«Εκρήξεις θυμού και επιθετικότητας στη ζωή των παιδιών Η βία στην Οικογένεια και στο Σχολείο»

Transcript

1 ΚΥΚΛΟΙ ΜΗΤΕΡΩΝ ΠΡΟΝΟΙΑΣ «ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ» & ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ «ΕΛΠΙ Α» Καρύτση ΑΘΗΝΑ Τηλ. : , ΕΒ ΟΜΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ ΝΕΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ «Εκρήξεις θυμού και επιθετικότητας στη ζωή των παιδιών Η βία στην Οικογένεια και στο Σχολείο» Κυριακή 20/01/2013 Εισηγητές : Συντονίστρια : Φωτεινή Μηλιώνη, ρ Εγκληματολογίας - ικηγόρος Γεώργιος Μόσχος, Εγκληματολόγος π. Βασίλειος Θερμός, ρ Θεολογίας - Ψυχίατρος Καλλιόπη Σπινέλλη, Ομότιμος Καθηγήτρια Εγκληματολογίας Παν/μίου Αθηνών Κ. Σπινέλλη : «Εκλεκτοί παρευρισκόμενοι σήμερα εδώ, σας καλωσορίζουμε και σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων που είστε μαζί μας. Όταν, πριν από ένα περίπου χρόνο, αποφασίσαμε να διοργανώσουμε μία συζήτηση με τη θεματική αυτή που αφορά τη βία στο σχολείο και τη βία στην οικογένεια, δεν υπήρχε τέτοια μεγάλη επικαιρότητα τής βίας. Τώρα βρισκόμαστε σε μία βία, η οποία : έχει πλάτος, δηλαδή είναι διάχυτη στην κοινωνία μας έχει βάθος, δηλαδή είναι ωμή, άγρια, τυφλή έχει ύψος, δηλαδή οι αριθμοί των βίαιων περιστατικών, εάν μάλιστα προσθέσουμε και την τηλεοπτική βία, δεν είναι δυνατό να μετρηθούν σωστά. Η βία έχει και ένταση. Μπορεί να είναι μία έκρηξη θυμού, αλλά μπορεί να είναι και ένα μοιραίο χτύπημα στο κεφάλι, που να προκαλέσει μία κρανιοεγκεφαλική κάκωση ακόμη. Η βία έχει και χρονική διάσταση. Μπορεί να είναι στιγμιαία - όπως π.χ. η εκτόξευση μιας προσβολής - ή διαρκής, όπως συχνά συμβαίνει στις περιπτώσεις που έχουμε κακοποίηση παιδιού, αλλά και κακοποίηση συζύγων. Η βία είναι διαχρονική, δηλαδή ήταν μαζί μας πάντοτε δυστυχώς. Ας θυμηθούμε ότι η Παλαιά ιαθήκη αρχίζει με μία αδελφοκτονία και η Καινή προς το τέλος της αναφέρει τη Σταύρωση, δυο ακραίες μορφές βίας. Μία νεαρή ψυχίατρος έβαλε δύο νήπια σε έναν παρατηρούμενο χώρο, όπου τα παιδιά δεν έβλεπαν την ψυχίατρο, αλλά εκείνη μπορούσε να τα παρατηρεί και μετά από λίγη ώρα ίσως αναγνώρισης, ίσως εξοικείωσης τα δύο νήπια άρχισαν να χειροδικούν. Ήταν πολύ επιθετικά το ένα απέναντι στο άλλο. Η ψυχίατρος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η βία είναι ενστικτώδης, είναι έμφυτη στον άνθρωπο. Επομένως, το παιδί πρέπει σιγά-σιγά στο κατάλληλο περιβάλλον - οικογενειακό πρώτα, σχολικό ίσως αργότερα - να κοινωνικοποιηθεί, δηλαδή να μπορέσει να διοχετεύσει την ενστικτώδη αυτή βία σε κοινωνικά αποδεκτούς στόχους, όπως είναι π.χ. τα αθλήματα. Εκτός από την άποψη τής βίας, η οποία θεωρείται σύμφυτη με τον άνθρωπο ή ενστικτώδης, διατυπώθηκε και μια άλλη θεωρία, σύμφωνα με την οποία η βία είναι αποτέλεσμα μιας διαδικασίας μάθησης. Μαθαίνουμε δηλαδή να είμαστε βίαιοι, όπως μαθαίνουμε τους καλούς τρόπους, να είμαστε ευγενείς. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, η βία μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά. Αυτό σημαίνει ότι ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον, όπου υπάρχει βία ή ένα παιδί που υφίσταται βία στο περιβάλλον αυτό, αργότερα και το παιδί αυτό θα γίνει δράστης βίαιων συμπεριφορών. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη, η βία είναι γενεαλογική : μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά και αυτό είναι τρομακτικό. Εξάλλου, μια άλλη άποψη δέχεται ότι η βία είναι ένα πρωτόγονο μέσο για εκπλήρωση σκοπών, η βία ως μέσο για την εκδήλωση διαφωνίας π.χ. ή διαμαρτυρίας. Έχει λεχθεί ότι ο πολιτισμός άρχισε από τη στιγμή που ένας πρωτόγονος άνθρωπος, αντί να πετάξει μία πέτρα σε περίπτωση που υπήρχε μια 1/13

2 διαφωνία μεταξύ δύο ανθρώπων, εκτόξευσε μία προσβολή, δηλαδή αυτό που λέμε εμείς λεκτική βία. Και αυτό ήταν καλύτερο από την ωμή βία. Εμείς πια σήμερα λέμε ότι θα ήταν καλύτερο οι άνθρωποι που διαφωνούν, αντί να πετάνε πέτρες, αντί να πετάνε λόγια προσβλητικά ο ένας στον άλλον, να καθίσουν επάνω στην πέτρα και να τα βρουν μεταξύ τους, να προχωρήσουν σε αυτό που επιστημονικά λέμε «ειρηνική διευθέτηση των διαφορών». Κατά μια άλλη άποψη τέλος, για να μην εξαντλήσουμε όλες τις σχετικές θεωρίες, η βία και η επιθετικότητα γεννιούνται μέσα στο παιχνίδι της εξουσίας : ο δυνατός ασκεί ποικιλοτρόπως βία σε βάρος του αδυνάτου, ο σύζυγος σε βάρος της αδύναμης συζύγου, οικονομικά ίσως και ανίσχυρης, ο «νταής» μαθητής εκφοβίζει τον αλλοδαπό ή απλώς διαφορετικό συμμαθητή του. Σε αυτές τις δύο μορφές βίας θα επικεντρωθεί η σημερινή μας συζήτηση. Υπαινιχθήκαμε ήδη ότι η βία παρουσιάζεται με πολλές μορφές : Λέμε συνήθως ότι η βία είναι είτε σωματική είτε ψυχολογική είτε λεκτική είτε τέλος χρησιμοποιούν τη λέξη «σεξουαλική» - εμείς θα λέγαμε γενετήσια σωστότερα. Ακόμα η βία μπορεί να είναι είτε ατομική είτε συλλογική. Συλλογική είναι η βία που όλοι γνωρίζουμε δυστυχώς στα γήπεδα. Η βία μπορεί να ασκείται από πολίτες είτε από κρατικά όργανα, οπότε μιλάμε για κρατική βία. Έχουμε διαβάσει για περιπτώσεις φυλάκων σε Καταστήματα Κράτησης, που προσπαθούν να επιλύσουν μια διαφορά με έναν κρατούμενο όχι με τη σωστή διαδικασία να τον στείλουν στον ανώτερό τους, να τον αναφέρουν στον Αρχιφύλακα και μετά να υποστεί όποιες πειθαρχικές κυρώσεις πρέπει, αλλά χειροδικούν εναντίον του κρατουμένου. Αυτή είναι μία μορφή κρατικής βίας. Η βία είναι είτε πραγματική είτε τα τελευταία χρόνια και αυτό που λέμε «διαδικτυακή». Όλοι θυμόμαστε την περίπτωση εκείνη, που ένας μαθητής προσέβαλε τη γενετήσια ελευθερία μιας συμμαθήτριάς του και ένας άλλος μαθητής έπαιρνε εικόνες, φωτογραφίες από τη διαδικασία αυτή και τελικά αυτές οι εικόνες μεταβιβάστηκαν μέσω κινητών τηλεφώνων και ενδεχομένως αναρτήθηκαν και στο διαδίκτυο. Η βία μπορεί να είναι νομιμοποιημένη, όπως συμβαίνει στον πόλεμο ή, τις περισσότερες φορές φυσικά, μη νομιμοποιημένη. Ακούσαμε στο κήρυγμα και για τα μαρτύρια των χριστιανών. Αυτή μάλλον θα ήταν νομιμοποιημένη βία. Υπάρχει ακόμη και η λεγόμενη σύγχρονη διάκριση σε «καλή» και «κακή» βία. εν την παραδεχόμαστε αυτήν τη διάκριση. Συνήθως η διάκριση η πρώτη που αναφέραμε στα τέσσερα σημεία, δηλαδή σωματική, ψυχολογική, λεκτική και σεξουαλική βία, συναρτάται και με τις άλλες μορφές βίας. ηλαδή όταν έχουμε βία ή εκφοβισμό στο σχολείο, μπορεί να πάρει μια από τις μορφές αυτές. Είτε έχουμε σωματική βία είτε λεκτική είτε ακόμη και γενετήσια. Το ίδιο συμβαίνει και με τις άλλες μορφές βίας. Η κ. Μηλιώνη, η οποία είναι ειδική επιστήμονας στο Πανεπιστήμιό μας και ιευθύντρια του Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού ικαίου «ΕΠΑΝΟ ΟΣ» - η «ΕΠΑΝΟ ΟΣ» φροντίζει για τους αποφυλακισμένους θα μας κάνει μία εισαγωγή για την ενδοοικογενειακή βία, τη βία μέσα στην οικογένεια. Ο κ. Μόσχος είναι ο γνωστός σε όλους Συνήγορος του Παιδιού και θα μας μιλήσει για τον εκφοβισμό και τη βία στο σχολείο. εν χρειάζεται να τονίσω ότι από αυτόν τον κυκεώνα, το αδιέξοδο, ελπίζουμε ότι θα μας βοηθήσει να βγούμε ο σεβαστός μας π. Βασίλειος Θερμός, ο οποίος με τις βαθιές θεολογικές και ψυχιατρικές γνώσεις του θα κλείσει και τη σημερινή μας συζήτηση. Και τώρα δίνουμε τον λόγο στην κ. Μηλιώνη». Φ. Μηλιώνη : «Ευχαριστώ πάρα πολύ. Χαίρομαι πάρα πολύ που είμαι εδώ και ευχαριστώ πάρα πολύ για την ευγενική σας πρόσκληση. Το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας είναι ένα πάρα πολύ μεγάλο θέμα. Εδώ απλώς και μόνο θα θέσουμε κάποιους προβληματισμούς, για να συζητήσουμε κάποια θέματα ίσως μαζί. Πάρα πολλά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας ακούγονται τελευταία, έτσι που αναρωτιόμαστε αν τελευταία υπάρχει μια μεγαλύτερη έκρηξη αυτών των περιστατικών. Θέλω να πω ότι πάντοτε υπήρχαν ακραίες συμπεριφορές, ως επί το πλείστον στις οικογένειες, η οποία οικογένεια είναι μία σχέση συναισθηματική, σχέση αγάπης, ίσως και γι αυτό σοκάρει μερικές φορές πώς συμβαίνουν τέτοια ακραία περιστατικά. Ενδεχομένως τώρα λίγο περισσότερο ακούγονται, δεδομένου ότι υπάρχουν δομές, οι οποίες μπορούν να συνδράμουν στην επίλυση αυτών των προβλημάτων. 2/13

3 Εγώ θα σας πω κάποια πράγματα για την ενδοοικογενειακή βία με στόχο να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε όλοι εμείς, προκειμένου να προλάβουμε να αντιμετωπίσουμε περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Θα αρχίσω με την ανάγνωση ενός περιστατικού που έφτασε στον τύπο : «Επί 8 χρόνια ένας πενηνταπεντάχρονος πατέρας ασελγούσε στις δύο κόρες του, οι οποίες παρέμεναν βουβοί μάρτυρες τής ίδιας τους τής κατ εξακολούθηση κακοποίησης. Πρόκειται για τον Γιώργο, ο οποίος συνελήφθη, αφού το ανομολόγητο για τόσα χρόνια αυτό έγκλημα αποκαλύφθηκε με τρόπο συγκλονιστικό από τις ίδιες του τις κόρες. Ο πατέρας καταδικάστηκε και οι κόρες του μάταια αναζητούν την αποκατάσταση τής χαμένης τους αθωότητας». ιαβάζω από ένα δημοσίευμα από το «ΒΗΜΑ» της προηγούμενης χρονιάς. Τέτοια περιστατικά συμβαίνουν καθημερινά και πολύ συχνά και εμείς οι ίδιοι γινόμαστε γνώστες αυτών. Θα με ρωτήσετε ποιος είναι ο αριθμός των κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας, πόσα δηλαδή κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας έχουμε στη χώρα μας. Είναι πάρα πολύ δύσκολο να μετρηθεί η ενδοοικογενειακή βία, γιατί πάρα πολύ δύσκολα αποκαλύπτεται. Επειδή ακριβώς υπάρχουν αυτοί οι συναισθηματικοί δεσμοί μεταξύ του δράστη και του θύματος, είναι πάρα πολύ δύσκολο το θύμα να αποκαλύψει το τι πραγματικά του συμβαίνει. Όταν μιλάμε για ενδοοικογενειακή βία, μιλάμε για βία κατά των παιδιών και κατά των γυναικών. Αυτά δείχνουν οι αριθμοί, ότι κυρίως οι πιο ευάλωτες ομάδες, που γίνονται τα πιο εύκολα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, είναι γενικά οι αδύναμοι : τα παιδιά, οι γυναίκες και ίσως και οι ηλικιωμένοι, παρ όλο που δεν έχουμε τόσο πολλά στοιχεία για τους ηλικιωμένους. Παλιότερα η κ. Σπινέλλη είχε κάνει μία έρευνα που είχε αποκαλύψει λίγο το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας στους ηλικιωμένους. Σχετικά με τα παιδιά, από εκτιμήσεις του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, περίπου νέα περιστατικά αποκαλύπτονται κάθε χρόνο. Σχετικά με τις γυναίκες, επίσης δεν έχουμε πολλά στοιχεία. Σε παλαιότερη έρευνα της δεκαετίας του 2000, που έγινε από το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας, περίπου το 10% των γυναικών που είχαν ερωτηθεί είχαν ερωτηθεί περίπου γυναίκες σε όλη τη χώρα είχε αποκαλύψει ότι είχε υπάρξει θύμα ενδοοικογενειακής βίας. Πλην όμως, όλα τα στοιχεία ελέγχονται, γιατί σας είπα ότι τα περιστατικά αυτά πολύ δύσκολα αποκαλύπτονται, δεδομένου ότι τα θύματα δεν θέλουν να ξεδιπλώσουν το τι πραγματικά τους συμβαίνει. Γενικότερα, στη βιβλιογραφία καταγράφονται πολλές περιπτώσεις. Θα ήθελα να σας πω ότι περίπου λέγεται ότι γυναικών κάθε χρόνο έχει υπάρξει θύμα ενδοοικογενειακής βίας. Πάρα πολλές γυναίκες δολοφονούνται από τους συζύγους τους στο πλαίσιο μιας τέτοιας βίας. Η βία είναι ένα φαινόμενο διαταξικό, δεν έχει χώρο, δεν έχει χρόνο, δεν έχει καμμία πολιτισμική διάκριση. ηλαδή μπορεί να συμβεί και στα καλύτερα σπίτια, που λέμε. Βλέπουμε γυναίκες επώνυμες να είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας, όπως επίσης και επώνυμους άντρες να ασκούν ενδοοικογενειακή βία, να κακοποιούν δηλαδή τα παιδιά ή τη σύζυγό τους. Αυτό που μπορούμε να βρούμε σχετικά με το προφίλ του θύματος, δηλαδή του ανηλίκου θύματος, βλέπουμε ότι συνήθως τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, δηλαδή τα παιδιά, είναι πολύ παιδιά, δηλαδή ηλικίας μέχρι 9-10 ετών. ράστης συνήθως είναι ο πατέρας ή κάποιος άλλος συγγενής, αλλά συνήθως ο πατέρας, λιγότερο η μητέρα και αυτό που είναι πολύ ενδιαφέρον και πολύ σοκαριστικό για τη βία κατά των παιδιών είναι ότι η μητέρα συνήθως γνωρίζει το περιστατικό αυτό και πολύ δύσκολα το αποκαλύπτει. Υπάρχουν διάφορες εξηγήσεις. Στην κουβέντα θα τα βρούμε. Η γυναίκα επίσης θύμα ενδοοικογενειακής βίας είναι νέα σχετικά σε ηλικία, μπορεί να είναι από κάθε μορφωτικό επίπεδο, δηλαδή μπορεί να είναι μορφωμένη, μπορεί να είναι και λιγότερο μορφωμένη. Η διαφορά είναι ότι εκείνη η γυναίκα, η οποία είναι πιο μορφωμένη και από ένα καλύτερο κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, πιο εύκολα καταγγέλλει το περιστατικό τής ενδοοικογενειακής βίας που της συμβαίνει, ενώ η λιγότερο μορφωμένη γυναίκα δεν το καταγγέλλει τόσο εύκολα. Είναι το ίδιο για αγροτικές ή για αστικές περιοχές και φαίνεται ότι η γυναίκα αυτή έχει παιδιά και συνήθως η αφορμή για την καταγγελία των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας είναι τα παιδιά ή τουλάχιστον αυτό φέρουν οι γυναίκες ως το πρώτο κίνητρο για να αναδείξουν αυτό το περιστατικό. Οι γυναίκες έχουν ιστορικό βίας στις οικογένειές τους, ίσως και γι αυτό δέχονται τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Και αυτό που αποδεικνύεται είναι ότι δεν γίνεται τόσο εύκολα η καταγγελία αυτών των περιστατικών, με την έννοια ότι δεν αναδεικνύονται αυτά τα προβλήματα. Θα πρέπει δηλαδή η γυναίκα να περάσει από έναν μεγάλο κύκλο βίας και ύστερα από πολλά χρόνια, από 5-10 χρόνια αφού έχει υπάρξει θύμα, λένε οι έρευνες, αναδεικνύει ή αποκαλύπτει αυτό το περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας που της συμβαίνει. Τώρα όσον αφορά τις μορφές τής βίας, έχουμε τις ακραίες μορφές, που μπορεί να είναι η σωματική βία, που μπορεί να φτάσει ακόμη και στην ανθρωποκτονία, η ψυχολογική βία με διάφορες κλιμακώσεις, που μπορεί να είναι εξύβριση, απειλή, μπορεί να είναι λεκτική βία. Αυτό που θέλω να προσθέσω είναι ο εξαναγκασμός και η παραμέληση. Η παραμέληση μπορεί να είναι η συναισθηματική 3/13

4 παραμέληση, παραμελώ δηλαδή τα παιδιά μου ή τον σύντροφό μου, τον σύζυγό μου συναισθηματικά, αλλά μπορεί να φτάνει και σε ακραίες συμπεριφορές. Ένα πολύ συχνό παράδειγμα μεταξύ των συζύγων είναι, όταν οι σύζυγοι είναι ασφαλισμένοι στον ίδιο ασφαλιστικό φορέα ή μάλλον όταν έχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη χάριν του συζύγου τους, πολλές φορές οι σύζυγοι, προκειμένου να εξαναγκάσουν τις συζύγους σε αυτήν τη σχέση, η οποία έχει και τα βίαια χαρακτηριστικά, δεν ανανεώνουν το ασφαλιστικό τους βιβλιάριο, προκειμένου να μην έχουν την ιατροφαρμακευτική κάλυψη που δικαιούνται. Είναι κάτι πολύ συχνό, που συμβαίνει συνήθως σε γυναίκες θύματα βίας. Σχετικά με τη θεωρία πώς μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί συμβαίνουν αυτά τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Κάθε περιστατικό βίας ίσως θα μπορούσε να ερμηνευτεί έτσι με την επίκληση πολλών θεωριών, δηλαδή ψυχολογικών θεωριών που είπαμε, μπορεί να είναι ψυχιατρικές θεωρίες, μπορεί να είναι η θεωρία των πόρων, του υποπολιτισμού τής γης. Μαθαίνω δηλαδή από την παρέα μου να συμπεριφέρομαι βίαια στους πολύ δικούς μου ανθρώπους και αυτό το αναπαράγω και το ανακυκλώνω. Αυτό που είναι ενδιαφέρον και θα ήθελα να το μοιραστώ μαζί σας είναι η κυκλική θεωρία της βίας, που λέει ότι η βία δεν συμβαίνει στην ακραία της μορφή αμέσως, έχει μια κλιμάκωση. Στην αρχή μπορεί να υπάρχει μία έκρηξη θυμού, κάποιες μικρές αψιμαχίες. Σε ένα δεύτερο στάδιο αυτή η έκρηξη θυμού γίνεται πιο έντονη και σε ένα τρίτο στάδιο θα συμβεί αυτό το μοιραίο γεγονός, το οποίο ενδεχομένως να σοκάρει το θύμα περισσότερο. Αυτό που έχει ενδιαφέρον και ερμηνεύει το γιατί τα θύματα μένουν σε μία τέτοια ακραία σχέση και γιατί δεν αποκαλύπτουν τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, είναι ότι ο δράστης έρχεται μετά στα θύματα και λέει : -«Βρε παιδί μου, με συγχωρείς πάρα πολύ. Ήμουνα λίγο θυμωμένος, ήμουνα λίγο ζαλισμένος, είχα πιει και λίγο παραπάνω και γι αυτό σου έριξα δυο χαστούκια». Και ταυτόχρονα προσφέρει στο θύμα, μαζί με όλη αυτή τη δήλωση τής μετάνοιας, πάρα πολλά υλικά δώρα, που μπορεί να είναι λουλούδια ή διάφορα, αλλά και συναισθηματικά δώρα, με την έννοια τής επίκλησης τής μεταμέλειας, της παντοτινής αγάπης κ.λ.π. «Λυπάμαι πάρα πολύ! Με συγχωρείς, δεν θα το ξανακάνω», αυτό είναι το σύνηθες που λένε οι δράστες σε αυτές τις βίαιες συμπεριφορές. Το θύμα επαναπαύεται. Λέει : -«Ναι, βρε παιδί μου, και εγώ τον προκάλεσα. Ήμουνα λίγο πιο επιθετική» - γιατί συνήθως για γυναίκες μιλάμε, τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν και έτσι δεν μπορούν να μας αποκαλύψουν και πολλά πράγματα, τα αποκαλύπτουν με τον δικό τους τρόπο - «αλλά και εγώ δεν θα ξαναφορέσω το κόκκινο φουστάνι, που είχα φορέσει εκείνη τη μέρα. Θα φορέσω ένα άλλο φουστάνι και δεν θα προκληθεί ο δράστης και δεν θα συμβεί αυτό». Επαναπαύεται το θύμα, βγάζει και από τη ντουλάπα το κόκκινο φουστάνι. Την επόμενη φορά που θα φορέσει ένα μαύρο φουστάνι, επίσης ο δράστης, ενδεχομένως επειδή θα βρεθεί σε μία τέτοια περίσταση, θα το επαναλάβει και θα ξαναδώσει δυο χαστούκια και εν πάση περιπτώσει είναι αυτά τα φωτεινά διαλείμματα λοιπόν που κρατάνε τα θύματα σε αυτές τις βίαιες σχέσεις και δεν αποκαλύπτουν εύκολα τα περιστατικά. Είναι αυτή η κυκλική θεωρία της βίας, η οποία ερμηνεύει το γιατί τα θύματα μένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αυτές τις βίαιες σχέσεις και νομίζω ότι είναι σημαντικό να το ξέρουμε. Τώρα, τι πλαίσιο υπάρχει; Υπάρχουν ακραίες συμπεριφορές, πολύ έντονες συναισθηματικές σχέσεις. Έχουμε κάτι, έχουμε κάποιο νομικό πλαίσιο που ενδεχομένως τα θύματα μπορούν να απευθυνθούν - στα δικαστήρια, σε κάποιες αρμόδιες υπηρεσίες και να ζητήσουν προστασία; Η χώρα μας το 2006, από τις αρχές του 2007 έχει έναν νόμο, τον 3500 του 2006, που επιγράφεται για την ενδοοικογενειακή βία και πραγματικά είναι ένας νόμος που έδωσε μια συμβολική αξία, επειδή ρυθμίζει αυτές τις ακραίες συμπεριφορές που συμβαίνουν μέσα στην οικογένεια. Θέλω να σας πω μερικά πράγματα για αυτόν τον νόμο, που νομίζω ότι είναι σημαντικό να τα ξέρουμε. Εντός των νόμων οικογενειακή βία δεν θεωρείται μόνον αυτή που συμβαίνει μέσα στην οικογένεια, αλλά και αυτή που συμβαίνει σε συντροφικές σχέσεις. Ο νόμος δηλαδή δίνει μία ευρύτερη έννοια στην οικογένεια και θεωρεί ότι, αν εγώ έχω μία μόνιμη συντροφική σχέση και ο σύντροφός μου ασκεί βία σ εμένα, θα πρέπει να προστατευτώ με τις διατάξεις αυτού του ειδικότερου νόμου που εννοιολογεί τη βία μεταξύ των μελών μιας οικογένειας ή των μελών μιας συντροφικής σχέσης. Επίσης, θεωρεί ότι θύμα ενδοοικογενειακής βίας δεν είμαι μόνον εγώ, που υφίσταμαι τη βία, αλλά και ο ανήλικος ενώπιον του οποίου συμβαίνουν περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. ιότι νομίζω ότι και ο κ. Μόσχος θα μπορέσει ίσως να το πει, που ασχολείται περισσότερο με τα παιδιά έχουμε πάρα πολλές περιπτώσεις που τα παιδιά δεν είναι τα ίδια θύματα ενδοοικογενειακής βίας, αλλά βρίσκονται μπροστά σε περιστατικά, όπου οι γονείς λύνουν τις διαφορές τους με ακραίες συμπεριφορές. Τα περιστατικά αυτά φαίνεται ότι προσβάλλουν και στιγματίζουν πάρα πολύ τα παιδιά που βρίσκονται μπροστά σε τέτοιες σκηνές και αυτό δείχνουν όλα τα ερευνητικά δεδομένα. Για την προστασία λοιπόν αυτών των παιδιών, ενώπιον των οποίων συμβαίνουν περιστατικά 4/13

5 ενδοοικογενειακής βίας, το παιδί θεωρείται θύμα και προστατεύεται από τις ειδικότερες διατάξεις του νόμου 3500 του Ο νόμος αυτός επίσης εννοιολογεί την ενδοοικογενειακή βία, ενώ μέχρι τότε, το 2006, δεν ξέραμε αν αυτό που μας συμβαίνει είναι βίαιο ή όχι. Θα σας πω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Είχα υπάρξει νομικός σύμβουλος στο Κέντρο Ερευνών για θέματα ισότητας, όπου έκανα νομική συμβουλευτική σε γυναίκες και για περιπτώσεις κακοποίησης και είχε έρθει μια γυναίκα να ρωτήσει για ένα πρόβλημα που είχε στο ενοικιαστήριό της. Συζητώντας λοιπόν μαζί της για το αν θα μπορούσε να διεκδικήσει να μην της γίνει αμέσως έξωση από το σπίτι, μου αποκάλυψε μια νέα γυναίκα 35 ετών, είχε τελειώσει και την Α.Σ.Ο.Ε.Ε., πλην όμως δεν είχε δουλέψει ποτέ, με δύο παιδάκια ότι ο σύζυγός της τής έδινε ένα χαστούκι μία φορά την εβδομάδα. Και μου λέει : -«Μα αυτό δεν είναι βία! Ένα χαστούκι μία φορά την εβδομάδα είναι ό,τι πρέπει για να διατηρηθεί η οικογένεια και να θεωρηθεί ότι αυτός είναι και καλός πατέρας και σύζυγος». Άρα, ο νόμος το 2006 μας είπε ότι αυτό είναι βία. Και αυτό ήταν πάρα πολύ σημαντικό στη χώρα μας, που ενδεχομένως δεν είχαμε μία σαφή εικόνα για το τι είναι ενδοοικογενειακή βία. Και αυτό είναι μία πολύ σημαντική συμβολή του νόμου. Επίσης, ο νόμος αυτός είπε ότι η σεξουαλική βία που συμβαίνει στο πλαίσιο του γάμου είναι βιασμός, ενώ μέχρι τότε ο νόμος θεωρούσε ότι, για να συμβεί το έγκλημα του βιασμού, θα πρέπει να υπάρχει μόνον εξώγαμη συνουσία και όχι συνουσία στο πλαίσιο του γάμου. Επίσης, καταδίκασε κάθε μορφή βίας κατά των ανηλίκων. Και εισήγαγε έναν πολύ σημαντικό θεσμό, τον θεσμό της Ποινικής ιαμεσολάβησης, που είναι το εξής : ο δράστης, σε περίπτωση που διαπράττει ένα έγκλημα ενδοοικογενειακής βίας, μπορεί να μη φτάσει κατηγορούμενος στο δικαστήριο, αλλά για αυτόν να συμβεί μία κατά παρέκκλιση διαδικασία. ηλαδή, εφ όσον εγώ που είμαι το θύμα ενδοοικογενειακής βίας το θέλω για τον σύζυγό μου, μπορεί να μη φτάσει αυτός να είναι κατηγορούμενος στο δικαστήριο, αλλά εφ όσον αποκαταστήσει τη ζημιά που μου έχει κάνει ενδεχομένως να με έχει δείρει και να χρειάζεται να πάρω κάποια ιατρική βοήθεια εφ όσον δώσει τον λόγο τής τιμής του ότι δεν θα το επαναλάβει αυτό για 3 χρόνια και εφ όσον παρακολουθήσει ένα πρόγραμμα θεραπευτικό ή συμβουλευτικό, προκειμένου να διαχειριστεί τα προβλήματα που έχει, για να μη συμπεριφέρεται με αυτόν τον βίαιο τρόπο, τότε μπορεί αυτός να μην έρθει κατηγορούμενος στο δικαστήριο, να μην καταδικαστεί, να μη λερωθεί το ποινικό του μητρώο, ενδεχομένως να ξαναβρούμε και τη σχέση μεταξύ μας και έτσι να κλείσει αυτή η διαφορά. Αυτή είναι μία διαδικασία πάρα πολύ σημαντική, που τη βλέπουμε για δεύτερη φορά στο Ποινικό ίκαιο. Προβλέπεται και για τους ανηλίκους, προβλέπεται τώρα και για τα εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας. Πλην όμως θέλω να σας πω ότι σε αυτόν τον θεσμό της Ποινικής ιαμεσολάβησης μπαίνουν πάρα πολύ λίγες υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας. Από τα δικαστήρια στην Αθήνα μόνο το 2-5% των υποθέσεων παραπέμπονται στην Ποινική ιαμεσολάβηση. Και από την άλλη μεριά ο θεσμός αυτός έχει λάβει μία πάρα πολύ μεγάλη κριτική, γιατί το σημαντικότερο στοιχείο αυτού του θεσμού και ίσως ο π. Βασίλειος μας εξηγήσει και περισσότερα είναι ότι ο δράστης θα πρέπει να παρακολουθήσει ένα πρόγραμμα συμβουλευτικού ή θεραπευτικού χαρακτήρα σε έναν δημόσιο φορέα, προκειμένου να λύσει το πρόβλημα που είναι η άσκηση της βίας εναντίον κάποιου μέλους της οικογένειάς του. Από ό,τι φαίνεται όμως, ένα τέτοιο πρόγραμμα στη χώρα μας δεν λειτουργεί. Άρα, φαίνεται ότι οι δράστες αυτοί επικαλούνται τον θεσμό της Ποινικής ιαμεσολάβησης, προκειμένου να «πέφτουν λίγο στα μαλακά» σχετικά με τις ποινές που μπορεί να τους επιβάλει ο νόμος, όταν αυτοί οι δράστες παραπεμφθούν στο δικαστήριο και τελικά καταδικαστούν. Άρα, ο θεσμός της Ποινικής ιαμεσολάβησης είναι ένας σημαντικός θεσμός, αλλά από ό,τι φαίνεται, δεν λειτουργεί καλά στη χώρα μας ακόμα, διότι δεν πληρούνται όλες οι προϋποθέσεις του νόμου. Επίσης, κάτι άλλο πολύ σημαντικό, που ίσως αξίζει να το πούμε εδώ, είναι η υποχρέωση των εκπαιδευτικών και η δυνατότητα που τους δίνει ο νόμος αμέσως να καταγγέλλουν τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, τα οποία πέφτουν στην αντίληψή τους με οποιοδήποτε τρόπο. ηλαδή οι εκπαιδευτικοί πάντοτε έχουν σημάδια για τα παιδιά που υφίστανται βία στην οικογένεια, στο σπίτι τους είτε αυτό μπορεί να είναι η διάσπαση τής προσοχής είτε μπορεί να είναι και οι αποκαλύψεις που κάνουν, οι εξομολογήσεις που κάνουν τα ίδια τα παιδιά στους δασκάλους τους. Και όταν τα παιδιά δεν μπορούν να ακουστούν στο σπίτι, το ξέρουμε ότι θα βρουν κάποιον τρίτο. Τον δάσκαλο τον εμπιστεύονται και συνήθως του εμπιστεύονται και τα προβλήματα που συμβαίνουν στο σπίτι. Ο νόμος λοιπόν λέει ότι, όταν ο εκπαιδευτικός ακούει ή καταλαβαίνει ότι ένα παιδί έχει πρόβλημα στην οικογένειά του, τότε θα πρέπει αμέσως να αποκαλύψει αυτό το περιστατικό στον ιευθυντή του σχολείου και μετά στην Εισαγγελία, προκειμένου να αποκαλυφθεί αυτή η βίαιη σχέση που υπάρχει στο σπίτι του. Αυτό λίγο-πολύ είναι το νομικό πλαίσιο για τον συγκεκριμένο αυτό νόμο για την ενδοοικογενειακή βία. 5/13

6 Τέλος, θέλω να δούμε τι άλλες υπηρεσίες, τι άλλες δομές υπάρχουν και πού μπορούμε και εμείς να βοηθήσουμε τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, τα οποία ενδεχομένως εξομολογούνται σ εμάς και μας αποκαλύπτουν ότι έχουν βίαιες σχέσεις στο πλαίσιο τής οικογένειάς τους. α) Όσον αφορά τα παιδιά, υπάρχουν τα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα, στα οποία μπορούν να υποστηριχτούν τα παιδιά, όπως και να προστατευτούν. Επίσης, υπάρχει και ο Συνήγορος του Παιδιού, που επίσης μπορεί να ακούσει τα παιδιά και να τα παραπέμψει όπου χρειάζεται, για να πάρουν βοήθεια. Και μάλιστα γίνονται και πάρα πολύ ωραίες διαφημιστικές καμπάνιες και από τον Συνήγορο του Παιδιού και από τις άλλες δομές και υπηρεσίες, προκειμένου να υποστηριχτούν τα θύματα. β) Όσον αφορά τις γυναίκες, υπάρχουν τα Συμβουλευτικά Κέντρα για τη βία κατά των Γυναικών. Και τώρα τελευταία λειτουργεί και μία Γραμμή κατά της βίας, υπέρ των γυναικών. Είναι η 15900, που λέει «εν είσαι η μόνη! εν είσαι μόνη!», όπου κάθε γυναίκα-θύμα βίας μπορεί να πάρει τηλεφωνική υποστήριξη από την τηλεφωνική αυτή γραμμή που λειτουργεί. Και αυτό που είναι πάρα πολύ σημαντικό και που ίσως όλοι μας θα πρέπει σε ανθρώπους, που μας εξομολογούνται ότι έχουν βίαιες σχέσεις, να τους προτρέπουμε να κάνουν είναι να επισκέπτονται κάποια από τα εφημερεύοντα νοσοκομεία, προκειμένου πάντοτε να παίρνουν βοήθεια για το τραύμα τους είτε αυτό είναι σωματικό τραύμα είτε είναι ψυχικό. Έχει αποδειχθεί από τις έρευνες όλες ότι οι γιατροί καταλαβαίνουν αν τα τραύματα των θυμάτων είναι αυτά που λένε. Συνήθως οι γυναίκες λένε «Χτύπησα. Έπεσα από τη σκάλα και χτύπησα», αλλά ο γιατρός είναι σε θέση να καταλάβει αν αυτό είναι αυτοτραυματισμός ή αν είναι τραυματισμός που έχει προκαλέσει κάποιος άλλος. Άρα, μπορούν οι γιατροί, ακόμη και αν κάποιο θύμα πηγαίνει με κάποιο σωματικό τραύμα, να παραπέμψουν το θύμα όπως και κάνουν - στις αρμόδιες υπηρεσίες του νοσοκομείου και να πάρουν υπηρεσίες και υποστήριξη και για τα άλλα τραύματα τα ψυχολογικά, που ενδεχομένως έχουν και να αποκαλύψουν τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Χάρηκα πάρα πολύ που ήμασταν μαζί και ελπίζω ότι θα έχουμε την αφορμή να συζητήσουμε κάποια από αυτά που είπαμε πριν. Σας ευχαριστώ πολύ». Κ. Σπινέλλη : «Ευχαριστούμε τη όκτορα Μηλιώνη για την πανοραμική παρουσίαση τού προβλήματος. Θα το εξειδικεύσουμε, ελπίζω, στη συζήτηση. Αυτό που ήθελα μόνο να τονίσω είναι ότι το γεγονός τής επίσκεψης στο δημόσιο νοσοκομείο εξυπηρετεί άλλον ένα σκοπό : εάν τελικά υπάρξει μετά συνέχεια τής διαδικασίας στη δικαιοσύνη, είναι απαραίτητο να διαπιστωθεί από δημόσιο νοσοκομείο ότι υπήρξε τραυματισμός. Επομένως, εκτός του ότι είναι χρήσιμο και απαραίτητο να λάβει τις πρώτες βοήθειες το τραυματισμένο παιδί ή η τραυματισμένη γυναίκα ύστερα από μία βίαιη συμπλοκή, έχει σημασία και το ότι αυτό αποτελεί ένα έγγραφο πάρα πολύ χρήσιμο για την ποινική δικαιοσύνη. Και τώρα παρακαλούμε τον Συνήγορο του Παιδιού, τον Γιώργο Μόσχο. Είναι γνωστός σε όλους, δεν νομίζω ότι χρειάζεται περισσότερα να πούμε. Κύριε Μόσχο, έχετε τον λόγο». Γ. Μόσχος : «Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση και την ευκαιρία. Είναι σήμερα μία συνάντηση - ευκαιρία ενημέρωσης, αλλά κυρίως θα έλεγα άσκησης σκέψης για όλους μας για το πώς μπορούμε να βρούμε τον καλύτερο εαυτό μας προληπτικά, αλλά και όταν συμβαίνουν ανεπιθύμητες ενέργειες βίας τριγύρω μας και - όσον αφορά τη δική μου οπτική - στα παιδιά, των οποίων έχουμε την ευθύνη. Θα προσπαθήσω στα 15 λεπτά να συμπεριλάβω όσο γίνεται περισσότερο κάποιες σκέψεις, για να ανοίξουμε τους προβληματισμούς που θα ακολουθήσουν και βέβαια, να τροφοδοτήσω και τη σοφία τού π. Βασιλείου για ένα κλείσιμο αυτού του πρώτου κύκλου. Θα ήθελα απλώς να μοιραστώ μαζί σας αυτό το κομμάτι που είναι η ευθύνη μας και για το οποίο όλοι είμαστε προβληματισμένοι, αλλά βεβαίως ευθύνη απέναντι σε μία μεγάλη αγωνία. Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβα αυτόν τον ρόλο θα σας πω δυο-τρία πράγματα στη συνέχεια για το τι κάνουμε - το 2003 βρέθηκα απέναντι σε προβληματισμένους ενήλικες, που τα τελευταία χρόνια είναι όλο και περισσότερο προβληματισμένοι : «Τί θα κάνουμε με τη βία; Τι γίνεται με τη βία; Πώς θα προστατέψουμε τα παιδιά από τη βία;», που είναι ένας πολύ σωστός προβληματισμός. Γιατί πραγματικά η βία καταλύει τις συνθήκες ειρηνικής ανάπτυξης ενός παιδιού, οδηγεί τα παιδιά σε άλλου είδους επιλογές και βεβαίως δυσκολεύει την ειρηνική συνύπαρξη σε όλα τα πλαίσια στα οποία υπάρχουν : στο σπίτι, στην οικογένεια, στο σχολείο κ.τ.λ. Ωστόσο, υπάρχουν μερικοί άλλοι σημαντικότατοι παράγοντες, που πρέπει οπωσδήποτε να λάβουμε υπόψη μας. Είναι λάθος να εστιάζουμε στις πράξεις βίας και μάλιστα στις προφανείς πράξεις βίας, αυτές που φαίνονται μπροστά μας. Πίσω από αυτά υπάρχουν μερικά άλλα κεφάλαια εξαιρετικά 6/13

7 σημαντικά, που αφορούν και τις δικές μας ευθύνες. Θα σας πω χαρακτηριστικά ότι στις πρώτες συζητήσεις, αλλά και στις συζητήσεις που κάνουμε μέχρι σήμερα με τα παιδιά, όταν τους λέμε «Τι δεν πάει καλά στη ζωή σας; Τι σας λείπει;», δεν μιλούν μόνο για πράξεις βίας, θα έλεγα ότι δεν μιλούν κυρίως για πράξεις βίας. Κυρίως μας λένε για την έλλειψη επικοινωνίας, εμπιστοσύνης και σχέσεων με ενήλικες που έχουν ευθύνες στη ζωή τους, από τους οποίους θα μπορούσαν να ζητήσουν στήριξη ή να πάρουν στήριξη. Υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι λοιπόν αν θέλετε, και αυτό έχει ένα στοιχείο βίας με την αρνητική πλευρά η έλλειψη βοήθειας, σταθερών σχέσεων, δεσμών, που να κάνουν και τροφοδότηση στο παιδί από τα πρώτα χρόνια τής ζωής και βεβαίως, όσο μεγαλώνει, όσο είναι εκτεθειμένο σε ερεθίσματα βίας, η έλλειψη σταθερών στήριξης από τους ενήλικες που είναι στο πλάι τους. Να πω κάτι ακόμα στο ξεκίνημα τής παρουσίασής μου, θα πρέπει πάρα πολύ να δώσουμε μεγάλη έμφαση στα βιώματα των παιδιών. Να μη δούμε το θέμα της βίας μόνο σαν το κάλυμμα, σαν κάτι που μας ενοχλεί και μας συνταράσσει, μας κάνει να νιώθουμε άσχημα, αλλά να βλέπουμε συνολικότερα τι έχουμε δώσει σε ένα παιδί, στο παιδί τής ευθύνης μας, στα παιδιά τής ευθύνης μας και τι μπορούμε να δώσουμε πολύ πριν συμβεί μια δύσκολη πράξη ή όταν μάθουμε ότι συνέβη κάτι δύσκολο στη ζωή τους. Επομένως, η λέξη βίωμα, βιωματική εκπαίδευση, πρέπει για εμάς να είναι πάρα πολύ σημαντική. Θα χρησιμοποιήσω μία έννοια, στην οποία θα καταλήξω κιόλας. Είμαστε σε μία περίοδο, που τα παιδιά τορπιλίζονται από πάρα πολλά ερεθίσματα βίας, όχι μόνον άμεσης, ορατής βίας, όχι μόνο άμεσης θυματοποίησής τους, αλλά και συμβολικής, συστημικής - από αυτά που είπατε, που αναφέρατε προηγουμένως - μέσω της τηλεόρασης, μέσω των βιντεοπαιχνιδιών. Μέσω κάθε έκφανσης τής ζωής τα παιδιά είναι μέσα σε σχέσεις που περιλαμβάνουν πολύπλευρες μορφές βίας. Εκεί λοιπόν χρειάζεται ένα θετικό βιωματικό αντιστάθμισμα, που θα έρθει από τους υπεύθυνους για τη ζωή τους γονείς, εκπαιδευτικούς ή οποιουσδήποτε άλλους τα επηρεάζουν. Και όσο βρισκόμαστε σε μία περίοδο που αυξάνονται τα ερεθίσματα βίας, τόσο καταλαβαίνετε πόσο κρισιμότερο είναι αυτό το αντιστάθμισμα που θα κάνουμε, αυτή η ζυγαριά μπορούμε να πούμε, που θα βάλουμε περισσότερα θετικά ερεθίσματα από την άλλη. Γι αυτό λέω σε πολλούς, όταν μου λένε «Και τι πάθαμε εμείς που φάγαμε ξύλο, όταν ήμασταν μικρά παιδιά; Μια χαρά άνθρωποι γίναμε», λέω ότι εκείνα τα χρόνια τα παλιότερα, που και τα ερεθίσματα βίας ήταν λιγότερα, αλλά και ο βιωματικός έλεγχος τού τι συμβαίνει σε ένα παιδί ήταν περισσότερο στα χέρια των γονιών για πολλούς λόγους και των εκπαιδευτικών, των παιδαγωγών, τότε θα μπορούσε κάποιος να δεχτεί κάπως περισσότερο τη χρήση εντόνων παιδαγωγικών σωφρονιστικών μέσων, χωρίς να είναι αποδεκτά, αλλά ήταν λειτουργικότερα. Σήμερα πρέπει να καταλάβουμε ότι το παιδί έχει τεράστια ανάγκη από έναν γονιό και έναν δάσκαλο με μεγάλο ενδιαφέρον και θετικούς τρόπους διαχείρισης των δυσκολιών τής ζωής του. Τα παιδιά λοιπόν ζητούν και αυτό το ακούμε διαρκώς - ενήλικες γονείς, δασκάλους, που να τους κοιτούν στα μάτια, να έχουν χρόνο και να τους ακούν, να μπορούν να επικοινωνούν μαζί τους εκατέρωθεν, δηλαδή να τους δίνουν τις δικές τους συμβουλές, να τους μεταφέρουν τις γνώσεις τους, αλλά να τους ακούν κιόλας και βεβαίως, να μπορούν να σεβαστούν αυτό το κομμάτι που λέγεται «προσωπικότητα», «δυσκολία», «μεγαλώνω», «μεγάλωμα ενός παιδιού». Η ιεθνής Σύμβαση για τα ικαιώματα του Παιδιού, που υιοθετήθηκε παγκοσμίως το 1989 και στη χώρα μας έγινε νόμος αυξημένης τυπικής ισχύος το 1992, δεν είναι σε γνώση πολλών από εμάς ή μάλλον πολλοί από εμάς την έχουμε ακούσει και θεωρούμε ότι είναι κάτι σαν ιακήρυξη, κάτι σαν ευχολόγιο. εν είναι ακριβώς έτσι. Είναι μία κατάκτηση τού νομικού και κοινωνικού μας πολιτισμού, που οδηγεί σε μία νέα θεώρηση των παιδιών στη σημερινή εποχή και καθιερώνει υποχρεώσεις όχι μόνο στο κράτος, στη διοίκηση, στους επαγγελματίες, αλλά σε όλους μας, για το πώς θα δούμε το παιδί στο συνολικό πλαίσιο τής ζωής του και πώς θα αναζητήσουμε απαντήσεις με πολύ προσεκτικό τρόπο και όταν δεν φαίνεται να έχει δυσκολίες και όταν αναδεικνύονται οι δυσκολίες. Και ξέρετε, επειδή μιλήσαμε και για μορφές βίας που φαίνονται, τώρα μιλώντας και για τη βία μεταξύ συνομηλίκων, οι έρευνες τα τελευταία χρόνια έχουν δείξει ότι τουλάχιστον τα δύο τρίτα των παραβιάσεων που συμβαίνουν μεταξύ παιδιών, δηλαδή επιθετικότητα, μορφές βίας που συμβαίνουν μεταξύ τους, δεν φτάνουν ποτέ σε γνώση των ενηλίκων. Μπορεί εμείς να νομίζουμε ότι το παιδί μας είναι μια χαρά, αλλά να έχει είτε θυματοποιηθεί είτε βιώσει με κάποιο τρόπο πολύ αρνητικά πράγματα. Ξανάρχομαι λοιπόν στη Σύμβαση. Η Σύμβαση καθιερώνει μία υποχρέωση για όλους μας : να δούμε το παιδί ως σημερινό υποκείμενο δικαιωμάτων. Παλιότερα λέγαμε «Για το καλό σου μπορεί να σου ρίξω και δυο σκαμπίλια, να σου στερήσω, να, να». Προφανώς για το καλό ενός παιδιού θα δούμε την επιλογή περιορισμών κάποιων απολαύσεων, αλλά αυτό θα πρέπει να γίνει με μια πάρα πολύ προσεκτική στάθμιση και κατανόηση των σημερινών αναγκών και δικαιωμάτων ενός παιδιού, τού τι χρειάζεται σήμερα για να ζήσει ήρεμα, για να πορευθεί στην αντιμετώπιση των διαφόρων δυσκολιών, στις οποίες 7/13

8 είναι εκτεθειμένο. Αυτή η υποχρέωση είναι εξαιρετικά δύσκολη, ιδίως όταν λάβουμε υπόψη μας ότι ο γονιός είναι πολλαπλά συμπιεσμένος από υποχρεώσεις επαγγελματικές, από ένταση λόγω απώλειας εργασίας ή λόγω μείωσης - με τη σημερινή κρίση - των διαθεσίμων που έχει. Ο δάσκαλος με ένα σχολείο σε κρίση, με ένα σχολείο με συσσωρευμένα προβλήματα. Ξέρουμε ότι δεν είναι εύκολη η συνθήκη που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ενήλικες, όμως η υποχρέωσή μας και η ανάγκη να αναζητήσουμε εργαλεία και να βρούμε και να τακτοποιήσουμε μια δυναμική, θετική σχέση με τα παιδιά, είναι πάρα πολύ ισχυρή. Η Σύμβαση για τα ικαιώματα του Παιδιού έχει ακολουθηθεί από νομοθετικές αλλαγές. Μία από αυτές περιλαμβάνεται στον Νόμο 3500, δηλαδή μία διεθνής σύμβαση οδηγεί τον Έλληνα, τον εθνικό νομοθέτη να λάβει γενικότερα μέτρα στη νομοθεσία, αλλά τα μέτρα της νομοθεσίας δεν έχουν καμμία, μα καμμία τελική αξία, αν δεν μεταφράζονται τελικά σε μηχανισμούς υλοποίησης και κυρίως συνείδησης τού τι κάνω εγώ. Και ακούσατε, ξέρω ότι έχω ένα νόμο για τη Μεσολάβηση. Άμα δεν έχω υπηρεσίες ή διαδικασίες, δεν έχει καμμία ισχύ. Έχουμε αυτή τη στιγμή μία ρητή απαγόρευση τής σωματικής τιμωρίας στα παιδιά. Πολύ θετικό! Το διεκδικήσαμε μαζί, το προτείναμε και εμείς ως Συνήγορος. Όμως στην πράξη, αν δεν εκπαιδεύσουμε τον νέο γονέα στο τι θα κάνει την κρίσιμη στιγμή, πώς θα δουλέψει πριν από την κρίσιμη στιγμή και μετά την κρίσιμη στιγμή, πώς θα φτιάξεις μία τέτοια σχέση, που να μην επιδεινώνεις τη συναισθηματική κατάσταση τού παιδιού, να μην προκαλείς αυτήν την έμφυτη προσφυγή στη βία, για την οποία μίλησε η κ. Σπινέλλη προηγουμένως, πώς θα μπορέσουμε να φτιάξουμε διαδικασίες ασφάλειας για τα παιδιά και βεβαίως, βεβαιότητας ότι μεγαλώνω κοντά σε ενήλικες, οι οποίοι είναι κοντά μου και θα με βοηθήσουν χωρίς να με στρεσάρουν υπερβολικά; Αυτό είναι ένα υπερβολικά δύσκολο και εξαιρετικά απαιτούμενο στις μέρες μας. Ο Έλληνας νομοθέτης αποφάσισε το 2003 να δημιουργήσει αυτό που ονομάζεται «Συνήγορος του Παιδιού», που είναι ένα Τμήμα τού Συνηγόρου τού Πολίτη και μας έχει δώσει κάποιες αρμοδιότητες να διερευνούμε περιστατικά, τα οποία τίθενται υπόψη μας από τα παιδιά, από γονείς, από επαγγελματίες, να δούμε αν λειτουργεί σωστά το σύστημα τής ιοίκησης ή να κάνουμε παραπομπές στη ικαιοσύνη. Και βεβαίως, εκτός από τη διερεύνηση καταγγελιών, κάνουμε και κάτι πάρα πολύ ενδιαφέρον και χρήσιμο : ερχόμαστε κοντά στα παιδιά - σας είπα προηγουμένως ότι κάνουμε πολύ συχνά συζητήσεις - κοντά στους επαγγελματίες, κοντά στους γονείς. Ακούμε τους προβληματισμούς τους και ερχόμαστε σε ενέργειες που πρέπει να κάνουμε είτε προτείνοντας προς τα υπουργεία, τη Βουλή, μέτρα που πρέπει να λάβουν είτε καλώντας κάτι σαν και αυτό που κάνουμε σήμερα όλους μας, όλη την κοινωνία να ενδυναμωθούμε και να ενδυναμώσουμε τα παιδιά. Να δυναμώσουμε τον εαυτό μας σε σχέση με το πώς στεκόμαστε απέναντι στα παιδιά, στις δυσκολίες που περνούν, αλλά και να μπορέσουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να σταθούν σωστά στα πόδια τους. Τώρα που λέω τη λέξη «ενδυνάμωση», ξέρετε ότι είναι το κρισιμότερο ζήτημα για την αντιμετώπιση τής κακοποίησης και στην ενδοοικογενειακή βία για το θύμα-γονέα, αλλά κυρίως για το παιδί. Είναι να νιώθει ένα παιδί ότι αυτό που έχει υποστεί δεν είναι δική του ευθύνη και επίσης, ότι μπορεί σε κάποιον να μιλήσει. υστυχώς οι περισσότερες περιπτώσεις θυματοποίησης των παιδιών είτε από ενήλικες είτε από συνομηλίκους έχουν μέσα και ένα κομμάτι φόβου, αναστολής, στο ότι δεν θα μιλήσω, γιατί ίσως χειροτερέψει η κατάστασή μου. Το παιδί δεν εμπιστεύεται ότι «Αν μιλήσω στον δάσκαλο ή αν μιλήσω στη μάνα μου, στον πατέρα μου, η επόμενη κατάσταση θα είναι να προστατευτώ και να βοηθηθώ στο να λυθεί η περίπτωση». Φοβούνται τα παιδιά ότι μία δημοσιοποίηση μπορεί να φέρει λάθος χειρισμούς - θα σας πω ένα-δύο παραδείγματα, έχω λίγο χρόνο, αλλά προσπαθώ να σας εξηγήσω τι εννοώ - λάθος χειρισμούς και βεβαίως, χειροτέρευση τής θέσης τους. Είπα για παράδειγμα, θα σας πω ένα μικρό. Ένα παιδί σε ένα σχολείο πάει στον ιευθυντή του σχολείου και λέει «Με χτυπάει αυτό το παιδί, ο συμμαθητής μου». Ο ιευθυντής καλεί τον γονέα, ενημερώνεται ο γονέας του παιδιού που χτυπάει το άλλο και ο γονέας δυστυχώς, όπως συμβαίνει μερικές φορές, κάνει ένα ολόκληρο σκηνικό έξω από το σχολείο. Σας λέω ένα πρόσφατο περιστατικό. Το σκηνικό αυτό είναι μία διαμάχη μεταξύ γονέων. Έχει αμέσως ως επόμενο το ποιος φταίει : αυτός που πήγε και μαρτύρησε και είπε λάθος πράγματα. Και το παιδί αρχίζει και θυματοποιείται διπλά την επόμενη μέρα εξαιτίας όλης αυτής της έντασης που δημιουργήθηκε στο σχολείο. ύο πράγματα λοιπόν : Χειρισμός ίσως λάθος από το σχολείο, που έδωσε απλώς την πληροφορία χωρίς να τη δουλέψει με τα παιδιά. εύτερος λάθος χειρισμός : ο γονιός που ένιωσε ότι το παιδί του κακοποιείται πήγε να «καθαρίσει». Πάμε έτσι να ασκήσουμε τη δική μας εξουσία και ουσιαστικά να προτυποποιήσουμε τη βία ενόψει άλλων, γιατί αυτό γίνεται. Και βεβαίως μία τεράστια ένταση μέσα στο σχολείο, που οδηγεί σε 8/13

9 επόμενη σοβαρή κρίση στο σχολείο εξαιτίας ενός περιστατικού. Ένα σχολείο ολόκληρο ανάστατο και «Εσείς φταίτε!», «Οχι, αυτοί φταίνε» κ.τ.λ. Πώς θα μπορέσουμε λοιπόν ένα περιστατικό, που έρχεται σαν πληροφορία στον γονιό, στον δάσκαλο, να το χειριστούμε με πάρα πολλή προσοχή, εχεμύθεια, αλλά και βοήθεια στο παιδί για να μη νιώθει μόνο, να μη νιώθει ότι θα συνεχίσει να θυματοποιείται; Χρειάζεται βοήθεια, χρειάζεται μηχανισμούς, χρειάζονται μία σειρά από παράγοντες, αλλά μιλώντας τώρα μεταξύ μας και ίσως η συζήτηση θα μας δώσει ευκαιρία να πούμε περισσότερα, θα έλεγα ότι πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας μια σειρά από προτεραιότητες. Πρώτον, την προστασία αυτού του πράγματος που λέγεται «προσωπικότητα του παιδιού» : και του παιδιού-θύματος και του παιδιού-θύτη, που μερικές φορές μπορεί να έχει σοβαρούς λόγους για να έχει αυτή τη συμπεριφορά και του παιδιού-μάρτυρα. Γιατί το παιδί-μάρτυρας πρέπει να μάθει τι κάνει σε αυτές τις περιπτώσεις. Τα περισσότερα παιδιά σήμερα είναι εκτεθειμένα σε σκηνές βίας, που είναι εξουδετερωμένοι μάρτυρες ή μάλιστα το χειρότερο, που το βλέπουμε στους εφήβους, υπάρχουν έφηβοι που βιντεοσκοπούν τις σκηνές. Είπατε το παράδειγμα προηγουμένως. Ενεργοί συμμέτοχοι σε μία διασκεδαστική διαδικασία τής βίας, τελετουργική διαδικασία τής βίας, αντί να μιλήσουν για προστασία των δικαιωμάτων. Εμείς λοιπόν κλείνοντας, επειδή ο χρόνος τελειώνει και ίσως στην κουβέντα θα έχουμε περισσότερο την ευκαιρία να σας μιλήσω για πράγματα που κάνουμε και που έχουμε προτείνει, θα θέλαμε κυρίως να δώσουμε τη μεγάλη έμφαση κυρίως στην προληπτική δράση γονιού και σχολείου, που σημαίνει «φτιάχνω μία δυναμική σχέση εμπιστοσύνης, κατανόησης και αλληλοσεβασμού». Μιλώ για δικαιώματα από νωρίς. εν είναι κακή η έννοια των δικαιωμάτων. Κάποιοι τη φοβούνται. Πολλοί ενήλικες φοβούνται τα δικαιώματα, ώστε να φορτώσουν τα παιδιά με απαιτήσεις. Αν μάθεις από νωρίς στο παιδί να υπερασπίζεται τα δικαιώματά του, να σέβεται τα δικαιώματα τού άλλου, να μάθει τι σημαίνει δικαίωμα των πολλών, να μάθει τι σημαίνει «ακούω και τον άλλον», να μάθει να σταθμίζει αυτό που είπαμε πως χρειάζεται να κάνουμε και εμείς πρέπει το παιδί να μάθει βιωματικά να το κάνει από νωρίς, τότε πραγματικά έχουμε ήδη εγκαθιδρύσει ένα πλαίσιο, ώστε στη δυσκολία να επιλυθεί πιο εύκολα η σύγκρουση. Τα παιδιά ζητούν κανόνες, ζητούν καθαρούς κανόνες. Μας λένε ότι τα σχολεία δυστυχώς δεν έχουν ξεκάθαρους κανόνες. εν θέλουν αναρχία, δεν θέλουν ό,τι να ναι ο καθένας και ούτε θέλουν χάδι σκέτο. Θέλουν να ξέρουν ότι, όταν συμβεί αυτό, υπάρχει αυτή η συνέπεια. Αυτό λοιπόν θα το κάνουμε πριν συμβεί το δύσκολο περιστατικό, σεβόμενοι την άλλη πλευρά, αλλά φτιάχνοντας και μία σχέση τέτοια, που το παιδί στη δύσκολη ώρα θα ξανάρθει σ εμάς. Μίλησε η κ. Σπινέλλη προηγουμένως για τη ιαμεσολάβηση, για την επανορθωτική προσέγγιση, που είναι η σύγχρονη προσέγγιση και στην Εγκληματολογία και στη ικαιοσύνη. ηλαδή όταν συμβεί το γεγονός, τα παιδιά ζητούν, αλλά έχουν και ανάγκη να βάλουν προσεκτικές διαδικασίες ακρόασης. Να μη θεωρούμε ότι τα ξέρουμε όλα, να μπούμε σε ένα βήμα-βήμα, που θα βρούμε λύσεις μαζί και αν θέλετε, και με ανάληψη νέων ευθυνών. Το τελευταίο θα σας πω, ξέρω ότι μου έφυγε ο χρόνος. Έχω πάρα πολλά, αν θέλετε, θα τα μοιραστούμε στη συνέχεια. Με πήρε πριν από λίγες μέρες μια ιευθύντρια σχολείου, λυκείου. Στα λύκεια, ξέρετε, σήμερα έχουμε έντονες συμπεριφορές και δύσκολες συμπεριφορές. Κάποια παιδιά και μάλιστα διαπνεόμενα από μία διάθεση επιθετικότητας σε βάρος αλλοδαπών, που είναι της μόδας δυστυχώς τον τελευταίο καιρό, στρίμωξαν κάποιο παιδί στο σχολείο και το χτύπησαν. Αυτός απάντησε και είχαμε ένα έντονο περιστατικό βίας μέσα στο σχολείο, για το οποίο ο Σύλλογος των διδασκόντων έλεγε : «Για να το αντιμετωπίσουμε και να το βγάλουμε από τη ρίζα, θα βάλουμε μία καλή ποινή, μία πενθήμερη, σε όλους αυτούς που μπήκαν σε αυτήν τη διαδικασία, για να μάθουν τα παιδιά ότι δεν είναι ανεκτή η βία μέσα στο σχολείο». Η γυναίκα αυτή, η ιευθύντρια του σχολείου, είχε ακούσει, είχε βρεθεί και σε μια ομιλία μου και μου είπε : -«Θέλω να μου πείτε αν υπάρχουν άλλες τεχνικές, να μην τελειώσουμε με την επιβολή ποινών». Της πρότεινα και είναι σε εφαρμογή σε δύο μήνες θα ξέρουμε αν θα πιάσει, αλλά είναι δική μας πρόταση της πρότεινα το εξής και δέχτηκε και το ξεκίνησαν, να καλέσει τους πρωταγωνιστές και να τους πει : -«Θέλω να με βοηθήσετε εσείς, έστω και αν μεταξύ σας συνέβη αυτό που συνέβη, να προτυποποιήσουμε μία άλλη μορφή επίλυσης συγκρούσεων στο σχολείο. Να δείξουμε ότι μπορούμε μαζί να βρούμε διαφορετικό τρόπο αποκατάστασης μιας τέτοιας δύσκολης εμπειρίας. Θέλω για τους ερχόμενους δύο μήνες να βρισκόμαστε μία φορά την εβδομάδα και να λέμε τι κάνουμε και να προσπαθήσουμε μαζί να ανοίξουμε έναν άλλο δρόμο στο σχολείο μας μέσα. 9/13

10 Με αυτή τη λογική θα σας βάλουμε μία ελάχιστη ποινή, ίσως αυτή τη στιγμή σε αναστολή» - μία «ποινή σε αναστολή», όπως λέμε οι νομικοί. «Εάν σε δύο μήνες δούμε ότι μαζί συνεργαστήκαμε και φτιάξαμε ένα συμβόλαιο, που το περνάμε στο σχολείο σαν ένα μήνυμα άλλου τρόπου επίλυσης διαφορών ή προκαταλήψεων, τότε γλιτώσατε την ποινή σας. Αν όχι, εμείς θα επανέλθουμε σε αυτό που χρειάζεται να κάνουν οι ενήλικοι, να επιβάλλουν κυρώσεις, βάσει του συμβολαίου τού σχολείου». Κλείνω με αυτό, λέγοντάς σας ότι έτσι και εμείς με τα παιδιά συνολικότερα πρέπει να δίνουμε ένα περιθώριο, με ένα καθαρό πλαίσιο συνεργασίας, εφαρμογής κανόνων, εκπαίδευσης στον αλληλοσεβασμό και εκμάθησης στο πώς θα ξεριζώσουμε αυτό το κομμάτι που λέγεται βία με ειρηνικές μορφές επίλυσης και βιώματος. Αυτό που είπα πιο πριν, ένα αντιστάθμισμα θετικών βιωμάτων. Ευχαριστώ πολύ». Κ. Σπινέλλη : «Ευχαριστούμε τον Συνήγορο του Παιδιού, τον Γιώργο Μόσχο, για τη ζωντανή, όπως πάντα, αφήγηση των δικαιωμάτων τού παιδιού και όχι μόνο. Και τον ευχαριστούμε που μας επέστησε την προσοχή σε αυτό που θα λέγαμε «λανθάνουσες μορφές ψυχολογικής βίας», δηλαδή στην έλλειψη ορίων, έλλειψη σεβασμού, έλλειψη επικοινωνίας, έλλειψη κανόνων. Πόσο σημαντικά είναι αυτά τα πράγματα! Και επιπλέον μας τόνισε τη σημασία αυτού που κάνει εκείνος στα σχολεία με τα παιδιά, δηλαδή τη δημιουργία συμφιλιωτικών διαδικασιών, ένα πρότυπο το οποίο θα μπορούσαμε να το μεταφέρουμε και εμείς στο δικό μας οικογενειακό περιβάλλον : συμφιλιωτικές διαδικασίες και συναινετικές διαδικασίες με σεβασμό τής αξιοπρέπειας και τής αξίας τού ανθρώπου. Και τώρα το αναμενόμενο κλείσιμο από τον π. Βασίλειο Θερμό». π. Β. Θερμός : «Σας χαιρετώ και ευχαριστώ όχι για την πρόσκληση μόνο, αλλά και για όλα αυτά τα οποία κάνετε όλα αυτά τα χρόνια στους τομείς τής πρόληψης και της θεραπείας. Εάν θελήσουμε να αναφερθούμε στο θέμα βία - κυρίως των νέων, εκεί πιο πολύ θα μείνουμε - από ψυχολογικής πλευράς και από θεολογικής πλευράς είναι πέλαγος βαθύ και αχανές, το οποίο για να χωρέσει μέσα σε λίγα λεπτά, θα πρέπει να αναφέρω ορισμένα ζητήματα περιληπτικά. Ελπίζω ότι, όπως θα σας έρχονται ιδέες στο κεφάλι σας ραγδαία η μία μετά την άλλη, να μην το αισθανθείτε ως άσκηση βίας που σας κάνω αυτό. Θέλω απλώς να δώσω αφορμή για ερεθίσματα για τη συζήτηση. Όλοι γνωρίζουμε από πείρα ότι δεν είναι όλες οι εκδηλώσεις βίας τής ίδιας βαρύτητας και δεν έχουν όλες την ίδια κακή πρόγνωση για το μέλλον. Άλλες είναι παροδικές και άλλες μόνιμες ή ετοιμάζουν χειρότερες. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη βαρύτητα των διαφόρων μορφών και πώς η καθεμία απαιτεί μία διαφορετική αντιμετώπιση, θα χρειαστεί κάπως να ταξινομήσουμε πρόχειρα με έναν άλλο τρόπο τις εκδηλώσεις βίας και αυτό θα κάνω τώρα, με κριτήρια ψυχολογικά όμως, δηλαδή με κριτήρια που αναφέρονται στην προσωπικότητα τού ανθρώπου και στα κίνητρά του. Θα αρχίσω από τις πιο ελαφρές μορφές και προβλήματα και θα πάω στα πιο σοβαρά μετά. 1) Έχουμε εκδηλώσεις βίας, επειδή πολύ απλά είναι ελλιπής η ανάπτυξη τού λόγου ακόμη. Και όταν λέμε λόγο, εννοούμε και την πλήρη διαπραγματευτική ικανότητα, η οποία είναι ικανή για διάλογο. Το πιο απλό και προφανές παράδειγμα είναι αυτό που ξέρετε από τα νήπια τού παιδικού σταθμού. Ένα παιδάκι χτυπάει, όσο δεν έχει ακόμη αρκετό λόγο. Μόλις αναπτύξει τον λόγο του, σταματάει να χτυπάει. Αυτό το παράδειγμα το καταλαβαίνουμε όλοι. εν καταλαβαίνουμε όμως όλοι γιατί μία από τις αιτίες δεν είναι η μόνη μία από τις αιτίες γιατί οι άνδρες ασκούν περισσότερη βία στις γυναίκες τους δεν είναι τόσο η σωματική δύναμη κατά τη γνώμη μου ούτε οι ορμόνες τεστοστερόνη κ.λ.π. Ένας πολύ βασικός λόγος είναι ότι ο άνδρας δεν έχει εκπαιδευτεί να κάνει διάλογο. Υστερεί! Υστερεί και ο εγκέφαλος τού άνδρα σε αυτό. Ο εγκέφαλος τής γυναίκας είναι περισσότερο προικισμένος για διάλογο. Αλλά επίσης δεν εκπαιδεύεται σωστά το αγόρι να κάνει διάλογο, με αποτέλεσμα ορισμένοι άνδρες να πελαγώνουν μπροστά στη γυναίκα τους, η οποία είναι χείμαρρος. εν μιλώ για φλυαρία, δεν μιλώ για αυτό. εν δέχομαι τα στερεότυπα ότι η γυναίκα είναι φλύαρη. Μερικές γίνονται φλύαρες, επειδή δεν βρίσκουν ικανότητα διαλόγου από την άλλη πλευρά. Μιλώ για μία πληθωρική ικανότητα λόγου, δομής τού λόγου, διαπραγμάτευσης, την οποία ο άλλος στερείται παντελώς και εξωθείται στο να κόβει τη συζήτηση με το «Έτσι θα γίνει! Τελειώσαμε. Έτσι θέλω!» ή και με το χαστούκι. ηλαδή ένα μέρος τής βίας των ανδρών ένα μέρος λέω, ένα από τα κίνητρα είναι το γεγονός ότι δεν έχουν αναπτύξει την ικανότητα τού λόγου αρκετά και αυτό είναι και θέμα παιδείας. ηλαδή πρέπει να προσέξουμε πάρα πολύ στο εκπαιδευτικό μας σύστημα πώς θα αναπτύξει το αγόρι τη γλωσσική του ικανότητα. 2) Μία άλλη μορφή, αιτία, είναι η βία των νέων ως μηχανισμός διαμόρφωσης τής ταυτότητας. ηλαδή ξέρουμε ότι στην εφηβεία η ταυτότητα είναι ρευστή, ακόμη δεν έχει ξεκαθαριστεί ποιος θα είναι 10/13

11 ο άνθρωπος μελλοντικά. Περνάει από διάφορους πειραματισμούς για την ταυτότητά του. Ένας από αυτούς τους πειραματισμούς είναι ατομικές ή ομαδικές εκδηλώσεις βίας, από τη φάρσα, την καζούρα που θα γίνει στον καθηγητή ή σε κάποιο συμμαθητή κ.τ.λ. μέχρι και άλλα πιο σοβαρά. ηλαδή ακόμη και η συμμετοχή σε βίαιες ομάδες των γηπέδων μπορεί να εντάσσεται σε αυτό και γι αυτόν τον λόγο όλοι οι έφηβοι που είχαν κάποιες εκδηλώσεις βίας δεν το συνεχίζουν αργότερα στα 25, στα 30, στα 40. εν παραμένουν για πάντα βίαιοι οι άνθρωποι, επειδή το χρησιμοποίησαν ως ένα μηχανισμό αναζήτησης ταυτότητας. Αυτό, ψυχοδυναμικά δηλαδή να το εξηγήσουμε, είναι ένας μηχανισμός άμυνας απέναντι σε φαντασιώσεις τού εφήβου, του αγοριού κυρίως, ότι είναι παθητικό ή αδύναμο. Αυτό είναι κάτι που τρελλαίνει τους έφηβους, τα αγόρια. εν μπορούν να φανταστούν να είναι αδύναμα ή παθητικά και επειδή δημιουργείται ένα τρομακτικό άγχος εκεί, αν δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά και η ικανότητα ενδοσκόπησης - γιατί ο λόγος είναι και εσωτερικός λόγος, δεν είναι μόνο διάλογος, είναι και η ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου, να σκέφτεσαι για τον εαυτό σου - αν δεν έχει αυτό αναπτυχθεί αρκετά, τότε μπορεί κανείς να καταφύγει σε συμπεριφορά βίας προκειμένου να πείσει έτσι τον εαυτό του ότι είναι άντρας, είναι δυναμικός, δεν είναι αδύναμος. Καθώς είναι στο στάδιο τής διαμόρφωσής του, δεν θα γίνει ένας αδύναμος, παθητικός άντρας ή ένας «φλώρος», όπως λένε τα αγόρια, θα το έχετε ακούσει αυτό. Εδώ εντάσσεται και το τρομερό άγχος αν είναι αρκετά άντρας ο νέος, αρκετά αρρενωπός, το οποίο θα το πούμε στη συνέχεια - οδηγεί ορισμένους και σε ένταξη σε κάποιες παθολογικές μορφές συλλογικής δράσης. Θα σας πω σε λίγο τι εννοώ. 3) Ένας άλλος τομέας, μια άλλη ψυχολογική γραμμή, που μπορούμε να μελετήσουμε, είναι η βία ως αντίδραση τού νέου σε καταπίεση ή βία ή έλλειψη νοήματος. Εδώ μπορούμε να ξεκινήσουμε από την καταστροφή των σχολικών βιβλίων στο τέλος τής χρονιάς, που είναι ένα ελληνικό μοναδικό πρωτότυπο στον κόσμο, μέχρι άλλες εκδηλώσεις βίας μέσα στο σχολείο, αλλά και εκτός σχολείου, από εφήβους οι οποίοι είτε έχουν καταπιεστεί από τους γονείς τους όντως είτε έχουν καταπιεστεί από εκπαιδευτικούς είτε δεν καταπιέστηκαν από κανέναν, αλλά απλώς έχουν μεγάλη ευαισθησία απέναντι σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο είναι κενό και άδειο εν πολλοίς και έτσι νιώθουν αυτό το άδειασμα, την έλλειψη τού νοήματος. Το ακούμε και από παιδιά, μας το λένε συνεχώς. Έξι-εφτά ώρες την ημέρα σε μία καρέκλα χωρίς νόημα. Αυτό είναι φοβερό πράγμα, είναι καταστροφικό για έναν έφηβο. Και αυτό συναρτάται με τη φιλοσοφία τής παιδείας που υπάρχει, τη στόχευση, το τι περιέχει, το πρόγραμμα, τα μέσα τα οποία χρησιμοποιεί το εκπαιδευτικό σύστημα, για να πετύχει τους σκοπούς του κ.τ.λ. Μπορεί να σώσει την κατάσταση μερικές φορές ένας εξαιρετικός εκπαιδευτικός, αλλά ίσως δεν είναι ο κανόνας αυτός, οπότε εκεί έχουμε αυτό το φαινόμενο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένα κακό εκπαιδευτικό σύστημα είναι μορφή βίας που ασκείται πάνω στους νέους είτε με την άμεση μορφή βίας π.χ. πρέπει να διδαχτεί ο μαθητής πράγματα που είναι πάρα πολλά μέσα σε μία σχολική χρονιά, παραπάνω από τις ικανότητές του. Αυτό είναι άμεση μορφή βίας. Έμμεση μορφή βίας είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος και νοήματος. εν μπορεί να τα συνδέσει με τη ζωή του, με το τι τον ενδιαφέρει. Γι αυτό βάζουμε μαζί πάντα «κακοποίηση-παραμέληση», που λέμε και τα βλέπουμε πάντα μαζί αυτά. Αυτό είναι μορφή παραμέλησης. Το εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να κακοποιεί, αλλά μπορεί και να παραμελεί. Πώς παραμελεί; Μη δίνοντας τα κίνητρα εκείνα, τα οποία θα κάνουν τον μαθητή να αγαπήσει τη μάθηση. Νομίζω ότι θα συμφωνήσουμε σε αυτό, η πλειονότητα των μαθητών δεν αγαπάει τη μάθηση, εκτός από ελάχιστα παιδιά, τα οποία συνέβη λόγω οικογένειας κ.λ.π. να προωθηθούν σε αυτό. Ακόμη και οι λεγόμενοι άριστοι μαθητές, μη νομίζετε ότι αγαπούν τη μάθηση. Αγαπούν τον βαθμό που θα πάρουν και τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουν και δέχονται επαίνους! Η αγάπη για τη μάθηση είναι άλλο πράγμα, είναι κάτι που δεν καλλιεργείται στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. 4) Άλλη αιτία, άλλος άξονας βίας είναι η απληστία και ο καταναλωτισμός, τα οποία να τα συναρτήσουμε με την έλλειψη ιδανικών. ιότι ένα παιδί εκπαιδεύεται στην απληστία και στον καταναλωτισμό μέσα στην οικογένεια ή από την τηλεόραση κ.λ.π., οπότε αυτό έχει να κάνει με την έλλειψη ιδανικών άλλων, ευρύτερων. Και βεβαίως, μπορεί να συνδέεται επίσης με τη βία, την οποία ασκούν πάνω στους νέους είτε το πολιτικό σύστημα είτε το οικονομικό σύστημα. Αυτή είναι «η βία με γραβάτα», είναι αξιοπρεπής βία. ηλαδή στο πώς ένας νέος βγαίνει στην αγορά εργασίας, τι εργασίες τού παρέχονται, πώς αμείβεται, ποιες είναι οι εργασιακές συνθήκες, η εκμετάλλευση που μπορεί να υπάρχει, τι εναλλακτικές δυνατότητες τού παρέχονται για τον ελεύθερο χρόνο του, αυτά είναι ολόκληρο το κοινωνικο-πολιτικό σύστημα, το οποίο τα προσφέρει. Και ενδεχομένως ό,τι εκεί γίνεται λάθος, στην πραγματικότητα είναι μία άσκηση βίας πάνω στον νέο. Επίσης, νομίζω ότι όλοι συμφωνούμε σε αυτό, ότι κατά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια στον τόπο μας καλλιεργήθηκε τόσο πολύ το ιδανικό τού καταναλωτισμού, ώστε εκπαιδεύτηκε ο νέος πάνω σε 11/13

12 αυτό. Λοιπόν, αυτό το πράγμα θα προκαλέσει εκδηλώσεις βίας. Ας πάρουμε το πολύ απλό παράδειγμα. Στριμώξανε σε μια γωνία έναν έφηβο τρεις-τέσσερις άλλοι και του πήραν το κινητό. Πόσα τέτοια έχουμε ακούσει; εν είναι πια είδηση αυτό. Αυτό έχει διάφορα στάδια που εμπίπτουν στην περίπτωση που λέμε. Το ένα είναι : Θέλω καλύτερο κινητό. Γιατί να θέλω καλύτερο κινητό; Αυτό προέρχεται από μία εκπαίδευση στον καταναλωτισμό. Εντάξει, θέλω καλύτερο κινητό, αλλά δεν έχουμε να το πάρουμε ως οικογένεια. Ναι, αλλά εγώ το θέλω. Θα το πάρω! εν με ενδιαφέρει αν δεν έχουμε. Εδώ είναι μία εκπαίδευση πάλι στην εγωκεντρικότητα, που φέρνει ο καταναλωτισμός. Και κατόπιν βέβαια απομένει η πράξη, δηλαδή να ασκήσουμε σωματική βία για να το κλέψουμε από τον άλλον. 5) Προχωρούμε σε σοβαρότερες μορφές βίας και αίτια. Ένας, θα λέγαμε, διαστροφικός έλεγχος τού άλλου, η αιμομικτική βία είναι η προσπάθεια να ελέγξω διαστροφικά τον άλλον. ηλαδή είναι η άρνηση π.χ. του πατέρα-δράστη να αναγνωρίσει ότι είναι υπεύθυνος για το μεγάλωμα τής κόρης του μόνο και ότι η κόρη του θα φύγει από αυτόν, θα πάει σε άλλον άντρα. Θέλει διαστροφικά να κατέχει την κόρη του. Ο βιασμός είναι πράξη διαστροφικού ελέγχου πάνω στον άλλον. εν είναι σεξουαλικό αδίκημα ο βιασμός, είναι αδίκημα ελέγχου δια της βίας πάνω στον άλλον, κυριαρχίας πάνω στον άλλον, που απλώς εκφράζεται με σεξουαλικό τρόπο. Εκεί εντάσσεται και η βιντεοσκόπηση μιας σκηνής βίας. ιότι βιντεοσκόπηση σημαίνει ότι μπορώ να το ξαναδώ όσες φορές θέλω. ηλαδή είναι πάνω στη λογική πια του διαδικτύου, ότι μπορώ να ελέγχω το θέαμα όσες φορές θέλω και να το στείλω σε άλλους. Είμαι εγώ που ασκώ εξουσία πάνω στον άλλον. Αυτό έχει μια διαστροφική ρίζα μέσα του. Καταλαβαίνετε τώρα ότι προσπερνάμε τεράστια θέματα πολύ σύντομα, απλώς για να πάρουμε μία ιδέα και το πόσο δύσκολο είναι να προσφερθούν λύσεις, που, όπως ελέχθη, περιμένουμε σήμερα. Είναι πολυμέτωπο, είναι πλέγμα ολόκληρο, δέσμη μέτρων που χρειάζεται να ληφθεί. 6) Και μία άλλη μορφή είναι η ιδεολογική βία. Ο τόπος μας γνώρισε ιδεολογική βία στο παρελθόν, η οποία εμφανίστηκε και με τα δύο άκρα τού πολιτικού φάσματος, όπως ξέρουμε. Και η «δεξιά» και η «αριστερά» άσκησαν βία μεγάλη, αλλά δυστυχώς δεν φαίνεται να διδασκόμαστε. Αυτήν τη στιγμή από τα δύο άκρα τού πολιτικού φάσματος ασκείται βία σοβαρή. Παίρνω δύο παραδείγματα, αντίστοιχα. Το ένα προ ετών, όταν εδώ στη Σταδίου κάποιοι συνειδητά έκαψαν τρεις ανθρώπους μέσα στην Τράπεζα, από τη μία μεριά. Από την άλλη, προ ημερών έναν εικοσάχρονο από το Πακιστάν από το άλλο πολιτικό άκρο τον μαχαίρωσαν και τον σκότωσαν. Ένα νέο παιδί, το οποίο συγκέντρωνε χρήματα να τα στέλνει στους γονείς του εκεί πέρα. Λοιπόν, για να υπάρξει βία πολιτικής προελεύσεως, ιδεολογικής προελεύσεως, πρέπει να υπάρχουν πάντοτε και ατομικές αιτίες στην προσωπικότητα αυτού που ασκεί βία, αυτό είναι βέβαιο. Αλλά δεν είναι αρκετές αυτές, χρειάζεται να έρθει το ιδεολογικό κάλυμμα, να τον αποενοχοποιήσει γιατί ασκεί τη βία. Αλλιώς, χωρίς αυτό, θα φαινόταν ότι είναι αυτός και η βία του και θα φαινόταν το πράγμα παθολογικό. Τώρα έρχεται η αποενοχοποίηση ότι το κάνει στο όνομα τού «κοινού καλού», στο όνομα τού «ταξικού καλού» ή στο όνομα τού να καθαρίσει, να ξεβρωμίσει, όπως λένε, τον τόπο από τους ξένους κ.λ.π. Αυτό είναι το αιώνιο πρόβλημα, εάν μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο δια της βίας. Ο Ντοστογιέφσκι είχε απαντήσει σε αυτό το ερώτημα στους «Αδελφούς Καραμάζοφ», που λέει ότι και το τελειότερο σύστημα, που θα μπορούσε ενδεχομένως να αλλάξει τον κόσμο, εάν βασιστεί πάνω στα δάκρυα ενός παιδιού μόνο, είναι αδύνατο να γίνει, είναι ανήθικο. Βλέπετε, εκείνη η φράση της λειτουργίας τού Μ. Βασιλείου είναι πάρα πολύ χαρακτηριστική, που λέει στην Ευχή τής Αναφοράς ότι ο Χριστός κατέκρινε την αμαρτία «εν τη σαρκί Αυτού». Χτύπησε την αμαρτία, αλλά πάνω στη δική Του σάρκα, όχι στη δική μας. Εγώ δεν έχω δικαίωμα να σκοτώσω μια μύγα πάνω στο κεφάλι σας, εσείς μπορείτε να το κάνετε. Λοιπόν, δεν μπορώ να χτυπήσω το κακό χτυπώντας ανθρώπους. Έτσι το μόνο που θα καταφέρω είναι να αυξήσω τον κύκλο τής βίας, ώστε σε μια άλλη γενιά αργότερα να επανέλθει η εκδίκηση. Επομένως, με βάση αυτά, που δεν είναι και εξαντλητική ταξινόμηση, απλώς έτσι για να συνεννοηθούμε σήμερα, τι προοπτικές έχουμε; Οι προοπτικές δεν θα πω αν είναι καλές ή κακές, εσείς θα κρίνετε. Απλώς εγώ θα πω σε ποιους τομείς πρέπει να υπάρξουν και από εκεί και μετά ας σταθμίσουμε πού βρισκόμαστε ως κοινωνία. 1) Πρέπει να είναι θεσμικές και πολιτικές προοπτικές αλλαγής. Χρειαζόμαστε οπωσδήποτε θεσμικές και πολιτικές και είναι πολύ σημαντικό που ακούσαμε πριν τέτοιες πρωτοβουλίες. Αυτό έχει να κάνει ως προς τη σχέση τού κράτους με τους πολίτες του. ηλαδή το κράτος μας είναι πολύ επιθετικό προς τους πολίτες του και οι πολίτες αντίστοιχα απαντούν πάλι με επιθετικότητα προς το κράτος και γι αυτό πρέπει να υπάρξει νέο συμβόλαιο, νέα φιλοσοφία στις σχέσεις τού κράτους με τους πολίτες πια, να 12/13

13 μην ασκείται βία μέσω των θεσμών. Επίσης, προγράμματα επανορθωτικά θαυμάσια, αυτά χρόνια τα ακούμε, τα συζητάμε, τι θα γίνει; Θα υπάρξει προσφορά δωρεάν εργασίας αντί για τον εγκλεισμό; Εκεί που πρέπει να υπάρχει εγκλεισμός τα ξέρετε καλύτερα από όλους μας τι θα γίνει; Είναι σωφρονισμός; Τι θα γίνει με αυτό το περιβόητο θέμα των μέτρων, τα οποία θα είναι πράγματι επανορθωτικά και δεν θα διαιωνίζουν το πρόβλημα της βίας; 2) Μετά το θεσμικό-πολιτικό, το πολιτισμικό επίπεδο. Τι είδους κουλτούρα και πολιτισμό θέλουμε; Τι τηλεόραση θέλουμε, ώστε να μπορεί η βία να μειωθεί; Τι θα γίνει με το διαδίκτυο, που βέβαια είναι παγκόσμιο φαινόμενο; εν μπορούν εύκολα να μπουν φραγμοί, αλλά μπορούν να μπουν επιμέρους φραγμοί. Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, που είναι μία ανεξέλεγκτη βιομηχανία. Με την παιδεία : ποιοι τρόποι υπέρβασης της βίας μέσω της παιδείας θα μπορέσουν να υπάρξουν. Αυτό ανήκει στο πολιτισμικό. 3) Η οικογένεια. Πώς θα βοηθήσουμε την οικογένεια, ώστε οι γονείς να κάνουν υπέρβαση των μαθημένων συμπεριφορών βίας, με τις οποίες προσήλθαν και έκαναν οικογένεια, για τις οποίες δεν φταίνε αυτοί. Τις βίωσαν στο σπίτι τους, αλλά το δικό τους χρέος είναι να αλλάξουν, να ξεμάθουν, να αλλάξουν τις μαθημένες συμπεριφορές βίας. Και όταν ακούω το «Εμείς μια χαρά άνθρωποι γίναμε», που μας είπε ο κ. Μόσχος πριν, προσθέτω : -«Άσε κάποιον άλλο να το πει αυτό». εν είναι αρμόδιος ο ίδιος ο άνθρωπος να πει «Μια χαρά είμαι!». Από τη γνώμη των άλλων εξαρτιόμαστε, όχι να το θεωρούμε ως δεδομένο. Πώς θα γίνει να διορθωθούν μέσα στην οικογένεια τα ελλείμματα τής προσωπικότητας, τα οποία μπορεί να δημιουργούν βία; Αυτό θέλει πολλή δουλειά. Και βέβαια, όλο αυτό το έργο που γίνεται εδώ πέρα στοχεύει κυρίως στην οικογένεια. 4) Και βεβαίως, ο παράγοντας πίστη και Εκκλησία, όπου μπαίνει το ερώτημα, κατά πόσο αυτοί που ανήκουν στην Εκκλησία, αλλά και το τι μεταδίδουμε προς τους έξω, κατά πόσο βοηθά στη βίωση τού πραγματικού ευαγγελικού μηνύματος και κατά πόσο δίνει τη δυνατότητα η ζωή μέσα στην Εκκλησία να μεταμορφωθεί η ζωή μας, να αλλάξουμε ως άνθρωποι και να μειώσουμε τη βία που εμείς ασκούμε ή ενδεχομένως τη βία που εμείς προάγουμε στους άλλους. Το ξέρετε το χαρακτηριστικό, ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν θυμώνουν ποτέ, αλλά κάνουν τους άλλους έξω φρενών. Επομένως, αυτό πρέπει να το δούμε, πώς θα γίνει ως χριστιανοί να το αλλάξουμε. Εδώ σε αυτό το θέμα δεν είναι πανάκεια, όπως νομίζουμε, το να λέγονται τα λόγια τού Χριστού, τι έχει πει ο Χριστός, να λέγονται και να ξαναλέγονται. Έχουν γίνει «εγκλήματα» κατά ανθρώπων στο όνομα των λόγων τού Χριστού. Εδώ τι πρέπει να γίνει; Εσωτερίκευση τού παραδείγματος τού Χριστού και των Αγίων. Αυτό σημαίνει γνήσια εφαρμογή τού ευαγγελικού μηνύματος, που είπα πριν, για το οποίο βέβαια όλοι μας αγωνιζόμαστε. Κανείς δεν μπορεί να πει ότι το έχει πετύχει, αλλά να ξέρουμε ποιος είναι ο στόχος. Στο όνομα των θρησκειών έχουν γίνει φοβερά εγκλήματα από την κακή ερμηνεία, την κακή χρήση. Άρα, μετά από όλα αυτά καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι βεβαίως η οριστική εκρίζωση κάθε βίας από την κοινωνία είναι ανέφικτη, αυτό το ξέρουμε, αλλά μπορούν να γίνουν πάρα πολλά για τη μείωσή της, πάρα πολλά, αφού είναι τόσοι οι τομείς στους οποίους μπορούμε να παρέμβουμε. Μιλώντας για μας, για τον καθένα από μας σε επίπεδο ατομικής συμπεριφοράς, ναι, μπορεί να γίνει εκρίζωση της βίας, που εμείς, ο καθένας από μας ασκεί ενδεχομένως. Πώς; Όταν φτάσουμε στην πλήρη αναγνώριση τού κακού, που ο καθένας μας κρύβει μέσα του. Όταν φτάσουμε στην πλήρη αναγνώριση - εν μετανοία γίνεται αυτό - της σκοτεινής πλευράς που έχει ο καθένας μας. ιότι, όταν πάμε να τη δούμε λίγο τη σκοτεινή πλευρά μας, πολύ συχνά έχουμε δύο εκδοχές που δεν το αντέχουμε : Η μία εκδοχή είναι να πέσουμε σε κατάθλιψη και αυτό είναι μία βία προς τον εαυτό μας τον ίδιο. Άλλωστε, και η αυτοκτονία τι είναι; Μορφή βίας προς τον εαυτό. Πολλά σημειώματα νέων που έχουν αυτοκτονήσει λένε «εν είμαι άξιος να είμαι παιδί σας. Σας ντροπιάζω, σας στενοχωρώ». εν μπόρεσε να κοιτάξει μέσα του σωστά με ένα τρόπο βοηθητικό και εποικοδομητικό. Η μία εκδοχή είναι αυτή, αν δεν το αντέξουμε και Η άλλη είναι, αμέσως αφού δεν το αντέχουμε, να το προβάλουμε στους άλλους. Ο άλλος φταίει για όλα μου τα προβλήματα και ότι ο άλλος μπορεί να γίνει η γυναίκα μου, τα παιδιά μου, αλλά σε κοινωνικό επίπεδο μπορεί να γίνει ο ξένος, ο διαφορετικός. Επειδή εγώ δεν θέλω να δω το κακό που κρύβω μέσα μου, το φοράω διά της προβολής όλο στον άλλον. Επομένως, μας θυμίζει αυτό τη φράση και εντολή τού Χριστού προς τον Άγιο Σιλουανό : «Κράτα τον νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι». Κ. Σπινέλλη : «Ευχαριστούμε τον π. Θερμό. Είναι τελείως ανέφικτο να προσπαθήσει κανείς από τον σοφό, χειμαρρώδη λόγο τού π. Βασίλειου να τονίσει ορισμένα πράγματα ή να βγάλει μόνον ορισμένα σημεία για επανάληψη. Νομίζω ότι πρέπει πραγματικά να τον ευχαριστήσουμε». 13/13