Μια νέα προσέγγιση στην επιλογή, χρηματοδότηση και παρακολούθηση της υλοποίησης έργων αστικών αναπλάσεων

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ» ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ JESSICA Μια νέα προσέγγιση στην επιλογή, χρηματοδότηση και παρακολούθηση της υλοποίησης έργων αστικών αναπλάσεων ΜΑΡΙΑ ΖΟΥΡΝΑ Διπλ. Αρχιτέκτων Μηχανικός Α.Π.Θ. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Αριστοτέλης Νανιόπουλος ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Αριστοτέλης Νανιόπουλος, Καθηγητής Α.Π.Θ. Παναγιώτης Παπαϊωάννου, Καθηγητής Α.Π.Θ. Παρασκευάς Σαββαΐδης, Καθηγητής Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Νοέμβριος 2011

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γλωσσάριο Ορισμοί Εισαγωγή Περιεχόμενο της πρωτοβουλίας JESSICA Αντικείμενο, στόχοι, μεθοδολογία και δομή της εργασίας 6 2. Η διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής για τον αστικό χώρο Εισαγωγή Σύντομη ιστορική αναδρομή - Η πορεία προς το JESSICA Πολιτική Συνοχής για τις πόλεις Μετά το Οι διαφαινόμενες τάσεις για την Πολιτική Συνοχής της Ε.Ε Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για το Μηχανισμοί και εργαλεία για την αστική ανάπτυξη Τα ειδικά εργαλεία στήριξης των Διαρθρωτικών Ταμείων Κεντρική ιδέα Σκοπός δημιουργίας της πρωτοβουλίας JESSICA Η έννοια της ολοκληρωμένης αστικής ανάπτυξης Προϋποθέσεις χρήσης του χρηματοδοτικού εργαλείου JESSICA Επιλέξιμα επενδυτικά σχέδια Κριτήρια Επιλεξιμότητας σχεδίων αστικών αναπλάσεων Γενικοί όροι Χρηματο- και κοινωνικο-οικονομικοί όροι Ενσωμάτωση της πρωτοβουλίας JESSICA Εισαγωγή Προκαταρκτικά βήματα Αρχικές Διαδικασίες ενσωμάτωσης του JESSICA Η σύσταση του Ταμείου Χαρτοφυλακίου Καθήκοντα του Ταμείου Χαρτοφυλακίου Προστιθέμενη Αξία του Ταμείου Χαρτοφυλακίου Κριτήρια καταλληλότητας του Ταμείου Χαρτοφυλακίου Ταμείο Αστικής Ανάπτυξης: Επενδυτικές διαδικασίες Δαπάνη Αποζημίωση Ανακύκλωση επένδυσης Εγχειρίδια υποστήριξης Το JESSICA στο διεθνή χώρο Γενική εικόνα Πρόοδος ενσωμάτωσης της πρωτοβουλίας Προτεινόμενα έργα Καλές Πακτικές ΠΕΡΙΟΧΗ: Wielkopolska (PL) ΠΕΡΙΟΧΗ: Ανδαλουσία (ES) ΠΕΡΙΟΧΗ: Βορειοδυτική Αγγλία ΠΕΡΙΟΧΗ: East Midlands (UK) ΠΕΡΙΟΧΗ: Nord-Rhein/Westfallen (DE) ΠΕΡΙΟΧΗ: Brandenburg (DE) ΠΕΡΙΟΧΗ: Δυτική Πομερανία (PL) ΠΕΡΙΟΧΗ: Λιθουανία ΠΕΡΙΟΧΗ: Ουαλία (UK) ΠΕΡΙΟΧΗ: PORTO VIVO (P) Εφαρμογή του JESSICA στην Κύπρο Τελευταίες εξελίξεις Νομικό πλαίσιο εφαρμογής του JESSICA Κοινοτικό Δίκαιο Σύνοψη κανονιστικού πλαισίου Εθνικό Δίκαιο..73 Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011

3 6.2.1 Πρόβλεψη σύστασης ΤΑΑ από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων Χρηματοδοτικά Εργαλεία Τα Αμοιβαία Κεφάλαια Επιχειρηματικών Συμμετοχών Το Ταμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων Το Ταμείο για τη Νέα Οικονομία Ο θεσμός της επιφάνειας και το «εδαφονόμιο» Οι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα στο κοινοτικό πλαίσιο Το πλαίσιο κατευθύνσεων του χωροταξικού σχεδιασμού Η ευρωπαϊκή διάσταση Ο χωροταξικός σχεδιασμός στην Ελλάδα Μελέτες Αξιολόγησης JESSICA Εισαγωγή Οριζόντιες Μελέτες Αξιολόγησης ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ JESSICA ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, DTZ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΘΑΝΩΝ ΕΡΓΩΝ JESSICA, ERNST & YOUNG Τομεακές Μελέτες Αξιολόγησης ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ JESSICA ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ, REMACO Α.Ε ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΟΥ JESSICA ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ, ΕΥΡΩΣΥΜΒΟΥΛΟΙ Α.Ε..104 Ώριμα έργα διαχείρισης στερεών αποβλήτων που προτείνονται για χρηματοδότηση από το JESSICA Γενικές Εκτιμήσεις 107 Συμπεράσματα του Σεναρίου 1 Περίπτωση βάσης..108 Συμπεράσματα του Σεναρίου 1 Περίπτωση Επιλογή διατήρησης κεφαλαίου Χρηματοοικονομική Ανάλυση Σεναρίου 2: Το JESSICA σε συνδυασμό με εργαλεία επιδότησης..112 Κύρια συμπεράσματα από την ανάλυση σεναρίων Η πορεία εφαρμογής του JESSICA στην Ελλάδα Γενικό πλαίσιο υλοποίησης Πρόοδος ενσωμάτωσης της πρωτοβουλίας Επόμενα βήματα Η οργανωτική δομή των Ταμείων Αστικής Ανάπτυξης ανάλυση των όρων του Διαγωνισμού Εισαγωγή Συνοπτική παρουσίαση των όρων της προκήρυξης Διαδικασία διαγωνισμού Σκοπιμότητα ανάθεσης Υποχρεώσεις αναδόχων Φυσικό αντικείμενο του διαγωνισμού Υποχρεωτικοί περιορισμοί προσφορών Διαδικασία επιλογής Κριτήρια Υποβολή προσφορών Το χρηματο-οικονομικό μοντέλο των ΤΑΑ Χρηματοροές Όροι σχετικά με τα χρηματοοικονομικά προϊόντα Αποζημίωση Αμοιβή του ΤΑΑ Η Επιχειρησιακή Σύμβαση Τελική φάση: διαπραγμάτευση της επιχειρησιακής συμφωνίας Όροι της επιχειρησιακής σύμβασης Οικονομικές προβλέψεις και επιχειρησιακός προϋπολογισμός του ΤΑΑ Γενικά σχόλια Εκτιμήσεις Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011

4 9.6.3 Αποτελέσματα της προβολής Κοινωνικοοικονομική ανάλυση Διευκρινιστικές απαντήσεις σε ερωτήσεις υποψηφίων αναδόχων Κριτήρια Επιλογής Οικονομικό Μοντέλο Τελικοί δικαιούχοι Διαχειριστική Αμοιβή Χρονική ισχύς του ΤΑΑ Επιλεξιμότητα έργων Επιλογή των Τελικών Δικαιούχων Γενικές Προϋποθέσεις Προετοιμασία δυνητικών δικαιούχων στην Ελλάδα Εγχειρίδια για τους δήμους δυνητικούς τελικούς δικαιούχους του JESSICA Προτεινόμενη μεθοδολογία για την αξιολόγηση επιλέξιμων έργων αστικής ανάπλασης Ποιοτικό μητρώο Ποσοτικό μητρώο Συμπεράσματα Προτάσεις Διαπιστώσεις από την αποκτηθείσα εμπειρία Κύρια προβλήματα κριτική αποτίμηση Ευρωπαϊκό επίπεδο Επίπεδο Τελικών Δικαιούχων Διαχειριστικό Επίπεδο Αποτίμηση αδυναμιών σε σχέση με την ελληνική πραγματικότητα Πλεονεκτήματα από την ενσωμάτωση της πρωτοβουλίας Κίνητρα συμμετοχής στο μηχανισμό JESSICA Η προστιθέμενη αξία από τη χρήση του JESSICA Προτάσεις για την ενσωμάτωση του JESSICA στην Ελλάδα Το JESSICA και η Ελλάδα: ανάλυση SWOT 187 Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011

5 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ Σελ. Κεφ. 1 Ολοκληρωμένος αστικός σχεδιασμός και βιώσιμη ανάπτυξη με το JESSICA Οι κύριες στρατηγικές της ολοκληρωμένης αστικής ανάπτυξης Οι δύο εναλλακτικές βασικές δομές του JESSICA Στόχοι επενδυτικής στρατηγικής του ΤΑΑ Παρακολούθηση Ταμείου Αστικής Ανάπτυξης Στάδια της επενδυτικής διαδικασίας ενός ΤΑΑ Διάγραμμα ανακυκλούμενης επένδυσης Προς ένα νέο περιβάλλον αστικού σχεδιασμού με την πρωτοβουλία JESSICA Απεικόνιση δοµής χωροταξικού σχεδιασµού στην Ελλάδα Αναμενόμενη επίδραση από την Επιλογή Διατήρησης Κεφαλαίου Λειτουργία Πράσινου Ταμείου ως ΤΧ JESSICA για έργα αναπλάσεων Δένδρο λήψης αποφάσεων στη διαχειριστική δομή του JESSICA Διάρθρωση επενδυτικής ροής με την πρωτοβουλία JESSICA Διαδικασία λήψης επενδυτικών αποφάσεων Πιθανά εμπλεκόμενα μέρη και πηγές χρηματοδότησης του ΤΑΑ (UDF) Πεδίο επιρροής ενός χαρτοφυλακίου έργων του ΤΑΑ Πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης Πλαίσιο λειτουργίας Ταμείου Ανάπτυξης Σχήμα Τίτλος Πίνακας Τίτλος 1 Είδος χρηματοδοτούμενης παρέμβασης ανά περίπτωση Σύσταση Ταμείων JESSICA έως σήμερα (Σεπτέμβριος 2011) JESSICA Networking Platform Κατανομή πόρων Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA Ελλάδας Αξιολόγηση ωριμότητας έργων JESSICA Ώριμα έργα Διαχείρισης Απορριμμάτων Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας Προτεινόμενα έργα από δυνητικούς δικαιούχους για ένταξη στο JESSICA Πακέτα προσφορών του διαγωνισμού ΤΑΑ Ελλάδας Τεκμηρίωση ελάχιστης απαιτούμενης εμπειρίας υποψηφίων Ομαδοποίηση αντικειμένου οικονομικών προσφορών Έντυπα ισολογισμού και χρηματοροών Έλεγχος κοινωνικοοικονομικών κριτηρίων επιλεξιμότητας Χάρτης Τίτλος 1 Πρόοδος ενσωμάτωσης της πρωτοβουλίας JESSICA Κατανομή πόρων ανά Περιφέρεια μέσω του μηχανισμού JESSICA Εικόνα Τίτλος 1 Πολιτιστικό Πάρκο Αττικής, Πρόγραμμα Αστικών Αναπλάσεων ΑΤΤΙΚΗ SOS Η Πρόσκληση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος στην Εφημερίδα της Ε.Ε. (ted) Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011

6 Γλωσσάριο - Ορισμοί Αρχή Διαχειριστικού Ελέγχου (Audit Authority): όπως καθορίζεται στο άρθ. 59 του ΕΚ 1083/2006, σημαίνει μια εθνική, περιφερειακή ή τοπική δημόσια αρχή ή νομικό πρόσωπο, ανεξάρτητη λειτουργικά από την Αναθέτουσα Αρχή και την Αρχή Πιστοποίησης, που υποδεικνύεται από το κράτος μέλος για κάθε Επιχειρησιακό Πρόγραμμα και είναι υπεύθυνη για την αποτελεσματική λειτουργία του συστήματος διαχείρισης και ελέγχου. Αρχή Πιστοποίησης (Certifying Authority): όπως καθορίζεται στο άρθ. 59 του ΕΚ 1083/2006, σημαίνει μια εθνική, περιφερειακή ή τοπική δημόσια αρχή ή νομικό πρόσωπο, που υποδεικνύεται από το κράτος μέλος για να επικυρώνει τις πιστοποιήσεις δαπανών πριν αποσταλούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Βιώσιμη ή αειφόρος ανάπτυξη: μπορεί να οριστεί ως η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις τρέχουσες ανάγκες χωρίς να υπονομεύει τη δυνατότητα των ερχόμενων γενεών να ικανοποιήσουν παρόμοιες ανάγκες στο μέλλον. Διαρθρωτικά Ταμεία (Structural Funds): Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης - ΕΤΠΑ (European Regional Development Fund, ERDF) και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ (European Social Fund, ESF), που υπόκεινται στους ΕΚ 1083/2006, 1080/2006, 1081/2006. Διαχειριστική Αρχή (Managing Authority): σύμφωνα με το άρθ. 60 του ΕΚ 1083/2006, μια εθνική, περιφερειακή ή τοπική δημόσια αρχή ή ένα νομικό πρόσωπο δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, που υποδεικνύεται από το κράτος μέλος ώστε να διεξάγει το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα. Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, Ε.Σ.Π.Α. (National Strategic Reference Framework, N.S.R.F.): το κείμενο αναφοράς της στοχευμένης επικράτειας που διαμορφώνει το πλαίσιο για την αξιοποίηση των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων και του Ταμείου Συνοχής. Ενδιάμεση Αρχή (Intermediate Body): όπως προβλέπεται στο άρθ. 42 του ΕΚ 1083/2006, ένας δημόσιος ή ιδιωτικός φορέας ή υπηρεσία, που λειτουργεί υπό Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 1 από 189

7 την ευθύνη της Αναθέτουσας Αρχής ή της Αρχής Πιστοποίησης, και εκτελεί καθήκοντα εξ ονόματι της Αρχής αυτής έναντι των δικαιούχων υλοποίησης έργων. Επενδυτική Στρατηγική: ο καθορισμός της στρατηγικής και του σχεδιασμού των δραστηριοτήτων του Ταμείου Χαρτοφυλακίου σε σχέση με την εφαρμογή του εργαλείου JESSICA, που περιλαμβάνεται συνήθως στο σύμφωνο χρηματοδότησης μεταξύ της Δ.Α. και του Τ.Χ. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (Operational Program): Τα επιχειρησιακά προγράμματα είναι κείμενα που διαμορφώνουν αναπτυξιακές στρατηγικές, καλύπτουν τη χρήση των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων και της ίδιας συμμετοχής για την προγραμματική περίοδο , και εντάσσονται στο ΕΣΠΑ, υποβάλλονται από τα κράτη μέλη και γίνονται αποδεκτά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Έργο αστικής ανάπλασης (Urban Project): οποιοδήποτε έργο ή δράση που εκτελείται από τους Τελικούς Δικαιούχους και υποστηρίζεται από τα Τ.Α.Α. Ίδια συμμετοχή (Match Funding ή National Co-financing): τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία (structural funds) καλύπτουν ένα ποσοστό του κόστους ενός Επιχειρησιακού Προγράμματος. Το υπόλοιπο πρέπει να χρηματοδοτηθεί από εθνικούς πόρους (συχνά καλείται «ίδια συμμετοχή»), οι οποίοι μπορούν να προέρχονται είτε από το δημόσιο, είτε από τον ιδιωτικό τομέα. Κατανομή (Scheme): σημαίνει, στο πλαίσιο αυτού του κειμένου, μια συμβολή του Ταμείου Χαρτοφυλακίου προς ένα Ταμείο Αστικής Ανάπτυξης, με σκοπό την επένδυση σε έργα αστικής ανάπλασης μέσω μετοχών, δανείων και εγγυήσεων. Κοινοπραξία (Consortium): Ομάδα φυσικών και νομικών προσώπων ή δημοσίων φορέων που υποβάλλει προσφορά ή αίτηση, ανταποκρινόμενη σε μια διαδικασία υποβολής προσφορών. Μπορεί να πρόκειται για μια μόνιμη, κατά νόμο ιδρυθείσα ομαδοποίηση ή για μια ad hoc και άτυπη ομαδοποίηση, για τις ανάγκες μιας συγκεκριμένης προκήρυξης ή πρόσκλησης υποβολής προσφορών. Όλα τα μέλη μιας κοινοπραξίας (δηλαδή τόσο ο leader όσο και οι υπόλοιποι Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 2 από 189

8 εταίροι) ευθύνονται από κοινού αλλά και το καθένα ξεχωριστά έναντι του χρηματοδοτικού οργανισμού (Contracting Authority). Στο εμπορικό δίκαιο που διέπει τις ενώσεις προσώπων που συνιστώνται δια συμβάσεως και επιδιώκουν μέσω της συμβολής των μελών τους, ένα κοινό σκοπό, δεν προβλέπεται η Κοινοπραξία ως ιδιαίτερος τύπος εταιρίας 1. Ολοκληρωμένο Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης: ένα ολοκληρωμένο σχέδιο βιώσιμης αστικής ανάπτυξης περιλαμβάνει ένα σύστημα συσχετιζόμενων έργων υποδομής το οποίο αποσκοπεί να επιφέρει μια μακρόχρονη βελτίωση στις οικονομικές, πραγματικές (physical), κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες μιας πόλης ή μιας αστικής περιοχής, στη βάση μιας συνεκτικής και ενιαίας θεώρησης της πόλης. Σύμφωνο χρηματοδότησης (Funding Agreement): η συμφωνία μεταξύ ενός Ταμείου Χαρτοφυλακίου και μιας Αναθέτουσας Αρχής, με την οποία καθορίζονται οι υποχρεώσεις και οι σχετικές παράμετροι. Σύμπραξη (Joint Venture): Μια σύμπραξη (ή κοινοπραξία σωστότερα) είναι μια επιχειρηματική συμφωνία με την οποία τα συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν να αναπτύξουν για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, μια νομική μορφή και νέα περιουσιακά στοιχεία συμβάλλοντας με μερίδια. Περιλαμβάνει μια συνεργασία μεταξύ νομικών ή φυσικών προσώπων, που αναλαμβάνουν από κοινού την εκτέλεση μιας συγκεκριμένης συναλλαγής (ενός ή περισσοτέρων έργων) με σκοπό το αμοιβαίο όφελος. Σε αντίθεση με την εταιρεία (partnership), μια σύμπραξη δεν εννοείται ως διαρκής σχέση μεταξύ των μελών. Στην πράξη, οι νομικές διατάξεις που διέπουν τις αστικές εταιρείες ή γενικά τον συνεταιρισμό, εφαρμόζονται και στις συμπράξεις. Η σύμπραξη διαλύεται με την επίτευξη του σκοπού της 2. 1 Πηγές: Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών Πηγές: Wikipedia και Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 3 από 189

9 Ταμείο Αστικής Ανάπτυξης (Urban Development Fund, UDF) : είναι ένα ταμείο που καθορίζεται με τα άρθ. 43 και 46 του ΕΚ 1828/2006. Επενδύει σε έργα αστικής ανάπλασης που υλοποιούνται με διάφορους τρόπους, π.χ. με τη σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, και άλλα έργα που περιλαμβάνονται σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Ταμείο Χαρτοφυλακίου ή Ταμείο Κεφαλαίου (Holding Fund): ένα ταμείο που δημιουργείται για να επενδύσει σε περισσότερα από ένα Ταμεία Αστικής Ανάπτυξης, σύμφωνα με το άρθ. 44 του ΕΚ 1083/2006, όπως τροποποιήθηκε με τον ΕΚ 284/2009 και εκ νέου με τον ΕΚ 539/2010. Τελικοί δικαιούχοι: τα νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου που έχουν την αρμοδιότητα εκτέλεσης έργων αστικών αναπλάσεων. Στο πλαίσιο των χρηματοδοτούμενων έργων, οι τελικοί δικαιούχοι είναι οι ωφελούμενοι φορείς από την επιδότηση. Χρηματοδοτικά εργαλεία (Financial engineering instruments): σύμφωνα με το άρθ. 44 του ΕΚ 1083/2006, τέτοια εργαλεία είναι ενδεικτικά: τα ταμεία δανειακών κεφαλαίων (venture capital), τα ταμεία εγγυήσεων, δανείων (loan), και τα ταμεία αστικής ανάπτυξης. Επενδύσεις με χρήση των παραπάνω χρηματοδοτικών μηχανισμών σε έργα αστικής ανάπτυξης μέσω μετοχών, δανείων και εγγυήσεων επιτρέπουν την ανακύκλωση των δημοσίων κεφαλαίων και τη μόχλευση των ιδιωτικών κεφαλαίων, ταυτόχρονα με την αύξηση της επάρκειας και της αποτελεσματικότητας των δημοσίων πόρων. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 4 από 189

10 1. Εισαγωγή 1.1 Περιεχόμενο της πρωτοβουλίας JESSICA Η κοινοτική πρωτοβουλία JESSICA σχεδιάστηκε για να μπορεί να μοχλεύσει, συμπληρωματικά προς τα κονδύλια που προέρχονται από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία, άλλους πόρους που προορίζονται για συμπράξεις του δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα και γενικά για έργα αστικής αναζωογόνησης και ανάπτυξης στις περιφέρειες της Ε.Ε. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού, που περιλαμβάνει τη δημιουργία ανταποδοτικών επενδύσεων, απαιτείται εξειδικευμένη στρατηγική, η οποία αφενός διαμορφώνει το πλαίσιο για τις επενδύσεις σε έργα βιώσιμης ανάπτυξης και αφετέρου συμπληρώνει τη συνήθη πρακτική παροχής δημοσίων υποδομών και εξυπηρετήσεων, με μια συνολικότερη προσέγγιση, κινητοποιώντας μια ευρεία γκάμα εταίρων με διαφορετικές χρηματοδοτικές ικανότητες και διαχειριστικά προσόντα. Ενδεικτικά, τα κονδύλια μέσω JESSICA μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να χρηματοδοτήσουν συνεκτικά και ολοκληρωμένα σχέδια, που περιλαμβάνουν έργα όπως τα παρακάτω: o Αστική υποδομή, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών, του πόσιμου νερού και των αποβλήτων, της ενέργειας. o Αρχιτεκτονική κληρονομιά ή πολιτιστικά μνημεία, για τουριστική ή άλλη βιώσιμη αξιοποίηση, συμπεριλαμβανομένων ξενοδοχείων, κατοικιών για την τρίτη ηλικία, πανεπιστημιακών εστιών διαμονής. o Αποκατάσταση εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών εκτάσεων, συμπεριλαμβανομένων της εξυγίανσης και απομάκρυνσης των μολυσμένων εδαφών. o Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Αναμένεται ότι χάρη στην αυξανόμενη χρήση των εργαλείων του JESSICA, ο δημόσιος τομέας θα ωφεληθεί από ποικίλες, διαφορετικές πηγές για να προωθήσει την αστική αναγέννηση και αναζωογόνηση, εκεί που κρίνεται αναγκαίο. Δημόσιοι φορείς, και ιδίως οι δήμοι, θα επωφεληθούν ιδιαίτερα σε επίπεδο προγραμμάτων αστικών αναπλάσεων. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 5 από 189

11 1.2 Αντικείμενο, στόχοι, μεθοδολογία και δομή της εργασίας Η παρούσα μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία εστιάζει στη μελέτη του νέου χρηματοδοτικού μηχανισμού JESSICA, που υλοποιείται ως πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, για τη βέλτιστη απορρόφηση των Διαρθρωτικών Ταμείων, με όρους βιωσιμότητας, ανταποδοτικότητας και ανάπτυξης. Η εργασία αρχικά ασχολείται με την αναγνώριση του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε η ιδέα της δημιουργίας του μελετώμενου μηχανισμού, δηλαδή κατ αρχήν με τον εντοπισμό, την παρουσίαση και την κατανόηση των βασικών κειμένων που διαμόρφωσαν την αντίστοιχη φιλοσοφία μέσα στα όργανα λήψης αποφάσεων της Ε.Ε. Στη συνέχεια, θα αναλυθεί το σκεπτικό και το γενικό περίγραμμα της πρωτοβουλίας, η οποία με την εφαρμογή της στο εξής θα αλλάξει ριζικά το σύστημα των ευρωπαϊκών ενισχύσεων προς τα κράτη μέλη, αλλά και την οπτική των ίδιων των κρατών μελών αναφορικά με τις προτεραιότητες και τη σκοπιμότητα των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, ιδιαίτερα εκείνων που περιλαμβάνουν έργα υποδομής και αστικών αναπλάσεων. Δεδομένου ότι το JESSICA καλείται να υλοποιηθεί σε 27 κράτη μέλη, με διακριτές διαφορές στο νομοθετικό πλαίσιο, στο χωροταξικό σχεδιασμό και στις διοικητικές δομές, κρίνεται σκόπιμο να συσχετίσουμε στη συνέχεια το ελληνικό νομοθετικό και χωροταξικό πλαίσιο, με τις προϋποθέσεις που θέτει η πρωτοβουλία, προκειμένου να εντοπίσουμε τα ζητήματα που εμποδίζουν ή προδιαθέτουν ευνοϊκά για την εφαρμογή της στη χώρα μας. Επειδή ο βαθμός ενσωμάτωσης του νέου μηχανισμού δεν έχει φτάσει ακόμη σε ικανοποιητικά επίπεδα, όπως θα φανεί στα χαρακτηριστικά παραδείγματα από τον ευρωπαϊκό χώρο που περιλαμβάνονται στη συνέχεια, θα προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τις παραμέτρους, τις ιδιότητες και τα λειτουργικά χαρακτηριστικά των νέων εργαλείων, μέσα από την ανάλυση των απαιτήσεων που θέτουν οι ευρωπαϊκοί και εθνικοί κανονισμοί και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, όπως περιγράφονται στους όρους των αντίστοιχων διαγωνισμών και τις οδηγίες των Εγχειριδίων Εφαρμογής της ΕΤΕπ. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 6 από 189

12 Στη συνέχεια θα κωδικοποιήσουμε τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες που εντοπίσαμε για την ενσωμάτωση του JESSICA στην Ελλάδα, και τέλος, θα συνοψίσουμε τους προβληματισμούς μας, τα συμπεράσματα και τις προτάσεις μας για το συγκεκριμένο θέμα. Μεθοδολογικά, επιλέχθηκε η αναζήτηση πληροφορίας από κάθε έγκυρη πηγή για το συγκεκριμένο θέμα, όπως: o Επίσημες ιστοσελίδες της Ε.Ε. και των ελληνικών Υπουργείων Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, Οικονομικών, Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και Εξωτερικών. o Επίσημη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, ειδικά εγχειρίδια, τεχνικές οδηγίες και το έντυπο ενημερωτικό υλικό που εξέδωσε η ΕΤΕπ για την προετοιμασία των κρατών μελών. o Παρακολούθηση ειδικής ημερίδας για την πρωτοβουλία JESSICA στην Αθήνα, που διοργανώθηκε στις 23 Απριλίου 2010 από την Αναπτυξιακή Εταιρεία του Δήμου Αθηναίων, με παρουσιάσεις από υψηλόβαθμα στελέχη της Ε.Ε. και της ΕΤΕπ, αρμόδια για το JESSICA. o Πρακτικά, παρουσιάσεις και εκθέσεις απολογισμού από τις τακτικές συναντήσεις των εκπροσώπων των κρατών μελών για την προώθηση της πρωτοβουλίας και από αντίστοιχες ημερίδες που διοργάνωσαν το 2010 οι Διαχειριστικές Αρχές των ελληνικών Περιφερειών. o Σχετικά δημοσιεύματα στον ημερήσιο ελληνικό και ευρωπαϊκό τύπο, για την τελευταία τριετία τουλάχιστον. o Απ ευθείας επικοινωνία με τα αρμόδια στελέχη της ΕΤΕπ, του Υπουργείου Ανάπτυξης, της Ενδιάμεσης Διαχειριστικής Αρχής της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, της ΜΟΔ Α.Ε., για την επίλυση ερωτημάτων και την ενημέρωση σχετικά με την πρόοδο της ενσωμάτωσης στη χώρα μας. o Αναζήτηση και μελέτη των ανακοινώσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τόσο των γενικών ως προς την Πολιτική Σύγκλισης και την Αειφόρο Ανάπτυξη, όσο και των ειδικότερων κειμένων με τις στρατηγικές Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 7 από 189

13 υποστήριξης των γενικών ευρωπαϊκών αρχών, των Κατευθυντήριων Οδηγιών και του κανονιστικού πλαισίου. o Αναζήτηση και μελέτη της αντίστοιχης ελληνικής νομοθεσίας, όπως περί Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα, χρηματοδοτικών εργαλείων, αναπτυξιακών ενισχύσεων κ.α. o Βιβλιογραφία ελληνική και ξένη για την ευρωπαϊκή πολιτική, την περιφερειακή ανάπτυξη και τις αστικές αναπλάσεις. Το σύνολο της συγκεντρωθείσας πληροφορίας ταξινομήθηκε και επικαιροποιήθηκε σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα, στη συνέχεια οργανώθηκε κατά τους τομείς στους οποίους αναλύθηκαν οι στόχοι και το αντικείμενο της μελέτης. Τέλος, σχολιάστηκαν διάφορα ζητήματα που προέκυπταν κατά τη σύνθεση του υλικού και τα οποία, κατά την κρίση μας, παρουσιάζουν ειδικό ενδιαφέρον και αξίζει να διερευνηθούν περαιτέρω. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 8 από 189

14 2. Η διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής για τον αστικό χώρο 2.1 Εισαγωγή Στο παρόν κεφάλαιο θα παρουσιάσουμε συνοπτικά το ιστορικό διαμόρφωσης της ευρωπαϊκής πολιτικής για τον αστικό χώρο, έτσι ώστε να γίνει κατανοητό το πλαίσιο αρχών, φιλοσοφικής θεώρησης και προτεραιοτήτων, που οδήγησε τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην επινόηση μηχανισμών υποστήριξης της πολιτικής αυτής, όπως το JESSICA. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 9 από 189

15 Ακόμη, μελετώντας το ιστορικό δημιουργίας του θεσμού, αλλά και τις μελλοντικές τάσεις, θα αντιληφθούμε το περιβάλλον μέσα στο οποίο καλείται να λειτουργήσει αποτελεσματικά ο νέος μηχανισμός, και επίσης θα καταλάβουμε το λόγο επιλογής των συγκεκριμένων κριτηρίων που πρέπει να πληρούν οι επενδύσεις, τις οποίες το JESSICA έχει σχεδιαστεί να ενθαρρύνει. Από τη δημοσίευση της Πράσινης Βίβλου για το Αστικό Περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 1990, το πρώτο κείμενό της με κατευθυντήριες οδηγίες για την αντιμετώπιση σημαντικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι πόλεις της Ευρώπης σε κοινοτικό επίπεδο, έως τις ανακοινώσεις για την Εδαφική Συνοχή (2008), μεσολάβησαν δύο περίπου δεκαετίες. Η ευρωπαϊκή πόλη, από πεδίο τοπικού ενδιαφέροντος, κέρδισε βήμα προς βήμα το κοινοτικό ενδιαφέρον. Σταδιακά στις συζητήσεις των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. κυριαρχούσε η αντίληψη ότι ένα Ευρωπαϊκό Σχέδιο για το «Χώρο» μπορεί να συνεισφέρει ουσιαστικά στην άμβλυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων, που συνδέονται με την αστυφιλία και την υπερσυγκέντρωση της οικονομικής ανάπτυξης, του πληθυσμού και των δραστηριοτήτων σε ορισμένες μόνο μητροπόλεις και άλλα σημαντικά αστικά κέντρα. Η Ε.Ε. απέκτησε σταδιακά ένα κοινοτικό θεσμικό πλαίσιο 3 για τη χωροταξία και προώθησε ειδικές δράσεις για το χώρο, επιμέρους πολιτικές που επηρεάζουν κύριες παραμέτρους μιας αστικής στρατηγικής και συγκεκριμένες ενέργειες βελτίωσης της ποιότητας ζωής στις ευρωπαϊκές πόλεις. Η πρόοδος που σημειώθηκε, καταγράφηκε στις Ευρωπαϊκές Συνθήκες που ακολούθησαν, ενώ οι συνοδευτικές καταστατικές ρυθμίσεις επιβεβαίωσαν τις αμοιβαίες δεσμεύσεις των κρατών μελών. Οι πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο των παραπάνω, χωρίς να θέλουν να υποκαταστήσουν τις τοπικές, περιφερειακές, εθνικές διοικητικές αρχές, αποσκοπούν στο να αποδώσουν ένα πλαίσιο πολιτικής και ευρωπαϊκής οπτικής, που θα συμβάλει στο συντονισμό και τη 3 Σχέδιο Ανάπτυξης Κοινοτικού Χώρου, ίκτυα ιευρωπαϊκών Μεταφορών, Στρατηγική της Λισσαβώνας, Χάρτης της Λειψίας κ.α. Βλ. και Αγγελίδης Μ. (2004), «Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Χωρική Ανάπτυξη», Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., 2005 Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 10 από 189

16 συνεκτικότητα μεταξύ των διαφόρων γεωγραφικών περιοχών και πολιτικών της Ε.Ε. Χαράχθηκε έτσι μια ευρωπαϊκή αστική πολιτική, που καλείται να συνεισφέρει στις εθνικές προσπάθειες για τα παρόμοια ή ανάλογα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές πόλεις: τάσεις προαστιοποίησης, δυσχέρεια αστικών μετακινήσεων, υποβάθμιση περιβαλλοντικών συνθηκών, φαινόμενα περιθωριοποίησης, ανέχεια, μετανάστευση, απώλεια θέσεων απασχόλησης, φαινόμενα αστικής βίας, σύγκρουση ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος, ασυμβατότητα χρήσεων γης. Παλιά και νέα κρίσιμα προβλήματα, όπως η κατασπατάληση των φυσικών και ενεργειακών πόρων, η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η τρέχουσα χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση, οι εντεινόμενες ανισότητες μεταξύ ανεπτυγμένων και υστερούντων περιφερειών, επιβάλλουν ωστόσο την αναθεώρηση του τρόπου αντιμετώπισης της αστικής παθολογίας. Ολοένα και πιο επιτακτική καθίσταται η ενδυνάμωση των αποφασιστικών οργάνων σε κοινοτικό επίπεδο, ώστε να προστατεύσουν τους φυσικούς πόρους, να βελτιώσουν το ανθρωπογενές περιβάλλον, να διασφαλίσουν την ποιότητα ζωής και να εγγυηθούν την απασχόληση. Στο παραπάνω κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο, γίνεται αντιληπτή η ανάγκη για στροφή των ευρωπαϊκών πολιτικών σε πρότυπα φιλικότερα προς το περιβάλλον, στην αειφόρο οικονομία, σε τεχνολογικές και επιχειρηματικές καινοτομίες, σε πιο υγιή «πράσινη» βάση. Η αρχή της βιωσιμότητας δίνει την ευκαιρία για διεργασίες που συσχετίζονται με την ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη, την υιοθέτηση μακροπρόθεσμων στρατηγικών σχεδίων και την αξιολόγηση των προτεραιοτήτων των τοπικών αρχών. 2.2 Σύντομη ιστορική αναδρομή - Η πορεία προς το JESSICA Η προσπάθεια διαμόρφωσης μιας κοινής Ευρωπαϊκής Στρατηγικής αστικής ανάπτυξης ξεκινάει στις αρχές της δεκαετίας του 90 με την υιοθέτηση του Urban Pilot Programme 4, το οποίο εξελίσσεται στην Κοινοτική Πρωτοβουλία URBAN ( ) και στη συνέχεια στην Κ.Π. URBAN ΙΙ ( ), 4 Πιλοτικές δράσεις για την Αστική ανάπτυξη Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 11 από 189

17 δίνοντας έμφαση στην αειφόρο ανάπτυξη των αστικών περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που παρουσιάζουν κοινωνικά, οικονομικά ή πολεοδομικά προβλήματα. Στη φάση της προετοιμασίας του σχεδιασμού της προγραμματικής περιόδου , η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συγκροτεί υπηρεσιακή «Ομάδα για την Αστική Ανάπτυξη» και εκδίδει το κείμενο "Cohesion Policy and cities: the urban contribution to growth and jobs in the regions 5 "(2006), στο οποίο τα αστικά κέντρα αντιμετωπίζονται όχι μόνο ως οι κύριοι χώροι συσσώρευσης αναπτυξιακών προβλημάτων, αλλά και ως «κινητήρες» της ανάπτυξης, ορίζοντας ως προτεραιότητες τη βελτίωση της προσβασιμότητας, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, τον πολιτισμό, την υποστήριξη των ΜΜΕ, την ανάπτυξη της καινοτομίας, την κοινωνική ενσωμάτωση και την αστική διακυβέρνηση. Ακόμη, το 2006 παρουσιάζεται από την Ε.Ε. ο Οδηγός "The urban dimension in Community policies for the period ", που εξετάζει το περιεχόμενο, το χρηματοδοτικό πλαίσιο και τους μηχανισμούς ανταλλαγής εμπειριών για συγχρηματοδοτούμενες παρεμβάσεις στις πόλεις. Παράλληλα υιοθετείται, στο πλαίσιο των Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραμμών για την Πολιτική Συνοχής, το κείμενο για την «Εδαφική Διάσταση της Πολιτικής Συνοχής», με ενδεικνυόμενα μέτρα όπως τα εξής: ανασυγκρότηση του φυσικού περιβάλλοντος, αναπλάσεις πρώην βιομηχανικών περιοχών, διαφύλαξη της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, αποφυγή της άναρχης αστικής εξάπλωσης και πρόνοια για τις συνδέσεις μεταξύ των αστικών συγκεντρώσεων και της άμεσης αγροτικής ενδοχώρας. Το Συμβούλιο Υπουργών, υπό τη γερμανική Προεδρία της Ε.Ε. του 2007, υιοθετεί την «Εδαφική Ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης» και τη «Χάρτα της Λειψίας για τις Βιώσιμες Ευρωπαϊκές Πόλεις», η οποία προτείνει την διευρυμένη χρήση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής προσέγγισης για την αστική ανάπτυξη και την επίδειξη ιδιαίτερης προσοχή στις φτωχές περιοχές εντός των πόλεων. 5 Η Πολιτική Σύγκλισης και οι πόλεις: η συµβολή του αστικού χώρου στην ανάπτυξη και την εργασία των περιφερειών. Αναλύεται στο κεφάλαιο 2.3 της παρούσας. 6 Η χωρική διάσταση στις κοινοτικές πολιτικές για την περίοδο Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 12 από 189

18 Αν και δεν υφίσταται δεσμευτική Κοινοτική πολιτική για την αστική ανάπτυξη, τόσο η υιοθέτηση των Στρατηγικών Κατευθυντήριων Γραμμών όσο και η συνεχιζόμενη εξειδίκευση της «Εδαφικής Ατζέντας» και της «Χάρτας της Λειψίας», συνέβαλαν και συμβάλλουν σημαντικά στην υιοθέτηση της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης, ως κεντρικού στοιχείου της αναπτυξιακής στρατηγικής όλων των κρατών μελών για την περίοδο (σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο) και στη συγκρότηση ενός νέου πλαισίου για την αστική ανάπτυξη στο προσεχές διάστημα. 2.3 Πολιτική Συνοχής για τις πόλεις Σύμφωνα με την ανακοίνωση 7 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με ημερομηνία και τίτλο «Πολιτική Συνοχής και πόλεις: η συμβολή των πόλεων και των πολεοδομικών συγκροτημάτων στην ανάπτυξη και την απασχόληση στις περιφέρειες», η αστική ανάπτυξη είναι μια μακρά και πολύπλοκη διαδικασία - για το λόγο αυτό, οι πόλεις πρέπει να έχουν μια μακροπρόθεσμη θεώρηση της ανάπτυξης ώστε να μεγιστοποιήσουν τους πολυάριθμους παράγοντες της επιτυχίας 8. Η Επιτροπή προτείνει με την ίδια ανακοίνωση διάφορες κατευθύνσεις, όπως ενδεικτικά: o Οι πόλεις πρέπει να διαθέτουν ένα συνεκτικό και μακροπρόθεσμο πρόγραμμα για τον καθέναν από τους διάφορους παράγοντες βιώσιμης ανάπτυξης και απασχόλησης. Οι ενέργειες σε έναν τομέα πρέπει να είναι συμβατές με εκείνες που αναλαμβάνονται σε έναν άλλον. Παραδείγματος χάριν, είναι σημαντικό τα οικονομικά μέτρα να είναι βιώσιμα από κοινωνική και περιβαλλοντική άποψη. Είναι σκόπιμο να δημιουργηθούν συστήματα παρακολούθησης και αξιολόγησης για να ελέγχονται τα αποτελέσματα επιτόπου. o Είναι σημαντικό να κινητοποιηθούν οι βασικοί συντελεστές ο ιδιωτικός τομέας, ο τοπικός πληθυσμός και οι ΜΚΟ, καθώς και η τοπική, περιφερειακή και εθνική Διοίκηση ώστε να συμμετέχουν στον προγραμματισμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση της αστικής ανάπτυξης. 7 COM(2006) 385/ Περιλαµβάνεται στο παράρτηµα της παρούσας. 8 Όπως παραπάνω, κεφ. 7.2 «Ολοκληρωμένη προσέγγιση της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης». Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 13 από 189

19 Στη συνέχεια υπενθυμίζεται από την Επιτροπή ότι τα διαρθρωτικά ταμεία της Ένωσης υποστήριξαν σε μεγάλο βαθμό την πολεοδομική ανάπλαση 9. Στο πλαίσιο των νέων κανονισμών σχετικά με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), δίνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η κατεύθυνση να χρηματοδοτούν το Ταμείο Συνοχής και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), όπως και οι Διαχειριστικές Αρχές των επιχειρησιακών προγραμμάτων ένα μεγάλο φάσμα προγραμμάτων αστικής ανάπτυξης. Άλλες προτεινόμενες κατευθύνσεις σχετικά με το θέμα είναι οι εξής: o Η ιδιωτική χρηματοδότηση είναι χρήσιμη και συχνά αναγκαία για να συμπληρωθούν τα δημόσια κεφάλαια. Ένα σαφές νομικό πλαίσιο πρέπει να εξασφαλίζει τη σύνδεση των εταιρικών σχέσεων δημοσίου /ιδιωτικού τομέα. o Ο ιδιωτικός τομέας προσφέρει όχι μόνο χρηματοδοτικά μέσα, αλλά και προσόντα και συμπληρωματικές ικανότητες. o Η αποτελεσματική σύμπραξη δημόσιου ιδιωτικού τομέα απαιτεί από τις τοπικές αρχές, μακροπρόθεσμη στρατηγική θεώρηση, όσο και τεχνικές ικανότητες και ικανότητες διαχείρισης. Τονίζεται επίσης εμφατικά ότι η αστική ανάπτυξη μπορεί να επωφελείται από τη συνδρομή των πρωτοβουλιών JASPERS, JEREMIE και JESSICA. Αυτό κατά την ανακοίνωση, θα επιτρέψει να ενισχυθούν οι θετικές συνέπειες των δημόσιων πόρων με την προσέλκυση της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα. 2.4 Μετά το 2013: Οι διαφαινόμενες τάσεις για την Πολιτική Συνοχής της Ε.Ε. Η διερεύνηση της μελλοντικής μορφής της ευρωπαϊκής πολιτικής για την κοινωνικοοικονομική και εδαφική συνοχή της Ε.Ε., προϋποθέτει: α) την αποτίμηση των παρεμβάσεων της διαρθρωτικής στρατηγικής ως προς το βαθμό αποτελεσματικότητάς τους, και 9 ό.π. κεφ. 8 «Χρηματοδότηση της αστικής ανάπλασης». Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 14 από 189

20 β) την πρόβλεψη των συνθηκών που θα διέπουν τις περιφέρειες, μετά το πέρας της τρέχουσας Προγραμματικής Περιόδου Κοινή είναι η διαπίστωση ότι παρά τη σημειωθείσα πρόοδο, συνεχίζουν να υφίστανται σημαντικές διαφορές και ανισότητες στην οικονομική διάρθρωση των ευρωπαϊκών περιφερειών. Συνεπώς είναι απολύτως αναγκαίο να δοθεί συνέχεια στην ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής. Μεταξύ των κοινοτικών στόχων για την επίτευξη των βασικών στρατηγικών σύγκλισης της Ε.Ε. θα μπορούσαν να είναι: o Η στήριξη για τη δημιουργία δικτύων αστικών κέντρων, ως κύριου φορέα εδαφικής συνοχής και ευρύτερων συνεργειών. o Η προώθηση των αποφασιστικών παραγόντων που καθορίζουν τη νέα «πράσινη» οικονομία και η ενσωμάτωσή τους στις διαδικασίες του χωροταξικού σχεδιασμού. Το αστικό πρόβλημα προβλέπεται ότι θα καταστεί επίκεντρο της νέας πολιτικής συνοχής, βασικός της πυλώνας, σε άμεση συναρμογή με άλλες κρίσιμες πολιτικές, όπως αυτή του περιβάλλοντος. Ειδικότερα οι ενδοαστικές ανισότητες, αλλά και ο περιαστικός χώρος, ως μέρος του περιβαλλοντικού προβλήματος, θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο ειδικής προσοχής στο πλαίσιο των κύριων πολιτικών της Ε.Ε. (κινητικότητα, καινοτομία, ΚΑΠ, περιβάλλον), για την υιοθέτηση μέτρων όπως: o Η προώθηση αστικών καινοτομιών. o Η μεγαλύτερη συμμετοχή των ενδιαφερομένων δήμων και της ΕΤΕπ σε στρατηγικά σχέδια αστικής ανανέωσης, αναδιάρθρωσης και αναδιοργάνωσης. o Η περαιτέρω στήριξη της πολιτικής συνοχής με την ανάπτυξη τεχνικών αυτοχρηματοδότησης και τη σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, κυρίως για τη δημιουργία υποδομών χωρικής αναβάθμισης. o Η σαφής ενδυνάμωση του ιδιωτικού τομέα από τη νέα διαρθρωτική συγχρηματοδοτούμενη δέσμη, σε όλα τα στάδια αξιολόγησης, Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 15 από 189

21 σχεδιασμού, υλοποίησης, αποτίμησης και παρακολούθησης (follow-up) των μέτρων. Συμπερασματικά, η προβλεπόμενη σταδιακή μείωση, δραστική για ορισμένες περιοχές, των κοινοτικών ενισχύσεων και ως συνεπακόλουθο η ολοκλήρωση της περιόδου της επιδοτούμενης ανάπτυξης στη σημερινή της μορφή, ιδίως μετά το 2013, επιβάλλει την προσαρμογή των περιφερειών σε συνθήκες εξαιρετικά ανταγωνιστικές, πράγμα που συνιστά και τη μείζονα πρόκληση για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων απαιτήσεων για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη. 2.5 Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για το 2020 Σύμφωνα με την ανακοίνωση 10 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπό την προεδρία Ζοζέ Μπαρόζο, με ημερομηνία και τίτλο «Ευρώπη 2020 Στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη», τρεις είναι οι προτεραιότητες που πρέπει να κατέχουν κεντρική θέση στη στρατηγική για την Ευρώπη του 2020: o Έξυπνη ανάπτυξη με την ανάπτυξη μιας οικονομίας που βασίζεται στη γνώση και την καινοτομία. o Βιώσιμη ανάπτυξη με την προώθηση μιας νέας οικονομίας, πιο αποτελεσματικής στη χρησιμοποίηση των πόρων, πιο πράσινης και πιο ανταγωνιστικής. o Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς με την ενίσχυση μιας οικονομίας με υψηλό ποσοστό απασχόλησης που εξασφαλίζει οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή. Οι τρεις αυτές προτεραιότητες αλληλοενισχύονται και διαμορφώνουν την εικόνα της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς για την Ευρώπη του 21ου αιώνα. Η Επιτροπή στο ίδιο κείμενο, προτείνει τις παρακάτω επτά εμβληματικές πρωτοβουλίες που θα ενεργήσουν ως καταλύτες για την επίτευξη προόδου σε κάθε μία από τις παραπάνω βασικές προτεραιότητες: /10/2011 Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 16 από 189

22 1. «Ένωση καινοτομίας», για τη βελτίωση των συνθηκών, του πλαισίου και της πρόσβασης στη χρηματοδότηση για την έρευνα και καινοτομία, ώστε να εξασφαλιστεί ότι οι καινοτόμες ιδέες θα μπορέσουν να μετατραπούν σε προϊόντα και υπηρεσίες που θα δημιουργήσουν ανάπτυξη και θέσεις εργασίας. 2. «Νεολαία σε κίνηση», για την ενίσχυση των επιδόσεων των εκπαιδευτικών συστημάτων και τη διευκόλυνση της εισόδου των νέων στην αγορά εργασίας. 3. «Ψηφιακό θεματολόγιο για την Ευρώπη», για την επίσπευση της ανάπτυξης των υπηρεσιών πρόσβασης στο Διαδίκτυο υψηλής ταχύτητας και την άντληση οφελών από μια ψηφιακή ενιαία αγορά για νοικοκυριά και επιχειρήσεις. 4. «Μια Ευρώπη που χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τους πόρους», για την αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από τη χρήση των πόρων, τη στήριξη της μετάβασης σε οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα, την αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τον εκσυγχρονισμό του τομέα των μεταφορών και την ενθάρρυνση της ενεργειακής αποδοτικότητας. 5. «Μια βιομηχανική πολιτική για την παγκοσμιοποίηση», για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ιδίως για τις ΜΜΕ, και τη στήριξη της ανάπτυξης μιας ισχυρής και βιώσιμης βιομηχανικής βάσης, ικανής να ασκεί ανταγωνισμό σε παγκόσμιο επίπεδο. 6. «Ατζέντα για νέες δεξιότητες και θέσεις εργασίας», για τον εκσυγχρονισμό των αγορών εργασίας και την παροχή δυνατοτήτων στους πολίτες, μέσω της «δια βίου» ανάπτυξης δεξιοτήτων και της διευκόλυνσης της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού, με σκοπό την αύξηση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας, όπως και την καλύτερη αντιστοίχιση προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας. 7. «Ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την καταπολέμηση της φτώχειας», για τη διασφάλιση της κοινωνικής και εδαφικής συνοχής, έτσι ώστε να εξαπλωθούν ευρέως τα οφέλη της ανάπτυξης και της απασχόλησης, ενώ τα άτομα που ζουν σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού να είναι Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 17 από 189

23 σε θέση να αποκτήσουν τα μέσα αξιοπρεπούς διαβίωσης και να συμμετάσχουν ενεργά στην κοινωνία. Η Επιτροπή τέλος, στο ίδιο προγραμματικό της κείμενο, προτείνει δράση για την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων χρηματοδότησης με στόχο την στήριξη των στόχων της Ευρώπης 2020, η οποία θα προβλέπει: o Την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων βελτίωσης της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας του ισχύοντος προϋπολογισμού της ΕΕ, καθορίζοντας σαφέστερες προτεραιότητες και αντιστοιχίζοντας καλύτερα τις δαπάνες της ΕΕ με τους στόχους της Ευρώπης 2020, ώστε να αντιμετωπιστεί ο σημερινός κατακερματισμός των χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ (π.χ. Έρευνα και Ανάπτυξη, καινοτομία, επενδύσεις καθοριστικής σημασίας σε διασυνοριακά δίκτυα ενέργειας και μεταφορών, τεχνολογία για χαμηλές εκπομπές άνθρακα). Η ευκαιρία της αναθεώρησης του δημοσιονομικού κανονισμού πρέπει επίσης να αξιοποιηθεί πλήρως για να αναπτυχθεί το δυναμικό των καινοτόμων χρηματοδοτικών μέσων, και παράλληλα να διασφαλιστεί η υγιής δημοσιονομική διαχείριση. o Το σχεδιασμό νέων χρηματοδοτικών μέσων, ιδίως σε συνεργασία με την ΕΤΕπ/ΕΤΑΕ και τον ιδιωτικό τομέα, τα οποία θα καλύψουν τις ανάγκες των επιχειρήσεων που δεν ικανοποιούνται μέχρι σήμερα. Ως μέρος του μελλοντικού σχεδίου έρευνας και καινοτομίας, η Επιτροπή σκοπεύει να συντονίσει μια πρωτοβουλία με την ΕΤΕπ/ΕΤΑΕ με σκοπό την άντληση πρόσθετων κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση καινοτόμων και αναπτυσσόμενων επιχειρήσεων. o Την υλοποίηση μιας αποτελεσματικής ευρωπαϊκής αγοράς επιχειρηματικών κεφαλαίων, διευκολύνοντας με τον τρόπο αυτό σημαντικά την άμεση πρόσβαση των επιχειρήσεων στις κεφαλαιαγορές και μελετώντας κίνητρα ώστε τα κεφάλαια του ιδιωτικού τομέα να διατεθούν για τη χρηματοδότηση νεοσύστατων επιχειρήσεων και καινοτόμων ΜΜΕ. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 18 από 189

24 Οι επτά αυτές εμβληματικές πρωτοβουλίες θα αποτελέσουν δέσμευση τόσο για την ΕΕ όσο και για τα κράτη μέλη. Τα μέσα της ΕΕ, ιδίως η ενιαία αγορά, τα μέσα χρηματοδοτικής μόχλευσης και οι μηχανισμοί εξωτερικής πολιτικής πρόκειται να ενεργοποιηθούν πλήρως με σκοπό την αντιμετώπιση των προβληματικών σημείων και την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής Ευρώπη Ως άμεση προτεραιότητα, σύμφωνα με την ανακοίνωση, η Επιτροπή θέτει την καταγραφή όλων όσων πρέπει να γίνουν, ώστε να χαραχθεί μια αξιόπιστη στρατηγική εξόδου από την κρίση, να συνεχιστεί η μεταρρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, να διασφαλιστεί η δημοσιονομική εξυγίανση με γνώμονα την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και να ενισχυθεί η συνεργασία στους κόλπους της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 19 από 189

25 3. Μηχανισμοί και εργαλεία για την αστική ανάπτυξη 3.1 Τα ειδικά εργαλεία στήριξης των Διαρθρωτικών Ταμείων Τέσσερις κοινές (joint) πρωτοβουλίες αναπτύχθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή 11 σε συνεργασία με τον όμιλο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και άλλους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς στο πλαίσιο της προγραμματικής περιόδου , με σκοπό να στρέψουν την πολιτική σύγκλισης σε πιο αποτελεσματική και βιώσιμη κατεύθυνση. Οι δύο από αυτές, JEREMIE και JESSICA, αφορούν την προώθηση χρηματοοικονομικών εργαλείων, ενώ οι άλλες δύο, JASPERS και JASMINE, λειτουργούν ως εργαλεία τεχνικής υποστήριξης 12. Πιο αναλυτικά: o Το JASPERS (Joint Assistance to Support Projects in European Regions) είναι ένα εργαλείο τεχνικής υποστήριξης για τις 12 χώρες που ενσωματώθηκαν στην Ε.Ε. το 2004 και το Παρέχει στα λεγόμενα «νέα» κράτη μέλη την υποστήριξη που χρειάζονται για να προετοιμάσουν έργα υψηλής ποιότητας, τα οποία πρόκειται να συγχρηματοδοτηθούν από τα ευρωπαϊκά ταμεία. o Το JEREMIE (Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises) είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Επενδυτικό Ταμείο. Προωθεί τη χρήση χρηματοοικονομικών εργαλείων για να βελτιώσει την πρόσβαση των ΜΜΕ σε χρηματοδοτήσεις των Διαρθρωτικών Ταμείων. o Το JESSICA (Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas) είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με την ΕΤΕπ και την Αναπτυξιακή Τράπεζα του Συμβουλίου της Ευρώπης 13. Υποστηρίζει τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη και αναγέννηση μέσα από χρηματοοικονομικούς μηχανισμούς. 11 Γενική ιεύθυνση για την Περιφερειακή Πολιτική DG REGIO 12 Πηγή: τελευταία προσπέλαση CEB Council of Europe Bank Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 20 από 189

26 o Το JASMINE (Joint Action to Support Micro-finance Institutions in Europe) έχει σκοπό την παροχή τεχνικής βοήθειας αλλά και οικονομικής στήριξης σε μη-τραπεζικούς χορηγούς μικρο-πιστώσεων (non-bank micro-credit providers) και να τους βοηθήσει να βελτιώσουν την ποιότητα των επιχειρήσεών τους, να επεκταθούν και να καταστούν βιώσιμοι. Το JASMINE αποσκοπεί επίσης στην προώθηση καλών πρακτικών στον τομέα των μικρο-πιστώσεων και στη θέσπιση ενός κώδικα καλής συμπεριφοράς για τους αντίστοιχους οργανισμούς. 3.2 Κεντρική ιδέα Σκοπός δημιουργίας της πρωτοβουλίας JESSICA Από το έτος 2005 αναπτύχθηκε η κοινοτική πρωτοβουλία με το όνομα JESSICA - Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas (Κοινή Ευρωπαϊκή Υποστήριξη για τη βιώσιμη επένδυση σε αστικές περιοχές), η οποία σχεδιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), σε συνεργασία με την Αναπτυξιακή Τράπεζα της Ευρώπης. Η σχετική συμφωνία μεταξύ των τριών οργάνων επικυρώθηκε με το Μνημόνιο Συναντίληψης 14 (Memorandum of Understanding) της 30 ης Μαΐου Κύρια αποστολή του JESSICA είναι να παρέχει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να επενδύσουν τις επιδοτήσεις των παραπάνω οργανισμών, τα ονομαζόμενα Διαρθρωτικά Ταμεία (Structural Funds), με ανταποδοτικό τρόπο, μέσα από την υλοποίηση ολοκληρωμένων σχεδίων βιώσιμης αστικής ανάπτυξης και αναζωογόνησης. Η πρωτοβουλία JESSICA αποτελεί ανταπόκριση στο αίτημα πολλών κρατών μελών και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, για να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διαπιστωμένη ανάγκη ανάπλασης και αναζωογόνησης ορισμένων αστικών περιοχών, παρά το διαφαινόμενο περιορισμό των διαθέσιμων κονδυλίων προς το σκοπό αυτό. Η πρωτοβουλία αναμένεται ότι θα στηρίξει τα περιορισμένα υφιστάμενα επενδυτικά κεφάλαια στον τομέα των έργων αστικής υποδομής και θα συμβάλει στη δημιουργία πολλών νέων τέτοιων κεφαλαίων, σε όλες τις 14 Περιλαµβάνεται στο παράρτηµα της παρούσας. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 21 από 189

27 περιοχές της Ε.Ε. που ενισχύονται από τα Διαρθρωτικά Ταμεία, με σκοπό τη χρηματοδότηση ολοκληρωμένων σχεδίων αστικής ανάπλασης και αναζωογόνησης, τα οποία προάγουν περισσότερο βιώσιμες αστικές κοινότητες. Το JESSICA δεν μελετήθηκε ως μια νέα πηγή χρηματοδότησης, αλλά ως ένα χρηματοοικονομικό εργαλείο (financial engineering instrument), το οποίο θα συμβάλει ώστε να βελτιωθούν οι ρυθμοί απορρόφησης άλλων ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Συνοπτικά, η κοινοτική πρωτοβουλία αποσκοπεί στο να διευκολύνει: o την αξιοποίηση και εκμετάλλευση των διαθέσιμων μηχανισμών χρηματοδότησης, o την απορροφητικότητα των κοινοτικών επιχειρησιακών προγραμμάτων, όπως το ΕΣΠΑ , και o τη μόχλευση (leverage) ιδιωτικών και δημόσιων κεφαλαίων σε ολοκληρωμένα σχέδια και δράσεις στον τομέα της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης, αλλά σε κάθε περίπτωση με προοπτικές ανταποδοτικότητας της επένδυσης. Επομένως οι κρίσιμες παράμετροι που τέθηκαν εξ αρχής για τη χρήση του JESSICA είναι: α) ολοκληρωμένος σχεδιασμός, β) βιώσιμη αστική ανάπτυξη, γ) ανταποδοτικότητα. Σχήμα 1: Ολοκληρωμένος αστικός σχεδιασμός και βιώσιμη ανάπτυξη με το JESSICA Πηγή: JESSICA Holding Fund Handbook, EIB, Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς - National Strategic Reference Framework Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 22 από 189

28 Από τη μελέτη του θεσμικού πλαισίου, των κοινοτικών διακηρύξεων και των θέσεων που εκφράζουν τη γενικότερη πολιτική της Ε.Ε., όπως αναλύθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο, προκύπτει το συμπέρασμα ότι οι παραπάνω τρεις συνθήκες που πρέπει να πληρούν τα έργα JESSICA συσχετίζονται άμεσα με τις στρατηγικές κατευθύνσεις της Κοινότητας για τον αστικό χώρο. 3.3 Η έννοια της ολοκληρωμένης αστικής ανάπτυξης Οι πόλεις παίζουν ένα ζωτικό ρόλο για την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών περιφερειών. Αποτελούν το κλειδί για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της Ε.Ε. σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι πόλεις παρέχουν στέγη στην πλειοψηφία των θέσεων εργασίας, των επιχειρήσεων και των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης και ο ρόλος τους είναι αποφασιστικός όσον αφορά την κοινωνική συνοχή. Οι πόλεις είναι ακόμη κέντρα καινοτομίας, οικονομικού πλούτου, κοινωνικής αλλαγής, ιατρικής περίθαλψης, πρόνοιας και εκπαίδευσης, ενώ οι περισσότερες έχουν μια ενεργή στάση σχετικά με τις προκλήσεις που συνοδεύουν την απαίτηση της αστικής βιωσιμότητας. Ωστόσο, η χωρίς προηγούμενο ανάπτυξη νέων πόλεων σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά και η ανάγκη για την ανανέωση των απαξιωμένων υποδομών του 20 ου αι. στις παλιότερες πόλεις, αποζητούν τη δημιουργία ενός νέου αστικού σχεδιασμού, μιας νέας αστικής διακυβέρνησης και νέων μοντέλων επένδυσης σε υποδομές. Άλλωστε, η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να θεωρηθεί βιώσιμη, τότε μόνο όταν συνοδεύεται από κατάλληλα μέτρα, σχεδιασμένα για να μειώσουν τη φτώχια, τον κοινωνικό αποκλεισμό και τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Μια τέτοια ολοκληρωμένη προσέγγιση, όπως αναγνωρίζεται από τα κείμενα που εκφράζουν τις επίσημες θέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δεν ενθαρρύνει μόνο την ανάπτυξη και την εργασία σε όλη την Ευρώπη, αλλά αντιμετωπίζει ακόμη και τα κοινωνικά και τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Η έννοια της ολοκληρωμένης αστικής πολιτικής διαμορφώθηκε με τη Χάρτα της Λειψίας για τις Βιώσιμες Ευρωπαϊκές Πόλεις. Το κεντρικό μήνυμα της Χάρτας είναι η αναγκαιότητα για «ολοκληρωμένη στρατηγική και συντονισμένη δράση», στη Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 23 από 189

29 βάση των τριών πυλώνων της βιωσιμότητας (περιβαλλοντικός, οικονομικός και κοινωνικός). Η αναγκαιότητα για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση απαιτεί βέβαια τις ανάλογες προσαρμογές στο θεσμικό περιβάλλον στο οποίο εξασκείται η ευρωπαϊκή πολιτική για τα αστικά κέντρα. Οι κύριες προτεραιότητες της Χάρτας της Λειψίας έχουν ως εξής: o Η Ευρώπη πρέπει να διαμορφώσει ένα γενικό πλαίσιο στο οποίο θα εξασκείται η αστική πολιτική. Τα κοινοτικά διαρθρωτικά ταμεία θα πρέπει να γίνουν διαθέσιμα για τοπικά προγράμματα τα οποία ενσωματώνουν αυτή την ολοκληρωμένη προσέγγιση. Επιπρόσθετα, η Ευρώπη μπορεί να παίξει ένα σημαντικό ρόλο για την ενθάρρυνση και διευκόλυνση της ανταλλαγής εμπειρίας μεταξύ των πόλεων. o Σε εθνικό επίπεδο, τα εμπλεκόμενα μέρη πρέπει να συνεργάζονται μεταξύ τους καλύτερα, ενώ οι χρηματοδοτικές πηγές για έργα αστικής ανάπτυξης μπορούν να συνδυάζονται επί το βέλτιστο. o Οι ευρωπαϊκές πόλεις και οι μητροπολιτικές περιοχές πρέπει να σχεδιάσουν ολοκληρωμένα αναπτυξιακά προγράμματα. Εναπόκειται στις τοπικές κυβερνήσεις να συντονίσουν την εφαρμογή των σχεδίων αυτών. Οι εθνικές, τοπικές και περιφερειακές διοικήσεις πρέπει να ασχοληθούν με τη διαμόρφωση των σχεδίων αυτών, όπως και οι ενδιαφερόμενοι πολίτες ατομικά αλλά και οι ιδιωτικοί οργανισμοί. Έχοντας υπόψη ότι όλα τα διαχειριστικά επίπεδα (τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και κοινοτικό) έχουν άμεσο όφελος από την αστική ανάπτυξη, γι αυτό και μοιράζονται την ευθύνη για την επιτυχία των πόλεων, η Χάρτα της Λειψίας επιμένει με έμφαση ότι η τεχνογνωσία πρέπει να αναπτυχθεί σε τοπικό επίπεδο από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, έτσι ώστε να καταστούν ικανά να ανταποκριθούν στο ρόλο τους με επάρκεια και ποιότητα. Υπό το πρίσμα μιας πιο ολοκληρωμένης άποψης, με την ενσωμάτωση της αστικής ανάπτυξης στην ευρύτερη έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, γίνεται προφανές ότι η ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη καταδεικνύει ουσιωδώς τη σημασία της ολοκληρωμένης προσέγγισης μεταξύ των τριών θεμελιωδών Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 24 από 189

30 κατευθύνσεων της βιώσιμης ανάπτυξης, που είναι η περιβαλλοντική, η οικονομική και η κοινωνική κατεύθυνση. Σχήμα 2: Οι κύριες στρατηγικές της ολοκληρωμένης αστικής ανάπτυξης Πηγή: REMACO S.A.,JESSICA Instruments for Energy efficiency, Evaluation Study, 3/2010 Η στρατηγική αστικής ανάπτυξης αποσκοπεί στην επίτευξη ισορροπημένης ανάπτυξης, έτσι ώστε να διασφαλίζεται ότι θα διατίθενται άμεσα οι φυσικοί πόροι, θα επικρατήσει η οικονομική ευημερία και θα ανθίσει το κοινωνικό κεφάλαιο, μειώνοντας τις ανισότητες και υποστηρίζοντας τις κοινωνικές αξίες, τους θεσμούς και τις διοικητικές δομές. 3.4 Προϋποθέσεις χρήσης του χρηματοδοτικού εργαλείου JESSICA Με τις καινοτόμες διαδικασίες που εισάγει η πρωτοβουλία JESSICA, παρέχεται στα κράτη μέλη η ευχέρεια να χρησιμοποιήσουν μέρος των επιχορηγήσεων που λαμβάνουν από την Ε.Ε. μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων, για να επενδύουν υπό τη μορφή ανταποδοτικών χρηματοδοτήσεων, σε έργα που εντάσσονται στο πλαίσιο ολοκληρωμένων σχεδίων για την προαγωγή της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 25 από 189

31 Οι επενδύσεις αυτές, οι οποίες μπορούν να έχουν τη μορφή ιδίων κεφαλαίων, δανείων ή/και εγγυήσεων, πραγματοποιούνται μέσω Ταμείων Αστικής Ανάπτυξης και, επιπλέον εφόσον απαιτείται κατά την κρίση του κράτους μέλους, μέσω Ταμείων Χαρτοφυλακίου (Holding Funds). Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τα Διαρθρωτικά Ταμεία της Ε.Ε. για την περίοδο προγραμματισμού , καθορίζει και το λειτουργικό πλαίσιο του JESSICA. Για να μπορούν να χρησιμοποιήσουν το JESSICA, τα κράτη μέλη πρέπει να συμπεριλάβουν στα Επιχειρησιακά τους Προγράμματα 16 ένα σχέδιο δράσης για τις αστικές περιοχές και κατά προτίμηση, να συμπεριλάβουν σε αυτό μια πρόβλεψη σχετικά με τις δυνατότητες χρήσης του JESSICA κατά την υλοποίηση αυτού του σχεδίου. Τα κράτη μέλη θα πρέπει στη συνέχεια να αποφασίσουν το ποσοστό των πόρων των Διαρθρωτικών Ταμείων που τους αναλογούν, το οποίο επιθυμούν να διοχετεύσουν μέσω του JESSICA, δηλαδή να αποφασίσουν το ύψος των κονδυλίων που προτίθενται να δεσμεύσουν από το ΕΣΠΑ για να τα διαθέσουν μέσω των ΠΕΠ στο οικείο Ταμείο Χαρτοφυλακίου του JESSICA. Σχήμα 3: Οι δύο εναλλακτικές βασικές δομές του JESSICA. Πηγή: JESSICA-UDF Typologies and Governance Structures, EIB, Τα Επιχειρησιακά Προγράμματα είναι λεπτομερείς στρατηγικές, που συμφωνούνται μεταξύ των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σχετικά με τη χρήση των κοινοτικών διαρθρωτικών ταμείων και το ύψος των συγχρηματοδοτήσεων κατά την περίοδο Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 26 από 189

32 Πρέπει να καταστεί εδώ σαφές ότι το JESSICA δεν αποτελεί νέα πηγή χρηματοδότησης για τα κράτη μέλη, παρά μάλλον ένα νέο μέσο χρησιμοποίησης των υφισταμένων επιχορηγήσεων των διαρθρωτικών ταμείων για τη στήριξη των ολοκληρωμένων σχεδίων αστικής ανάπτυξης. «Ολοκληρωμένο σχέδιο βιώσιμης αστικής ανάπτυξης», σύμφωνα με το κοινοτικό λεξιλόγιο, είναι ένα σύστημα αλληλένδετων ενεργειών, που αποσκοπεί στην επίτευξη μακροχρόνιας βελτίωσης των οικονομικών, υλικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών συνθηκών σε κάποια πόλη ή σε κάποια αστική περιοχή. Το κρίσιμο στοιχείο αξιολόγησης ενός τέτοιου σχεδίου είναι η «ολοκλήρωση», δηλαδή η αντιμετώπιση όλων των πολιτικών, σχεδίων και προτάσεων ως ένα σύνολο αλληλοσυνδεόμενων στοιχείων. Επομένως, οι συνέργειες μεταξύ των στοιχείων που συνθέτουν το σχέδιο θα πρέπει να είναι κατάλληλα μελετημένες, ώστε το συνολικό αποτέλεσμα του σχεδίου να είναι ευρύτερο και σημαντικότερο από το αθροιστικό αποτέλεσμα που θα επέφεραν τα επιμέρους συστατικά του στοιχεία, εάν υλοποιούνταν ως μεμονωμένα έργα. Εικόνα 1 : Πολιτιστικό Πάρκο Αττικής, Πρόγραμμα Αστικών Αναπλάσεων «ΑΤΤΙΚΗ SOS» Πηγή: ΥΠΕΚΑ, Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 27 από 189

33 3.5 Επιλέξιμα επενδυτικά σχέδια Οι κανόνες όσον αφορά την επιλεξιμότητα των δαπανών των έργων στο πλαίσιο του JESSICA ταυτίζονται με εκείνους που ισχύουν για τη χρήση των διαρθρωτικών ταμείων, ενώ λαμβάνουν επίσης υπόψη τους τυχόν ειδικούς περιορισμούς που υφίστανται σε εθνικό επίπεδο. Ωστόσο, με εξαίρεση ορισμένες μη επιλέξιμες δαπάνες, που καθορίζονται στους κανονισμούς, το JESSICA μπορεί να επιτρέψει αυξημένη ευελιξία στη διαχείριση των έργων, με παράλληλη τήρηση των κανόνων επιλεξιμότητας, υπό τον όρο πάντοτε ότι τα υποστηριζόμενα έργα εντάσσονται σε «ολοκληρωμένα και βιώσιμα» σχέδια αστικής ανάπτυξης. Σημείωση: Αυτό δίνει ενδεικτικά τη δυνατότητα, σε κάποιες μη επιλέξιμες δαπάνες να ενσωματωθούν σε ένα ευρύτερο, πολυτομεακό πρόγραμμα, εφόσον αποδειχθεί ότι μπορεί να προσελκυστούν από άλλες δημόσιες ή ιδιωτικές πηγές επαρκείς πόροι για τη χρηματοδότησή τους. Για τον προσδιορισμό των σχεδίων που μπορούν να χρηματοδοτηθούν μέσω του JESSICA, επιβάλλεται να ακολουθείται ολοκληρωμένη προσέγγιση. Οι πόροι του JESSICA μπορούν ειδικότερα να διοχετεύονται σε σχέδια που αφορούν τους εξής τομείς, ενδεικτικά και όχι περιοριστικά: o Αστικές υποδομές, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών, της ύδρευσης και της αποχέτευσης, της ενέργειας, της διαχείρισης απορριμμάτων κλπ. o Ανάδειξη της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, για τουρισμό ή άλλες αειφόρες χρήσεις o Επανάχρηση και αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών χώρων, συμπεριλαμβανομένων των έργων αποξήλωσης εγκαταστάσεων και εξυγίανσης o Κτίρια γραφείων για μικρομεσαίες επιχειρήσεις και για τους τομείς της πληροφορικής, της έρευνας και της ανάπτυξης o Πανεπιστημιακά κτίρια, συμπεριλαμβανομένων ιατρικών, βιοτεχνολογικών και άλλων εξειδικευμένων εγκαταστάσεων o Ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 28 από 189

34 3.6 Κριτήρια Επιλεξιμότητας σχεδίων αστικών αναπλάσεων Όπως προβλέπεται στους όρους των διακηρύξεων 17 της ΕΤΕπ για την ανάδειξη των ΤΑΑ, το επενδυτικό χαρτοφυλάκιο ενός ΤΑΑ μπορεί να αποτελείται από ΣΔΙΤ ή άλλα σχέδια αστικών αναπτύξεων, με παραλλαγές σχετικά με την προστιθέμενη οικονομική τους αξία, την τεχνική τους περιγραφή, τη διάρκεια, το μέγεθος, το βαθμό επικινδυνότητας, τις αναμενόμενες προσόδους κλπ. Παρόλο που όπως φαίνεται από την ποικιλία των φυσικών αντικειμένων τους μπορούν να γίνουν δεκτές πολλές κατηγορίες έργων, θα πρέπει όλα τα έργα να πληρούν ορισμένους γενικούς και ειδικούς όρους και προϋποθέσεις. Επιπλέον, κάθε προτεινόμενο σχέδιο θα πρέπει να ελεγχθεί ότι καλύπτει ένα ή και περισσότερα από κοινά κριτήρια ειδικούς στόχους, όπως τα παρακάτω: o Δημιουργεί θέσεις εργασίας για το τοπικό δυναμικό και ενθαρρύνει την τοπική επιχειρηματικότητα σε αστικές περιοχές που υστερούν από άποψη ανάπτυξης. o Αναβαθμίζει υποβαθμισμένα κέντρα πόλεων σε μικρότερες πόλεις, όπως και επιλεγμένες αποκλεισμένες περιοχές μεγαλύτερων πόλεων. o Περιλαμβάνει εκτεταμένες επεμβάσεις αναβάθμισης υποβαθμισμένων ή παρωχημένων αστικών υποδομών. o Ενισχύει τη δυναμικότητα αξιοποίησης πρώην στρατιωτικών και βιομηχανικών εγκαταστάσεων. o Δημιουργεί ή αναβαθμίζει υφιστάμενες επιχειρηματικές δραστηριότητες. o Δημιουργεί και αναπτύσσει θερμοκοιτίδες επιχειρήσεων και βιομηχανικά πάρκα. o Συμβάλλει στη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών σε μια δεδομένη αστική περιοχή, με εγκαταστάσεις διαχείρισης απορριμμάτων, ενεργειακής αποδοτικότητας και χρήσης ΑΠΕ. 17 Προκήρυξη ΕΤΕπ VP-959 ( ) για τα ΤΑΑ JESSICA Ελλάδας, παρ. Χ. Αναλύεται στο κεφ. 9 της παρούσας µελέτης. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 29 από 189

35 Σχήμα 4: Στόχοι επενδυτικής στρατηγικής του ΤΑΑ Πηγή: JESSICA-UDF Typologies and Governance Structures, EIB, Γενικοί όροι 1. Συμβατότητα με τους ΕΚ των Διαρθρωτικών Ταμείων. 2. Τα προτεινόμενα σχέδια αστικών αναπλάσεων υποστηρίζονται από ΟΣΑΑ 18 και συνάδουν προς τους στόχους και τις παρεμβάσεις των αντίστοιχων Αξόνων Προτεραιότητας των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. 3. Τα προτεινόμενα έργα θα οργανωθούν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να παράγουν επαρκή έσοδα για την αποζημίωση όλων των χρηματοδοτήσεων που θα λάβουν από το ΤΑΑ, σύμφωνα με τους ΕΚ των Διαρθρωτικών Ταμείων. Ειδικότερα, στην περίπτωση των έργων τύπου ΣΔΙΤ ή παρόμοιων 19, τα αναμενόμενα έσοδα του έργου πρέπει να καλύπτουν όλες τις πιθανές εισροές που θα εισπράττει το έργο από αρμόδιες κρατικές αρχές, ή άλλους χορηγούς του έργου, ενδεικτικά πληρωμές διαθεσιμότητας (availability payments), σκιώδη διόδια (shadow tolls) κλπ. 4. Τα προτεινόμενα έργα θα πρέπει να διασφαλίζουν οικονομικά και/ή κοινωνικά οφέλη. 18 Ολοκληρωµένα Σχέδια Αστικής Ανάπτυξης 19 Π.χ. Συµβάσεις Παραχώρησης Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 30 από 189

36 3.6.2 Χρηματο- και κοινωνικο-οικονομικοί όροι 1. Τα χρηματοοικονομικά κριτήρια μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τα επιλεγμένα έργα και τα χρηματοδοτικά προϊόντα (δάνεια, μετοχές) και θα καθορίζονται κατά περίπτωση από το ΤΑΑ. Αυτά τα κριτήρια μπορούν να είναι: ο δείκτης εσωτερικής απόδοσης (IRR), η καθαρή παρούσα αξία (NPV), η περίοδος αποπληρωμής (pay-back period), οι πίνακες χρηματοροών (cash flow profile), η διαθεσιμότητα και ο τρόπος της πρόσθετης διασφάλισης (collateral) αν απαιτείται, άλλοι οικονομικοί δείκτες που εφαρμόζονται συνήθως στην ανάλυση πίστωσης (credit analysis) κλπ. Δεν επιβάλλονται αποκλειστικές απαιτήσεις στα προτεινόμενα έργα, σχετικά με τα χρηματοοικονομικά κριτήρια, εκτός από αυτά του σχετικού ΕΚ των Διαρθρωτικών Ταμείων 20. Οι τελικοί δικαιούχοι θα κληθούν να παρουσιάσουν τις προτάσεις τους επί των κριτηρίων που θα εφαρμόσουν στα Προγράμματα Αστικών Αναπλάσεων, προκειμένου να επιτύχουν τη στοχοθεσία τους. Σημείωση: Σε ορισμένα Προγράμματα δεν μπορεί να γίνει ακριβής αποτίμηση των οικονομικών τους δεικτών, κατά το διάστημα υποβολής προτάσεων, όμως υπάρχει περιθώριο αξιολόγησής τους από το ΤΑΑ και στην περίπτωση αυτή. 2. Η αποτίμηση (assessment) των προτεινομένων σχεδίων όσον αφορά την οικονομική τους βιωσιμότητα και επίδραση (impact) πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα εξής: ανάλυση κόστους / οφέλους (αν είναι εφικτό να μελετηθεί), συμβολή στην επίτευξη των αντίστοιχων δεικτών αποτελεσμάτων (output indicators) του Ε.Π., δυνατότητα προσέλκυσης πρόσθετης χρηματοδότησης από άλλες δημόσιες ή ιδιωτικές πηγές, δυνατότητα προσέλκυσης επενδυτών σε άλλα έργα, τα οποία θα είναι συμπληρωματικά ή που θα μπορούν να δημιουργήσουν οικονομικές ή κοινωνικές συνέργειες 21 (synergies). 20 European Commission: Guidance Note on Financial Instruments under Article 44 ( ), Guidance Note on Financial Engineering ( ). Περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα της παρούσας εργασίας. Σε γενικές γραµµές ορίζουν πώς θα γίνεται η χρήση των ενισχύσεων των Τ και για ποιους σκοπούς και µόνο επιτρέπεται η διάθεσή τους, όταν χρησιµοποιούνται χρηµατοοικονοµικά εργαλεία. 21 Περισσότερα στοιχεία αναφέρονται στο κεφάλαιο «Κοινωνικοοικονοµική ανάλυση» της Προκήρυξης, όπως αναλύεται στην παρούσα εργασία, κεφ Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 31 από 189

37 Σχόλια 1. Οι παραπάνω αναφερόμενες κατηγορίες έργων είναι ενδεικτικές και όχι περιοριστικές, πρέπει όμως να συνδυάζουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις (αστική ανάπτυξη, ολοκληρωμένος σχεδιασμός, βιωσιμότηταανταποδοτικότητα), επομένως δεν πρόκειται για μεμονωμένα κτίρια ή σημειακά έργα, αλλά για έργα που εντάσσονται σε ένα πλέγμα ευρύτερων παρεμβάσεων. Από το πληροφοριακό υλικό δεν διευκρινίζεται αν οι πόροι του JESSICA μπορούν να διοχετευτούν και σε άλλες συναφείς δαπάνες, όπως π.χ. κόστος αγοράς γης, ωστόσο υπάρχει μνεία για δυνατότητα κάλυψης ενός τουλάχιστον μέρους των αναγκαίων απαλλοτριώσεων. Συμπεραίνουμε ότι το ζήτημα αυτό και η βαρύτητα που θα του δοθεί ως προς την κατανομή των πόρων, παραμένει στην ευχέρεια της Δ.Α. κατά την έγκριση της δομής και λειτουργίας του ΤΑΑ. 2. Ακόμη, δεν είναι σαφές από την απαρίθμηση των επιλέξιμων έργων, εάν περιλαμβάνεται σε αυτά η «αστική ανάπλαση» με την έννοια που έχει στη χώρα μας, δηλαδή έργα διαμόρφωσης κοινοχρήστων χώρων, συνήθως εκτεταμένης κλίμακας και σημασίας, τα οποία κατά κανόνα δεν μπορούν να θεωρηθούν βιώσιμα από οικονομική άποψη (αυξημένο κόστος συντήρησης). Κατά τη γνώμη μας, τέτοιου είδους έργο είναι δυνατόν να ενσωματωθεί σε μια επιλέξιμη δαπάνη, αλλά μόνο εφόσον συνοδεύεται από επεμβάσεις ανταποδοτικές (πχ σε συνδυασμό με σύστημα μαζικής μεταφοράς, ή με διαχείριση απορριμμάτων ή με δίκτυα υψηλής τεχνολογίας ή άλλες εκμεταλλεύσεις), που θα μπορούσαν να προσελκύσουν ιδιωτικά κεφάλαια και να συνθέσουν ένα πιο ολοκληρωμένο σχεδιασμό από περιβαλλοντική και κοινωνικοοικονομική άποψη. 3. Από ό,τι προκύπτει από τη διαθέσιμη βιβλιογραφία, οι παραπάνω κατηγορίες ισχύουν για όλα τα κράτη μέλη, ωστόσο διαφαίνεται ένα περιθώριο εξειδίκευσης, ανάλογα με τις τοπικές ιδιαιτερότητες. 4. Οι επιλέξιμες δαπάνες (δράσεις, έργα) καθορίζονται με βάση τις προγραμματικές ανακοινώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που έδωσαν τις κατευθύνσεις για την πολιτική συνοχής και την ανάπτυξη των αστικών κέντρων, όπως αναλύθηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 32 από 189

38 4. Ενσωμάτωση της πρωτοβουλίας JESSICA 4.1 Εισαγωγή Το χρηματοδοτικό εργαλείο JESSICA έρχεται σε μια χρονική συγκυρία κατά την οποία η αστική αναγέννηση και ανάπτυξη αναγνωρίζεται ως κεντρικό πολιτικό θέμα στην Ευρώπη (key policy issue). Από την έναρξη του JESSICA το 2006 ως σήμερα, έχουν δημοσιευτεί πάνω από 60 μελέτες αξιολόγησης σε εθνικό, περιφερειακό, και τοπικό επίπεδο σε 19 κράτη μέλη. Ως αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς, έχει διευρυνθεί η ενημέρωση και η εμβάθυνση ως προς την πρωτοβουλία JESSICA. Παράλληλα, ένας αυξανόμενος αριθμός Διαχειριστικών Αρχών (Δ.Α.) εκδηλώνει το ενδιαφέρον του για να συστήσει Ταμείο Χαρτοφυλακίου ώστε να ενθαρρύνει την εφαρμογή του JESSICA και επιζητεί την υποστήριξη της ΕΤΕπ για το σκοπό αυτό. Οι Δ.Α. έχουν τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξουν μεταξύ της συνεργασίας με την ΕΤΕπ ή άλλων ιδιωτικών ή δημοσίων οργανισμών που προσφέρουν παρόμοιες υπηρεσίες, για να εγκαταστήσουν ένα Ταμείο Χαρτοφυλακίου. Πράγματι ως τώρα αρκετά κράτη μέλη και περιφέρειες έχουν συνάψει ειδική συμφωνία με την ΕΤΕπ για τη σύσταση Ταμείων Χαρτοφυλακίου, κάποιες Δ.Α. έχουν κάνει χρήση εναλλακτικών φορέων (π.χ. Εσθονία), ενώ άλλες επέλεξαν να παρακάμψουν το στάδιο αυτό Προκαταρκτικά βήματα Πριν την ενσωμάτωση του JESSICA στο ενδιαφερόμενο κράτος μέλος, θεωρούνται αναγκαία και συστήνονται από την ΕΤΕπ μερικά προκαταρκτικά βήματα για να εξασφαλιστεί η επιτυχία του εγχειρήματος: o Εκπόνηση μελέτης ανάλυσης της βιωσιμότητας (feasibility analysis) και των πλεονεκτημάτων από τη χρήση του JESSICA, αποτίμηση του ολοκληρωμένου αστικού σχεδίου, ανάλυση αγοράς, προκαταρκτικό χρηματοοικονομικό μοντέλο, διερεύνηση επιλογών για τη σύσταση του ΤΧ και/ή ενός ή περισσότερων ΤΑΑ. o Επιχειρησιακός σχεδιασμός (με ή δίχως ΤΧ, με ή δίχως την ΕΤΕπ, κοκ). 22 Ειδικότερα στοιχεία στο επόµενο κεφ. 5 της παρούσας. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 33 από 189

39 o Διατύπωση της κεντρικής ιδέας της Επενδυτικής Στρατηγικής, της επενδυτικής πολιτικής και των στόχων προς εφαρμογή του JESSICA, σε συμφωνία με το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα και το ολοκληρωμένο σχέδιο αστικής ανάπλασης. Η Επενδυτική Στρατηγική θα πρέπει να είναι η βάση αναφοράς στις προκλήσεις ενδιαφέροντος για την επιλογή ΤΧ ή ΤΑΑ και θα πρέπει να ενσωματώνεται στο Σύμφωνο Χρηματοδότησης (Funding Agreement). o Καθορισμός των διοικητικών αρχών (των οργάνων λήψης αποφάσεων). Έχοντας υπόψη ότι η σύσταση ενός Ταμείου Χαρτοφυλακίου αποτελεί σχετικά νέα πρακτική, οι Δ.Α. με την τεχνική υποστήριξη της ΕΤΕπ θα πρέπει να αντιμετωπίσουν πλήθος ζητημάτων εφαρμογής, όπως: o Προσκλήσεις για την εκδήλωση ενδιαφέροντος και τη διερεύνηση του επενδυτικού περιβάλλοντος o Εκπόνηση μελετών σκοπιμότητας, όπου απαιτείται o Ανάπτυξη στρατηγικής επενδύσεων και καθορισμός βασικών προτεραιοτήτων o Σύσταση και διαχείριση Ταμείων Χαρτοφυλακίου, με ή χωρίς την ΕΤΕπ o Διεξαγωγή επενδυτικών και διαχειριστικών ελέγχων o Εκτέλεση άλλων δραστηριοτήτων που συσχετίζονται με το Ταμείο Χαρτοφυλακίου και τα Ταμεία Αστικής Ανάπλασης Συνιστάται από την ΕΤΕπ η αναζήτηση παροχής υπηρεσιών Τεχνικής Υποστήριξης στο πλαίσιο του JESSICA. Οι υπηρεσίες αυτές μπορούν να συμβάλλουν στην επιτυχή συγκρότηση, τόσο του ΤΧ, όσο και των ΤΑΑ, και ενδεικτικά να καλύψουν δραστηριότητες όπως τις εξής: o Ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας σχετικά με το ρόλο του ΤΑΑ. o Βελτίωση των σχεδίων αστικής ανάπτυξης (ολοκληρωμένη προσέγγιση). o Προσδιορισμό της στρατηγικής αστικής επένδυσης και καθορισμό του ρόλου του ΤΑΑ. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 34 από 189

40 o Σχεδιασμό της μεθοδολογίας για την αξιολόγηση των έργων και το μοντέλο χρηματοδότησης. o Τεχνικές και ανάλυση διαχείρισης κινδύνου. o Οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την υποστήριξη του προσωπικού της ΔΑ, του ΤΧ και του ΤΑΑ. Οι υπηρεσίες Τεχνικής Υποστήριξης μπορούν να παρέχονται από συμβούλους, από εθνικά ή τοπικά νομικά πρόσωπα με ειδίκευση στην αστική ανάπτυξη, ή από την Ομάδα Κρούσης 23 του JESSICA (είτε έχει αναλάβει η ΕΤΕπ τη διαχείριση του ΤΧ, είτε όχι). Ακόμη, προκειμένου να ενσωματωθούν πιο αποτελεσματικά οι δράσεις του JESSICA, οι Τεχνικοί Σύμβουλοι οφείλουν να προσαρμόζουν τις υπηρεσίες τους, έτσι ώστε να αντιμετωπίζουν τα τρέχοντα ζητήματα και ενδιαφέροντα, είτε ακόμη να προσφέρουν συμπληρωματικές υπηρεσίες για την ανάπτυξη των ΤΑΑ. 4.3 Αρχικές Διαδικασίες ενσωμάτωσης του JESSICA Η ενδιαφερόμενη Διαχειριστική Αρχή προβαίνει σε δημοσιοποίηση της διαδικασίας επιλογής ΤΧ και επιλογής του σύμφωνα με τους κανονισμούς και το εθνικό δίκαιο. Εφόσον το κράτος μέλος προτιμά να αναθέσει στην ΕΤΕπ τη διαχείριση του ΤΧ, δεν ακολουθείται διαγωνιστική διαδικασία 24. Σε κάθε περίπτωση όμως, ακολουθεί η διαπραγμάτευση μεταξύ των συμβαλλομένων μερών (Δ.Α. και Τ.Χ.) των όρων του Συμφώνου Χρηματοδότησης, το οποίο θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει την Επενδυτική Στρατηγική και να καλύπτει τουλάχιστον τα παρακάτω στοιχεία: o Αποστολή και αρμοδιότητες της Διαχειριστικής Αρχής και του Ταμείου Χαρτοφυλακίου. o Οργανωτικό και διαχειριστικό κόστος του ΤΧ o Ρύθμιση της ταμειακής διαχείρισης o Κριτήρια επιλογής των ΤΑΑ 23 Task Force 24 Η ΕΤΕπ είναι µη κερδοσκοπικός οργανισµός της Ε.Ε. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 35 από 189

41 o Καταγραφή (monitoring) και αναφορά (reporting) δεδομένων o Λογιστικός έλεγχος (audit), σε επίπεδο ΔΑ/ΤΧ/ΤΑΑ, σχετικά με διαχειριστικά, οικονομικά, τεχνικά ζητήματα ή σχετικά με το Φυσικό Αντικείμενο. o Στρατηγική αποχώρησης και εκκαθάρισης της χρηματοδότησης o Κανόνες διαχείρισης και προϋποθέσεις σύστασης του Επενδυτικού Συμβουλίου Σχήμα 5: Παρακολούθηση Ταμείου Αστικής Ανάπτυξης 4.4 Η σύσταση του Ταμείου Χαρτοφυλακίου Πηγή: JESSICA Holding Fund Handbook, EIB, Καθήκοντα του Ταμείου Χαρτοφυλακίου Tο Ταμείο Χαρτοφυλακίου αποτελεί μια ευέλικτη δομή που αναλαμβάνει 25 μεταξύ άλλων τις εξής ενέργειες: o Οργάνωση των δράσεων του JESSICA, στη βάση του Συμφώνου Χρηματοδότησης. o Προσδιορισμό της επάρκειας των ΤΑΑ, που απαιτείται για να διαχειριστούν τη χρηματοδοτική συμβολή του ΤΧ. 25 Pricewaters-Coopers, «Holding Funds Guidelines and Recommendations», 4 η Συνάντηση JESSICA, Βρυξέλλες Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 36 από 189

42 o Αξιολόγηση των επιχειρησιακών σχεδίων (business plans), εφόσον απαιτείται υποβολή τους από τα υποψήφια ΤΑΑ και επιλογή ενός ή περισσότερων ΤΑΑ. o Διαπραγμάτευση των συμφωνιών για επιμέρους δράσεις με τα επιλεγμένα ΤΑΑ και υποβολή των όρων και συνθηκών των επιχειρησιακών συμβάσεων προς έγκριση στο Επενδυτικό Συμβούλιο. Από την ΕΤΕπ συνιστάται η διενέργεια προκαταρκτικών συζητήσεων με τη Γενική Διεύθυνση REGIO και την Task Force του JESSICA, έτσι ώστε η ενδιαφερόμενη Δ.Α. να επωφεληθεί από την υπάρχουσα εμπειρία και να βελτιστοποιήσει τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων της Προστιθέμενη Αξία του Ταμείου Χαρτοφυλακίου Η προστιθέμενη αξία 26 που παρέχεται σε μια Δ.Α. μέσω της σύστασης ενός Τ.Χ., προκύπτει από το ρόλο που επιτελεί αυτό, και ιδίως ως προς: o τη διάθεση της απαραίτητης υποδομής, τεχνογνωσίας και εμπειρογνωμοσύνης για τη διαχείριση όλων των επενδυτικών διεργασιών, o τη διασφάλιση της βέλτιστης συναρμογής μεταξύ της επένδυσης των πόρων που διοχετεύονται από το ΤΧ στα ΤΑΑ και από αυτά δια των χρηματοδοτικών προϊόντων προς τα έργα, με ταυτόχρονη τήρηση της καθορισμένης στρατηγικής, σε συνδυασμό με την παροχή κινήτρων για τη συγχρηματοδότηση από ιδιωτικές πηγές, και o την ευελιξία που μπορεί να απαιτηθεί για τη διασπορά των επενδύσεων σε ΤΑΑ διαφορετικών τύπων, με διαφορετική στοχοθεσία και ποικίλες χρηματοδοτικές πηγές, ακόμη και για το συντονισμό περισσότερων από ένα Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. 26 JESSICA Holding Fund Handbook, EIB, 2010 Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 37 από 189

43 4.4.3 Κριτήρια καταλληλότητας του Ταμείου Χαρτοφυλακίου Ένα υποψήφιο Ταμείο Χαρτοφυλακίου πρέπει να πληροί τις παρακάτω τουλάχιστον προϋποθέσεις: o Πρέπει να διατηρεί χωριστούς λογαριασμούς για να διαχωρίζει τους νέους πόρους που επενδύονται στο χρηματοοικονομικό εργαλείο, από εκείνους που υπήρχαν αρχικά διαθέσιμοι στο φορέα. o Πρέπει να διαθέτει επάρκεια στη διαχείριση χρηματοοικονομικών εργαλείων και χρηματοδοτήσεων. o Πρέπει να διαθέτει τεχνογνωσία σχετική με το περιεχόμενο του αστικού σχεδιασμού και της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. o Συνιστάται να αποτελεί ένα οργανωμένο όχημα με οικονομική επάρκεια, υπόλογο σε εξωτερική εποπτεία. o Μπορεί να αποτελεί μια δομή ad hoc (Όχημα Ειδικού Σκοπού - SPV 27 ή παρόμοιο), ωστόσο συνιστάται να αποτελεί ένα δημόσιο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. Σχόλιο Από τις διαθέσιμες πηγές συστήνεται μεν, αλλά δεν προσδιορίζεται ποσοτικά η «οικονομική επάρκεια» από πλευράς υποψηφίων Τ.Χ., π.χ. δεν δίνονται στοιχεία σχετικά την ελάχιστη απαιτούμενη πιστοληπτική τους ικανότητα ή το μέγεθος του κύκλου εργασιών τους για τα τελευταία έτη, ενώ για την τεχνική και επαγγελματική τους ικανότητα παρατίθενται περισσότερα στοιχεία. Γενικά το ζήτημα αυτό καλύπτεται από τις σχετικές διατάξεις της Ε.Ο. 2004/18, άρα εναπόκειται στην ευχέρεια της Δ.Α. που θα συντάξει τους όρους του διαγωνισμού. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο μέχρι στιγμής, μόνο η Εσθονία προσέλαβε άλλον οργανισμό (KredEX Ταμείο Πιστώσεων και Εξαγωγικών Εγγυοδοτήσεων) αντί 27 Όχηµα ή Εταιρεία Ειδικού Σκοπού: συνήθως µια θυγατρική εταιρεία µε δοµή, συγκεκριµένη αποστολή και νοµικό καθεστώς που επιτρέπει τη διασφάλιση των υποχρεώσεών της ακόµη και σε περίπτωση χρεοκοπίας της µητρικής εταιρείας. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 38 από 189

44 της ΕΤΕπ για το Ταμείο Χαρτοφυλακίου, αλλά και πάλι χωρίς διαγωνιστική διαδικασία. Η KredEX λειτουργεί υπό το εσθονικό Υπουργείο Οικονομικών και Επικοινωνιών και είναι πιστοποιημένος οργανισμός για τη διαχείριση του ΕΤΠΑ και των Διαρθρωτικών Ταμείων 28. Σύμφωνα με τους κανονισμούς 29, εφόσον α) υπάρχει η σχετική πρόβλεψη στο εθνικό δίκαιο, β) το ανάδοχο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα είναι κρατικός φορέας και γ) πληροί τα κριτήρια διαχειριστικής επάρκειας και τεχνογνωσίας του JESSICA, μπορεί να γίνει απ ευθείας ανάθεση του ΤΧ, χωρίς δημοσίευση πρόσκλησης. Για τη χώρα μας ειδικότερα, υπήρχε η δυνατότητα ανάθεσης του ρόλου του Ταμείου Χαρτοφυλακίου στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων 30, βάσει της πρόβλεψης της παρ.3 του άρθ. 24 του Ν. 3614/2007, με την οποία δίνεται η δυνατότητα τροποποίησης με Π.Δ. του ιδρυτικού νόμου του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων, διευρύνοντας το σκοπό του για τη «Λειτουργία Ταμείων Αστικής Ανάπτυξης, όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 44 του ΕΚ 1083/06 του Συμβουλίου». Ωστόσο επιλέχθηκε η μάλλον ασφαλέστερη λύση της απ ευθείας ανάθεσης του ΤΧ Ελλάδας στην ΕΤΕπ (ΦΕΚ 1388/Β/ ). 4.5 Ταμείο Αστικής Ανάπτυξης: Επενδυτικές διαδικασίες Η επενδυτική διαδικασία αναλύεται στις διεργασίες για την εφαρμογή επενδύσεων στα Ταμεία Αστικής Ανάπτυξης. Οι κύριες διεργασίες 31 στο στάδιο αυτό περιλαμβάνουν την έγκριση των πληρωμών, τη διαχείριση των εκταμιεύσεων μεταξύ των Τ.Α.Α. και των Ταμείων Χαρτοφυλακίου, την ανακύκλωση της επένδυσης κ.α. Το ακόλουθο τμήμα του κύκλου ζωής του JESSICA ονομάζεται Επενδυτική Διαδικασία και περιλαμβάνει τα εξής στάδια: 28 JESSICA Holding Fund Handbook, EIB, 2010, BOX 5: Case Study of a HF appointed without a procurement process 29 COCOF, Guidance Note No 2 on Financial Engineering, Αναλύεται ειδικότερα στο κεφ της παρούσας µελέτης. 31 JESSICA Holding Fund Handbook, EIB, 2010 Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 39 από 189

45 o Δαπάνη o Αποζημίωση o Ανακύκλωση επένδυσης Σχήμα 6: Στάδια της επενδυτικής διαδικασίας ενός ΤΑΑ Πηγή: JESSICA Holding Fund Handbook, EIB, Δαπάνη (disbursement) Η συμβατότητα των δαπανών με το σύμφωνο χρηματοδότησης, η διαχείριση των ροών δαπανών και η κατάλληλη καταγραφή (monitoring) των σχετικών παραστατικών περιλαμβάνονται στην αρμοδιότητα του Ταμείου Χαρτοφυλακίου. Αν η επένδυση έχει τη μορφή δανείου ή μετοχής, το ΤΧ είναι αρμόδιο για τη συμβατότητα των επενδύσεων συγχρόνως ως προς τις εθνικές διατάξεις και ως προς τη συμφωνηθείσα επενδυτική πολιτική. Είναι πιθανό για τους δύο αυτούς τύπους επενδύσεων, να περιλαμβάνονται ιδιαίτερες απαιτήσεις στην εθνική νομοθεσία, οι οποίες πρέπει να ληφθούν υπόψη. Αναφορικά με τα σχήματα εγγυοδοσίας (guarantee schemes), οι εθνικοί κανονισμοί συνήθως είναι αυστηρότεροι και ο εγγυητής οφείλει να είναι ένας εξουσιοδοτημένος φορέας υποκείμενος σε προληπτικό έλεγχο. Μετά τη διενέργεια της δαπάνης, το ΤΧ είναι υπεύθυνο για την οικονομική διαχείριση της εφαρμογής της επενδυτικής συμφωνίας και του ομολόγου ΤΑΑ. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 40 από 189

46 Οι σχετικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν υποβολή προτάσεων, διαπραγμάτευση και ενσωμάτωση αξιώσεων, τροποποίηση συμβατικών όρων, προπληρωμές, αναχρηματοδότηση ή ανασχεδιασμό κ.α. Η λογική των χρηματοδοτικών μηχανισμών και των εργαλείων ανακύκλωσης απαιτεί ότι τα ζητήματα οικονομικού ελέγχου και διαχείρισης κινδύνου θα αντιμετωπίζονται κατά την εφαρμογή της επένδυσης. Η Διαχειριστική Αρχή πρέπει να διασφαλίσει ότι το Ταμείο Χαρτοφυλακίου που έχει επιλέξει είναι σε θέση να ικανοποιήσει αυτές τις προϋποθέσεις κατά τη διαχείριση των επενδύσεων του ΤΑΑ Αποζημίωση (repayment) Γενικά κατά την επενδυτική φάση, μπορούν να αναγνωριστούν τρεις πηγές εισροών, ανάλογα με τον τύπο επένδυσης που έχει επιλεγεί: o Επιτόκιο δανείου (loan interest) και απόδοση κεφαλαίου (reimbursement of principal) o Μερίσματα (dividends) και κεφαλαιουχικά κέρδη (capital gains) o Προμήθειες εγγυήσεων (guarantee fees) Επειδή μέχρι τώρα έχουν τεθεί σε λειτουργία ελάχιστα ΤΑΑ 32, στην πράξη δεν υπάρχει αξιόλογη εμπειρία όσον αφορά τις αποζημιώσεις. Ωστόσο θεωρητικά, από τη στιγμή που τα έργα θα αρχίσουν να παράγουν έσοδα, ο μηχανισμός διευκολύνει να κατευθυνθεί το κέρδος που έχει δημιουργηθεί, διαμέσου των διαχειριστικών επιπέδων (συγκεκριμένα του ΤΑΑ και αν έχει συσταθεί, του ΤΧ), απομακρύνοντας πολύ γρήγορα τις εισροές του έργου από τη Διαχειριστική Αρχή. Ανάλογα με τη στρατηγική επανεπένδυσης (που θα εξηγηθεί παρακάτω στο κεφάλαιο της ανακύκλωσης), το παραγόμενο κέρδος θα πρέπει ταχύτατα να είναι διαθέσιμο στο Ταμείο Χαρτοφυλακίου, αμέσως μόλις τα έργα προκαλέσουν έσοδα. Πράγματι, δεν είναι απαραίτητο να περιμένουμε την ολοκλήρωση ενός επενδυτικού κύκλου για να παραλάβουμε το κέρδος από τα χρηματικά ποσά 33 που επενδύθηκαν αρχικά: στην Επιχειρησιακή Συμφωνία, όσο και στο Σύμφωνο 32 Καταγράφονται στον πίνακα του κεφ. 5.2 της παρούσας µελέτης. 33 monies (αγγλ.) ή sommes d argent (γαλ.) Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 41 από 189

47 Χρηματοδότησης προσδιορίζονται οι τρόποι με τους οποίους τα έσοδα θα επανέρχονται γρήγορα στη Δ.Α. ή στο Τ.Χ., από τη στιγμή που προκύπτει ένα όφελος από ένα έργο (π.χ. μερίσματα από μετοχή). Με άλλα λόγια, τα σχετικά συμφωνητικά που καθορίζουν τις σχέσεις μεταξύ της ΔΑ, του ΤΧ και των ΤΑΑ θα πρέπει να προσδιορίζουν τον τρόπο διαχείρισης των χρηματοδοτικών ροών (cash-flow) μεταξύ των τριών συμβαλλομένων μερών. Στοιχεία όπως το χρονικό περιθώριο (tenor) και η ωριμότητα της επένδυσης που παρέχεται από το ΤΧ προς το ΤΑΑ και από το ΤΑΑ προς τα έργα, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Στη σχετική σύμβαση θα πρέπει ακόμη να περιλαμβάνονται ένας χρεολυτικός πίνακας και ένα πρόγραμμα χρηματορροών, όπως και τέλη και όροι για την κατάθεση μετρητών κάτω από ένα σχήμα εγγυήσεων. Οι Διαχειριστικές Αρχές μπορούν να αποφασίσουν να επανεπενδύσουν το ποσό της χρηματοδότησης σε νέα ή υφιστάμενα σχέδια. Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει να ακολουθηθεί η προσυμφωνημένη διαδικασία που καλύπτει την ανακύκλωση της επένδυσης. Σχόλιο Σύμφωνα με την υπ αριθμ /ΕΥΣ 5362/ ΚΥΑ (ΦΕΚ 1388/Β/ ) με την οποία ανατέθηκε η σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA ως χωριστής χρηματοδοτικής μονάδας στο πλαίσιο της ΕΤΕπ για την εφαρμογή της πρωτοβουλίας στην Ελλάδα, προβλέπονται τα εξής, σε σχέση με τα παραπάνω: o Τα καθήκοντα της Διαχειριστικής Αρχής για το JESSICA ανατίθενται στην Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού της Εφαρμογής Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του Υπουργείου Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, όμως περιορίζονται σε διαχειριστικά θέματα και δεν περιλαμβάνουν τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων. o Καθορίζονται διάφορα διαχειριστικά θέματα που αφορούν το ΤΧ και τα ΤΑΑ (τα οποία χαρακτηρίζονται ως «Ενδιάμεσοι Οργανισμοί»), ιδίως ως προς τη λογιστική παρακολούθηση των δαπανών, όμως δεν αναφέρεται πουθενά η διαδικασία Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 42 από 189

48 ανακύκλωσης των επενδύσεων, ούτε επισυνάπτεται σχέδιο χρηματοροών, αν και μνημονεύεται το ποσό που δεσμεύει η χώρα μας από το ΕΣΠΑ για λογαριασμό του JESSICA. o Ο καθορισμός της επενδυτικής στρατηγικής αποτελεί αρμοδιότητα του Επενδυτικού Συμβουλίου, που συγκροτείται με το άρθ. 4 της ίδιας ΚΥΑ. Κατά την άποψή μας, πρέπει να συμπληρωθούν και να διευκρινιστούν πολλά σημεία της παραπάνω ΚΥΑ, η οποία παραπέμπει ως προς τις βασικές έννοιες στους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, εστιάζει σε λεπτομέρειες κάποιων μόνο σταδίων της λογιστικής παρακολούθησης της διαδικασίας, αναφέρει πολύ επιγραμματικά το σκοπό της σύστασης του μηχανισμού και δεν περιγράφει ούτε καν συνοπτικά τα θεμελιώδη κριτήρια και τα στάδια της πρωτοβουλίας Ανακύκλωση επένδυσης (investment recycling) Αυτό το στάδιο αφορά την επανεπένδυση των προσόδων που προκαλούνται από τις επενδύσεις (π.χ. τόκοι, μερίσματα) και από την απόδοση κεφαλαίου, έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα στο Ταμείο Χαρτοφυλακίου να ανακατανείμει τους πόρους του. Εναπόκειται στη Διαχειριστική Αρχή να προσδιορίσει το μηχανισμό που προτιμά για την επανάχρηση των επιστρεφόμενων πόρων. Όπως δεν έχει θεσπιστεί σε καμία νομοθεσία κράτους μέλους συγκεκριμένη πολιτική ανακύκλωσης επενδύσεων, αποτελεί υποχρέωση και αρμοδιότητα της Διαχειριστικής Αρχής να αποφασίσει το είδος του μηχανισμού ανακύκλωσης προσόδων (backflow). Η ανακύκλωση μπορεί να γίνεται σε επίπεδο ΤΑΑ, ΤΧ ή Δ.Α. Προκειμένου να προσδιοριστεί η καλύτερη προσέγγιση για την ανακύκλωση, συνιστάται να διατυπωθούν τα δυνατά σενάρια ανακύκλωσης από τις μελέτες αξιολόγησης και /ή την επενδυτική στρατηγική, έτσι ώστε να αξιολογηθούν οι διαφορετικές δυνατότητες ανακύκλωσης για τη χρηματοδότηση με ειδικά Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 43 από 189

49 σχεδιασμένες χρηματοοικονομικές λύσεις. Η επιλογή που θα προκριθεί ως καταλληλότερη θα επιλεγεί τότε από τη Δ.Α. ή άλλες συναφείς αρχές. Η Δ.Α. είναι αποκλειστικά αρμόδια για να αποφασίσει σχετικά με την ανακύκλωση των πόρων. Η Δ.Α. πρέπει να καθορίσει εάν η προμήθεια του ΤΧ και οι παραγόμενες πρόσοδοι θα επιστρέφονται στη Δ.Α. ή θα επανεπενδύονται στα κατάλληλα επίπεδα. Η ως τώρα εμπειρία δείχνει ότι είναι προτιμότερο να διευκρινιστεί αυτό το θέμα όταν συντάσσεται το σύμφωνο χρηματοδότησης. Όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα, η πρωτοβουλία JESSICA προσφέρει τη δυνατότητα να εκτελούνται οι δραστηριότητες του Ταμείου Χαρτοφυλακίου, να αναχρηματοδοτούνται τα ήδη επιλεγμένα Ταμεία Αστικής Ανάπτυξης ή να εγκαινιάζεται ένας νέος επενδυτικός κύκλος και να προσδιορίζονται νέα πρόσθετα ΤΑΑ. Σημείωση: Αυτή η προσέγγιση καθιστά δυνατή την ενσωμάτωση μελλοντικών αλλαγών στις εθνικές/περιφερειακές προτεραιότητες για την αστική αναζωογόνηση σε βάθος χρόνου, δίνει όμως και σε άλλους τομείς ή περιοχέςστόχους (target areas) μια δίκαιη ευκαιρία να υποβάλουν προτάσεις για επέκταση των επενδύσεων. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 44 από 189

50 Σχήμα 7: Διάγραμμα ανακυκλούμενης επένδυσης Πηγή: JESSICA Holding Fund Handbook, EIB, 2010 Συμπερασματικά, η διαδικασία ανακύκλωσης επενδύσεων συνοψίζεται ως εξής: o Οι οικονομικοί πόροι πρέπει να ανακυκλώνονται σύμφωνα με την πολιτική ανακύκλωσης επενδύσεων, όπως θα καθοριστεί από την Αναθέτουσα Αρχή. o Οι αποζημιώσεις τοποθετούνται σε χωριστό λογαριασμό καταθέσεων. Στη συνέχεια υποβάλλεται πρόταση στη Δ.Α. (ή στο Επενδυτικό Συμβούλιο) για την επανεπένδυση των οικονομικών πόρων, οπότε: Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 45 από 189

51 Εάν γίνει αποδεκτή, οι οικονομικοί πόροι επανεπενδύονται από το Ταμείο Χαρτοφυλακίου σε ήδη επιλεγμένα ΤΑΑ (ή σε νέα υπό επιλογή ΤΑΑ) και εγκαινιάζεται ένας νέος κύκλος επενδύσεων σε ΤΑΑ. Εάν απορριφθεί, η επένδυση αποδεσμεύεται /αίρεται και οι οικονομικοί πόροι επιστρέφουν στην Δ.Α. Για τους παραπάνω λόγους πρέπει να προβλεφθεί μια στρατηγική αποχώρησης (exit strategy). Αυτή θα πρέπει να προβλέπεται ρητά προς όλες τις κατευθύνσεις, ανάλογα με το μηχανισμό που έχει επιλεγεί (με ή χωρίς ΤΧ): o Το σύμφωνο χρηματοδότησης θα πρέπει να προσδιορίσει μια «γενική στρατηγική αποχώρησης» μεταξύ του ΤΧ (ή του ΤΑΑ, αν δεν υπάρχει ΤΧ) και της Δ.Α. o Η επιχειρησιακή συμφωνία θα πρέπει να προσδιορίσει μια στρατηγική αποχώρησης μεταξύ ΤΧ και ΤΑΑ. Σε κάποια φάση, η οποία θα προβλέπεται στο σύμφωνο χρηματοδότησης, η στρατηγική αποχώρησης θα ενεργοποιείται από τα συμβαλλόμενα μέρη και θα περικλείσει όλα τα σχήματα. Το Ταμείο Χαρτοφυλακίου εκκαθαρίζεται και όλα τα διαθέσιμα κεφάλαια μεταβιβάζονται στη Διαχειριστική Αρχή. Σχόλιο Σημειώνουμε ότι δεν αναφέρεται τίποτε σχετικό με τη διαδικασία αποχώρησης ή εκκαθάρισης των Ταμείων Χαρτοφυλακίου και Αστικών Αναπτύξεων στην ΚΥΑ/2010, ούτε ως πρόβλεψη που πρέπει να ενσωματωθεί στις συμβάσεις που θα συναφθούν κατ εφαρμογή της ΚΥΑ. 4.6 Εγχειρίδια υποστήριξης Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε συνεργασία με την ΕΤΕπ εξέδωσε το Νοέμβριο 2010 δύο βασικά εγχειρίδια 34 για την υποστήριξη των Διαχειριστικών Αρχών, κατά τη διεκπεραίωση των βημάτων ενσωμάτωσης του JESSICA στο σχεδιασμό και 34 Είναι διαθέσιµα σε µορφή.pdf στην ιστοσελίδα της ΕΤΕπ και περιλαµβάνονται στο Παράρτηµα της παρούσας µελέτης. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 46 από 189

52 τον προγραμματισμό τους. Πρόκειται για το JESSICA - HOLDING FUND HANDBOOK (Εγχειρίδιο για Ταμεία Χαρτοφυλακίου) και το JESSICA UDF Typologies and Governance Structures in the context of JESSICA implementation (Τύποι Ταμείων Αστικής Ανάπτυξης και Διοικητικές Δομές στο πλαίσιο της εφαρμογής του JESSICA). Ο σκοπός των βοηθημάτων αυτών είναι να εξηγήσουν στις Δ.Α. την ποικιλία των χαρακτηριστικών μεταξύ των οποίων μπορούν να επιλέξουν κατά τη διαδικασία ενσωμάτωσης της πρωτοβουλίας, και το σπουδαιότερο, να παρέχουν κατευθυντήριες οδηγίες συμβατές με τους Ευρωπαϊκούς Κανονισμούς. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 47 από 189

53 5. Το JESSICA στο διεθνή χώρο 5.1 Γενική εικόνα Οι ανάγκες για ολοκληρωμένα σχέδια βιώσιμης αστικής ανάπτυξης είναι διαφορετικές από χώρα σε χώρα, επομένως δεν είναι δυνατή μια καθολική εφαρμογή της πρωτοβουλίας JESSICA χωρίς καταγραφή αναγκών και προτεραιοτήτων που θέτει έκαστο κράτος μέλος. Οι δράσεις στις οποίες θα εφαρμοστεί η πρωτοβουλία JESSICA σε διεθνές επίπεδο αναφέρονται κυρίως στην Αστική ανάπτυξη και τις Αστικές υποδομές, και λιγότερο συχνά στην Ενεργειακή Αποδοτικότητα και στην επανάχρηση παλαιών κελυφών. Πίνακας 1: Είδος χρηματοδοτούμενης παρέμβασης ανά περίπτωση Πηγή: LOGOTECH, ΠΕ-4: Περιπτώσεις JESSICA Καλές Πρακτικές, J4C, Αθήνα Η διεθνής εμπειρία από την έως σήμερα εφαρμογή της πρωτοβουλίας JESSICA προκύπτει: α) από την εκπόνηση 14 γενικών μελετών αξιολόγησης σε εθνικό επίπεδο, 55 ειδικών μελετών αξιολόγησης σε περιφερειακό επίπεδο ή με θεματικό περιεχόμενο, και β) τη σύναψη 19 Μνημονίων Κατανόησης (MoU) σε 5 κράτη μέλη και 14 Περιφέρειες, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, 10 Συμβάσεων Ταμείου Συμμετοχών με την ΕΤΕπ και 3 χωρίς αυτή. Πιο συγκεκριμένα: Πραγματοποιήθηκαν 14 Μελέτες αξιολόγησης με σκοπό την εθνική αξιοποίηση του χρηματοδοτικού εργαλείου JESSICA: Βουλγαρία, Κύπρος, Γαλλία, Γερμανία, Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 48 από 189

54 Ελλάδα, Ιταλία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Ισπανία, Σουηδία, Ολλανδία. Εκπονήθηκαν πάνω από 55 μελέτες αξιολόγησης με περιφερειακό ή θεματικό χαρακτήρα από 12 κράτη μέλη της ΕΕ για διάφορες Περιφέρειές τους: Φλάνδρα, Βαλλονία, Βρυξέλλες, Μοραβία-Σιλεσία, ΝΑ Περιφέρειες Τσεχίας, Δυτική Φινλανδία, Nord-Pas-de-Calais, Βερολίνο, Αμβούργο, Βόρεια Ρηνανία - Βεστφαλία, Saarland, ελληνικές Περιφέρειες, Τοσκάνη, Λιγουρία, Puglia, Marche, Abruzzo, Καμπανία, Σικελία, Λιθουανία, Νότια Πολωνία, Δυτική Πολωνία, Σιλεσία, Περιφέρεια Brasov, Ανδαλουσία, Γαλικία, Castilla-La Mancha, Λονδίνο, Ουαλία, Βόρεια Ιρλανδία, ΒΔ Αγγλία, ΒΑ Αγγλία. Χάρτης 1: Πρόοδος ενσωμάτωσης της πρωτοβουλίας JESSICA Πηγή: Έχουν υπογραφεί τουλάχιστον 19 Μνημόνια συνεργασίας σε 5 κράτη μέλη (Ελλάδα, Βουλγαρία, Κύπρος, Πορτογαλία, Λιθουανία) και σε 14 περιφέρειες: Μοραβία-Σιλεσία (CZ), Σαξωνία(DE), Wielkopolska (PL), Δυτική Πομερανία(PL), Σιλεσία(PL), Γαλικία (ES), Ανδαλουσία (ES), Castilla la Mancha (ES), Λονδίνο (UK), ΒΔ Αγγλία (UK), East Midlands (UK), Σκωτία (UK), Marche (IT), Abruzzo (IT). Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 49 από 189

55 Έχουν υπογραφεί 10 συμβάσεις Ταμείου Χαρτοφυλακίου (Holding Fund) με την ΕΤΕπ στα εξής κράτη/μέλη και περιφέρειες: Ελλάδα, Λιθουανία, Wielkopolska (PL), Δυτική Πομερανία (PL), Πορτογαλία, Ανδαλουσία (ES), Λονδίνο(UK), ΒΔ Αγγλία (UK), Σικελία (IT), Μοραβία Σιλεσία (CZ) και τρεις συνεργασίες για σύσταση ΤΑΑ με εθνικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (χωρίς την ΕΤΕπ): Εσθονία (KredEx), Brandenburg (ILB), East Midlands (King Sturge). Η πορεία υλοποίησης των Ταμείων του μηχανισμού JESSICA φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 2: Σύσταση Ταμείων JESSICA έως σήμερα (Σεπτέμβριος 2011) Πηγή: LOGOTECH, ΠΕ-4: Περιπτώσεις JESSICA Καλές Πρακτικές, J4C, Αθήνα Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 50 από 189

56 5.2 Πρόοδος ενσωμάτωσης της πρωτοβουλίας Δεδομένου ότι βρισκόμαστε στα αρχικά στάδια εφαρμογής της πρωτοβουλίας JESSICA, δεν είναι εύκολο ακόμη να ξεχωρίζουμε καλές πρακτικές με βάση την επίτευξη των στόχων τους, τα αποτελέσματά τους και φυσικά τον αντίκτυπό τους. Ως γνωστό, μια «καλή πρακτική» ξεχωρίζει για την επίτευξη των στόχων που έχει θέσει, τη διάρκεια και τον αντίκτυπο από πλευράς οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής, την αναγνωρισιμότητά της στο ευρύ κοινό, στους άμεσα και έμμεσα ενδιαφερόμενους, καθώς και για τις καινοτομίες που εισήγαγε. Μπορούμε όμως να αναγνωρίσουμε ως ιδιαίτερα σημαντική την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην προώθηση και ενσωμάτωση της πρωτοβουλίας JESSICA, σε ορισμένα κράτη μέλη, συγκριτικά με τα υπόλοιπα. Έτσι, ξεχωρίζουμε ως «καλές πρακτικές» τις περιπτώσεις που έχουν προηγηθεί στην ωρίμανση των πρώτων διαδικαστικών σταδίων, σύμφωνα με τον επόμενο πίνακα από το υλικό του JESSICA Networking platform 35, που συνοδεύεται από τα παρακάτω επεξηγηματικά υποδείγματα: ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΣΤΑΔΙΟ ΕΠΙΚΕΙΜΕΝΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ Βασικά στάδια ενσωμάτωσης 0 1 Στάδιο προ-διαπραγμάτευσης / Εκκρεμεί η σύναψη συμφωνίας με το ΤΧ Σύμβαση με το ΤΧ σε ισχύ / Επενδυτική Στρατηγική / Επενδυτικό Συμβούλιο 2 Προετοιμασία πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος 3 Δημοσίευση πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος 4 Λήξη προθεσμίας υποβολής αιτήσεων εκδήλωσης ενδιαφέροντος 5 Κατακύρωση ανάθεσης σε ΤΑΑ 6 Επικύρωση Επιχειρησιακών Συμβάσεων (μεταξύ ΤΧ και ΤΑΑ) 35 Πηγή πίνακα: Τελευταία δηµοσιευµένη ενηµέρωση ΜΑΪΟΣ 2011 (από τη συνάντηση εργασίας στις 28 Ιουνίου 2011, Βρυξέλλες). Επίκειται αναθεώρηση των δεδοµένων στην επόµενη συνάντηση (27-28 Οκτωβρίου 2011, Πολωνία). Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 51 από 189

57 EIB Holding Fund mandate Managing Authority Volume (EUR m) Implementation progress Theme HF FA Investment focus / Main area of activity HF - Wielkopolska (PL) 67 II/09 HF - Andalucía (ES) 86 II/09 Revitalisation of problem areas / Business enhancement institutions in urban areas / Urban regeneration (tourism, culture / sports, housing) HF - Lithuania (LT) 227 II/09 Energy efficiency in housing HF - Portugal (PT) 130 III/09 Urban regeneration and energy efficiency HF - WestPomerania (PL) 33 III/09 HF - London (UK) 110 IV/09 Urban regeneration / Urban infrastructure / Revitalisation of Szczecin Waste / Energy efficiency in urban infrastructure HF - NorthWest England (UK) 110 IV/09 Urban regeneration HF - Sicily (IT) 148 IV/09 Area-based development and energy efficiency HF - Moravia Silesia (CZ) 20 I/10 Brownfield revitalisation HF - Campania (IT) 100 I/10 Urban regeneration HF - Scotland (UK) 55 II/10 Urban regneration, workspace creation, energy efficiency HF - Greece (GR) 258 III/10 Urban regeneration, solid waste manageent HF - Silesia (PL) 60 III/10 Brownfield and city regeneration HF - Pomerania (PL) 57 III/10 Brownfield and city regeneration, public transport, energy infrastructure, energy HF - Bulgaria (BG) 33 III/10 Urban regeneration and energy Total signed ,494 Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 52 από 189

58 Συγκεκριμένα, από τον απολογιστικό πίνακα της ΕΤΕπ, παρατηρούμε ότι μέχρι τώρα για την ενσωμάτωση των ενδιαφερομένων Διαχειριστικών Αρχών στην πρωτοβουλία JESSICA, έχουν διατεθεί (δεσμευτεί) σε πανευρωπαϊκό επίπεδο πόροι ύψους 1,5 δις, κατά βάση ή και αποκλειστικά από τα ΕΣΠΑ. Ως τώρα ενδιαφέρον συμμετοχής έχουν επιδείξει 21 κράτη μέλη 36, ενώ έχουν διεξαχθεί με χρηματοδότηση της ΕΤΕπ και επίβλεψη της JESSICA TASK FORCE συνολικά περί τις 65 οριζόντιες ή τομεακές μελέτες αξιολογήσεις 37, για την έρευνα των ειδικότερων συνθηκών που θα επηρεάσουν την ενσωμάτωση της πρωτοβουλίας σε περιφερειακό επίπεδο. Όπως αναφέρεται στην τελευταία ενημέρωση, η ΕΤΕπ έχει αναλάβει το Ταμείο Χαρτοφυλακίου για λογαριασμό 15 συμβαλλομένων με αυτή μερών (εκ των οποίων τα 4 είναι κράτη μέλη 38 και τα υπόλοιπα Περιφερειακές Αρχές), ενώ ως τώρα μόνο ένα κράτος μέλος (Εσθονία) ανέθεσε το ρόλο αυτό σε άλλο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. Ακόμη, τρεις ευρωπαϊκές περιφέρειες 39 επέλεξαν να μη συστήσουν ΤΧ, αλλά απ ευθείας τα ΤΑΑ, ενώ έξι Δ.Α. ή κράτη έχουν ολοκληρώσει την πρώτη φάση ενσωμάτωσης του JESSICA, με τη σύναψη των Επιχειρησιακών Συμβάσεων με τα συνολικά 10 ΤΑΑ που επέλεξαν (ολοκλήρωση διαπραγματεύσεων). Από νεότερη ενημέρωση 40, ο πίνακας συμπληρώνεται με 8 νέες συμμετοχές που υπογράφηκαν εντός του 2011, συνολικού ύψους 392 εκ., που ανεβάζουν το σύνολο των πόρων που διατίθενται πανευρωπαϊκά για το JESSICA σε 1,885 δις, μέχρι τέλους του Η Κύπρος δήλωσε προσωρινή αδυναµία συµµετοχής. 37 Ορισµένες από αυτές περιλαµβάνονται στο παράρτηµα της παρούσας. Οι 4 που αφορούν την Ελλάδα συνοψίζονται και σχολιάζονται σε ειδικό κεφάλαιο της παρούσας. 38 Ελλάδα, Βουλγαρία, Λιθουανία, Πορτογαλία. 39 Brandeburg (DE), East Midlands (UK), Wales (UK). 40 Eugenio Leanza, Gianni Carbonaro, ΕΙΒ, WHAT FUTURE FOR COHESION POLICY? AN ACADEMIC AND POLICY DEBATE, Bled ( ). Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 53 από 189

59 Πηγή: Leanza - Carbonaro, ΕΙΒ, Προτεινόμενα έργα Καλές Πρακτικές Όπως φαίνεται από τις ανακοινώσεις τους στις συναντήσεις εργασίας που διεξάγονται ανά τετράμηνο περίπου, οι ενδιαφερόμενες Διαχειριστικές Αρχές έχουν εντοπίσει και προβάλλουν μια μεγάλη σειρά από έργα τα οποία πληρούν τις προϋποθέσεις ένταξης στο μηχανισμό JESSICA και περιλαμβάνονται στις επιλέξιμες κατηγορίες έργων ή προγραμμάτων αστικής ανάπλασης και αναζωογόνησης. Ορισμένα από αυτά παρουσιάζονται συνοπτικά στη συνέχεια, σε μορφή πίνακα, ως χαρακτηριστικά παραδείγματα, προκειμένου να βοηθήσουν στην κατανόηση των πλεονεκτημάτων της πρωτοβουλίας για την ενίσχυση των υποβαθμισμένων ευρωπαϊκών αστικών περιοχών. Από την πληροφορία που συλλέχθηκε κατά την έρευνα, δεν προκύπτει αν κάποιο από αυτά τα έργα έχει όντως ενσωματωθεί σε Επιχειρησιακό Σχέδιο κάποιου Ταμείου Αστικής Ανάπτυξης, και πολύ περισσότερο, ότι έχει ήδη ξεκινήσει η υλοποίησή του μέσω JESSICA. Η παρουσίαση επομένως των παραδειγμάτων έχει μόνο ενδεικτική έννοια, για να καταδείξει την ποικιλία αλλά και τη συγγένεια των ζητημάτων διαχείρισης του αστικού χώρου που απασχολούν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες συνολικά, αλλά και για την συσχέτιση των διαφόρων κριτηρίων που εφαρμόζουν κατά την κρίση τους οι Διαχειριστικές Αρχές προκειμένου να καταλήξουν σε αυτές τις προτάσεις. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 54 από 189

60 5.3.1 ΠΕΡΙΟΧΗ: Wielkopolska (PL) ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: Αστική αναζωογόνηση ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΑΑ: 75 εκ. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Ο μηχανισμός JESSICA υλοποιείται μέσω δύο Μέτρων του ΠΕΠ: α) Μέτρο 1.4 «Υποστήριξη των επενδύσεων για την Περιφερειακή Στρατηγική για την Καινοτομία», Παρέμβαση III: «Επενδύσεις για την υποστήριξη του επιχειρηματικού περιβάλλοντος για τις αστικές περιοχές», και β) Μέτρο 4.1 «Αναζωογόνηση αστικών περιοχών», με συνολικό διαθέσιμο προϋπολογισμό 66,2 εκ., από τα οποία το 75% προέρχονται από το ΕΤΠΑ και το υπόλοιπο 25% είναι κρατικοί πόροι. Ως δυνητικά προγράμματα αναζωογόνησης προτάθηκαν: Εγκαταλειμμένα βιομηχανικά κτίρια παροχής φυσικού αερίου του 19 ου αιώνα στο κέντρο του Poznan, μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας. Ιδιοκτησιακό καθεστώς: εταιρεία παροχής αερίου, εταιρείες ύδρευσης και αποχέτευσης. Τεκμηριωμένη ανάγκη για επενδύσεις αναβάθμισης της ευρύτερης περιοχής. Φάσεις υλοποίησης: Μελέτη βιωσιμότητας, Σύσταση εταιρείας εκπροσώπησης από τους υφιστάμενους ιδιοκτήτες με αντίστοιχη συνεισφορά σε γη, χρηματοδότηση, Υλοποίηση του σχεδίου (πολιτιστικό κέντρο) έως το τέλος της προγραμματικής περιόδου. Συνολικός προϋπολογισμός 40 εκ.. Επιχειρηματικό κέντρο της περιοχής Wielkopolska: πρώην στρατώνας που χτίστηκε τη δεκαετία του 70. Το έργο περιλαμβάνει την αποκατάσταση και επανάχρηση τριών ιστορικών κτιρίων, την κατασκευή δύο νέων κτιρίων στη γύρω περιοχή, την ανάδειξη της ιστορικής λεωφόρου, τον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση του οδικού δικτύου. Η πρόταση για χρηματοδότηση είναι της τάξης των 7 εκατ. ευρώ. Επιχειρησιακή θερμοκοιτίδα: πρόκειται για επένδυση που θα ολοκληρωθεί σε τρία στάδια και περιλαμβάνει την επανάχρηση ενός ιστορικού κτιρίου ως κοιτίδας τεχνολογίας. Η πρώτη φάση υλοποίησης έλαβε χρηματοδότηση από το Περιφερειακό Πρόγραμμα της Wielkopolska, ενώ η δεύτερη αναμένεται να υλοποιηθεί μέσω του μηχανισμού JESSICA με ένα δάνειο που κυμαίνεται μεταξύ 4,8 8,6 εκατ. ευρώ. Επιχειρησιακή θερμοκοιτίδα της περιοχής Wielkopolska Παρεμβάσεις αναζωογόνησης στην περιοχή Wielkopolska μέσω του μηχανισμού JESSICA Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 55 από 189

61 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΓΟΥ Για την αναγνώριση και επιλογή των υποβαθμισμένων περιοχών διατυπώθηκαν οι εξής τρόποι: α) Ικανοποίηση τουλάχιστον τριών κριτηρίων του πλαισίου JESSICA για περιοχές που περιγράφονται στο ΠΕΠ, β) Ικανοποίηση τουλάχιστον τριών κριτηρίων της ΚΠ URBAN II. ΠΡΟΟΔΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Στην περίπτωση της Wielkopolska, ο διαχειριστής του Ταμείου Συμμετοχής είναι η ΕΤΕπ. Το Ταμείο Αστικής Ανάπτυξης στην περιοχή ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 2010 με ένα διαθέσιμο ποσό της τάξης των 75 εκ.. Τα πρώτα συμπεράσματα είναι πολύ ενθαρρυντικά, δεδομένου ότι το ενδιαφέρον των ιδιωτών επενδυτών είναι υψηλό (περισσότερες από 50 επαφές σε 3 μόνο εβδομάδες). Ωστόσο έχουν εκφραστεί και αμφιβολίες για τη βιωσιμότητα των έργων αυτών, μετά την ολοκλήρωσή τους, και κατά συνέπεια τους κινδύνους της επένδυσης. Ως σήμερα, έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση υλοποίησης των παραπάνω έργων και συγκεκριμένα το Δεκέμβριο του 2010 υπεγράφη η πρώτη επενδυτική συμφωνία, με πρόθεση όμως επανεξέτασης των δυνατοτήτων τροποποίησης των δανείων και των προϋποθέσεων για ιδία συμμετοχή. Βιομηχανικά κτίρια παροχής φυσικού αερίου του 19 ου αιώνα στο κέντρο του Poznan Κύριες δραστηριότητες της ΕΤΕπ ως διαχειριστή του ΤΧ: Διερεύνηση και ανίχνευση αστικών έργων στην Wielkopolska, Διερεύνηση προγραμμάτων από κρατικές ενισχύσεις σε συνεργασία της ΕΤΕπ, με τις Διαχειριστικές Αρχές και το Υπουργείο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Η πρώτη επιλογή έργων υποβλήθηκε μέσω της ΕΤΕπ στην ΕΕ το Σεπτέμβριο του Έγινε υπολογισμός της ΚΠΑ (NPV) των έργων με ή χωρίς τη χρηματοδότηση JESSICA. Μετά την αξιολόγηση, προέκυψε ότι υπάρχουν καλύτερες προοπτικές επένδυσης μέσω του JESSICA σε σχέση με τις συνθήκες της αγοράς. Οι τελικοί δικαιούχοι δύνανται να αποπληρώνουν τα δάνεια τους για μακρύτερες χρονικές περιόδους. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 56 από 189

62 5.3.2 ΠΕΡΙΟΧΗ: Ανδαλουσία (ES) ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: Αστικές υποδομές ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΑΑ: 86 εκ. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Αστικές υποδομές (μεταφορικές, χώροι στάθμευσης κλπ) Προστασία και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς Επανάχρηση παλαιών εγκαταλειμμένων βιομηχανικών κτηρίων Εγκαταστάσεις Έρευνας και Ανάπτυξης για ΜΜΕ, επιχειρηματική δικτύωση σε καινοτόμους τομείς ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΓΟΥ Πρόκειται για την πολυπληθέστερη Περιφέρεια στην Ισπανία και 4η μεγαλύτερη στην Ευρώπη με περισσότερους από 8 εκ. κατοίκους. Η συνολική επιφάνεια καλύπτει 87,527 km2 και έχει τον ίδιο πληθυσμό και έκταση με αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Αποτέλεσμα της γενικότερης οικονομικής κρίσης ήταν η συνεχόμενη μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας και η αναζήτηση νέων τρόπων επανεκκίνησης της οικονομίας. Το χρηματοδοτικό εργαλείο JESSICA αποτελεί τη λύση για την βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη των αστικών της περιοχών. ΠΡΟΟΔΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Η Περιφερειακή Κυβέρνηση της Ανδαλουσίας έχει μια μακρόχρονη συνεργασία με την ΕΤΕπ στη χρηματοδότηση βιώσιμων στρατηγικών σχεδίων. Η συνεργασία ξεκίνησε το 1983 και οι κύριοι τομείς συνεργασίας ήταν η ύδρευση, τα παραγωγικά δίκτυα, οδικές και σιδηροδρομικές μεταφορές, εκπαίδευση, μετρό κ.λπ. Εμπειρία διαχείρισης της πρωτοβουλίας JESSICA για την Ανδαλουσία: Δεν επέρχονται ουσιαστικές αλλαγές στο γενικότερο σύστημα διαχείρισης. Άμεση απορρόφηση των κοινοτικών πόρων. Συμβατότητα με τον κανόνα Ν+2. Ενέσεις ρευστότητας σε τοπικές περιοχές Εξέλιξη εργασιών σύστασης ΤΑΑ Ιανουάριος 2009: Η ΕΤΕπ ορίζεται διαχειριστής του Ταμείου. Μάιος 2009: Σύναψη χρηματοδοτικής συμφωνίας και σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου Ιούλιος 2009: Συγκρότηση Επενδυτικού Συμβουλίου Φεβρουάριος 2010: Άνοιγμα γραφείου JESSICA στην Ανδαλουσία. Μάρτιος 2010: Έναρξη διαδικασίας επιλογής ΤΑΑ Ιούνιος / Ιούλιος 2010: Παρουσιάσεις δυνητικών έργων προς χρηματοδότηση σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα 6 Μαΐου 2010: Λήξη υποβολής προτάσεων Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 57 από 189

63 5.3.3 ΠΕΡΙΟΧΗ: Βορειοδυτική Αγγλία ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΑΑ: 100 εκ. λίρες, ισόποσα από το ΕΤΠΑ (50 εκ. λίρες) και το NWDA (50 εκ. λίρες). ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Οι τομείς παρέμβασης προέρχονται από το σχετικό Επενδυτικό Πλαίσιο του Βορειοδυτικού Επιχειρησιακού Προγράμματος και πιο συγκεκριμένα από τις δράσεις 3.2 Ανάπτυξη Χώρων Υψηλής Ποιότητας και Εγκαταστάσεων Υπερτοπικής Σημασίας (Developing High Quality Sites & Premises of Regional Importance) και 4.3 Υποστήριξη Δημιουργίας Απασχόλησης σε Περιοχές με Ανάγκη Αναζωογόνησης (Supporting Employment Creation for Areas of Regeneration Need). ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΓΟΥ Οι επενδύσεις των ΤΑΑ θα στοχεύουν σε κατασκευή και εκμετάλλευση γραφείων και εμπορικών καταστημάτων, στην αξιοποίηση εγκαταλειμμένων εκτάσεων όπως και στη δημιουργία των απαραίτητων υποδομών για τη λειτουργία τους. ΠΡΟΟΔΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Το επενδυτικό ταμείο Northwest Urban Investment Fund ιδρύθηκε από τον Βορειοδυτικό Φορέα Περιφερειακής Ανάπτυξης (NWDA-Northwest Regional Development Agency) σε συνεργασία με την ΕΤΕπ που είναι και ο διαχειριστής του Ταμείου Χαρτοφυλακίου. Προβλέπεται να δημιουργηθεί ένας μικρός αριθμός ΤΑΑ στην περιφέρεια μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας εκδήλωσης ενδιαφέροντος. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 58 από 189

64 5.3.4 ΠΕΡΙΟΧΗ: East Midlands (UK) ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: Τόνωση της επιχειρηματικότητας ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ TAA: 15 εκ. λίρες από τα οποία τα 5 εκ. λίρες είναι ίδια χρηματοδότηση (East Midland Development Agency) και 10 εκ. λίρες από το ΕΤΠΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Το Ταμείο Αστικής Ανάπτυξης των Ανατολικών Μίντλαντς έχει σαν κύρια αρμοδιότητα την εμπορική ανάπτυξη ακίνητης περιουσίας στους τομείς της καινοτομίας, της επιστήμης και της τεχνολογίας. Επενδύει σε προγράμματα που έχουν υστερήσει λόγω της έλλειψης ρευστότητας και της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης. Το Ταμείο συστάθηκε βάσει του μηχανισμού και είναι αρμόδιο για την υλοποίηση παρεμβάσεων μέσω του 1ου Άξονα Προτεραιότητας για τη δημιουργία ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΓΟΥ Το Ταμείο θα υποστηρίξει σειρά έργων τα οποία αναμένεται να δημιουργήσουν το κατάλληλο κλίμα για την τόνωση της επιχειρηματικότητας, της Έρευνας και Ανάπτυξης, θα είναι συμβατά με τους 4 τομείς προτεραιότητας της Περιφερειακής Οικονομικής Στρατηγικής (Κατασκευές, Υγεία, Τρόφιμα - Ποτά και Μεταφορές), και τέλος θα δημιουργήσουν ευκαιρίες απασχόλησης για ειδικό επιστημονικό προσωπικό. ΠΡΟΟΔΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Η εταιρεία King Sturge ορίστηκε το 2009 τεχνικός σύμβουλος για τη δημιουργία του Ταμείου και τον εντοπισμό και τη διερεύνηση πιθανών παρεμβάσεων προς χρηματοδότηση. Η εταιρεία είναι σήμερα ο διαχειριστής του Ταμείου και της έχει ανατεθεί η αρμοδιότητα από την ΔΑ για την υλοποίηση της επενδυτικής πολιτικής. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 59 από 189

65 5.3.5 ΠΕΡΙΟΧΗ: Nord-Rhein/Westfallen (DE) ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: Αστική αναζωογόνηση ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ: ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Παραδείγματα πιθανών χρηματοδοτούμενων έργων μέσω του μηχανισμού JESSICA: Έργο τύπου Α7: Εγκαταλειμμένη περιοχή, ιδιοκτησία της «Grundstucksfonds NRW», επιφάνειας 70 στρεμμάτων. Προβλεπόμενες χρήσεις γης: Εμπορική, Κατοικία, Μικτή. Πρόκειται για επένδυση χαμηλού ρίσκου, μεσαίας σημασίας. Έργο τύπου Β1: αξιοποίηση ακίνητης περιουσίας: πρόκειται για περιοχή επιφάνειας περίπου 41 στρεμμάτων, σε υπό ανάπλαση αστική περιοχή με σημερινή κατάσταση εμπορικές χρήσεις και κατοικία. Σκοπός της μελλοντικής ανάπτυξης είναι η διασφαλισμένη μελλοντική ανάπτυξη. Πρόκειται για μια υψηλής σημασίας επένδυσης χαμηλού ρίσκου. Έργο τύπου Β2: αξιοποίηση κτιριακού αποθέματος: πρόκειται για περιοχή αναζωογόνησης με πληθώρα δομικών και κοινωνικών προβλημάτων και ανάγκη για αστική αποκατάσταση. Πολύ σημαντική επένδυση με μεγάλο ρίσκο. Παράδειγμα έργου τύπου C1, ανακαίνιση ακινήτου, περιοχή Βόρεια Ρηνανία - Βεστφαλία Έργο τύπου C1: ανακαίνιση ακινήτου: πρόκειται για το νέο κτίριο διοίκησης Kultur Ruhr Gmbh, μια μεσαίου τύπου επένδυση με χαμηλό προς μέσο ρίσκο. Έργο τύπου C2: Αξιοποίηση έκτασης 50 στρεμμάτων με κύριες χρήσεις τη βιομηχανία, τις υπηρεσίες, το εμπόριο και την κατοικία, με σκοπό την εμπορική αξιοποίηση διοικητικών κτιρίων της δεκαετίας του 50. Πρόκειται για μια επένδυση μεγάλης σημασίας και μεσαίου ρίσκου. Αξιοποίηση ακινήτου παράδειγμα τύπου C2 Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 60 από 189

66 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΓΟΥ Κατηγοριοποίηση των προτεινόμενων έργων με βάση την επικινδυνότητα της επένδυσης, σε σχέση με τον προϋπολογισμό και τη σημασία του έργου (εφαρμογή κοινωνικο- και χρηματοοικονομικών κριτηρίων). ΠΡΟΟΔΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Ως σήμερα στη Βόρεια Ρηνανία σχετικά με το μηχανισμό JESSICA έχουν γίνει τα εξής βήματα: μελέτες βιωσιμότητας ( ), ανάλυση του νομικού πλαισίου (με την υποστήριξη της ΕΤΕπ), σύσταση ΤΑΑ (2010). Στη Βόρεια Ρηνανία, όλα τα Προγράμματα τύπου ExWoST βρίσκονται σε φάση υλοποίησης ΤΑΑ και πιο συγκεκριμένα στη φάση επιλογής επιλέξιμων έργων (Τύπου Β). Τα αποτελέσματα της διαβούλευσης με τους Χρηματοπιστωτικούς Οργανισμούς συνοψίζονται στα εξής: Τα χρηματοδοτούμενα έργα συμπίπτουν με τα αποτελέσματα των μελετών των τραπεζών και καλύπτουν την αγορά στο σύνολο της. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα ενδιαφέρεται για τα Ταμεία Αστικής Ανάπτυξης. Τα ομολογιακά δάνεια και οι εγγυήσεις χρησιμοποιούνται για την ενθάρρυνση της πρωτοβουλίας. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 61 από 189

67 5.3.6 ΠΕΡΙΟΧΗ: Brandenburg (DE) ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΑΑ: 115 εκ. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Χρηματοδότηση επενδύσεων κατά 100%. Χαμηλό επιτόκιο 1 1,5%. Δυνατότητα δόσεων έως 10 χρόνια. Δυνατότητα μη καταβολής δόσεων τα 2 πρώτα χρόνια. Χάρτης : Μελέτη περίπτωσης Βρανδεμβούργου ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΓΟΥ Επιλέξιμες είναι και οι 15 περιφερειακές δομές του Βρανδεμβούργου. Επιλέξιμα έργα: Διόρθωση αστοχιών στον αστικό σχεδιασμό. Βελτίωση του κυκλοφοριακού συστήματος. Ανάπτυξη κοινωνικών υποδομών. Ανάπτυξη κοινωνικών υποδομών. Έργα που υποστηρίζουν το brand name της πόλης «Αστική κουλτούρα». ΠΡΟΟΔΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Το Ταμείο Αστικής Ανάπτυξης στο Βρανδεμβούργο υλοποιείται μέσω της επενδυτικής τράπεζας ILB (Investitionsbank des Landes Brandemburg). Ο μηχανισμός JESSICA μπορεί να εφαρμοστεί σε 42 Δήμους με δυνατότητα για αστική ανάπτυξη, λαμβάνοντας υπόψη τα διαθέσιμα 115 εκ. για βιώσιμη αστική ανάπτυξη. Στις αρχές του 2008 επιλέχτηκαν 15 από τους 42 δήμους με δυνατότητα χρηματοδότησης μέσω ΤΑΑ, με βάση τις υποβληθείσες προτάσεις και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε λεπτομερής ανάλυση των όρων βιωσιμότητας και της δυνατότητας αναχρηματοδότησης τους και επιλογή της κατάλληλης στρατηγικής προώθησης για την χρηματοδότησή τους, είτε μέσω επιχορήγησης, είτε μέσω του Ταμείου. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 62 από 189

68 5.3.7 ΠΕΡΙΟΧΗ: Δυτική Πομερανία (PL) ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΑΑ: ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Οι πόροι για την υποστήριξη της διαδικασίας αναζωογόνησης χωρίζονται σε δύο Άξονες Προτεραιότητας (ΑΠ) στο ΠΕΠ: ΑΠ5. Τουρισμός, Πολιτισμός και Αναζωογόνηση Μέτρο 5.5 Αναζωογόνηση: Υπομέτρο 5.5.1: Αναζωογόνηση υποβαθμισμένων περιοχών και Υπομέτρο 5.5.2: Πρωτοβουλία JESSICA ΑΠ6. Ανάπτυξη μητροπολιτικών περιοχών Μέτρο 6.6 Αναζωογόνηση μητρόπολης: Υπομέτρο 6.6.1: Αναζωογόνηση υποβαθμισμένων περιοχών στην μητρόπολη και Υπομέτρο Η πρωτοβουλία JESSICA στην μητρόπολη. Οι διαθέσιμοι κοινοτικοί πόροι μέσω του ΠΕΠ για την υποστήριξη των δράσεων αστικής αναζωογόνησης παρέχονται μέσω δύο κατηγοριών παρέμβασης: α) 61 ολοκληρωμένα προγράμματα για την αστική και την αγροτική αναζωογόνηση, και β) 78 συγκροτήματα κατοικιών. Εφαρμογή μηχανισμού JESSICA στη Δυτική Πομερανία (κέντρο πόλης Szczecin) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΓΟΥ Στην Δυτική Πομερανία τα Ολοκληρωμένα Σχέδια για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη ισοδυναμούν με τα «Τοπικά Σχέδια Αναζωογόνησης». Τα προγράμματα αναζωογόνησης αποτελούν μακροχρόνιες παρεμβάσεις τοπικού χαρακτήρα και αφορούν κύρια τις υποδομές, και τον οικονομικό, κοινωνικό και χωροταξικό σχεδιασμό. Απώτερο στόχο έχουν να επιλύσουν χρόνια τοπικά προβλήματα και να δημιουργήσουν τις κατάλληλες αναπτυξιακές συνθήκες. Η επιλογή έργων μέσω του ΠΕΠ αναμένεται να γίνει σε 2 στάδια: Α φάση: Αξιολόγηση των Τοπικών Σχεδίων Αναζωογόνησης Β φάση: Προκήρυξη διαγωνισμού για τα υποπρογράμματα των Τοπικών Σχεδίων Αναζωογόνησης. ΠΡΟΟΔΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Κάθε πόλη που ενδιαφέρεται να υποβάλλει σχέδιο χρηματοδότησης από το ΠΕΠ (JESSICA, επιχορηγήσεις) είναι υποχρεωμένη να προετοιμάσει ένα Πρόγραμμα Αναζωογόνησης, το οποίο θα πρέπει να είναι μέρος ενός Ολοκληρωμένου Σχεδίου. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 63 από 189

69 5.3.8 ΠΕΡΙΟΧΗ: Λιθουανία ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: Βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στον οικιστικό τομέα ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΑΑ: 227 εκ., από τα οποία ΕΤΠΑ (127 εκ ), εθνικοί πόροι (100 εκ. ), κεφάλαιο από εμπορικές τράπεζες (20 25 εκ. ), μακροχρόνιος δανεισμός με σταθερό επιτόκιο 3%. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας JESSICA και σύμφωνα με το «Σχέδιο Διάσωσης της Οικονομίας», η λιθουανική κυβέρνηση αποφάσισε να υλοποιήσει ένα επενδυτικό πρόγραμμα ενεργειακής αποδοτικότητας για τον εκσυγχρονισμό των παλαιών πολυκατοικιών. Το μεγαλύτερο μέρος των παρεμβάσεων (60%) αναμένεται να επενδυθεί για την μόνωση των εξωτερικών τοίχων, ενώ ένα 10% αναμένεται να δοθεί για την αντικατάσταση κουφωμάτων. Η μέση επένδυση σε κάθε διαμέρισμα ανέρχεται σε περίπου 5.800, ενώ το μέσο κόστος για κάθε m² θερμαινόμενης περιοχής θα είναι περίπου 107. Η μέση επένδυση για τον εκσυγχρονισμό κάθε πολυκατοικίας ανέρχεται σε περίπου. Κρατική Υποστήριξη Κάλυψη των σχετικών δαπανών προετοιμασίας φακέλου και επίβλεψης κατά 50% στην περίπτωση που η ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων είναι μεγαλύτερη ή ίση με D (σύμφωνα με την ταξινόμηση του Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης) Επιπλέον 15% στην περίπτωση που η ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων είναι μεγαλύτερη ή ίση με C (σύμφωνα με την ταξινόμηση του Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης) 100% κάλυψη για τις οικογένειες χαμηλών εισοδημάτων Μέτρα ενεργειακής αποδοτικότητας που επιχορηγούνται: Εκσυγχρονισμός αποχετευτικών δικτύων, θέρμανσης και ύδρευσης Αλλαγή κουφωμάτων Μονώσεις οροφών και εξωτερικών τοίχων Εγκατάσταση εναλλακτικών μορφών ενέργειας (ηλιακής, αιολικής) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΓΟΥ ΠΡΟΟΔΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Τα Υπουργεία Οικονομικών και Περιβάλλοντος της Λιθουανίας υπέγραψαν στις 11 Ιουνίου 2009 τη Συμφωνία Χρηματοδότησης με την ΕΤΕπ για τη σύσταση του Ταμείου Χαρτοφυλακίου, με σκοπό την επένδυση κεφαλαίων σε προγράμματα ενεργειακής αποδοτικότητας σε κατοικίες με τη συμμετοχή του εθνικού τραπεζικού συστήματος. Η ΕΤΕπ σε συνεργασία με την κυβέρνηση της Λιθουανίας, προκήρυξαν διαγωνισμό για την επιλογή εμπορικών τραπεζών για την παροχή νομικής και τεχνικής υποστήριξης. Στο διαγωνισμό συμμετείχαν όλοι οι χρηματοπιστωτικοί φορείς που είχαν δικαίωμα σύναψης δανείων με φυσικά και νομικά πρόσωπα. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 64 από 189

70 5.3.9 ΠΕΡΙΟΧΗ: Ουαλία (UK) ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: Αστική αναζωογόνηση ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΑΑ: 200 εκ. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Οι κύριες παρεμβάσεις με χρήση του μηχανισμού JESSICA σχετίζονται με: Αναπλάσεις κτιριακού αποθέματος Μέρη ολοκληρωμένου προγράμματος αστικής ανάπτυξης αναζωογόνησης Μη ελκυστική επένδυση για ιδιώτες επενδυτές Δυνατότητα μακροχρόνιων επενδυτικών αποδόσεων Μέσω του ΚΠΣ η Ουαλία έχει καταφέρει σημαντικές αστικές αναπλάσεις, αλλάζοντας προς το καλύτερο την εικόνα σε πολλές μεγάλες και μικρές πόλεις. Δύο από τις πιο πετυχημένες αστικές αναπλάσεις ήταν οι αποβάθρες στο Swansea και το Πρόγραμμα Heads of the Valley λίγο έξω από το Κάρντιφ. Ήδη το Πρόγραμμα Αναζωογόνησης του Παραλιακού Μετώπου βρίσκεται σε υλοποίηση. Σημαντικό μέρος αυτού προωθείται για χρηματοδότηση μέσω του εργαλείου JESSICA. Η συνολική ανάπλαση θα καλύψει έκταση 400 στρεμμάτων και αναμένεται να ανέλθει στα 200 εκ. Οι αποβάθρες του Swansea (πριν και μετά την ανάπλαση) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΓΟΥ Η Ουαλία ήταν μια βιομηχανοποιημένη περιφέρεια κατά το 19ο αιώνα και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να διαθέτει πολλές εγκαταλειμμένες και υποβαθμισμένες περιοχές. Στα περίχωρα του Κάρντιφ, η αξία της ακίνητης περιουσίας είναι πολύ χαμηλή, προκαλώντας έτσι οικονομικές ανισορροπίες στα έργα. Για δεκαετίες η Ουαλία αντιμετώπιζε ένα συνδυασμό περιορισμένων αστικών επενδύσεων και υποδομών, μαζί με βιομηχανική παρακμή. Παρά τις προσπάθειες να τονωθεί η απασχόληση, το ΑΕΠ κατά κεφαλή παρέμενε αρκετά κάτω από τους αντίστοιχους μέσους όρους στο Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ. ΠΡΟΟΔΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Όπως συμβαίνει γενικά στη Βρετανία, ομοίως στην Ουαλία οι μεγάλες ιδιοκτησίες στις αστικές περιοχές ανήκουν στο κράτος και τις τοπικές αρχές. Παράλληλα, υπάρχει σημαντικό ποσοστό μικροϊδιοκτητών και μεγάλος ανταγωνισμός και πολυμέτωπες πιέσεις για τη διαχείριση των κρατικών πόρων. Η Ουαλία με τη μακρά της παράδοση σε καινοτόμες πολιτικές έχει να επιδείξει πλήθος δημιουργικών και αποτελεσματικών παρεμβάσεων. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 65 από 189

71 ΠΕΡΙΟΧΗ: PORTO VIVO (P) ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: Αναζωογόνηση ευρύτερης περιοχής ιστορικού κέντρου ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ: 40 εκ. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Υποέργο: Αποκατάσταση κάστρου Morro da Se Κίτρινο: Κρίσιμη περιοχή αστικής αναζωογόνησης, Κόκκινο: περιοχή προτεραιότητας επέμβασης, Καφέ: Ιστορικό κέντρο. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΡΓΟΥ Βελτίωση ποιότητας ζωής στο ιστορικό κέντρο (Μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς) Προσέλκυση νέου πληθυσμού Συμμετοχή διαφορετικών περιοχών ΠΡΟΟΔΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 66 από 189

72 5.4 Εφαρμογή του JESSICA στην Κύπρο Τον Ιούλιο του 2009 υπογράφηκε σχετικό Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ της ΕΤΕπ και του Γραφείου Προγραμματισμού, εκ μέρους της Κυπριακής Κυβέρνησης. Η υπογραφή του Μνημονίου σημειώνεται ότι δεν ήταν δεσμευτική για την κυπριακή πλευρά, απλώς ενδεικτική της πρόθεσης συνεργασίας με την ΕΤΕπ στα πλαίσια της εν λόγω Πρωτοβουλίας. Ενδεχόμενη συνεργασία θα έπρεπε να επισημοποιηθεί με την υπογραφή σχετικής Χρηματοδοτικής Συμφωνίας (Funding Agreement) βάσει των αποτελεσμάτων της Ειδικής Μελέτης Αξιολόγησης. Η Ειδική Μελέτη Αξιολόγησης 41, η οποία εκπονήθηκε το 2009 με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση της ΕΤΕπ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είχε ως στόχο τη διερεύνηση της δυνατότητας αξιοποίησης και της προστιθέμενης αξίας της εφαρμογής της Πρωτοβουλίας στην Κύπρο, καθώς και του ενδιαφέροντος για ιδιωτική συμμετοχή στα Ταμεία Αστικής Ανάπτυξης. Στα πλαίσια της μελέτης αξιολογήθηκαν με συγκεκριμένα κριτήρια ως προς την καταλληλότητα τους συνολικά δεκαπέντε έργα ως πιθανοί δέκτες χρηματοδότησης από το JESSICA. Ανεξάρτητα από την απόφαση δημιουργίας ή μη Ταμείου Χαρτοφυλακίου, και λαμβάνοντας υπόψη το μικρό μέγεθος της Κύπρου και άλλους πιθανούς περιορισμούς στην αρχική κατανομή των κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης στην πρωτοβουλία JESSICA, η μελέτη εισηγήθηκε τη σταδιακή δημιουργία ενός εθνικού Ταμείου Αστικής Ανάπτυξης. Από τη μελέτη προέκυψε ότι ένας καθοριστικός παράγοντας ως προς την εξεύρεση έργων που θα εμπίπτουν στο πλαίσιο του JESSICA είναι η ξεκάθαρη και έμπρακτη δέσμευση της Κυβέρνησης να προχωρήσει στην υλοποίηση του JESSICA. Βήματα προς αυτή τη κατεύθυνση εκτιμάται ότι θα έπαιζαν ρόλο καταλύτη ενθαρρύνοντας την περαιτέρω ανάπτυξη και ωρίμανση έργων σε έτοιμες προτάσεις για αναζήτηση χρηματοδότησης για την υλοποίησή τους. 41 Deloitte, Μελέτη Αξιολόγησης JESSICA για την Κύπρο, 2009, ΕΤΕπ. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 67 από 189

73 Ακόμη, συνιστάται ότι πρέπει να δοθεί έμφαση στην παροχή στήριξης προς τους εμπλεκόμενους φορείς του δημόσιου τομέα για την περαιτέρω επεξεργασία και εξέλιξη των ιδεών τους. Επιπλέον σύμφωνα με τη μελέτη, έχουν καταρτιστεί ολοκληρωμένα σχέδια βιώσιμης αστικής ανάπτυξης (Τοπικά Σχέδια Ανάπτυξης), τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν την βάση επιλογής έργων που δύνανται να συμπεριληφθούν στις επενδύσεις. Από τη μελέτη αξιολόγησης προέκυψαν κάποια ζητήματα, νομικής κυρίως φύσης, τα οποία έχρηζαν περαιτέρω και πιο εξειδικευμένης ανάλυσης. Τον Δεκέμβριο του 2009, και πάλι με πρωτοβουλία και χρηματοδότηση της ΕΤΕπ, ολοκληρώθηκε η συμπληρωματική Μελέτη Ανάλυσης του Νομικού Πλαισίου 42 για την Κύπρο που ζητήθηκε για την εφαρμογή της Πρωτοβουλίας JESSICA. Κατόπιν ολοκλήρωσης της μελέτης των νομοθετικών περιορισμών στις εργασίες του πιθανού μοντέλου JESSICA, ο νομικός σύμβουλος επικεντρώθηκε στις πιθανές νομικές δομές που είναι σήμερα διαθέσιμες στην κυπριακή νομοθεσία για την υλοποίηση των ΤΑΑ. Τα συμπεράσματα σε αυτό το επίπεδο είναι ότι το μοντέλο της «ιδιωτικής εταιρείας περιορισμένης ευθύνης δια μετοχών» κρίνεται η καλύτερη διαθέσιμη μέθοδος υιοθέτησης για το ΤΑΑ. Ωστόσο διαπιστώθηκε ότι κανένα νομοθετικό πλαίσιο δεν υπάρχει που θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάπτυξη περισσότερο αποδοτικών συμπράξεων Δημοσίου Ιδιωτικού Τομέα, παρά το γεγονός ότι ήδη κάποια έργα παραδόθηκαν στη Κύπρο υπό μορφή διαφόρων συμπράξεων Δημοσίου Ιδιωτικού τομέα, ιδίως σε κατασκευαστικά εμπορικά έργα Τελευταίες εξελίξεις Παρά την αρχική θετική της πρόθεση για υιοθέτηση της Πρωτοβουλίας, η Κυπριακή Κυβέρνηση έκρινε ότι, τόσο οι ανάγκες, όσο και οι δυνατότητες χρηματοδότησης ενός τέτοιου χρηματοοικονομικού μηχανισμού, μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων, έχουν διαφοροποιηθεί στην διάρκεια της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου. Αυτό οφείλεται κυρίως στην προώθηση μεγάλου αριθμού έργων με την έναρξη της προγραμματικής περιόδου, που είχε ως 42 Deloitte, Νοµική Μελέτη JESSICA για την Κύπρο, ΕΤΕπ, Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 68 από 189

74 αποτέλεσμα την υπερδέσμευση του διαθέσιμου προϋπολογισμού σε άλλα έργα που εντάσσονται στον Άξονα Προτεραιότητας «Αναζωογόνηση των Αστικών Περιοχών και Περιοχών της Υπαίθρου», στα πλαίσια του οποίου προωθείτο η υλοποίηση της εν λόγω Πρωτοβουλίας. Τα έργα που προωθήθηκαν, κρίθηκαν από την κυπριακή κυβέρνηση ως έργα μεγαλύτερης προτεραιότητας, είτε ήταν ώριμα έργα στη δεδομένη χρονική στιγμή, και η υλοποίηση τους μπορούσε να αρχίσει άμεσα, καθώς και για να αντιμετωπιστούν, μεταξύ άλλων και οι προκλήσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Αντίθετα, από την εφαρμογή της πρωτοβουλίας JESSICA προκύπτει μία σειρά πολύπλοκων διαδικασιών, κυρίως σε ό,τι αφορά τη δημιουργία του Ταμείου Αστικής Ανάπτυξης, γεγονός που εκτιμήθηκε από τους αρμόδιους ότι θα καθυστερούσε την υλοποίηση των δράσεων. Λαμβανομένων υπόψη των πιο πάνω, κυρίως σε ό,τι αφορά τη διαθεσιμότητα πόρων από το Πρόγραμμα «Αειφόρος Ανάπτυξη και Ανταγωνιστικότητα, », η Κυπριακή Κυβέρνηση έχει ήδη λάβει επίσημη απόφαση 43 τον Μάιο του 2010, για τη μη υλοποίηση της πρωτοβουλίας JESSICA στην Κύπρο, κατά την τρέχουσα προγραμματική περίοδο Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 69 από 189

75 6. Νοµικό πλαίσιο εφαρµογής του JESSICA 6.1 Κοινοτικό Δίκαιο Οι κοινοτικοί κανονισμοί 44 που έχουν εφαρμογή στο πρόγραμμα JESSICA είναι αυτοί που αναφέρονται στα Διαρθρωτικά Ταμεία, και συγκεκριμένα: o Ο Κανονισμός 1083/2006 του Συμβουλίου, ο οποίος καθορίζει τις γενικές διατάξεις για τη λειτουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και το Ταμείο Σύγκλισης. Ειδικότερα, στο άρθ. 44 καθορίζει τα μέσα χρηματοοικονομικής τεχνικής, την οργάνωση και λειτουργία των Ταμείων Κεφαλαίων και των Ταμείων Αστικής Ανάπτυξης, δηλαδή «των Ταμείων που επενδύουν σε ΣΔΙΤ και άλλα έργα που περιλαμβάνονται σε ολοκληρωμένα σχέδια για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη». o Ο Κανονισμός 1080/2006 του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, ο οποίος στο άρθ. 7 ρυθμίζει θέματα σχετικά με την επιλεξιμότητα των δαπανών και στο άρθ. 8 προβλέπει τη χρηματοδότηση και προώθηση δράσεων βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. o Ο Κανονισμός 1828/2006 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο οποίος θέτει τους κανόνες εφαρμογής των άλλων δύο, και εξειδικεύει τους όρους που αφορούν τα μέσα χρηματοοικονομικής τεχνικής. 44 Περιλαµβάνονται στο παράρτηµα της εργασίας. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 70 από 189

76 Ως μέσα χρηματοοικονομικής τεχνικής ορίζονται στο άρθ. 43 του Κανονισμού 1828/2006 εκείνα τα μέτρα που συμβάλλουν στην πραγματοποίηση επενδύσεων με ανταποδοτικό χαρακτήρα ή/και παρέχουν εγγυήσεις για ανταποδοτικές επενδύσεις, σε συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα ή άλλα αστικά σχέδια που περιλαμβάνονται σε ολοκληρωμένο ευρύτερο και ενιαίο σχεδιαστικό πρόγραμμα με σκοπό τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη. Ακόμη, το άρθρο 43 περιέχει γενικές διατάξεις που έχουν εφαρμογή σε όλα τα μέσα χρηματοοικονομικής τεχνικής. Ειδικότερα προβλέπει την ίδρυση, οργάνωση και λειτουργία αυτών των μέσων χρηματοοικονομικής τεχνικής που θα χρηματοδοτούνται από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία. Για να εξασφαλίζεται η διαφάνεια στην οργάνωση και αξιοποίηση αυτών των κεφαλαίων, απαιτείται να υποβληθεί ένα επιχειρηματικό σχέδιο (business plan) από τους συγχρηματοδοτούντες εταίρους ή ενδιαφερόμενους φορείς που συμμετέχουν στα Ταμεία Αστικής Ανάπτυξης ή στα Ταμεία Κεφαλαίου (Χαρτοφυλακίου). Το επιχειρηματικό αυτό σχέδιο θα αξιολογηθεί και θα εποπτεύεται από τη Διαχειριστική Αρχή του κράτους μέλους. Επιπλέον το άρθρο αυτό ορίζει το νομικό χαρακτήρα των μέσων χρηματοοικονομικής τεχνικής και των Ταμείων Χαρτοφυλακίου, ως ανεξάρτητα νομικά πρόσωπα, η λειτουργία των οποίων καθορίζεται από συμφωνίες μεταξύ των εμπλεκομένων μερών, είτε ως ανεξάρτητες χρηματοδοτικές μονάδες που είναι ενταγμένες σε κάποιο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. Το άρθρο 44 περιλαμβάνει συμπληρωματικές διατάξεις που αναφέρονται στα Ταμεία Κεφαλαίου και προβλέπουν μεταξύ άλλων την υπογραφή συμφωνίας χρηματοδότησης μεταξύ του κράτους μέλους (ή της Διαχειριστικής Αρχής) και του Ταμείου Κεφαλαίου και η οποία θα καθορίζει τις προϋποθέσεις χρηματοδότησης και τους στόχους. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 71 από 189

77 Το άρθρο 46 περιέχει συμπληρωματικές διατάξεις που αφορούν τα Ταμεία Αστικής Ανάπτυξης. Συγκεκριμένα ορίζει ότι στην περίπτωση που τα Διαρθρωτικά Ταμεία χρηματοδοτούν ΤΑΑ, τα κεφάλαια αυτά θα επενδύονται σε ΣΔΙΤ ή άλλα προγράμματα που περιλαμβάνονται σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για βιώσιμη αστική ανάπτυξη. Τέτοιες ΣΔΙΤ ή άλλα προγράμματα δεν πρέπει να περιλαμβάνουν τη δημιουργία και ανάπτυξη χρηματοοικονομικών μέσων όπως κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου, ταμεία δανείων ή ταμεία εγγυήσεων. Επιπρόσθετα, το άρθ. 46 καθορίζει ότι τα ΤΑΑ μπορούν να επενδύουν μέσω μετοχών, δανείων και εγγυήσεων. Τα έργα αστικής ανάπτυξης που λαμβάνουν επιδότηση από κάποιο επιχειρησιακό πρόγραμμα γίνεται επίσης να χρηματοδοτούνται από ΤΑΑ (πρόσθετη χρηματοδότηση). Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι όταν τα Διαρθρωτικά Ταμεία χρηματοδοτούν ένα ΤΑΑ, το Ταμείο αυτό δεν θα πρέπει να αναχρηματοδοτεί αποκτήματα ή συμμετοχές σε έργα που έχουν ήδη ολοκληρωθεί Σύνοψη κανονιστικού πλαισίου Η νομική βάση και το κανονιστικό πλαίσιο που ρυθμίζει το JESSICA θεσπίστηκε με τους προαναφερθέντες ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Συνοψίζοντας τους κανονισμούς, ιδίως τις προβλέψεις τους που αφορούν τα χρηματοδοτικά εργαλεία, το πλαίσιο του JESSICA έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά γνωρίσματα: Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 72 από 189

78 o Οι χρηματοδοτικοί πόροι των συγχρηματοδοτούμενων επιχειρησιακών προγραμμάτων θα πρέπει να επενδύονται κατά τρόπον ώστε να ανακυκλώνονται. o Για την οργάνωση και διαχείριση των επενδύσεων, η Αναθέτουσα Αρχή έχει την ευχέρεια να χρησιμοποιήσει μια δομή Ταμείου Χαρτοφυλακίου για να διαχειριστεί την επένδυση των χρηματοδοτικών πόρων των επιχειρησιακών προγραμμάτων μέσω Ταμείων Αστικής Ανάπτυξης. o Τα Ταμεία Αστικής Ανάπτυξης επενδύουν με τη μορφή δανείων, εγγυήσεων ή μετοχών σε μη υλοποιημένα έργα που αποτελούν μέρος ενός ολοκληρωμένου σχεδίου βιώσιμης αστικής ανάπτυξης, τα οποία μπορούν επίσης να επιδοτούνται από κάποιο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα. 6.2 Εθνικό Δίκαιο Το νομικό πλαίσιο που υπάρχει στη χώρα μας για την υλοποίηση του JESSICA κρίνεται σύμφωνα με έκθεση 45 του Νομικού Συμβούλου του Δήμου Αθηναίων ως «αρκούντως επαρκές, κυρίως μετά τη θέσπιση του Ν. 3389/05 που ρυθμίζει τις συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα». Ο νόμος αυτός σε συνδυασμό με τους κοινοτικούς κανονισμούς συνυφαίνουν ένα ικανοποιητικά συμβατό πλέγμα κανόνων δικαίου, που ρυθμίζουν θέματα διακίνησης και επένδυσης κεφαλαίων μέσω συγκεκριμένων χρηματοδοτικών φορέων, όπως η Επιτροπή, η ΕΤΕπ και η Αναπτυξιακή Τράπεζα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Την 1 η Ιουλίου 2010 υπογράφηκε η Σύμβαση Χρηματοδότησης (Funding Agreement) μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και της ΕΤΕπ για την εφαρμογή της πρωτοβουλίας JESSICA στην Ελλάδα, σε συνέχεια του Μνημονίου Συναντίληψης 46 (Memorandum of Understanding, MoU), που είχε υπογραφεί στις 12 Δεκεμβρίου Η ΕΤΕπ εξέφρασε κατά την υπογραφή την ικανοποίησή της διότι «η Ελλάδα είναι ένα από τα κράτη μέλη που πρωτοπορούν, 45 Γ. Ανεστόπουλος νομικός σύμβουλος Δ. Αθηναίων. Η γνωμοδότησή του για το JESSICA (Απρίλιος 2010), περιλαμβάνεται στο παράρτημα της παρούσας Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 73 από 189

79 προσχωρώντας στην πρωτοβουλία JESSICA, ιδίως λαμβανομένου υπόψη ότι ήδη το 60% του ελληνικού πληθυσμού 47 κατοικεί σε πόλεις». Σημείωση: Η Σύμβαση και το Μνημόνιο δεν είναι δημοσιοποιημένα και δεν κατέστη δυνατό να χορηγηθούν κατά την παρούσα έρευνα, επομένως δεν είναι σε γνώση μας αν περιέχουν όρους και χρονοδιαγράμματα εφαρμογής των περαιτέρω ενεργειών, ούτε αν περιλαμβάνουν ό,τι προβλέπεται με τους παραπάνω κανονισμούς. Ακολούθησε η Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας με αριθμ /ΕΥΣ 5362/ (ΦΕΚ 1388/Β/ ), για τη Σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου (Κεφαλαίου) με την επωνυμία «Ταμείο Κεφαλαίου JESSICA». Στο άρθ. 1 της ΚΥΑ προβλέπεται η σύσταση του Ταμείου ως χωριστής χρηματοδοτικής μονάδας στο πλαίσιο της ΕΤΕπ και στη συνέχεια καθορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις για την συνεισφορά από τα Επιχειρησιακά Προγράμματα στο Ταμείο Χαρτοφυλακίου. Συγκεκριμένα, το Υπουργείο ΟΙ.Α.Ν. καταβάλλει στην ΕΤΕπ το συνολικό ποσό των ,00, με μεταφορά πιστώσεων του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων για το έτος 2010, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθ. 6.1 του Funding Agreement. Στο άρθ. 2 της ΚΥΑ αποφασίζεται η ένταξη επιμέρους πράξεων στα Επιχειρησιακά Προγράμματα των Περιφερειών και του ΥΠΕΚΑ, με σκοπό «την αποτελεσματικότερη κινητοποίηση πόρων και δραστηριοποίηση στη χρηματοδότηση δράσεων αστικής ανάπτυξης», με προϋπολογισμό αντίστοιχο της συνεισφοράς τους για τη σύσταση του Τ.Χ. Αναλυτικότερα, η προέλευση των πόρων του Τ.Χ. κατανέμεται ως εξής: 47 Πηγή: UN Common Database (UN Population Division estimates) Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 74 από 189

80 Πίνακας 4: Κατανομή πόρων Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA Ελλάδας ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΑΞΗΣ 1 Συμμετοχή της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 2 Συμμετοχή της Περιφέρειας Αττικής στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 3 Συμμετοχή της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 4 Συμμετοχή της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 5 Συμμετοχή της Περιφέρειας Ηπείρου στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 6 Συμμετοχή της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 7 Συμμετοχή της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 8 Συμμετοχή της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 9 Συμμετοχή της Περιφέρειας Πελοποννήσου στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 10 Συμμετοχή της Περιφέρειας Θεσσαλίας στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 11 Συμμετοχή της Περιφέρειας Κρήτης στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 12 Συμμετοχή της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA 13 Συμμετοχή του ΥΠΕΚΑ στη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου JESSICA (στο ΕΠΠΕΡΑΑ) ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΕ ΕΚ ΣΥΝΟΛΟ 258 Στο άρθ. 3 της ΚΥΑ, όπως αναδιατυπώθηκε με τροποποίηση που εγκρίθηκε με την υπ αριθμ /ΕΥΣ 6091/ ΚΥΑ (ΦΕΚ 1607/Β/ ), προβλέπεται ότι η χρηματοδότηση των παραπάνω πράξεων μετά την εγγραφή τους στο ΠΔΕ, θα γίνεται με μεταφορά των πιστώσεων στον έντοκο λογαριασμό του Τ.Χ. JESSICA, που θα τηρείται σε τράπεζα του εξωτερικού, επ ονόματι της ΕΤΕπ και για λογαριασμό της Ελληνικής Δημοκρατίας. Σημείωση: Η καταργημένη αρχική διατύπωση του άρθ. 3 προέβλεπε ότι ο λογαριασμός του Τ.Χ. θα ανοίξει για το συγκεκριμένο έργο σε χρηματοπιστωτικό ίδρυμα, που θα επιλεγεί μετά από διαγωνιστική διαδικασία. Στα υπόλοιπα άρθρα της ΚΥΑ, περιλαμβάνεται η συγκρότηση Επενδυτικού Συμβουλίου, αποτελούμενου από 5 μόνιμα μέλη και κατά περίπτωση τους Γενικούς Γραμματείς των Περιφερειών, με αρμοδιότητες τον καθορισμό της επενδυτικής στρατηγικής και το συντονισμό της εφαρμογής της πρωτοβουλίας JESSICA στην Ελλάδα, σύμφωνα με το άρθ. 5 του Funding Agreement. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 75 από 189

81 Σχόλιο Μετά τα παραπάνω, μπορεί να υποστηριχθεί βάσιμα ότι η χώρα μας διαθέτει σε κάποιο βαθμό το απαιτούμενο νομικό πλαίσιο για την υποδοχή και εφαρμογή του προγράμματος JESSICA. Ο Ν. 3389/05 «Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα», σε συνδυασμό με το υφιστάμενο κοινοτικό θεσμικό πλαίσιο, καθώς και τους ισχύοντες ευρωπαϊκούς κανονισμούς, αναμένονται να εγγυηθούν την ομαλή εξέλιξη του προγράμματος στη χώρα μας. Επειδή ωστόσο ο σύνθετος χαρακτήρας προγραμμάτων όπως το JESSICA, αναδεικνύει κατά κανόνα νέες νομικές προκλήσεις, η πράξη θα δείξει το βαθμό ετοιμότητας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Σε επόμενο κεφάλαιο θα παρουσιάσουμε τους προβληματισμούς και τις προτάσεις μας σχετικά με νομικά ή θεσμικά ζητήματα εφαρμογής της πρωτοβουλίας στη χώρα μας Πρόβλεψη σύστασης ΤΑΑ από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων Η παράγραφος 3 του άρθρου 24 του Ν.3614/2007 προβλέπει την τροποποίηση του ιδρυτικού νόμου του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων, διευρύνοντας το σκοπό του για τη «Λειτουργία Ταμείων Αστικής Ανάπτυξης, όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 44 του ΕΚ 1083/06 του Συμβουλίου». H ίδια διάταξη προβλέπει επίσης την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος, μετά από πρόταση του Υπουργού Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, η οποία θα καθορίζει πώς θα αναδιοργανωθούν οι αρμοδιότητες των κεντρικών και περιφερειακών διευθύνσεων του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων, προκειμένου να αναλάβουν τη διαχείριση διακριτών χρηματοδοτικών μονάδων ως Ταμείων Αστικής Ανάπτυξης, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 44 του Κανονισμού 1083/2006 και στα άρθρα 43, 44 και 46 του Εφαρμοστικού Κανονισμού 1828/2006. Με το ίδιο Προεδρικό Διάταγμα (η έκδοση του οποίου εκκρεμεί) εξειδικεύονται οι αρμοδιότητες των ταμείων, η οργάνωση, ο αριθμός, η στελέχωσή τους, ο τρόπος λειτουργίας τους και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 76 από 189

82 6.3 Χρηματοδοτικά Εργαλεία Στην Ελλάδα δεν εντοπίστηκαν χρηματοδοτικά εργαλεία που να χρηματοδοτούν έργα αστικής ανάπλασης, εκτός από κάποια τραπεζικά προϊόντα (επιχειρηματικά δάνεια και ενυπόθηκα δάνεια), τα οποία χρηματοδοτούν κυρίως έργα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας μικρής κλίμακας, καθώς και έργα εξοικονόμησης ενέργειας στον στεγαστικό τομέα. Υπάρχουν επίσης κάποιες παρόμοιες δομές, οι οποίες όμως δύσκολα θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο του JESSICA, λόγω του διαφορετικού αντικειμένου τους. Οι δομές αυτές είναι οι εξής: Τα Αμοιβαία Κεφάλαια Επιχειρηματικών Συμμετοχών (ΑΚΕΣ) ή Venture Capital Mutual Funds Είναι ο προκάτοχος των Εταιρειών Κεφαλαίου Επιχειρηματικών Συμμετοχών και καθιερώθηκαν θεσμικά 48 με το Νόμο 2992/2002 (άρθρο 7). Τα ΑΚΕΣ είναι «ταμεία κλειστού τύπου» (closed end funds) μέγιστης διάρκειας 15 ετών. Τα ταμεία αυτά επενδύουν σε ιδιωτικές εταιρείες (μη εισηγμένες στο χρηματιστήριο), υπό τη μορφή: μετοχών (equity), μετατρέψιμων ομολογιών (convertible bonds), προνομιούχων 49 ομολογιών (preferential bonds). Το ελάχιστο κεφάλαιο ενός ταμείου δανειακών κεφαλαίων είναι 3 εκ. και το ελάχιστο ατομικό μερίδιο (share) είναι Το ταμείο δεν μπορεί να επενδύσει περισσότερο από το 20% του συνολικού κεφαλαίου, το οποίο συντίθεται σε μερίδια μιας εταιρείας ή πολλών εταιρειών που συναποτελούν έναν όμιλο επιχειρηματικών δραστηριοτήτων (conglomerate). Τα αμοιβαία ταμεία δανειακών κεφαλαίων (Venture Capitals) δεν υπόκεινται σε κανένα φόρο (εισοδήματος, ΦΠΑ ή άλλο φόρο). Ωστόσο οι μέτοχοι των ταμείων αυτών φορολογούνται για κέρδη που επιτεύχθηκαν δια της ρευστοποίησης των επενδύσεων του ταμείου. Τα αμοιβαία ταμεία δανειακών κεφαλαίων δεν αποτελούν νομικά πρόσωπα. Εκπροσωπούνται από διαχειριστές ταμείου, εξουσιοδοτημένους από τους 48 Περιλαµβάνεται στο παράρτηµα του παρόντος. Αφορά και το ΤΑΝΕΟ. 49 Εξοφλούνται κατά προτεραιότητα. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 77 από 189

83 μετόχους των ταμείων με ένα συμβόλαιο διαχείρισης, μεταξύ του ταμείου, του θεματοφύλακα (trustee) του ταμείου και του διαχειριστή. Σημείωση: Η έλλειψη αυτοτελούς νομικής οντότητας των ΑΚΕΣ είναι ασύμβατη με τα προβλεπόμενα από τους Ευρωπαϊκούς κανονισμούς για τα ΤΑΑ, που ορίζουν σαφώς ότι τα ΤΑΑ πρέπει, είτε να έχουν αυτοτελή νομική οντότητα, είτε να υφίστανται ως ξεχωριστές χρηματοδοτικές μονάδες στο πλαίσιο ενός χρηματοπιστωτικού ιδρύματος. Κατά συνέπεια η οποιαδήποτε αξιοποίηση αυτής της θεσμικής μορφής ταμείου προϋποθέτει τροποποίηση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου Το Ταμείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ) Είναι χρηματοπιστωτικό ίδρυμα το οποίο παρέχει εγγυήσεις σε μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις (που απασχολούν λιγότερα από 50 άτομα). Το ΤΕΜΠΜΕ συγχρηματοδοτήθηκε από το Ελληνικό Δημόσιο και το ΕΤΠΑ στα πλαίσια του Ε.Π. Ανταγωνιστικότητα του Γ ΚΠΣ. Το ΤΕΜΠΜΕ είναι Ανώνυμη Εταιρεία με συνολικό μετοχικό κεφάλαιο 240 εκ.. Η συνολική αξία των εγγυήσεων που μπορούν να δοθούν δεν μπορούν να ξεπεράσουν το δεκαπλάσιο της αξίας των ιδίων κεφαλαίων του (2,4 δις ) Το Ταμείο για τη Νέα Οικονομία (ΤΑΝΕΟ) Είναι ταμείο συμμετοχών το οποίο επενδύει σε ταμεία επιχειρηματικών συμμετοχών και έχει τη μορφή Ανώνυμης Εταιρείας. Ο μοναδικός μέτοχος του ΤΑΝΕΟ είναι το Ελληνικό Δημόσιο και είναι υπό την εποπτεία του Υπουργείου Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Το ΤΑΝΕΟ έχει χρηματοδοτηθεί από ομολογίες συνολικού ύψους 105 εκ., με το Ελληνικό Δημόσιο να έχει το ρόλο του εγγυητή. Το μετοχικό του κεφάλαιο είναι 46 εκ. και έχει χρηματοδοτηθεί από το Ελληνικό Δημόσιο και το Ε.Π Ανταγωνιστικότητα του Γ ΚΠΣ Ο θεσμός της επιφάνειας και το «εδαφονόμιο» Στο σημείο αυτό, κρίνουμε σκόπιμο να αναφέρουμε το νέο θεσμικό πλαίσιο που θα ισχύσει με το Ν. 3986/2011 (ΦΕΚ Α 152/ ) «Επείγοντα Μέτρα Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 78 από 189

84 Εφαρμογής Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής », σχετικά με την αξιοποίηση της δημόσιας ακίνητης περιουσίας. Η συγκεκριμένη αναφορά, αν και δεν πρόκειται ακριβώς για ένα νέο χρηματοδοτικό εργαλείο, γίνεται σε συνάρτηση με την πιθανή μετοχοποίηση (ή τιτλοποίηση) ακινήτων δημοσίων φορέων (τελικών δικαιούχων) στα πλαίσια ένταξης έργων αστικής ανάπτυξης στο μηχανισμό JESSICA, ως συμμετοχής τους στο επενδυτικό σχήμα. Ανάλογη πρόβλεψη δεν υπάρχει στον παραπάνω νόμο, πράγμα που κατά τη γνώμη μας δημιουργεί ενδεχομένως άλλο ένα νομικό κενό, σχετικά με την ευχέρεια διάθεσης των ακινήτων που διαχειρίζονται ή κατέχουν οι τελικοί δικαιούχοι, εφόσον εμπίπτουν στους περιορισμούς του Ν. 3986/11. Πιο συγκεκριμένα, στο άρθ. 18 του Ν. 3986/11 υπάρχουν οι εξής ορισμοί: o «Επιφάνεια» είναι το εμπράγματο δικαίωμα φυσικού ή νομικού προσώπου να κατασκευάζει κτίσμα σε έδαφος δημοσίου κτήματος, που δεν του ανήκει, και να ασκεί επ αυτού τις εξουσίες, που παρέχει το δικαίωμα της κυριότητας. o «Κύριος» είναι ο κύριος του εδάφους του δημοσίου κτήματος. o «Επιφανειούχος» είναι το πρόσωπο που έχει το δικαίωμα της επιφανείας. o «Δημόσια κτήματα» είναι τα ακίνητα οποιασδήποτε φύσης που ανήκουν στο Ελληνικό Δημόσιο, σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, σε δημόσιους οργανισμούς με μορφή νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου ή και σε εταιρίες που αποκτούν τα ακίνητα των παραπάνω φορέων με σκοπό την εκμετάλλευσή τους. Με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών μπορεί να επεκτείνεται η εφαρμογή των διατάξεων του παρόντος Κεφαλαίου και σε ακίνητα κληροδοτημάτων. o «Κτίσμα» νοείται οποιασδήποτε φύσης οικοδόμημα ή εγκατάσταση, ιδίως δε κτίριο, δεξαμενή, υπόστεγο, σταθμός αυτοκινήτων (πάρκινγκ), γέφυρα, σήραγγα, αγωγός, αεροδρόμιο, οδικό, σιδηροδρομικό ή λιμενικό έργο. Το κτίσμα μπορεί να είναι και υπόγειο ή και να είναι ήδη κατασκευασμένο κατά τη σύσταση του δικαιώματος o «Εδαφονόμιο» είναι το περιοδικό αντάλλαγμα που καταβάλλεται από τον επιφανειούχο στον κύριο κατά τη διάρκεια του δικαιώματος της επιφανείας. Ο πρόσφατος νόμος εισάγει το θεσμό της «επιφανείας», δηλαδή τη δυνατότητα σύστασης εμπράγματου δικαιώματος σε γη που ανήκει σε άλλον. Ο εν λόγω θεσμός ήταν μέρος του Ελληνικού Δικαίου μέχρι το 1946, οπότε καταργήθηκε, Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 79 από 189

85 και αναμένεται ότι θα διευκολύνει τις τιτλοποιήσεις εσόδων από την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου. Προβλέπει μεταξύ άλλων ότι εταιρείες χαρτοφυλακίου ακινήτων (sovereign real estate funds) του Δημοσίου μπορούν να τιτλοποιούν μελλοντικά έσοδα από «εδαφονόμια». Το «εδαφονόμιο» είναι το αντάλλαγμα που θα πληρώνουν οι ιδιώτες στο Δημόσιο για την απόκτηση (μέσω μακροχρόνιων συμβάσεων) της πλήρους κυριότητας των κτισμάτων που θα οικοδομούνται ή έχουν ήδη οικοδομηθεί στις δημόσιες εκτάσεις. Η διαφορά του θεσμού «επιφανείας» από την «ενοικίαση» συνίσταται στο ότι ο θεσμός «επιφανείας» εμπίπτει στο εμπράγματο δίκαιο, δηλαδή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και έναντι τρίτων, ενώ η «ενοικίαση» εμπίπτει στο ενοχικό δίκαιο και αφορά μόνο τους «δύο», δηλαδή τον ιδιοκτήτη και τον ενοικιαστή 50. Στο άρθ. 21 του ίδιου νόμου, ορίζονται μεταξύ άλλων τα εξής, τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά το σχεδιασμό ενός έργου JESSICA: o Η «επιφάνεια» είναι μεταβιβαστή εν ζωή ή αιτία θανάτου. Μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εισφοράς σε εταιρεία. Η μεταβίβαση γίνεται όπως και η σύσταση της επιφανείας. o Επιτρέπεται η σύσταση υποθήκης, η εγγραφή προσημείωσης, καθώς και η σύσταση πραγματικών δουλειών επί του κτίσματος του επιφανειούχου. 6.4 Οι Συμπράξεις Ιδιωτικού και Δημοσίου Τομέα στο κοινοτικό πλαίσιο Μεταξύ άλλων, η πρωτοβουλία JESSICA δημιουργήθηκε και για να κινητοποιήσει δανειακά κεφάλαια για τις ΣΔΙΤ που κατευθύνονται στην Αστική Ανάπτυξη. Σύμφωνα με την από ανακοίνωση 51 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τίτλο «Κινητοποίηση των ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων για την ανάκαμψη και τη μακροπρόθεσμη διαρθρωτική αλλαγή: ανάπτυξη συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα», η ανάπτυξη των ΣΔΙΤ ως εργαλείου καθίσταται κρίσιμη, Περιλαµβάνεται στο Παράρτηµα της παρούσας εργασίας. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 80 από 189

86 καθώς η χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση επηρεάζει αρνητικά την ικανότητα των δημόσιων ταμείων να συγκεντρώσουν επαρκή χρηματοπιστωτικά μέσα και να διαθέσουν πόρους σε σημαντικές πολιτικές και συγκεκριμένα έργα. Η Ε.Ε. διαπιστώνει ότι το ενδιαφέρον του δημόσιου τομέα σε καινοτόμα χρηματοδοτικά μέσα έχει αυξηθεί, όπως και η πολιτική βούληση να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για αποδοτικούς τρόπους εκτέλεσης έργων υποδομής, είτε στον τομέα των μεταφορών, είτε στον κοινωνικό, ενεργειακό ή περιβαλλοντικό τομέα. Μάλιστα, για να αξιοποιηθεί πλήρως η δυναμική των ΣΔΙΤ ως εργαλείου για τη διευκόλυνση της οικονομικής ανάκαμψης και την ενίσχυση της βιωσιμότητας, της ανταγωνιστικότητας και της παροχής δημοσίων υπηρεσιών υψηλής ποιότητας για το μέλλον καθώς και για τη διατήρηση περιβαλλοντικών προτύπων υψηλού επιπέδου, η Επιτροπή προτίθεται, σύμφωνα με την παραπάνω ανακοίνωση, να δημιουργήσει ένα αποτελεσματικό και υποστηρικτικό πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή επεξεργάζεται μια σειρά ενεργειών που θα συμπληρώνει τις ενέργειες των κρατών μελών για την άρση των εμποδίων στην ανάπτυξη των ΣΔΙΤ και την προώθηση της χρήσης τους. Οι προτεινόμενες ενέργειες θα εστιάζονται από τη μια πλευρά στα κοινοτικά εργαλεία και το κοινοτικό κανονιστικό πλαίσιο και, από την άλλη, σε ενισχυμένα μέτρα με στόχο τη βελτίωση της πρόσβασης ΣΔΙΤ σε χρηματοδότηση και στην προώθηση του ρόλου της ΕΤΕπ στη χρηματοδότηση σημαντικών έργων. Σύμφωνα με την ίδια ανακοίνωση, οι ενέργειες αυτές που αποσκοπούν στη βελτίωση της πρόσβασης ΣΔΙΤ σε χρηματοδότηση, περιλαμβάνουν: o Την ενίσχυση και τη διεύρυνση της εμβέλειας των κοινοτικών εργαλείων 52 που διατίθενται σήμερα για τη στήριξη των ΣΔΙΤ, και άλλων πρωτοβουλιών, οι οποίες χωρίς να αφορούν ειδικά τις ΣΔΙΤ, μπορούν να 52 Εργαλεία όπως το µέσο εγγύησης δανείων για τα µεταφορών (LGTT) και το Κέντρο Εµπειρογνωµοσύνης για Σ ΙΤ (EPEC). Το EPEC ιδρύθηκε ως κοινή πρωτοβουλία από την Επιτροπή, τα κράτη µέλη και την ΕΤΕπ. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 81 από 189

87 στηρίξουν την εφαρμογή έργων μέσω ΣΔΙΤ (JASPERS, JESSICA, RSFF, Ταμείο Marguerite 53 ). o Το στενό συντονισμό με την ΕΤΕπ προκειμένου για την αύξηση της συμμετοχής της Τράπεζας στη χρηματοδότηση έργων υποδομών της ΕΕ, ιδιαίτερα όσον αφορά τις κυριότερες πρωτοβουλίες στην ΕΕ με κοινωνικοοικονομική και ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία (ενδεικτικά: διασυνοριακά έργα, φιλικές για το περιβάλλον πρωτοβουλίες, κ.λπ.). Η ΕΤΕπ θα πρέπει επίσης να υποστηριχθεί στις προσπάθειές της να αξιοποιήσει πλήρως τα πολλαπλά μέσα που διατίθενται για ΣΔΙΤ και να ενσωματώσει τις ΣΔΙΤ στους βασικούς στόχους της Τράπεζας. Επιπλέον, η ΕΤΕπ καλείται να αναπτύξει περαιτέρω και να εφαρμόσει μέσα εγγυοδοσίας για τη διευκόλυνση της χρηματοδότησης ΣΔΙΤ, προωθώντας το ρόλο των κεφαλαιαγορών, των διεθνών επενδυτών και του δημοσίου τομέα ως φορέων παροχής ρευστότητας για έργα μέσω ΣΔΙΤ. Η αφορμή για τη δημοσίευση της ανακοίνωσης αυτής ήταν η αναγνώριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ότι η πρόσφατη κρίση είχε σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στα έργα μέσω ΣΔΙΤ, δεδομένου ότι μειώθηκε αισθητά ο τραπεζικός δανεισμός και άλλες μορφές πιστώσεων για ΣΔΙΤ, και ακόμη παρατηρήθηκε σημαντική επιδείνωση των χρηματοπιστωτικών όρων που προσφέρονται σε δανειοδοτήσεις για ΣΔΙΤ, εξέλιξη που συνδέεται με μια μεταβολή στην αξιολόγηση του κινδύνου για έργα μέσω ΣΔΙΤ από μέρους των τραπεζών. Επιπλέον, ορισμένες εθνικές κυβερνήσεις και περιφερειακές αρχές μείωσαν ή ανέστειλαν τα προγράμματα ΣΔΙΤ 54. Συνεπώς, στο παρόν στάδιο η ανάπτυξη των ΣΔΙΤ περιορίζεται λόγω: o της αισθητής αύξησης του κόστους δανεισμού για έργα μέσω ΣΔΙΤ η οποία οφείλεται στην πιστωτική στενότητα, 53 RSFF: χρηµατοδοτική διευκόλυνση καταµερισµού του κινδύνου. Ταµείο Marguerite: 2020 European Fund for Energy, Climate Change and Infrastructure, Προσπέλαση: «Η κρίση τορπίλισε τις Σ ΙΤ», εφηµερίδα Καθηµερινή, Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 82 από 189

88 o των αισθητά μειωμένων προθεσμιών εξόφλησης 55 που προσφέρονται από τις τράπεζες για τα δάνειά τους, και o του γεγονότος ότι η δεσμευμένη χρηματοδότηση διατίθεται μόνο στο τέλος των διαδικασιών ανάθεσης. Τα έργα ΣΔΙΤ μπορούν εν μέρει να χρηματοδοτηθούν από πόρους των διαρθρωτικών ταμείων. Όμως από έρευνα της DG REGIO, μέχρι στιγμής μόνο 7 κράτη μέλη φαίνεται να σχεδιάζουν συστηματικά προγράμματα που παρέχουν κοινοτική χρηματοδότηση 56 σε σχήματα ΣΔΙΤ. Υπάρχει η (μάλλον βάσιμη) αντίληψη ότι ο συνδυασμός σε ένα έργο διαφόρων κοινοτικών και εθνικών κανόνων και πρακτικών, καθώς και ανελαστικών προθεσμιών, αποτελεί πολύπλοκο εγχείρημα, πράγμα που λειτουργεί ως αντικίνητρο. Ωστόσο, είναι γενικά παραδεκτό ότι σε πολλές περιπτώσεις μια ΣΔΙΤ 57 μπορεί να προσφέρει τη βέλτιστη προσέγγιση για την υλοποίηση σύνθετων και απαιτητικών έργων. Τέλος, η Επιτροπή υπενθυμίζει με έμφαση ότι τα διαρθρωτικά ταμεία για την περίοδο προσφέρουν σημαντικές δυνατότητες στα κράτη μέλη να εφαρμόσουν επιχειρησιακά προγράμματα μέσω ΣΔΙΤ στη βάση συνεργασίας με την ΕΤΕπ, άλλες τράπεζες, επενδυτικά ταμεία και τον ιδιωτικό τομέα εν γένει. Οι Διαχειριστικές Αρχές που στοχεύουν στο συνδυασμό των διαρθρωτικών ταμείων με έργα μέσω ΣΔΙΤ, μπορούν ειδικότερα να κάνουν χρήση των ακόλουθων ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών: o JASPERS που δρομολογήθηκε με στόχο την παροχή συνδρομής αναλόγως των αναγκών για οποιοδήποτε στάδιο του κύκλου μιας ΣΔΙΤ/ενός έργου υποδομής o JESSICA για βιώσιμες αστικές επενδύσεις για αστικά έργα / έργα μέσω ΣΔΙΤ που εντάσσονται σε ολοκληρωμένο σχέδιο αστικής ανάπτυξης 55 Προθεσµίες εξόφλησης από 7 έως 10 έτη αποτελούν πλέον τον κανόνα στην αγορά. Παλαιότερα δεν ήταν σπάνιες προθεσµίες εξόφλησης από 25 έως 30 έτη για µεγάλα έργα υποδοµής Η πρώτη µόχλευση κοινοτικών πόρων σε Σ ΙΤ στην Ελλάδα (εγκατάσταση τηλεµατικής στον ΟΑΣΑ, ). 57 Το νοµικό πλαίσιο των Σ ΙΤ στη χώρα µας καθορίζεται από το Ν. 3389/05 (ΦΕΚ 232/Α/2005), όπως συµπληρώθηκε και ισχύει σήµερα. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 83 από 189

89 o JEREMIE για τη στήριξη της δημιουργίας νέων επιχειρήσεων και τη βελτίωση της πρόσβασης επιχειρήσεων σε χρηματοδότηση. Για την επιτυχή διεξαγωγή ενός έργου JESSICA μέσω ΣΔΙΤ, ισχύουν οι γενικές προϋποθέσεις επιτυχίας μιας ΣΔΙΤ 58 : o Σύσταση βιώσιμων-αποδοτικών εταιρικών σχημάτων o Κοινωνική αποδοχή o Μεταβίβαση της διαχείρισης, από το δημόσιο φορέα (Κύριο του Έργου) προς το συμβαλλόμενο μέρος του ιδιωτικού τομέα. o Διαφανής και αντικειμενική αξιολόγηση κατά τη διαδικασία σύναψης της σύμβασης. Η κύρια συμμετοχή του δημόσιου φορέα ως προς την επίτευξη των σκοπών της ΣΔΙΤ αφορά τη διαδικασία φυσικού σχεδιασμού, την απόκτηση γης, την οικονομική διάρθρωση της σύμπραξης και την πολιτική/νομική προετοιμασία της (αδειοδοτήσεις κ.α.). Περαιτέρω, ο δημόσιος τομέας εγγυάται τα κοινωνικά οφέλη από τα έργα ΣΔΙΤ. Από την πλευρά των τελικών δικαιούχων, κατά γενική παραδοχή οι δήμοι και οι περιφέρειες χρειάζονται πάντοτε πόρους για να υλοποιήσουν το αναπτυξιακό τους σχέδιο. Μάλιστα με περισσότερους πόρους αναπροσαρμόζουν προς τα πάνω το πρόγραμμά τους. Επομένως, εφόσον οι ΣΔΙΤ μεταφέρουν χρήματα προς τους τελικούς δικαιούχους για τους αναπτυξιακούς τους στόχους, είναι εξ ορισμού ένας χρήσιμος και αποδεκτός τρόπος παραγωγής δημόσιου έργου και παροχής υπηρεσιών. Για το συμβαλλόμενο μέρος του δημοσίου, η βάση της επιλογής είναι ο αξιόπιστος δημόσιος αναπτυξιακός σχεδιασμός σε κλίμακα ευρύτερη και τοπική, και οι προτεραιότητες που αυτός θέτει. Αντίστροφα, ο αξιόπιστος προγραμματισμός και σχεδιασμός αναδεικνύεται ως σοβαρή προϋπόθεση και για την προσέλκυση των ιδιωτών σε έργα συμπράξεων. 58 «JESSICA evaluation study for Greece», Southeast Real Estate, παρουσίαση ηµερίδας. Αθηναίων, Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 84 από 189

90 Έτσι, από τη συνήθη πρακτική της συσσώρευσης μη ώριμων μεμονωμένων έργων, χωρίς τεκμηρίωση, χωρίς αξιολόγηση των πραγματικών συνθηκών και δυνατοτήτων, χωρίς την απαραίτητη αποδοχή, μέχρι ένα ολοκληρωμένο σχεδιασμό που θα υποστηρίζει βιώσιμες αναπτυξιακές πολιτικές, οι τοπικές αρχές «έχουν να διανύσουν μια σημαντική απόσταση» 59, εφόσον αναγνωρίζεται γενικά ότι η προώθηση αποτελεσματικών ΣΔΙΤ στη χώρα μας, αλλά και σε ευρωπαϊκή κλίμακα, αποτελεί στην παρούσα οικονομική συγκυρία ένα εγχείρημα ζωτικής σημασίας, ιδίως στην περίπτωση των μεσαίων και μεγάλων έργων. Σχήμα 8: Προς ένα νέο περιβάλλον αστικού σχεδιασμού με την πρωτοβουλία JESSICA Πηγή: Regione Toscana, Baseline Study, JESSICA for Cities / URBACT, Βασαρδάνης Γ., «Επισηµάνσεις για τα Σ ΙΤ στην αυτοδιοίκηση», 2006, Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 85 από 189

91 6.5 Το πλαίσιο κατευθύνσεων του χωροταξικού σχεδιασμού Η ευρωπαϊκή διάσταση Μέχρι σήμερα, στις ιδρυτικές συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, απουσιάζει η ρητή νομική βάση που θα επέτρεπε την άσκηση μιας κοινοτικής πολιτικής χωροταξίας, παρόλο που η χωρική συνιστώσα αναδεικνύεται ως σημαντική παράμετρος της κατανομής των κοινοτικών διαρθρωτικών πόρων. Η τυπική αυτή έλλειψη δεν έχει εμποδίσει την ανάπτυξη ενός δυναμικού προβληματισμού για την χωρική οργάνωση της Ε.Ε. προκειμένου να αντιμετωπιστούν προβλήματα έλλειψης χωρικού συντονισμού πολλών έργων που χρηματοδοτούνταν από την κοινοτική περιφερειακή πολιτική 60. Το 1993 αποφασίσθηκε η εκπόνηση από τα Κράτη Μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενός Σχεδίου Ανάπτυξης Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ) ή αλλιώς ενός στρατηγικού χαρακτήρα «Ευρωπαϊκού Χωροταξικού Σχεδίου». Βασικοί στόχοι της προσέγγισης που υιοθέτησε το ΣΑΚΧ είναι: η οικονομική και κοινωνική συνοχή, η βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς και η εξισορρόπηση του χώρου της Ευρώπης ως προς την ανταγωνιστικότητα των επιμέρους περιοχών του 61. Το ΣΑΚΧ επισημαίνει τέσσερα σημαντικά πεδία τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και ασκούν σημαντικές πιέσεις στη χωροταξική ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συνοψίζονται ως εξής: o Οι αστικές περιοχές: σχεδόν το 80% του ευρωπαϊκού πληθυσμού είναι αστικός. Έχει καταστεί αναγκαία η αναμόρφωση της σχέσης πόλης/υπαίθρου, ώστε να υπάρχει ανταπόκριση στις προκλήσεις των τοπικών κοινωνιών. o Οι αγροτικές ζώνες: στόχος είναι η αντιμετώπιση των προβλημάτων περιθωριοποίησης, όπως η απόσταση από τις μητροπόλεις ή οι αδυναμίες εξοπλισμού και υποδομών. 60 Πηγή: 61 Πηγή: Αγγελίδης Μ. (2004), «Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Χωρική Ανάπτυξη», Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., 2005 Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 86 από 189

92 o Οι μεταφορές: η συνεχής αύξηση των οδικών και αεροπορικών μεταφορών συνεπάγεται κυκλοφοριακές συμφορήσεις και περιβαλλοντικές πιέσεις. Η ανισομερής κατανομή των υποδομών στο ευρωπαϊκό έδαφος μπορεί να συνεπιφέρει σημαντικές ανισορροπίες από την άποψη των οικονομικών επενδύσεων και να θέσει υπό αμφισβήτηση τις αρχές της χωροταξικής συνοχής. o Η φυσική και η πολιτιστική κληρονομιά: στο πλαίσιο μιας αειφόρου ανάπτυξης, η πολιτική χωροταξίας στην Ευρώπη αποσκοπεί στην προστασία των αξιών αυτών και στην προώθηση της λογικής χρήσης των πόρων Ο χωροταξικός σχεδιασμός στην Ελλάδα Η έννοια του Χωροταξικού Σχεδιασμού στην Ελλάδα δεν ήταν πάντοτε δεδομένη. Μόλις το 1999 με το Νόμο 2742/99 εισάγεται για πρώτη φορά η φιλοσοφία του Χωροταξικού Σχεδιασμού, με διάκριση σε Εθνικό και Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης και με κύριους στόχους: o την προώθηση της αειφόρου και ισόρροπης ανάπτυξης o την κατοχύρωση της παραγωγικής και κοινωνικής συνοχής o τη διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος και o την ενίσχυση της θέσης της χώρας στο διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο Την περίοδο και στη συνέχεια, προωθείται ακόμη περισσότερο η αποκέντρωση και ανατίθενται αρκετές αρμοδιότητες εφαρμογής αναπτυξιακού και χωροταξικού σχεδιασμού σε διάφορους περιφερειακούς και τοπικούς φορείς. Ο εθνικός αναπτυξιακός, περιφερειακός και χωροταξικός σχεδιασμός βελτιώνονται, επίσης, σημαντικά και λόγω των υποχρεώσεων της χώρας που προκύπτουν από τα ΣΠΑ, τα οποία χρηματοδοτούνται μέσω των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης. 62 Πηγή: Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 87 από 189

93 Σχήµα 9: Απεικόνιση δοµής χωροταξικού σχεδιασµού στην Ελλάδα Η Εθνική Χωροταξική Πολιτική ορίζεται σήμερα σε δύο χωρικά επίπεδα, τα οποία είναι: o Χωροταξικός Σχεδιασμός Εθνικού Επιπέδου, ο οποίος ρυθμίζεται από το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, καθώς και από τα Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό (ΦΕΚ 1138 Β/ ), τη Βιομηχανία (ΦΕΚ 151/ΑΑΠ/ ), και για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΦΕΚ 2464 Β/ ) 63. o Χωροταξικός Σχεδιασμός Περιφερειακού Επιπέδου, ο οποίος διαμορφώνεται με ένα σύνολο κειμένων και διαγραμμάτων, που καταρτίζονται για κάθε περιφέρεια και με τα οποία καταγράφεται και αξιολογείται η θέση της Περιφέρειας στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο, ο ρόλος της σε εθνικό επίπεδο και σε σύγκριση με άλλες Περιφέρειες, καταγράφονται και αξιολογούνται οι παράγοντες εκείνοι που επηρεάζουν την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και διάρθρωση του χώρου στο επίπεδο της Περιφέρειας, και προσδιορίζονται με προοπτική δεκαπέντε ετών οι βασικές προτεραιότητες και οι στρατηγικές επιλογές για την ολοκληρωμένη και αειφόρο ανάπτυξη του χώρου στο επίπεδο της 63 Πηγή: Χωροταξικός Σχεδιασµός Εθνικού Επιπέδου, ΥΠΕΚΑ. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 88 από 189

94 Περιφέρειας, οι οποίες θα προωθούν την ισότιμη ένταξη της στον ευρύτερο διεθνή, ευρωπαϊκό και εθνικό χώρο. 64 Τα Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης υποδεικνύουν τις κατευθύνσεις για τη χωρική διάρθρωση των βασικών δικτύων και υπηρεσιών διοικητικής, κοινωνικής και τεχνικής υποδομής περιφερειακού και διανομαρχιακού ενδιαφέροντος, καθώς και τις κατευθύνσεις για τη διοικητική και οικονομική ανασυγκρότηση του περιφερειακού χώρου και ιδίως αυτές που αφορούν στη δημιουργία βιώσιμων διοικητικών και αναπτυξιακών ενοτήτων σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο. Οι γενικές κατευθύνσεις των ΠΠΧΣΑΑ μπορούν να εξειδικεύονται περαιτέρω στο επίπεδο των εδαφικών ορίων και συνοδεύονται από πρόγραμμα δράσης, στο οποίο εξειδικεύονται οι απαιτούμενες για την εφαρμογή τους ενέργειες, ρυθμίσεις, μέτρα και προγράμματα, το κόστος και οι πηγές χρηματοδότησης των προτεινόμενων παρεμβάσεων, καθώς και φορείς και χρονοδιάγραμμα εφαρμογής των προτεινόμενων δράσεων και μέτρων. Συγκεκριμένα: o Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Παραγωγικών Δραστηριοτήτων (ΠΟΑΠΔ), δηλαδή περιοχές πρόσφορες σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του χωροταξικού σχεδιασμού για την ανάπτυξη παραγωγικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, καθώς και δραστηριοτήτων πειραματικού χαρακτήρα. o Περιοχές Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων (ΠΕΧΠ), δηλαδή περιοχές εντός ή εκτός εγκεκριμένων σχεδίων πόλεων ή οικισμών προϋφιστάμενων του 1923, οι οποίες παρουσιάζουν ιδιαίτερα ή κρίσιμα προβλήματα χωρικής ανάπτυξης που απαιτούν ειδικό σχεδιασμό και ρύθμιση. o Σχέδια Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (ΣΟΑΠ) για την προώθηση ολοκληρωμένων στρατηγικών αστικού σχεδιασμού σε πόλεις ή τμήματά τους, καθώς και σε ευρύτερες αστικές περιοχές που παρουσιάζουν κρίσιμα και σύνθετα προβλήματα αναπτυξιακής 64 Πηγή: Χωροταξικός Σχεδιασµός Περιφερειακού Επιπέδου, ΥΠΕΚΑ Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 89 από 189

95 υστέρησης, κοινωνικής και οικονομικής συνοχής, περιβαλλοντικής υποβάθμισης και ποιότητας ζωής. Με τα παραπάνω Σχέδια δηλαδή, εντός του πλαισίου των κατευθύνσεων του εθνικού και περιφερειακού χωροταξικού σχεδιασμού, επιδιώκεται η βελτίωση των υποδομών και των βασικών κοινωνικών εξυπηρετήσεων, η αντιμετώπιση της ανεργίας, η διατήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, η περιβαλλοντική και οικονομική αναζωογόνηση των πόλεων και ταυτόχρονα η διευκόλυνση της συμμετοχής των πόλεων και των αστικών περιοχών που παρουσιάζουν μειονεκτικά χαρακτηριστικά σε προγράμματα και δίκτυα διαπεριφερειακής και διευρωπαϊκής συνεργασίας. Χωρική διάσταση έχουν και τα Σχέδια Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΣΠΑ) και τα Πολυτομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα των Περιφερειών (ΠΕΠ) της χώρας που συναρτώνται με την εφαρμογή των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης στην Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια διατυπώνονται διαφορετικά σχέδια χωροταξικού ενδιαφέροντος, δηλαδή Σχέδια που συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την άσκηση χωροταξικής πολιτικής και πρόκειται είτε για Προγράμματα, είτε για Σχέδια. Σε επίπεδο χώρας και Περιφερειών έχουμε: α) το Σχέδιο Ανάπτυξης της Χώρας και β) τα Σχέδια Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΣΠΑ) και τα Πολυτομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) για καθεμία από τις 13 περιφέρειες. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 90 από 189

96 7. Μελέτες Αξιολόγησης JESSICA 7.1 Εισαγωγή Κατόπιν αίτησης των Διαχειριστικών Αρχών των κρατών μελών ή των περιφερειών, η ΕΤΕπ διεξάγει εθνικές ή τοπικές εξειδικευμένες μελέτες αξιολόγησης, που περιλαμβάνουν μια ανάλυση του χάσματος της αγοράς (market gap), δηλαδή της ανάγκης για εφαρμογή χρηματοοικονομικών εργαλείων για την υποστήριξη της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης στις περιφέρειες της Ε.Ε., με την υποστήριξη του ΕΣΠΑ για την περίοδο Για τον ελληνικό χώρο έχουν εκπονηθεί με ανάθεση της ΕΤΕπ και παραληφθεί από τους ομολόγους της οι παρακάτω γενικές (οριζόντιες) και ειδικές (τομεακές) μελέτες Οριζόντιες Μελέτες Αξιολόγησης «ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ JESSICA ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ΑΝΑΔΟΧΟΣ: DTZ ΧΡΟΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ: Ιούνιος 2008 Η DTZ, ειδικευμένη εταιρεία συμβούλων ανάπτυξης ακινήτων 66, ανέλαβε τη μελέτη αξιολόγησης πιθανών πεδίων εφαρμογής του JESSICA από την οπτική της ανάπλασης ακινήτων. Τα πορίσματα της μελέτης κατέδειξαν την ύπαρξη σημαντικών ευκαιριών στο συγκεκριμένο τομέα. Προτείνεται από το Σύμβουλο η περαιτέρω ανάλυση του επενδυτικού ενδιαφέροντος σε ειδικότερους τομείς, όπως η επανάχρηση υποβαθμισμένων περιβαλλοντικά αστικών περιοχών, η κατασκευή βασικών υποδομών, όπως έργων διαχείρισης νερού και αποβλήτων, δικτύων ενέργειας και ενεργειακής απόδοσης κλπ Από Wikipedia: Η DTZ είναι µια πολυεθνική εταιρεία συµβούλων real estate µε έδρα το Λονδίνο. ιαθέτει γραφεία σε 43 χώρες και δραστηριοποιείται στην Ευρώπη, τη Μ. Ανατολή, την Αφρική, την Ασία και την αµερικανική ήπειρο. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 91 από 189

97 Ιδιαίτερα θα πρέπει σύμφωνα με τη μελέτη, να δοθεί έμφαση στην προώθηση επενδύσεων στον τομέα των ΑΠΕ και της ενεργειακής αποδοτικότητας, ώστε να βελτιωθεί η ενεργειακή απόδοση των κατοικιών και των βιομηχανικών κτιρίων, με σκοπό την εξοικονόμηση ενέργειας στο μέγιστο δυνατό και τη μείωση των εκπομπών CO2. Κατά τον τρόπο αυτό, το επενδυτικό πρόγραμμα θα πρέπει να σχεδιαστεί έτσι ώστε να στοχεύει σε συγκεκριμένα αντικείμενα, όπως να ενθαρρύνει την επένδυση σε έργα ενεργειακής αποδοτικότητας: α) σε κάθε είδους κτίριο (κατοικιών, βιομηχανικό, γραφείων, σχολικό, δημοσίων υπηρεσιών) για την εφαρμογή παρεμβάσεων βελτίωσης του κτιριακού δυναμικού με την παροχή των κατάλληλων κεφαλαίων, και β) σε μηχανήματα, συστήματα εξαερισμού, κλιματισμού και θέρμανσης, ξήρανσης και ηλεκτρισμού, με τη διευκόλυνση της χρηματοδότησης σε αυτούς ή παρεμφερείς τομείς. Επιπλέον, ο Σύμβουλος κρίνει σκόπιμο να δοθεί έμφαση στην ωρίμανση της αγοράς, συγκεκριμένα στο δημόσιο τομέα, το νομικό πλαίσιο, τους ιδιώτες επενδυτές κλπ, για να αντιμετωπισθούν τα αυξανόμενα προβλήματα διαχείρισης των στερεών αποβλήτων και να υποστηριχθεί δράσεις όπως η βιώσιμη διαχείριση, ο διαχωρισμός και η ανακύκλωση των απορριμμάτων, σε ένα ορατό χρονικό ορίζοντα. Ο Σύμβουλος επιπρόσθετα συστήνει την αναγκαιότητα περαιτέρω διερεύνησης της χρήσης ΣΔΙΤ σε κάποιους από αυτούς τους τομείς, ενδεχομένως σε συνεργασία με την Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ του ΥΠΟΙΟ. Συμπερασματικά, σύμφωνα με τη μελέτη, η επιτυχία του JESSICA θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη βούληση και την ικανότητα του δημοσίου τομέα, σε εθνικό, περιφερειακό και κυρίως σε τοπικό επίπεδο, να προχωρήσει σε καινοτόμα μέτρα, να αναζητήσει και να προσδιορίσει κατάλληλα έργα, συστήματα και επενδυτικές συνθήκες για την επιχειρησιακή σύμπραξη (pooling) δημοσίων, ιδιωτικών και τραπεζικών χρηματοδοτικών πηγών. Η εμπειρία δείχνει ότι ο ιδιωτικός και ο χρηματοπιστωτικός τομέας έχουν αρκετή ευελιξία ώστε να ανταποκρίνονται σε ευκαιρίες για εξειδικευμένα, καλά προσδιορισμένα, προετοιμασμένα και εξισορροπημένα έργα ΣΔΙΤ ή άλλα προγράμματα αστικών αναπλάσεων με ανταποδοτικά οφέλη. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 92 από 189

98 Η ανάλυση έδειξε ότι στον ελληνικό χώρο υπάρχει ένα μεγάλο δυναμικό για προγράμματα αστικής ανάπτυξης. Πολλά έργα όμως παρουσιάζουν αργή πρόοδο, κυρίως λόγω γραφειοκρατικών εμποδίων και διαδικασιών και υπερβολικών νομοθετικών περιορισμών. Για τους λόγους αυτούς έχει παρατηρηθεί μεγάλη καθυστέρηση στην απορρόφηση των κοινοτικών κονδυλίων, ενώ ένα σημαντικό πλήθος παραγωγικών παραγόντων παραμένει αποκλεισμένο από έργα αστικών αναπλάσεων, λόγω των αδυναμιών αυτών. Μια άλλη αιτία που προκαλεί κατά τους μελετητές, κωλύματα στην εφαρμογή προγραμμάτων αστικής ανάπτυξης είναι το γεγονός ότι αυτά τα προγράμματα είναι συχνά ασύνδετα μεταξύ τους, μη-συνεκτικά και κυρίως αποκλειστικά χρηματοδοτούμενα από το κράτος, επομένως αδύναμα να δημιουργήσουν επαρκείς προσόδους, ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα και να είναι βιώσιμα μετά την ολοκλήρωση της εξωτερικής κρατικής επιδότησης. Από την άλλη μεριά, η πρωτοβουλία JESSICA προσφέρει κίνητρα και μόχλευση που θα συμπληρώσουν τις κρατικές επιδοτήσεις με ιδιωτικά κεφάλαια και μακροπρόθεσμα δάνεια, προσεγγίζοντας μεταξύ τους δημόσια ταμεία, ιδιώτες επενδυτές και τράπεζες σε μορφή συμπράξεων (joint ventures), και ακόμη συνδυάζοντας μετοχικά κεφάλαια, δάνεια, εγγυήσεις και άλλες μορφές χρηματοοικονομικών προϊόντων, με σκοπό την επένδυση σε έργα αστικής αναγέννησης και ανάπτυξης. Κάτω από την πρωτοβουλία JESSICA και με τήρηση των όρων που εφαρμόζονται από την ΕΤΕπ και την Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα ή άλλους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς ή ιδιωτικές τράπεζες και επενδυτές, το μακροπρόθεσμο δανειακό κεφάλαιο θα ενισχύεται, είτε στο επίπεδο των υποστηριζόμενων ΤΑΑ, είτε στο επίπεδο των ξεχωριστών έργων. Οι πόροι από επιχειρησιακά προγράμματα που θα επενδύονται μέσω JESSICA από ΤΑΑ ή ΤΧ, και θα ανταποδίδονται στο επιχειρησιακό πρόγραμμα ή την αρμόδια δημόσια αρχή, θα χρησιμοποιούνται εκ νέου προς όφελος έργων αστικής ανάπλασης. Οι τόκοι που προκύπτουν από πληρωμές από επιχειρησιακά προγράμματα προς ΤΑΑ ή ΤΧ, θα χρησιμεύουν επίσης για τη χρηματοδότηση έργων αστικής ανάπλασης. Η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της δημόσιας επένδυσης θα ενισχύεται έτσι χάρη στον κυκλικό (revolving) Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 93 από 189

99 χαρακτήρα της συμβολής των διαρθρωτικών ταμείων προς τα ΤΑΑ που εξειδικεύονται σε επενδύσεις πάνω στην αστική ανάπτυξη. Η ανακύκλωση των δημοσίων χρηματοδοτήσεων προς επένδυση σε έργα ανταποδοτικά μέσω JESSICA, θα πρέπει να δημιουργήσει μια μακρά παράδοση για τα διαρθρωτικά ταμεία και εθνική επένδυση στον αστικό τομέα στην Ελλάδα. Αυτό που αναμένεται από το JESSICA, είναι να ορίσει το πλαίσιο και τις συνθήκες για την επιτυχή υλοποίηση έργων, μέσα από τη σύμπραξη τεχνογνωσίας και εμπειρίας, όχι μόνο από τους δήμους, τον ιδιωτικό και τον τραπεζικό τομέα, αλλά και από τον ευρύτερο δημόσιο τομέα σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Επιπλέον, πέρα από το να θέσει το περιεχόμενο και τα κριτήρια για την καινοτομία και την απαραίτητη αλλαγή νοοτροπίας των δημοσίων φορέων και ιδίως των δήμων, το JESSICA θα πρέπει ακόμη να συμβάλλει στη θέσπιση νέων, σύγχρονων, αποτελεσματικότερων και ευέλικτων χρηματοδοτικών σχημάτων και μοντέλων διοίκησης για την αστική ανάπτυξη. Η μεταβολή που επέρχεται με την πρωτοβουλία JESSICA από τις καθαρές δημόσιες επιχορηγήσεις στην ανακυκλώσιμη δημόσια επένδυση, σε σύμπραξη με τον ιδιωτικό και τον τραπεζικό τομέα, προϋποθέτει μια αλλαγή νοοτροπίας. Δεν είναι όλοι οι φορείς του δημοσίου τομέα σε θέση να κατευθυνθούν προς την αλλαγή αυτή. Εφόσον η εθνική κυβέρνηση ή οι διοικήσεις των Περιφερειών ορίσουν ένα δυνατό πολιτικό, νομικό και διοικητικό πλαίσιο για το JESSICA, θα ενισχυθούν σίγουρα οι προοπτικές για την επιτυχία του JESSICA σε μεγάλα ή μικρότερα αστικά κέντρα. Ωστόσο, έχει κρίσιμη σημασία η ύπαρξη τοπικής δυνατότητας και τεχνογνωσίας κατά τη φάση προετοιμασίας και σχεδιασμού των χρηματοδοτικών εργαλείων και μηχανισμών για τα έργα αστικής ανάπλασης και ανανέωσης. Στην πραγματικότητα, ποικίλει ο βαθμός ικανότητας και τεχνογνωσίας σε περιφέρειες και δήμους, οπότε η αποδοχή επενδύσεων μέσω JESSICA θα εξαρτηθεί από τη βούληση για καινοτομία και ταχύτητα κατασκευής. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 94 από 189

100 7.2.2 «ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΘΑΝΩΝ ΕΡΓΩΝ JESSICA» ΑΝΑΔΟΧΟΣ: ERNST & YOUNG ΧΡΟΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ: Μάρτιος 2011 Από τον ανάδοχο αξιολογήθηκαν 61 έργα από τα ΠΕΠ των 12 Περιφερειών της χώρας (δεν περιλαμβάνεται η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου). Από αυτά, τα 4 αξιολογήθηκαν ως ώριμα με βαθμό(1), τα 37 ως προχωρημένα με (2) και τα υπόλοιπα 20 ως καθυστερημένα, με (3). Πίνακας 5: Αξιολόγηση ωριμότητας έργων JESSICA ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑΣ: ΔΕΙΚΤΗΣ 1 ΔΕΙΚΤΗΣ 2 ΔΕΙΚΤΗΣ 3 ΠΕΡΙΦ. ΕΠΙΧ. ΠΡΟΓΡ. (ΠΕΠ) ΕΡΓΑ Π/Υ ΕΡΓΩΝ ΕΡΓΑ Π/Υ ΕΡΓΩΝ ΕΡΓΑ Π/Υ ΕΡΓΩΝ 1 ΑΤΤΙΚΗΣ 1 370,0 1 7,5 0 2 ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ,6 3 ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ,2 1 1,0 4 ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕΔΟΝ.-ΘΡΑΚΗΣ 1 6,0 1 70,3 0 5 ΚΡΗΤΗΣ ,4 1 51,4 6 ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ,4 7 32,5 7 ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 1 16,0 1 12, ,0 8 ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ,7 3 44,6 9 ΗΠΕΙΡΟΥ ,0 10 ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1 30,4 2 20, ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 0 3 5, ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ,1 0 ΣΥΝΟΛΑ (σε εκ. ) 4 422, , ,1 Πηγή: Ernst & Young, Μελέτη Αξιολόγησης JESSICA, 2011 Χαρακτηρισμός αξιολόγησης Δείκτης 1: Ώριμα έργα οριστικοποιημένες τεχνικές μελέτες και εγκριθείσες αδειοδοτήσεις, αναμένεται σύντομα η έναρξη κατασκευής Δείκτης 2: Προχωρημένα έργα τεχνικές μελέτες υπό εκπόνηση, αδειοδοτήσεις υπό έκδοση, αναμένεται σύντομα η έναρξη κατασκευής Δείκτης 3: Καθυστερημένα έργα καθυστερήσεις στην προετοιμασία των τεχνικών μελετών και στην έκδοση των απαιτουμένων αδειών, η έναρξη κατασκευής προβλέπεται μακροπρόθεσμα ή όχι επαρκής πληροφόρηση για το έργο Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 95 από 189

101 Σχόλιο Τα 4 έργα που αξιολογήθηκαν ως ώριμα για υλοποίηση μέσω JESSICA αφορούν διαχείριση αστικών αποβλήτων (Αττική και Δυτική Ελλάδα), βελτίωση λιμένα (Ανατολική Μακεδονία Θράκη) και ανέγερση πολιτιστικού κέντρου (Θεσσαλία). Από αυτά, μόνο τα έργα διαχείρισης απορριμμάτων μπορούν να θεωρηθούν ότι εντάσσονται σε ένα σχέδιο ολοκληρωμένης βιώσιμης ανάπτυξης. Ακόμη, όπως φαίνεται από το χαρακτηρισμό των δεικτών αξιολόγησης, το κριτήριο ωριμότητας αναφερόταν μόνο ως προς το μελετητικό στάδιο και το στάδιο εγκρίσεων του έργου και όχι στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του συγκριτικά με τις απαιτήσεις της πρωτοβουλίας JESSICA. Προφανώς για να καλυφθεί η απαίτηση της ενσωμάτωσης του έργου σε ένα πλαίσιο ολοκληρωμένου σχεδιασμού, αντιμετωπίστηκαν από την Ernst & Young τα ίδια τα ΠΕΠ ως ολοκληρωμένα σχέδια βιώσιμης ανάπτυξης. Εντύπωση επίσης δημιουργεί η αξιολόγηση πλήθους προτεινόμενων έργων από το ΠΕΠ Βορείου Αιγαίου, το ΠΕΠ Ιονίων Νήσων και το ΠΕΠ Δυτικής Μακεδονίας και η κατάταξη της πλειονότητάς τους στα προχωρημένα έργα, συγκριτικά με τις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας και Αττικής, που εμφανίζουν μεγάλη υστέρηση. Πιθανώς αυτό να οφείλεται στη μη επαρκή παροχή στοιχείων στον οίκο αξιολόγησης ή την αδυναμία συνεργασίας του με τις παραπάνω Περιφέρειες για διάφορους λόγους. Επίσης δημιουργεί εντύπωση ο μικρός (ή υπο-εκτιμημένος) προϋπολογισμός των περισσότερων έργων, όπως και το γεγονός ότι τουλάχιστον τα μισά από αυτά δεν μπορούν να θεωρηθούν ανταποδοτικά (ανάπλαση κοινοχρήστων χώρων, αποκατάσταση διατηρητέων για πολιτιστικές χρήσεις, στέγαση δημοτικών υπηρεσιών, αθλητικές υποδομές κλπ). Άλλο ζήτημα που προβληματίζει, είναι αν παρακολουθείται ή υποστηρίζεται από την ελληνική Πολιτεία η περαιτέρω ωρίμανση των αξιολογηθέντων έργων, έτσι ώστε από το δείκτη (3) ή (2) να περάσουν σταδιακά στο (1). Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 96 από 189

102 7.3 Τομεακές Μελέτες Αξιολόγησης «ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ JESSICA ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ΑΝΑΔΟΧΟΣ: REMACO Α.Ε ΧΡΟΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ: Δεκέμβριος 2009 Η μελέτη αξιολόγησης των δυνατοτήτων εφαρμογής του χρηματοδοτικού εργαλείου JESSICA στο χώρο της ενεργειακής απόδοσης στην Ελλάδα ανατέθηκε στην εταιρεία REMACO Α.Ε από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων το Ο σκοπός της μελέτης είναι να αποτυπώσει και να αξιολογήσει τις δυνατότητες αξιοποίησης του εργαλείου JESSICA για την υποστήριξη παρεμβάσεων που αφορούν την ενεργειακή απόδοση σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια στην Ελλάδα, να καταγράψει τα πιθανά κενά της αγοράς και τους τρόπους με τους οποίους τα χρηματοδοτικά εργαλεία μπορούν να καλύψουν αυτά τα κενά και να καταγράψει το ενδιαφέρον που υπάρχει για την αξιοποίηση των Ταμείων Αστικής Ανάπτυξης. Ο Σύμβουλος εκτίμησε το χρηματοδοτικό κενό που υπάρχει μεταξύ προσφοράς και ζήτησης χρηματοδότησης για παρεμβάσεις ενεργειακής απόδοσης, ανέπτυξε διαφορετικά σενάρια δημιουργίας ΤΑΑ με τη χρηματοδότηση του ΕΤΠΑ καθώς και με τη συμμετοχή ιδιωτικών κεφαλαίων, προσδιόρισε το διοικητικό και θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις παρεμβάσεις που χρηματοδοτούνται από τα διαρθρωτικά ταμεία, εντόπισε τους περιοριστικούς παράγοντες που υπάρχουν και πρότεινε λύσεις αντιμετώπισής τους και τελικά διαμόρφωσε ένα συνοπτικό σχέδιο δράσης για την υιοθέτηση του εργαλείου JESSICA στην ελληνική πραγματικότητα εντός μεσοπρόθεσμου ορίζοντα. Ειδικότερα, όσον αφορά τη χαρτογράφηση του ΕΣΠΑ και των Εθνικών Προγραμμάτων, πραγματοποιήθηκε μία συνολική έρευνα σε μία προσπάθεια εντοπισμού έργων σχετικών με την ενεργειακή απόδοση που θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν και μέσω JESSICA. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 97 από 189

103 Σύμφωνα με τα ευρήματα της ανάλυσης πεδίου, διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν οι ακόλουθες κατηγορίες έργων που σχετίζονται με την ενεργειακή απόδοση: 1. Έργα βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης σε δημοτικές εγκαταστάσεις (στο πλαίσιο της δράσης ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ 67 ) 2. Μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας στις κατοικίες 3. Δημιουργία Μονάδων Παραγωγής ΑΠΕ, σε τοπικό επίπεδο, μέσω συμπράξεων Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης με τον Ιδιωτικό Τομέα. 4. Δημιουργία μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ιδιωτικές επιχειρήσεις μέσω αξιοποίησης ΑΠΕ οι οποίες χρηματοδοτούνται από τον Αναπτυξιακό Νόμο. Για να αξιολογηθεί η δυνατότητα αξιοποίησης του εργαλείου JESSICA στις ανωτέρω κατηγορίες έργων αναπτύχθηκαν από το Σύμβουλο τέσσερις ομάδες κριτηρίων, οι οποίες είναι: o Ο βαθμός συνεισφοράς στην ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη o Η ύπαρξη σημαντικής ζήτησης για χρηματοδότηση o Η ωριμότητα των έργων o Η ύπαρξη κατάλληλου θεσμικού πλαισίου Από την εφαρμογή των ανωτέρω ομάδων κριτηρίων, η μελέτη καταλήγει στα ακόλουθα συμπεράσματα: 1. Η πρώτη κατηγορία έργων είναι η πιο ώριμη, δεδομένου ότι οι Δημοτικές Αρχές έχουν υποβάλει τα ολοκληρωμένα σχέδια δράσης τους (2009) και αναμένουν τα αποτελέσματα της αξιολόγησης. Η ζήτηση για χρηματοδότηση είναι προκαθορισμένη βάσει του προϋπολογισμού της δράσης και της συνεισφοράς του ΕΤΠΑ. Ο ολοκληρωμένος χαρακτήρας των σχεδίων δράσης που υπέβαλλαν οι Δήμοι, βάσει και των προδιαγραφών της δράσης, συνεισφέρει σημαντικά στην ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη. 2. Η κατηγορία που αφορά τα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας στις κατοικίες παρουσιάζει ίσως την υψηλότερη ζήτηση, δεδομένου ότι η 67 ( ) Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 98 από 189

104 συντριπτική πλειοψηφία των κτιρίων δεν έχει κατασκευαστεί με κατάλληλες προδιαγραφές θερμομόνωσης. Οι παρεμβάσεις στον τομέα της στέγασης θεωρούνται επιλέξιμες από το JESSICA, με την παραδοχή ότι συνεισφέρουν στην ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη. Η ζήτηση σε χρηματικούς όρους δεν είναι δυνατό να προσδιοριστεί επακριβώς. Το Εθνικό Συμβούλιο 68 για την Ενεργειακή Στρατηγική έχει εκτιμήσει πως το συνολικό κόστος για την υλοποίηση μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας στις κατοικίες θα ανέλθει σε 2,95 δις με χρονικό ορίζοντα μέχρι το Το ποσό αυτό είναι πολύ υψηλότερο από τα διαθέσιμα κονδύλια του ΕΤΠΑ για δράσεις ενεργειακής απόδοσης (που βάσει του κανονισμού 397/2009 δεν μπορούν να ξεπερνούν το 4% της συνολικής συνεισφοράς του ΕΤΠΑ στο ΕΣΠΑ). Έτσι, λαμβάνοντας υπόψη ότι η συνολική συνεισφορά του ΕΤΠΑ στο ΕΣΠΑ ανέρχεται σε 12,36 δις, το συνολικό μέγιστο διαθέσιμο ποσό για τέτοιου είδους παρεμβάσεις δεν μπορεί να ξεπεράσει τα 12,36 δις x 4% = 494,4 εκατ.. 3. Η δημιουργία μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με ΑΠΕ μέσω ΣΔΙΤ είναι επίσης ένα ελκυστικό πεδίο δράσης για σχήματα χρηματοδότησης όπως αυτό του JESSICA, δεδομένου ότι αυτά τα έργα, εφόσον υλοποιούνται σε τοπικό επίπεδο μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη. Επίσης, σύμφωνα με τη χαρτογράφηση που προηγήθηκε της μελέτης, διαπιστώθηκε σημαντική ζήτηση χρηματοδότησης για αυτού του τύπου τα έργα. Περιοριστικός όμως παράγοντας στην προώθηση αυτών των παρεμβάσεων είναι οι σημαντικές καθυστερήσεις που σημειώνονται στην αδειοδότηση των έργων, οι οποίες και αυξάνουν σημαντικά το χρηματοοικονομικό κίνδυνο. 4. Η ανάπτυξη μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω ΑΠΕ είναι επίσης μία κατηγορία έργων με σημαντική ζήτηση και με σχετική ωριμότητα δεδομένου ότι ένας πολύ μεγάλος αριθμός έργων έχει εγκριθεί από το ΥΠΟΙΑΝ στο πλαίσιο του Αναπτυξιακού Νόμου. Τα έργα όμως αυτά είναι μεμονωμένου χαρακτήρα ιδιωτικών επιχειρήσεων και δεν εντάσσονται σε ολοκληρωμένα σχέδια αστικής ανάπτυξης. 68 Καταργείται µε τροπολογία του Υπουργείου ιοικητικής Μεταρρύθµισης ( ), στο σχέδιο νόµου «Ρυθµίσεις για την ανάπτυξη και τη δηµοσιονοµική εξυγίανση». Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 99 από 189

105 Κάνοντας μία συνολική εκτίμηση των δυνατοτήτων εφαρμογής του JESSICA στο χώρο της ενεργειακής απόδοσης στην Ελλάδα, προκύπτει το συμπέρασμα ότι υπάρχει σημαντικό πεδίο δράσης, δεδομένου ότι εντοπίστηκε σημαντική ζήτηση για χρηματοδότηση αντίστοιχων έργων στο μέλλον. Τα περισσότερα όμως από αυτά τα έργα δεν εντάσσονται σε ένα ολοκληρωμένο σχεδιασμό που θα μπορούσε να τεκμηριώσει την χρηματοδότησή τους από το JESSICA. Η βασική πηγή ανάπτυξης της αγοράς είναι όντως η αξιοποίηση των ΑΠΕ, που δεν τεκμηριώνει όμως ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη, εκτός εάν τα έργα αυτά εντάσσονται σε ολοκληρωμένα σχέδια δράσης, τα οποία θα ενεργοποιούνται από τοπικές ή περιφερειακές αρχές, αξιοποιώντας τις Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα. Η δράση ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ 69 και η αναμενόμενη δράση χρηματοδότησης μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας στις κατοικίες 70 είναι οι πιο ελκυστικές στο μεσοπρόθεσμο διάστημα για να χρηματοδοτηθούν από το JESSICA. Οι υπόλοιπες παρεμβάσεις, αν και αποτελούν ένα πολύ σημαντικό τμήμα της ζήτησης θα πρέπει να προσεγγιστούν με πιο ολοκληρωμένο τρόπο, το οποίο αποτελεί περισσότερο ζήτημα κεντρικού και περιφερειακού σχεδιασμού. Ο Σύμβουλος, μελετώντας τα χαρακτηριστικά των έργων που εντοπίστηκαν από τη διαδικασία χαρτογράφησης, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης που πραγματοποιήθηκε, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μπορούν να δημιουργηθούν τρεις κατηγορίες παρεμβάσεων: 1. Η πρώτη θα έχει στόχο τη χρηματοδότηση σχεδίων δράσης για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης δημοτικών εγκαταστάσεων, συμπληρωματικά της επιχορήγησης που δίνεται μέσω της δράσης ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ. Μέσω της προτεινόμενης παρέμβασης, θα παρέχονται μακροπρόθεσμα δάνεια στις δημοτικές αρχές για να καλύψουν την ίδια συμμετοχή τους στη δράση ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ. Θα παρέχονται μακροπρόθεσμα δάνεια, διάρκειας 10 ετών με τριμηνιαίες σταθερές αποπληρωμές. Το επιτόκιο προτείνεται να μην ξεπερνά το 69 Πρόγραµµα Υπ. Ανάπτυξης, Πρόγραµµα ΥΠΕΚΑ, Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 100 από 189

106 2%, ώστε να είναι ελκυστικό στις δημοτικές αρχές, ενώ ταυτόχρονα θα επιτρέπει την κάλυψη τμήματος του κόστους διαχείρισης του ταμείου Η δεύτερη κατηγορία θα έχει ως στόχο να χρηματοδοτήσει μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας στις κατοικίες. Μέσω της προτεινόμενης παρέμβασης θα παρέχονται μακροπρόθεσμα δάνεια σε νοικοκυριά για την υλοποίηση παρεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας στις κατοικίες τους. Τα προϊόντα που θα παρέχονται θα είναι μακροπρόθεσμα μικροδάνεια , δεδομένου ότι το ταμείο θα χρηματοδοτήσει κατά προτεραιότητα νοικοκυριά χαμηλότερου εισοδήματος, πιθανώς ως συμπληρωματικό μέτρο της επιχορήγησης. Αυτό το σενάριο έχει τρεις βασικές επιλογές εφαρμογής: o Ανάπτυξη ενός σχήματος συγχρηματοδότησης του ταμείου από πόρους του ΕΤΠΑ και από ιδιωτικούς πόρους. o Δημιουργία Ταμείου, το οποίο θα είναι 100% χρηματοδοτούμενο από το ΕΤΠΑ. o Δημιουργία Ταμείου εγγυήσεων, το οποίο θα εγγυάται για το 80% της συνολικής αξίας των δανείων που θα προσφέρονται, χρεώνοντας μία αμοιβή βασιζόμενη στην αρχή του «Ασφαλούς Λιμένα 72». Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να εξεταστεί η αξιοποίηση του ΤΕΜΠΜΕ. 3. Η τρίτη κατηγορία παρεμβάσεων έχει ως στόχο τη χρηματοδότηση συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την υλοποίηση έργων αξιοποίησης ΑΠΕ ή / και έργων τα οποία θα στοχεύουν στην παροχή φθηνής και περιβαλλοντικά φιλικής ενέργειας στα νοικοκυριά (π.χ τηλεθέρμανση). Οι δικαιούχοι των έργων αυτών θα είναι ΣΔΙΤ ή/και Δημοτικές Επιχειρήσεις (εταιρείες ύδρευσης και αποχέτευσης, εταιρείες τηλεθέρμανσης). Το ταμείο θα παρέχει μακροπρόθεσμα δάνεια ή / και μετοχικό κεφάλαιο για τη χρηματοδότηση έργων στους ανωτέρω τομείς. Αυτό το σενάριο έχει δύο βασικές επιλογές εφαρμογής, όμοιες με τις δύο πρώτες του προηγουμένου σεναρίου. 71 Για την επιλογή του ΤΑΑ, η µελέτη προτείνει ανοικτό διαγωνισµό ή απ ευθείας ανάθεση στο Ταµείο Παρακαταθηκών και ανείων λόγω Ν. 3614/ Γνωµοδότηση Ε.Ε. Περιλαµβάνεται στο Παράρτηµα της παρούσας. Από Wikipedia: σηµαίνει ότι µπαίνει ένας συµβατικός όρος που δέχεται ότι το συµβαλλόµενο µέρος ενεργεί «καλή τη πίστει» ή κατά τα νόµιµα. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 101 από 189

107 Αν και η υιοθέτηση κάποιου από τα σενάρια που αναπτύχθηκαν από τη μελέτη, δεν αποκλείει την υιοθέτηση και των άλλων δύο, είναι προφανές ότι οι διαθέσιμοι πόροι και οι προσπάθειες θα πρέπει να είναι απόλυτα στοχευμένες, ώστε η εφαρμογή του εργαλείου JESSICA να προχωρήσει γρήγορα και αποτελεσματικά. Ο Σύμβουλος στη συνέχεια κατέταξε τα προτεινόμενα σενάρια με σειρά προτεραιότητας, ως εξής: 1. Όπως αναφέρεται σε πολλά σημεία της μελέτης, η αξιοποίηση του JESSICA σαν συμπληρωματικό εργαλείο χρηματοδότησης στο πλαίσιο της δράσης ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ αποτελεί το πιο ώριμο πεδίο παρέμβασης. Η εξοικονόμηση ενέργειας σε δημόσια κτίρια αποτελεί σημαντική προτεραιότητα, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά για το σύνολο της Ε.Ε. Οι δημοτικές αρχές εκτιμούν ότι θα αντιμετωπίσουν σημαντικές οικονομικές δυσκολίες λόγω περικοπών των κρατικών πόρων, κατά συνέπεια μία συμπληρωματική πηγή χρηματοδότησης που θα καλύψει την ίδια τους συμμετοχή στη δράση θα αποτελέσει σημαντική βοήθεια για να υλοποιήσουν τα «ολοκληρωμένα σχέδια εξοικονόμησης ενέργειας». 2. Η αναμενόμενη δράση εξοικονόμησης ενέργειας στις κατοικίες, αν και δεν είναι αρκετά ώριμη ακόμη, αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για την επίτευξη των εθνικών στόχων σε ό,τι αφορά την εξοικονόμηση ενέργειας. Επιπροσθέτως, η υλοποίηση μίας τέτοιας παρέμβασης θα έχει σημαντική θετική επίπτωση στον κατασκευαστικό κλάδο, λαμβάνοντας υπόψη ότι η κατασκευαστική δραστηριότητα βρίσκεται σε μεγάλη ύφεση. 3. Το ταμείο για τη χρηματοδότηση έργων ΑΠΕ έχει ζητήματα επιλεξιμότητας, δεδομένου ότι η χρηματοδότηση τέτοιων έργων θα πρέπει να αξιολογηθεί στα πλαίσια ολοκληρωμένων σχεδίων αστικής ανάπτυξης. Επομένως, πρέπει να αφιερωθεί πολύ μεγάλη προσπάθεια σχεδιασμού και προγραμματισμού, ώστε να καταλήξει κανείς σε συγκεκριμένα έργα, τα οποία να πληρούν τη συγκεκριμένη προϋπόθεση. Ακόμη, τα έργα ΑΠΕ χρηματοδοτούνται από τον Αναπτυξιακό Νόμο, ενώ τα αντίστοιχα έργα που υλοποιούνται με τη μορφή ΣΔΙΤ Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 102 από 189

108 μόνο υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορούν να χρηματοδοτηθούν από τον Αναπτυξιακό Νόμο. Σε ό,τι αφορά τις επιλογές εφαρμογής του εργαλείου JESSICA προτείνονται από το Σύμβουλο οι ακόλουθες: Για το πρώτο σενάριο (Ταμείο Ενεργειακής Απόδοσης για Δήμους) προκρίνεται η δεύτερη επιλογή, διότι το γεγονός ότι ωφελούμενοι της δράσης ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ θα είναι Δήμοι δεν δημιουργεί υψηλές απαιτήσεις τεχνογνωσίας για τη διαχείριση του Ταμείου. Επομένως, δεν θα απαιτηθεί από το ΤΠΔ να αναπτύξει συγκεκριμένη τεχνογνωσία για να αξιολογήσει τις αιτήσεις χρηματοδότησης. Επιπροσθέτως, το ΤΠΔ διαθέτει την απαραίτητη γνώση και εμπειρία για να παρέχει δάνεια σε ΟΤΑ και να παρακολουθεί την ομαλή αποπληρωμή των δανείων αυτών και άλλωστε το μέγεθος του ταμείου δεν δικαιολογεί σημαντικό ενδιαφέρον από τα ιδιωτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Για το δεύτερο σενάριο (Ταμείο Εξοικονόμησης Ενέργειας για Κατοικίες) προκρίνεται η πρώτη επιλογή, δεδομένου ότι το πιο σημαντικό κριτήριο είναι η δυνατότητα κινητοποίησης ιδιωτικών πόρων ώστε να μεγιστοποιηθεί η επίπτωση που μπορεί να έχει μία τέτοιους είδους παρέμβαση. Ακόμη, αυτή η επιλογή μεγιστοποιεί τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από την αξιοποίηση της τεχνογνωσίας που διαθέτουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στο σχεδιασμό και την προώθηση χρηματοοικονομικών προϊόντων. Η επιλογή της δημιουργίας ταμείου εγγυήσεων, αν και λύνει ένα σημαντικό πρόβλημα εξασφάλισης της αποπληρωμής των δανείων, εκτιμάται από τη μελέτη ότι είναι μία αρκετά «ακριβή» λύση, διότι αυξάνει το κόστος του δανεισμού επιβάλλοντας μία πρόσθετη αμοιβή επάνω από το επιτόκιο. Επιπροσθέτως, η συγκεκριμένη επιλογή απαιτεί πρόσθετες θεσμικές τροποποιήσεις και πιθανόν οργανωτικές προσαρμογές στις υφιστάμενες δομές. Για το τρίτο σενάριο, προκρίνεται παρομοίως η δεύτερη επιλογή, έτσι ώστε να κινητοποιηθούν ιδιωτικοί πόροι, να ενισχυθούν οι επιπτώσεις της παρέμβασης και να αξιοποιηθεί η επενδυτική γνώση και εμπειρία, καθώς και τα χαρτοφυλάκια υποψήφιων για χρηματοδότηση έργων, που μπορεί να διαθέτουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 103 από 189

109 7.3.2 «ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΟΥ JESSICA ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ΑΝΑΔΟΧΟΣ: ΕΥΡΩΣΥΜΒΟΥΛΟΙ Α.Ε. ΧΡΟΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ: ΜΑΡΤΙΟΣ 2010 Η Μελέτη αναπτύσσεται σε τρία μέρη. Αρχικά ο Σύμβουλος αναλύει τον τομέα της διαχείρισης απορριμμάτων στην Ελλάδα και στη συνέχεια παρουσιάζει τους τρόπους χρηματοδότησης με τους οποίους υλοποιείται ο αντίστοιχος περιφερειακός σχεδιασμός. Στο τρίτο και σημαντικότερο μέρος περιλαμβάνεται μια χρηματοοικονομική ανάλυση της εφαρμογής του εργαλείου JESSICA σε έργα διαχείρισης απορριμμάτων. Ως προς την αστική ανάπτυξη, ο Σύμβουλος αναφέρει ότι δεν υπάρχει αντίστοιχο τομεακό επιχειρησιακό πρόγραμμα. Ωστόσο, όλα τα τομεακά προγράμματα περιλαμβάνουν άξονες προτεραιότητας οι οποίοι άμεσα ή έμμεσα υποστηρίζουν το σκοπό της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Τα πιο σχετικά τομεακά προγράμματα είναι τα εξής: o Ε.Π. «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» (ΕΠΠΕΡΑΑ), άξονας προτεραιότητας 4 προστασία εδάφους και διαχείριση στερεών αποβλήτων. o Ε.Π. «Βελτίωση της Προσπελασιμότητας», άξονες προτεραιότητας υποδομής μεταφορών, μέσων μαζικής μεταφοράς κ.α. o Ε.Π. «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα», άξονες προτεραιότητας που διασφαλίζουν την ενεργειακή επάρκεια της χώρας μέσω ΑΠΕ. Ο Σύμβουλος σημειώνει επίσης ότι μόνο πόροι από το ΕΤΠΑ και το ΕΚΤ είναι επιλέξιμοι για τα εργαλεία του JESSICA, ενώ σύμφωνα με το άρθ. 34 του ΕΚ 1083/2006 ένα σημαντικό έργο θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από κοινού από το Ταμείο Συνοχής και από το ΕΣΠΑ, πράγμα που θεωρεί ότι πρέπει να διευκρινιστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 104 από 189

110 Ώριμα έργα διαχείρισης στερεών αποβλήτων που προτείνονται για χρηματοδότηση από το JESSICA Με κριτήρια το επίπεδο ωριμότητας, τον ωφελούμενο πληθυσμό και το βαθμό διάθεσης απορριμμάτων, προτείνονται στον παρακάτω πίνακα τα ειδικά έργα σύμφωνα με τον εγκεκριμένο Περιφερειακό Σχεδιασμό Διαχείρισης Απορριμμάτων Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας, τα οποία προωθούν την αειφόρο διαχείριση των αποβλήτων σε αυτές τις δύο αστικές περιοχές και τα οποία κατά τη μελέτη θα μπορούσαν να περιληφθούν και να επωφεληθούν από το JESSICA. Πίνακας 6: Ώριμα έργα Διαχείρισης Απορριμμάτων Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας Πηγή: Euroconsultants S.A., JESSICA Instruments for Solid Waste Mgt in Greece, 2010 Στο τρίτο μέρος της μελέτης, ο Σύμβουλος έχει επεξεργαστεί ένα χρηματοοικονομικό μοντέλο πάνω σε ρεαλιστικά σχέδια εργασίας, όπως και την αντίστοιχη ανάλυση για την πρώτη επιλογή Ταμείου Αστικής Ανάπτυξης για τη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων με το JESSICA στην Ελλάδα. Η μελέτη των περιπτώσεων αυτών έχει σκοπό να υποδείξει διάφορες προσεγγίσεις για την εφαρμογή του JESSICA, αλλά και τη μορφή του ΤΑΑ, συγχρόνως με εκτίμηση σε τρέχουσες τιμές των δυνατοτήτων της πρωτοβουλίας και των οφελημάτων για τους συμμετέχοντες (stakeholders) σε κάθε επίπεδο. Το μοντέλο αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα για το JESSICA: σε επίπεδο έργου και σε επίπεδο ΤΑΑ. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 105 από 189

111 Τρεις εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν στη σχέση μεταξύ ΤΑΑ και χρηματοδοτούμενου έργου ως προς τον τρόπο χρηματοδότησης: o Συμμετοχή του JESSICA με μετοχές κατά τη χρηματοδότηση του έργου, o Συμμετοχή του JESSICA με δάνειο και o Συμμετοχή του JESSICA με μετοχές και με δάνειο. Σύμφωνα με τις παραπάνω επιλογές, διατυπώθηκαν από το μελετητή τρία γενικά σενάρια για τη χρηματοοικονομική προσομοίωση: o Σενάριο 1: JESSICA χωρίς χρηματοδοτικά εργαλεία (Grant instruments) o Σενάριο 2: JESSICA με χρηματοδοτικά εργαλεία o Σενάριο 3: Μόνο χρηματοδοτικά εργαλεία Στο πλαίσιο κάθε σεναρίου, εξετάστηκαν τρεις περιπτώσεις: o Περίπτωση αναφοράς (βάσης): χωρίς ανάμειξη του JESSICA o Περίπτωση 1: συμμετοχή JESSICA μετοχή + δάνειο o Περίπτωση 2: συμμετοχή JESSICA μόνο με μετοχή Για την περίπτωση 1, διενεργήθηκε μια πρόσθετη έρευνα ως «Επιλογή Διατήρησης Κεφαλαίου 73». Αυτή αναφέρεται στην επιστροφή του κεφαλαίου (μέσω μερισμάτων) στο εμπλεκόμενο Ταμείο JESSICA, μόλις γίνει εφικτό, με σκοπό να ελαχιστοποιηθεί το άνοιγμα (exposure) του Ταμείου και να υπάρχουν νέοι πόροι για περαιτέρω εφαρμογές (ανακυκλούμενη χρηματοδότηση). Αυτό επιτυγχάνεται ωστόσο σε βάρος μελλοντικών κερδών του Ταμείου και με ένα χαμηλότερο δείκτη εσωτερικής απόδοσης (IRR) για το JESSICA. Σε επίπεδο έργου, εξετάστηκαν από το Σύμβουλο 5 διαφορετικά έργα, τα οποία θα μπορούσαν να υλοποιηθούν με χρήση του JESSICA. Τα έργα 1-4 αφορούν την Αττική και το 5 ο την περιοχή Θεσσαλονίκης. Το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε βασίζεται σε δεδομένα και εκτιμήσεις, παράγει δε ενδιάμεσα εξαγόμενα και τελικά αποτελέσματα. Ως δεδομένα (inputs) λήφθηκαν υπόψη τα εξής: κόστος επένδυσης, δυναμικότητα, χρόνος κατασκευής, είδος προσόδων, λειτουργικά κόστη και το 73 Capital Preservation Option Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 106 από 189

112 αντίστοιχο χρονοδιάγραμμά τους. Ειδικότερα δεδομένα από τη σκοπιά του ΤΑΑ αφορούν κυρίως τις διαχειριστικές αμοιβές και τα διαχειριστικά κόστη. Ενδιάμεσα εξαγόμενα (Intermediate Outputs): Τα δεδομένα συμπληρώνονται σε φύλλα και πίνακες Κερδών και Απωλειών, Χρηματοροών και Πόρων και Χρήσεων, τα οποία αναλύονται για καθένα από τα 5 έργα χωριστά και συνολικά για το Χαρτοφυλάκιο του ΤΑΑ (5 έργα). Επίσης μελετήθηκε ένα ενδιάμεσο χαρτοφυλάκιο με τα 4 έργα της Αττικής μόνο. Η αποδοτικότητα και η βιωσιμότητα από τη σκοπιά του έργου και όλων των εμπλεκομένων συμμετεχόντων (stakeholders) προσδιορίζεται με τους δείκτες IRR, NPV και την περίοδο αποπληρωμής (payback). Εμπλεκόμενοι είναι το ΤΑΑ, ο ιδιώτης επενδυτής, μια δημόσια αρχή και η Τράπεζα. Γενικές Εκτιμήσεις Έχοντας υπόψη την τεχνική περιγραφή και ανάλυση του έργου, διατυπώνονται οι παρακάτω γενικές εκτιμήσεις για τη διαμόρφωση του οικονομικού μοντέλου που θα υποστηρίξει την αντίστοιχη ανάλυση σεναρίου: 1. Κύκλος ζωής κάθε έργου: 25 έτη και επιπλέον 3 έτη για την κατασκευή (επένδυση) 2. Συνολικός προϋπολογισμός επένδυσης 559 εκ. 3. Κύριες πηγές εσόδων: o Τέλος εισόδου /ton για τα έργα της Αττικής και 61 /ton για τη Θεσσαλονίκη, που θεωρείται μάλλον συντηρητική εκτίμηση 75. o Πώληση ανακυκλώσιμου υλικού o Παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος (για τα έργα 3 και 4 μόνο) 4. Φορολογία 25% 5. Μερίσματα στους συμμετέχοντες αποδίδονται μόνο μετά την αποπληρωμή των δανείων (εμπορικών και JESSICA) και οι αποσβέσεις χρεών γίνονται στο τέλος κάθε χρονιάς. 6. Το spread που υπολογίστηκε για το δάνειο JESSICA είναι χαμηλότερο από τα εμπορικά κατά 100 μονάδες βάσης (BPS), με ένα συνολικό spread 1% αντί του 2% των εμπορικών δανείων, πράγμα που δείχνει καλύτερες δυνατότητες 74 Gate fee (τέλος πύλης στο ΧΥΤΑ). 75 Πραγµατικές τιµές 2011: 27 /ton για τους ΟΤΑ και 35 /ton για τους ιδιώτες στη Μαυροράχη. Καλύπτονται όλα τα λειτουργικά έξοδα του ΧΥΤΑ και τα ανταποδοτικά οφέλη προς το. Λαχανά (πηγή: Σύνδεσµος ΟΤΑ Μείζονος Θεσσαλονίκης). Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 107 από 189

113 χρηματοδότησης για τα έργα και αυξάνει το IRR για τον ιδιωτικό τομέα, ενώ μειώνει την περίοδο αποπληρωμής. 7. Κατά την επενδυτική περίοδο, τα χρηματοοικονομικά κόστη που συσχετίζονται με το παραχθέν χρέος, κεφαλαιοποιούνται και αποζημιώνονται κατά την εποχή λειτουργίας. 8. Όλοι οι εταίροι πληρώνονται αναλογικά (proportionally) και την ίδια χρονική στιγμή. Την τελευταία χρονιά του έργου, όλα τα υπολειπόμενα διαθέσιμα μετρητά διανέμονται στους εταίρους και το έργο κλείνει. Σημείωση: Ενώ η μελέτη αναγνωρίζει ότι υπάρχει η δυνατότητα συμμετοχής της ΕΤΕπ στο χρηματοοικονομικό σχέδιο των έργων, μέσω δανείου με ευνοϊκούς όρους, η εναλλακτική αυτή δεν αναλύθηκε διεξοδικά. Συμπεράσματα του Σεναρίου 1 Περίπτωση βάσης (χωρίς εμπλοκή του JESSICA): Η απόδοση του χαρτοφυλακίου έργων σε επίπεδο ΤΑΑ κρίνεται μέτρια ικανοποιητική με ένα IRR 10,78% και μια «μέση προς μικρή» περίοδο αποπληρωμής 8 ετών. Ένα από τα κύρια οφέλη από πιθανή συμμετοχή του JESSICA βασίζεται στη μετοχική θέση (shareholding position) που θα επιτύχει ο δημόσιος τομέας στο SPV 76 του έργου, ώστε να διασφαλίσει τα μερίσματα από τις ικανοποιητικές αποδόσεις του έργου και να χρηματοδοτήσει νέα μελλοντικά έργα μέσω των συσσωρευόμενων ανακυκλούμενων πόρων του ΤΑΑ. Συμπεράσματα του Σεναρίου 1 Περίπτωση 1 (Μετοχή και Δάνειο JESSICA): Όπως στην περίπτωση 1, αυτό το σενάριο αναφέρεται στην εξέλιξη των χρηματοροών, τόσο για τον ιδιώτη επενδυτή όσο και για το Ταμείο JESSICA. Τα κύρια σημεία που σημειώνονται για την περίπτωση αυτή είναι: Από την άποψη του επενδυτή: η συνδυασμένη απόδοση για το χαρτοφυλάκιο των 5 έργων είναι ικανοποιητική, με ένα IRR περίπου 25% και μια μικρή περίοδο αποπληρωμής 3 με 4 χρόνια, και επιτρέπει μια ορθή κατανομή αποζημιώσεων μεταξύ του ιδιωτικού τομέα και της συμμετοχής του JESSICA. 76 Special Purpose Vehicle Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 108 από 189

114 Από την άποψη του JESSICA: Η απόδοση του συνδυασμού των 5 έργων κρίνεται ικανοποιητική, στις δύο υποπεριπτώσεις: o Χωρίς την Επιλογή Διατήρησης Κεφαλαίου, ο IRR είναι γύρω στο 17,7% ακαθάριστο (χωρίς αφαίρεση του διαχειριστικού τέλους και κόστους) και γύρω στο 14% καθαρό. o Με την Επιλογή Διατήρησης Κεφαλαίου, ο IRR είναι γύρω στο 8,3% ακαθάριστο και γύρω στο 1,1% καθαρό. Η συνδυασμένη συμμετοχή του JESSICA με μετοχές και δάνεια μοιάζει να είναι η καλύτερη επιλογή για τη μεγιστοποίηση των ωφελειών που θα μπορούσε να προσφέρει η πρωτοβουλία στην υλοποίηση των έργων, για τους εξής λόγους: o Αυξάνονται οι αποδόσεις του ιδιωτικού τομέα και ο κίνδυνος είναι χαμηλότερος για τα άλλα μέρη. o Η συμμετοχή του JESSICA μέσω δανείων επιτρέπει στο ΤΑΑ να επιτύχει μακροπρόθεσμες αποδόσεις και να προσφέρει περισσότερη ευελιξία για την επιλογή βελτιωμένων στρατηγικών κατευθύνσεων. Επιλογή Διατήρησης Κεφαλαίου Μια εναλλακτική στρατηγική που θα μπορούσε να ακολουθήσει το ΤΑΑ JESSICA, σύμφωνα με τη μελέτη, είναι εκείνη της Επιλογής Διατήρησης Κεφαλαίου 77. Σε αυτή την περίπτωση, τα μερίσματα του έργου διανέμονται κατά τα αρχικά έτη λειτουργίας αποκλειστικά στο ΤΑΑ, έτσι ώστε να επιτύχει μια επιταχυνόμενη απόδοση της δικής του μετοχής, με τον ταχύτερο δυνατό τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι η απόδοση-στόχος έρχεται νωρίτερα για τη συμμετοχή του JESSICA, συγκριτικά με αυτή του ιδιώτη επενδυτή, ωστόσο αυτή η απόδοση είναι χαμηλότερη συγκριτικά με το αν δεν επιλεγόταν η συγκεκριμένη μέθοδος (Διατήρησης Κεφαλαίου). Επιπρόσθετα, είναι και πολύ μικρότερη από εκείνη του ιδιώτη επενδυτή. Το πιο ουσιώδες πλεονέκτημα που φέρνει η Επιλογή Διατήρησης Κεφαλαίου είναι η πρώιμη διαθεσιμότητα της συμμετοχής του ΤΑΑ, με μια συμφωνημένη 77 ιατήρηση Κεφαλαίου (Preservation οf Capital): επενδυτική στρατηγική µε κύριο στόχο την αποφυγή της απώλειας της ολικής αξίας µιας επένδυσης. Οι επενδυτές που επιλέγουν αυτή τη στρατηγική, πρέπει να διασφαλίσουν ότι το χαρτοφυλάκιο τους παράγει µια απόδοση τουλάχιστον ίση προς τον πληθωρισµό. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 109 από 189

115 απόδοση, μέσα στα 5 πρώτα χρόνια της λειτουργίας του ΤΑΑ (3 χρόνια για την υλοποίηση της επένδυσης και 2 χρόνια για μια αρχική περίοδο λειτουργίας του έργου). Αυτό δίνει αρκετή ευελιξία για να επιλεγεί είτε μια πρωιμότερη (ανακυκλούμενη) διαθεσιμότητα πόρων, με μια χαμηλότερη απόδοση, είτε μια βραδύτερη διαθεσιμότητα (μέσα στα πρώτα 7 χρόνια: 4 χρόνια λειτουργίας του έργου, πλέον των 3 χρόνων για την κατασκευή), με μια υψηλότερη απόδοση. Αυτό στην πραγματικότητα σημαίνει ότι η συμμετοχή του JESSICA θα επιτρέψει μια πρώιμη απόδοση των ανακυκλούμενων πόρων με σκοπό να χρηματοδοτηθούν μελλοντικά έργα του ΤΑΑ, σε ένα δεύτερο γύρο επενδύσεων του ΤΑΑ, ήδη μέσα στα 5 πρώτα χρόνια λειτουργίας του. Προκειμένου να υλοποιηθεί με επιτυχία μια στρατηγική διατήρησης κεφαλαίου, συνιστάται να ακολουθηθεί η συμμετοχή του ΤΑΑ με μετοχές και δάνεια. Αυτού του είδους η συμμετοχή θα εξασφαλίσει τις μελλοντικές αποδόσεις των δανείων και θα καλύψει ικανοποιητικά τον μακροπρόθεσμο κύκλο ζωής του και τη δέσμευσή του με τα επιλεγμένα έργα. Η επιλογή διατήρησης κεφαλαίου θα μπορούσε πιθανόν να είναι αποδεκτή χωρίς προβλήματα από την πλευρά του ιδιώτη εταίρου, από τη στιγμή που διευκολύνει μια βελτίωση αύξηση των συνολικών αποδόσεων του (αύξηση του IRR: περίπου 1,1% και αύξηση του NPV: περίπου 51 εκ. ). Πριν την εφαρμογή αυτής της επιλογής, θα πρέπει να οριστικοποιηθούν ορισμένα πρόσθετα θέματα (π.χ. πρόσθετα ζητήματα σχετικά με τους όρους των Κρατικών Ενισχύσεων). Στο ακόλουθο διάγραμμα απεικονίζεται το αποτέλεσμα που επιφέρει η Επιλογή Διατήρησης Κεφαλαίου, στην πρώιμη απόδοση ανακυκλούμενων πόρων για την αναχρηματοδότηση νέων έργων του ΤΑΑ, στο 2 ο κύκλο ζωής του, μέσα στα 5 πρώτα χρόνια λειτουργίας του. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 110 από 189

116 Σχήμα 10: Παράσταση της αναμενόμενης επίδρασης από την εφαρμογή της Επιλογής Διατήρησης Κεφαλαίου Πηγή: Euroconsultants S.A., JESSICA Instruments for Solid Waste Mgt in Greece, 2010 Η συμμετοχή του JESSICA με μετοχές και δάνεια είναι πιο ευέλικτη από το εμπορικό δάνειο και τον ιδιώτη επενδυτή. Διαμέσου της συμμετοχής του JESSICA με δάνεια, μπορούν να διαβαθμιστούν διάφορα επίπεδα προτεραιότητας 78 (κάτω από την προτεραιότητα του JESSICA), έτσι ώστε να βελτιωθεί η πιστοληπτική ικανότητα (bankability) του έργου. Συμπεράσματα του Σεναρίου 1 Περίπτωση 2 (Μετοχή JESSICA): Αυτό το σενάριο ασχολείται με την εξέλιξη των χρηματοροών, τόσο για τον ιδιώτη επενδυτή και το ταμείο JESSICA. Η συγκεκριμένη επιλογή φαίνεται να 78 αρχαιότητας, ιεραρχίας (seniority) Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 111 από 189

117 παρουσιάζει επιτυχημένη εφαρμογή μόνο στην περίπτωση που το ΤΑΑ ακολουθεί μια στρατηγική λειτουργίας χωρίς την υιοθέτηση της Επιλογής Διατήρησης Κεφαλαίου. Λόγω της υψηλότερης ποσόστωσης της συμμετοχής μετοχών του JESSICA, συγκριτικά με τη χαμηλότερη συμμετοχή στην Περίπτωση 1 (μετοχή + δάνειο), η απόδοση του JESSICA αυξάνει (από 17,3% σε 23% καθαρό) και το IRR του ιδιώτη εταίρου μειώνεται (από 32,3% σε 28,6%). Ωστόσο, αυτό το πλεονέκτημα όπως φαίνεται από την οπτική του JESSICA (αύξηση απόδοσης), μετριάζεται από την βραδύτερη διαθεσιμότητα των ανακυκλούμενων πόρων που θα οδηγήσουν σε ένα δεύτερο γύρο επενδύσεων του ΤΑΑ, συγκριτικά με την Περίπτωση 1 (με ή χωρίς την επιλογή διατήρησης κεφαλαίου), διότι η ενδεικτική προθεσμία για τη διαθεσιμότητα των πόρων αυξήθηκε σε 5 χρόνια λειτουργίας (αντί για τα 4 που ήταν στην περίπτωση 1), ή τα 2 χρόνια που μπορούν να επιτευχθούν με τη στρατηγική διατήρησης κεφαλαίου (στην περίπτωση 1). Χρηματοοικονομική Ανάλυση Σεναρίου 2: Το JESSICA σε συνδυασμό με εργαλεία επιδότησης (grant instruments) Σε αυτό το σενάριο, η μελέτη θεωρεί μια εξασφάλιση επιδοτήσεων μέχρι ποσοστού 14,4% στα έργα 1 έως 4 από το Ταμείο Συνοχής, συμπληρωματικά προς τη χρηματοδότηση μέσω JESSICA. Χρησιμοποιώντας το JESSICA για τη μόχλευση πρωτοβουλιών αστικής ανάπτυξης, μπορεί να καταλήξουμε στο ίδιο ποσό, με τα Διαρθρωτικά Ταμεία να έχουν ένα πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα, αφού επενδύονται περισσότερες από μία φορές, ενώ το κόστος χρήσης μιας επιδότησης δεν θα δημιουργήσει καμία απόδοση, αφού θα επενδυθεί εφάπαξ. Υπό αυτό το πρίσμα, η μελέτη συμπεραίνει ότι οι επιδοτήσεις (grants) είναι πιο ακριβές και λιγότερο αποτελεσματικές από το JESSICA. Από τη δημόσια οπτική, θα πρέπει να συγκριθεί η κοινωνικοοικονομική ωφέλεια που προκύπτει από αυτή καθαυτή την υλοποίηση των έργων και από τα δημόσια κοινωνικοοικονομικά οφέλη, σε σχέση με το κόστος ευκαιρίας 79 από τη 79 Οpportunity cost: Η διαφορά απόδοσης µεταξύ της επένδυσης που επιλέξαµε σε σχέση µε άλλες εναλλακτικές επενδύσεις που απορρίψαµε. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 112 από 189

118 χρήση των Διαρθρωτικών Ταμείων, τα οποία θα μπορούσαν να ανακυκλώνονται και να ξαναχρησιμοποιούνται αν χρησιμοποιούνταν στη βάση ενός μηχανισμού του JESSICA. Με τη συμμετοχή του JESSICA, όπως φαίνεται στα διάφορα σενάρια που εξέτασε ο Σύμβουλος, αναμένεται μια αύξηση του ενδιαφέροντος των εμπλεκομένων στο έργο, ιδίως από πλευράς χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Κύρια συμπεράσματα για το JESSICA από την ανάλυση σεναρίων o Σημαντική συμβολή για την ικανοποίηση των χρηματοδοτικών αναγκών για την υλοποίηση μεγάλων έργων διαχείρισης στερεών αποβλήτων. o Καλύτερη διαχείριση της επικινδυνότητας σε σχέση με τα τρέχοντα έργα στερεών αποβλήτων, τα οποία υλοποιούνται στην Ελλάδα με σύμβαση παραχώρησης ή ΣΔΙΤ. o Ενθάρρυνση μόχλευσης ιδιωτικών επενδύσεων στον τομέα της διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Τέλος, σύμφωνα με τη μελέτη, απαιτείται η άμεση σύσταση θέση σε λειτουργία του ΤΑΑ προκειμένου να έχει τη δυνατότητα συμμετοχής σε ώριμα έργα διαχείρισης στερεών αποβλήτων, έτοιμα προς δημοπράτηση. Αντίστοιχα, πρέπει να ενσωματωθεί στα αντίστοιχα Τεύχη Δημοπράτησης η πρόβλεψη για εμπλοκή του JESSICA. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 113 από 189

119 8. Η πορεία εφαρμογής του JESSICA στην Ελλάδα 8.1 Γενικό πλαίσιο υλοποίησης Μετά τη συνοπτική επισκόπηση χαρακτηριστικών παραδειγμάτων εφαρμογής του μηχανισμού JESSICA σε ευρωπαϊκές περιοχές και τη συνοπτική παρουσίαση των συμπερασμάτων των Μελετών Αξιολόγησης που εκπόνησε η ΕΤΕπ για την εφαρμογή του JESSICA στη χώρα μας, στο παρόν κεφάλαιο αναλύεται η τρέχουσα πορεία υλοποίησης του μηχανισμού στην Ελλάδα και συνοπτικά διερευνώνται τα επόμενα βήματα. Το λειτουργικό πλαίσιο του μηχανισμού JESSICA στην Ελλάδα καθορίζεται από το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τα Διαρθρωτικά Ταμεία της ΕΕ για την περίοδο Στο εθνικό επίπεδο ωστόσο, κατά την εφαρμογή της πρωτοβουλίας JESSICA πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και το υφιστάμενο πολεοδομικό, κοινωνικό, οικονομικό και διοικητικό πλαίσιο, που διέπει όλα τα επίπεδα διοίκησης. 8.2 Πρόοδος ενσωμάτωσης της πρωτοβουλίας Μέχρι σήμερα, στην Ελλάδα έχει ολοκληρωθεί η προκαταρκτική φάση εφαρμογής του μηχανισμού JESSICA, όπως περιγράφηκε παραπάνω στο κεφ Συνοπτικά τα ως τώρα βήματα έχουν ως εξής: o Τον Ιούλιο 2010 υπεγράφη η Συμφωνία Χρηματοδότησης μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ). o Συστάθηκε το Ταμείο Χαρτοφυλακίου του μηχανισμού JESSICA ως διακριτή χρηματοδοτική μονάδα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. o Εκδόθηκε Υπουργική Απόφαση για την ένταξη των πράξεων στα Επιχειρησιακά Προγράμματα. o Το Μάρτιο 2011 ξεκίνησε η διαδικασία επιλογής των Ταμείων Αστικής Ανάπτυξης. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 114 από 189

120 Οι πόροι που θα κατευθυνθούν για την υλοποίηση της πρωτοβουλίας θα προέλθουν από τα Επιχειρησιακά Προγράμματα , από ιδιωτικούς πόρους και τη χρηματοδοτική συμμετοχή της ΕΤΕπ. Στο πλαίσιο των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων της Δ προγραμματικής περιόδου έχει συμπεριληφθεί η σχετική προγραμματική πρόβλεψη 80 σχετικά με τις δυνατότητες χρήσης του JESSICA για την υλοποίηση σχετικών πράξεων. Όπως προαναφέραμε, ένα σημαντικό μέρος των απαιτούμενων χρηματικών κονδυλίων (258 εκ. ) έχουν δεσμευτεί από τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ και συγκεκριμένα τα πέντε Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) και το Τομεακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη» (ΕΠΠΕΡΑΑ). Από το ΕΠΠΕΡΑΑ θα δοθούν για βιοκλιματικές αστικές αναπλάσεις στην πρωτοβουλία JESSICA κονδύλια ύψους και συγκεκριμένα στο Ταμείο Χαρτοφυλακίου. Το συνολικό ποσό των 258 εκ. θα κατανεμηθεί σύμφωνα με το χάρτη που ακολουθεί. Χάρτης 2: Κατανομή πόρων ανά Περιφέρεια μέσω του μηχανισμού JESSICA Πηγή: Euroconsultants S.A., JESSICA Instruments for Solid Waste Mgt in Greece, Οδηγός για τα ΟΣΑΑ, ΥΠΟΙΑΝ, Περιλαµβάνεται στο παράρτηµα της παρούσας µελέτης. Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 115 από 189

121 Σύμφωνα με πρόσφατες ανακοινώσεις 81 του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, στα πλαίσια της πολιτικής του για την αναβάθμιση του αστικού χώρου και την αποτροπή της διάχυσης της πόλης μέσω συνεχών επεκτάσεων, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην αστική ανάπλαση, η οποία ως εργαλείο παρέμβασης στον αστικό χώρο αποκτά νέα δυναμική. Στο πλαίσιο της πολιτικής αυτής διαμορφώνονται και οι προϋποθέσεις για την εφαρμογή του μηχανισμού JESSICA. Σχήμα 11: Λειτουργία Πράσινου Ταμείου ως ΤΧ JESSICA για έργα αναπλάσεων. Πηγή: ΥΠΕΚΑ, Πράσινο Ταμείο, Οκτώβριος Πιο συγκεκριμένα, μέσω του μηχανισμού, θα χρηματοδοτηθούν δράσεις για αστική ανάπτυξη και αποτελεσματική διαχείριση αποβλήτων, δύο τομείς που απαιτούν σημαντικό ύψος χρηματοδότησης και ιδιαίτερη προσπάθεια από πολλούς φορείς για αποτελεσματικές και βιώσιμες λύσεις. Ταυτόχρονα, προωθούνται διαδικασίες χρηματοδότησης από το ΕΠΠΕΡΑΑ ώριμων έργων διαχείρισης αποβλήτων ή έργων υδροδότησης των Περιφερειών, ώστε σε 81 Ανακοινώσεις Υπουργού ΠΕΚΑ για το Πράσινο Ταµείο και τις Αστικές Αναπλάσεις, Μ. Ζουρνά Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΔΔΤΕ 2011 Σελίδα 116 από 189