ΜΑΡΙΑ ΔΡΙΜΗ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ PROJECT GUTENBERG

Transcript

1 ΜΑΡΙΑ ΔΡΙΜΗ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ PROJECT GUTENBERG

2 2

3 3 ΜΑΡΙΑ ΔΡΙΜΗ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΑΘΡΕΦΤΗ PROJECT GUTENBERG

4 4 Κείμενα δημοσιευμένα στο ιστολόγιο Liquid days ( ) Απαγορεύεται η αναδημοσίευση μέρους ή ολόκληρου του περιεχομένου χωρίς την άδεια του συγγραφέα.

5 5 ΟΙ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ Ο κυρ-αντώνης..7 Cartier με άρωμα πορτοκάλι.9 Μονόπρακτο για ένα κουλούρι.11 Το τελευταίο κλικ 14 Οι χειραψίες των ποιητών 18 Μεγεθύνοντας μια φωτογραφία.22 Όλες οι χελώνες της ζωής μου...26 Στην έρημο δεν βρίσκει κανείς φίλο.31 Η οφθαλμαπάτη της οδού Sauchiehall 35 Η πόλη του ποιητή.39 Η μικρή Αφροδίτη και το ποτάμι της ποίησης..45 Έγκλημα κι εφημερία 48 Αντικατοπτρισμοί και άλλα παράνομα παιχνίδια του φωτός...53 Η λίρα ήταν κάλπικη...57 Χειμωνιάτικο καλοκαίρι με τρομπέτα 66

6 6 Μια φωτογραφία, ένας θάνατος.69 Η καθαριότητα είναι μισή αρχοντιά...71 Αν δεν προλάβεις να πεθάνεις νέος, πεθαίνεις νάνος...73 Στον άγνωστο ασθενή...77

7 7 Ο κυρ-αντώνης Πάει καιρός που ο κυρ-αντώνης ζούσε στην αυλή του γείτονα. Ακριβώς όπως στο τραγούδι. Μ ένα κρεβάτι παλιό και σαραβαλιασμένο, που του είχε δώσει ο γείτονας. Και μ ένα κανάτι κρασί που γέμιζε κάθε μέρα από τη γειτονιά. Καμιά φορά και μ ένα πιάτο φαΐ που τον φίλευαν οι νοικοκυρές. Είχε μάτια γαλανά και μαλλιά αχτένιστα, σκέτο μπαμπάκι. Ακριβώς όπως στο τραγούδι. Ο κυρ-αντώνης είχε ένα σκύλο. Κακογερασμένος κι αυτός. Για λύπηση. Τα καλοκαίρια σεργιανούσαν μαζί μέσα στα κτήματα γυρεύοντας μεροκάματο. Ποιος οδηγούσε ποιον, ο Αντώνης το σκύλο ή ο σκύλος τον Αντώνη, κανείς δεν ήταν βέβαιος. Έφτιαχνε και κήπους ο Αντώνης. Έπιαναν τα χέρια του, όταν δεν ήταν πιωμένος. Τον φωνάζαμε συχνά να ξεχορταριάζει και τον δικό μας μικρό κήπο. Τα κατάφερνε καλά. Ξανάνιωναν οι τριανταφυλλιές στα χέρια του Αντώνη. Τις καμαρώναμε. Μεθούσαμε με το άρωμά τους περισσότερο απ όσο μεθούσε ο Αντώνης με το κρασί. Τον είχαμε συνηθίσει τον Αντώνη. Τα καλοκαιρινά απογεύματα βλέπαμε το σακάτικο ζευγάρι ανθρώπου και σκύλου να περνοδιαβαίνει τα δρομάκια του χωριού. Χαιρετούσε όλη τη γειτονιά ο Αντώνης. Ήταν το χαιρέτισμά του γαλανό και αχτένιστο και μύριζε κρασί. Δεν τον πολυβάζαμε μέσα στα σπίτια. Του δίναμε ό,τι είχαμε κρατώντας τον ευγενικά έξω από την πόρτα. Εκείνο το απόγευμα καθόμουν στη βεράντα με την Έλλη μωρό. Αντώνης και σκύλος φάνηκαν στην εξώπορτα του κήπου. Κατάλαβα ότι ο Αντώνης κάτι ήθελε. Κατέβηκα τη σκάλα, αφήνοντας το μωρό στο καρότσι. Ο Αντώνης κρατούσε κάτι

8 8 τυλιγμένο σε μια τσαλακωμένη χαρτοπετσέτα. «Ένα παιχνίδι για το παιδί», μου είπε. Άνοιξα τη χαρτοπετσέτα. Ήταν ένα αυτοσχέδιο ανθρωπάκι-ακροβάτης σκαλισμένο πάνω σε ξύλο. Διά χειρός Αντώνη. Στηριζόταν πάνω σε δυο ραβδάκια. Αν έκανες ότι τα σφίγγεις, το ανθρωπάκι έκανε τούμπες στον αέρα. «Έχω κι εγώ δύο εγγόνια. Στη Δράμα». Ο κυρ-αντώνης πάει καιρός που δεν ζει στην αυλή. Σκόνταψε ένα βράδυ καθώς βάδιζε, τύφλα στο μεθύσι. Για λίγο καιρό έμεινε μόνος του ο σκύλος να τριγυρίζει στα χωράφια. Μετά χάθηκε κι αυτός. Απόμεινε το παλιοκρέβατο στην αυλή. Βαρέθηκε ο γείτονας να το πετάξει. Έμεινε και το ξύλινο ανθρωπάκι. Το βρήκε σήμερα η Έλλη μέσα σ ένα συρτάρι, καθώς τακτοποιούσε το δωμάτιό της. «Μαμά, τι είναι αυτό;» με ρώτησε.

9 9 Cartier με άρωμα πορτοκάλι Η Άννα κι εγώ, σήμερα το απόγευμα, στη στάση του τραμ. Πηγαίνουμε σινεμά. Τίνκερμπελ, η νεραϊδούλα, η επιλογή της εβδομάδας για σινεφίλ επτάχρονα. Περιμένουμε το τραμ καθισμένες στο παγκάκι. Φοράω την ολοκαίνουργια κολώνιά μου: Cartier με άρωμα πορτοκάλι. Είμαστε με την Άννα η πορτοκαλιά με το πορτοκαλάκι. Μια ηλικιωμένη γυναίκα έρχεται και κάθεται δίπλα μας στο παγκάκι. Φοράει παλιά μαύρα ρούχα και φθαρμένα μαύρα παπούτσια. Κρατάει μια μαύρη πάνινη τσάντα ELLE, μάλλον δώρο από κάποιο περιοδικό ή εφημερίδα. Τα χαρακτηριστικά της είναι όμορφα, παρά την ταλαιπωρημένη όψη της. Μέσα στα πρώτα λεπτά, πλησιάζει το πρόσωπό της στο δικό μου με ύφος εμπιστευτικό. Έχει πράσινα μάτια. «Με συγχωρείτε. Να σας ρωτήσω κάτι;» Το βλέμμα της είναι ελαφρώς παρακλητικό. Περιμένω ότι θα μου ζητήσει χρήματα. Ή δουλειά. Ή και τα δύο. «Φοράτε κάποιο άρωμα ή είναι της κυρίας από πίσω;» Γυρίζω ξαφνιασμένη να δω την «κυρία από πίσω». Μια ηλικιωμένη γυναίκα με τον άνδρα της. «Φοράω μια κολώνια». Φοβάμαι ότι θα μου πει πως της φέρνει αλλεργία. «Είναι πολύ ωραία. Πώς λέγεται;» Essence d orange του Cartier. «Έχετε ένα στυλό να το σημειώσω;» Κουβαλάω πάντα στυλό μαζί μου για να σημειώνω διάφορα που μου έρχονται στο μυαλό. Πάντα εκτός από σήμερα. «Όχι, δυστυχώς».

10 10 «Μου την ξαναλέτε;» «Άρωμα πορτοκαλιού σημαίνει», της εξηγώ. «Α, αυτό το θυμάμαι πιο εύκολα. Πού μπορώ να τη βρω;» «Ο Hondos τις έχει όλες», της απαντάω. Ικανοποιείται, αλλά πάλι όχι απόλυτα. Θέλει το γραπτό. Τα λόγια τα παίρνει ο αέρας. Κοιτάζει γύρω της με αγωνία. Σηκώνεται και αρχίζει να ρωτάει έναν -έναν τους ανθρώπους στη στάση. Η μαύρη τσάντα έχει μείνει ορθάνοιχτη στη θέση της, ακριβώς δίπλα μου. Το δικό της τραμ καταφθάνει κι εκείνη δεν έχει βρει ακόμα στυλό. Δεν γράφει πολύ ο κόσμος σήμερα. Περισσότερο πληκτρολογεί. Ή καρφώνει. Τρέχει προς την πόρτα του κοντινού βαγονιού, αρπάζοντας την τσάντα της από το παγκάκι. «Ευχαριστώ. Σας ευχαριστώ πολύ», μου λέει ξανά και ξανά καθώς χάνεται στο εσωτερικό του τραμ. Μένω να κοιτάζω με απορία. Αν είχα το μπουκάλι της κολώνιας μαζί, θα της το έδινα. Έτσι κι αλλιώς, το πιθανότερο είναι ότι θα την έχω βαρεθεί πριν το τελειώσω. Φέρνω τους καρπούς μου κοντά στη μύτη μου. Ξαφνικά, η υπέροχη μυρωδιά μου με γεμίζει θλίψη.

11 11 Μονόπρακτο για ένα κουλούρι (Τρεις γυναίκες και ο Αδαμάντιος Κοραής έξω από τον αυλόγυρο νοσοκομείου. Γυναίκα 1: Πουλάει κουλούρια. Μεταξύ 50 και 60, αδύνατον να πει κανείς σε ποιο όριο είναι κοντύτερα. Προφορά που φανερώνει ρωσική καταγωγή. Βαμμένα ξανθά μαλλιά με άσπρες ρίζες. Γυναίκα 2: Επιθυμεί κουλούρια. Νεοελληνικής καταγωγής μεταξύ 40 και 50. Σίγουρα κοντά στο πάνω όριο, δείχνει όμως κοντά στο κάτω. Ξανθές ανταύγειες και γυαλιά ηλίου χωρίς ήλιο. Μανικιούρ με στρασάκια. Ψηλοτάκουνες πλατφόρμες Tommy Hilfiger. Σιλουέτα γυμναστηρίου. Γυναίκα 3: Επιθυμεί κουλούρι. Ελληνίδα μεταξύ 60 και 70. Κρατάει μπαστούνι και έχει το ένα της πόδι τυλιγμένο χαμηλά με επιδέσμους. Προηγείται στη σειρά των κουλουριών. Έχει ήδη ζητήσει το κουλούρι της. Ανοίγει το πορτοφόλι της και βγαίνει από μέσα ο Αδαμάντιος Κοραής σε χαρτονόμισμα των 100 δραχμών. Σα να άνοιξε η μηχανή του χρόνου και να έφερε στην κουλουρού πελάτες από άλλη εποχή). ΓΥΝ-1: -Αυτά τα λεφτά δεν κάνουν. ΓΥΝ-3: -Τώρα μου τα έδωσαν στο φαρμακείο. (Φθινοπωρινό αεράκι παρασύρει τον Αδαμάντιο Κοραή μακριά από τα κουλούρια. Η γυναίκα 2 τον σηκώνει από κάτω. Ο Κοραής

12 12 παγιδευμένος ανάμεσα σε δύο πορσελάνινα νύχια με στρασάκια). ΓΥΝ-2: - Δεν το πιστεύω. Από μικρή έχω να δω κατοστάρικο. (Ούτε κανείς άλλος θα πίστευε. Ούτε το γεγονός ούτε τα λόγια της). ΓΥΝ-3: -Τι να κάνω τώρα; Γιατί μου το έδωσαν αυτό; ΓΥΝ-2: - Να πάτε να διαμαρτυρηθείτε. Αυτό κάνει μόνο για συλλογή. ΓΥΝ-3: -Και τι να πω; Τα μπέρδεψε ο άνθρωπος. ΓΥΝ-2: -Σιγά που τα μπέρδεψε! Επίτηδες το έκανε! Το θέμα είναι πού το βρήκε. ΓΥΝ-3: -Αποκλείεται να το έκανε επίτηδες. Είναι φίλος. Δεν θα με κορόιδευε. ΓΥΝ-2: -Τότε κρατήστε το. Μπορεί να είναι γούρικο. (Η γυναίκα 3 βγάζει κέρματα και πληρώνει το κουλούρι. Ο Κοραής ξαναμπαίνει στο πορτοφόλι. Η γυναίκα 2 παίρνει κι εκείνη τα κουλούρια της και με τις σινιέ πλατφόρμες απομακρύνει τη λυγερή ανωτερότητά της. Η κουλουρού τακτοποιεί τα λεφτά της). ΓΥΝ-1. Κουλούρια

13 13 (Το λάμδα ακούγεται βαρύ, βόρειο. Σαν το παγωμένο αεράκι του φθινοπωρινού πρωινού έξω από τον αυλόγυρο του νοσοκομείου).

14 14 Το τελευταίο κλικ Είναι μια ιστορία από τα άγουρα χρόνια, από κείνες που κρατάς για να αποδεικνύεις στα εγγόνια σου ότι η γιαγιά τους υπήρξε κάποτε νέα γυναίκα. Μια πόλη μεγάλου ελληνικού νησιού ο τόπος, φθινόπωρο η εποχή, δραχμή το νόμισμα. Με φιλοξενεί στο σπίτι του ένας φίλος μου που όμως δεν θα πάρει μέρος στην ιστορία, γιατί την ώρα αυτή έχει μάθημα στη σχολή του. Τα πεζοδρόμια της πόλης στρωμένα με κιτρινοπράσινα κιλίμια από φύλλα, ο ουρανός δραματικός, γκριζογάλανος, παραγεμισμένος με λευκά σύννεφα. Έτοιμο θέμα για φωτογραφία, πανέτοιμη και η καινούρια μου Canon για την επίσημη πρεμιέρα της. Την κρατάω φασκιωμένη σαν χρονιάρικο μωρό και περιπλανιέμαι στους δρόμους. Φυσάει μανιασμένος αέρας, νιώθω το χώμα από τα παρτέρια να σηκώνεται και να εισχωρεί στις τρύπες της πλεκτής μπλούζας μου. Περπατώ χωρίς καμιά από τις ύστερες έννοιες, αγωνιώντας μόνο για το βάθος πεδίου, το κάδρο και την εστίαση του φακού. Φωτογραφίζω με περίσκεψη, καθότι δεν έχει φτάσει η εποχή της ψηφιακής φωτογραφίας και η εμφάνιση και εκτύπωση είναι αρκετά αλμυρές για το φοιτητικό μου χαρτζιλίκι. Πλησιάζω τα παρτέρια με τα φυτεμένα λουλούδια εστιάζοντας, μέχρι να μη μπορεί να διορθωθεί με κανένα τρόπο η θολούρα. Χρειάζεσαι φακό macro, μου υπαγορεύει ο ακόρεστος νεανικός εαυτός μου. Οι ρυτίδες των φύλλων δεν καθαρίζουν καθόλου με τον εξοπλισμό που διαθέτω. Οι ντόπιοι πηγαίνουν βιαστικοί στις δουλειές τους και είμαι η μοναδική παραφωνία στην περιοχή, μαζί μ ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που κάνει την πρωινή βόλτα του (πιθανόν καθ υπόδειξη του οικογενειακού

15 15 γιατρού) κι ένα μαύρο κοκκαλιάρικο σκυλί που με κοιτάει με μαύρο παρακλητικό βλέμμα ζητιάνου. Σταματάω σε έναν κατακόκκινο ιβίσκο και εστιάζω. Κλικ! ακούγεται ο ηδονικός ήχος σύλληψης της φωτογραφίας και τι στο καλό μαυρίλα σκοτείνιασε το μάτι της μηχανής έγινε ίδιο με του σκύλου (με μάτιασε το παλιόσκυλο) ο φωτοφράχτης παραμένει κλειστός πατάω ξανά και ξανά το κουμπάκι τίποτα Μαύρες σκέψεις κυκλώνουν το θολωμένο μου μυαλόμήπως εκείνο το τελευταίο κλικ ήταν το κύκνειο άσμα; Μη δώσει ο Θεός σε άνθρωπο τέτοια λαχτάρα Κοιτάζω γύρω μου, δεν ξέρω πολύ καλά την πόλη. Εκτός από φθινόπωρο είναι και η προ κινητών εποχή. Μπαίνω σε ένα-δυο καταστήματα και ρωτάω. Η απάντηση είναι μία: ο Γιώργος. Μόνο αυτός μπορεί να ξέρει. Ο Γιώργος και η Canon σκέφτομαι (ορθολογικά), όμως η ανυπόμονη φύση μου έχει ήδη επιλέξει τον Γιώργο. Δρόμο παίρνω, δρόμο αφήνω, δρόμο ξαναπαίρνω και πριν τον ξαναφήσω, βρίσκω το φωτογραφείο του Γιώργου, σε ήσυχη γειτονιά πίσω από το παλιό λιμάνι. Ανοίγω την πόρτα. Ένα κουδούνισμα προειδοποιεί για την έλευση υποψήφιου πελάτη. Ο Γιώργος είναι γύρω στα σαράντα, μελαχρινός με διακριτικό μουστάκι και γυαλιά με ασημένιο σκελετό. Του λέω το πρόβλημα (η αγωνία μου έχει φτάσει στο αποκορύφωμα). Θέλει να δει τη μηχανή. Χρειάζεται μερικό χρόνο, μία ώρα, ίσως μιάμιση. Να φύγω και να ξαναπεράσω. Νιώθω σαν τον μαύρο σκύλο. Αφήνω τη μηχανή, μαζεύω τα κομμάτια μου και φεύγω. Τριγυρίζω τώρα στην πόλη με άδεια χέρια. Οι φθινοπωρινές εικόνες με νευριάζουν. Ξαναπερνάω δίπλα από τον μοιραίο ιβίσκο (τώρα που δεν έχω τον πυρετό της φωτογραφίας, προλαβαίνω να παραδεχτώ το κενό γνώσεών μου

16 16 στα λουλούδια-αν ο ιβίσκος δεν ανθίζει το φθινόπωρο, κάτι άλλο πρέπει να είναι-τουλάχιστον το κόκκινο παραμένει αδιαφιλονίκητο). Αισθάνομαι τα μαλλιά μου ανακατεμένα και κοκκαλωμένα από τη σκόνη. Η ώρα δεν περνάει. Περπατάω χωρίς σκοπό. Ο οικοδεσπότης φίλος μου τώρα θα παρακολουθεί την παράδοση των μαθημάτων Οικονομίας (Μικρο-Μακρο τα λέει για συντομία). Μακάρι να υπήρχαν κινητά, να τον καλούσα για έναν καφέ της παρηγοριάς, θα είχα σκεφτεί αν έβλεπα μπροστά από την εποχή μου. Με το συνηθισμένο μου μυαλό όμως περιορίζομαι μακάρια στο παρόν και συνεχίζω το άσκοπο περπάτημα. Η πιο μεγάλη ώρα φτάνει και να μαι ξανά στο κατώφλι του Γιώργου. Τραβήξτε, ακούω από μέσα τη φωνή. Ανοίγω την πόρτα και μπαίνω. Εκεί, με μουσική υπόκρουση την Εισαγωγή από τη Δύναμη του Πεπρωμένου, αντικρίζω το πιο φρικιαστικό θέαμα της μέχρι τώρα ζωής μου. Η μηχανή μου διαλυμένη εις τα εξ ων την είχε συνθέσει η τεχνολογία της Canon και o Γιώργος με ματογυάλι ωρολογοποιού και μικροσκοπικά κατσαβίδια και λαβίδες (Μικρο-Μακρο-Μικρο-Μακρο, μήπως άρχισε να μου σαλεύει;) παίρνει ανυπόστατα βιδάκια και τα τοποθετεί σε αόρατες με γυμνό μάτι τρύπες. (Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, τι θα γραφτεί άραγε στο ιστορικό μου;) Είχε μπει ένας κόκκος άμμου. Εντάξει, είναι τώρα. Ο Γιώργος μου λέει τη διάγνωση, διακόπτοντας το μουρμούρισμα της θεϊκής μελωδίας του Βέρντι. Συνεχίζει να συναρμολογεί τη μηχανή, ενώ εγώ δίπλα του νιώθω την ανάγκη να προσευχηθώ. Λόγω σχετικής απειρίας, αργώ να επιλέξω ιερό πάροχο και ο Γιώργος προλαβαίνει να τελειώσει το παζλ. Η μηχανή μου είναι πάλι ολόκληρη και λειτουργεί τέλεια!

17 17 Αφήνει το ματογυάλι και ξαναφοράει τα ασημένια γυαλιά του. Η όπερα έχει προχωρήσει στην πρώτη πράξη της. Πιάνουμε μια ανάλαφρη κουβέντα για τη φωτογραφία, την ιατρική, τις μεγάλες και τις μικρές πόλεις. Μου ζητάει να ποζάρω για πορτρέτο. Σκέφτομαι τα κολλημένα μαλλιά μου και διστάζω, όμως τελικά η ευγνωμοσύνη υπερισχύει. Μου τραβάει κάποιες κοντινές και κάποιες πιο μακρινές λήψεις. Διορθώνει τη στάση του κεφαλιού μου και φτιάχνει τις λάμπες και τη λευκή ομπρέλα του ανάλογα. Νιώθω αμήχανα. Δεν μου έχει ξανατύχει. Μου ζητάει να ξεκουμπώσω τα πάνω κουμπιά της μπλούζας μου (πόσο μπορεί να κοστίζει η επισκευή; σκέφτομαι). Αρνούμαι περαιτέρω φωτογράφιση και τον ρωτάω τι του οφείλω. Τίποτα, μόνο τη διεύθυνσή μου για να μου στείλει τις φωτογραφίες. Φεύγω από το φωτογραφείο με διπλή ανακούφιση. Περίπου τρεις εβδομάδες μετά, ο ταχυδρόμος μου παραδίδει ένα φάκελο από χοντρό χαρτί. Η διεύθυνσή μου γραμμένη καλλιγραφικά με μαύρο μαρκαδόρο. Μέσα στον φάκελο τα πορτρέτα μου, ασπρόμαυρα, σε διάφορα μεγέθη, εκτυπωμένα σε ματ φωτογραφικό χαρτί. Απλώνω τις φωτογραφίες πάνω στο κρεβάτι μου και τις κοιτάζω. Η πλεκτή μου μπλούζα είναι κουμπωμένη μέχρι απάνω, τα μαλλιά μου κολλημένα και το βλέμμα μου μαύρο και παρακλητικό σαν του σκύλου της ιστορίας.

18 18 Οι χειραψίες των ποιητών Κάτι που πάντα προσέχω την πρώτη φορά στους ανθρώπους είναι η χειραψία. Σφιχτή ή χαλαρή, ιδρωμένη ή στεγνή, κρύα ή ζεστή, η πρώτη αυτή χειραψία μαρτυράει τον κάτοχό της, τον συστήνει. Δεν μπορώ να πω με σιγουριά αν οι χειραψίες των ποιητών διαφέρουν από εκείνες των υπόλοιπων ανθρώπων, αν είναι αέρινες ή παλλόμενες, αν εγκαταλείπουν στην παλάμη αποτυπωμένους στίχους ή δάκρυα ή πέταλα λουλουδιών. Θεωρητικά, είχα μια ευκαιρία να το παρατηρήσω, εκείνο το βράδυ που μου έδωσε το χέρι της η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. Μπήκα στο σπίτι του Γιάννη με μια σχετική αγωνία, πώς είναι όταν βρίσκεσαι κοντά σε ένα σημαντικό πρόσωπο που θαυμάζεις, εσύ και πολλά εκατομμύρια άλλων ανθρώπων. Καθόταν σε μια πολυθρόνα, χαμογελαστή. Μας σύστησαν. Άπλωσε το χέρι της και της έδωσα το δικό μου. «Πω, πω, παγωμένο το χεράκι σου», αναφώνησε με τη χαρακτηριστική μπάσα φωνή της και αιχμαλώτισε το χέρι μου μέσα στα δυο δικά της, σαν να επρόκειτο να το ζεστάνει. Το πρόσωπό της έγινε περισσότερο χαμογελαστό. Ήταν κάπως κρύα η βραδιά-ε, χειμώνας είναι-είχα χάσει λίγο και τον δρόμο του Γιάννη-συνηθισμένο κι αυτό για μένα, πάγωσαν τα χέρια μου. Και καλοκαίρι όμως να ήταν, πάλι παγωμένα θα ήταν. Ξύλα. Συχνά μου συμβαίνει, ιδίως όταν έχω άγχος για κάτι. Κρύα χέρια, ζεστή καρδιά, λέει ο λαός κι έχει δίκιο. Μη φτιάχνετε όμως με το μυαλό σας συναισθηματικές ερμηνείες. Στρεσάρεται ο οργανισμός, βγαίνει τσάρκα η αδρεναλίνη, γκαζώνει η καρδιά, συστέλλονται τα αγγεία, παγώνουν τα χέρια. Εκείνο το βράδυ, η όποια συστολή ή

19 19 νευρικότητα μου έφυγε μονομιάς μετά τη χειραψία της Κατερίνας. Αυτό το «πω, πω, παγωμένο το χεράκι σου» ήταν ειπωμένο ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που μου το έλεγε η γιαγιά μου, μου το λέει η μητέρα μου, ο Στέλιος, οι στενές μου φίλες, οι κοντινοί μου άνθρωποι. Και η Κατερίνα έγινε κοντινός άνθρωπος εκείνο το βράδυ, όχι μόνο για μένα, αλλά και για τους υπόλοιπους της παρέας που την γνώριζαν από κοντά για πρώτη φορά. Όλοι βέβαια την ξέραμε από τα μαγικά της ποιήματα και όλοι την είχαμε ακούσει να τα απαγγέλλει σε κάποια λογοτεχνική βραδιά, όμως ήταν εντελώς διαφορετική αυτή η αίσθηση του «από κοντά». Μια μεγάλη ποιήτρια και ταυτόχρονα-ανάμεσά μας-μια κεφάτη γυναίκα με πηγαίο αυτοσαρκαστικό χιούμορ, με τη γοητευτική απροειδοποίητη εναλλαγή αυτών των δύο ιδιοτήτων μπροστά στα μάτια μας. «Δεν υπήρξα ποτέ όμορφη», μας δήλωσε και-ίσως φανεί περίεργο-αυτό ακούστηκε σαν ψέμα. Όχι, μόνο τα χαρακτηριστικά της ίσως είναι άσχημα. Η ίδια είναι όμορφη, πολύ όμορφη, μόνο έτσι εξηγείται ότι δεν μπορούσαμε να πάρουμε τα μάτια μας από πάνω της όλοι και όλες εμείς οι αποδεδειγμένα όμορφοι, με τα περιποιημένα πρόσωπα και τα καλοχτενισμένα μαλλιά.

20 20 Μας μιλούσε με αληθινή γλύκα για τη ζωή της, για τους φίλους της που έχουν φύγει, για τον Νίκο Καρούζο, για τον νονό της τον Καζαντζάκη (πώς αλλιώς να γίνει μεγαλώνοντας ένα μωρό που το λάδωσαν και το μύρωσαν τέτοια χέρια), για τα σχολικά της χρόνια και για τη ζωή της τώρα, στα μεγάλα και δύσκολα χρόνια. Κουβεντιάσαμε αναπόφευκτα και για τη σημερινή θλιβερή κατάσταση της χώρας, για τους πολιτικούς και τους απλούς πολίτες, για την οικονομική κρίση. «Κάτι που λείπει σήμερα είναι η παρέα», είπε η Κατερίνα και αυτό το «παρέα» το τόνισε τόσο πολύ, που σκέφτηκα ότι αν το έγραφε, θα ήταν σίγουρα με κεφαλαία. Ανάμεσα, σταματούσε τη συζήτηση, έπινε μια μεγάλη λαίμαργη γουλιά από το ωραίο κόκκινο κρασί (έτσι πρέπει να είναι οι ποιητές, λαίμαργοι για τη ζωή μέχρι την τελευταία της σταγόνα) και μας διάβαζε ποιήματα, από την Ανορεξία της Ύπαρξης και παλαιότερα. Μπλέκονταν ταιριαστά

21 21 τα δικά της ποιήματα με εκείνα του Γιάννη, ένας κανονικός ποιητικός διάλογος, ένα jam session ποίησης. Όλη την ώρα που η Κατερίνα διάβαζε τα δικά της γραπτά, γινόταν όμορφη, τόσο όμορφη που όλοι σαστίζαμε κι έφευγε το μυαλό μας από τα τρέχοντα και ξεπόρτιζε από το σπίτι του Γιάννη σαν λαθρεπιβάτης στο όνειρο, απελευθερωμένο από τα καταναγκαστικά παροράματα της πραγματικότητας. Μας βρήκε η επόμενη μέρα-θα μπορούσε να μας βρει και το πρωί-κι ακόμα διαβάζαμε και γελούσαμε και σιγοπίναμε. Όταν έφυγα από το σπίτι του Γιάννη, βγήκα ξανά στην κρύα βραδιά, ζεσταμένη τώρα και στο σώμα και στην ψυχή. Περπάτησα αργά μέχρι το αυτοκίνητό μου. Γυάλιζε από την υγρασία. Έβγαλα το τηλεκοντρόλ να ξεκλειδώσω και-τι περίεργο!-η παλάμη μου είχε παραμείνει ζεστή και ροδαλή, σα να φορούσα γάντι. Μπήκα μέσα στο αυτοκίνητο, αλλά δεν ξεκίνησα αμέσως. Κάθισα για λίγο σχεδόν ακίνητη. Μόνη μου συμμετοχή στο στροβίλισμα του κόσμου η ανάσα μου που έβγαινε σταθερή. Όταν όλα τα δύσκολα μοιάζουν ανθρώπινα κι όλα τ ανθρώπινα δύσκολα, έρχεται η ποίηση και κάθεται δίπλα σου, θα έλεγε πολύ σοφά η Τζούλια την επόμενη μέρα. Και είναι ανεκτίμητη η παραμυθία που σου χαρίζεται τότε, θα πρόσθετα εγώ, σαν να κλείνει κάποιος σφιχτά μέσα στα δυο του χέρια το δικό σου παγωμένο χέρι για να το ζεστάνει.

22 22 Μεγεθύνοντας μια φωτογραφία (φωτ. Louis Daguerre, 1938) Μπορούμε και μόνοι μας κατ οίκον να μεγεθύνουμε τη μικρή σημασία μιας φωτογραφίας, λέει η Κική Δημουλά. Αυθόρμητα, χωρίς δεύτερη σκέψη, βρέθηκα χθες να βαδίζω το μονοπάτι της ποιήτριας. Διακόσια εικοσιτέσσερα χρόνια από την ημέρα που είχε γεννηθεί ο Λουί Νταγκέρ. Μερικοί άνθρωποι αλλάζουν τον κόσμο, τον κάνουν να γυρίζει πιο γρήγορα. Είναι οι άνθρωποι που μαθαίνουν από τα λάθη τους. Ο Νταγκέρ έσπασε κατά λάθος ένα υδραργυρικό θερμόμετρο. Η επαφή του υδράργυρου με πλάκες χαλκού επιστρωμένες με ιωδιούχο άργυρο που είχαν προηγουμένως εκτεθεί στο φως, είχε ως

23 23 αποτέλεσμα την εμφάνιση των εικόνων που πριν ήταν αόρατες. Ότι δεν βλέπουμε τα πράγματα, δεν είναι επειδή αυτά δεν υπάρχουν. Η φωτογραφία που με απορρόφησε για αρκετή ώρα δείχνει έναν Παρισινό δρόμο, πίσω στα Ερημιά, θα παρατηρήσει κάποιος αναγνώστης. Διακρίνεται μόνο ένας περαστικός. Έχει σταματήσει και του γυαλίζει τα παπούτσια του ένας λούστρος. Περίεργοι καιροί, θα σκεφτεί ο ίδιος αναγνώστης. Ο λούστρος περιμένει πελάτες σε έναν εντελώς έρημο δρόμο. Ο περαστικός βαδίζει ολομόναχος και αποφασίζει να γυαλίσει τα παπούτσια του. Ψυχαναγκασμός, μια πιθανή εκδοχή. Ο περαστικός μένει σε ένα μικρό τακτοποιημένο διαμέρισμα στο βουλεβάρτο. Τα πουκάμισά του είναι στοιχημένα μέσα στη μικρή ντουλάπα του δωματίου του και τα λίγα ζευγάρια παπούτσια του, γυαλισμένα και αστραφτερά, τοποθετημένα κάτω από το κρεβάτι. Λογιστής, βιβλιοθηκάριος, τραπεζικός υπάλληλος, σίγουρα κάτι τέτοιο. Κατάλυση της μοναχικότητας, άλλη πιθανή εκδοχή. Ο άνθρωπος χρειάζεται τον άνθρωπο. Ζωή που δεν μοιράζεται, είναι ζωή κλεμμένη. Αρκεί ένα φευγαλέο μοίρασμα για να μη νιώθει κανείς κλέφτης. Μια καλημέρα από τον γείτονα, ένα χαμόγελο στο ταμείο του καταστήματος. Με σιγουριά, όχι όμως εντελώς μη αναστρέψιμη, οι λούστροι σπανίζουν πια, ακόμα και σε πολυσύχναστους δρόμους. Ορθώς πράττοντας, ο περαστικός της φωτογραφίας εναπόθεσε τη μοναξιά του στα έμπειρα χέρια του επαγγελματία και την πήρε πίσω απαστράπτουσα, αληθινό καθρέφτη. Τρίτη εκδοχή, εντελώς απίθανη. Ο δρόμος είναι πολυσύχναστος, γεμάτος διαβάτες και άμαξες. Γυναίκες με μικρά

24 24 παιδιά βαδίζουν βιαστικά. Άνδρες σταματούν και χαιρετιούνται εγκάρδια. Μια άμαξα κατεβάζει επιβάτες. Το άλογο φαίνεται εκνευρισμένο, χλιμιντρίζει ανήσυχα. Ένας εφημεριδοπώλης διασχίζει τον δρόμο. Τα γεγονότα του Παρισιού, φρέσκα, ζεστά από το τυπογραφείο. Ο τρελός της γειτονιάς ξεφωνίζει αλαφιασμένος. Από τα παράθυρα των σπιτιών ξεπροβάλλουν απορημένα πρόσωπα. Ο Λουί Νταγγέρ δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τον εαυτό του. Η έκθεση της εικόνας στην πλάκα έπρεπε να είναι παρατεταμένη. Ήταν αδύνατο να συλληφθεί η κίνηση. Οι άνθρωποι έπρεπε να στέκονται για μισή ώρα στην ίδια θέση ακίνητοι, για να αποτυπωθούν στη δαγγεροτυπία. Στα πορτρέτα, τα πρόσωπα έβγαιναν ανέκφραστα, οι ρυτίδες έκφρασης επιπεδώνονταν, η μορφή απογυμνωνόταν από το συναίσθημα. Ιδανική μέθοδος για φωτογραφίες διαβατηρίου, θα σχολίαζε ειρωνικά ο αναγνώστης που υπομονετικά ακολουθεί αυτές τις αράδες. Αυτή είναι ιστορικά η πρώτη φωτογραφία ζωντανού ανθρώπου. Με μια απλή, καθημερινή πράξη, να γυαλίσει τα παπούτσια του, ο περαστικός κατάφερε, πιθανόν εν αγνοία του, να περάσει στην ιστορία. Υπάρχει και ένα μικρό παιδί στο παράθυρο του τελευταίου ορόφου του μπροστινού σπιτιού. Αριστερά όπως φαίνεται σε μας, δεξιά όπως ήταν στην πραγματικότητα. Στη δαγγεροτυπία το είδωλο έβγαινε ανεστραμμένο. Έστω κι έτσι, ανεστραμμένο, στο αριστερό ή στο δεξιό παράθυρο, το παιδί είναι εκεί. Είναι σημαντικό να υπάρχει ένα παιδί και να παρατηρεί. Έστω και ανεστραμμένα. Κατ οίκον μεγεθύνοντας τη σημασία της φωτογραφίας, μου φάνηκε διαβολική σύμπτωση η παρακάτω φράση που διάβασα

25 25 στις σημερινές εφημερίδες. Την είχε γράψει ο νυν υπηρεσιακός πρωθυπουργός, τότε φέρελπις απόφοιτος του Κολλεγίου, στο ετήσιο λεύκωμα αποφοίτησης. The only absolute: RELATIVITY.

26 26 Όλες οι χελώνες της ζωής μου [ ] Τώρα ερχόταν κατά δω ένα καμιονάκι, και σαν πλησίασε, ο οδηγός είδε τη χελώνα και λόξεψε για να την πατήσει. Η μπροστινή ρόδα χτύπησε το καβούκι στην άκρη, έκανε τη χελώνα και αναπήδησε, τη σβούρισε ίδιο νόμισμα και την κύλησε έξω απ το δρόμο. Το καμιόνι τράβηξε στη δουλειά του από το δεξί πλευρό του δρόμου. Η χελώνα, πεσμένη πάνω στη ράχη, έμεινε ακίνητη πολλή ώρα, κλεισμένη στο καβούκι της. Τέλος, τα πόδια της κούνησαν στον αέρα προσπαθώντας να πιαστούν από κάπου. Το ένα από τα μπροστινά πιάστηκε σ ένα σκύρο, σιγά σιγά ανασήκωσε το καβούκι και γύρισε απ την καλή. Το στάχυ έπεσε και τρία σπυριά κόλλησαν χάμω. Και καθώς η χελώνα σερνόταν

27 27 στο κρηπίδωμα, το καβούκι της τρίφτηκε πάνω στα σπυριά και καθαρίστηκε από το χώμα. Η χελώνα μπήκε σ ένα δρόμο γεμάτο σκόνη και προχωρούσε χαράζοντας με το καβούκι της ένα ρηχό κυματιστό χαντάκι. Τα γέρικα πονηρά της μάτια κοίταζαν ολόισια μπροστά και το κοκαλένιο στόμα της απόμενε μισάνοιχτο. Τα κίτρινα νύχια των ποδιών της γλιστρούσαν λιγάκι μες στη σκόνη. Τζον Στάινμπεκ «Τα σταφύλια της οργής» (μτφ. Κοσμάς Πολίτης) Κάποιοι μετράνε τα καλοκαίρια τους με έρωτες, άλλοι με νησιά τα δικά μου καλοκαίρια τα μετράω με χελώνες. Το πρώτο καλοκαίρι με χελώνα ήταν κάπου προς το τέλος του Λυκείου. Βαρετές οι διακοπές στην Καλαμάτα με τον παππού και τη γιαγιά, μπάνιο στη θάλασσα πρωί-απόγευμα και διάβασμα για τις Πανελλήνιες ενδιάμεσα. Ο ξανθός Τζίμης από την Αυστραλία, που για χάρη του το προηγούμενο καλοκαίρι είχα μάθει πατίνια σ ένα απόγευμα, είχε ξαναγυρίσει στην πατρίδα του. Εκείνο το καλοκαίρι του ηλεκτρισμού στη Φυσική, μεταξύ πυκνωτών και πηνίων, μπήκε στη ζωή μου ο Ζίγκι, ένα χελωνάκι τόσο μικρό, που χώραγε στη χούφτα μου. Το όνομά του το όφειλε στον Ziggy Stardust του David Bowie και όφειλε να τον ακούει κάθε πρωί, από ένα μονοφωνικό καβουρντιστήρι-κασετόφωνο, μασουλώντας κέικ βανίλια και κορν φλέικς. Κάπου είχα διαβάσει ότι τα ζώα αγαπούν τη μουσική. Πάντως ο δικός μου Ζίγκι σίγουρα αγαπούσε πολύ το κέικ. Μετά την πρωινή μουσική ακρόαση, τον άφηνα ελεύθερο στον κήπο και άρχιζα τη μελέτη

28 28 μου. Πέρασε έτσι ένας μήνας περίπου, ώσπου μετά από ένα πρωινό με Doors, εισακούστηκε η κραυγή του Morrison Break on through to the other side και ο Ζίγκι διέφυγε λάθρα με μικρά χελωνίσια βήματα προς άγνωστη κατεύθυνση, αφήνοντάς με μόνη μου να διαβάζω τον ηλεκτρισμό, τρώγοντας με μεγάλες μπουκιές το κέικ βανίλιας. Η δεύτερη χελώνα της ζωής μου ήρθε πολύ αργότερα, πάνω στην εκπνοή της οργάνωσης "17 Νοέμβρη". Κοινωνικά ήμουν πια σύζυγος και μητέρα και επαγγελματικά παθολόγος, εξειδικευόμενη στην Εντατική Θεραπεία. Η χελώνα που εντάχθηκε ως τέταρτο μέλος στην οικογένειά μας εκείνο το καλοκαίρι, ονομάστηκε Σάββας. Είχε προηγηθεί ο τραυματισμός και η σύλληψη του Σάββα Ξηρού, ο οποίος νοσηλευόταν στον Ευαγγελισμό. Ο Σάββας ήταν μια ανήσυχη χελώνα. Δεν τον χώραγε ο τόπος του κήπου μας. Πολύ γρήγορα έφυγε, κι ας είχα υπάρξει πολύ χαλαρή μαζί του, αφήνοντάς τον ελεύθερο στις δικές του μουσικές επιλογές. Η επόμενη χελώνα, μετά από μερικά καλοκαίρια, με βρήκε με δύο κόρες πια, να παλεύω να μπω στο ΕΣΥ. Μέχρι τότε, βλέποντας την ουρά τους, νόμιζα όλες τις χελώνες που έβρισκα αρσενικές. Έτσι η καινούρια χελώνα πήρε το όνομα Μάρκος, που ήταν ένα από τα αγαπημένα μου ανδρικά ονόματα. Και γιο αν είχα, Μάρκο θα τον έβγαζα, αν βέβαια κατάφερνα να συμφωνήσει και ο Στέλιος, που ως Μάρκο στο μυαλό του είχε κρατήσει τον κακότροπο φορτηγατζή της γειτονιάς τους. Ο Μάρκος-χελώνα έζησε μαζί μας τρία καλοκαίρια. Τον έπαιζαν οι γάτες στον κήπο κι εκείνος τους έτρωγε τα γαριδάκια από το πήλινο πιάτο. Πώς κατάφερνε και βούταγε με το κεφάλι μέσα στο πιάτο και πώς έβγαινε μετά, ήταν άξιο απορίας, όμως και ο ίδιος ο Στάινμπεκ αναφέρει αντίστοιχο παράδειγμα ευκίνητης χελώνας

29 29 στα Σταφύλια της Οργής. Επίσης, ο Μάρκος ήταν σβέλτος σα λαγός. Έφερνε βόλτα τον κήπο πέρα-δώθε, μέχρι που κουραζόσουν να τον κοιτάς. Ακολουθούσε τον Στέλιο που έσκαβε και πότιζε τα λουλούδια, και έπινε νερό από το λάστιχο. Το τρίτο καλοκαίρι του Μάρκου, κάπου διάβασα για το φύλο της χελώνας και άρχισα να αμφιβάλλω αν ο Μάρκος ήταν σίγουρα αρσενικός. Δεν ξέρω αν άλλαξε κάτι στη συμπεριφορά μου, πάντως μας έφυγε κι αυτός εκείνο το καλοκαίρι. Το φετινό καλοκαίρι, την ημέρα ακριβώς που είδε το φως στον τύπο ένα αδημοσίευτο μισοξεχασμένο διήγημα του Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, βρήκαμε τον Φιτζ. Αμετακίνητη στην ονοματοθεσία ως επί άρρενος, δεν βρήκα πιο ταιριαστό όνομα εκείνη την ημέρα για το καινούριο χελωνάκι, από εκείνο του αγαπημένου συγγραφέα. Τρυφερή ήταν εκείνη η μοναδική μέρα, στις αρχές του καλοκαιριού, που έμεινε μαζί μας ο Φιτζέραλντ. Τον χάσαμε την επόμενη με άγνωστο τρόπο. Μου έμεινε η χαρά, η φωτογραφία που είχα προλάβει να του τραβήξω και η έμπνευση ενός κειμένου για τις χελώνες της ζωής μου, που όμως δεν έγραψα. Ή μάλλον δεν είχα γράψει μέχρι τώρα, γιατί σήμερα τα πρωί, καθώς ο Στέλιος πότιζε τον κήπο του εξοχικού, είδε ανάμεσα στα κιτρινισμένα φύλλα ένα κάπως περίεργο κιτρινισμένο φύλλο που περπατούσε. Ήταν ένα νεογέννητο χελωνάκι, σε μέγεθος φύλλου τριανταφυλλιάς. Διαβάζοντας για την αναπαραγωγή της χελώνας, σκέπτομαι πως μάλλον τον Φιτζ έπρεπε να τον είχα ονομάσει Ζέλντα και πως μάλλον εκείνη η χελώνα, πριν φύγει, γέννησε αυγά στον κήπο. Τα αυγά χρειάζονται επώαση περίπου δυόμισι μηνών, πριν ανοίξουν. Αν επωαστούν σε θερμοκρασία μέχρι 28 βαθμούς Κελσίου, το νεογέννητο βγαίνει αρσενικό αν η θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη,

30 30 βγαίνει θηλυκό. Δεν πρόλαβα να δώσω όνομα στο χελωνάκι. Δεν ήξερα πώς να το πω. Αντώνη, Βαγγέλη, Φώτη (Αλέξη ίσως;) κι αν ήταν θηλυκό, με τη ζέστη που έκανε όλον αυτό τον καιρό; Το άφησα στην ησυχία του, να κάνει βόλτες μέσα στα φύλλα (θα μπορούσα ίσως να του είχα βάλει να ακούσει και το Les feuilles mortes) και γύρισα στην Αθήνα, φέρνοντας μαζί τη φωτογραφία του και ανανεωμένη την έμπνευση για ένα κείμενο με τίτλο Όλες οι χελώνες της ζωής μου.

31 31 Στην έρημο δεν βρίσκει κανείς φίλο Στην πλατεία με πήγαινε παλιά ο παππούς. Του ζητούσα να με συστήσει στα παιδάκια. Τα περιστέρια ήταν όλα ύπουλα και παχουλά. Ράμφιζαν τα χέρια και το πρόσωπο. "Η Οδός Αριστοτέλους"-Χλόη Κουτσουμπέλη Όλα τα μικρά παιδιά πρέπει να έχουν μια πλατεία για να παίζουν. Πρέπει επίσης να έχουν άλλα παιδιά, για να τους κάνουν φίλους και να παίζουν μαζί τους στην πλατεία. Αν έχουν και παππού ή γιαγιά, μπορούν να πηγαίνουν στην πλατεία κάθε μέρα. Αυτά όλα τα έχουν αποφασίσει από παλιά οι μεγάλοι για το καλό των παιδιών. Μάλλον ήμουν πολύ τυχερό παιδί, αφού είχα δύο πλατείες για παιχνίδι. Η πρώτη είχε στην είσοδό της το άγαλμα ενός ιερέα. Μάλιστα, δεν ήταν απλός ιερέας, αλλά Μητροπολίτης. Τον είχαν σκοτώσει οι Τούρκοι στη Μικρασιατική Καταστροφή. Το άγαλμα είχε τον περισσότερο καιρό ένα πράσινο χρώμα, λίγο πιο ανοιχτό από τα φυτά της πλατείας. Κατά καιρούς το καθάριζαν και γινόταν μεταλλικό, αλλά γρήγορα πάλι ξαναπρασίνιζε. Δεν είχα ξαναδεί ποτέ πράσινο άγαλμα (ο Βαρώτσος δεν είχε ακόμα φτιάξει τον Δρομέα του). Είχε κι άλλα αγάλματα η πλατεία αυτή. Πιο συμπαθητικός από όλους τους αθανάτους - σαν καλός παππούς - μου φαινόταν ο Στέλιος

32 32 Σπεράντζας. Είχαμε και τα ποιήματά του στο αναγνωστικό μας, ήταν - πώς να το κάνουμε - άλλη η σχέση μας. Η άλλη πλατεία δεν είχε αγάλματα. Είχε όμως λιμνούλες - τσιμεντένιες δεξαμενές στην πραγματικότητα - με πάπιες και κύκνους. Τα νερά δεν ήταν πολύ καθαρά κολυμπούσαν μέσα τους μισοφαγωμένα κουλούρια, χαρτάκια από καραμέλες ή μικρά παιχνίδια οι πάπιες όμως έδειχναν ευχαριστημένες. Εκτός από τις δύο πλατείες, η παιδική μου τύχη μού είχε επιπλέον εξασφαλίσει και μια καλή γιαγιά, διαθέσιμη να με πηγαίνει κάθε απόγευμα - μαζί με τον αδελφό μου - σε μία από τις δύο ή και στις δύο πλατείες. Η σημερινή μεγάλη λεωφόρος ήταν τότε κι αυτή ακόμα μικρή, τόσο ώστε να μπορούν εύκολα να τη διασχίσουν μια γιαγιά με τα εγγονάκια της. Μόλις περνάγαμε απέναντι, στον γειτονικό μας δήμο, ο Μητροπολίτης μας έγνεφε με την ποιμαντορική του ράβδο το καλωσόρισμα. Παρά την ευνοϊκή συγκυρία με τη γιαγιά και τις δύο πλατείες, το απογευματινό παιχνίδι μου δεν ήταν δεδομένο. Τα παιδάκια που έπαιζαν στις πλατείες ήταν άγνωστα και πώς να πλησιάσεις έναν άγνωστο Ο αδελφός μου είχε λυμένα αυτά τα παιδικά υπαρξιακά θέματα. Αυτοσυστηνόταν και έμπαινε στο παιχνίδι. Καμιά φορά τον ακολουθούσα κι εγώ. Συνήθως όμως, για καλό και για κακό, έφερνα φίλους μου από το σπίτι, για να μην είμαι μόνη μου. Οι καλύτεροί μου φίλοι σ εκείνες τις βόλτες της πλατείας ήταν τα Κλασσικά Εικονογραφημένα ο ιππότης σερ Κένεθ (από

33 33 τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο) ήταν ο πιο τακτικός μου συνοδός ίσως επειδή ήταν ήρωας στο πρώτο τεύχος που κυκλοφόρησε, ίσως εκείνη η πρώτη του κουβέντα μέσα στο συννεφάκι ομιλίας - «Στην έρημο δεν βρίσκει κανείς φίλο» - να τον έκανε να μου φαίνεται πιο έμπιστος. Όμως και οι άλλοι που ακολούθησαν, ο Γιάννης Αγιάννης με την εφιαλτική σκιά του, τον Ιαβέρη (από τότε αντιπάθησα τις φαβορίτες στους άνδρες), ο Όλιβερ Τουίστ, ο Ρομπέν των Δασών, όλοι μου κρατούσαν καλή παρέα στη μία ή την άλλη πλατεία. Τους κουβαλούσα μέσα σε μια πλαστική σακούλα, σαν θησαυρό, ρίχνοντας στο δρόμο κρυφές ματιές στα χρωματιστά εξώφυλλα μέσα από το άνοιγμα της σακούλας. Αυτοί ήταν πιστοί φίλοι πάντα διαθέσιμοι, χωρίς παρακάλια, χωρίς συστάσεις. Οι μεγάλοι διασκέδαζαν με την καμουφλαρισμένη στην πλαστική σακούλα εσωστρέφειά μου και με προέτρεπαν να πλησιάζω τα παιδάκια με θάρρος, όπως ο αδελφός μου. Όμως αυτό ή το χεις ή δεν το χεις κι εγώ δεν το είχα. Ένα απόγευμα που ήμουν χωρίς τον Βαγγέλη στο πάρκο με τ αγάλματα, νόμιζα ότι το απέκτησα. Πλησίασα μια παρέα από παιδιά που έφτιαχναν σπιτάκια με λάσπη και τούβλα και τους ζήτησα να παίξω μαζί τους. Δεν απόρησα πώς είχαν βρεθεί τα σπασμένα τούβλα στο πάρκο δεν πρόλαβα μάλλον να απορήσω, γιατί το ένα παιδί μού κατάφερε ένα γερό χτύπημα στο κεφάλι με ένα τούβλο. Ευτυχώς αναίμακτη η κάκωση (χαμηλής βαρύτητας, όπως θα διάβαζα πολύ αργότερα στα φοιτητικά μου συγγράμματα), αρκετή όμως για να ματαιώσει κάθε περαιτέρω διάθεση κοινωνικότητας, τουλάχιστον στην πλατεία με τ αγάλματα. Γύρισα πίσω στη γιαγιά και στη σακούλα, χωρίς να πω λέξη για το γεγονός. Δεν θυμάμαι αν ήταν μαζί μου ο σερ Κένεθ εκείνη την αποφράδα μέρα, αλλά το

34 34 σύννεφο «Στην έρημο δεν βρίσκει κανείς φίλο» πηγαινοερχόταν στη σκέψη μου, ανακατεμένο με τα άλλα σύννεφα που σκοτείνιαζαν το χτυπημένο μου κεφάλι. Ευτυχώς, τα Κλασσικά Εικονογραφημένα έβγαλαν πολλά τεύχη. Στο τέλος, είχαν σχεδόν αποκλειστικά ιστορίες από την Ελληνική Μυθολογία και από την Επανάσταση του 1821 δεν μου άρεσαν τόσο πολύ, όσο οι ιστορίες των κλασσικών συγγραφέων. Είχα αρχίσει κι εγώ να μεγαλώνω μπήκαν στην παρέα τα κοριτσίστικα περιοδικά, η Μανίνα, η Κατερίνα, η Πάττυ. Στο σχολείο οι τάξεις ανέβαιναν. Είχαν προστεθεί και εξωσχολικές δραστηριότητες: αγγλικά, γαλλικά, πιάνο. Όλες οι ώρες του απογεύματός μου ήταν καλυμμένες τα γερούνδια, οι διέσεις και το σολφέζ με προστάτευαν επαρκώς από τούβλα και πέτρες. Ο σερ Κένεθ παντρεύτηκε την αγαπημένη του Λαίδη Έντιθ οι πάπιες μεταφέρθηκαν στον Εθνικό Κήπο η λεωφόρος μεγάλωσε και χωρίστηκε στη μέση με μεταλλικό κιγκλίδωμα δημιουργήθηκαν υπόγειες διαβάσεις για τους πεζούς. Η γιαγιά δεν ήταν πια κοντά μας ήταν με τον παππού. Μόνο ο Μητροπολίτης έμεινε στη θέση του, να χρυσίζει και να πρασινίζει, κρατώντας στιβαρά την ποιμαντορική του ράβδο. Και βέβαια και ο Στέλιος Σπεράντζας πιο πέρα, σαν καλός μπαμπάς. Ποιος ξέρει, άραγε, τι να έγινε το παιδί με το τούβλο αρχιτέκτονας, πολιτικός μηχανικός, εργολάβος οικοδομών Σίγουρα κάτι τέτοιο, αν κρίνω από τη δική μου δουλειά, που σε μεγάλο μέρος της έχει να κάνει με κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Τίποτα στη ζωή δεν είναι τυχαίο, τελικά.

35 35 Η οφθαλμαπάτη της οδού Sauchiehall To Biggar s είναι ένα καφέ πάνω σε κεντρικό δρόμο της Γλασκόβης, την Sauchiehall street. Ταυτόχρονα είναι μουσικό κατάστημα με όργανα και παρτιτούρες. Η βροχή είναι συμπαθητική, όταν τη χαζεύεις μέσα από το τζάμι στα ζεστά, παρά όταν σε διαπερνά σταγόνα τη σταγόνα, φτάνοντας μέχρι το κόκκαλο. Καφές, μουσική, στεγνό μέρος, το τρίπτυχο των ονείρων μου αυτό το βροχερό απόγευμα, ένα από τα βροχερά απογεύματα στη Γλασκώβη. Η βιτρίνα είναι γεμάτη με μουσικά όργανα κιθάρες, μπάσο, ένα γιουκαλίλι, ντραμς. Παραγγέλνω καπουτσίνο και ένα σάντουιτς και κάθομαι σ ένα γωνιακό τραπέζι κοντά στο παράθυρο. Δίπλα στο τραπέζι μου υπάρχει

36 36 ένα μικρό πιάνο πάνω του ένα χαρτί με μια φράση γραμμένη με κόκκινο μαρκαδόρο: «Take a look at our menu». Στους τοίχους κρέμονται ηλεκτρικές κιθάρες, φωτογραφίες μεγάλου μεγέθους με παπαρούνες και μια αφίσα με τη Νικόλ Κίντμαν και τον Γιούαν Μακ Γκρέγκορ από το Moulin Rouge. Στο καφέ δεν υπάρχει πολύς κόσμος. Σε έναν καναπέ απέναντί μου κάθεται ένα νεαρό ζευγάρι, ίσως φοιτητές- δίπλα τους έχουν σάκους τους ακούω να μιλάνε για τεστ. Η κοπέλα, με πράσινο μάλλινο κασκόλ περασμένο στο λαιμό της, πεσμένη χαλαρά πάνω στην πλάτη του καναπέ, κρατάει το κεφάλι της και ακούει με ενδιαφέρον αυτά που της διηγείται ο νεαρός. Κάποιες φορές του χαμογελάει ήρεμα. Ίσα που αγγίζονται. Εκείνος μιλάει ζωηρά, χειρονομώντας πιάνει το κεφάλι του, τον τοίχο πίσω, τα μαλλιά της κοπέλας. Ρίχνω μια ματιά στη βιτρίνα με τα όργανα. Πες της το μ' ένα γιουκαλίλι, σκέφτομαι. Διαγωνίως στο τραπέζι μου, σε πολυθρόνες, κάθονται δύο φίλες. Η μία δεξιά, μιλάει συνεχώς. Η άλλη αριστερά, πεσμένη χαλαρά πάνω στην πλάτη του καναπέ, κρατάει το κεφάλι της και ακούει τη φίλη της, χαμογελώντας συχνά. Μοιάζει πολύ στην κοπέλα του ζευγαριού είναι σχεδόν ίδια. Ξανακοιτάζω αριστερά-δεξιά. Για μια στιγμή τα χάνω. Νομίζω ότι τα βλέπω διπλά. Η φίλη αριστερά είναι εντελώς ίδια με την κοπέλα του ζευγαριού. Αν ήμουν κομπιούτερ θα είχα βγάλει κλεψύδρα πιθανόν να χρειαζόμουν και επανεκκίνηση. Ένεκα μάλλον της ανωτερότητας του ανθρώπινου νου, συνειδητοποιώ, έστω και καθυστερημένα, τον υπαίτιο της οφθαλμαπάτης: διαγωνίως προς το τραπέζι μου ορθώνεται μια κολόνα, επενδυμένη από πάνω

37 37 μέχρι κάτω σε όλη την επιφάνειά της με καθρέφτες. Η κολόνα κρύβει τη μισή θέα από το τραπέζι με τις πολυθρόνες που κάθεται η γυναίκα με τη φίλη της. Στον μπροστινό καθρέφτη φαίνεται ανεστραμμένο το είδωλο της κοπέλας του ζευγαριού, ενώ από την άκρη του καθρέφτη διακρίνεται η πολυθρόνα της γυναίκας που κάθεται με τη φίλη της (ή μήπως είναι φίλος;) Έχω τρελαθεί με την ανακάλυψή μου. Γελάω μόνη μου. Θέλω να φωνάξω τα κορίτσια που σερβίρουν, να δουν κι εκείνες αυτό που βλέπω, αλλά μπορεί να με πάρουν για τρελή. Θέλω να φωτογραφίσω το φαινόμενο. Η φωτογραφία θα πήγαινε σίγουρα για βραβείο. Διστάζω όμως να βγάλω τη μηχανή. Τραβάω πρόχειρα μια φωτογραφία με το κινητό, κοιτάζοντας αδιάφορα, σαν να βλέπω τα μηνύματά μου. Η Imany από τα ηχεία καλύπτει με τη βαθιά φωνή της το κλικ του κινητού. Η κοπέλα συνεχίζει να ακούει τον νεαρό και το είδωλό της ακούει τη γυναίκα, που χειρονομεί κι εκείνη έντονα τώρα, γελώντας. Η κοπέλα χαμογελάει και στους δύο. Δεν μπορώ να καταλάβω ποια διήγηση βρίσκει πιο διασκεδαστική. Η γυναίκα πίνει μια γουλιά καφέ. Ο δικός μου καπουτσίνο κοντεύει να γίνει φρέντο. Η κοπέλα αγγίζει το κασκόλ της με το ελεύθερο χέρι. Η άκρη του κασκόλ, κομμένη από το γυάλινο όριο του καθρέφτη, αγγίζει τη γυναίκα και ταυτόχρονα καταλήγει στον ώμο του νεαρού, που δίνει ένα πεταχτό φιλί στο πράσινο μάλλινο ύφασμα.

38 38 Σε λίγο η γυναίκα σηκώνεται να φύγει. Από τη διπλανή πολυθρόνα ξεπροβάλλει η πραγματική φίλη της, μεγαλύτερη σε ηλικία από την κοπέλα. Οι δυο γυναίκες βγαίνουν από το καφέ και ανοίγουν αμέσως τις ομπρέλες τους. Η κοπέλα συνεχίζει να ακούει προσεχτικά τον νεαρό χαμογελώντας, ενώ το είδωλό της παραμένει μοναχικό, αμίλητο, με ένα χαμόγελο σχεδόν μελαγχολικό, να κρατάει το κεφάλι του, ακουμπώντας πάνω στην πλάτη του καναπέ. Ο νεαρός δείχνει στην κοπέλα κάτι στην τηλεόραση. Στρέφουν και οι δύο τα βλέμματά τους στην οθόνη. Παρακολουθούν με ενδιαφέρον καρφώνονται κυριολεκτικά στο πρόγραμμα. Schizophrenia care είναι ο τίτλος της εκπομπής, με πολυμελές πάνελ ομιλητών. Διαισθάνομαι ότι σε λίγο ο νεαρός θα δείξει στην κοπέλα με το δάχτυλό του εμένα. Ανοίγω το σημειωματάριό μου και αρχίζω να γράφω. Αν φαίνομαι συγκεντρωμένη σε κάτι άλλο, ίσως καταφέρω να τους ξεγελάσω.

39 39 Η πόλη του ποιητή Η Λισαβόνα κουβαλάει στην καρδιά της σαν φυλαχτό τον ποιητή της. Τον συναντάς καθώς περπατάς δίπλα στη θάλασσα, αλμυρή από τα δάκρυα των Πορτογάλων, καθισμένο σε κάποιο πεζούλι, να στοχάζεται. Οι σκέψεις του κοπάδι και οι σκέψεις του όλες, αισθήσεις. Τον βλέπεις στα στενά σοκάκια της Αλφάμα, να βαδίζει σκυφτός ανάμεσα στα σκοινιά με τα απλωμένα ρούχα, παρακαλώντας τους θεούς να μην τον θυμούνται.

40 40 Τον παρατηρείς ακίνητο σαν άγαλμα, καθισμένο στο καφενείο όλα τα πράγματα περνούν σε μια παρέλαση μέσα του κι όλες οι πόλεις του κόσμου του ψιθυρίζουν. Τον αναγνωρίζεις, σκοτεινή σιλουέτα, στον δρόμο της Σίντρα, στο φως του φεγγαριού χαμένο στον μελλοντικό δρόμο, χαμένο στην απόσταση που έφτασε. Μεγάλο προνόμιο να κουβαλάς την ψυχή βαλμένη ανάποδα. Τον ακούς τις νύχτες στους δωδεκάχορδους λυγμούς των fados που ξεφεύγουν από τις γρίλιες των παραθύρων, στα χαμηλοτάβανα μαγαζιά της Αλφάμα. Τον βλέπεις ζωγραφισμένο με σπρέι στα γαλανόλευκα αζουλέζου των σπιτιών, να ταξιδεύει πάντα κρατημένος από το χέρι της Φαντασίας να αγαπά, να μισεί, να μιλάει, να σκέφτεται πάντα μαζί της. Είναι η ψυχή του που δίνει ψυχή στους πλακόστρωτους ανήφορους, στα άδεια παγκάκια, στις γάτες που διαβαίνουν βιαστικές για να τρυπώσουν στη γωνιά τους, στα περιστέρια που κουβεντιάζουν στις χαμηλές μάντρες, στο τραμ που περνάει κουδουνίζοντας για να το προσέξουν οι περαστικοί. Και είναι η ψυχή του που σε κάνει να ερωτευτείς τούτη την πόλη, η ποίηση που σε περιμένει στις γωνιές της. «Όπως το στάχυ που υποκλίνεται στον άνεμο κι ορθώνεται όταν παύει να φυσάει».... Tα πρωινά στη Λισαβόνα, όταν ακόμα δεν έχουν σβήσει οι νυχτερινές λάμπες των δρόμων, ο ποιητής έχει ήδη πάρει τη θέση του στο καφέ a Brasileira και παρατηρεί τη ζωή που

41 41 περνάει, περιμένοντας όλα τα χρόνια τον ίδιο πρωινό καφέ. Φοράει πάντα καπέλο και παπιγιόν με το ένα χέρι χειρονομεί έντονα, ενώ το άλλο αναπαύεται ήρεμο στο ίδιο τραπεζάκι του καφενείου. Ακριβώς μπροστά του οι σκάλες που κατεβάζουν στο μετρό. Στάση Baixa-Chiado. Σε λίγο, στους κεντρικούς δρόμους οι ιδιοκτήτες αρχίζουν να ανοίγουν τα καταστήματά τους. Οι υπάλληλοι σβήνουν βιαστικά το πρώτο τσιγάρο της ημέρας στην άχνα του πρωινού και μπαίνουν μέσα. Λίγο αργότερα βγαίνουν στα πεζοδρόμια τα χαρτόκουτα από τις συσκευασίες καινούριο εμπόρευμα, καταμέτρηση, ταξινόμηση, τακτοποίηση στα ράφια. Τα παράθυρα των σπιτιών ανοίγουν κι αυτά. Πρώτοι βγαίνουν στα μπαλκόνια οι ηλικιωμένοι φοράνε ζακέτες σε σκούρα χρώματα μαύρο, γκρι, καφέ. Αργότερα βγαίνουν οι νέοι, μισοντυμένοι, με σώματα χτισμένα, σφριγηλά, ανατριχιασμένα από την πρωινή δροσιά και τον έρωτα. Στη συνέχεια βγαίνουν οι μπουγάδες πολύχρωμες και ευωδιαστές, κρέμονται στα σκοινιά πάνω από τους δρόμους σαν λουλουδάτες αψίδες. Σε κάποια σκοινιά δεν κρέμονται ρούχα, αλλά παπούτσια είναι εκείνοι οι περίεργοι δρόμοι που κουβαλάνε στις γωνιές τους τον αργό, σίγουρο θάνατο. Στις γωνιές των κεντρικών συνοικιών έχουν πάρει θέση οι καστανάδες. Η μυρωδιά από τις φουφούδες τρελαίνει τους βιαστικούς περαστικούς σταματάνε σαν υπνωτισμένοι για ένα σακουλάκι με ψημένα κάστανα. Η Λεωφόρος Ελευθερίας διατρέχει τη Λισαβόνα με φαρδιά πεζοδρόμια, φυτεμένα με πλατάνια. Τις Κυριακές οι μικροπωλητές απλώνουν τους πάγκους με τους μικρούς θησαυρούς τους, από καρφίτσες μέχρι μικροέπιπλα, όλα με την πατίνα του παρελθόντος, οικεία και γοητευτικά. Πορσελάνινες

42 42 κούκλες, χειροποίητα κοσμήματα, λάμπες, καρτ-ποστάλ, παλιά βιβλία και περιοδικά χιλιάδες αγγίγματα δικά μας τωρινά, εξερευνητικά, τρυφερά και παλιότερα, ανθρώπων που χάθηκαν, χρηστικά ή αδιάφορα. Η Rua Augusta συγκεντρώνει τους δημιουργούς των δρόμων. Μουσική, θέατρο, χορός, ζωγραφική ένας υπαίθριος πολυχώρος τέχνης απ όλο τον κόσμο. Το φλαμένκο δίνει τη θέση του στην ασιατική μουσική, η παντομίμα στον Μότσαρτ. Οι τουρίστες στέκονται με τις κάμερες να κάνουν τη στιγμή τους αιωνιότητα. Όλη την ημέρα, μέχρι αργά το βράδυ, ο δρόμος αυτός μαζεύει τη ζωή της πόλης και την ταΐζει γλυκίσματα φτιαγμένα με αυγά και ζάχαρη, αμυγδαλωτά και τάρτες με καρύδα. Αργότερα, την ώρα του μεσημεριανού φαγητού, η Αλκάνταρα παίρνει για λίγο τη σκυτάλη, με τα εστιατόριά της αραδιασμένα στη μια όχθη του Τάγου λεπιδόπους και μπακαλιάρος μαγειρεμένοι με δεκάδες τρόπους. Το τραμ μαζεύει όλη την ημέρα τις διαδρομές των ντόπιων και των τουριστών. Οι κουβέντες τους ζωηρές μεσογειακά επίπεδα έντασης και μια γλώσσα γεμάτη «ου». Το «όχι» τους «νιάου», ίδιο με της γάτας, η στάση «εστασάου». Πολλά βιβλία παραμάσχαλα οι πενήντα αποχρώσεις του γκρίζου δίνουν και παίρνουν. Στις προθήκες των βιβλιοπωλείων καμαρώνουν άλλες πενήντα αποχρώσεις, διαφορετικές από τις πρώτες έχουμε και λέμε, σύνολο εκατό. Απίθανο πόσες αποχρώσεις μπορεί να έχει ένα χρώμα άχρωμο, όπως το γκρίζο Οι τοίχοι της Λισαβόνας, όπως και της Αθήνας, φωνάζουν άλλοτε οργισμένα με μαύρα ανάστατα γράμματα, άλλοτε με χιούμορ και χρώματα, άλλοτε με εικόνες φτιαγμένες περίτεχνα με χέρι ζωγράφου ή άτσαλα με δυο βιαστικές πινελιές οι τοίχοι, οι δρόμοι, τα πεζοδρόμια ενός λαού που ζει κυνηγημένος από την τρόικα.

43 43 Τα βράδια στη Λισαβόνα, τα άχρηστα χαρτόκουτα από τις συσκευασίες γίνονται σπίτια. Στήνονται στη σειρά, πάνω στα φαρδιά πεζοδρόμια της Λεωφόρου Ελευθερίας, με φως κλεμμένο από τους μεγάλους οίκους μόδας ολόκληρες γειτονιές απελπισίας, προσπαθούν να κρατήσουν ζεστά τα νηστικά όνειρα των νυχτερινών ενοίκων, απρόσβλητα από τα αδιάκριτα βλέμματα των περαστικών. Σώματα κουλουριασμένα μέσα στα κουτιά ή κάτω από υπόστεγα, κουκουλωμένα με κουβέρτες σε χρώματα παλιά, αναμνήσεων. Η πόλη σβήνει τα φώτα για να κοιμηθεί σε κρεβάτια, παγκάκια ή χαρτόκουτα, ο ύπνος είναι λύτρωση. Ακόμα και οι τραγουδίστριες του fado στην Αλφάμα διπλώνουν τις μαύρες εσάρπες τους, ξεβάφονται και κινούν για τα σπίτια τους από ψηλά, η Maria Severa τις παρακολουθεί και φυλάει τον δρόμο τους. Ξαγρυπνούν μόνο οι κούκλες στις βιτρίνες, οι γιατροί στα νοσοκομεία και ο ποιητής στο τραπεζάκι του καφενείου. Μόνος τα βράδια οι αμέτρητοι φίλοι που του κράτησαν παρέα όλη την ημέρα, σφίγγοντάς του τα χέρια και βγάζοντας μαζί του φωτογραφίες, μάλλον έχουν ήδη κοιμηθεί. Ο προσεχτικός περαστικός που απέμεινε να νυχτοπερπατάει μπορεί να τον ακούσει, εκεί έξω από τη στάση Baixa-Chiado, να μονολογεί ψιθυριστά με τη φωνή κάποιου ετερώνυμου: Απόλυτη νύχτα, απόλυτη ανησυχία εκεί έξω. Ειρήνη σε όλη τη Φύση. Η Ανθρωπότητα ξεκουράζεται και ξεχνά τις πίκρες της. Ακριβώς. Η Ανθρωπότητα ξεχνά τις χαρές και τις πίκρες της.

44 44 Συνηθισμένο να λέγεται κάτι τέτοιο. Η Ανθρωπότητα ξεχνά, ναι, η Ανθρωπότητα ξεχνά, Αλλά και ξύπνια η Ανθρωπότητα ξεχνά, Ακριβώς. Αλλά εγώ δεν κοιμάμαι.

45 45 ποίησης Η μικρή Αφροδίτη και το ποτάμι της Η μικρή Αφροδίτη είναι στ αλήθεια μικρή, πολύ μικρή, η μικρότερη μέσα στην αίθουσα, η μόνη με μονοψήφια χρόνια. Όλοι οι άλλοι είναι μεγάλοι, τόσο που μοιάζουν μεγαλύτεροι κι απ τη μαμά της ακόμα. Κι ο ποιητής είναι μεγάλος. Έχει άσπρα γένια και μαλλιά. Μοιάζει στ αλήθεια με ποιητή έτσι είχε φανταστεί η Αφροδίτη τους ποιητές. Στέκεται όρθιος πάνω σ ένα βάθρο και διαβάζει με βαθιά φωνή και καθαρή άρθρωση. Φοράει μαύρο πουκάμισο κι έχει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο καρφιτσωμένο στο μέρος της καρδιάς. Τρεις μουσικοί στο βάθος παίζουν κιθάρες. Οι περισσότεροι μέσα στην αίθουσα γράφουν πολύ ή λίγο. Και διαβάζουν πολύ ή λίγο. Η Αφροδίτη γράφει και διαβάζει πολύ όλα της τα μαθήματα και παραμύθια, όμως αυτά μόνο τα διαβάζει, αφού έχουν προλάβει άλλοι και τα έχουν γράψει. Ακολουθεί συχνά τη μαμά της σε τέτοιες συγκεντρώσεις. Δεν έχει καταλάβει γιατί, αλλά κάθε φορά οι μεγάλοι τριγύρω τής λένε ότι είναι τυχερή. Ο ποιητής διαβάζει το βιβλίο του. Στο ημίφως, μόνο το πρόσωπό του φαίνεται καθαρά, με όλες τις ρυτίδες της έκφρασης τονισμένες, τις παλιές της ζωής που συναντούν τις καινούριες της ποίησης. Της Αφροδίτης της αρέσει όπως διαβάζει ο ποιητής. Δεν πολυκαταλαβαίνει τα λόγια, αλλά ακούγονται όμορφα. Σ ένα παραμύθι είχε διαβάσει ότι οι ποιητές καρφώνουν πρώτα το μαχαίρι στην καρδιά τους και μετά, με το ίδιο ματωμένο μαχαίρι, κόβουν φέτες τις λέξεις και τις μοιράζουν σε ποιήματα.

46 46 Όλοι γύρω ακούνε απορροφημένοι σιγοπίνοντας κρασί, κόκκινο και λευκό, σε κολονάτα ποτήρια. Στο τέλος κάθε ποιήματος χειροκροτούν ζεστά. Χειροκροτάει και η Αφροδίτη ανάμεσα στα χειροκροτήματα μασουλάει τα φιστίκια από το μπολάκι που υπάρχει πάνω στο τραπέζι. Εκείνη δεν πίνει κάτι, όμως τα βλέφαρά της είναι βαριά, παλεύει να τα κρατήσει ανοιχτά. Βολεύεται στα γόνατα της μαμάς της. Μισοκοιμάται. Με κλειστά μάτια πια, συνεχίζει να χειροκροτάει μετά από κάθε ποίημα. Ο ποιητής συνεχίζει να διαβάζει. Η πρώτη κυρία που μίλησε στην αρχή για τον ποιητή, «μεγάλη ποιήτρια» της είπε η μαμά της, χαρακτήρισε τα ποιήματά του ποτάμι που κυλάει ασταμάτητα. Η Αφροδίτη βολεύεται καλύτερα πάνω στο κάθισμα, με το κεφάλι της ακουμπισμένο στο στήθος της μαμάς της και στο πρόσωπό της ένα αχνό χαμόγελο. Κοιμάται βαθιά, με τα λεπτά της ποδαράκια διπλωμένα πάνω στο κάθισμα φοράει φούστα, χοντρό καλσόν και αθλητικά παπούτσια, από αυτά που τα αγοράζεις καινούρια και σε μία εβδομάδα, η παρέα στο σχολείο με τα πατήματα τα έχει κάνει ίδια με τα παλιά. Κάπου εδώ η Αφροδίτη χάνει τον ποιητή μέσα στα όνειρά της. Όταν τον ξαναβρίσκει, τα φώτα έχουν ανάψει. Ο κόσμος έχει σηκωθεί τα πρόσωπα είναι ξαναμμένα και χαμογελαστά. Ο ποιητής χαμογελάει κι αυτός. Η Αφροδίτη τον αγαπάει έτσι χαμογελαστό που τον βλέπει θα τον ήθελε για παππού. Είναι καθισμένος σ ένα τραπέζι και υπογράφει τα βιβλία του. Δέχεται αγκαλιές και φιλιά. Είναι ωραίο να είσαι ποιητής και να σε αγαπούν. Η μαμά της και οι φίλοι της έχουν σηκωθεί να φύγουν. Κρατάνε στα χέρια τους το βιβλίο του ποιητή. Η Αφροδίτη θα το

47 47 ξεφυλλίσει στο δρόμο. Οι φίλοι της μαμάς την ρωτάνε πάντα την ίδια ερώτηση. «Εσύ, Αφροδίτη, θα γίνεις ποιήτρια όταν μεγαλώσεις;» Η Αφροδίτη έχει βαρεθεί να εξηγεί κάθε φορά τα ίδια. Όμως και τώρα απαντά με σοβαρό ύφος. «Όχι, εγώ θα γίνω γιατρός».

48 48 Έγκλημα κι εφημερία Χθες βράδυ ονειρεύτηκα εφημερία άσχημο, όταν δεν εφημερεύω στον ξύπνιο να εφημερεύω στον ύπνο μου. Είχαμε, λέει, δύο κενά κρεβάτια. Είχαμε και αυτή την αναμονή που συνοδεύει τα δύο κρεβάτια, το αίσθημα του επικείμενου. Είχε και το νοσοκομείο μεγάλη εφημερία. Το τηλέφωνο χτύπησε ο ήχος του, ο ίδιος πάντα, μου φάνηκε αυτή τη φορά ότι δεν ήταν για καλό. Ήταν ο εφημερεύων νευροχειρουργός. Είχαν φέρει στο Χειρουργικό Τμήμα Επειγόντων δύο γυναίκες, αδελφές, με βαριά κρανιοεγκεφαλική κάκωση και οι δύο, θύματα δολοφονικής επίθεσης, μάλλον με τσεκούρι. Θα έμπαιναν χειρουργείο έπρεπε να τις εκτιμήσω στο ΤΕΠ και μετά το χειρουργείο, αν επιβίωναν, να τις πάρω στη Μονάδα. Το ανακοίνωσα στους νοσηλευτές έπρεπε να ετοιμαστούν τα κρεβάτια, οι αναπνευστήρες, τα μόνιτορ και οι συσκευές μέτρησης της ενδοκράνιας πίεσης. Ευτυχώς το όνειρο εκτυλισσόταν σε παλιότερη μάλλον εποχή, γιατί είχαμε άφθονα υλικά πακέτα ολόκληρα από αποστειρωμένες γάζες, σύριγγες όλων των μεγεθών, κεντρικούς καθετήρες της καλύτερης ποιότητας, χειρουργικά πεδία, αποστειρωμένες μπλούζες και αποστειρωμένα γάντια σε όλα τα νούμερα. Τι ωραία Το όνειρο της αλεπούς με τα κοκορόπουλα δεν έπιανε μία μπροστά στο δικό μου Εφημέρευε, λέει, μαζί μου η Βιβή, που είναι αναισθησιολόγος και κάνει εξειδίκευση στην εντατικολογία. Άρχισε να ετοιμάζει τα διαγράμματα και τα παραπεμπτικά. Είχα πάρει τα ονόματα των δύο αδελφών. Λιζαβέτα και Αλιόνα Ιβάνοβνα, 53 και 45 ετών αντίστοιχα. Το πατρώνυμο δεν ήταν γνωστό ως «αγνώστου πατρός» καταχωρούμε αρχικά τέτοιους

49 49 ασθενείς, μέχρι να έλθουν συγγενείς και να δώσουν στοιχεία. «Βιβή, κατεβαίνω στο ΤΕΠ να δω τα περιστατικά. Θα περάσω να πάρω και καφέ, γιατί η νύχτα προβλέπεται μεγάλη και λευκή», είπα στη Βιβή. Μεγάλη και κόκκινη, μάλλον, σκέφτηκα μόνη μου. Κατέβηκα στο ισόγειο του νοσοκομείου. Ήταν περασμένες δώδεκα. Ο χώρος της υποδοχής ήταν πολύ παγωμένος η είσοδός μας μπάζει από παντού. Στο σαλόνι μια παρέα από τσιγγανάκια, ξυπόλητα, βολόδερναν πάνω στις καρέκλες. Μια μικρή τσιγγανοπούλα με ανοιχτά καστανά μαλλιά, ξέπλεκα και μπερδεμένα, μακρύ φόρεμα πού κάποτε ήταν λευκό, ξυπόλητη, στροβιλιζόταν χορεύοντας στο κέντρο της αίθουσας. Στάθηκα και την κοίταζα είχε μια κίνηση αέρινη, μπαλαρίνας. Τα γυμνά της πόδια πρόβαλλαν κάτω από την άκρη του φορέματος αεικίνητα, σχεδόν χωρίς να πατάνε τη γη. Ένα πολύ μικρότερο αγοράκι, ξυπόλητο κι αυτό, ντυμένο με μια αστεία καφέ κάπα που το έκανε να μοιάζει με καπουτσίνο, μπερδευόταν στην τροχιά της και εμπόδιζε τον χορό η κοπελίτσα του έδωσε ξαφνικά μια δυνατή σπρωξιά και το προσγείωσε στο παγωμένο παρκέ του νοσοκομείου, ακριβώς πάνω στην αρχή της κόκκινης γραμμής που οδηγεί στο ΤΕΠ. Συνέχισα με γρήγορο βήμα προς το ΤΕΠ. Η εφημερία φαινόταν άσχημη. Φορεία αριστερά και δεξιά. Ηλικιωμένοι με απλανές βλέμμα σε άσχημη κατάσταση σε καροτσάκια, μια νεαρή κοπέλα διπλωμένη πάνω σ ένα φορείο, με πόνο στην κοιλιά, περίμενε έξω από τους υπερήχους. Στο ακτινολογικό πολύς κόσμος. Μπήκα στο χειρουργικό ΤΕΠ. Με χτύπησε η γνώριμη μυρωδιά του αίματος. Οι δύο αδελφές, διασωληνωμένες, σε διπλανά φορεία κάτασπρες, σαν πεθαμένες. Η μεγαλύτερη, η Αλιόνα, είχε ανοιχτόχρωμα αραιά μαλλιά που είχαν αρχίσει ν ασπρίζουν, πλεγμένα σε μια λεπτή κοτσίδα σαν ποντικοουρά, που