ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ Λ. ΜΑΡΚΟΥ Ο ΟΚΤΑΒΙΑΝΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΑΙΓΟΚΕΡΩ ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΟΣ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ:ΕΠΙΚ.ΚΑΘ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΡΑΛΙΔΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2014

2 1 Στη μητέρα μου

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ 4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΚΑΤΑΣΤΕΡΙΣΜΟΣ: ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΠΟΘΕΩΣΗΣ α. Ο καταστερισμός στη Μεσοποταμία. 19 β. Ο καταστερισμός στους Έλληνες. 22 γ. Ο καταστερισμός στους Ρωμαίους. 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Ο ΟΚΤΑΒΙΑΝΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΩΣ ΝΕΟΣ ΡΩΜΥΛΟΣ α. Η σχέση του Ρωμύλου με τους οιωνούς και την αστρολογία. 36 β. Η σχέση του Οκταβιανού με τους οιωνούς και το ιερατείο. 40 γ. Ο Οκταβιανός και η αστρολογία. 49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Ο ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ ΩΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΠΑΝΑ ΚΑΙ ΩΣ «ΟΙΚΟΣ» ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ α. Ο αστερισμός του Αιγόκερω ως απεικόνιση του Πάνα και η σχέση του με τη Δύση και τον Οκταβιανό. 65 β. Το σημείο του Αιγόκερω ως «οίκος» του πλανήτη Κρόνου. Ο συσχετισμός του πλανήτη Κρόνου με τον ομώνυμο θεό. 72 2

4 γ. Ο θεός Κρόνος και η σχέση του με τη Δύση και τον Οκταβιανό. 81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Η ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟΥ ΤΟΥ ΑΙΓΟΚΕΡΩ ΩΣ ΣΥΜΒΟΛΟΥ ΤΟΥ ΟΚΤΑΒΙΑΝΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ α. Η ποίηση. 88 β. Μικροτεχνία και αρχιτεκτονική. 92 γ. Τα νομίσματα. 97 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 104 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 108 3

5 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ Σελ. ΕΙΚΟΝΑ 1 Αργυρό δηνάριο του 17 π. Χ. που βρέθηκε στη Ρώμη. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται ο Οκταβιανός και στη δεύτερη ο Ιούλιος Καίσαρας με το άστρο στο κεφάλι του. 33 ΕΙΚΟΝΑ 2 Αργυρό δηνάριο που βρέθηκε στη Ρώμη. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Αυγούστου και πίσω του το λύτιον ενώ στη δεύτερη η προτομή της Ιουλίας ως Άρτεμις με τη φαρέτρα στον ώμο της. 45 ΕΙΚΟΝΑ 3 Αργυρό δηνάριο του 13 π. Χ. που βρέθηκε στη Ρώμη. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Αυγούστου και πίσω του το λύτιον ενώ στη δεύτερη το κεφάλι του Λούκιου, της Ιουλίας με στεφάνι και του Γάιου. 45 ΕΙΚΟΝΑ 4 Αργυρό δηνάριο του 13 π. Χ. που βρέθηκε στη Ρώμη. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Αυγούστου και στη δεύτερη το σπονδείον και το λύτιον πάνω σε τρίποδα και σε φιάλη. 45 ΕΙΚΟΝΑ 5 Κιστόφορος του π. Χ. που βρέθηκε στην Πέργαμο. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Αυγούστου, μπροστά του το λύτιον και πίσω του η επιγραφή: IMP.CAESAR ενώ στη δεύτερη ο Αιγόκερως μέσα στο Απολλώνιο δάφνινο στεφάνι φέροντας το κέρας της Αμάλθειας στη ράχη του και κάτω από αυτόν η επιγραφή: AVGVSTVS. 46 ΕΙΚΟΝΑ 6 Αργυρό δηνάριο του 27 π. Χ. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Αυγούστου και κάτω από αυτό ο Αιγόκερως ενώ στη δεύτερη ένας κροκόδειλος και γύρω του η επιγραφή:aegvpto CAPTA. 61 ΕΙΚΟΝΑ 7 Το σημείο του Αιγόκερω από τον Ουράνιο Άτλαντα του J. Bevis, 1750.(Από το βιβλίο των Θεοδοσίου-Δανέζη Τα άστρα και οι μύθοι τους, σελ.135) 68 ΕΙΚΟΝΑ 8 Αργυρό δηνάριο του 27 π. Χ. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Αυγούστου ενώ στη δεύτερη ο Αιγόκερως που φέρει πάνω του το κέρας της Αμάλθειας και κρατά στα πόδια του τη γη και η επιγραφή: AVGVSTVS. 87 ΕΙΚΟΝΑ 9 Κιστόφορος του π. Χ. που βρέθηκε στην Έφεσο. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Αυγούστου με την επιγραφή: IMP.CAESAR και στη δεύτερη μια δέσμη από έξι μίσχους δημητριακών με την επιγραφή: AVGVSTVS. 91 ΕΙΚΟΝΑ 10 Η Καμέα του Αυγούστου (Gemma Augustea) κατασκευασμένη από όνυχα με διαστάσεις 19Χ23 εκατοστά. Στη δεύτερη εικόνα διακρίνεται καλύτερα ο Αιγόκερως μεταξύ του Αυγούστου και της Ρώμης.( augestea) 94 ΕΙΚΟΝΑ 11 Το Ωρολόγιο του Αυγούστου (Solarium Augusti). 97 ( augusti) 4

6 ΕΙΚΟΝΑ 12 Χάλκινη σφραγίδα νομίσματος, πιθανώς δηναρίου, μετά το 27 π. Χ. Απεικονίζεται ο Αιγόκερως φέροντας στη ράχη του το Κέρας της Αμάλθειας και κρατώντας την υδρόγειο ως πηδάλιο. 98 ΕΙΚΟΝΑ 13 Αργυρό δηνάριο του 31 π. Χ. που βρέθηκε στην Κυρήνη. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Άμμωνος Διός με την επιγραφή: AVGVR PONTIF και στη δεύτερη η φτερωτή Νίκη να στέκεται πάνω στην υδρόγειο κρατώντας στο αριστερό της χέρι κλαδιά φοίνικα και στο δεξί απλωμένο χέρι της στεφάνι δεμένο με μια κορδέλα ενώ δεξιά της και αριστερά της η επιγραφή: IMP. CAESAR DIVI F. 99 ΕΙΚΟΝΑ 14 Κιστοφορικό τετράδραχμο του π. Χ. που βρέθηκε στην Έφεσο. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Αυγούστου με την επιγραφή: IMP.CAESAR ενώ στη δεύτερη ο Αιγόκερως μέσα στο Απολλώνιο δάφνινο στεφάνι φέροντας στη ράχη του το Κέρας της Αμάλθειας και κάτω από αυτόν η επιγραφή: AVGVSTVS. 99 ΕΙΚΟΝΑ 15 Κιστοφορικό τετράδραχμο του π. Χ. που βρέθηκε στην Πέργαμο. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Αυγούστου με την επιγραφή: IMP.CAESAR πίσω από αυτό και το λίτυον μπροστά από αυτό ενώ στη δεύτερη ο Αιγόκερως μέσα στο Απολλώνιο δάφνινο στεφάνι φέροντας στη ράχη του το Κέρας της Αμάλθειας και κάτω από αυτόν η επιγραφή: AVGVSTVS. 100 ΕΙΚΟΝΑ 16 Χρυσό νόμισμα του 19 π. Χ. που βρέθηκε στην Πέργαμο. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Αυγούστου με την επιγραφή: AVGVSTVS και στη δεύτερη ο Αιγόκερως με την επιγραφή: SIGNIS RECEPTIS. 101 Εικόνα εξωφύλλου: Κιστοφορικό τετράδραχμο του π. Χ. που βρέθηκε στην Έφεσο. Στην πρώτη όψη απεικονίζεται το κεφάλι του Αυγούστου με την επιγραφή: IMP.CAESAR ενώ στη δεύτερη ο Αιγόκερως μέσα στο Απολλώνιο δάφνινο στεφάνι φέροντας στη ράχη του το Κέρας της Αμάλθειας και κάτω από αυτόν η επιγραφή: AVGVSTVS. Ηλεκτρονική πηγή: and greek coins.asp.html (πρόσβαση /9.10μμ) 5

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η αστρολογία γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στις χώρες της Μέσης Ανατολής από μαθηματικούς και αστρονόμους, οι οποίοι υπήρξαν σύμβουλοι των βασιλέων, ενίοτε και ιερείς. Παρατηρώντας τις θέσεις των πλανητών κατά τη γέννηση του βασιλιά και σχεδιάζοντας το ωροσκόπιό του, ισχυρίζονταν ότι μπορούσαν να προβλέψουν το μέλλον του ίδιου και της χώρας. Η πρόβλεψη δεν αποτελούσε μόνο μια ευχάριστη ενασχόληση των αστρονόμων και των μαθηματικών αλλά ήταν καθήκον τους απέναντι στο βασιλιά και στη χώρα τους. Είναι εμφανές ότι η αστρολογία δεν διακρινόταν από την αστρονομία και τα μαθηματικά. Στην Ελλάδα η αστρολογία δεν ήταν άγνωστη. Οι Έλληνες πάντα συνήθιζαν να καταφεύγουν στην παρατήρηση της θέσης των άστρων για την πρόβλεψη του καιρού και την εξήγηση γεωλογικών φαινομένων. Με την κατάκτηση της Ανατολής από τους Μακεδόνες, η αστρολογία γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη από τους Έλληνες μαθηματικούς και αστρονόμους, κυρίως στην Αίγυπτο. Ιδιαιτέρως η θεωρία της «Συμπάθειας» των Στωικών προσέδωσε κύρος στους αστρολόγους, οι οποίοι θεωρούνταν άνθρωποι εμποτισμένοι με το πνεύμα των θεών. Με προϋπόθεση την ηθική καθαρότητα, οι θνητοί μπορούσαν να επικοινωνήσουν με τους θεούς. Οι αστρολογικές πραγματείες, όμως, άρχιζαν να πολλαπλασιάζονται κυρίως στη Ρώμη με την έναρξη της μοναρχίας. Πολλοί στρατιώτες, έμποροι αλλά και δούλοι, που έζησαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στη Μέση Ανατολή και αναγκάστηκαν να μεταβούν στη Ρώμη, μεταλαμπάδευσαν τις αστρολογικές γνώσεις τους στη νέα τους πατρίδα. Ο Οκταβιανός Αύγουστος ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας, ο οποίος διέγνωσε την απογοήτευση που δέχθηκαν οι άνθρωποι από τους θεούς της παραδοσιακής θρησκείας. Αυτοί οι θεοί φαίνονταν πλέον αδύναμοι να εισακούσουν τις ικεσίες τους και να τους 6

8 βοηθήσουν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις που δημιουργούσαν οι καινούργιες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Υπήρξε επίσης ο πρώτος ηγέτης, ο οποίος παρατήρησε την επιρροή που ασκούσε η αστρολογία στους ανθρώπους όλων των κοινωνικών ομάδων. Γι αυτό δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει τις αστρολογικές θεωρίες, για να ενισχύσει την εικόνα του ως εγγυητή της ειρήνης και της ευνομίας αλλά και ως «θεού επί της γης». Η εργασία παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο ο Οκταβιανός Αύγουστος χρησιμοποίησε τις αστρονομικές γνώσεις και τα αστρολογικά σύμβολα, ώστε να εντάξει στα πλαίσια της θρησκευτικής ανανέωσης τη λατρεία του αυτοκράτορα και να εδραιώσει τη μοναρχία του. Επιθυμώ στο σημείο αυτό να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον επίκουρο καθηγητή της Θρησκειολογίας, Απόστολο Κραλίδη, ο οποίος επέβλεψε το σύνολο της μελέτης και του οποίου η συμβολή υπήρξε καθοριστική για τη δημιουργία της. Επίσης ευχαριστώ θερμά τη λέκτορα Αικατερίνη Τσαλαμπούνη για τη συμβολή της στον εντοπισμό της βιβλιογραφίας, καθώς και τους υπευθύνους της Βιβλιοθήκης της Θεολογικής και Φιλοσοφικής Σχολής της Θεσσαλονίκης για τις ουσιαστικές λύσεις που μου παρείχαν στη συλλογή της. Επίσης τους ερευνητές, επιστήμονες και μεταπτυχιακούς φοιτητές του εξωτερικού και της Ελλάδας για τις πολύτιμες πληροφορίες που μου έδωσαν κατά τη διαπραγμάτευση επί μέρους σημείων της μελέτης. Τέλος ευχαριστώ θερμά τη μητέρα μου για τη στήριξη που μου πρόσφερε σε όλο αυτό το επίπονο, αλλά δημιουργικό χρονικό διάστημα της συγγραφής. 7

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Οκταβιανός Αύγουστος οραματίστηκε μια ενωμένη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία με ισχυρή κεντρική εξουσία, την οποία θα ασκούσε ο ίδιος ως απόλυτος μονάρχης. Για την υλοποίηση του οράματός του άσκησε μία πολιτική, στα πλαίσια της οποίας ενέταξε ένα πρόγραμμα ανανέωσης της θρησκευτικής παράδοσης, που θα οδηγούσε στην επανάκτηση του ρωμαϊκού ήθους, το οποίο είχε εκπέσει κατά τη διάρκεια των εμφυλίων πολέμων. Ο ίδιος αυτοπροβλήθηκε ως εγγυτής της ενότητας των Ρωμαίων και ιδρυτής μιας νέας εποχής. Σε αυτό το εγχείρημά του τον βοήθησε η αστρολογία, δίνοντάς του την ευκαιρία να προβληθεί ως ο υιός του θεοποιημένου Ιουλίου Καίσαρα, γνήσιος απόγονος του Ρωμύλου και θεός, προσφέροντάς του τα σύμβολά της: το Ιουλιανό Άστρο και το σημείο του Αιγόκερω. Στην εποχή του ήταν ήδη γνωστή η κοσμική και γεωγραφική αστρολογία, καθώς και η γενεθλιολογία. Ο ίδιος προέβη στη δημοσίευση του ωροσκοπίου του και στην κοπή ασημένιων νομισμάτων, που είχαν στη μια όψη τους το σημείο της γέννησής του (ζώδιο), τον Αιγόκερω. Ο Αιγόκερως απεικονίστηκε επίσης και στα κοσμήματά του και σε κτίρια. Οι ποιητές της αυλής του, Βιργίλιος, Οράτιος, Οβίδιος και Μανίλιος, αναφέρθηκαν πολλές φορές στη θέση των πλανητών κατά τη γέννηση του Οκταβιανού, η οποία συνηγορούσε υπέρ της θεϊκής του καταγωγής. Μέσα από τα έργα τους τον ύμνησαν ως θεό και ιδρυτή του νέου «Χρυσού Αιώνα». Βασισμένοι κυρίως στην αστρολογική πραγματεία του Μανίλιου, οι μελετητές κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι ο Αιγόκερως ήταν ο αστερισμός, όπου βρισκόταν η Σελήνη κατά τη γέννηση του Οκταβιανού. Η θέση της Σελήνης έπαιζε το σημαντικότερο ρόλο στη γέννηση του ανθρώπου ή στην ίδρυση μιας πόλης. Αυτό το σημείο του ζωδιακού κύκλου εξυπηρετούσε το πολιτικό σχέδιο του Αυγούστου, αφ ενός γιατί ήταν ο οίκος του Κρόνου, ενός 8

10 θεού, που έφερε την ενότητα στους λαούς της Ιταλίας και την ευφορία της γης, αφ ετέρου γιατί ήταν ο καταστερισμός του θεού Πάνα, ο οποίος βοήθησε το Δία στην επιβολή της τάξης στον κόσμο και τους Έλληνες στον πόλεμό τους κατά των λαών της Ανατολής. Ταυτίστηκε, επίσης, με τον θεό της φύσης των Ρωμαίων, το Φαύνο. Ο Οκταβιανός, ως «γνήσιο τέκνο» της Ρώμης και κυρίαρχος στρατηγός του Δυτικού τμήματος του ρωμαϊκού κράτους, γνωρίζοντας τη δύναμη των συμβόλων, προχώρησε στην προβολή του Αιγόκερω ως προσωπικού του εμβλήματος. Στη σύγχρονη έρευνα υπάρχουν αξιόλογες μελέτες, που αναφέρονται στην αρχαία Ελληνική θρησκεία, καθώς και στις θρησκείες και μαντικές τέχνες της Ελληνιστικής Εποχής, που εισήχθησαν στο Ρωμαϊκό Κόσμο, μεταξύ των οποίων και η αστρολογία. Επίσης αναφέρονται στην ιδέα του Καταστερισμού και της αποθέωσης του ηγεμόνα κατά την Ελληνιστική Εποχή. Κλασική χαρακτηρίζεται η μελέτη του Franz Cumont Astrology and Religion among the Greeks and Romans, Νew York 1912, η οποία αναφέρεται στη γέννηση της αστρολογίας στη Μεσοποταμία, στην ανάπτυξή της και στη διοχέτευσή της στον Ελληνιστικό Κόσμο, καθώς επίσης και στη σχέση της με την Ελληνική Φιλοσοφία και στη διάδοσή της στη Δύση. Επίσης, γίνεται λόγος για την πίστη των ανθρώπων αναφορικά με την αιωνιότητα των άστρων, την παντοδυναμία τους και τη σχέση τους με το γήινο κόσμο. Ιδιαιτέρως επισημαίνεται η ιδέα του Καταστερισμού: τα άστρα είναι ο χώρος της ψυχής, η οποία μετά το θάνατο του ανθρώπου ανεβαίνει πάλι εκεί από όπου προήλθε. O F.W. Walbank στη μελέτη Ο Ελληνιστικός Κόσμος, Θεσσαλονίκη 1993, επισημαίνει ότι τον 2 0 αι. π. Χ. εισήχθη στα Ελληνιστικά κράτη η λατρεία των στρατηγών, που προετοίμασε το έδαφος της μετέπειτα θεοποίησης των Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Ο Walter Burkert στο έργο του Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, Αθήνα 1993, κάνει μια αναφορά στους μάντεις, οι οποίοι κατείχαν το χάρισμα της ορθής ερμηνείας των σημείων, ενώ στη δεύτερη μελέτη του Μυστηριακές Λατρείες 9

11 της Αρχαιότητας, Αθήνα 1997, χαρακτηρίζει την αστρολογία ως ιδιαίτερο κλάδο των επιστημών της Ελληνιστικής εποχής, ο οποίος είχε ιδιαίτερη επίδραση στη λατρεία του Μίθρα. Ο Στράτος Θεοδοσίου και ο Μάνος Δανέζης στη μελέτη τους Τα άστρα και οι μύθοι τους, Αθήνα 1998, αναφέρουν τη μυθολογική διήγηση, που σχετίζεται με το κάθε σημείο του ζωδιακού κύκλου και αναφέρουν ότι ο Αιγόκερως είναι καταστερισμός του θεού Πάνα. Ο M.P. Nilsson στην εντυπωσιακή μελέτη του Ιστορία της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, 10 Αθήνα 2004, αναφερόμενος στις πηγές της Ελληνικής Μυθολογίας, μας πληροφορεί ότι τα άστρα ήταν εικόνες των ανθρωπίνων ιδεών και ότι οι αστερισμοί γίνονταν ζωντανά όντα και πράγματα που μεταφέρθηκαν στον ουρανό. Επισημαίνει ότι η αστρική μυθολογία έγινε δημοφιλής από την Ελληνιστική Εποχή και μετά, όταν οι Έλληνες δανείστηκαν το ζωδιακό κύκλο από τους Βαβυλωνίους. Ο ίδιος προχώρησε στην έκδοση της μελέτης Eλληνική Λαϊκή Θρησκεία, 3 Αθήνα 2006, στην οποία υπάρχει μια μικρή αναφορά στην αστρολογία. Μας πληροφορεί ότι τα ουράνια σώματα θεωρούνταν θεοί και ότι τα ουράνια φαινόμενα, όπως οι εκλείψεις της Σελήνης, κατείχαν σπουδαία θέση στην τέχνη της μαντικής. Στα Προλεγόμενα της κλασικής μελέτης Οι Θρησκείες της ελληνιστικής εποχής. Εισαγωγή, Θεσσαλονίκη 2004, του Luther H.Martin, αναφέρεται ότι η αστρολογία υπήρξε η κυριότερη έκφραση της θρησκευτικότητας των ανθρώπων της Ελληνιστικής εποχής. Σημαντικό θεωρεί το αστρονομικό έργο του Κλαύδιου Πτολεμαίου, που βασίστηκε στις μελέτες του Ευδόξου του Κνιδίου και του Ιππάρχου, και υποστηρίζει ότι τα άστρα έχουν τεθεί στην υπηρεσία των πολιτικών σκοπιμοτήτων της εποχής. Ιδιαιτέρως στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια αρκετά εκτενής αναφορά στην αστρολογία ως σημαντική μορφή τεχνητής μαντείας, που συστηματοποιήθηκε από τους Βαβυλωνίους και εξυψώθηκε ως καθολική επιστήμη από τους Αιγυπτίους. Τονίζει την 10

12 πεποίθηση των ανθρώπων, ότι με την αστρολογία μπορούν να αντιπαρέλθουν την επιρροή της θεάς Τύχης (Fortuna) και να ζήσουν με ασφάλεια. Το 2010 στη Θεσσαλονίκη ο Παναγιώτης Παχής δημοσίευσε την αξιόλογη μελέτη Religion and Politics in the Greco-Roman World, redescribing the Isis-Sarapis cult, στο τρίτο κεφάλαιο της οποίας αναφέρει τη διάδοση της ιδέας της παντοδυναμίας μιας θεότητας (Ίσιδας), που προστατεύει τον βασιλιά και διατηρεί την ενότητα των Ελληνιστικών Κρατών. Επρόκειτο για μια πολύ καλά σχεδιασμένη πολιτική προπαγάνδα, η οποία υιοθετήθηκε και εξελίχθηκε περισσότερο από τους Ρωμαίους μονάρχες, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους διαδόχους των Πτολεμαίων. Η σχέση μακρόκοσμου (θεοί και θεοποιημένοι αυτοκράτορες) και μικρόκοσμου (άνθρωποι) ενίσχυε την λατρεία του αυτοκράτορα και ένωνε τις ρωμαϊκές επαρχίες με την κεντρική εξουσία. Αυτό το σκοπό εξυπηρετούσε και η απεικόνιση των λατρευτικών συμβόλων στα ρωμαϊκά νομίσματα. Τον ίδιο χρόνο δημοσίευσε στη Θεσσαλονίκη την επίσης αξιόλογη μελέτη Οι Ανατολικές Λατρείες της Ελληνορωμαϊκής Εποχής, συμβολή στην Ιστορία και τη Μεθοδολογία της Έρευνας, στην οποία μας πληροφορεί ότι οι Στωικοί έκαναν γνωστή την αρχή της «Συμπάθειας», δηλαδή του «κοινού πάθους» μεταξύ ουρανίων και γήινων καταστάσεων, μακρόκοσμου και μικρόκοσμου. Τα άστρα και η Ειμαρμένη ήταν εκείνα που επηρέαζαν καθοριστικά τη ζωή των ανθρώπων. Στις αστρολογικές αντιλήψεις των Αυτοκρατορικών Χρόνων, η θεά Τύχη και η Ειμαρμένη έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Οι κοσμικοί άρχοντες ταυτίστηκαν με τον αστρικό κόσμο. Ο Απόστολος Κραλίδης στην εμπεριστατωμένη μελέτη του Η Αυτοκρατορική Λατρεία στην περίοδο της Τετραρχίας ( μ.χ.), η οποία δημοσιεύθηκε το 2010 στη Θεσσαλονίκη, ερευνά τη μορφή που προσέλαβε η αυτοκρατορική λατρεία στην περίοδο της Τετραρχίας και στο τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται διεξοδικά στην έννοια της αποθέωσης και στη σύνδεσή της με την αυτοκρατορική λατρεία, όπως αυτή πραγματοποιήθηκε από τον Αύγουστο. 11

13 Εκτός από τις μελέτες, που αναφέρονται γενικά στην ιδέα της αποθέωσης του αυτοκράτορα, στη χρησιμοποίηση λατρευτικών συμβόλων για τη διάδοσή της, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο η αστρολογία συνέβαλε σε αυτό, υπάρχουν ειδικές μελέτες που αναφέρονται συγκεκριμένα στη χρησιμοποίηση των αστρολογικών συμβόλων από τον Οκταβιανό, με στόχο την οργάνωση του πολιτικού του σχεδίου. Η Tamsyn Barton το 1995 δημοσίευσε το άρθρο Augustus and Capricorn: Astrological Polyvalency and Imperial Rhetoric στην εφημερίδα των Ρωμαϊκών Σπουδών, στο οποίο αναφέρει αναλυτικά όλες τις θεωρίες, που αναπτύχθηκαν γύρω από το σημείο του Αιγόκερω ως συμβόλου του Οκταβιανού. Οι απαντήσεις στο ερώτημα: γιατί ο Αύγουστος επέλεξε να προβάλει ως ζώδιό του τον Αιγόκερω, ενώ είχε γεννηθεί τον Σεπτέμβριο, είναι πολλές. Οι περισσότεροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ήταν το σημείο, όπου βρισκόταν η Σελήνη κατά τη γέννησή του και ότι χρησιμοποιήθηκε από τον Οκταβιανό για τη μεθόδευση της πολιτικής του προπαγάνδας. Η χρησιμοποίηση του σημείου του Αιγόκερω από τον Οκταβιανό με σκοπό την ενίσχυση της εικόνας του ως αυτοκράτορα με θεϊκή καταγωγή, ο οποίος εγκαινιάζει ένα νέο «Χρυσό Αιώνα», αναφέρεται στο άρθρο του David Wray, Astrology in Ancient Rome: Poetry, Prophecy and Power, Chicago Γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο αστρολογικό ποίημα του Μανίλιου, ως «προφητεία» για την αποθέωση του Οκταβιανού. Εκτενής αναφορά για την συμβολή της αστρολογίας στην αποθέωση του Οκταβιανού, γίνεται από την Tamsyn Barton στη μελέτη Η Αστρολογία κατά την Αρχαιότητα, Αθήνα Στο δεύτερο κεφάλαιο η συγγραφέας αναφέρεται στη θέση της αστρολογίας στους χρόνους της Δημοκρατίας και στους Αυτοκρατορικούς χρόνους. Επίσης στο βιβλίο της γίνεται λόγος για την εξέλιξη της αστρολογίας στη Μεσοποταμία, Ελλάδα και Αίγυπτο, στις αρχές αυτής, στον κοινωνικό κόσμο των αστρολόγων, στην κατασκευή ενός 12

14 ωροσκοπίου κατά την αρχαιότητα, στη σχέση αστρολογίας και ιατρικής και στην αντιμετώπιση αυτής από τους Εβραίους και τους Χριστιανούς. Ο M. L. Clarke στη μελέτη Το Ρωμαϊκό Πνεύμα, Ιστορία της Ρωμαϊκής Σκέψης από τον Κικέρωνα ως τον Μάρκο Αυρήλιο, Θεσσαλονίκη 2004, στα κεφάλαια για την Αυγούστεια Φιλοσοφία και Θρησκεία τονίζει ότι η ιδέα της αποθέωσης του Οκταβιανού και της τοποθέτησής του ανάμεσα στα άστρα είναι διάχυτη στα έργα των ποιητών της «αυλής». Ο Χρυσόστομος Κωστόπουλος στη διδακτορική διατριβή του στη Φιλοσοφία The Stars and the emperors: astrology and politics in Julioclaudian Rome, University of Wisconsin-Madison 2004, πρώτα κάνει λόγο για την αστρολογία στη Βαβυλώνα, στην Ελλάδα και στον Ελληνιστικό Κόσμο. Αναφέρεται στα Ερμητικά Κείμενα και στη σχέση της με τη φαρμακεία. Μετά μας πληροφορεί για τη θέση που κατείχε στην περίοδο της Δημοκρατίας στη Ρώμη. Στο τρίτο κεφάλαιο αναφέρει τον καταστερισμό του Ιούλιου Καίσαρα, επισημαίνοντας το σπουδαίο ρόλο που έπαιξε η αστρολογία στην εγκαθίδρυση της Μοναρχίας. Γίνεται επίσης εκτενής αναφορά στη σημασία του Αιγόκερω ως ζωδίου του Αυγούστου και στη μυθολογία, που είχε αναπτυχθεί γύρω από αυτό, καθώς επίσης και στο ρόλο που έπαιξε στην πολιτική του αυτοκράτορα. Μας πληροφορεί για την απεικόνιση του Αιγόκερω στα νομίσματα και στα μνημεία. Τέλος, αναφέρει τη θέση της αστρολογίας κατά τη διακυβέρνηση του Τιβέριου, του Γάιου Καλιγούλα, του Κλαύδιου και του Νέρωνα. Εντυπωσιακή για τον όγκο της είναι η μελέτη του Robin Lane Fox Ο Κλασικός Κόσμος, Μια επική ιστορία από τον Όμηρο στον Ανδριανό, Αθήνα 2006, στο πέμπτο μέρος της οποίας, ο συγγραφέας κάνει λόγο για τη «Νέα Εποχή» που εγκαινίασε ο Αύγουστος και τονίζει ότι ήταν μια σπουδαία εποχή για πολιτική προπαγάνδα, για την οποία χρησιμοποιούνταν σύμβολα, που απεικονίζονταν σε νομίσματα και κτίρια. Το 2007 ο Roger Beck εξέδωσε στις Ηνωμένες Πολιτείες την εμπεριστατωμένη μελέτη του A Brif History of Ancient Astrology. Ο 13

15 συγγραφέας μας πληροφορεί για τη γέννηση της αστρολογίας στη Βαβυλώνα, την εξέλιξή της κατά τους Ελληνιστικούς Χρόνους στη Μεσοποταμία και Αίγυπτο και τη διάδοσή της στη Ρώμη. Στο έκτο κεφάλαιο συγκεκριμένα αναφέρεται στα Astronomica του Μανίλιου, ενώ στο ένατο στη θέση που κατείχε η αστρολογία πριν και μετά τον Οκταβιανό Αύγουστο. Επιχειρεί επίσης να περιγράψει πως δημιουργήθηκαν και ερμηνεύτηκαν τα πρώτα ωροσκόπια και πως αντιμετωπίστηκαν οι αστρολόγοι από τους ανθρώπους της εποχής τους και κυρίως από τους εκπροσώπους των άλλων επιστημών. Αναφέρεται στην αρχαία φιλοσοφική διαμάχη, η οποία εστιαζόταν κυρίως στο θέμα της μοιρολατρίας, που σχετιζόταν με την αξία και την εγκυρότητα της αστρολογίας. Απαντά, περισσότερο στο τέλος του βιβλίου παρά στον πρόλογο, στο ερώτημα: γιατί κάποιος αφιερώνει ένα βιβλίο σε μια «ψευδοεπιστήμη» και στη συνέχεια παραθέτει τους λόγους, που τον κάνουν να πιστεύει ότι ο χαρακτηρισμός «ψευδοεπιστήμη» για την αρχαία αστρολογία είναι τελείως ανεπαρκής. Ο Peter Marshall στην εκτενή μελέτη του Παγκόσμια Αστρολογία, Αθήνα 2007, μας πληροφορεί για την αστρολογία στην Κίνα, στην Ινδία και στη Μεσοποταμία, αλλά και για την εξέλιξή της κατά τη διάρκεια της Ελληνικής, Ρωμαϊκής και Ισλαμικής αυτοκρατορίας. Στο εικοστό έκτο κεφάλαιο αναφέρει την μαρτυρία του Σουητώνιου για τη συνάντηση Οκταβιανού και Θεογένη και στο εικοστό έβδομο κάνει λόγο για τα Astronomica του Μανίλιου. Ο Σπύρος Πιπεράκης το 2009 παρουσίασε στη Θεσσαλονίκη την εντυπωσιακή μεταπτυχιακή εργασία του Αστρολογία και Ανθρώπινο Σώμα, Ασθένειες και Θεραπευτική στην Ελληνορωμαϊκή Αρχαιότητα, στην οποία διαπραγματεύεται το θέμα που αφορά στη σχέση αστρολογίας και ιατρικής, εστιάζοντας στο σύστημα της μελοθεσίας, στα ιατρομαθηματικά και στην αστρολογική φαρμακοποιεία. Ο Paul Zanker στην αξιόλογη μελέτη Ο Αύγουστος και η δύναμη των εικόνων, Αθήνα 2009, κάνοντας λόγο για την τεράστια δύναμη που έχει η 14

16 εικόνα ενός προσώπου ή πράγματος, που προβάλλεται ως θρησκευτικό σύμβολο, όχι μόνο στους ανδριάντες, στα νομίσματα και στα κτίρια αλλά και μέσα στη λογοτεχνία και στις γιορτές, αναφέρει την απεικόνιση του Αιγόκερω στη μία όψη των ασημένιων νομισμάτων του Οκταβιανού. Ο Christopher James Andrew Carswell στη διδακτορική του διατριβή στην Τέχνη SIDERA AUGUSTA: The Role of Stars in Augustus Quest for Supreme Auctoritas, Canada 2009, αναφέρεται στο Ιουλιανό Άστρο, που απεικονίζεται στα νομίσματα και στα αγάλματα του Ιούλιου Καίσαρα, αλλά και στην ιδέα του Καταστερισμού κατά τη διάρκεια των Ελληνιστικών Χρόνων και της Ρωμαϊκής κυριαρχίας. Έπειτα αναφέρει τον Αιγόκερω ως σύμβολο του Αυγούστου, που εμφανίζεται στα κοσμήματα, στα κτίρια και στα νομίσματα. Επίσης τονίζει τη συμβολή της αστρολογίας στην επιτυχία της πολιτικής των βασιλιάδων της Ελληνιστικής Εποχής και της πολιτικής του Οκταβιανού. Σκοπός της μελέτης είναι να παρουσιαστεί ο τρόπος με τον οποίο ο Οκταβιανός Αύγουστος χρησιμοποίησε το σημείο του Αιγόκερω, το οποίο θεώρησε ως σημείο της γέννησής του και ως σύμβολό του, στοχεύοντας στην προβολή του ως κυρίαρχος στρατηγός της Δύσης αλλά και ως απόλυτος μονάρχης ολόκληρης της οικουμένης, καθώς και ως εγγυητής της ενότητας, της ευημερίας και μακροημέρευσης της αυτοκρατορίας του, εφόσον δεν ήταν θνητός αλλά θεός. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην ιδέα του Καταστερισμού και στον τρόπο με τον οποίο επικράτησε και εξελίχθηκε στη Μεσοποταμία, στην Ελλάδα και στη Ρώμη. Τονίζεται ιδιαίτερα ότι με τον καταστερισμό επιτυγχάνεται αφ ενός η επιβράβευση θεών και ημίθεων για τις γενναίες πράξεις τους και αφ ετέρου η αποθέωση των θνητών για τις θεάρεστες ενέργειές τους. Στην πρώτη ομάδα εντάσσεται ο θεός Πάνας, τον οποίο ο Δίας έκανε αστερισμό, τον αστερισμό του Αιγόκερω, θέλοντας να τον ευχαριστήσει για την υποστήριξή του στη Γιγαντομαχία, ενώ στη δεύτερη ομάδα ανήκει ο 15

17 Ιούλιος Καίσαρας, ο οποίος λόγω της γενναιότητάς του έγινε άστρο, το Ιουλιανό Άστρο. Επισημαίνεται ότι ο Οκταβιανός, χρησιμοποιώντας την ιδέα του Καταστερισμού, αυτοπροβλήθηκε ως ο υιός του θεοποιημένου Καίσαρα, προετοιμάζοντας με αυτόν τον τρόπο τη δική του αποθέωση. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται λόγος για την προσπάθεια του Οκταβιανού να φανεί άξιος συνεχιστής του Ρωμύλου, χρησιμοποιώντας τους οιωνούς, την αστρολογία και τα ιερατικά αξιώματα. Δίνεται έμφαση στο γεγονός ότι οι ιστορικοί της εποχής του αναφέρουν τη σημασία που έδινε ο Αύγουστος στο πέταγμα των πουλιών, στην ιεροσκοπία και στα όνειρα, ενώ ο ίδιος μαρτυρεί ότι έγινε οιωνοσκόπος. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι μαρτυρίες για τη δημοσίευση του ωροσκοπίου του και την απεικόνιση του σημείου του Αιγόκερω σε ασημένια νομίσματα, καθώς και για τις ευοίωνες προβλέψεις αναφορικά με την πολιτική του δράση, του Θεογένη και του Νιγίδιου Φίγουλου, που ασχολούνταν με την αστρολογία. Επίσης, γίνεται εκτενής αναφορά στις θεωρίες που αναπτύχθηκαν γύρω από το ερώτημα: γιατί ο Σουητώνιος χαρακτηρίζει το σημείο του Αιγόκερω ως σημείο της γέννησης του Οκταβιανού, ενώ εκείνος είχε γεννηθεί το Σεπτέμβριο, που, σύμφωνα με την αστρολογία, είναι ο μήνας του σημείου του Ζυγού. Στο τρίτο κεφάλαιο επιχειρείται η αιτιολόγηση της προβολής του σημείου του Αιγόκερω ως συμβόλου του Οκταβιανού από τον ίδιο και τους ανθρώπους της «αυλής» του με βάση τις μυθολογικές διηγήσεις, αλλά και τις αστρολογικές απόψεις, που αναπτύχθηκαν σχετικά με αυτό. Σύμφωνα με τον αστρολόγο και ποιητή Μανίλιο, ο Αιγόκερως θεωρούνταν το σημείο που κυριαρχούσε στη Δύση, συνεπώς ο Οκταβιανός, που είχε επικρατήσει ως στρατηγός στη Δύση, δεν θα μπορούσε να έχει άλλο σύμβολο, παρά τον Αιγόκερω. Επιπλέον ο ίδιος ο αστερισμός θεωρούνταν ως καταστερισμός του Πάνα, ο οποίος βοήθησε το Δία να νικήσει τους Γίγαντες και να επιβάλει την τάξη στο σύμπαν, όπως αργότερα υποστήριξε τους Έλληνες στον αγώνα τους κατά των λαών της Ανατολής. Κατά συνέπεια, ορθώς ο Οκταβιανός τον 16

18 χρησιμοποίησε ως σύμβολό του στον πόλεμο κατά του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας. Επίσης γίνεται λόγος για τον πλανήτη Κρόνο, ο οποίος ήταν σύμφωνα με την αρχαία αστρολογία ο «κυβερνήτης» του σημείου του Αιγόκερω, και προσπάθεια να φανεί ο συσχετισμός του πλανήτη με τον ομώνυμο θεό, σύμφωνα με μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων. Στο τέλος του κεφαλαίου αναφέρουμε τη σχέση του θεού Κρόνου με τη Δύση, έτσι όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από αρχαία κείμενα αλλά και τη σχέση του με τον Οκταβιανό, αφού ο πρώτος εγκαινίασε το «Χρυσό Αιώνα», τον οποίο ο δεύτερος επανέφερε. Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο γίνεται λόγος για την ταχύτατη διάδοση του σημείου του Αιγόκερω ως συμβόλου του Οκταβιανού μέσα από τη λογοτεχνία, τα έργα τέχνης και τα νομίσματα. Οι ποιητές της «αυλής» του Αυγούστου, Βιργίλιος, Οράτιος, Οβίδιος και Μανίλιος, στα ποιήματά τους τονίζουν ιδιαίτερα τη θεϊκή καταγωγή του και τη θέση, που θα καταλάβει η ψυχή του ανάμεσα στα άστρα μετά το θάνατό του. Ιδιαιτέρως ο Μανίλιος αναφέρει ότι ο Αιγόκερως ήταν το ζώδιο, στο οποίο βρισκόταν η Σελήνη την ώρα της γέννησής του. Επίσης οι χρυσοχόοι και αργυροχόοι της εποχής του, μετά από εντολή του, έσπευδαν να απεικονίσουν τον Αιγόκερω στα κοσμήματα, ενώ ο ίδιος ο Αύγουστος σχεδίασε την κατασκευή του ηλιακού ωρολογίου του, του οποίου χαρακτηριστικό ήταν η σκιά του οβελίσκου που έπεφτε στο σημείο του χειμερινού ηλιοστασίου, στο σημείο δηλαδή, που αστρολογικά ανήκε στον αστερισμό του Αιγόκερω. Η ταχύτατη διάδοση, όμως, του Αιγόκερω ως συμβόλου του Οκταβιανού, έγινε κυρίως με τα νομίσματα, τα οποία στη μία όψη απεικόνιζαν το κεφάλι του και στην άλλη τον Αιγόκερω. Η μελέτη ολοκληρώνεται με τα Συμπεράσματα και την παράθεση εκτενούς Βιβλιογραφίας. 17

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΚΑΤΑΣΤΕΡΙΣΜΟΣ: ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΠΟΘΕΩΣΗΣ Ο κίνδυνος της διάσπασης του ρωμαϊκού κράτους έγινε ορατός στο τέλος της περιόδου της δημοκρατίας που σηματοδοτήθηκε από τους εμφυλίους πολέμους. Η ανάδειξη μιας δυνατής κεντρικής εξουσίας, που θα μπορούσε να επιβληθεί στις επαρχίες και να κρατήσει το κράτος ενωμένο, κατέστη αναγκαία και έγινε το όραμα του Οκταβιανού. Το γεγονός της δολοφονίας του Ιούλιου Καίσαρα αποτέλεσε τη βάση της πολιτικής που ανέπτυξε ο Οκταβιανός για την υλοποίηση του οράματός του. Η πολιτική του αποσκοπούσε αφ ενός στην εξόντωση των αντιπάλων του και αφ ετέρου στην προβολή της θεϊκής του καταγωγής, κατοχυρώνοντας με αυτόν τον τρόπο την αυθεντία του και την παντοδυναμία του και αποκρύπτοντας επιδέξια την επιθυμία του για την εγκαθίδρυση της απόλυτης μοναρχίας. Ενώ ο πρώτος στόχος επιτεύχθηκε χάρη στις στρατηγικές του ικανότητες, ο δεύτερος χρειάστηκε την ισότιμη σύμπραξη αστρονομίας και θρησκείας για την επίτευξή του. Η παρουσία του κομήτη στον πρώτο επικήδειο αγώνα που οργανώθηκε από τον ίδιο στη μνήμη του πατέρα του Ιούλιου Καίσαρα, χρησιμοποιήθηκε από εκείνον για να παραπέμψει στη θεωρία του καταστερισμού, σύμφωνα με την οποία οι ψυχές των γενναίων ανδρών ανέβαιναν στον ουρανό και αποκτούσαν την αθανασία γινόμενες άστρα. Στην ίδια θεωρία προσανατολίζεται και η προβολή του σημείου του Αιγόκερω ως εμβλήματός του, εφόσον ο ομώνυμος αστερισμός συμβολίζει τον Πάνα ως αμφίβιο. Συνεπώς η ιδέα του καταστερισμού προσέλαβε μια ιδιαίτερη δυναμική καταδεικνύοντας την αποθέωση του Ιούλιου Καίσαρα και τεκμηριώνοντας την θεϊκή καταγωγή και κατά συνέπεια την αυθεντία, την παντοδυναμία και την αιωνιότητα του Οκταβιανού. 18

20 Με τις ακόλουθες υποενότητες επιχειρούμε να καταδείξουμε τη σημασία που είχε η θεωρία του καταστερισμού για τους λαούς της Μεσοποταμίας, της Ελλάδας και της Ιταλίας, αιώνες πριν τη γέννηση του Οκταβιανού, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο εκείνος τη χρησιμοποίησε για να διαχύσει την ιδέα της θεϊκής του καταγωγής στους υπηκόους ολόκληρης της αυτοκρατορίας. α. Ο καταστερισμός στη Μεσοποταμία. Η παρατήρηση των άστρων 1 και των αστερισμών αποτελούσε αγαπημένη ενασχόληση των κατοίκων της Μεσοποταμίας, γνωστών ως Χαλδαίων, και ήταν άμεσα συνυφασμένη με την πρόγνωση του μέλλοντος του βασιλιά και της χώρας. Η ιδέα του καταστερισμού προσέδιδε μεγαλύτερο ενδιαφέρον στη μελέτη των ουρανίων φαινομένων. Ο Franz Cumont χαρακτηρίζει ως «κυρίαρχη» στους κατοίκους της Μεσοποταμίας την αντίληψη ότι οι ψυχές των βασιλιάδων και των πολεμιστών, που πέθαναν με το σπαθί στο χέρι υπερασπιζόμενοι τη χώρα τους και το βασιλιά τους, καθώς και των ιερέων, προήλθαν από τον ουρανό και μετά το θάνατό τους επιστρέφουν πάλι εκεί γινόμενοι αστερισμοί. Η επιστροφή τους στον ουρανό πραγματοποιούνταν με όλα τα μέσα: με τα πόδια, με φτερωτό άλογο, με όχημα και με ανεμόσκαλα. 2 Η αντίληψη αυτή αιτιολογείται από τη γενικότερη πεποίθηση της εποχής ότι τα άστρα ήταν αήττητα και αιώνια. Ιδίως ο Ήλιος 1 Στο έργο του Κλαύδιου Πτολεμαίου (2001) Τὰ πρὸς Σύρον ἀποτελεσματικά ή Τετράβιβλο, βιβλίο Α. 12 ος. Αθήνα:Κάκτος, στη σελ. 56, οι πλανήτες χαρακτηρίζονται ως «ἀστέρες». Π.χ. «ὁ δε τοῦ Κρόνου ἀστήρ..». Ενώ στη σελ. 90 χαρακτηρίζονται ως «οἱ πλανῆται». Από αυτό συνάγεται ότι οι Έλληνες αλλά και οι Βαβυλώνιοι θεωρούσαν ότι κάποια άστρα κινούνται και κάποια όχι. Γι αυτό το θέμα ο Roger Beck το 2007 στη μελέτη A Brif History of Ancient Astrology, U.S.A.: Blackwell Publishing Ltd. σελ.72, υποστηρίζει ότι οι πλανήτες από την πρώτη στιγμή που αναγνωρίστηκαν ως μια ξεχωριστή τάξη περιπλανώμενων αστεριών, παρέλαβαν τα ελληνικά τους ονόματα και τη θεϊκή τους ταυτότητα. 2 F. Cumont. (1912) Astrology and Religion among the Greeks and Romans. Νew York: G.P. Putnam s sons

21 και ο Ουρανός χαρακτηρίζονταν ως invicti και aeterni, χαρακτηρισμοί που από τον 2 ο αι. χρησιμοποιήθηκαν για τους αυτοκράτορες. 3 Είναι εμφανές ότι πρόκειται για τη θεωρία του καταστερισμού, η οποία χαρακτηρίζεται από τον Cumont ως «μετάφραση των άστρων», ως μέθοδος που δίνει έναν αστρονομικό ορισμό στους αρχαίους μύθους. 4 Ομοίως με τους αστερισμούς και οι πλανήτες ήταν γνωστοί στους Χαλδαίους, όπως πληροφορούμαστε από τον Cumont, με τα ονόματα που είχαν από την ελληνική μυθολογία. Η λατρεία των πλανητικών θεοτήτων ήταν πιο δημοφιλής από εκείνη των άλλων αστρικών θεοτήτων και η εικόνα τους υπάρχει σε μνημεία. Τα ονόματά τους είναι ίδια με εκείνα των θεών του Ολύμπου, από τους οποίους έχουν πάρει τις ιδιότητές τους. Η δύναμη των πλανητικών θεοτήτων ήταν μεγαλύτερη από εκείνη των άλλων θεοτήτων, αφού οι θέσεις και οι όψεις τους επηρέαζαν όλα τα φυσικά και γήινα φαινόμενα. Επιπροσθέτως στην ίδια μελέτη επισημαίνεται ότι κάθε πλανητική θεότητα ήταν «υπεύθυνη» για μια ώρα, μια ημέρα της εβδομάδας, ένα μήνα, ένα φυτό, ένα μέταλλο και ένα μέλος του σώματος. 5 Την ίδια πληροφορία μας δίνει ο Roger Beck στη μελέτη του, στην οποία αναφέρει ότι πέντε από τους πλανήτες είχαν αναγνωρισθεί ως θεοί από τους Βαβυλωνίους: ο Κρόνος ο αστραφτερός, ο Δίας (Ζεύς) ο φωτεινός, ο Άρης ο πυρωμένος ή Ηρακλής, ο Ήλιος, η Αφροδίτη ή Ήρα ή Φώσφορος ή Εωσφόρος επειδή είναι το αστέρι που ανατέλλει πριν τον Ήλιο ή Έσπερος επειδή δύει λίγο πριν τον Ήλιο, Ερμής ή Απόλλωνας που ακτινοβολεί. Επίσης προσθέτει ότι ο κάθε πλανήτης έχει τη δική του μέρα: ο Κρόνος το Σάββατο, ο Δίας την Πέμπτη, ο Άρης την Τρίτη, ο Ήλιος την Κυριακή, η Αφροδίτη την Παρασκευή, ο Ερμής την Τετάρτη και η Σελήνη τη Δευτέρα. 6 3 F. Cumont. (1912) Astrology and Religion among the Greeks and Romans. Νew York: G.P. Putnam s sons Στο ίδιο, σελ Στο ίδιο, σελ R. Beck. (2007) A Brif History of Ancient Astrology. U.S.A. Blackwell Publishing Ltd

22 Όμως είναι αναγκαίο να διευκρινίσουμε στην παρούσα υποενότητα πως, όταν λέμε ότι οι Χαλδαίοι παρατηρούσαν τους πλανήτες και τους αστερισμούς, εννοούμε κυρίως μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα. Σαφώς τα ουράνια φαινόμενα ασκούσαν γοητεία και κέντριζαν το ενδιαφέρον των κατοίκων της Μεσοποταμίας, όμως η μελέτη τους με μεθοδολογικά κριτήρια πραγματοποιούνταν μόνο από την ομάδα των ιερέων της Μεσοποταμίας. Αυτό μαρτυρεί ο Διόδωρος Σικελιώτης, ο οποίος προσθέτει επίσης ότι οι ιερείς είχαν αφιερώσει όλη τη ζωή τους στη μελέτη των ουρανίων οιωνών, στην ερμηνεία των ονείρων και στον εξορκισμό των κακών που προμήνυαν τα δυσοίωνα σημάδια. Η επιτυχία τους στην αστρολογία και στην «ἱεροσκοπία» (haruspicium:παρατήρηση των εσωτερικών οργάνων των ζώων) οφειλόταν στο γεγονός ότι η ενασχόλησή τους με αυτές τις τέχνες αποτελούσε οικογενειακή παράδοση. 7 Σε αυτό το σημείο η Francesca Rochberg αναφέρει πληρέστερα ότι η λέξη Χαλδαίοι είχε διαφορετική ερμηνεία σε κάθε περίοδο της ιστορίας της Βαβυλώνας. Στην αρχή σήμαινε τους κατοίκους της Νότιας Μεσοποταμίας και αργότερα τους Βαβυλώνιους ιερείς. Μετά την επικράτηση των Περσών η λέξη αυτή χαρακτήριζε το δεύτερο στην ιεραρχία ιερατικό γηγενές σώμα, που ονομάζονταν Μάγοι και εννοούνταν οι Βαβυλώνιοι αστρονόμοι που μεταφέρθηκαν από το παλάτι στον ναό. Επίσης, η ίδια προσθέτει ότι στα αστρολογικά κείμενα και ωροσκόπια της νεοασσυριακής περιόδου συναντάμε τον τίτλο Γραφείς, που χαρακτηρίζει την ίδια κοινωνική ομάδα. Ο τίτλος αυτός ήταν ακκαδικής προέλευσης και ήταν παράγωγο της λέξης πίνακας ή κείμενο 7 Διόδωρος Σικελιώτης. (1997) Βιβλιοθήκη Ἱστορική, Βίβλος Δευτέρα. 2 ος. Αθήνα: Κάκτος. 110 και 118. παρ.29. Αυτό δέχεται και ο Georg Luck στο βιβλίο του (2006) Arcana Mundi. 2 η. Baltimore: The Johns Hopkins University Press. 286, γράφοντας ότι οι Βαβυλώνιοι πίστευαν ότι οι αποφάσεις των θεών, όπως και των βασιλιάδων, ήταν αυθαίρετες, ωστόσο οι άνθρωποι μπορούσαν να μαντέψουν τη θέλησή τους, γιατί το σύμπαν είναι ολόκληρο ένας ζωντανός οργανισμός και ό,τι συμβαίνει σε ένα μέρος του προκαλεί κάτι ανάλογο σε ένα άλλο μέρος αυτού. Είναι μια έκφραση της θεωρίας περί Κοσμικής Συμπάθειας, που αναπτύχθηκε από τον Ποσειδώνιο το Στωικό. 21

23 των Σουμερίων. Σήμαινε τους ειδικούς στη μελέτη των ουρανίων φαινομένων, τους αστρονόμους και μαθηματικούς, αλλά και τους μάντεις. 8 Στη μελέτη του Roger Beck διευκρινίζεται επίσης ότι στη Βαβυλώνα οι αστρολόγοι ήταν σύμβουλοι του βασιλιά. Παρατηρούσαν τα ουράνια φαινόμενα, τα κατέγραφαν, τα ανέλυαν και με μαθηματικούς υπολογισμούς προσπαθούσαν να εξηγήσουν τους νόμους με τους οποίους ο Ήλιος, η Σελήνη και οι άλλοι πλανήτες αλλάζουν θέση. Έτσι εξελίσσονταν από αστρολόγοι σε αστρονόμους. Προέβλεπαν πόλεμο ή ειρήνη, πλούτη ή φτώχεια, καλή εσοδεία ή κακή, επανάσταση ή ηρεμία. Εξέφραζαν την εύνοια των θεών ή την απογοήτευσή τους, όταν οι άνθρωποι έκαναν σε λάθος ημέρα τη γιορτή προς τιμή τους. Η αναγνώριση των Βαβυλωνίων αστρολόγων ως επιστημόνων ήρθε όταν η χώρα βρέθηκε υπό την κυριαρχία του Σέλευκου και των διαδόχων του και αργότερα υπό την κυριαρχία των Πάρθων. Τότε όλες οι αστρονομικέςαστρολογικές πληροφορίες καταγράφονταν σε πήλινες πλάκες, που αποτελούσαν σημαντικό αρχείο. 9 Από την ιδέα του καταστερισμού, αλλά και από τις διαφορετικές ερμηνείες του όρου Χαλδαίοι που δόθηκαν από τους αρχαίους συγγραφείς και νεότερους ερευνητές, καθίσταται εμφανές ότι στη συνείδηση των λαών της Μεσοποταμίας η μυθολογία και η θρησκεία ήταν άμεσα συνδεδεμένες με την αστρονομία και τα μαθηματικά και ότι διάκριση μεταξύ αστρονομίας και αστρολογίας δεν υφίστατο. β. Ο καταστερισμός στους Έλληνες. Ο χαρακτηρισμός του Cumont για τον καταστερισμό ως μία μέθοδο που δίνει έναν αστρονομικό ορισμό στους αρχαίους μύθους, μας οδηγεί στο 8 F. Rochberg. (2004) The Heavenly Writing. New York:Cambridge University Press R. Beck. (2007) A Brif History of Ancient Astrology. U.S.A.: Blackwell Publishing Ltd

24 συμπέρασμα πως όλα τα σημεία (ζώδια) του ζωδιακού κύκλου ερμηνεύονται με βάση την ιδέα του καταστερισμού, εφόσον είναι σχεδιασμένα από τους Έλληνες αστρολόγους με πρότυπο τους ομώνυμους αστερισμούς. Σύμφωνα με την μυθολογία, οι ομώνυμοι αστερισμοί αποτελούν αποτέλεσμα του καταστερισμού. Σε αυτό το σημείο, ο Roger Beck διευκρινίζει ότι τα ζώδια δεν έχουν καμιά σχέση με τους αστερισμούς που έχουν τα ίδια ονόματα με αυτά. Οι αστερισμοί είναι ομάδες αστεριών, ενώ τα σημεία (ζώδια) είναι γεωμετρικά κατασκευάσματα. 10 Όμως αναφορικά με αυτή τη διευκρίνιση, δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε την πληροφορία που μας δίνει ο Σπύρος Πιπεράκης, ότι αρχικά αστερισμοί και σημεία ταυτίζονταν, όμως η μετάπτωση των ισημερινών, φαινόμενο που οφείλεται στην ελικοειδή κίνηση του γήινου άξονα, συνέβαλε στη σταδιακή απομάκρυνσή τους. Μολονότι η ανακάλυψη αυτή έγινε από τον Ίππαρχο, άρα ήταν γνωστή από την αρχαιότητα, στην πράξη αστερισμοί και σημεία ταυτίζονται. 11 Συνεπώς κάθε σημείο του ζωδιακού κύκλου βασίζεται σε μία μυθολογική διήγηση καταστερισμού. Οι Στράτος Θεοδοσίου και Μάνος Δανέζης μας πληροφορούν ότι το σημείο του Κριού παριστάνει το χρυσόμαλλο κριάρι που μετέφερε το Φρίξο και την Έλλη στην Κολχίδα. Ο Ταύρος, που βοήθησε το Δία να μεταφέρει την Ευρώπη στην Κρήτη και στη συνέχεια αιχμαλωτίστηκε από τον Ηρακλή, απεικονίζεται με το ομώνυμο σημείο. Οι δίδυμοι Κάστορας και Πολυδεύκης συμβολίζονται με το σημείο των Διδύμων. Ο Καρκίνος, που βοήθησε τη Λερναία Ύδρα στην προσπάθειά της να εξοντώσει τον Ηρακλή, τοποθετήθηκε από την Ήρα ως αστερισμός στον ουρανό και απεικονίζεται στο ζωδιακό με το ομώνυμο σημείο. Το λιοντάρι της Νεμέας συμβολίζεται με το σημείο του Λέοντα. Με το σημείο της Παρθένου παριστάνεται η θεά Δήμητρα που κρατά τον στάχυ. Άλλες διηγήσεις επιθυμούν να την ταυτίζουν με την Αστραία, κόρη του Δία και της Θέμιδας ή με την 10 R. Beck. (2007) A Brif History of Ancient Astrology. U.S.A.: Blackwell Publishing Ltd Σ. Πιπεράκης. (2009) Αστρολογία και Ανθρώπινο Σώμα, Ασθένειες και Θεραπευτική στην Ελληνορωμαϊκή Αρχαιότητα. Θεσσαλονίκη: (Αυτοέκδοση)

25 Ηριγόνη, κόρη του βασιλιά Ικάριου. Το σημείο του Ζυγού παριστάνει τη ζυγαριά, που αποτελεί το σύμβολο της δικαιοσύνης του Δία και της Θέμιδας. Ο σκορπιός, το μυθολογικό ζώο που με διαταγή του Απόλλωνα ή της Γης σκότωσε το γίγαντα κυνηγό Ωρίωνα, έγινε αστερισμός από το Δία και παράλληλα είναι το σημείο Σκορπιού στο ζωδιακό κύκλο. Το σημείο του Τοξότη παριστάνει τον Κένταυρο Χείρωνα. Ο Πάνας ως αμφίβιο απεικονίζεται με το σημείο του Αιγόκερω. Ο Γανυμήδης είναι ο οινοχόος των Ολύμπιων θεών και απεικονίζεται με το σημείο του Υδροχόου. Ομοίως με τον Πάνα, η Αφροδίτη και ο Έρωτας για να γλυτώσουν από τον Τυφωέα, έπεσαν στον Νείλο με μορφή δύο ιχθύων και συμβολίζονται με το σημείο των Ιχθύων. 12 Ιδιαίτερα γνωστή ήταν η ιστορία του καταστερισμού των Διδύμων στους Έλληνες, αρχικά, και μετά στους Ρωμαίους. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης ήταν γιοι του Δία και της Λήδας, γυναίκας του Τυνδάρεω, που ήταν βασιλιάς της Σπάρτης. Μετά την ένωσή της με το μεταμορφωμένο σε κύκνο Δία, η Λήδα ενώθηκε με τον Τυνδάρεω και από τα δύο ζεύγη διδύμων που γεννήθηκαν, ο Πολυδεύκης και η Ελένη θεωρούνταν παιδιά του Δία, ενώ ο Κάστωρ και η Κλυταιμνήστρα παιδιά του Τυνδάρεω. Κατά τα γεγονότα της απαγωγής των θυγατέρων του Λεύκιππου, ο Κάστωρ σκοτώθηκε ενώ ο Δίας πήρε στον ουρανό τον Πολυδεύκη. Ο τελευταίος όμως δεν δέχθηκε την αθανασία, εφόσον ο αδελφός του θα έμενε στη γη. Ο Δίας συγκινημένος από τη μεγάλη αδελφική αγάπη, τους έκανε αστερισμούς και τους έδωσε τη δυνατότητα τη μια μέρα να ζει ο ένας και την άλλη ο άλλος. 13 Ο Σουητώνιος αναφέρει ότι οι Δίδυμοι λατρεύτηκαν ως θεότητες ιδιαίτερα στη Λακωνία και ότι η λατρεία τους εισήχθη και στη Ρώμη. 14 Η μαρτυρία αυτή του Σουητώνιου επιβεβαιώνεται από τον Οράτιο, ο οποίος στις Ωδές του αναφέρει τα λαμπρά αστέρια του αστερισμού των Διδύμων, δηλαδή τους αδελφούς της 12 Σ. Θεοδοσίου, Μ. Δανέζης. (1998) Τα άστρα και οι μύθοι τους, Αθήνα: Δίαυλος Πλούταρχος. (1992) Ἠθικά: Αἴτια Ἑλληνικά. 8 ος. Αθήνα: Κάκτος παρ Suetonius. (1998) Lives of the Caesars. 3 η. Harvard: Loeb Classical Library. 46. παρ. x. 24

26 Ελένης, Κάστορα και Πολυδεύκη. 15 Η ευρεία διάδοση του μύθου των Διδύμων οφείλεται, σύμφωνα με το Στράτο Θεοδοσίου και το Μάνο Δανέζη, στο ότι θεωρούνταν προστάτες των ναυτικών και αποκαλούνταν θεοί σωτήρες, γιατί είχαν σώσει την Αργώ από ναυάγιο. 16 Άξιο παρατήρησης είναι ότι ο Πλούταρχος προσπαθεί να ενισχύσει την ιδέα του καταστερισμού στηριζόμενος στη θεωρία του Ηράκλειτου, σύμφωνα με την οποία, η άριστη ψυχή, η «ξηρῆ», πετάει από το σώμα, όπως η αστραπή από το νέφος. Ανεβαίνει στους θεούς, όταν γίνει ολότελα καθαρή και άσαρκη. Είναι αφύσικο η ψυχή να πηγαίνει στον ουρανό μαζί με το σώμα. Σύμφωνα με τη φύση και τη θεία δικαιοσύνη, οι αρετές και οι ψυχές των ανθρώπων γίνονται ψυχές ηρώων, από ηρώων δαιμόνων και από δαιμόνων γίνονται ψυχές θεών, αφού ξεφύγουν από κάθε θνητό πάθος και πάθημα. 17 Αυτή η «αστρική εσχατολογία», δεύτερος χαρακτηρισμός που αποδίδεται στον καταστερισμό από τον Cumont, υπήρχε και στους ελληνιστικούς χρόνους, κατά τους οποίους οι άνθρωποι πίστευαν ότι τα πνεύματα των νεκρών ενάρετων ανθρώπων και των νεκρών ηρώων πήγαιναν να κατοικήσουν στον Ήλιο και στη Σελήνη. Οι ψυχές δεν κατοικούσαν πλέον ούτε στον τάφο ούτε στο βασίλειο του Πλούτωνα αλλά στο σύμπαν. Ήταν συνοδοί των αστέρων. 18 Συνεπώς με τη βοήθεια της ιδέας του καταστερισμού, άρχισε να παγιώνεται η αντίληψη ότι οι ηγεμόνες κέρδιζαν την αποθέωσή τους μέσω της αρετής και της ευεργεσίας, όπως άλλωστε δηλώνουν και τα επίθετά τους: σωτήρας και ευεργέτης. Ο όρος σωτήρας, υποστηρίζει ο Παναγιώτης Παχής, κατεξοχήν χαρακτήριζε την Ίσιδα, της οποίας η λατρεία γνώριζε μεγάλη διάδοση στους ελληνιστικούς χρόνους. Στη συνέχεια αυτός ο χαρακτηρισμός 15 Οράτιος. (2008) Ωδές. Αθήνα: Παπαδήμας. 58. στιχ Σ. Θεοδοσίου, Μ. Δανέζης. (1998)Τα άστρα και οι μύθοι τους, Αθήνα: Δίαυλος Πλούταρχος. (1992) Βίοι Παράλληλοι: Θησεύς- Ῥωμύλος. 3 ος. Αθήνα:.180. παρ F. Cumont. (1912) Astrology and Religion among the Greeks and Romans. Νew York: G.P. Putnam s sons

27 μεταβιβάστηκε στους ηγεμόνες, από τους οποίους οι άνθρωποι ανέμεναν τη σωτηρία τους. 19 Η άποψη αυτή ενισχύεται από τη μαρτυρία του Πλούταρχου ότι οι Αθηναίοι αναγόρευσαν τους επιγόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Δημήτριο και Αντίγονο, βασιλιάδες, στη συνέχεια τους ονόμασαν θεούς σωτήρες και κάθε χρόνο χειροτονούσαν ιερέα στην υπηρεσία αυτών των θεών σωτήρων. Αποφάσισαν, επίσης, με ψήφισμα να υφανθούν οι μορφές τους στο ιερό πέπλο μαζί με τους θεούς. Τον τόπο που πρωτοπάτησε ο Δημήτριος, μόλις κατέβηκε από το άρμα του, τον θεωρούσαν ιερό και έστησαν βωμό, που ονομάστηκε βωμός του Δημητρίου του Καταβάτη. 20 Εντυπωσιακή είναι η περίπτωση του καταστερισμού της κόμης της Βερενίκης στα χρόνια της δυναστείας των Πτολεμαίων. Όπως αναφέρουν οι Στράτος Θεοδοσίου και Μάνος Δανέζης, η Βερενίκη ήταν η εγγονή του βασιλιά της Συρίας Αντίοχου Α και σύζυγος του Πτολεμαίου Γ του Ευεργέτη. Όταν ο Πτολεμαίος έφυγε σε εκστρατεία, εκείνη έταξε στη θεά Αφροδίτη την κόμη της, στην περίπτωση που γύριζε σώος και νικητής. Όταν η επιθυμία της πραγματοποιήθηκε, έκοψε τα μαλλιά της και τα αφιέρωσε στο ναό της Αφροδίτης. Την επόμενη ημέρα η κόμη εξαφανίστηκε από το ναό και ο αστρονόμος Κόνων ο Σάμιος ισχυρίστηκε ότι οι θεοί την πήραν και την έκαναν αστερισμό. Έτσι υπάρχει ο αστερισμός της Κόμης της Βερενίκης, που περιλαμβάνει σαράντα τρία άστρα. 21 Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη μαρτυρία του Στράβωνα, σύμφωνα με την οποία, ο αστερισμός ήταν γνωστός και ως Πλόκαμος της Βερενίκης, που αναγνωρίστηκε στα χρόνια του, ενώ στην εποχή του Ομήρου ήταν άγνωστος. 22 Αυτή η ιστορία θεωρείται από τον Christopher James Andrew Carswell ως παραχθείσα από τους πνευματικούς 19 Π. Παχής. (2003) Ίσις Καρποτόκος, τόμ. Ι:Οικουμένη. Προλεγόμενα στον συγκρητισμό των ελληνιστικών χρόνων, Θεσσαλονίκη: Βάνιας Πλούταρχος. (1993) Βίοι Παράλληλοι: Δημήτριος- Ἀντώνιος. 22 ος. Αθήνα: Κάκτος παρ Σ. Θεοδοσίου, Μ. Δανέζης. (1998) Τα άστρα και οι μύθοι τους, Αθήνα: Δίαυλος Στράβων. (1994) Γεωγραφικῶν Α (Εισαγωγή, Κριτική στον Ερατοσθένη). Αθήνα: Κάκτος

28 ανθρώπους της «αυλής» των Πτολεμαίων, οι οποίοι, έχοντας τη βοήθεια των ανθρώπων του βασιλιά, προσπάθησαν με αυτό τον τρόπο να καταδείξουν τη σχέση της βασιλικής οικογένειας με το φαινόμενο του καταστερισμού, συνεπώς και την αυθεντία αυτής. 23 Ο ίδιος, επίσης, αναφέρεται στον Αντίοχο Δ των Σελευκιδών που είχε κόψει νόμισμα, στο οποίο παρουσιάζεται με ένα αστέρι. 24 Το παράδειγμα του Αντίοχου ακολούθησε αργότερα ο Οκταβιανός αλλά και οι περισσότεροι ρωμαίοι αυτοκράτορες. γ. Ο καταστερισμός στους Ρωμαίους. Η ιδέα του καταστερισμού ήταν ευρύτατα διαδεδομένη όχι μόνο στους Έλληνες αλλά και στους κατοίκους της Ιταλικής χερσονήσου από πολύ νωρίς. Τα αρχαία κείμενα βρίθουν στοιχείων, που ενισχύουν την άποψη αυτή. Ο Πλούταρχος αναφέρει μια ιστορία της «Χρυσής Εποχής» σύμφωνα με την οποία, ο Κρόνος όταν διώχθηκε από το Δία, φιλοξενήθηκε από το γεωργό Ικάριο με την κόρη του οποίου έκανε τέσσερις γιούς: τον Ιανό, τον Ύμνο, το Φαύστο και το Φήλικα. Αφού δίδαξε στον Ικάριο την αμπελουργία, του ζήτησε να τη μεταδώσει στους γείτονές του. Οι γείτονες του Ικάριου όμως τον σκότωσαν, γιατί νόμισαν ότι τους δηλητηρίασε με το κρασί που τους έδωσε. Τα τέσσερα εγγόνια του βλέποντάς τον νεκρό κρεμάστηκαν. Ο Κρόνος τους έκανε όλους άστρα. Οι υπόλοιποι αποκαλούνται προάγγελοι του τρύγου, ο Ιανός, όμως, ανατέλλει πρώτος και είναι ορατός μπροστά στα «πόδια» του αστερισμού της Παρθένου. 25 Συγκεκριμένα το κείμενο λέει: «Ὁ δὲ Κρόνος πάντας κατηστέρισεν». Η χρήση του ρήματος καταστερίζω στο πρωτότυπο κείμενο υποδηλώνει ότι οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν αυτή καθεαυτή 23 C.J.A. Carswell. (2009) SIDERA AUGUSTA: The Role of Stars in Augustus Quest for Supreme Auctoritas. Canada: Queen s University Στο ίδιο Πλούταρχος. (1995) Ἠθικά: Συναγωγή ἱστοριῶν παραλλήλων Ἑλληνικῶν καὶ Ρωμαϊκῶν. 7 ος. Αθήνα: Κάκτος παρ

29 τη λέξη καταστερισμός για να χαρακτηρίσουν το φαινόμενο της μεταμόρφωσης της ψυχής σε άστρο ή αστερισμό και δεν πρόκειται για έναν όρο που επινοήθηκε από τους σύγχρονους ερευνητές. Επίσης εντυπωσιακή είναι η προσπάθεια του ποιητή της «αυλής» του Οκταβιανού, Βιργίλιου, να προβάλλει μέσα από την Αινειάδα τη βεβαιότητα ότι η πίστη στο φαινόμενο του καταστερισμού είχε τις ρίζες της στο μακρινό παρελθόν των Ρωμαίων, γράφοντας ότι ο Αινείας αποθεώθηκε μετά το θάνατό του και η ψυχή του έφτασε στα άστρα. 26 Μετά τον καταστερισμό του Αινεία, σειρά έχει ο καταστερισμός του Ρωμύλου, για τον οποίο κάνει λόγο πάλι ο Πλούταρχος. Ο συγγραφέας μας πληροφορεί ότι ο Ρωμύλος, όταν δημιουργήθηκε η υποψία ότι περιφρονούσε τη Σύγκλητο, εξαφανίστηκε, χωρίς να καταλάβει κάποιος τον τρόπο που έγινε αυτό. Κανείς δεν μπορούσε να ισχυριστεί κάτι για το θάνατό του. Δεν βρήκαν ούτε μέρος του σώματός του ούτε κάποιο κομμάτι από το ένδυμά του. Άλλοι υπέθεσαν ότι τον σκότωσαν οι συγκλητικοί και ο καθένας έκρυψε ένα κομμάτι του νεκρού Ρωμύλου στο σώμα του. Άλλοι όμως έλεγαν ότι, όταν ο Ρωμύλος έκανε συνέλευση στο Αιγός έλος, έγιναν ξαφνικά απερίγραπτα φαινόμενα: χάθηκε το φως του ήλιου και έπεσε η νύχτα με βροντές και ανεμοστρόβιλους. Όταν έπαψαν τα φαινόμενα αυτά, δεν έβρισκαν το βασιλιά, γιατί τον είχαν πάρει οι θεοί και από ενάρετος βασιλιάς θα γινόταν φίλος θεός. Επίσης ο φίλος του Ιούλιος Πρόκλος ορκιζόταν ότι εμφανίστηκε μπροστά του ο Ρωμύλος αστραφτερός και του είπε ότι, αφού είχε χτίσει μια ένδοξη και παντοδύναμη πόλη, έπρεπε να κατοικήσει πάλι στον ουρανό, από τον οποίο κατάγονταν. 27 Στη δοξασία αυτή αναφέρεται, επίσης, ο Οβίδιος, ο τελευταίος χρονολογικά ποιητής της εποχής του Οκταβιανού, γράφοντας στις Μεταμορφώσεις ότι ο Άρης ζήτησε τη βοήθεια του Δία για να πραγματοποιήσει την αποθέωση του γιού του, Ρωμύλου. Ο Δίας τον άκουσε και γέμισε την οικουμένη με 26 Poplius Vergilius Maro. (2007) Αἰνειάδα. Αθήνα: Ταξιδευτής στιχ Πλούταρχος. (1992) Βίοι Παράλληλοι: Θησεύς- Ῥωμύλος. 3 ος. Αθήνα: Κάκτος παρ

30 αστραπόβροντα. Ο Άρης με το άρμα του κατέβηκε στον Παλατίνο λόφο, όπου μιλούσε ο Ρωμύλος στους υπηκόους του και τον άρπαξε. Το θνητό σώμα του διαλύθηκε μέσα στον αέρα και η ψυχή του ανέβηκε στα άστρα. 28 Στο πέρασμα των αιώνων ιστορία και μυθολογία δίνουν τη σκυτάλη της αποθέωσης μέσω καταστερισμού στον Ιούλιο Καίσαρα. Ο Σουητώνιος αναφέρει ότι ο Ιούλιος Καίσαρας πέθανε σε ηλικία πενήντα έξι χρόνων και συγκαταλέχτηκε μεταξύ των θεών, όχι τόσο στο συγκλητικό ψήφισμα, όσο στη συνείδηση του λαού. Αυτό γιατί στον πρώτο από τους επικήδειους αγώνες που οργάνωσε ο Αύγουστος στη μνήμη του, ένα αστέρι έλαμπε στον ουρανό για εφτά ολόκληρες ημέρες, ανατέλλοντας την ενδέκατη ώρα, δηλαδή μια ώρα πριν τη δύση του ηλίου. Ο λαός πίστεψε πως ήταν η ψυχή του Καίσαρα, που είχε ανέβει στον ουρανό. Γι αυτό ο Οκταβιανός τοποθέτησε ένα αστέρι πάνω από το στέμμα στο κεφάλι του αγάλματός του: «Periit sexton et quinquagensimo aetatis anno atque in deorum numerum relataus est, non ore modo decernentium sed et persuasion volgi. Siquidem ludis, quos primos consecrato ei heres Augustus edebat, stella crinite per septem continuos dies fulsit exoriens circa undecimam horam, creditumque est animam esse Caesaris in caelum recepti; et hac de causa simulacro eius in vertice additur stella.». 29 Ο Δίων Κάσσιος μας δίνει την ίδια μαρτυρία επισημαίνοντας, όμως, ότι όχι το πλήθος αλλά ο Οκταβιανός θεώρησε πως ο κομήτης, που φάνηκε από το βορρά λίγο πριν τη δύση του ήλιου, ήταν η ψυχή του Καίσαρα, που έγινε αθάνατος και ως άστρο τοποθετήθηκε ανάμεσα στους αθανάτους. Γι αυτό και έστησε στο ναό της Αφροδίτης χάλκινο άγαλμα με ένα αστέρι πάνω στο κεφάλι του: «ἐπεὶ μέντοι ἄστρον τι παρὰ πάσας τὰς ἡμέρας ἐκείνας ἐκ τῆς ἄρκτου πρὸς ἑσπέραν ἐξεφάνη, καὶ αὐτὸ, κομήτην τέ τινων καλούντων καὶ προσημαίνειν οἷά που εἴωθε λεγόντων οἱ πολλοὶ τοῦτο μὲν οὐκ ἐπίστευον, τῷ δὲ δὴ Καίσαρι αὐτὸ ὡς καὶ ἀπηθανατισμένῳ καὶ ἐς τὸν τῶν ἄστρων ἀριθμὸν ἐγκατειλεγμένῳ 28 Οβίδιος. (2009) Μεταμορφώσεις. Αθήνα: provoli publicity A.E στιχ Suetonius. (1998) Lives of the Caesars. 3 η. Harvard: Loeb Classical Library παρ. lxxxviii. 29

ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΛΙΟΣ 2019

ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΛΙΟΣ 2019 Σελ:1 ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΛΙΟΣ 2019 Σελ:2 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ Σελήνη Κριός Ήλιος Ταύρος Ερμής Δίδυμοι Αφροδίτη Καρκίνος

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορία της αστρολογίας ανάγεται στη 2η χιλιετία π.χ.

Η ιστορία της αστρολογίας ανάγεται στη 2η χιλιετία π.χ. Η ιστορία της αστρολογίας ανάγεται στη 2η χιλιετία π.χ. Η Βαβυλωνιακή αστρολογία λέγεται ότι είχε επηρεάσει τους Έλληνες ήδη από τα μέσα του 4ου π.χ. αιώνα. Ακόμη και αν η προέλευση της αστρολογίας των

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ 2019

ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ 2019 Σελ:1 ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ 2019 Σελ:2 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ Σελήνη Κριός Ήλιος Ταύρος Ερμής Δίδυμοι Αφροδίτη Καρκίνος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΟΜΑΔΑΣ (Τετράβιβλος, βιβλίο 1ο, κεφ. 7, σελ. 42-43, Περί ημερινών και νυκτερινών ).

ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΟΜΑΔΑΣ (Τετράβιβλος, βιβλίο 1ο, κεφ. 7, σελ. 42-43, Περί ημερινών και νυκτερινών ). ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΟΜΑΔΑΣ (Τετράβιβλος, βιβλίο 1ο, κεφ. 7, σελ. 42-43, Περί ημερινών και νυκτερινών ). Οι ομάδες των πλανητών (Sects) και η σπουδαιότητά τους σε ένα χάρτη Η πρωταρχική ενέργεια που

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Σελ:1 ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2018 Σελ:2 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ Σελήνη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ Σελ:1 ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2019 Σελ:2 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ Σελήνη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ. Οι εκλείψεις στην Ωριαία αστρολογία

ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ. Οι εκλείψεις στην Ωριαία αστρολογία ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ Οι εκλείψεις στην Ωριαία αστρολογία Οι εκλείψεις παίζουν σημαντικό ρόλο στην Ωριαία αστρολογία. Από τα βάθη των αιώνων μέχρι σήμερα πολλοί αστρονόμοι και αστρολόγοι έχουν μελετήσει το φαινόμενο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΑΪΟΣ 2019

ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΑΪΟΣ 2019 Σελ:1 ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΑΪΟΣ 2019 Σελ:2 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ Σελήνη Κριός Ήλιος Ταύρος Ερμής Δίδυμοι Αφροδίτη Καρκίνος Άρης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ Σελ:1 ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ 2019 Σελ:2 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΛΑΝΗΤΗ ΣΕ ΖΩΔΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ Σελ:1 ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2019 Σελ:2 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ Σελήνη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ Σελ:1 ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018 Σελ:2 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ Σελήνη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ Σελ:1 ΠΑ.ΣΥ.Φ.Α. ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΦΙΛΩΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2018 Σελ:2 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ Σελήνη

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2019

ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2019 Σελ:1 ΜΗΝΙΑΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2019 Σελ:2 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ Σελήνη Κριός Ήλιος Ταύρος Ερμής Δίδυμοι Αφροδίτη Καρκίνος

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας

Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός. Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας Ελληνιστική Περίοδος Πολιτισμός Τάξη: Α4 Ονόματα μαθητών : Παρλιάρου Βάσω Σφήκας Ηλίας ελληνιστικός ονομάστηκε o πολιτισμός που προήλθε από τη σύνθεση ελληνικών και ανατολικών στοιχείων κατά τους τρεις

Διαβάστε περισσότερα

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη  συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 [Θάνατος Μ. Αλεξάνδρου] ΕΩΣ 30 π.χ. [κατάληψη της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους ολοκληρώνεται η κατάκτηση της Ανατολής από τους Ρωμαίους, ξεκινά η περίοδος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας]

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΝΑΙ Η ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ; 1

ΕΙΝΑΙ Η ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ; 1 ΕΙΝΑΙ Η ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ; 1 Στο σημείο αυτό του οδοιπορικού γνωριμίας με τις διάφορες μεθόδους αυτογνωσίας θα συναντήσουμε την Αστρολογία και θα μιλήσουμε για αυτή. Θα ερευνήσουμε δηλαδή

Διαβάστε περισσότερα

Το φως αναφέρεται σε σχετικά έντονο βαθμό στη μυθολογία, τόσο στην ελληνική όσο και στη μυθολογία άλλων αρχαίων λαών που το παρουσιάζουν σε διάφορες

Το φως αναφέρεται σε σχετικά έντονο βαθμό στη μυθολογία, τόσο στην ελληνική όσο και στη μυθολογία άλλων αρχαίων λαών που το παρουσιάζουν σε διάφορες Το φως αναφέρεται σε σχετικά έντονο βαθμό στη μυθολογία, τόσο στην ελληνική όσο και στη μυθολογία άλλων αρχαίων λαών που το παρουσιάζουν σε διάφορες μορφές (ήλιος, σελήνη, αστέρια, κ.ά) και σε ένα μέρος

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 1. Τα πολύ παλιά χρόνια, όταν οι άνθρωποι δημιούργησαν οικισμούς, άρχισαν να καλλιεργούν τη γη και να εκτρέφουν ζώα. Επειδή τα μέταλλα δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμα, οι συναλλαγές τους

Διαβάστε περισσότερα

Η εποχή του Αυγούστου (27 π.χ.-14 μ.χ.) Δεμοιράκου Μαρία

Η εποχή του Αυγούστου (27 π.χ.-14 μ.χ.) Δεμοιράκου Μαρία Η εποχή του Αυγούστου (27 π.χ.-14 μ.χ.) Δεμοιράκου Μαρία Αύγουστος Ο όγδοος μήνας του χρόνου τίτλος αυτοκρατόρων στη ρωμαϊκή και βυζαντινή αυτοκρατορία Η ισχυροποίηση της κεντρικής εξουσίας Ποιος; Οκταβιανός

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγικά στοιχεία στην Παλαιά Διαθήκη

Εισαγωγικά στοιχεία στην Παλαιά Διαθήκη Εισαγωγικά στοιχεία στην Παλαιά Διαθήκη Οι φιλολογικές πηγές της Πεντατεύχου (Φιλολογικά στρώματα): Οι τέσσερις πηγές της Πεντατεύχου είναι: η Γιαχβική, η Ελωχειμική, το Δευτερονόμιο και ο Ιερατικός Κώδικας.

Διαβάστε περισσότερα

συνέχεια Πτολεμαίος Α Σωτήρ Αρσινόη Β Βερενίκη Αρσινόη Γ Κλεοπάτρα Τρύφαινα Κλεοπάτρα Δ Πτολεμαίος Θ Λάθυρος Κλεοπάτρα Θεά Κλεοπάτρα Γ

συνέχεια Πτολεμαίος Α Σωτήρ Αρσινόη Β Βερενίκη Αρσινόη Γ Κλεοπάτρα Τρύφαινα Κλεοπάτρα Δ Πτολεμαίος Θ Λάθυρος Κλεοπάτρα Θεά Κλεοπάτρα Γ Πτολεμαίος Α Σωτήρ Πτολεμαίος Β Φιλάδερφος Αρσινόη Β Βερενίκη Πτολεμαίος Γ Ευεργέτης Πτολεμαίος Δ Φιλοπάτωρ Αρσινόη Γ Πτολεμαίος Ε Επιφανής Πτολεμαίος ΣΤ Β Φιλομήτωρ Πτολεμαίος Η Φύσκων Θεά συνέχεια Πτολεμαίος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. Α.ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ Β. ΑΠΟΤΗΡΩΜΗΣΤΟΒΥΖΑΝΤΙΟ 1 Τα ελληνιστικά βασίλεια Ελληνιστικός : από το ρήµα ελληνίζω, δηλ. µιµούµαι τους Έλληνες Ήταν τα βασίλεια

Διαβάστε περισσότερα

Ιανουάριος Δευτέρα Τρίτη Τετάρτη Πέμπτη Παρασκευή Σάββατο Κυριακή

Ιανουάριος Δευτέρα Τρίτη Τετάρτη Πέμπτη Παρασκευή Σάββατο Κυριακή ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΕΝΙΔΙΟΥ Ε - ΣΤ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2015 Στην ελληνική μυθολογία ο Ήλιος ήταν προσωποποιημένος ως θεότητα που οδηγούσε το πύρινο άρμα του στον ουρανό. Σαν πλανήτης είναι ο αστέρας του ηλιακού συστήματος

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6400 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1o ΘΕΜΑ 1.α. Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις: 1. Η ομηρική εποχή ονομάζεται επίσης:

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ

ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ 22 ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ H έρευνα του πρώτου μέρους αυτού του βιβλίου αναφέρεται αποκλειστικά στο αμερικανικό χρηματιστήριο. Κατά συνέπεια, η μελέτη των ωροσκοπίων των μετοχών που παρατίθενται στα

Διαβάστε περισσότερα

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις ΜΑΘΗΜΑ 8 Ο ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΓΕΜΑΤΟ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. 33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 Εικόνα 1 Εικόνα 2 Ρωμαϊκές λεγεώνες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙ ΟΙΚΩΝ. Τεταρτημόρια

ΠΕΡΙ ΟΙΚΩΝ. Τεταρτημόρια ΠΕΡΙ ΟΙΚΩΝ Οι οίκοι είναι ένα από τα κυριότερα ερμηνευτικά μέσα που χρησιμοποιεί η αστρολογία. Μαζί με τους πλανήτες, τα ζώδια και τις όψεις αποτελούν τις βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται η ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (σελ.140-151)

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (σελ.140-151) Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (σελ.140-151) Ορισμός: ο πολιτισμός που προήλθε από τη σύνθεση ελληνικών και ανατολικών στοιχείων ονομάστηκε ελληνιστικός και απέκτησε οικουμενικό χαρακτήρα. 2.1 Τα ελληνιστικά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 30 π.χ. Θάνατος του Μ. Αλεξάνδρου Έλλειψη διαδόχου (νόμιμου και ικανού) διασπαστικές τάσεις: 1. Εξεγέρσεις (Αθηναίων και Αιτωλών) εναντίον των Μακεδόνων υποταγή των Αθηναίων 2. Εξεγέρσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ! ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΤΣΙΑΒΑ ΚΑΙ ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΡΟΥΜΑΝΗ

ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ! ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΤΣΙΑΒΑ ΚΑΙ ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΡΟΥΜΑΝΗ ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ! ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΤΣΙΑΒΑ ΚΑΙ ΣΟΦΙΑ ΚΟΥΤΡΟΥΜΑΝΗ ΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ως Ηλιακό Σύστημα θεωρούμε τον Ήλιο και όλα τα αντικείμενα που συγκρατούνται σε τροχιά γύρω του χάρις στη βαρύτητα, που σχηματίστηκαν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΕΠΙΣΤΗΜΗ. Πολυχρόνης Καραγκιοζίδης Χημικός Mcs - Σχολικός Σύμβουλος

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΕΠΙΣΤΗΜΗ. Πολυχρόνης Καραγκιοζίδης Χημικός Mcs - Σχολικός Σύμβουλος ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΕΠΙΣΤΗΜΗ Πολυχρόνης Καραγκιοζίδης Χημικός Mcs - Σχολικός Σύμβουλος ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ 1. Μεγέθη 2. Ουράνιος θόλος 3. Αστερισμός 4. Ζωδιακός αστερισμός 5.

Διαβάστε περισσότερα

Πλειάδες στην αστρονομία, ή Πούλια, ονομάζεται μια «ανοικτή συστροφή» αστέρων, δηλαδή ένα ανοικτό αστρικό σμήνος που ανήκει στον αστερισμό του Ταύρου.

Πλειάδες στην αστρονομία, ή Πούλια, ονομάζεται μια «ανοικτή συστροφή» αστέρων, δηλαδή ένα ανοικτό αστρικό σμήνος που ανήκει στον αστερισμό του Ταύρου. Πλειάδες στην αστρονομία, ή Πούλια, ονομάζεται μια «ανοικτή συστροφή» αστέρων, δηλαδή ένα ανοικτό αστρικό σμήνος που ανήκει στον αστερισμό του Ταύρου. Από τους αστέρες του σμήνους των Πλειάδων είναι ορατοί

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαία Ρώμη. Ιφιγένεια Λιούπα

Αρχαία Ρώμη. Ιφιγένεια Λιούπα Αρχαία Ρώμη Ιφιγένεια Λιούπα Η αρχαία Ρώμη ξεκίνησε από την ιταλική χερσόνησο κατά τον 8ο αιώνα π.χ. Με επίκεντρο την πόλη της Ρώμης εξελίχθηκε σε μία από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες του αρχαίου κόσμου.

Διαβάστε περισσότερα

Όταν ο Περσέας Συνάντησε τον Ωρίωνα: Η Μυθολογία των Αστερισμών. Ερευνητική Εργασία Α Τετραμήνου Α Λυκείου

Όταν ο Περσέας Συνάντησε τον Ωρίωνα: Η Μυθολογία των Αστερισμών. Ερευνητική Εργασία Α Τετραμήνου Α Λυκείου Όταν ο Περσέας Συνάντησε τον Ωρίωνα: Η Μυθολογία των Αστερισμών Ερευνητική Εργασία Α Τετραμήνου Α Λυκείου Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Πατρών. Πάτρα 2014 Ο Περσέας προσωποποιήθηκε από την

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα επηρεάζει έντονα Κίνα, Ιαπωνία, ανατολική και νοτιοανατολική Ασία.

Σήμερα επηρεάζει έντονα Κίνα, Ιαπωνία, ανατολική και νοτιοανατολική Ασία. ΚΟΜΦΟΥΚΙΟΣ Ο Κουμφουκιανισμός βασίστηκε στη διδασκαλία του κινέζου Κομφουκίου (6 ος αι. π.χ.), έδωσε έμφαση στην εκπαίδευση και στην μόρφωση. Χάρισε στον κόσμο αναρίθμητους επιστήμονες, εφευρέτες, τεχνικούς,

Διαβάστε περισσότερα

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν άνδρα που τον έλεγαν Ιωσήφ. Οι γονείς της, ο Ιωακείμ και

Διαβάστε περισσότερα

2. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ (Σελ )

2. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ (Σελ ) 2. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ (Σελ. 20-23) 2.1. Η Χώρα. Νείλος : Πηγές από Αιθιοπία και δέλτα. Δυτικά : Η Λιβυκή έρημος. Ανατολικά : Η έρημος του Σινά έως Ερυθρά Θάλασσα. Λάσπη Ευφορία. Άνω Αίγυπτος-Κάτω Αίγυπτος. 2.2.

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Από την αρχαιότητα οι άνθρωποι επιθυμούσαν να γνωρίσουν το μέλλον και η ανάγκη αυτή ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την καθημερινότητά τους.

Εισαγωγή. Από την αρχαιότητα οι άνθρωποι επιθυμούσαν να γνωρίσουν το μέλλον και η ανάγκη αυτή ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την καθημερινότητά τους. Εργασία Ιστορίας Η ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίζει το μέλλον. Βρείτε πληροφορίες για τη μαντική τέχνη στην αρχαιότητα και τα είδη της μαντείας. Γνωρίζετε τρόπους με τους οποίους σήμερα οι άνθρωποι προσπαθούν

Διαβάστε περισσότερα

Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ)

Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ) Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ) 1.1 Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας Επιμέλεια, Δ. Πετρουγάκη, Φιλόλογος Οι διοικητικές αλλαγές Ο Διοκλητιανός (284 μ.χ.) επεδίωξε

Διαβάστε περισσότερα

8 ο ΛΥΚΕΙΟΠΑΤΡΩΝ Όνοµαοµάδας : AVEC Ονόµαταµελών : ΑνδρικοπούλουΚωνσταντίνα, ΑβραµοπούλουΝικολέτα, ΜίντζαΕρµιόνη, Παπακωστοπούλου Βασιλική Όνοµα

8 ο ΛΥΚΕΙΟΠΑΤΡΩΝ Όνοµαοµάδας : AVEC Ονόµαταµελών : ΑνδρικοπούλουΚωνσταντίνα, ΑβραµοπούλουΝικολέτα, ΜίντζαΕρµιόνη, Παπακωστοπούλου Βασιλική Όνοµα 8 ο ΛΥΚΕΙΟΠΑΤΡΩΝ Όνοµαοµάδας : AVEC Ονόµαταµελών : ΑνδρικοπούλουΚωνσταντίνα, ΑβραµοπούλουΝικολέτα, ΜίντζαΕρµιόνη, Παπακωστοπούλου Βασιλική Όνοµα υπεύθυνου τµήµατος : Γλαρού Άννα ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟ ΣΤΗΝ

Διαβάστε περισσότερα

Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα. Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία.

Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα. Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία. Η Νίκη σε νομίσματα Νίκη: θεά της ελληνικής μυθολογίας προσωποποιούσε τη δόξα του ελληνικού πολιτισμού. Η Νίκη στέλνονταν από το Δία για να εξυμνήσει μία νίκη, να προσφέρει σπονδές ή να στεφανώσει ένα

Διαβάστε περισσότερα

ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα.

ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα. Η τροφή της Αρχαϊκής οικογένειας ήταν αποτελούνταν από λαχανικά, ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα. Η ενδυμασία των Αρχαίων Ελλήνων ήταν κομψή, αλλά όχι εξεζητημένη. Το βασικό

Διαβάστε περισσότερα

Υπολογιστικά Συστήματα της Αρχαιότητας. Μηχανισμός των Αντικυθήρων Άβακας Κλαύδιος Πτολεμαίος Ήρωνας Αλεξανδρινός Το Κόσκινο του Ερατοσθένη

Υπολογιστικά Συστήματα της Αρχαιότητας. Μηχανισμός των Αντικυθήρων Άβακας Κλαύδιος Πτολεμαίος Ήρωνας Αλεξανδρινός Το Κόσκινο του Ερατοσθένη Υπολογιστικά Συστήματα της Αρχαιότητας Μηχανισμός των Αντικυθήρων Άβακας Κλαύδιος Πτολεμαίος Ήρωνας Αλεξανδρινός Το Κόσκινο του Ερατοσθένη Μηχανισμός των Αντικυθήρων Κατασκευή μηχανισμού : 2 ος 1 ος αιώνας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ Αστρολογικές συμβουλές για την ερμηνεία ενός ωριαίου χάρτη

ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ Αστρολογικές συμβουλές για την ερμηνεία ενός ωριαίου χάρτη ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ Αστρολογικές συμβουλές για την ερμηνεία ενός ωριαίου χάρτη Κατά τη διάρκεια των αιώνων, πολλοί αξιόλογοι μελετητές της αστρολογίας παρατήρησαν ότι ορισμένα αποτελέσματα επαναλαμβάνονταν κάτω

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία Ενδεικτικοί διδακτικοί στόχοι Οι διδακτικοί στόχοι για τη διδασκαλία της εισαγωγής προσδιορίζονται στο βιβλίο για τον καθηγητή, Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ

ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ ΜΥΘΟΣ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΊΑ,ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΘΕΏΝ Αρχαία Ελληνική θρησκεία ως "εθνική θρησκεία". Παράδοση +Συλλογική µνήµη. Ποικιλία παραδόσεων (ύθοι) + δυνατότητα πολλαπλής προσέγγισής τους Η ΦΩΩΝΗ ΤΩΩΝ ΠΟΙΗΤΩΩΝ Διάσωση

Διαβάστε περισσότερα

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Η γυναίκα ως σύζυγος και μητέρα Η γυναίκα ως πολεμικό λάφυρο Γυναίκα και επιτάφιες τιμές ηρώων Η τύχη του γυναικείου πληθυσμού μετά την άλωση μιας πόλης

Διαβάστε περισσότερα

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ας διαβάσουμε τι θα μάθουμε στο σημερινό μάθημα: Σκοπός: Σκοπός του παρόντος μαθήματος είναι να απαντήσουμε σε ένα «γιατί»: Γιατί χρειάστηκε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Ολυμπία Μπάρμπα Μπάμπης Χιώτης Κων/να Μάγγου 2017, Β3 Γυμνασίου

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Ολυμπία Μπάρμπα Μπάμπης Χιώτης Κων/να Μάγγου 2017, Β3 Γυμνασίου ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Ολυμπία Μπάρμπα Μπάμπης Χιώτης Κων/να Μάγγου 2017, Β3 Γυμνασίου ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ H Βυζαντινή Αυτοκρατορία (αλλιώς Βυζάντιο, Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΝΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Η ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίζει το μέλλον. ΣΟΦΙΑ ΣΚΕΠΑΡΝΙΑ Α 2

ΜΑΝΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Η ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίζει το μέλλον. ΣΟΦΙΑ ΣΚΕΠΑΡΝΙΑ Α 2 ΜΑΝΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Η ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίζει το μέλλον. ΣΟΦΙΑ ΣΚΕΠΑΡΝΙΑ Α 2 Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Η αγωνία και ο φόβος του ανθρώπου για το άγνωστο είναι αυτά που τον

Διαβάστε περισσότερα

Ανάβρυτα Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα

Ανάβρυτα Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα Ανάβρυτα 2015 2016 Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα Γεωργική Οικονομία Τα πρώτα βήματα στην γεωργική οικονομία γίνονται κατά την Μυκηναϊκήεποχή. Τηνεποχήαυτή:

Διαβάστε περισσότερα

ΞΕΦΥΛΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΦΥΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Φυτολόγιο ΜΑΙΟΣ 2013

ΞΕΦΥΛΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΦΥΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. Φυτολόγιο ΜΑΙΟΣ 2013 Φυτολόγιο ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: «Ξεφυλλίζοντας το φυτολόγιο του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων» ΚΟΙΝΟ: Νηπιαγωγείο ΧΩΡΟΣ ΙΕΞΑΓΩΓΗΣ: Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων ΙΑΡΚΕΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: 60 λεπτά ΑΡΙΘΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β,

Διαβάστε περισσότερα

Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει. Η Γέννηση του Ιησού Χριστού

Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει. Η Γέννηση του Ιησού Χριστού Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει Η Γέννηση του Ιησού Χριστού Συγγραφέας: Edward Hughes Εικονογράφηση:M. Maillot Διασκευή:E. Frischbutter; Sarah S. Μετάφραση: Evangelia Zyngiri Παραγωγός: Bible for Children

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ. Μαρία Κούτρα Κωνσταντίνος Κολιοτάτσης Δημήτριος Κίβαρης

ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ. Μαρία Κούτρα Κωνσταντίνος Κολιοτάτσης Δημήτριος Κίβαρης ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ Μαρία Κούτρα Κωνσταντίνος Κολιοτάτσης Δημήτριος Κίβαρης Τι είναι οι αστερισμοί Αστερισμό ονομάζουμε το κάθε αυθαίρετο τμήμα της ουράνιας σφαίρας ή θόλου που περιέχει μια κάπως ξεχωριστή ομάδα

Διαβάστε περισσότερα

Η τρίτη κίνηση της Γης

Η τρίτη κίνηση της Γης Η τρίτη κίνηση της Γης Copyright 2006, Χρήστος Κηπουρός Μαυρομιχάλη 13 Διδυμότειχο xkipuros@otenet.gr Εικόνα εξώφυλλου: Σύνθεση συγγραφέα. Oι δύο μητέρες, Πηγή: Αρχείο του ίδιου. Photo: Jean Dieuzaide,

Διαβάστε περισσότερα

Οι πυραμίδες είναι τάφοι για τους βασιλιάδες της Αιγύπτου, τους Φαραώ. Σκοπός της πυραμίδας ήταν να «στεγάσει» το νεκρό Φαραώ κατά τη διάρκεια της

Οι πυραμίδες είναι τάφοι για τους βασιλιάδες της Αιγύπτου, τους Φαραώ. Σκοπός της πυραμίδας ήταν να «στεγάσει» το νεκρό Φαραώ κατά τη διάρκεια της ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ Οι πυραμίδες είναι τάφοι για τους βασιλιάδες της Αιγύπτου, τους Φαραώ. Σκοπός της πυραμίδας ήταν να «στεγάσει» το νεκρό Φαραώ κατά τη διάρκεια της μεταθανάτιας ζωής του. Οι αρχαιολόγοι

Διαβάστε περισσότερα

Με τον Αιγυπτιακό

Με τον Αιγυπτιακό Με ποιον πολιτισμό θα ασχοληθούμε; Με τον Αιγυπτιακό Η θέση της Αιγύπτου Τι βλέπετε; Αίγυπτος και Νείλος Η Αίγυπτος οφείλει την ύπαρξη της στον Νείλο. Το άγονο έδαφος κατέστη εύφορο χάρη στις πλημμύρες,

Διαβάστε περισσότερα

Η Γη είναι ένας πλανήτης που κατοικούν εκατομμύρια άνθρωποι, αλλά και ο μοναδικός πλανήτης στον οποίο γνωρίζουμε ότι υπάρχει ζωή.

Η Γη είναι ένας πλανήτης που κατοικούν εκατομμύρια άνθρωποι, αλλά και ο μοναδικός πλανήτης στον οποίο γνωρίζουμε ότι υπάρχει ζωή. Το Ηλιακό Σύστημα. Ήλιος Ο Ήλιος είναι ο αστέρας του Ηλιακού μας Συστήματος και το λαμπρότερο σώμα του ουρανού. Είναι μια τέλεια σφαίρα με διάμετρο 1,4 εκατομμύρια χμ. Η σημασία του Ήλιου στην εξέλιξη

Διαβάστε περισσότερα

Η αιώνια πόλη. Γιορταμάκης Μανώλης Β1 Γυμνασίου

Η αιώνια πόλη. Γιορταμάκης Μανώλης Β1 Γυμνασίου Η αιώνια πόλη Γιορταμάκης Μανώλης Β1 Γυμνασίου Σήμερα, η Ρώμη είναι η πρωτεύουσα της Ιταλίας, της ομώνυμης επαρχίας και μία από τις ιστορικότερες πόλεις της Ευρώπης και κατατάσσεται 6 η σε πληθυσμό ( μετά

Διαβάστε περισσότερα

Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη

Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη Οδύσσεια Τα απίθανα... τριτάκια! Tετάρτη τάξη Πηγή πληροφόρησης: e-selides.gr 1. Κυκλώνω το σωστό. Α. Βασιλιάς του Ορχομενού της Βοιωτίας ήταν ο: α. Αθάμας β. Φρίξος γ. Αιήτης Β. Ο Αιήτης τοποθέτησε το

Διαβάστε περισσότερα

Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα

Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα Κ. Σ. Δ. Μ. Ο. Μ. Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είναι μια φιλοσοφική, θρησκευτική και πολιτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.χ από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Η κοινότητα στεγαζόταν

Διαβάστε περισσότερα

Δεν υπάρχει Ραβίνος, ακόμα και σήμερα, που να μην παραδέχεται τη σχέση του Ιουδαϊσμού με την Αστρολογία.

Δεν υπάρχει Ραβίνος, ακόμα και σήμερα, που να μην παραδέχεται τη σχέση του Ιουδαϊσμού με την Αστρολογία. «Και είπε ο Θεός: Ας γίνουν φωστήρες στο στερέωμα του ουρανού, για να διαχωρίζουν την ημέρα από τη νύχτα κι ας είναι για σημεία, και καιρούς, και ημέρες, και χρόνους και ας είναι για φωστήρες στο στερέωμα

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ. Συντροφιά με την Κιθάρα ΕΚΔΟΣΗ: ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ. Συντροφιά με την Κιθάρα ΕΚΔΟΣΗ: ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ Συντροφιά με την Κιθάρα ΕΚΔΟΣΗ: ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Συντροφιά με την Κιθάρα ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ Συντροφιά με την Κιθάρα ΑΘΗΝΑ 2011 Έκδοση: c Πνευματικό

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2014 Αστροφωτογραφίες Ελλήνων Ερασιτεχνών Αστρονόμων. Επιμέλεια: Γ. Μποκοβός - Α. Βοσινάκης

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2014 Αστροφωτογραφίες Ελλήνων Ερασιτεχνών Αστρονόμων. Επιμέλεια: Γ. Μποκοβός - Α. Βοσινάκης ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 204 Αστροφωτογραφίες Ελλήνων Ερασιτεχνών Αστρονόμων Επιμέλεια: Γ. Μποκοβός - Α. Βοσινάκης ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 204 Νεφέλωμα NGC 6888 στον Κύκνο - Αντώνης Αγιομαμίτης ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΡΙΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΦΩΤΟΔΟΤΕΣ» - Κορυδαλλών 10 Κάντζα Αττικής 153 51 Phone: 210 6658 551 - Email: fotodotes@yahoo.gr Η ΑΠΑΤΗ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ Συγγραφέας: Παπαδημητρακόπουλος Κωνσταντίνος Κωδικός προϊόντος: 00092

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [www.philosophical-research.org] ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ. Μελέτη Ελληνισμού

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [www.philosophical-research.org] ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ. Μελέτη Ελληνισμού ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ [www.philosophical-research.org] ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Λ. ΠΙΕΡΡΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΖ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2013-2014 Μελέτη Ελληνισμού Ιδέα 5ης Χωρολογικής Εκδρομής: Ολυμπία

Διαβάστε περισσότερα

(Από τους προϊστορικούς πολιτισμούς της Ανατολής έως την εποχή του Ιουστινιανού)

(Από τους προϊστορικούς πολιτισμούς της Ανατολής έως την εποχή του Ιουστινιανού) Α τάξη Γενικού Λυκείου και Α τάξη Εσπερινού Γενικού Λυκείου ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Από τους προϊστορικούς πολιτισμούς της Ανατολής έως την εποχή του Ιουστινιανού) Ι. ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ομάδα: Μομφές Μέλη: Δανιήλ Σταμάτης Γιαλούρη Άννα Βατίδης Ευθύμης Φαλαγγά Γεωργία

Ομάδα: Μομφές Μέλη: Δανιήλ Σταμάτης Γιαλούρη Άννα Βατίδης Ευθύμης Φαλαγγά Γεωργία Ομάδα: Μομφές Μέλη: Δανιήλ Σταμάτης Γιαλούρη Άννα Βατίδης Ευθύμης Φαλαγγά Γεωργία ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟ H γενική τάση των κατοίκων της Αιγύπτου στις επιστήμες χαρακτηριζόταν από την προσπάθεια

Διαβάστε περισσότερα

Ιουδαϊσµός. α) Παρουσίαση θρησκείας:

Ιουδαϊσµός. α) Παρουσίαση θρησκείας: Ιουδαϊσµός α) Παρουσίαση θρησκείας: Ο Ιουδαϊσµός είναι η παραδοσιακή θρησκεία των Εβραίων. Σύµφωνα µε τον ορθόδοξο Ιουδαϊσµό και τους βαθιά θρησκευόµενους Εβραίους, ο βιβλικός πατριάρχης Αβραάµ ήταν ο

Διαβάστε περισσότερα

Αφροδίτη, Κρόνος, Ερμής, Ουρανός, Δίας, Ποσειδώνας, Άρης

Αφροδίτη, Κρόνος, Ερμής, Ουρανός, Δίας, Ποσειδώνας, Άρης Αφροδίτη, Κρόνος, Ερμής, Ουρανός, Δίας, Ποσειδώνας, Άρης Το χρώμα της Αφροδίτη είναι κίτρινο προς κόκκινο. Το μέγεθός της είναι 9,38-10 χλ. Η απόσταση από τη γη είναι 41.400.000 χλ. Δεν είναι αρκετή απόσταση

Διαβάστε περισσότερα

(άγιο μύρο / τριήμερη / ολόλευκα / κολυμβήθρας / κατάδυση) «Στο χρίσμα, ο ιερέας χρίει τον.. σ όλα τα μέρη του σώματός του με

(άγιο μύρο / τριήμερη / ολόλευκα / κολυμβήθρας / κατάδυση) «Στο χρίσμα, ο ιερέας χρίει τον.. σ όλα τα μέρη του σώματός του με ΜΑΘΗΜΑ 21 Ο ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΜΑΤΟΣ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις ή φράσεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Θεογονία: Πώς ξεκίνησαν όλα.

Θεογονία: Πώς ξεκίνησαν όλα. Θεογονία: Πώς ξεκίνησαν όλα. Μέσα από τα πολύχρωµα σύννεφα του ουρανού της Μυθοχώρας ξεπροβάλλει ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο που χάρισε ο θεός της θάλασσας, ο Ποσειδώνας, στο γιο του τον Βελλερεφόντη.

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την ΠΗΓΗ: Πέμπτη, 25 Απρίλιος :17 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 25 Απρίλιος :52

Συντάχθηκε απο τον/την ΠΗΓΗ:   Πέμπτη, 25 Απρίλιος :17 - Τελευταία Ενημέρωση Πέμπτη, 25 Απρίλιος :52 Εισαγωγή Μέρος 1ο 1o, 2ο, 3ο, 4o Το 2009 γιορτάζουμε τα 400 χρόνια από την πρώτη παρατήρηση του Γαλιλαίου με τηλεσκόπιο, γι αυτό και έχει ανακηρυχθεί σαν Έτος της Αστρονομίας. Συμμετέχοντας σε αυτή την

Διαβάστε περισσότερα

Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει. Η Γέννηση του Ιησού Χριστού

Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει. Η Γέννηση του Ιησού Χριστού Η Βίβλος για Παιδιά παρουσιάζει Η Γέννηση του Ιησού Χριστού Συγγραφέας: Edward Hughes Εικονογράφηση:M. Maillot Διασκευή:E. Frischbutter; Sarah S. Μετάφραση: Evangelia Zyngiri Παραγωγός: Bible for Children

Διαβάστε περισσότερα

ISBN 978-960-484-159-2

ISBN 978-960-484-159-2 Η ΠΡΩΤΗ ΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ Ο Μέγας Αλέξανδρος Κείμενο: Φίλιππος Μανδηλαράς Επιμέλεια κειμένου: Ράνια Ζωίδη Εικονογράφηση: Ναταλία Καπατσούλια Διόρθωση: Αντωνία Κιλεσσοπούλου 2010, Εκδόσεις Κυριάκος Παπαδόπουλος

Διαβάστε περισσότερα

11. Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες

11. Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες 11. Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες Συλλογή-επιλογή:Μ. ΛΟΟΣ Μετάφραση: Μ. ΣΚΟΜΠΑ Επιµέλεια: Β. ΚΑΝΤΖΑΡΑ Κλεοπάτρα 69 30 π.χ. Αίγυπτος -Βασίλισσα Η Κλεοπάτρα γεννήθηκε το 69 π.χ. Βασίλεψε στην Αίγυπτο

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου:

Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου: Σελίδα: 16 Μέγεθος: 510 cm ² Μέση κυκλοφορία: 7510 Επικοινωνία εντύπου: (210) 8113000 Σελίδα: 9 Μέγεθος: 56 cm ² Μέση κυκλοφορία: 1030 Επικοινωνία εντύπου: 210 5231.831-4 Είδος: Εφημερίδα / Κύρια / Οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Οι απόγονοι του Νώε, μετά τη διασπορά τους σ όλη τη γη, άρχισαν να λησμονούν τον αληθινό Θεό και να λατρεύουν τα είδωλα, δηλαδή τα δημιουργήματα του

Οι απόγονοι του Νώε, μετά τη διασπορά τους σ όλη τη γη, άρχισαν να λησμονούν τον αληθινό Θεό και να λατρεύουν τα είδωλα, δηλαδή τα δημιουργήματα του H εποχή των Πατριαρχών Από τον πολυθεϊσμό στην πίστη στον ένα Θεό Ο Θεός σχεδιάζει τη σωτηρία του κόσμου Οι απόγονοι του Νώε, μετά τη διασπορά τους σ όλη τη γη, άρχισαν να λησμονούν τον αληθινό Θεό και

Διαβάστε περισσότερα

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία

3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους. Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία 3 ο Δημοτικό Σχολείο Βροντάδου Χίου Οι Τρεις Ιεράρχες, η ζωή και το έργο τους Χίος, 29 Ιανουαρίου 2016 Εκπαιδευτικός: Κωσταρή Αντωνία Εισαγωγή Και οι τρεις γεννήθηκαν τον 4ο αιώνα μ.χ., στα Βυζαντινά Χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Ο ΚΑΝΩΝ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

ΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Ο ΚΑΝΩΝ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ ΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Ο ΚΑΝΩΝ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ Στράτος Θεοδοσίου Αναπληρωτής καθηγητής Τμήμα Φυσικής Πανεπιστήμιο Αθηνών Τομέας Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής Tο ημερολογιακό ζήτημα από την άποψη

Διαβάστε περισσότερα

Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος

Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος 1. Η μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας Η τεράστια αυτή πυραμίδα είναι το αρχαιότερο από τα εφτά θαύματα του Αρχαίου Κόσμου, αλλά είναι το μόνο που διασώζετε 4.000χ.Όταν

Διαβάστε περισσότερα

ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ 12. Οιδίποδας Επτά επί Θήβας

ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ 12. Οιδίποδας Επτά επί Θήβας Ένα μωρό που το πέταξαν, γιατί κάποιος χρησμός έλεγε ότι μεγαλώνοντας θα σκοτώσει τον πατέρα του, έγινε μετά από χρόνια ο βασιλιάς της Θήβας, Οιδίποδας. Χωρίς να φταίει, έφερε καταστροφή, και το χειρότερο,

Διαβάστε περισσότερα

Γεωδαισία, Αστρονομία, Μαγνητικό Πεδίο. Ομάδα 2 : Δανάη Κόκκαλη-Θλιβερού, Κροκίδα Στεφανία, Μαρκιανίδου Ελένη, Μάρκου Σεμίνα, Ματιάτου Αλίκη

Γεωδαισία, Αστρονομία, Μαγνητικό Πεδίο. Ομάδα 2 : Δανάη Κόκκαλη-Θλιβερού, Κροκίδα Στεφανία, Μαρκιανίδου Ελένη, Μάρκου Σεμίνα, Ματιάτου Αλίκη Γεωδαισία, Αστρονομία, Μαγνητικό Πεδίο Ομάδα 2 : Δανάη Κόκκαλη-Θλιβερού, Κροκίδα Στεφανία, Μαρκιανίδου Ελένη, Μάρκου Σεμίνα, Ματιάτου Αλίκη Η ΓΕΩΔΑΙΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η γεωδαισία< γη + δαίω ή δαίομαι

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι Ενότητα #2: Βασικές Γνώσεις I Εισαγωγή Νικόλαος Καραπιδάκης Τμήμα Ιστορίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες. Έρευνα-επιλογή:Μ. Λόος Μετάφραση: Μ. Σκόµπα Επιµέλεια: Β. Καντζάρα

Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες. Έρευνα-επιλογή:Μ. Λόος Μετάφραση: Μ. Σκόµπα Επιµέλεια: Β. Καντζάρα Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες Έρευνα-επιλογή:Μ. Λόος Μετάφραση: Μ. Σκόµπα Επιµέλεια: Β. Καντζάρα Cleopatra (Κλεοπάτρα) 69 30 π.χ. Αίγυπτος Βασίλισσα Η Κλεοπάτρα γεννήθηκε το 69 π.x και βασίλεψε στην

Διαβάστε περισσότερα

«Εγώ Είμαι αυτός που Είναι, που βλέπω το Φως, που γίνομαι το Φως και το φανερώνω» ESOTERIC ASTROLOGY, Alice Bailey

«Εγώ Είμαι αυτός που Είναι, που βλέπω το Φως, που γίνομαι το Φως και το φανερώνω» ESOTERIC ASTROLOGY, Alice Bailey «Εγώ Είμαι αυτός που Είναι, που βλέπω το Φως, που γίνομαι το Φως και το φανερώνω» ESOTERIC ASTROLOGY, Alice Bailey «Και ένας από τους πρεσβύτερους μου λέει: Μη κλαις πρόσεξε: υπερίσχυσε το λιοντάρι, που

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ A : ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ KATA ΘΕΜΑ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ A : ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ KATA ΘΕΜΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ A : ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ KATA ΘΕΜΑ ΘΕΟΙ - ΛΑΤΡΕΙΑ: Αφροδίτη: Πεζογραφία, Β3, σ. 100. Πεζογραφία, Β16, σ. 116. Λατρεία Αφροδίτη : Κύπρια έπη, σ. 37. Κινύρα, Α12, σ. 42. ΔΙΑΤΡΟΦΗ: Αλάτι: Διατροφή

Διαβάστε περισσότερα

Φάκελος Ερευνητικής Εργασίας Σχολείο:Γενικό Λύκειο Ζεφυρίου Τμήμα:Α 1-Α 2

Φάκελος Ερευνητικής Εργασίας Σχολείο:Γενικό Λύκειο Ζεφυρίου Τμήμα:Α 1-Α 2 Φάκελος Ερευνητικής Εργασίας Σχολείο:Γενικό Λύκειο Ζεφυρίου Τμήμα:Α 1-Α 2 Θέμα: Θρησκευτικές και επιστημονικές αντιλήψεις για την δημιουργία του σύμπαντος Ονοματεπώνυμα μαθητών: Αλέξανδρος Λάσκος, Γαρυφαλένια

Διαβάστε περισσότερα

Αφιερώνω αυτή τηνεργασία στην αγαπηµένη µου δασκάλα, κυρία Ειρήνη Καραγιάννη, που µας δίδαξε µε τόση αγάπη και χαρά όλα τα µαθήµατα της Γ και Τάξης

Αφιερώνω αυτή τηνεργασία στην αγαπηµένη µου δασκάλα, κυρία Ειρήνη Καραγιάννη, που µας δίδαξε µε τόση αγάπη και χαρά όλα τα µαθήµατα της Γ και Τάξης 6ο Γυµνάσιο Νέας Ιωνίας Τάξη:Α Τµήµα:2 Μάθηµα:Αρχαία Ιστορία ιδάσκουσα:ελ.σάρδη Η ΘΕΑ ΑΘΗΝΑ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ:ΣΕΒΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΪΟΣ 2015 Αφιερώνω αυτή τηνεργασία στην αγαπηµένη µου

Διαβάστε περισσότερα

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων

Μύθοι. Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Μύθοι Τοπικοί μύθοι Η ανάγκη των ανθρώπων οδήγησε στη δημιουργία μύθων Ορισμός : Προσπαθώντας να δώσουμε έναν ορισμό στο µζύθο µπορθούμε να πούμε ότι είναι µια φανταστική, πλαστή διήγηση µε στοιχεία συχνά

Διαβάστε περισσότερα

3. Να αναλύσετε τον τρόπο µε τον οποίο η στωική φιλοσοφία και ο νεοπλατωνισµός επηρέασαν τους Απολογητές και τους Πατέρες της Εκκλησίας.

3. Να αναλύσετε τον τρόπο µε τον οποίο η στωική φιλοσοφία και ο νεοπλατωνισµός επηρέασαν τους Απολογητές και τους Πατέρες της Εκκλησίας. 2.2.2. Η Ανατολική Λεκάνη της Μεσογείου κατά τους τρεις πρώτους µ.χ. αιώνες - Το Ελληνικό Πνεύµα κατά τους τρεις πρώτους µ.χ. αιώνες - Η Παλαιοχριστιανική τέχνης - Μια Τέχνη Ελληνική Eρωτήσεις ανάπτυξης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΤΡΑΚΗ ΒΙΚΥ Β 2 ΣΧ. ΕΤΟΣ

ΠΕΤΡΑΚΗ ΒΙΚΥ Β 2 ΣΧ. ΕΤΟΣ ΠΕΤΡΑΚΗ ΒΙΚΥ Β 2 ΣΧ. ΕΤΟΣ 2011-12 Η Ανδρομάχη στη Ραψωδία Ζ παρουσιάζεται στις Σκαιές Πύλες με το γιο της να ψάχνουν για τον Έκτορα. Η Ανδρομάχη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καλή μητέρα μιας και αγωνιά

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

ΟΔΥΣΣΕΙΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Â Αφηγηματική τεχνική είναι η προοικονομία. Με όσα αναφέρει ο ποιητής σε κάποιους στίχ ους, μας προϊδεάζει (μας δίνει μια ιδέα) τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν, ώστε να είμαστε λίγο πολύ προετοιμασμένοι

Διαβάστε περισσότερα

1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 1. το αρχαιολογικό μουσείο ιωαννίνων

1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 1. το αρχαιολογικό μουσείο ιωαννίνων 1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 1 το αρχαιολογικό μουσείο ιωαννίνων 1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 2 1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 3 ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΠΥΡΡΟΣ αντίγραφο από πρωτότυπο του 3ου π.χ. αι. της

Διαβάστε περισσότερα

Η Ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της. Επιμέλεια Δ. Πετρουγάκη, φιλόλογος

Η Ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της. Επιμέλεια Δ. Πετρουγάκη, φιλόλογος Η Ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της Επιμέλεια Δ. Πετρουγάκη, φιλόλογος Εκδοχές ίδρυσης Σύμφωνα με την παράδοση από τον Ρωμύλο, γιο του Αινεία (γύρω στο 735 π.x.) Σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα στη

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα