούθως: "Πιστεύω ότι στην παρούσα στιγμή πρέπει να διακινδυνεύσω τον νέο όρο, ο οποίος είναι ακριοώς το ισοδύναμο της έκφρασης που έχω ήδη εισαγάγει, κοινωνική φυσική, προκειμένου να μπορέσω να περιγράψω με μία μόνο λέξη αυτό το συμπληρωματικό τμήμα της φυσικής φιλοσοφίας το οποίο αναφέρεται στη θετική μελέτη της ολότητας των θεμελιωδών νόμων που αρμόζουν στα κοινωνικά φαινόμενα»' Auguste Comte, Cours de phi1osophie positive, τόμο 4, La partie dogmatique de la philosophie sociale, Παρίσι 1908, σ. 132, υποσημείωση Όπ.π., σ Πλάτων, Έοδομη Επιστολή, 326 Β. 4. Πλάτων, Πολιτεία, 532 Α επ. 5. Πλάτων, Πολιτεία, 473 D, Πολιτικός, 293 C και D. 6. Πλάτων, Έοδομη Επιστολή, όπ.π. 7. Βλ. για παράδειγμα, Robert νοη Pohlmann, Geschichte der sozialen Frage und des Sozialismus in der antiken Welt, 2 τόμοι, 3η έκδοση, Μόναχο Max Pohlenz, Staatsgedanken und Staatslehfe der Griechen, Λειψία Werner Jager, «Die griechische Staatsethik im Zeitalter Platons» στο Die Antike, 1934, σσ. 1 επ. Ο Eduard Zeller προσφέρει πολυάριθμα παραδείγματα από την αρχαία φιλοσοφία για υποστήριξη της θέσης του, εμπνευσμένης από τον Hegel, «ότι η φιλοσοφία πάντοτε απλώς αντικάτοπτρίζει τις υπάρχουσες ιστορικές συνθήκες», αυτές επίσης μαρτυρούν εάν και κατά πόσο οι μεμονωμένοι φιλόσοφοι είχαν συνείδηση της σύνδεσής τους με την εποχή. Βλ. Eduard Zeller, Die Phi1osophie der Griechen in ihrer geschichtlichen Entwicklung, τόμο ΠΙ, Nacharistotelische Phi1osophie, 4η έκδοση, Λειψία 1909, σσ. 307 επ. Απ' τις θέσεις του Comte, ότι όλες οι ουτοπίες «πιστά α ντανακλούν στις ενατενίσεις τους την υπάρχουσα κοινωνική κατάστασψ, (CoIllte, όπ.π., σ. 20) αυτή η σχέση έχει αναγνωριστεί καθολικά. Όμως δεν πρέπει μόνο να συλλαμ6άνεται θεωρητικά. Τα σχέδια των ιδεωδών κρατών πρέπει να συσχετίζονται με τις προσπάθειες για πραγματοποίησή τους. Βλ. Max Horkheimer, Anfange der Burgerlichen Geschictsphi1osophie, Στουττγάρδη 1930, σσ. 77 επ. 8. Πρ6λ. Thomas Hobbes, Elements of Phi1osophy, English Works, τόμο Ι, De Corpore. 26

27 9. Στους δύο κοινωνιολόγους που έθεσαν τα θεμέλια της κοινωνικής επιστήμης ως ειδικού επιστημονικού κλάδου, τον Comte και τον Spencer, η κοινωνιολογία κατά 6άση είναι. μόνο ένα παράδειγμα της φιλοσοφίας της ιστορίας τους. Ο Comte ρητά θέτει τη νέα επιστήμη στο πεδίο της ιστορίας: «Εδώ, χωρίς να περιορίζεται η αναγκαία επιρροή που ο ανθρώπινος λόγος προσδίδει στην ιστορία κάθε φορά ανάλογα με τους πολιτικούς συσχετισμούς, η νέα κοινωνική φιλοσοφία αυξάνει ριζικά και τα μέγιστα αυτή την επιρροή. Έτσι δεν συμόουλεύει ή διδάσκει απλώς τι απαιτεί η πολιτική από την ιστορίά, προκειμένου να τελειοποιήσει ή να Όελτιώσει εκείνες τις εμπνεύσεις που δεν προέκυψαν από την ιστορία' αυτό που από δω και στο εξής θα επιδιώξει αποκλειστικά στην ολότητα των ιστορικών τάσεων είναι η δική της γενική πολιτική κατεύθυνση»' Comte, όπ.π., σ Πρ6λ. επίσης, Herbert Spencer, Principles of Sociology, Νέα Υόρκη Από την εποχή του Comte η ανάγκη για την κοινωνιολογία στηρίχτηκε στο επιχείρημα ότι η γνώση περί κοινωνίας υπελείπετο κατά πολύ της γνώσης για τη φύση, και ότι πρέπει να φθάσει την τελευταία (πρ6λ. Comte, όπ. π., σσ. 153 επ.). 11. Όπ. π., σσ. 163, Όπ. π., σ Όπ. π., σ Όπ. π., σ Όπ. π., σσ. 156:214. Για τις πολιτικές συνέπειες αυτής της αδιαφορίας πρ6λ. Horkheimer, «Der neueste Angriff auf die Metaphysik» στο Zeitschrift [ϋτ SoziaJforshung ΥΙ, 1937, σ. 33, υποσημείωση 1: «αδιαφορία προς την ιδέα στη θεωρία είναι κάποτε το έμόλημα του κυνισμού στην πράξη». 16. Comte, όπ.π., σ Όπ.π., σ Όπ.π., σ. 116, υποση μείωση Όπ.π., σ Όπ.π., σ Ως προς αυτό, ο σύγχρονος λογικός θετικισμός δεν έχει αλλάξει σε τίποτα. Ο ΟΙΙο Neurath, ένας από τους κυριότερους εκπροσώ-. πρυς του στην κοινωνιολογία, παραδέχεται ανοιχτά «ότι ακριόώς οι πιο σπουδαίες μεταόολές δεν πρέπει εξαρχής να γίνουν αντιληπτές κατ' αυτό τον τρόπο. Η σύγκριση των συνολικών πλεγμάτων δεν μας δίνει καμία δυνατότητα να προόλέψουμε επαναστάσεις, εφόσον αυτές δεν συνιστούν ένα σύνηθες φαινόμενο. Θα πρέπει κανείς ν' αναμένει ένα νέο φαινόμενο, για να μπορέσει κατόπιν ν' ανακαλύψει νέους νόμους»' ΟΙΙο Neuracht, Empirische So ZΊologie, 'Βιέννη 1931, σ Comte, όπ.π., σσ. 131, 172.Neurath, όπ.π., σσ. 16 επ. 22. Horkheimer, «Μateήaιίsmus und Metaphysik» στο Zeitschrίft [ϋτ Sozialfroshung Π, 1933, σ Όπ.π., σ Comte, όπ.π., σ Horkheimer, «Zum Problem der Voraussage ίn der Sozialwissenschaften» στο Zeitschrift [ϋτ Sozialforschung Π; 1933, σσ. 407 επ., όπου ο Horkhei- 27

28 mer αντιτίθεται στην αντίληψη ότι οι κοινωνικές επιστήμες μπορούν να καθορίσουν το' μέλλον μόνο επί τη βάσει της διατύπωσης αφηρημένων νόμων που έχουν τεθεί υπό όρους: κάθε επιστήμη, κι αυτό ισχύει τόσο για τις φυσικές όσο και για τις κοινωνικές επιστήμες, αποσκοπεί σε συγκεκριμένες προ Ολέψεις. Οι νόμοι δεν είναι ο σκοπός της επιστήμης, αλλά απλό εργαλείο. Σε ποιο οαθμό είναι δυνατόν να προολεφθεί επαρκώς το μέλλον στο πεδίο της κοινωνικής εξέλιξης, δεν εξαρτάται οέοαια απλώς από τη διορατικότητα των κοινωνιολόγων κι απ' την εκλέπτυνση των μεθόδων τους, αλλά πάνω απ' όλα απ' τις ίδιες τις κοινωνικές σχέσεις:,,'οσο περισσότερο τι κοινωνική ζωή χάνει το χαρακτήρα της τυφλής φυσικής διαδικασίας κι όσο περισσότερο η κοινωνία αρχίζει να συγκροτείται ως έλλογο υποκείμενο, τόσο περισσότερο γίνεται δυνατή η ακρι6ής πρό6λεψη των κοινωνικών διαδικασιών», όπ.π., σ '26. Comte, όπ.π., σ Όπ. π., σσ. 207 επ. 28. Όπ.π., σ Όπ.π., σ Όπ;π., σσ. 106 επ. 31. Όπ.π., σ Όπ.π., σ. 29, υποσημείωση Όπ.π., σσ. 5 επ. Μερικές φορές οι ιδρυτές της κοινωνιολογίας αντιστάθηκαν απέναντι σε μία «ουδέτερψ> αντίληψη για την επιστήμη. Έτσι ο John Stuart ΜίΙΙ γράφει στο έργο του για τον Comte: «Η "διασπαρμένη ειδικότητα" (specialίte dispresive) της παρούσας γενιάς των επιστημόνων, οι οποίοι αντίθετα προς τους προκατόχους τους, έχουν θετική αποστροφή προς περιεκτικές απόψεις και σπάνια είτε γνωρίζουν είτε νοιάζονται για κάποιο απ" τα συμφέροντα της ανθρωπότητας που υπερ6αίνουν τα στενά όρια του επαγγέλματός τους, (αυτή, λοιπόν η «διασπαρμένη ειδικότητω>, ενν. σ.τ.μ.) χρησιμοποιείται από τον κ. Comte ως ένα από τα μεγάλα και μεγεθυνόμενα κακά της εποχής, και μάλιστα ένα το οποίο επι6ραδύνει την ηθική και διανοητική αναγέννηση. Ο αγώνας εναντίον του είναι ένας από τους κύριους στόχους, προς τους οποίους θά 'πρεπε να κατευθυνθούν οι δυνάμεις της κοινωνίας» ' John Stuart ΜίΙΙ, August Comte and Positivism, 5η έκδοση, Λονδίνο 1907, σ. 95. ΠρΟλ. επίσης, Horkheimer, «Materialismus und Moral» στο Zeitschrift {iίτ Sozialforsch ung ΙΙ, 1933, σσ. 193 επ. 34. Robert L. Lynd, Knowlegde {οτ What? Th e Place of Social Science ίη American Culture, Πρίνστον Με την έρευνά του σχετικά με μία κωμόπολη των μεόαίων πολιτειών των Η.Π.Α. ο Lynd άνοιξε ένα νέο πεδίο έρευνας για την κοινωνιολογία. 35. Lynd, όπ.π., σ Στο έργο του Τα ταξίδια του Γκιούλι6ερ (Βιολίο 3, κεφ. 4-6) ο Swift περιγράφει την «ακαδημία αυτών που κάνουν σχέδια και προολέψεις» (academy of projectors), η οποία υποδιαιρείται σε μια πρακτική και μια θεωρητική σχολή. Οι πρακτικοί επιδιώκουν την ανάπτυξη νέων τεχνικών - πώς να εξάγουν τις ηλιακές ακτίνες απ' τ' αγγούρια, πώς να εκπαιδεύσουν τα γου 28

29 ρούνια να σύρουν φορτία, την εκτροφή αρνιών χωρίς μαλλί, ή την επεξεργασία που θα καθιστούσε το μάρμαρο τόσο μαλακό ώστε να κατασκευάζονται εξ αυτού προσκεφάλια' από την άλλη πλευρά, οι θεωρητικοί συγκροτούν μέσα απί, τα πιο ποικίλα εννοιακά πλέγματα με τη οοήθεια πολυσύνθετων εξοπλισμ<ί,ν ένα πλήρες corpus όλων των επιστημών και των τεχνών. ΠρΌλ. Lynd, CΊπ.π., σ Όπ.π., σ Όπ.π., σ.iχ. 39. Όπ.π., σσ. 7,10. 29

30

31 Π. ΚΟΙΝΩΝΙΑ Η σημασία του όρου «κοινωνία» - του κατεξοχήν πεδίου έρευνας της κοινωνιολογίας - φαίνεται, από πρώτη ματιά, αυτονόητη: η ανθρωπότητα καθώς επίσης και οι ομάδες του πιο διαφορετικού μεγέθους και σπουδαιότητας από τις οποίες αποτελείται. Γίνεται όμως εύκολα αντιληπτό ότι η έννοια της κοινωνίας δεν είναι ταυτόσημη με αυτό το υπό στρωμα (Substrat) χωρίς περαιτέρω επεξεργασία. Είναι δυ νατή μια πληρέστερη προσέγγιση αυτού που εννοείται ως το κατεξοχήν κοινωνικό, εάν η έννοια επικεντρωθεί στο στοιχείο εκείνο που αναφέρεται στη συνένωση και στο χω ρισμό της Όιολογικής μονάδας «άνθρωπος»' στο στοιχείο εκείνο μέσω του οποίου αναπαράγουν τη ζωή τους, κυριαρ χούν στην εξωτερική κι εσωτερική φύση, και απ' το οποίο προκύπτουν οι μορφές κυριαρχίας και οι συγκρούσεις στη ζωή τους. Όμως, ακόμα και αυτά τα ερωτήματα που πα ρεμπιπτόντως εγγράφονται στο γνωστικό πεδίο το οποίο στις αγγλοσαξωνικές χώρες ονομάζεται «πολιτισμική αν θρωπολογία» (cultural anthropology), δεν αρκούν για να συμπεριλάόουν όλες τις υπόρρητες σημασίες που συνοδεύ ουν τον όρο κοινωνία - μια από εκείνες τις ιστορικές έν νοιες, οι οποίες, σύμφωνα με τον Nietzsche, έχουν το ιδιαί τερο γνώρισμα να μην είναι δυνατό να οριστούν: «όλες οι έννοιες, στις οποίες κατά σημειωτικό τρόπο έχει υπαχθεί μια συνολική διαδικασία, αντιστέκονται στον ορισμό' ορί σιμο είναι μόνο εκείνο το οποίο δεν έχει καθόλου ιστορία»i, 31

32 Με τον όρο κοινωνία σε μια σαφή έννοια νοείται ένα είδος' δεσμού ανάμεσα στους ανθρώπους, όπου υφίσταται αλληλεξάρτηση των πάντων, όπου το όλο διατηρείται μό ν ο με την ενότητα των λειτουργιών που επιτελούνται απ' όλα τα μέλη του και στο οποίο σε κάθε άτομο ανατίθεται καταρχήν μια τέτοια λειτουργία, ενώ ταυτόχρονα κάθε άτομο προσδιορίζεται σε μεγάλο οαθμό από το ότι ανήκει στη συνολική δομή. Ή έννοια της κοινωνίας γίνεται μια λειτουργική έννοια όσο υποδεικνύει μάλλον τις σχέσεις ανάμεσα στα στοιχεία της και τους νόμους που τις διέπουν παρά τα στοιχεία ή μόνο τις περιγραφές. Μ' αυτή την έννοια η κοινωνιολογία θα ήταν πρωταρχικά η επιστήμη των κοινωνικών λειτουργιών, της ενότητάς τους, και της υπαγωγής τους σε νόμους. Αξίζει να τονιστεί ότι ναι μεν αυτή η έννοια της κοινωνίας μόνο σήμερα, στο στάδιο της ολικής κοινωνιοποίησης της ανθρωπότητας, επιτυγχάνει την πλήρη της πραγμάτωση, αλλά ότι όμως η ιδέα της αυτάρκους και περιεκτικής λειτουργικής δομής, ως μορφή της αναπαραγωγής ενός καταμερισμένου ως προς την εργασία όλου, ήδη είχε τονιστεί σ' ένα τόσο πρώιμο στάδιο όπως αυτό της ελληνικής φυσικής φιλοσοφίας και ήδη στον Πλάτωνα γίνεται το θεμέλιο της πολιτείας. Ωστόσο η ίδια η έννοια της κοινωνίας διαμορφώνεται για πρώτη φορά στην πορεία της ανόδου της νεότερης αστικής τάξης ως κατεξοχήν «κοινωνία» σ' αντίθεση προς την Αυλή. Είναι μια έννοια της Τρίτης Τάξηξ Ο λόγος μιας τέτοιας καθυστέρησης δεν έγκειται καθόλου στο ότι οι άνθρωποι δεν είχαν συνειδητοποιήσει το γεγονός της κοινωνιοποίησης με τη στενή σημασία του όρου. Αντίθετα, οι μορφές αυτής της κοινωνιοποίησης αναγνωρίστηκαν στη δυτική παράδοση πολύ πριν το άτομο, το οποίο οέοαια ήδη από την εποχή των σοφιστών είχε αντιδιασταλεί προς την κοινωνία και του οποίου όλο το πάθος ξεδιπλώθηκε πρώτα στην ελληνιστική παράδοση και τον Χριστιανισμό, αφού ήδη οι ελληνικές πόλεις-κράτη είχαν χάσει την ανεξαρτησία τους. Ακριοώς οι μορφές κοινωνιοποίησης - αρχικά: αυτές ενός οργανωμένου, ελεγχόμενου κράτους - είχαν στις αρχές της 32

33 επιστη μονική ς συνείδηση ς για την κοινωνία παρά το περιε χό μενό του ς, τη ζωή τ ων ανθρώπων, τόσο π ο λύ το νόη μα του αυθύπαρκτου, του ουσιαστικού, του ισχύοντος χωρ ίς προολή ματα, ώστε ο στοχασμός περ ί τη ς κο ιν ωνίας συνέπε σε σχεδόν με το στοχασμό περί των εξαντικειμενικευ μέν ων θεσμών τη ς. Το κοινωνικό πέπλο είναι τόσο παλιό όσο η πο λιτική φ ιλοσοφ ία. Έτσι ο Πλάτ ων θεμελιώνει την τα πάντα περιέχουσα πο λιτεία ξεκινώντας από του ς λειτου ργικού ς δεσμού ς τ ων αν θρώπ ων, οι οποίοι πρέπει ν' αλληλοϋποστη ρίζονται για ν' αντ α ποκρ ιθούν στις ο ιοτικές του ς ανάγκες : «Μια πολιτεία, λέγω, προκ ύπτει, καθώς το αντιλαμ οά νο μαι, όταν κανείς δεν είναι αυτάρκης, αλλά έχει πολλές ανάγκες... Λοιπόν, καθώς έχο υμε πολλές ανάγκες και χρει άζονται πολλ ο ί για να ικανοποιηθο ύ ν αυτές οι ανά γ κες, κάπο ιες. Έτσι λ ο ιπόν καθένας χρειάζεται αυτόν για εκείνη την ανάγκη, κι έναν άλλ ο για κάποια άλλη ανάγκη κι επειδή οι ανάγκες ε ίναι πολλές, συ γκεντρώνονται πολλ ο ί οο η θο ί και συνεργάτες σ ' ένα μέρ ο ς κι αυτή τη συγκατο ίκ η ση την ονομάζου με πολιτεία.» 3 Η απλούστερη π ολιτική κοινότητα αποτελείται από τέσ σερ ις ή π έντε ανθρώπους οι οποίο ι αλληλοοοηθούνται γ ια την ικανοποίηση των αναγκών του ς, γ ια τον εφοδ ιασμό με τροφή, κατοικία κι ένδυση : «Έτσι δ εν είναι ; Ο ένας είναι ζχύρότης, ο άλλ ος χτίστη ς, κάποιος τρίτο ς υφάντη ς; Ή να προσθέσο υμε ακόμα έν ν παπου τσή ή κάποιον άλλ ον που φρ ο ντί ζει για το σώμα ;... Η στοιχει ώδης πολιτεία λοιπόν θα αποτελε ίτο από τέσσερις ή πέντε ανθρ ώπους... Να δ ουλ ε ύ ει τώρα καθένας για όλ ους, π. χ. να παρέχει ο αγρότης μόνο ς το υ σιτηρά για τέσσερις και να διαθέτει τετραπλάσι ο κόπο και χρόνο για να παρα χθο ύ ν τα σιτηρά, ή αδι αφο ρώντας για κείνο υς, να παράγει ένα τέταρτο των σιτηρών και τα άλλα τρ ία τέταρτα να τα διαθέτει το ένα για να φτιάξει σπίτι, το άλλ ο για κάποιο ρο ύχο, το τρίτο για παπο ύ τσια και να μη νοιάζεται να τα μοιραστεί με άλλ ου ς, αλλά να φρ ο ντίζει μόνος του για τον εαυτό του ;» 4 33

34 Αυτή τη θεμελίωση της αντίληψης της κοινωνιοποίησης στον καταμερισμό της εργασίας ως μέσο ικανοποίησης των υλικών αναγκών, ο Πλάτων τη σχετίζει με τη θεωρία των ιδεών. Προϋπόθεση για τη λειτουργική αλληλεξάρτηση είναι το «ότι ένας άνθρωπος μπορεί να κάνει καλά μόνο ένα πράγμα, κι όχι πολλά' κι αν επιχειρήσει να κάνει πολλά μαζί, θ' αποτύχει εντελώς, και δεν θά 'ναι σε τίποτε εξαιρετικά επιτυχής»ό Η θεμελίωση του καταμερισμού της εργασίας έγκειται στο κριτήριο που υπάρχει στη θεωρία των ιδεών, ότι το άτομο οφείλει να αντιστοιχεί στην εσωτερική ιδέα εάν δεν θέλει η πράξη του να είναι εσφαλμένη : εδώ λοιπόν σε έναν υποστασιοποιημένο περιορισμό των ατομικών ικανοτήτων. Οι απαιτήσεις που αυξάνουν με τον πολιτισμό οδηγούν σε επέκταση του κράτους και κατόπιν σε πολεμικές συγκρούσεις με τα γειτονικά κράτη. Έτσι καθίσταται αναγκαία η διαμόρφωση μιας τάξης πολεμιστών. Τελικά το μέγεθος του κράτους απαιτεί μια ιδιαίτερη κοινωνική τάξη που διαφυλάσσει την τάξη και: ορίζει τους σκοπούς, τους φύλακες. Σ' αυτό το πλατωνικό δασικό σχή μα εμπεριέχεται ήδη η θεωρία ότι μια ποσοτική α\ιξήση τ. ου πλη θυσμού καθορίζει μια ποιοτική μεταδολή της κοινωνικής δομής6. Ταυτόχρονα αυτή η θέση ασκεί κριτική σε παλιότερες κoινων κές θεωρίες. Εν πρώτοις αντικαθίσταται η μυθολογική αντίληψη περί της θεϊκής δάσης της πόλης και η συναγωγή των νόμων της πολιτείας από τους θεϊκούς νόμους, όπως τους δίδασκε ο Ηράκλέιτοξ. Προσέτι, ο Πλάτων στρέφεται ενάντια στην αντίληψη ότι οι άνθρωποι που αρχικά ζουν διασκορπισμένοι ενώνονται για να προστατευθούν από τη φύση 8. Αλλά προπάντων ο Πλάτων επιτίθεται στη θεωρία περί φυσικού δικαίου των αττικών διαφωτιστών. Αρνείται ότι υπήρξε ποτέ κοινωνία χωρίς κράτος και ταυτίζει την έννοια μιας τέτοιας κοινωνίας μ' αυτήν ενός «κράτους γουρουνιών» 9. Ο Πλάτων θέλει να αναιρέσει την αντίθεση που έχουν αναπτύξει αυτοί οι διαφωτιστές, ανάμεσα στο φυσικό και στο απλώς θεσμοθετημένο, υψώνοντας τις μορφές οργάνωσης σε a priori Είναι, σε ιδέα. Γι' αυτόν νόμος και ήθη είναι ιδιότητες της ανθρώπινης φύσηςι0. Αν- 34

35 τιτίθεται στην επαναστατική τάση τη ς εποχής του, αυτή των αττικών δ ιαφωτιστών, η οποία χώρ ιζε την κοινωνία και το κ ράτος. Ήδη από τόσο νωρίς η έννοια της κοινωνίας απο6αίνει όπλο του κοινωνικού αγώνα. Η θεωρία των αριστε ρών σωκρατικών περί φυσικού δ ικαίου παίρνει το μέρος των καταπιεσμένων ενάντια στους εξουσιαστές. Ο σοφ ιστή ς Αντιφών, για παράδειγμα, θεμελιώνει την κοινωνία στους φυσικούς νόμου ς και το κράτος σε ανθρώπινου ς νόμους, οι οποίοι προκύπτουν από ένα συ μ6όλαιο. Και τα δύο σχετί ζονται όπως η αλήθεια και το φαίνεσθαι (Schein). Παντού οι ανθρώπινοι νόμοι απαγορεύουν το φυσικό, 6λάπτουν την ελευθερία, περιορίζουν την ισότητα των ανθρώπων χωρίς παρ' όλα αυτά να του ς προστατεύουν από την αδικίαιι. «Η επαναξιολόγηση όλων των αξιών» των σοφιστών αποσκοπεί στην κατάργηση των προσδ ιορ ισμών του νόμου ), τη ς ευγε νούς καταγωγής, τη ς κοινωνική ς θέσης, τη ς παραδομένη ς παιδείας, του πλούτου και τη ς συ μ6ατική ς πίστη ς, υπέρ μιας «φυσική ς» ζωή ς. Στον πολίτη τη ς πόλης, που δεσμεύ ε ται από το νόμο, αντιπαρατίθεται ο πολίτη ς του κόσμου με τις ιδ ιότητες τη ς ελευ θερίας και τη ς ισότητας. Ο σχη ματισμός της κοινότητας, η κο ινωνιοποίηση, είναι το πρωταρχικό, «φυσικά» δεδομένο κι αυτό μόνο κατόπ ιν περιορίζεται απ' τον καταμερισμό τη ς εργασίας και του ς καθιδρυ μένους θεσμού ς, οι οποίοι ευνοούν την ανορθολο γική εξουσία. Αυτή η κριτική δ ιδασκαλία, η οποία προϋπο θέτει τη δ ιάκριση φύσης και νόμου, κορυφώνεται στον κο σμοπολιτισμό των σοφιστών και των μετασωκρατικών, και σε έκδηλη αντίθεση με τις υπάρχουσες πολιτικές σχέσεις: Στη Μέση Στοά, και ειδ ικότερα με τον Παναίτιο τον Ρόδιο τον 20 π. Χ. αι., αυτή συνδέεται με την ιδέα τη ς παγκόσμιας πολιτείας. Η ανθρωπότητα (humanitas) οφείλει να ενσωμα τώσει την ταυτότητα του ανθρώπου με την ενοποιη μένη τά ξη τους 1 2. Έτσι όμως η στω ίκή απόρρ ιψη του κράτου ς γρή γορα μετατρέπεται στην απολυτοπο ίησή του. Αρχικά αυτό αντανακλάται στην ενοποίηση των ελληνικών πόλεφν-κρα τών στη Μακεδονική Αυτοκρατορία κατό π ιν έρχεται να στη ρίξει το πρόγραμμα της Ρωμαϊκή ς Αυτοκρατορίας. Και 35

36 προσδιορίζει μέχρι το μεσαίωνα την παγκόσμια αντίληψη για την κοινωνία13. Ακόμα και η αυγουστιανή θεοκρατία δεν μπορούσε να συλλάοει το οασίλειο του Θεού παρά μόνο ως κράτ ς. Μια οπισθοδρομική αντίδραση που'έχει αρκετές συνέπειες λαμοάνει χώρα: το δευτερεύον, ο θεσμός, μετατρέπεται στα κεφάλια των ανθρώπων, οι οποίοι ζουν μέσα σtους θεσμούς, σε πρωτεύον, ενώ αυτό που είναι πρωτεύον, η πραγματική διαδικασία της.ζωής τους, ωθείται ξανά μακριά από τη συνείδησή τους. Ίσως κάποιο ρόλο σ' αυτό έχει παίξει το ότι η υλική εργασία, στην οποία η ανθρωπότητα oφείλ ι την επιοίώσή της, είχε πέσει στους ώμους των δούλων όλη την περίοδο της αρχαιότητας. Ακόμα και στον Αριστοτέλη οι δούλοι αποκλείονται απρ τον ορισμό του. αν-. θρώπου - κι"έτσι αποκλείονται αυτονόητα κι από την πολιτεία - και η ελληνική γλώσσα έχει γι' αυτούς το 'ουδέτερο όνομα «ςχνδράποδον». Σε κδ,θε περίπτωση η πανανθρώπινη θεωρία του Παναίτιου και του Ποσειδώνιου μπόρεσε να χρησιμεύσει ως ιδεολογία του ρωμαϊκού παγκόσμιου κράτους για τον ολοκληρωτικό ιμπεριαλισμό του χωρίς δυσκολία, κι αυτό ίσως οοηθά να εξηγηθεί γιατί η με τραγική διάθεση στωϊκή διδασκαλία έγινε τόσο πλατιά αποδεκτή από τους θετικά διατεθειμένους Ρωμαίους. Τέτοιου είδους παράδοξα μαρτυρούν πόσο πολύ συνδέονται η κοινωνία και η κυριαρχία. Ακόμα και σήμερα ο όρος «κοινωνία» δείχνει ότι σ' όλες τις γλώσσες δίπλα απ' όto γενικό νόημα υπάρχει κι ένα ιδιαίτερο: η «καλή κοινωνία» που είναι η προσδιοριστική έννοια για όλους εκείνους που ανήκουν σ' αυτήν και που αλληλοαναγνωρίζονται στην κοινωνική υπεροχή, στο οαθμό 6έοαια που αυτό δεν έχει ήδη κωδικοποιηθεί μηχανικά σ ' έναν κοινωνικό κατάλογο (social register), οπότε η έννοια της καλής κοινωνίας τείνει να ξεπεραστεί. Μόλις στην εποχή της αναπτυγμένης αστικής τάξ"lς, όταν η αντίθεση ανάμεσα στους φεουδαρχοαπολυταρχικούς θεσμούς που ακόμα επικρατούσαν και σ' αυτό το στρώμα που ήδη όρισε τη διαδικασία της υλικής ζωής στην κοινωνία έγινε εμφανής, έγινε και η,έννοια της κοινωνίας πάλι επίκαιρη. Και πάλι ενεργοποιήθηκε στην, αντίθεσή της προς τους 36

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

Διδακτική των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Διδακτική των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση Ενότητα # 1.2: Η προοπτική των βασικών αρχών της φύσης των Φυσικών Επιστημών στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Συγκρουσιακές Θεωρήσεις Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 5ο (σελ. 128 136) Οι θέσεις του Althusser Οι θέσεις του Gramsci 2 Karl Marx (1818-1883)

Διαβάστε περισσότερα

Ηθική ανά τους λαούς

Ηθική ανά τους λαούς Ηθική ανά τους λαούς Ηθική ως όρος Όταν μιλάμε για ηθική, εννοούμε κάθε θεωρία που θέτει αντικείμενο θεωρητικής εξέτασης την πρακτική συμπεριφορά του ανθρώπου. Η φιλοσοφική ηθική διακρίνεται επομένως τόσο

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Emile Durkheim Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 2ο (σελ. 52-66) Βασικές κατευθύνσεις

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Emile Durkheim

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Emile Durkheim Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Emile Durkheim Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 2ο (σελ. 52-66) Βασικές κατευθύνσεις

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα»

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Α] Ασκήσεις κλειστού τύπου (Σωστό Λάθος) Για τον Πλάτωνα οι καθολικές έννοιες, τα «καθόλου», δεν είναι πράγματα ξεχωριστά

Διαβάστε περισσότερα

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας

Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί της παιδαγωγικής διαδικασίας Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Η παιδαγωγική διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική*

Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική* 2 Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική* Πιστεύω, σ αυτό είμαστε όλοι σύμφωνοι, ότι ο προσδιορισμός του περιεχομένου της παρούσης ιστορικής περιόδου και, ειδικά, η ανάπτυξη του ύστερου καπιταλισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες;

Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Τι είναι οι αξίες και ποια η σχέση τους με την εκπαίδευση; Σε τι διαφέρουν από τις στάσεις και τις πεποιθήσεις; Πώς ταξινομούνται οι αξίες; Δρ. Δημήτριος Γκότζος 1. ΟΡΙΣΜΟΣ Αξία: Θα ήταν ουτοπικό να δοθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Παιδαγωγική

Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Εισαγωγή στην Παιδαγωγική ΤΜΗΜΑ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Χειμερινό εξάμηνο 2016-2017 Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Επίκουρη καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Θεματική του μαθήματος Έννοια και εξέλιξη της Παιδαγωγικής

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 2. Έρευνα και θεωρία 2-1 Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 2 Έρευνα και θεωρία 2-1 Σύνοψη κεφαλαίου Μερικά παραδείγματα της κοινωνικής επιστήμης Επιστροφή σε δύο συστήματα λογικής Παραγωγική συγκρότηση θεωρίας

Διαβάστε περισσότερα

Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές

Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΛΑΙΓΕΩΡΓΙΟΥ Γ. Ηθική Φορτισμένος και πολυσήμαντος όρος Εικόνα μιας «βαθύτερης εσωστρεφούς πραγματικότητας»

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί ότι η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στο ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας

VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας VIDEOφιλοσοφείν: Η τεχνολογία στην υπηρεσία της Φιλοσοφίας Παραδείγματα διδακτικής αξιοποίησης video στο μάθημα των Αρχών Φιλοσοφίας (Β Λυκείου Γενική Παιδεία) 3 ο ΓΕ.Λ. ΠΕΙΡΑΙΑ 27 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015 Μαλεγιαννάκη

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης μιας απάντησης στο ερώτημα, «τι είναι γνώση;» Οι Δυτικοί φιλόσοφοι

Διαβάστε περισσότερα

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γέννηση της κοινωνιολογίας Εφαρμογή της κοινωνιολογικής φαντασίας Θεμελιωτές της κοινωνιολογίας (Κοντ, Μαρξ, Ντυρκέμ, Βέμπερ) Κοινωνιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΚΟΠΟI ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Αγωγή α) Σύνολο από σκόπιμες, προγραμματισμένες και μεθοδευμένες ενέργειες και επιδράσεις (β) Διαδικασίες και επιδράσεις του ευρύτερου κοινωνικο-πολιτιστικού περιβάλλοντος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C)

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C) ΕΝΟΤΗΤΑ 1η (318E-320C) Μπορεί η αρετή να γίνει αντικείμενο διδασκαλίας; Ο Πρωταγόρας εξηγεί στον Σωκράτη τι διδάσκει στους νέους που παρακολουθούν τα μαθήματά του. Οι αντιρρήσεις του Σωκράτη. «Το μάθημα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ 1.2.1 1)α)Σε ποιους, ας τους πούμε κλάδους, διαιρούσε ο Αριστοτέλης τη Φιλοσοφία (6 μονάδες); β)ποιο ήταν το περιεχόμενο κάθε κλάδου από αυτούς; β)ποιος από αυτούς ασχολούνταν, έστω και έμμεσα, με την

Διαβάστε περισσότερα

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α.

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. Θέµατα & Ασκήσεις από: www.arnos.gr 2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22 ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύµφωνα µε τη θεωρία του εµπειρισµού

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Εισαγωγή Η χώρα μας απέκτησε Νέα Προγράμματα Σπουδών και Νέα

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν» 1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ (ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ) Σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη, υπάρχουν τρία είδη κοινωνικών οντοτήτων ή διαφορετικά, ομάδων

Διαβάστε περισσότερα

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας;

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Εμείς που αντιλαμβανόμαστε είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό; Πώς βρεθήκαμε σ αυτόν τον κόσμο; Ο θάνατός μας σημαίνει το τέλος ή

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος. Στις μέρες μας, η ελεύθερη πληροφόρηση και διακίνηση της πληροφορίας

Πρόλογος. Στις μέρες μας, η ελεύθερη πληροφόρηση και διακίνηση της πληροφορίας Πρόλογος Στις μέρες μας, η ελεύθερη πληροφόρηση και διακίνηση της πληροφορίας αποτελεί δημόσιο αγαθό, το οποίο πρέπει να παρέχεται χωρίς περιορισμούς και εμπόδια στα μέλη της κοινωνίας. Οι πολύπλευρα πληροφορημένοι

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρία&Μεθοδολογία των Κοιν.Επιστημών. Εβδομάδα 1

Θεωρία&Μεθοδολογία των Κοιν.Επιστημών. Εβδομάδα 1 Θεωρία&Μεθοδολογία των Κοιν.Επιστημών Εβδομάδα 1 elasideri@gmail.com Ορισμός Τρόπος οργάνωσης της γνώσης Τι είναι η επιστήμη Κριτήρια Συστηματικότητα Τεκμηρίωση Αμφισβήτηση Ηθική Πώς γνωρίζουμε τον κόσμο

Διαβάστε περισσότερα

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία 5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία Στόχοι της γλωσσολογίας Σύμφωνα με τον Saussure, βασικός στόχος της γλωσσολογίας είναι να περιγράψει τις γλωσσικές δομές κάθε γλώσσας με στόχο να διατυπώσει θεωρητικές αρχές

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 3ο (σελ. 67-79) 2 Talcott

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002

ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΟΜΑ Α Α Α.1 Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθµούς της Στήλης Α και δίπλα σε κάθε αριθµό το γράµµα της Στήλης Β, που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας 1. Ορισµός και αντικείµενο της Κοινωνιολογίας 1.1. Κοινωνιολογία και κοινωνία Ερωτήσεις του τύπου «σωστό λάθος» Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασµένες,

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Τα τελευταία χρόνια βρισκόµαστε µπροστά σε µια βαθµιαία αποδόµηση της ανδροκρατικής έννοιας της ηγεσίας

Διαβάστε περισσότερα

Εικονογραφημένο Λεξικό Το Πρώτο μου Λεξικό

Εικονογραφημένο Λεξικό Το Πρώτο μου Λεξικό ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Ι.Τ.Υ.Ε. «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» Αή Εί Ηίς Δής Μί Μά Ιί Αύ Εέ Λό Τ Πώ Λό Τός 9ς (Μ, (έ) Ν,) Εέ Λό Α, Β, Γ Δύ Τ Πώ Λό Τός 9ς (Μ, (έ) Ν,) ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Αή

Διαβάστε περισσότερα

Ανδρέας Ανδρικόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Χίος, 9/04/2014

Ανδρέας Ανδρικόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Χίος, 9/04/2014 Ανδρέας Ανδρικόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Χίος, 9/04/2014 Η επιστήμη είναι ένα συστηματικό πλαίσιο αρχών που εξυπηρετεί την προσπάθειά μας να καταλάβουμε το φυσικό και κοινωνικό μας περιβάλλον.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1. Εισαγωγή Το μάθημα εισάγει τους μαθητές και τις μαθήτριες στην σύγχρονη οικονομική επιστήμη, τόσο σε επίπεδο μικροοικονομίας αλλά και σε επίπεδο μακροοικονομίας. Ο προσανατολισμός

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη Το παρόν ηλεκτρονικό εγχειρίδιο έχει ως στόχο του να παρακολουθήσει τις πολύπλοκες σχέσεις που συνδέουν τον

Διαβάστε περισσότερα

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org Ιδρυτική Διακήρυξη 1. 2. 3. Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών - ΕΝΑ ενεργοποιείται σε μια κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο. Σε μια περίοδο κατά την οποία οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Θεωρίες Αστικής Κοινωνιολογίας. Σημειώσεις της Μαρίας Βασιλείου

Βασικές Θεωρίες Αστικής Κοινωνιολογίας. Σημειώσεις της Μαρίας Βασιλείου Βασικές Θεωρίες Αστικής Κοινωνιολογίας Σημειώσεις της Μαρίας Βασιλείου Ηπόλη, όπως την αντιλαμβανόμαστε, είναι μια ιδέα του Διαφωτισμού Ο Ρομαντισμός την αμφισβήτησε Η Μετανεωτερικότητα την διαπραγματεύεται

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε

Σήμερα κινδυνεύουμε είτε να μας απορροφήσουν τα δεινά του βίου και να μας εξαφανίσουν κάθε Οι Έλληνες φώτισαν τον κόσμο με τα δικά τους έργα σήμερα πρέπει να βρούμε ξανά τις δικές τους ιδιότητες Περίληψη: Η σοφία της ψυχής είναι μια ξεχασμένη ιδιότητα που ο άνθρωπος πρέπει πάλι να την βρει για

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 3: Η εθνολογική θεώρηση Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150 Παιδαγωγικό Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ. Η κριτική ως θεμέλιο της δημοκρατίας

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ. Η κριτική ως θεμέλιο της δημοκρατίας ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟ Η κριτική ως θεμέλιο της δημοκρατίας Στην απολογία του ο Σωκράτης, με το λεπτότατο πνεύμα που τον διέκρινε, παρομοιάζει την Αθηναϊκή πολιτεία με μεγαλόσωμο αλλά

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 2: Κοινωνιολογία - πολιτισμός - κουλτούρα. Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΡΤΙΟΥ ΜΑΐΟΥ ΔΕ ΤΡΙ ΤΕ 3-6 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ Π.ΛΕΣΧΗ ΙΠΠ. 15 (ΒΙΝΤΕΟΣΚΟΠΗΣΗ)

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΡΤΙΟΥ ΜΑΐΟΥ ΔΕ ΤΡΙ ΤΕ 3-6 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ Π.ΛΕΣΧΗ ΙΠΠ. 15 (ΒΙΝΤΕΟΣΚΟΠΗΣΗ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΡΤΙΟΥ ΜΑΐΟΥ 2015 - ΔΕ ΤΡΙ ΤΕ 2 3 4 12 3 ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ 641-7 9 ΑΝΟΙΧΤΟ 3-6 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ 641 6 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ - 9 10 11 12 3 ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ 641 3-6 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελίωση της Παιδαγωγικής επιστήμης Pestalozzi- Herbart

Θεμελίωση της Παιδαγωγικής επιστήμης Pestalozzi- Herbart Θεμελίωση της Παιδαγωγικής επιστήμης Pestalozzi- Herbart Το 19ο αιώνα θεμελιώνεται η Παιδαγωγική επιστήμη Με το διδακτικό και θεωρητικό έργο των μεγάλων παιδαγωγών: Pestalozzi και κυρίως του Herbart Johan

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα Διαφωτισμός και Επανάσταση 3 ο μάθημα 24.10.2018 Διαφωτισμός Τι πρεσβεύουν οι Διαφωτιστές; 1. τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, 2. αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης (στους πολιτικοκοινωνικούς

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1.2. Η Επιχείρηση

Ενότητα 1.2. Η Επιχείρηση Ενότητα 1.2. Η Επιχείρηση (Σχολικό βιβλίο, σσ. 25-29) Ερωτήσεις και απαντήσεις στη θεωρία του σχολικού βιβλίου των πανελλήνιων εξετάσεων ΕΡΩΤΗΣΗ 1: α. Να εξηγήσετε γιατί η επιχείρηση θεωρείται κοινωνικό

Διαβάστε περισσότερα

Θέση της Φυσικής Αγωγής στο ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα

Θέση της Φυσικής Αγωγής στο ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα Θέση της Φυσικής Αγωγής στο ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα 27 Σεπτεμβρίου 2010 Δ. Χατζηχαριστός - Θέση της Φυσικής Αγωγής στο εκπαιδευτικό σύστημα Διαφάνεια: 1 Ισχύον σύστημα Φυσικής Αγωγής 27 Σεπτεμβρίου

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΡΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΡΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Τα φιλοσοφικά ερωτήματα: Δε μοιάζουν με τα επιστημονικά, γιατί δε γνωρίζουμε: από πού να ξεκινήσουμε την ανάλυσή τους ποια μέθοδο να ακολουθήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός

2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός κεφάλαιο 6 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ ΩΣ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1453-1648) 2. Αναγέννηση και ανθρωπισμός Ορισμός Πρόκειται για μια γενικότερη πνευματική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α Γενικού Λυκείου και ΕΠΑ.Λ. 2 Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κεφάλαιο 1 ο 1.1 ΆΝΘΡΩΠΟΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΝ 1/6 Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πολιτικό,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΞΥ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΜΕΤΑΞΥ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Όσοι αμφισβητούν τη χρησιμότητα της θρησκείας και συνολικά την αξιοπιστία της, συνήθως αυτοί παρκάρουν στην απέναντι πλευρά που βρίσκεται η Επιστήμη. Συνήθως, εκτιμούν χρήσιμη

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. Aν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32)

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Διάλεξη 1 Εισαγωγή, ορισμός και ιστορία της Γνωστικής Ψυχολογίας Πέτρος Ρούσσος Μερικά διαδικαστικά http://users.uoa.gr/~roussosp/gr/index.htm http://eclass.uoa.gr/courses/ppp146/

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 6: Η κουλτούρα στην κοινωνιολογική θεωρία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ

Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ Η ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΛΕΩΝΙΔΑΣ Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΖΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΧΑΡΟΥΜΕΝΑ, ΑΝ Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΦΡΟΝΗΣΗ, ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, ΚΑΙ ΟΥΤΕ ΠΑΛΙ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ

Διαβάστε περισσότερα

Εικονογραφημένο Λεξικό Το Πρώτο μου Λεξικό

Εικονογραφημένο Λεξικό Το Πρώτο μου Λεξικό ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Ι.Τ.Υ.Ε. «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» Αή Εί Ηίς Δής Μί Μά Ιί Αύ Εέ Λό Τ Πώ Λό Τός 12ς (Π, (ίς- )) Εέ Λό Α, Β, Γ Δύ Τ Πώ Λό Τός 12ς (Π, (ίς- )) ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ.

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ. 2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες Έχει παρατηρηθεί ότι δεν υπάρχει σαφής αντίληψη της σηµασίας του όρου "διοίκηση ή management επιχειρήσεων", ακόµη κι από άτοµα που

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί της ενότητας 1. Δισσοί λόγοι: τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο 2. Δίκαιο και εξουσία 1.Τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας

1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας 1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας Η εργασία επιτελεί τέσσερεις βασικές λειτουργίες στις σύγχρονες κοινωνίες: την παραγωγή του πλούτου της κοινωνίας την αναπαραγωγή των ατόμων την

Διαβάστε περισσότερα

σα μας είπε από κοντά η αγαπημένη ψυχολόγος Θέκλα Πετρίδου!

σα μας είπε από κοντά η αγαπημένη ψυχολόγος Θέκλα Πετρίδου! σα μας είπε από κοντά η αγαπημένη ψυχολόγος Θέκλα Πετρίδου! 12/11/2018 Katerina Christou Student Εφημερίδα Λεμεσός Στις 9 Νοεμβρίου είχα την τιμή και τη χαρά να γνωρίσω από κοντά την αγαπημένη ψυχολόγο,

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 7: Τέχνη -κουλτούρα - κριτική θεωρία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150 Παιδαγωγικό

Διαβάστε περισσότερα

Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής. Γεράσιμος Βώκος. Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής

Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής. Γεράσιμος Βώκος. Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής Γεράσιμος Βώκος Οι πραγματικοί στόχοι της πολιτικής Μπορεί κανείς να τελειώσει στα γρήγορα με τον Σοπενχάουερ, αν τον κατατάξει στην κατηγορία των απαισιόδοξων ανθρώπων και τον θεωρήσει πρωτεργάτη της

Διαβάστε περισσότερα

«Άρχεσθαι μαθών, άρχειν επιστήσει» («Ανάλαβε εξουσία αφού πρώτα μάθεις να εξουσιάζεσαι») Σόλων, ο Αθηναίος

«Άρχεσθαι μαθών, άρχειν επιστήσει» («Ανάλαβε εξουσία αφού πρώτα μάθεις να εξουσιάζεσαι») Σόλων, ο Αθηναίος EIΣΑΓΩΓΗ «Άρχεσθαι μαθών, άρχειν επιστήσει» («Ανάλαβε εξουσία αφού πρώτα μάθεις να εξουσιάζεσαι») Σόλων, ο Αθηναίος Η ηγεσία και η άσκησή της η έννοιά της και το σύνολο των συμπεριφορών που τη συνθέτουν,

Διαβάστε περισσότερα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα

Ένα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα 1 Ένα γόνιμο μέλλον Ένα γόνιμο μέλλον χρειάζεται μια καλή συνείδηση στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα Χρειαζόμαστε οι Έλληνες να συνδεθούμε πάλι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ Ο ρόλος της Δια βίου Μάθησης στην καταπολέμηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Τοζήτηματωνκοινωνικώνανισοτήτωνστηνεκπαίδευσηαποτελείένα

Διαβάστε περισσότερα

στις οποίες διαμορφώθηκαν οι ιστορικοί και οι πολιτισμικοί όροι για τη δημοκρατική ισότητα: στη δυτική αντίληψη της ανθρώπινης οντότητας, το παιδί

στις οποίες διαμορφώθηκαν οι ιστορικοί και οι πολιτισμικοί όροι για τη δημοκρατική ισότητα: στη δυτική αντίληψη της ανθρώπινης οντότητας, το παιδί 160 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Τα δικαιώματα του παιδιού και οι συνέπειες της αναγνώρισής τους σε διεθνές επίπεδο αντιπροσωπεύουν μια τεράστια αλλαγή των αντιλήψεων και των νοοτροπιών για το παιδί, γεγονός που συνοδεύτηκε

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός

Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός 1 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΥΚΩΝ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ : ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ : Τρασανίδης Γεώργιος, διπλ. Ηλεκ/γος Μηχανικός Μsc ΠΕ12 05 Μέθοδος : έρευνα και πειραματισμός Στόχος της Τεχνολογίας στην Γ Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

Αριστοτέλη "Ηθικά Νικομάχεια" μετάφραση ενοτήτων 1-10 Κυριακή, 09 Δεκέμβριος :23 - Τελευταία Ενημέρωση Δευτέρα, 16 Σεπτέμβριος :21

Αριστοτέλη Ηθικά Νικομάχεια μετάφραση ενοτήτων 1-10 Κυριακή, 09 Δεκέμβριος :23 - Τελευταία Ενημέρωση Δευτέρα, 16 Σεπτέμβριος :21 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ» ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1-10 Μετάφραση ΕΝΟΤΗΤΑ 1η Αφού λοιπόν η αρετή είναι δύο ειδών, απ τη μια διανοητική και απ την άλλη ηθική, η διανοητική στηρίζει και την προέλευση και την αύξησή

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Θεοδωράκης & Μαίρη Χασάνδρα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Γιάννης Θεοδωράκης & Μαίρη Χασάνδρα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Γιάννης Θεοδωράκης & Μαίρη Χασάνδρα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2006 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Γιάννης Θεοδωράκης & Μαίρη Χασάνδρα : Εκδόσεις Χριστοδουλίδη Α. & Π. Χριστοδουλίδη

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση Πολιτικού Λόγου

Ανάλυση Πολιτικού Λόγου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 3η: Η κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας και ο ρόλος του λόγου Γιάννης Σταυρακάκης, Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Για τον Αριστοτέλη, όλες οι ενέργειες των ανθρώπων γίνονται για κάποιο τέλος, δηλαδή για κάποιο σκοπό που είναι ο ανώτερος όλων των αγαθών, την ευδαιμονία. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΤΥΠΟΣ Ο ΤΥΠΟΣ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

Ο ΤΥΠΟΣ Ο ΤΥΠΟΣ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ Ο ΤΥΠΟΣ Ο ΤΥΠΟΣ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ Ο τύπος έχει αποδειχθεί ότι στηρίζει το δημοκρατικό πολίτευμα αλλά και εξαρτάται από αυτό προκειμένου να κάνει απρόσκοπτα το έργο του. Tο έργο αυτό το

Διαβάστε περισσότερα

Α. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Α. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Α. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗ / ΙΣΤΟΡΙΚΟ 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η φιλοσοφία. Έννοια και περιεχόμενο 13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η εξέλιξη της φιλοσοφίας και η οντολογία Ι. Εισαγωγή... 25 ΙΙ. Η προσωκρατική φιλοσοφία...

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗΣ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗΣ Ενότητα 1: Κώστας Χρυσαφίδης Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Ο όρος Θετικισμός και η σημασία του Ο όρος θετικισμός προέρχεται

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµα Α1 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον καθένα: Α

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΩΝ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΩΝ Η υπαγωγή της χώρας στον έλεγχο της ΕΕ, της ΕΚΤ και του ΔΝΤ το 2010 σηματοδοτεί το δραματικό τέλος μιας περιόδου στη διάρκεια της οποίας οι μεταρρυθμίσεις υπήρξαν

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Υπαπαντή του Κυρίου «θα είναι σημείο αντιλεγόμενο, για να φανερωθούν οι πραγματικές διαθέσεις πολλών» (Λουκ. 2, 34-35) Διχογνωμία

Διαβάστε περισσότερα

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση http://www.economics.edu.gr 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 1.2 Η Επιχείρηση : σχολικό βιβλίο 1.2.1 Εισαγωγικές έννοιες Η επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας µας, το ίδιο σηµαντικό

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Τ.Ε.Ι. Θεσσαλίας Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών Τμήμα Μηχανολογίας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Κώστας Κιτσάκης Μηχανολόγος Μηχανικός ΤΕ MSc Διασφάλιση ποιότητας Επιστημονικός Συνεργάτης Αρχές Μεθοδικής Πορείας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ Δρ. Γεώργιος Θερίου ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός του μαθήματος: Η μελέτη διαστάσεων επιχειρηματικής κοινωνικής ευθύνης και ηθικής. Ανάπτυξη της φιλοσοφίας και ηθικής όπως αυτά τα θέματα αναπτύχθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ Η Φιλοσοφία γεννήθηκε από την ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τον κόσμο που ζει, να καταλάβει τη φύση και τη δύναμη αυτών που τον τριγυρίζουν και να αποκτήσει μια κοσμοθεωρία

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Βεμπεριανές απόψεις για την Εκπαίδευση Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 12ο (σελ. 274 282) 2 Max Weber (1864 1920) Βεμπεριανές απόψεις για

Διαβάστε περισσότερα