«Οι χαρές, οι ελπίδες, οι αγωνίες και οι προσδοκίες των εφήβων»

Transcript

1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ «Οι χαρές, οι ελπίδες, οι αγωνίες και οι προσδοκίες των εφήβων» Συμμετέχοντες μαθητές: Αγγελοπούλου Ειρήνη Κονταξή Ιωάννα Αγγελοπούλου Ισμήνη Κωστοπούλου Εύα Αλεξίου Αρετή Λυρή Μαριάννα Βενέρη Μάρι Μπάρλου Ντιάνα Βοζαίτη Νίκη Σολωμού Έλενα Βρυώνη Μαϊρα Σταυροπούλου Ολίνα Γεωργακοπούλου Άννα Μαρία Σωτηροπούλου Σοφία Κομπορόζος Χρήστος Υπεύθυνοι Καθηγητές: Λεούση Αφροδίτη, Ασκούνης Βασίλης 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Τι είναι εφηβεία σελ.3-7 Βιολογικές αλλαγές σελ.7-8 Διανοητικές αλλαγές.σελ.8-9 Συναισθηματικές αλλαγές..σελ.9-12 Ποια είναι τα αίτια της αρνητικής συμπεριφοράς..σελ Αρνητικές συμπεριφορές και συμβουλές αντιμετώπισης.σελ Διατροφικές διαταραχές των εφήβων.σελ Ο ψυχικός κόσμος του έφηβου.σελ Εν αναμονή του χάους..σελ Εφηβεία και αλλαγές..σελ Ο ψυχικός κόσμος του έφηβου σελ Προβλήματα υγείας στην εφηβεία..σελ Σχολείο και ελεύθερος χρόνος..σελ Ο έφηβος και το άλλο φύλο.σελ Έφηβος και καταχρήσεις.σελ.41 Αγώνας ανεξαρτησίας των εφήβων...σελ.42 Εφηβεία ποίημα της Έλενας Σολωμού.σελ Αποτελέσματα ερωτηματολογίου σελ Βιβλιογραφεία σελ

3 ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΦΗΒΕΙΑ Η εφηβεία είναι μια μεταβατική περίοδος ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ώριμη ηλικία κι έχει για κέντρο της την ήβη. Σαν όρος δηλαδή, αφορά στο σύνολο των ψυχικών λειτουργιών που συντελούνται επί τη ήβης (= εφηβεία) για να μπορέσει το άτομο να ενσωματώσει ψυχικά τις μεγάλες αλλαγές που προκύπτουν απ αυτήν. Η «ήβη» αναφέρεται σε μια σύντομη περίοδο που διαρκεί περίπου δύο έως τέσσερα έτη βιολογικής ανάπτυξης, κατά την οποία πραγματοποιούνται οι βιοσωματικές αλλαγές που σχετίζονται με την ωρίμανση της γενετήσιας λειτουργίας. Το βιολογικό μέρος της εφηβείας είναι η λεγόμενη ήβη. Πρόκειται για τις προπαρασκευαστικές βιοσωματικές αλλαγές που οδηγούν στη σεξουαλική ωρίμανση. 3

4 Η εφηβεία χρονικά θεωρείται ότι εκτείνεται από τα 13 έως τα 19 χρόνια αν και το χρονικό αυτό πλαίσιο δεν είναι απόλυτο για κάθε έφηβο. Τα χρονικά πλαίσια της εφηβείας είναι αρκετά ασαφή. Κατά την εφηβεία συντελούνται μεγάλες αλλαγές στα οργανικά-βιολογικά και στα ψυχοκοινωνικά δεδομένα. Ακόμα είναι μία ηλικία, γεμάτη δυσκολίες, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς τους. Η εφηβεία εκφράζει το πέρασμα από μια παρασιτική, παιδική ζωή, σε μια αυτόνομη ζωή και ο έφηβος θα περάσει από την κηδεμονία, σε μια φάση που θα είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του. Είναι μια περίοδος κρίσεων και ανισορροπίας εξαιτίας, αφενός των αλλαγών που συντελούνται στη φυσιολογία του σώματος και των ψυχολογικών του συνεπειών και αφετέρου, εξαιτίας της ανάγκης των νέων να πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους. Αυτό που διαφέρει από έφηβο σε έφηβο, είναι το εύρος, η ένταση και οι μορφές της κρίσης καθώς και η λύση που δίνεται κάθε φορά σε αυτή. Η έναρξη της εφηβείας σηματοδοτείται από αλλαγές στο σώμα και την εμφάνιση του παιδιού. Οι βιολογικές αλλαγές αποτελούν πηγή προβληματισμού για τους εφήβους. Στην ηλικία αυτή, οι έφηβοι αρχίζουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους συνομηλίκους τους και να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές βάσει αυτής της σύγκρισης αυτοπροσδιορίζονται. Εκτός από τις αλλαγές στην εμφάνιση, παρατηρούνται και αλλαγές στη συμπεριφορά των εφήβων. Κυκλοθυμία, έντονα συναισθήματα, ανασφάλεια για την εμφάνισή τους και ισχυρή ευαισθητοποίηση για τα γύρω τους ζητήματα, καθώς και για τα παγκόσμια γεγονότα, ταράζουν τους εφήβους και αναστατώνουν την ψυχολογία τους. Για πρώτη φορά, αρχίζουν να αμφισβητούν τους γονείς τους και να επιζητούν περισσότερο την επαφή με τους συνομηλίκους τους. Η εφηβεία είναι μία ψυχολογικά ταραγμένη περίοδος. Καθώς τα παιδιά οδεύουν προς την ενηλικίωση και πασχίζουν να αποκτήσουν και να εδραιώσουν την ανεξαρτησία τους, περνούν μέσα από διάφορες φάσεις που επηρεάζουν τον ψυχισμό τους. Μεγαλώνοντας, αυξάνεται και η πίεση που δέχονται από τους γονείς, τους φίλους, την κοινωνία κι αυτό αποτελεί για αυτούς μία δυσκολία. Οι έφηβοι συμμετέχουν πλέον και σε ομάδες που αποτελούνται από νέους και των δύο φύλων. Εκεί μέσα ο ένας υποστηρίζει τον άλλο και αποκτά αυτοπεποίθηση κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του άλλου φύλου, με το οποίο μαθαίνει έτσι να συναναστρέφεται και να αποκτά άνεση. Οι σχέσεις των εφήβων μπορεί να επεκτείνονται και σε άλλους τομείς εκτός οικογένειας. Έτσι συχνά συνδέονται με έναν ή δύο ενήλικες ή ακόμη μπορεί να δείξουν φροντίδα σε μικρότερα παιδιά. Αυτές όλες είναι σπουδαίες αλληλεπιδράσεις και εκθέτουν τους εφήβους σε τρόπους ζωής και φιλοσοφίες διαφορετικές από εκείνες της οικογένειάς τους.. 4

5 ΕΦΗΒΕΙΑ Η εφηβεία σαν έννοια είναι, σε μεγάλο βαθμό, δημιούργημα του δυτικού πολιτισμού. Σε άλλες πιο απλές κοινωνίες, οι νέοι μόλις καταστούν έτοιμοι βιολογικά για τεκνοποίηση, θωρούνται ενήλικες. Αντίθετα, στις δυτικές κοινωνίες η εφηβεία είναι μια περίοδος χάριτος - μια περίοδος προπαρασκευής και ωρίμανσης - ώστε οι έφηβοι να προετοιμαστούν για τις πολυσύνθετες υποχρεώσεις που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν ως ενήλικες. Στην Ελλάδα ειδικότερα, η εφηβεία τείνει να παρατείνεται για όλο και περισσότερα χρόνια, καθώς συχνά οι οικογένειες προστατεύουν τα παιδιά τους κατά τη δεύτερη αλλά και τρίτη δεκαετία της ζωής τους. Η εφηβεία μπορεί να παρομοιαστεί με έναν ανεμοστρόβιλο που παρασύρει τα πάντα στο πέρασμά του, και αφήνει πίσω του ένα τελείως νέο τοπίο. Όλοι μας την έχουμε περάσει, περισσότερο ή λιγότερο έντονα, οι πιο πολλοί από εμάς την έχουμε συνδέσει με τα μαθητικά μας χρόνια και συχνή είναι η νοσταλγία που νιώθουμε για την εποχή εκείνη. Στην πραγματικότητα, είναι μια ηλικία που πολύ συχνά ωραιοποιείται από τους μεγάλους. Το μυαλό όμως ξεγελιέται, τείνει να απωθεί, να σβήνει όλα εκείνα τα δυσάρεστα πράγματα που μας βασάνισαν τα χρόνια εκείνα, και θυμάται μόνο πως τα πράγματα τότε ήταν πιο έντονα, πιο χρωματιστά, πολλές πράξεις ρουτίνας σήμερα, τότε είχαν την υπόσταση πρωτόγνωρων εμπειριών. Σήμερα θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε τα χρόνια της εφηβείας, όχι τόσο για να τα εκλογικεύσουμε και μοιραία να απομυθοποιήσουμε την αίγλη που έχουν επάνω σε μας τους μεγάλους, αλλά για να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τους εφήβους καλύτερα, να αφουγκραστούμε τις ανησυχίες και τους πόθους τους, και να κατανοήσουμε τις αδυναμίες τους. Σήμερα λοιπόν, θα αναφερθούμε στις αλλαγές που συμβαίνουν κατά την εφηβεία, αλλαγές τόσο ορμονικές, 5

6 βιολογικές όσο και συναισθηματικές, διανοητικές και κοινωνικές, και θα διερευνήσουμε τις συγκρούσεις που δημιουργούνται, και είναι απόρροια των αλλαγών αυτών. Καλημερίζοντας την εφηβεία στα 12 σου χρόνια, δεν μπορείς να φανταστείς τι θα ακολουθήσει τα επόμενα χρόνια. Στην αρχή αισθάνεσαι ότι μεγαλώνεις και έχεις περισσότερα δικαιώματα. Πολλές φορές όμως ξεχνάς τις υποχρεώσεις σου. Οι γονείς απαιτούν ένα καλύτερο, πολλές φορές και άριστο χαρακτήρα. Ένα τόσο δύσκολο πράγμα για ένα παιδί 15 χρονών, που από τη μια έχει το άγχος του σχολείου, από την άλλη την πίεση των γονιών, αλλά και τριτογενής παράγοντες (όπως οι φιλικές ερωτικές σχέσεις, η εμφάνιση, οι έξοδοι, κλπ) που πολλές φορές τον αποσπούν από το στόχο του. Για να αντιμετωπίσει ένα άτομο όλες τις δυσκολίες, πρέπει να έχει αυξημένη ωριμότητα ή «πείρα ζωής». Εφόσον ο 16χρονος δεν τα έχει, οδηγείται συχνά σε απόγνωση, αφού δεν ξέρει τι είναι σωστό και πρέπον και τι όχι. Επίσης, για να πάει κόντρα στην κοινωνία, αλλά και στην οικογένεια του, ακολουθεί λάθος δρόμους και καταλήγει σε αδιέξοδα. Ακόμα, εφόσον προσπαθεί να αγγίξει την κορυφή της ζωής και βιάζεται να τα ζήσει όλα μαζί και πολύ νωρίς, ξεκινά με λάθος στόχο. Ωστόσο, γρήγορα προσγειώνεται όταν τελειώνει το σχολείο, βγαίνει στην πραγματικότητα και παύει να είναι ένας τρελός και ανέμελος έφηβος. Η εφηβεία χαρακτηρίζεται συνήθως ως μια περίοδος κρίσης. Οι έφηβοι βιώνουν μια κατάσταση εσωτερικής αλλαγής την οποία δεν μπορούν να διατυπώσουν με λέξεις, δυσκολεύονται να την εκφράσουν με τρόπους που μέχρι πρότινος, ως παιδιά χρησιμοποιούσαν. Ταυτόχρονα έχουν να αντιμετωπίσουν και τα περίεργα 6

7 βλέμματα των ενηλίκων γύρω τους που προσδοκούν δύσκολες συμπεριφορές από μέρους τους. Η εφηβεία είναι ένας δύσκολος δρόμος που όλοι πρέπει να διαβούμε...το σίγουρο είναι ότι θα αντιμετωπίσουμε πολλά προβλήματα, δυστυχίες, απογοητεύσεις και αποτυχίες, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα παραιτηθούμε. Πρέπει πάντοτε να ζούμε την κάθε στιγμή είτε αύτη είναι καλή είτε δυσάρεστη. Παρ όλα αυτά κάνεις δεν μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός ότι κατά την περίοδο της εφηβείας περνάμε τις καλύτερες, τις πιο ξέγνοιαστες στιγμές της ζωής μας χωρίς υποχρεώσεις. Ερωτευόμαστε, ποθούμε, γελάμε, ωριμάζουμε, χαιρόμαστε, πονάμε αλλά και πάλι πάντα βρίσκουμε έναν τρόπο να φτάσουμε στην δικιά μας ουτοπία έχοντας πάντοτε δίπλα μας τους πιο σημαντικούς συμμάχους, τους γονείς μας που πάντοτε βρίσκονται στο πλευρό μας προστατεύοντας μας! Οι νέοι στην εφηβεία δεν περιορίζονται από τον χρόνο, από τους κανόνες και πάντα επιλέγουν να αψηφούν το κάθε τι που είναι διαφορετικό από αυτό που πιστεύουν. Όμως είναι τόσο ευαίσθητοι τόσο αγαθοί που το παραμικρό, ακόμα και το πιο ανόητο, η ακόμα και το πιο απλό, μπορεί να τους πληγώσει, να τους κόψει τα φτερά και μετά με μεγάλη δυσκολία μπορείς να τους επαναφέρεις στην κατάσταση που βρίσκονταν. Επίσης, το πιο σημαντικό για τους εφήβους είναι τα όνειρα που κάνουν για την ζωή τους για το μέλλον τους, όνειρα που μερικές φορές κανείς δεν μπορεί να καταλάβει η να πραγματοποιήσει παρά μόνο οι ίδιοι. Τα όνειρα για τους εφήβους είναι οι ελπίδες τους, τα στηρίγματα τους που τους δίνουν θάρρος να συνεχίσουν να προσπαθούν ότι κι αν συμβεί στην ζωή τους. Ακόμα, η εφηβεία είναι μια περίοδος που αγάπανθε πραγματικά και χρειάζονται να νιώσουν ότι ο περίγυρος τους, τους ανταποδίδει αύτη την αγάπη, όχι μόνο στα λόγια αλλά και στις πράξεις. Εμπιστεύονται ολοκληρωτικά και επιθυμούν η και απαιτούν το ίδιο από τα άτομα που αγαπούν και νοιάζονται. Κάπως έτσι είναι η ζωή ενός έφηβου! Μια ζωή που ξεχειλίζει και από λύπες αλλά και το πιο βασικό από χάρες μοιράζοντας ελπίδες σε όλον τον κόσμο! Μην ξεχνάτε να ζείτε και να χαίρεστε την κάθε στιγμή και...εφηβεία είναι θα περάσει!! 7

8 Οι βιολογικές αλλαγές Ο έφηβος μπορεί να παρομοιαστεί με μια κερασιά την άνοιξη: Αφουγκράζεται τις αλλαγές των καιρών καταλαβαίνει πως είναι η ώρα να ξυπνήσει από την χειμερία νάρκη της και οι χυμοί αρχίζουν να κυλάν στα κλαδιά της. Φύλλα ξεφυτρώνουν και λουλουδάκια που δειλά-δειλά θα μεταμορφωθούν σε άγουρους καρπούς αρχικά, αλλά θα ωριμάζουν ταχύτατα κάτω από τις ευεργετικές επιδράσεις του ήλιου. Η ήβη ξεκινάει όταν οι πρώτες ορμόνες του φύλου αρχίζουν και παράγονται σε μικρές αρχικά, αλλά σταδιακά σε όλο και μεγαλύτερες ποσότητες. Τα οστά του σώματος αναπτύσσονται με γοργούς ρυθμούς, με αποτέλεσμα για κάποια περίοδο να φαίνεται πως έχουν δυσανάλογα μακριά χέρια και πόδια. Η φωνή σπάει, κυμαίνεται από πολύ χαμηλούς σε πολύ υψηλούς τόνους για να έρθει και να σταθεροποιηθεί στην βραχνάδα της ανδρικής φωνής. Κατά την ήβη το σώμα των κοριτσιών αρχίζει να αποκτά περισσότερο λιπώδη ιστό και να στρογγυλεύει. Το στήθος αναπτύσσεται, και με γεωμετρικούς προόδους, το βιολογικό υπόβαθρο της εφήβου ετοιμάζεται ώστε να της επιτρέψει αργότερα να γίνει μητέρα. Η φωνή των κοριτσιών επίσης παίρνει μια χαρακτηριστική χροιά, μπορεί για κάποιο χρονικό διάστημα να γίνει ιδιαίτερα βραχνή και να σπάει, για να σταθεροποιηθεί αργότερα στην χαρακτηριστική φωνή της γυναίκας. Όπως θα δούμε παρακάτω το πρώτο συναίσθημα που αντιμετωπίζει ο έφηβος είναι ο φόβος, ο τρόμος για όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν επάνω του. Όση πληροφόρηση κι αν παράσχουμε στα παιδιά πριν την έναρξη της εφηβείας για αυτά που θα συμβούν στο σώμα τους, τα παιδιά είναι αναπόφευκτο να ανησυχήσουν και να τρομάξουν με τις αλλαγές αυτές. Ο φόβος αυτός είναι απόλυτα φυσιολογικός, και συχνά θα συγκρούεται με το αίσθημα της υπερηφάνειας, το αίσθημα της χαράς πως μεγαλώνουν, πως αφήνουν πίσω τους την παιδική ηλικία και μπαίνουν αργά αλλά σταθερά στη φάση της ενήλικης ζωής. Βέβαια, το να αφήνουμε πίσω μας μια ηλικία, και ειδικότερα την παιδική ηλικία είναι κάτι που πονάει, όπως πονάει 8

9 οποιοσδήποτε αποχωρισμός. Οι έφηβοι το διαισθάνονται αυτό και μπορεί να έχουν κρίσεις ταυτότητας και μελαγχολίας. Οι Διανοητικές Αλλαγές Στην εφηβεία γίνεται η ολοκλήρωση της διανοητικής ανάπτυξης των παιδιών. Σύμφωνα με την ορολογία της παιδοψυχολογίας, οι έφηβοι περνούν από το στάδιο της ενεργητικής νοημοσύνης, στο στάδιο της τυπικής νοημοσύνης. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως τα παιδιά μέχρι την ηλικία των ετών σκέφτονται κυρίως με βάση την εμπειρία τους, και με πραγματιστικά, αντικειμενικά δεδομένα. Δυσκολεύονται να κάνουν συσχετίσεις και να εξάγουν επαγωγικά συμπεράσματα. Η σκέψη τους βασίζεται κυρίως στην εμπειρία τους. Μετά την ηλικία των 12 μια πραγματική έκρηξη συμβαίνει σε νοητικό επίπεδο. Ξαφνικά οι έφηβοι δεν βασίζονται μόνο στην εμπειρία τους, η σκέψη τους μπορεί να πάει πολύ μακρύτερα από όσα έχουν ζήσει. Αναπτύσσουν αυτό που λέμε αφηρημένη σκέψη, που πάει πέρα από την στενή καθημερινή εμπειρία, κι αντίθετα έχει την ικανότητα να προσεγγίζει το άπειρο. Μπορούν να κάνουν λογικές υποθέσεις και να τις ελέγξουν για το κατά πόσο ισχύουν. Μπορούν να κάνουν συσχετίσεις και να σκέφτονται επαγωγικά, δηλαδή να βγάζουν συμπεράσματα για μια κατάσταση, βάση των όσων γνωρίζουν σχετικά με μια άλλη ανάλογη κατάσταση. Όλη αυτή η διανοητική έκρηξη σαστίζει τους έφηβους. Βλέπουν πόσες πολλές επιλογές έχουν σε διανοητικό επίπεδο, και παίζουν με αφηρημένες έννοιες. Ελέγχουν την ορθότητα των όσων έχουν διδαχθεί με τη βοήθεια των νεοαποκτηθέντων νοητικών τους ικανοτήτων. Πολλές φορές απορροφιούνται από αφηρημένες σκέψεις και 9

10 κάνουν διανοητικά παιχνίδια. Όλα αυτά μας δείχνουν πως ο έφηβος αποκτά μια ισχυρότερη και πιο πλατιά ικανότητα για ανάλυση και έλεγχο της πραγματικότητας, ιδιότητα που θα του φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη όταν παρουσιάσει τις πρώτες τάσεις αμφισβήτησης. Οι συναισθηματικές αλλαγές Μέσα στον κυκεώνα των αλλαγών που περιγράψαμε παραπάνω, ο έφηβος πλημμυρίζει από συναισθήματα έντονα και ευμετάβλητα. Αρχικά, νιώθει δέος για τη νέα κατάσταση, για τις νέες τους ικανότητες που καλείται να εκμεταλλευτεί, για το γεγονός πως ο ρόλος του ενήλικα που θα κληθεί να παίξει παύει να είναι μια απλή φήμη και γίνεται πλέον μια πληροφορία. O νέος δεν έχει μια σταθερή ταυτότητα, καθώς ο εαυτός τους αλλάζει καθημερινά. Δοκιμάζει διάφορους ρόλους και ταυτότητες ώστε να δει ποια του ταιριάζει καλύτερα. Ένας κίνδυνος που ελλοχεύει σε αυτή την διαδικασία, έχει να κάνει με τις παρέες στις οποίες ο έφηβος θα αφοσιωθεί. Οι παρέες που σχηματίζουν οι έφηβοι συνήθως χαρακτηρίζονται από πολύ έντονους συναισθηματικούς δεσμούς, και διέπονται από αυστηρά άτυπα ή και τυπικά καταστατικά συμπεριφοράς. Θέλουν όλοι μαζί να έχουν μια κοινή ταυτότητα για να νιώθουν πιο δυνατοί στο να αφήσουν πίσω την παιδική ηλικία, να συμβιβαστούν με την επώδυνη αποιδανιοκοποίηση των γονιών τους και να δοκιμάσουν τα όρια τους. Έτσι στα πλαίσια τέτοιων ομάδων οι έφηβοι υιοθετούν ίδιο ντύσιμο, λεξιλόγιο και συμπεριφορά και μπορεί να φτάσουν μέχρι και στη διάπραξη αξιόποινων πράξεων ή σε πράξεις που σε άλλη φάση 10

11 της ζωής τους θα θεωρούνταν ψυχοπαθολογικές. Όλα αυτά τους είναι απαραίτητα για να θρηνήσουν να πάρουν δύναμη ο ένας από τον άλλο και να προχωρήσουν παραπέρα δοκιμάζοντας τα νέα τους όρια. Οι έφηβοι τείνουν να απορρίπτουν τα παραδοσιακά πρότυπα καθώς αυτά είναι αντιπροσωπευτικά των γονιών τους. Έτσι στρέφονται σε άλλα πρότυπα της μαζικής κουλτούρας κυρίως μουσικούς, αθλητές και παλιότερα πολιτικούς. Θέλουν να τους μοιάσουν, μιμούνται το ντύσιμο τους και επαναλαμβάνουν τα κλισέ τους. Οι γονείς κάνοντας κριτική στα πρότυπα των εφήβων, το μόνο που καταφέρνουν είναι το να απομακρύνουν τα παιδιά τους από τους ίδιους, και να διευρύνουν το χάσμα ανάμεσά τους. Ο έφηβος λοιπόν, μέσα από την αποκαθήλωση των γονιών, του νιώθει απογοήτευση, θυμό, και άγχος για τις σχέσεις του με τους γονείς τους. Σταδιακά, θα στραφεί σε παρέες συνομηλίκων, θα ψάξει για νέα πρότυπα, θα θεοποιήσει σύμβολα της μαζικής κουλτούρας, όπως μουσικά συγκροτήματα και ηθοποιούς, θα αναζητήσει έναν αληθινό μύθο για να αντικαταστήσει το πεσμένο μύθο των γονιών του. Αυτή η αναζήτηση είναι επώδυνη για τους γονείς που νιώθουν πως αποκαθηλώνονται από τα παιδιά τους και συνάμα μπορεί να γίνει επικίνδυνη για τους εφήβους που μπορεί να στραφούν σε μη γνήσια κι επικίνδυνα πρότυπα. Ο ρόλος των γονιών σε αυτό είναι δύσκολος και υπεύθυνος. Από τη μια πρέπει να ξεπεράσουν το ναρκισσιστικό τους πλήγμα, και να αποδεχτούν την απομυθοποίησή τους, κι από την άλλη με επιμονή και υπομονή θα πρέπει να προασπίζουν τα όριά τους και να προβάλουν σαν μια σταθερή βάση στην οποία ο έφηβος μπορεί να στηριχτεί για να πάει παραπέρα που. Η κύρια ανάγκη, ωστόσο, των εφήβων είναι η γνησιότητα έτσι κάθε νέος έχει το πρότυπο του. Είναι ευθύνη της κοινωνίας μας, και της εκπαίδευσής μας, η προβολή γνήσιων προτύπων, προτύπων πέρα από τη σφαίρα της εμπορικής εκμετάλλευσης. Δυστυχώς ζούμε στην εποχή που όλα είναι αναλώσιμα ακόμα και τα πρότυπα και οι ιδεολογίες. Ο έφηβος δεν υπερασπίζεται την ανωτερότητα του προτύπου του, αλλά την ανάγκη του να καλύψει τα συναισθηματικά του κενά, ανάγκη αναντίρρητη και ζωτική. Η οικογένεια και η κοινωνία γενικότερα οφείλει αφενός μεν να το σεβαστεί αυτό, κι από την άλλη να είναι σε θέση να του δώσει τα κατάλληλα πρότυπα. 11

12 Όπως είδαμε, κατά την εφηβεία έχουμε έντονες συναισθηματικές αλλαγές, οι έφηβοι τρομάζουν μπροστά στην απομυθοποίηση των γονιών τους, δημιουργούν παρέες με έντονους συναισθηματικούς δεσμούς και στρέφονται σε πρότυπα έξω από την οικογένειά τους για να αναπληρώσουν αυτό τους το συναισθηματικό κενό. Προβληματικές συμπεριφορές των εφήβων και αποτελεσματικοί τρόποι αντιμετώπισης τους. Οι διαταραχές συναισθήματος και οι δυσκολίες συμπεριφοράς πολλών εφήβων είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων και συχνά έχουν τις ρίζες τους στα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της προβληματικής συμπεριφοράς; Αποτελεί σημαντικό πρόβλημα, αναγνωρισμένο από όλες τις πλευρές (οικογένεια, σχολείο, κοινωνικό περιβάλλον). Παρεμποδίζει την επικοινωνία και τη σωστή λειτουργία της οικογένειας. Είναι αντίθετη προς τους οικογενειακούς και κοινωνικούς κανόνες. Προκαλεί δυσφορία και άγχος στο ίδιο το άτομο και σε εκείνους που ζουν και σχετίζονται με αυτό. Έχει διάρκεια και δεν εμφανίζεται στιγμιαία και περιστασιακά. 12

13 Είναι ακατάλληλη και δεν συμβαδίζει με την ηλικία και το αναπτυξιακό στάδιο του ατόμου. Μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για το άτομο και τους άλλους. Ποια είναι τα αίτια της αρνητικής συμπεριφοράς; «Ματαίωση» : αποτυχία απογοήτευση στα επιτεύγματα που μπορεί να προκαλέσει αντιδραστική συμπεριφορά. Ταυτοποίηση με αρνητικά μοντέλα και υιοθέτηση μίμηση αρνητικών συμπεριφορών. Άγνοια συνεπειών των πράξεων τους ή ανικανότητα αποφυγής σκληρών και δυσάρεστων συνεπειών. Δυσκολία στην επικοινωνία : αδυναμία του παιδιού να επικοινωνήσει τις ανάγκες του και οι άλλοι να τις κατανοήσουν γεγονός που προκαλεί δυσαρέσκεια και αντίδραση. Προσέλκυση προσοχής από τους άλλους ή επίδειξη δύναμης και υπεροχής. Επιθυμία για εκδίκηση καθώς είναι πληγωμένος (σκληρότητα, βία, κυνισμός) Επίδειξη ανικανότητας (πείθω τους άλλους ότι είμαι άχρηστος για να μην περιμένουν τίποτα από μένα (σκασιαρχείο, φυγή, αλκοόλ) Ανωτερότητα: είμαι ο καλύτερος σε όλα, υποτιμώ τους γονείς μου, χρησιμοποιώ τα ταλέντα μου για να σας ελέγχω και να υπερέχω, αγωνίζομαι για καλύτερους βαθμούς, διακρίσεις κλπ. Αρνητικές συμπεριφορές Το ψέμα. Γιατί οι έφηβοι λένε ψέματα; 13

14 -Απόκρυψη. Τα ψέμα μπορεί να είναι για τον έφηβο ένας τρόπος να διαφυλάξει τον εσωτερικό του κόσμο και να κρατάει τους γονείς του μακριά από τις προσωπικές του σχέσεις, χωρίς απαραίτητα να κάνει κάτι απαγορευμένο. Γύρω στα τα παιδιά, όπως έχουμε πει, θέλουν να διατηρήσουν μία ιδιωτικότητα. -Έχω κάτι να κρύψω. Για να αποφύγει συνέπειες και κριτικές εάν κάνει κάτι που οι γονείς δεν συμφωνούν και γιατί δεν έχει σχέση εμπιστοσύνης και αποδοχής με γονείς. -Μυθομανία. Εφευρίσκω φανταστικές καταστάσεις και επινοώ χαρακτηριστικά για τον έναν ή τον άλλον που με συμφέρουν και με επιβεβαιώνουν σαν άτομο. Συμβουλές -Παραχωρώ ένα πεδίο ελευθερίας και μυστικών για την προστασία της προσωπικής ζωής του εφήβου. -Εάν ανακαλύψω ένα σημαντικό ψέμα συζητώ ήρεμα και όχι επιθετικά και τιμωριτικά με τον έφηβο, τι ήθελε στην ουσία να αποκρύψει μέσω αυτής της συμπεριφοράς, γιατί νιώθει ότι δεν μπορεί να τους εμπιστευτεί. Διαβεβαιώστε του ότι τον αγαπάτε και τον αποδέχεστε ακόμη και όταν κάνει λάθη και ότι το ψέμα μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες για τον εαυτό του. -Όταν η μυθομανία έχει γίνει οργανωμένος τρόπος λειτουργίας και σταθερό μοντέλο της προσωπικότητας και έκφρασης του παιδιού η επίσκεψη σε ειδικό μπορεί να είναι αναγκαία. Η κλοπή. Τι οδηγεί τον έφηβο στην κλοπή; - Αυστηρότητα των γονιών οδηγεί στον έφηβο στην αντίδραση επανάσταση από την υπερβολική καταπίεση. Τα ίδια αποτελέσματα μπορεί να φέρει και η υπερβολικά χαλαρή επίβλεψη-αδιαφορία που κάνει τον έφηβο να μην γνωρίζει τις συνέπειες της πράξης του ή να θέλει να προκαλέσει την προσοχή των γονιών του. - Η υπέρμετρη στέρηση-κλοπή από ανάγκη. O διάσημος παιδοψυχολόγος Winnicot έλεγε: «Το παιδί που κλέβει είναι ένα παιδί που παίρνει αυτό που στερήθηκε». (πχ. Εμφάνιση παρανομίας την οικογένεια, σπατάλη και έλεγχος για να μην επαναληφθεί-ένταση γύρω από το θέμα). 14

15 - Ξέσπασμα, απογοήτευση, άγχος, έλλειψη στηριγμάτων, κακή στιγμή, έκφραση θυμού. - Κακή επιρροή και επιθυμία να ανήκει και να είναι αποδεκτός. Συμβουλές - Ανοιχτός διάλογος για την πράξη και έκφραση συναισθημάτων. Μην ενοχοποιείτε, αφήστε τον να διηγηθεί τι συνέβη. - Ρωτήστε τον πώς θα ένιωθε ένα κάποιος έκανε το ίδιο σε αυτόν. - Λογικές συνέπειες για την κλοπή. Στέρηση ενός μέρους από το χαρτζιλίκι για να ξεχρεώσει. - Μετά την εφαρμογή συνεπειών δώστε του ευκαιρία να επανορθώσει και εμπιστευτείτε τον ξανά. - Εάν έγινε παρορμητικά και λόγω επιρροής φίλων, δώστε του το χώρο να σκεφτεί γιατί είναι τόσο σημαντικό για αυτόν να ανήκει σε μία παρέα παραβατών που διαχωρίζονται από το υπόλοιπο σύνολο και να καταλάβει το λάθος του. Τονώστε του την αυτοπεποίθηση και ωθείστε τον να κάνει παρέα με άτομα που ασχολούνται με άλλες δραστηριότητες αθλητισμό, χόμπι. - Διακριτική επίβλεψη και προσπάθεια να ασχοληθείτε λίγο παραπάνω μαζί του σε περίπτωση που η πράξη κλοπής είναι μία έκκληση για προσοχή και βοήθεια. - Δώστε του ισχυρά θετικά πρότυπα και βεβαιωθείτε ότι δεν κάνει χρήση ουσιών ή δεν χρειάζεται χρήματα για κάτι άλλο. - Οι προσωπικές αξίες που ενισχύονται μέσα στην οικογένεια θα πρέπει να είναι τέτοιες που να μην θεοποιούν το χρήμα, να υποστηρίζουν την αξία του εθελοντισμού και άλλων ικανοποιήσεων στη ζωή. Η φυγή. Η καθυστέρηση στην ώρα επιστροφής. - Γίνεται είτε για να ανακαλύψει τον κόσμο, να αισθανθεί ανεξάρτητος (περιπέτεια), είτε γιατί θέλει να ξεφύγει από το κακό κλίμα και τις συγκρούσεις που επικρατούν στην οικογένεια, είτε γιατί έχει δυσκολίες στα μαθήματα. Τα παιδιά που φεύγουν μπορεί να είναι ευάλωτα, ανώριμα και ανασφαλή. Μπορεί να είναι και μια φωνή για βοήθεια και προσοχή εάν στο σπίτι επικρατεί το «να γυρίσεις όποτε θέλεις». 15

16 Συμβουλές - Μην πανικοβάλλεστε. Υποδεχτείτε τον έφηβο ευγενικά χωρίς δραματικές σκηνές αλλά συζητήστε για ποιο λόγο ένιωσε ότι θέλει να κάνει αυτή την πράξη, βεβαιώστε τον ότι μπορεί να σας εμπιστεύεται και ότι όποτε θέλει να αργήσει να σας τηλεφωνεί ώστε να μην ανησυχείτε, αποφύγετε να τον κάνετε να νιώθει τρομαχτικές ενοχές και αποσπάστε του την υπόσχεση ότι την επόμενη φορά που θα θέλει να αργήσει θα σας ζητήσει την άδεια. Το κάπνισμα. Λόγοι για τους οποίους καπνίζουν οι έφηβοι: Πολύ συχνά το κάπνισμα αρχίζει τυχαία. Χωρίς να το πολυσκεφτούν οι έφηβοι ακολουθούν το ρεύμα. Για αρκετούς το κάπνισμα σημαίνει να έχουν κάτι να κάνουν. Μερικοί έφηβοι ζητούν την απόλαυση από το κάπνισμα και προσπαθούν να ηρεμήσουν τα νεύρα τους με αυτό τον τρόπο. Άλλοι θεωρούν ότι το κάπνισμα τους ενεργοποιεί και τους βοηθά στη συγκέντρωση. Αρκετοί έφηβοι θεωρούν ότι με το κάπνισμα μεγάλωσαν. Για μερικούς, το κάπνισμα αποτελεί ένα μέσον για να εισχωρήσουν και να ανήκουν στους σωστούς κύκλους ομάδες. Ορισμένοι πιστεύουν ότι το κάπνισμα τους δίνει κάποιο στυλ. Ιδιαίτερα οι νεαροί θεωρούν ότι οι κοπέλες το βρίσκουν ελκυστικό και μπορεί να συνδεθεί με ένα γενικό τρόπο ζωής. Άλλοι θεωρούν ότι τους προσδίδει αυτοπεποίθηση και καπνίζοντας την προβάλλουν. Άλλοι πάλι δοκιμάζουν τον καπνό από περιέργεια. Μερικοί έφηβοι καπνίζουν από αντίδραση στους κανονισμούς. Άλλοι επηρεάζονται από τη διαφήμιση. Αποτέλεσμα οι νέοι μπορεί να εθιστούν στη νικοτίνη, η οποία είναι συστατικό του καπνού. Ο εθισμός αυτός, κάνει δύσκολη τη διακοπή του καπνίσματος, ακόμη και αν το θέλετε. Το κάπνισμα έχει γίνει συνήθεια για 16

17 αρκετούς νέους. Μερικοί συνηθίζουν να καπνίζουν στα διαλείμματα και σε άλλους αρέσει να καπνίζουν μετά το γεύμα. Όταν μία συνήθεια εδραιωθεί είναι δύσκολο να την αλλάξει. -Καπνίζει ο καλύτερος του φίλος ή η παρέα. -«Είμαι και εγώ μεγάλος σαν τον μπαμπά-μαμά.» Επίδειξη δύναμης, κάνω το απαγορευμένο. -Δεν ενδιαφέρονται για τις επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία ή και τις κοινωνικές επιπτώσεις. -Χαλαρώνουν από το άγχος. Ξεφεύγουν από τους κανόνες του σχολείου. -Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση ή μελαγχολία. Συμβουλές -Να είστε ειλικρινείς. Μιλήστε του για την εμπειρία σας με το κάπνισμα και τα λάθη σας καθώς και για τις επιπτώσεις του στην δική σας υγεία. -Το τσιγάρο δεν είναι απαγορευμένο, άρα είναι δική σου επιλογή για το αν θα γίνεις καπνιστής ή όχι. Συζητήστε τους περιορισμούς του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους. -Εκφράστε το θαυμασμό σας για άτομα του περιβάλλοντος σας που δεν καπνίζουν. -Ρωτήστε τον ανοιχτά πως θα αντιμετώπιζε την κατάσταση που κάποιος του δίνει τσιγάρο, παρόλο που μπορεί να μην θέλει. Πώς αντιδρά; -Να σκεφτεί επιχειρήματα για τον εαυτό του, τα συν και τα πλην του καπνίσματος για τον ίδιο. -Αποφύγετε να εκθέτετε την δική σας συνήθεια του καπνίσματος στο σπίτι. (τασάκια, πακέτα σκόρπια). Μην καπνίζετε μέσα σε όλους τους χώρους του σπιτιού και προσπαθήστε να μην καπνίζετε μπροστά στο παιδί. -Μην έρχεστε σε αντιπαράθεση και πείτε του ότι είστε κοντά του και ότι θα θέλατε να προσπαθήσει να το κόψει. 17

18 Το αλκοόλ. Λόγοι που οδηγούν τα παιδιά στη χρήση του αλκοόλ: -Δράση ενάντια στην αυστηρότητα των γονιών -Διασκέδαση, ευχαρίστηση -Κοινωνικοποίηση, αποδοχή -Δοκιμή, ρίσκο -Μείωση άγχους -Ανακούφιση από κατάθλιψη, φόβο, αγωνία, πόνο λόγω οικογενειακού ή συναισθηματικού προβλήματος -Για να ξεφύγουν από την πλήξη -Αδυναμία επίλυσης προσωπικών προβλημάτων-αδιέξοδων Συμβουλές -αξιολογήστε τη συχνότητα και τις συνθήκες -συζητήστε για προβλήματα ανησυχίες, για ποιο λόγο οδηγείται εκεί -τι στάση έχουν οι φίλοι του για αυτό -μην απαγορεύετε εξόδους με φίλους, να είστε διακριτικοί και να προσπαθήσετε να μειώσετε ευκαιρίες για τέτοιες συμπεριφορές -προτείνετε εναλλακτικούς τρόπους χαλάρωσης αθλητισμό, καλή παρέα, ψυχαγωγία -μην βάζετε αλκοόλ στο σπίτι σε εμφανή σημεία 18

19 Χαρακτηριστικά Προβλήματα της Εφηβείας α) Εφηβεία και Κατάχρηση Νόμιμων και Παράνομων Ουσιών: Αποτελεί για πολλούς το πιο σημαντικό πρόβλημα όχι μόνο της εφηβείας αλλά και της κοινωνίας μας ολόκληρης, και πιθανόν να είναι, καθώς τα ναρκωτικά τις πιο πολλές φορές αποτελούν ένα ταξίδι χωρίς γυρισμό. Η τάση των εφήβων να εξαρτώνται από αυτά έχει να κάνει με τα χαρακτηριστικά της εύθραυστης εφηβικής προσωπικότητας: Χαμηλή αυτοεκτίμηση, που διογκώνεται και ξεφουσκώνει τάχιστα, άγχος, δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις, περιέργεια, η ανάγκη συμμετοχής σε μια παρέα, η επιθυμία τους να δείξουν πως μεγάλωσαν, η αμφισβήτηση των κοινωνικών κανόνων, όλα αυτά αποτελούν ευαίσθητους παράγοντες που δύνανται να οδηγήσουν τους εφήβους στη δοκιμή αρχικά και στον εθισμό μετέπειτα σε εξαρτησιογόνες ουσίες. Δεν μπαίνω στον πειρασμό να προτείνω λύσεις για το θέμα αυτό. Οι ρίζες του είναι τόσο βαθιές και πολυσύνθετες και μια επιφανειακή και ευκαιριακή του προσέγγιση θα ήταν ανεύθυνη. Επιτρέψτε μου ωστόσο να επισημάνω πως οι έφηβοι ενδιαφέρονται ελάχιστα για το μέλλον τους, η ζωή τους είναι το παρών, και προειδοποιήσεις που έχουν να κάνουν με την μελλοντική τους υγεία λίγο μπορούν να τους αγγίξουν. Δυστυχώς τα ναρκωτικά έχουν 19

20 συνυφαστεί με τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης κατά την εφηβεία, με το μεγάλωμα του εφήβου και οποιαδήποτε αντιμετώπιση πρέπει να το λαβαίνει αυτό υπ όψιν της. β) Εφηβεία και Διαταραχές διατροφής. Στις διαταραχές διατροφής εντάσσονται η νευρική ανορεξία και η βουλιμία. Οι διαταραχές αυτές δεν είναι τόσο συχνές όσο η κατάχρηση εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά η συχνότητά τους αυξάνεται ανησυχητικά τα τελευταία χρόνια και είναι θανατηφόρες, η ανορεξία μάλιστα σε ένα ποσοστό 10 % των περιπτώσεων. Η νευρική ανορεξία πλήττει πολύ πιο συχνά τα κορίτσια από ότι τα αγόρια και μπορεί να εγκαθιδρυθεί ακόμα κι από την ηλικία των 12 ετών. Χαρακτηρίζεται από μια έντονη ενασχόληση του εφήβου με το σώμα του και το φόβο της παχυσαρκίας. Τα άτομα με νευρική ανορεξία πιστεύουν πως είναι παχύσαρκα ακόμα κι αν είναι σκελετωμένα. Απέχουν συστηματικά από το φαγητό και βρίσκονται σε δίαιτες διαρκείας. Συχνά έχουν βουλιμικά επεισόδια κατά τα οποία καταβροχθίζουν μεγάλες ποσότητες φαγητού και μετά της αφαιρούν με προκλητό εμετό. Είναι μια αρκετά επικίνδυνη κατάσταση καθώς αν δεν αντιμετωπισθεί οδηγεί σε ασιτία και σε κάποιες περιπτώσεις στο θάνατο. Τα βουλιμικά άτομα μέσα από τους επαναλαμβανόμενους εμετούς διαταράσσουν το πεπτικό τους σύστημα και την ηλεκτρολυτική τους ισορροπία με δυσάρεστες επιπτώσεις. Όπως γίνεται κατανοητό και οι δύο αυτές διαταραχές είναι αρκετά σοβαρές και χρήζουν εξειδικευμένης και άμεσης αντιμετώπισης. Αν και πολλοί παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί ως υπεύθυνοι για τη γένεση και τη συντήρηση αυτών των διαταραχών, τελευταία έχει γίνει σαφές πως πρόκειται για πολιτισμικές διαταραχές. Αυτό σημαίνει πως γεννιούνται και συντηρούνται στη βάση των προτύπων ομορφιάς που προβάλει κάθε κοινωνία. Έτσι σε χώρες της Αφρικής και σε άλλες κοινωνίες που δεν προβάλλονται τα καχεκτικά μοντέλα ως πρότυπο ομορφιάς, οι διαταραχές αυτές είναι άγνωστες. Και πάλι ένοχοι φαίνεται να είναι οι εμπορικές εταιρείας μόδας κι ομορφιάς, οι οποίες για να μεγιστοποιήσουν το κέρδος τους, προβάλλουν τον υποσιτισμό ως πρότυπο κομψότητας. Όπως και να' χει η νευρική ανορεξία και η νευρική βουλιμία είναι δυνητικά θανατηφόρες διαταραχές που πρέπει να αντιμετωπίζονται στα πρώτα τους στάδια με τη δέουσα σοβαρότητα. 20

21 Τέλος, θα αναφερθούμε στις σχέσεις των εφήβων με το άλλο φύλο, όχι σαν πρόβλημα αλλά σαν μια πηγή ευχαρίστησης και άγχους ταυτόχρονα, που μπορεί να έχει πολύ βοηθητικές αλλά και δυσάρεστες συνέπειες. Οι έφηβοι θέλουν να αρέσουν στο άλλο φύλο, ώστε να νιώσουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και να διαπιστώσουν πως μπορούν να παίξουν σωστά τους νεοαποκτηθέντες τους ρόλους του άντρα και της γυναίκας. Από την άλλη ωστόσο, είναι άπειροι, η αυτοπεποίθησή τους είναι εύθραυστη και τα όρια τους ασαφή. Έτσι, τείνουν να ερωτεύονται - πλατωνικά και μη να εξιδανικεύουν τους συντρόφους τους, να δίνουν υποσχέσεις παντοτινής αγάπης και να πλήγονται έντονα. Όλα αυτά τα παιχνίδια είναι απαραίτητα ώστε οι έφηβοι να μπορέσουν να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους, και να αποκτήσουν πολύτιμες εμπειρίες για το μέλλον. Προσοχή χρειάζεται ώστε οι έφηβοι να είναι ενημερωμένοι γύρω από το σεξ και την αντισύλληψη και σε καμιά περίπτωση να μην κάνουν κάτι παρορμητικό για το οποίο δεν είναι απολύτως σίγουροι. Κατά τη γνώμη μου η κύρια - αλλά όχι η μόνη - πηγή πληροφόρησης των εφήβων για το σεξ δεν πρέπει να είναι ούτε οι συνομήλικοί τους, αλλά ούτε και οι επιστήμονες. Στην πρώτη περίπτωση η πληροφόρηση θα είναι ανεύθυνη, στη δεύτερη θα είναι ψυχρή και μηχανική. Οι γονείς είναι αυτοί που μπορούν υπεύθυνα και με ευαισθησία να μεταδώσουν στα παιδιά τους όλα όσα πρέπει να ξέρουν για το σεξ. Θέλω να τονίσω πως η εφηβεία είναι, και πρέπει να είναι, μια υπέροχη περίοδος αποκαλύψεων κι έντονων εμπειριών. Εμείς οι μεγάλοι πρέπει να παρέχουμε στους εφήβους ένα δίκτυ ασφαλείας, να αποτελούμε μια σταθερή βάση ώστε οι εξερευνήσεις των εφήβων να γίνονται με ασφάλεια. Στην εφηβεία οι συγκρούσεις είναι απαραίτητες και η απουσία συγκρούσεων μάλλον είναι αυτή που θα πρέπει να μας θορυβήσει. Οι γονείς καλούνται να οπλιστούν με υπομονή, επιμονή και χιούμορ ώστε να συνοδεύσουν τα παιδιά τους στο ταξίδι τους προς τον κόσμο των ενηλίκων. Η εφηβεία, αυτή η περίοδος μετάβασης από την παιδική στην ενήλικη ζωή, γεμάτη αλλαγές, αναταράξεις, μεταπτώσεις, απώλειες αλλά και πολύ σημαντικές κατακτήσεις, είναι σίγουρα περίοδος προβληματισμού στις πιο 21

22 ήπιες περιπτώσεις, εξέγερσης και δυνατής σύγκρουσης στις πιο έντονες. Όπως είναι φυσικό, ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ των εφήβων και των γονιών τους αλλάζει ριζικά και όχι πάντα με τον καλύτερο τρόπο. Μπορεί, παρ όλα αυτά, να διατηρηθεί η επικοινωνία; Μπορούν γονείς και έφηβοι να συνεχίσουν, κάτω από τις καινούργιες συνθήκες, να επικοινωνούν μεταξύ τους; γ) Άγχος Το άγχος έχει συναισθηματικές, νευροφυσιολογικές και γνωστικές διαστάσεις. Ο Chapman (1974) θεωρεί πως το άγχος παίρνει μία νέα μορφή στην εφηβεία η οποία διαφέρει κατά πολύ από αυτήν του άγχους της παιδικής ηλικίας. Συνδέεται κυρίως με κοινωνικές καταστάσεις και περιλαμβάνει φόβους πιο "αφηρημένους" και γενικούς, όπως η αγοραφοβία (Marks&Gelder, 1966). Είναι δύο έως τρεις φορές συχνότερο στα κορίτσια από ότι στα αγόρια, ενώ οι αγχώδεις έφηβοι γίνονται σε ένα μεγάλο ποσοστό αγχώδεις ενήλικες (Gerstenetal., 1976). 22

23 δ) Κατάθλιψη - απόπειρες αυτοκτονίας Η κατάθλιψη έχει μελετηθεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη διαταραχή σε σχέση με την εφηβεία. Διάφορες επιδημιολογικές έρευνες αναφέρουν πως στο τελικό στάδιο της εφηβείας, το 3-5% των εφήβων υποφέρει από μείζων κατάθλιψη, ενώ το 12-15% παρουσιάζει πολλά καταθλιπτικά συμπτώματα. Ο Μαδιανός (1998) σε δείγμα εφήβων από όλη την Ελλάδα διαπίστωσε πως το 29% των κοριτσιών και το 13% των αγοριών θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως καταθλιπτικές "περιπτώσεις". Τα ποσοστά αυτά είναι προοδευτικά αυξανόμενα από τις μικρότερες ηλικίες ετών έως ετών. Όπως συμβαίνει και με το άγχος έτσι και η κατάθλιψη είναι δύο έως τρεις φορές συχνότερη στα κορίτσια από ότι στα αγόρια. Παρατηρείται συχνά να συνυπάρχουν χαρακτηριστικά άγχους με καταθλιπτικά στοιχεία. Μεγάλη αύξηση παρουσιάζουν επίσης και οι απόπειρες αυτοκτονίας ανάμεσα στα πρώτα στάδια της εφηβείας και την έναρξη της ενήλικης ζωής. Τα ποσοστά των αποπειρών αυτοκτονίας είναι πολύ υψηλότερα από αυτών των επιτυχημένων αυτοκτονιών (Fowler, Rich&Young, 1986). Το ποσοστό των αυτοκτονιών των αγοριών είναι υψηλότερα από το αντίστοιχο των κοριτσιών. Αυτό ίσως οφείλεται στην μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των μεθόδων που επιλέγουν τα αγόρια. Για παράδειγμα, τα αγόρια συχνά χρησιμοποιούν όπλα για να χρησιμοποιούν όπλα για να αυτοκτονήσουν, ενώ τα κορίτσια επιχειρούν να τερματίσουν τη ζωή τους κάνοντας υπερβολική χρήση φαρμάκων ή τοξικών ουσιών μία μέθοδος που έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να αποτύχει (Masten, 1957). Η συχνότητα αυτοκτονίας στην Ελλάδα είναι μία από τις χαμηλότερες στον κόσμο. Ανέρχεται ανά έτος σε όλη τη χώρα στο 0,98% (1,07% για τα αγόρια και 0,89% για τα κορίτσια). Οι ψυχιατρικές διαταραχές αναφέρονται σαν αιτιολογικός παράγοντας και οι δυσκολίες στην οικογένεια και ιδιαίτερα οι δυσκολίες στη σχέση με τους γονείς (Μπεράτη, 1994). 23

24 ε) Διαταραχή διαγωγής - αντικοινωνική συμπεριφορά Η διαταραχή διαγωγής αναφέρεται σε ένα ψυχιατρικό σύνδρομο που αναφέρεται στην ύπαρξη τριών τουλάχιστον μορφών προβληματικής συμπεριφοράς για χρονικό διάστημα άνω των έξι μηνών (DSM-IV, 1990). Το κεντρικό σημείο που τη διαφοροποιεί από άλλα ψυχιατρικά σύνδρομα είναι ότι αφορά μία διαταραχή της συμπεριφοράς και όχι της σκέψης ή του συναισθήματος. Οι έφηβοι με τη διαταραχή αυτή συνήθως τείνουν να διαπράττουν αντικοινωνικές πράξεις με ένα σταθερά επαναλαμβανόμενο τρόπο. Η διαταραχή διαγωγής είναι τρεις έως τέσσερις φορές συχνότερη στα αγόρια από ότι στα κορίτσια (Balk, 1995). Συνήθως εκδηλώνεται νωρίτερα από τις άλλες διαταραχές, από τις πρώτες τάξεις του γυμνασίου ή και τις τελευταίες του δημοτικού. Σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά με διαταραχή διαγωγής εκδηλώνουν παραπτωματική συμπεριφορά στην εφηβεία ή και αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας στην ενήλικη ζωή (Ebata, Petersen&Conger, 1984). Ο Elliot και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν πως ενώ το 87% των εφήβων διαπράττει τουλάχιστον μία παράνομη πράξη, μόνο το 8% εμπλέκεται σε σοβαρές και χρόνιες μορφές εγκληματικής δραστηριότητας. Στην Ελλάδα, κατά τη δεκαετία σημειώθηκε αύξηση 35% στα παραπτώματα που διαπράχθηκαν από εφήβους ηλικίας από 13 έως 18 ετών, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το γενικό πληθυσμό παρουσίασε μείωση 22,3%. Η επιθετικότητα που εκδηλώνεται στους εφήβους αποσκοπεί στην αναζήτηση μιας ισορροπίας των αλληλοσυγκρουόμενων ενδοψυχικών τάσεων, χρήσιμη σ αυτή τη φάση για την εξέλιξης τους. 24

25 Βασικοί γενικοί- στόχοι που επιδιώκονται διαμέσου της εκδηλούμενης επιθετικότητας είναι: 1. Δοκιμασία δύναμης: Σχετίζεται με την τάση ανεξαρτητοποίησης από τους γονείς και από-ιδανικοποίησης των ενηλίκων γενικότερα. 2. Αναζήτηση πειθαρχίας, ποινής, ισχυρής υποστηριχτικής φιγούρα: Αν ο ενήλικας φανεί δυνατός στην «επίθεση», τότε ο έφηβος αισθάνεται ασφάλεια για το κύρος και την στήριξη που μπορεί να λαμβάνει. Αν φανεί αδύναμος, ο έφηβος βιώνει θλίψη και αποδιοργάνωση. 3. Απενοχοποίηση και άμβλυνση των αυστηρών απαγορεύσεων. Προκαλεί με την επιθετικότητα τους ενηλίκους, ώστε να δοκιμάσει την ανοχή τους, επιδιώκοντας την συγχώρεση (αγάπη, αποδοχή) ή την ποινή (απενοχοποίηση). Επιθετικότητα Καταθλιπτική διάθεση Η καταθλιπτική διάθεση αποτελεί από τα πιο χαρακτηριστικά φαινόμενα της συχνά εναλλασσόμενης διάθεσης των εφήβων. Η απώλεια των ως τώρα δεδομένων:σωματική κατάσταση και αίσθηση εαυτού, σχέσεις (με γονείς και φίλους), αξίες και ιδεολογίες, συνήθειες κ.α. Η εγκαθίδρυση των νέων «δεδομένων» περνάει μέσα από την λύπη για την απώλεια των παλιών. Η απομάκρυνση, η από ιδανικοποίηση, και η ανεξαρτητοποίηση από τους γονείς, προκύπτουν μέσα από πολύ επώδυνες συγκρούσεις στο ψυχισμό του παιδιού, συνυπάρχουν δε και με μεγάλη αβεβαιότητα για το κατά πόσο θα υπάρξουν άλλες πηγές συναισθηματικών παροχών. 25

26 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ. Οι διαταραχές διατροφής αρχικά ξεκινούν σαν μια προσπάθεια μείωσης βαρους. Εμφανίζονται συχνότερα στις γυναίκες (8 φορές περισσότερο, παρόλο που η διαφορά μικραίνει τα τελευταία χρόνια) από τους άντρες. Ένα από τα αίτια διαταραχών διατροφής στους εφήβους, είναι τα πρότυπα της εποχής μας, όπως παρουσιάζονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η εικόνα των αδύνατων μοντέλων, τραγουδιστών ή ηθοποιών που είναι ευτυχισμένοι έχει καταγραφεί στο συλλογικό ασυνείδητο των εφήβων ταυτίζοντας την ευτυχία με το σωματικό βάρος. Και όλα αυτά σε συνδυασμό με την έμφυτη ανάγκη του εφήβου για την ύπαρξη ειδώλων στα οποία επιθυμεί να μοιάσει. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι έφηβοι με διαταραχές διατροφής παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, κόμπλεξ με τον εαυτό τους και έμμονες ιδέες. Προβλήματα υγείας στην εφηβεία Κατά την έναρξη, το μέσον και το τέλος της εφηβείας θα πρέπει να διενεργείται πλήρης ιατρικός έλεγχος του εφήβου, για να διαπιστωθεί η υγιής και φυσιολογική ανάπτυξή του και να αποκλεισθούν τυχόν προβλήματα. Θα πρέπει να ολοκληρωθεί η σειρά των αναγκαίων εμβολιασμών και να δοθούν στα παιδιά συμβουλές που αφορούν στην υγεία, στην υγιεινή και στην ασφάλειά τους. Ζητήματα που αφορούν στην υγιή σεξουαλική δραστηριότητα, στη χρήση και κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών, στο κάπνισμα, στην ασφαλή οδήγηση και στις μαθησιακές δυσκολίες εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων του γιατρού σας και θα πρέπει να συζητηθούν με το παιδί διεξοδικά. 26

27 Ένα από τα συνηθισμένα προβλήματα της εφηβείας είναι οι διατροφικές διαταραχές, όπως η ανορεξία ή η βουλιμία. Τέτοια φαινόμενα χαρακτηρίζονται από κακή σχέση με το φαγητό, αλλά και διαταραγμένη εικόνα των εφήβων για τον εαυτό και την εμφάνισή τους. Τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διατροφή οφείλονται σε ψυχολογικούς αλλά και κοινωνικούς παράγοντες, με κυριότερο τα πρότυπα της σημερινής κοινωνίας που θέλουν τους ανθρώπους πολύ αδύνατους. Ως γονιός ενός εφήβου, θα πρέπει να δείχνετε προσοχή σε ενδείξεις όπως είναι η μεγάλη και απότομη απώλεια βάρους, η έντονη ενασχόληση με το φαγητό και η επιθυμία για συνεχή δίαιτα, η ακανόνιστη περίοδος στα κορίτσια, τα θαμπά μαλλιά και νύχια, η χρήση καθαρτικών και διουρητικών, ή ακόμα και η ιδιαίτερα παρορμητική συμπεριφορά με έντονα ξεσπάσματα. Μιλήστε με το παιδί σας σχετικά με την εικόνα που έχει το ίδιο για τον εαυτό του και προσπαθήστε να του περάσετε μια υγιή αντίληψη για την εμφάνιση και το βάρος του. Εσείς αποτελείτε το πρότυπό του, γι αυτό και θα πρέπει εσείς πρώτοι απ όλους να επιδεικνύετε μια σωστή συμπεριφορά απέναντι στα θέματα αυτά. Δώστε έμφαση στην υγεία και όχι στην εμφάνιση. Μάθετε στα παιδιά σας ότι είναι αποδεκτό και σωστό να τρώνε όταν πεινάνε και εισάγετε την άσκηση στο καθημερινό πρόγραμμα της οικογένειας. Η ακμή αποτελεί ένα πρόβλημα που βασανίζει πολλούς εφήβους, κορίτσια και αγόρια. Η ακμή οφείλεται σε βακτήρια και επηρεάζεται από το άγχος, τις ορμονικές αλλαγές και τον κύκλο της περιόδου, ενώ ενδέχεται να οφείλεται και σε κληρονομικούς παράγοντες. Ευτυχώς, υπάρχουν πολλές μέθοδοι αντιμετώπισής της. Εάν το παιδί σας έχει ακμή, συμβουλευτείτε ένα δερματολόγο. Η εμφάνιση της περιόδου στα κορίτσια σηματοδοτεί την έναρξη μιας σειράς συμπτωμάτων που ενδέχεται να ποικίλουν σε σοβαρότητα, αλλά μπορεί να τους προκαλέσουν ενοχλήσεις: κράμπες και πόνοι στην κοιλιά, ιδιαίτερα έντονη ροή, ακανόνιστος κύκλος, δυσμηνόρροια κ.ά. Σε περίπτωση που η κόρη σας υποφέρει από ιδιαίτερα έντονα συμπτώματα ή που αντιμετωπίζει προβλήματα με την κοινωνική της ζωή εξαιτίας αυτών, συμβουλευτείτε το γυναικολόγο σας, ο οποίος θα αποκλείσει τυχόν παθολογικά αίτια και θα της χορηγήσει την κατάλληλη ορμονική θεραπεία. Ο ψυχικός κόσμος του έφηβου Η εφηβεία είναι μία ψυχολογικά ταραγμένη περίοδος. Καθώς τα παιδιά οδεύουν προς την ενηλικίωση και πασχίζουν να 27

28 αποκτήσουν και να εδραιώσουν την ανεξαρτησία τους, περνούν μέσα από διάφορες φάσεις που επηρεάζουν τον ψυχισμό τους. Μεγαλώνοντας, αυξάνεται και η πίεση που δέχονται από τους γονείς, τους φίλους, την κοινωνία κι αυτό αποτελεί για μερικά από αυτά τεράστια δυσκολία. Δείξτε στο παιδί σας την αγάπη και τη συμπαράστασή σας. Κοινωνήστε τους τις αξίες σας και θέστε τους όρια και απαιτήσεις, επιτρέποντάς τους όμως να διατηρήσουν την ελευθερία τους. Δημιουργήστε μαζί τους μια σχέση όπου θα κυριαρχεί η ειλικρίνεια, η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός και καλλιεργήστε το διάλογο με τα παιδιά σας. Αναθέστε τους καθήκοντα και παραχωρήστε τους ελευθερίες και προνόμια όσο θα μεγαλώνουν. Δώστε ιδιαίτερη σημασία σε προειδοποιητικά σημάδια, όπως είναι τα έντονα προβλήματα συγκέντρωσης, η απότομη πρόσληψη ή απώλεια βάρους, η μελαγχολία, η έλλειψη ενδιαφέροντος για οτιδήποτε, οι αϋπνίες, η χαμηλή αυτοεκτίμηση ή η παραβατική συμπεριφορά, που ενδέχεται να μαρτυρούν την ύπαρξη κάποιου βαθύτερου προβλήματος. Σε μία τέτοια περίπτωση, ρωτήστε το παιδί σας τι το απασχολεί και μη διστάσετε να ζητήσετε τη βοήθεια κάποιου ειδικού. Το ζήτημα της αυτοκτονίας βασανίζει πολλούς εφήβους και τους γονείς τους. Τις περισσότερες φορές, η απόφαση του εφήβου να δώσει τέλος στη ζωή του οφείλεται σε κάποια ψυχική διαταραχή, όπως μανιοκατάθλιψη ή κατάθλιψη που μπορεί να αντιμετωπιστεί με ιατρική βοήθεια, εάν γίνει γρήγορα αντιληπτή. Υπάρχουν σημάδια που δείχνουν ότι ένας έφηβος ίσως αποπειραθεί να αυτοκτονήσει, όπως έντονες αλλαγές στην εμφάνιση (ατημέλητα ρούχα), τις συνήθειες ή τη συμπεριφορά του, βίαιες αντιδράσεις, κατάχρηση ουσιών, αίσθηση ματαιότητας και αδυναμίας να αντιμετωπίσει τη ζωή, παράπονα για σωματικές ενοχλήσεις ή οργή όταν δέχεται επιδοκιμαστικά σχόλια. Ένας έφηβος που μιλάει διαρκώς για το θάνατο, επιδεικνύει έντονα αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, εκφράζεται για τον εαυτό του χαρακτηρίζοντάς τον κακό, ένοχο ή άχρηστο, κλείνει τις εκκρεμότητές του (π.χ. χαρίζοντας τα πράγματά του) ή χρησιμοποιεί εκφράσεις, όπως «θα φύγω», «τίποτα δεν έχει πια σημασία», «δεν μπορεί να γίνει τίποτα» και άλλα συναφή ίσως έχει ήδη αποφασίσει να αυτοκτονήσει. Έχετε πάντα το νου σας για τέτοιου είδους ενδείξεις και μη διστάσετε να μιλήσετε με το παιδί σχετικά με τις ανησυχίες σας ή να το παραπέμψετε σε 28

29 κάποιον ειδικό. Μην αγνοείτε τα προειδοποιητικά σημάδια και μην θεωρείτε τη συμπεριφορά του παιδιάστικη. Σε 80% των περιπτώσεων αυτοκτονίας, υπήρχε κάποιου είδους προειδοποίηση που όμως δεν λήφθηκε σοβαρά υπόψη. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΜΥΝΑΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ Μερικοί από τους μηχανισμούς άμυνας, είναι οι εξής: Συναισθηματική απομόνωση. Το άτομο μειώνει τις εντάσεις που πηγάζουν από την ανάγκη και από το άγχος με το να κλείνεται στον εαυτό του. Αυτό το καταφέρνει με το να μειώνει τις προσδοκίες του ή να παραμένει συναισθηματικά αμέτοχο και απόμακρο. Η απάθεια και η ηττοπαθής παραίτηση μπορεί να αποτελέσουν τις ακραίες αντιδράσεις του ατόμου στο χρόνιο στρες και στη χρόνια απογοήτευση. Φυγή (άρνηση της πραγματικότητας).υιοθετώντας το μηχανισμό αυτό ο έφηβος μπορεί εύκολα να ξεφύγει από καταστάσεις που απαιτούν ανταγωνισμό, από καταστάσεις που αισθάνεται ότι βρίσκεται σε μειονεκτική θέση και ότι υπάρχουν πιθανότητες να αποτύχει. Ονειροπόληση. Η ονειροπόληση είναι μία από τις πιο δημοφιλείς τακτικές ανάμεσα στους εφήβους. Οι λύσεις της φαντασίας συγκαλύπτουν τη δυσάρεστη πραγματικότητα. Οι έφηβοι που ονειροπολούν πολύ, ίσως, προσπαθούν να ξεφύγουν από αβάστακτες πραγματικές καταστάσεις. Η ονειροπόληση μπορεί να λειτουργήσει θετικά παρέχοντας την ευκαιρία στον έφηβο να δοκιμάσει στη φαντασία του διάφορες λύσεις για τα προβλήματά του χωρίς να διακινδυνεύει τίποτα, όπως θα γινόταν αν τις δοκίμαζε στην πραγματικότητα. Σε μια τέτοια περίπτωση, η ονειροπόληση γίνεται παραγωγική και ωφέλιμη. 29

30 Εν αναμονή του χάους Η εφηβεία είναι, λοιπόν, λόγω αυτών των αλλαγών και των αναταράξεων, η πιο πολυσυζητημένη ίσως ηλικία του ανθρώπου. Για καμιά άλλη ηλικία δεν ανησυχούν τόσο πολύ οι γονείς, οι οποίοι πολύ συχνά, μισοαστεία μισοσοβαρά, εκφράζουν αυτή τους την ανησυχία από την πολύ τρυφερή ηλικία των παιδιών τους: «Αν κάνει έτσι τώρα στα πέντε του, φαντάσου τι μας περιμένει στην εφηβεία!», «Προσπαθώ από τώρα να βάλω κάποιους περιορισμούς, για να αποφύγουμε στην εφηβεία τα χειρότερα...», «Ως τώρα καλά τα πήγαμε, τώρα που έρχεται η εφηβεία να δούμε τι μας περιμένει». Ανησυχίες και φόβοι, δικαιολογημένοι εν μέρει, άσκοποι όμως από την άλλη μεριά, επειδή, αν κάτι χαρακτηρίζει την εφηβεία, έχει να κάνει με το ότι δεν είναι ούτε προβλέψιμη ούτε γενικεύσιμη. Οι ανατροπές και οι μεταβολές που συμβαίνουν στον κάθε έφηβο είναι τέτοιες που μπορούν πραγματικά να μετατρέψουν το πιο ήρεμο παιδί σε ταύρο μαινόμενο και το πιο ατίθασο σε σιωπηλό και αποτραβηγμένο παρατηρητή. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο κάθε έφηβος αλλάζει: Όχι προς το καλύτερο ή το χειρότερο, αλλά κατά ένα κομμάτι πιο κοντά προς αυτό που είναι ο εαυτός του και που αρχίζει να φαίνεται καλύτερα όταν η έντονη εποχή της εφηβείας έχει πια περάσει. Στο μεταξύ, υπάρχει χάος, άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο εμφανές. Άπραγοι και αμήχανοι παρατηρητές Πολλοί είναι, λοιπόν, οι γονείς που φοβούνται τα χειρότερα και προσπαθούν να ανακαλύψουν στα παιδιά τους τα «σημάδια» γι αυτό που πρόκειται να συμβεί. Προσπαθούν να μαντέψουν, να προβλέψουν, να προετοιμαστούν, για 30

31 να αποφύγουν την «αρρώστια». Η εφηβεία, όμως, είναι αλλαγή, δεν είναι αρρώστια, έστω κι αν μερικές φορές μοιάζει σαν τέτοια. Γι αυτό και ως γονείς πολλές φορές κατά τη διάρκεια της εφηβείας των παιδιών μας νιώθουμε ότι στεκόμαστε άπραγοι, χωρίς να μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να απαλύνουμε αυτό που τους συμβαίνει. Παρ όλα αυτά, όμως, ο υπερβολικός φόβος και η «παρατήρηση» προς αναζήτηση ανησυχητικών «σημαδιών» εφηβείας στα παιδιά δεν βοηθά την κατάσταση. Όποιος φοβάται, ξεχνά πολλές φορές να αντιδράσει και όποιος παρατηρεί, ξεχνά να ακούσει και να επικοινωνήσει. Και όποιος περιμένει να ανακαλύψει συγκεκριμένα «σημάδια», μπορεί να βγάζει βιαστικά συμπεράσματα και να βλέπει φαντάσματα εκεί που δεν υπάρχουν. Αναζητώντας διαύλους επικοινωνίας Η επικοινωνία, ομολογουμένως δύσκολη και γεμάτη εμπόδια πολλές φορές, είναι αναγκαία (αν και διαφορετικού είδους) κατά την εφηβεία, σχεδόν όσο και κατά τους πρώτους μήνες της ζωής του παιδιού. Τι μπορούν, όμως, να κάνουν οι γονείς απέναντι σε αυτούς τους συχνά τόσο δυσπρόσιτους εφήβους, που άλλοτε αποτραβιούνται στη σιωπή τους και απομονώνονται και άλλοτε εξεγείρονται με τεράστια ορμή στην παραμικρή παρατήρηση που τους γίνεται; Ας δούμε μία-μία μερικές από τις πιο δύσκολες «στιγμές» της επικοινωνίας με έναν/μία έφηβο/η: «Και ξαφνικά άρχισε να μου μιλάει άσχημα...» Στην προ-εφηβεία, συνήθως, εκεί γύρω στην ηλικία των ετών, αρκετά παιδιά αρχίζουν, διστακτικά στην αρχή και πιο έντονα καθώς μεγαλώνουν, να μιλάνε άσχημα στους γονείς τους, κυρίως βέβαια όταν θυμώσουν, συγκρουστούν, νευριάσουν. Ιδιαίτερα όταν αυτή η συμπεριφορά πρωτοεμφανίζεται, τα παιδιά τρομάζουν και τα ίδια με το θράσος τους, γιατί, όσο θυμωμένα κι αν είναι με τους γονείς τους, δεν παύουν να είναι γι αυτά οι πιο σημαντικοί άνθρωποι. Πώς το αντιμετωπίζουμε Σε καμία περίπτωση η συμπεριφορά αυτή δεν 31

32 πρέπει να αντιμετωπιστεί με χαλαρότητα και να επιτραπεί με το σκεπτικό «Ας κάνουμε ότι δεν ακούμε, δεν το εννοεί». Οι έφηβοι έχουν ανάγκη από όρια και ζητάνε από εμάς να τους δείξουμε ότι περιμένουμε να μας σέβονται όπως τους σεβόμαστε κι εμείς (που είναι επίσης απαραίτητο). Κοφτά και χωρίς ενδοιασμούς, αλλά και χωρίς μακροσκελή κηρύγματα, υπερβολές και δαιμονοποιήσεις, πρέπει να τους δείξουμε ότι δεν ανεχόμαστε αυτή τη συμπεριφορά. Αντιμετωπίστε τους εφήβους µε σταθερότητα: Η επικοινωνία µε τους εφήβους είναι τόσο δύσκολη, επειδή οι έφηβοι είναι διχασμένοι: Από τη µια νιώθουν ότι θέλουν να στείλουν στο φεγγάρι τους γονείς τους κι από την άλλη έχουν τεράστια ανάγκη από τη σταθερότητα που αυτοί τους παρέχουν, ακριβώς επειδή οι ίδιοι αισθάνονται «τη γη να τρέµει κάτω από τα πόδια τους». Όποιο, λοιπόν, κι αν είναι το παιδαγωγικό µας «ύφος», αυστηρό ή επιεικές, φιλικό ή αυταρχικό, αυτό που έχει σηµασία είναι να είµαστε όσο µπορούµε πιο σταθεροί και σίγουροι απέναντί τους σχετικά µε αυτά που περιµένουµε, που απορρίπτουμε, που επιθυμούμε, που χαιρόμαστε σε αυτούς. «Ρωτάω και δεν παίρνω απάντηση» Ένα δύσκολο παιχνίδι επικοινωνίας με τους εφήβους είναι αυτό της «σωστής απόστασης». Οι έφηβοι έχουν ανάγκη από περισσότερο ιδιωτικό χώρο, ο οποίος μάλιστα έχει μια ιερότητα που δεν υπάρχει σε άλλες ηλικίες. Έτσι, οι ερωτήσεις των γονιών εκλαμβάνονται συχνά σαν ανεπιθύμητες εισβολές στον ιδιωτικό αυτό χώρο. Πώς το αντιμετωπίζουμε Οι γονείς πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν 32

33 μπορούμε πια να ξέρουμε όλα όσα συμβαίνουν στη ζωή τους με κάθε λεπτομέρεια. Δεν πρέπει, όμως, να αφήσουμε να μας επιβληθεί η σιωπή σαν νόμος. Έστω για πρακτικά θέματα, όπως τι ώρα θα γυρίσει, πού θα βρίσκεται αν αργήσει το βράδυ, δικαιούμαστε να έχουμε απάντηση. «Δεν τολμάμε να μιλήσουμε πια για θέματα όπως το σχολείο και οι βαθμοί, τα ρούχα, η εμφάνισή τους» Πολλοί έφηβοι, εξαιτίας της ανάγκης τους να ταυτιστούν πλέον περισσότερο με τους συνομηλίκους τους και λιγότερο με την οικογένειά τους, ντύνονται άλλοτε προκλητικά, άλλοτε ατημέλητα, άλλοτε εκκεντρικά. Πώς το αντιμετωπίζουμε Φυσικά δεν μπορούμε να περιμένουμε να ντύνεται όπως θα άρεσε σε εμάς τους γονείς, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι «απαγορεύεται» να πούμε την άποψή μας για την εμφάνιση του παιδιού μας, ειδικά όταν αυτή είναι κραυγαλέα: Ένα παιδί που κυκλοφορεί σχεδόν μεταμφιεσμένο θα ένιωθε σαν να μην το βλέπουν, αν οι δικοί του δεν έλεγαν τίποτε για την αμφίεσή του. Όσον αφορά το σχολείο και τους βαθμούς, όσο κι αν διαμαρτύρονται, οι έφηβοι έχουν ανάγκη να νιώθουν ότι οι γονείς τους ενδιαφέρονται, ότι ανησυχούν και συζητούν μαζί τους τυχόν δυσκολίες και ψάχνουν να βρουν τρόπους αντιμετώπισης των δυσκολιών αυτών. Οι οργισμένοι έφηβοι της Αθήνας Τα συµβάντα των τελευταίων µηνών, µε πρωταγωνιστές -μεταξύ πολλών άλλων βέβαια- και αρκετούς οργισμένους εφήβους, δίνουν την αίσθηση αδιεξόδου, επειδή είναι σαν να µην υπάρχουν καθόλου (και µάλλον δεν υπάρχουν) δίοδοι επικοινωνίας. Και πράγματι, η κοινωνία, αν τη φανταστούµε σαν διευρυμένη οικογένεια, έχει αδιαφορήσει τελείως για τις πρωταρχικές -κοινωνικές- ανάγκες των νεαρών µελών της: την παροχή πραγματικής αίσθησης ασφάλειας, τη διαφύλαξη των ιδιωτικών τους χώρων, τον αλληλοσεβασμό και την ανάληψη ευθύνης και την παροχή ουσιαστικής, χρήσιµης γνώσης που να οδηγεί σε πραγματική πρακτική και διανοητική αυτονοµία. «Όλα τα κάνω στραβά, δέχομαι κριτική για τα πάντα» Κατά την εφηβεία των παιδιών τους, οι γονείς εκθρονίζονται. Αυτοί που ήξεραν και μπορούσαν τα πάντα, που ήταν οι καλύτεροι, οι εξυπνότεροι και οι ομορφότεροι, γίνονται ξαφνικά αντικείμενα αυστηρότατης κριτικής και ανελέητης αμφισβήτησης, κάτι που δεν είναι ούτε ευχάριστο ούτε ανώδυνο γι 33

34 αυτούς. Πώς το αντιμετωπίζουμε Εδώ καλούμαστε να δείξουμε αυτοπεποίθηση. Αντί να αμυνόμαστε με οργή ή αντίθετα να προσπαθούμε να κάνουμε τα πάντα για να τους γίνουμε περισσότερο αρεστοί, έχουμε μια ευκαιρία να τους δείξουμε ότι μπορείς να έχεις διαφορετικές απόψεις και εντούτοις να συζητάς και να εκτιμάς τον άλλον. «Αισθάνεται συνέχεια, ή τουλάχιστον έτσι λέει, ότι δεν τον/την καταλαβαίνουμε» Ένα από τα πράγματα που μοιραία περνά ο κάθε έφηβος και από το οποίο, παρά τις όποιες καλές μας προθέσεις, δεν μπορούμε να τον απαλλάξουμε, είναι η αίσθηση ότι δεν τον καταλαβαίνει κανείς και πολύ λιγότερο οι γονείς του. Ο ίδιος είναι που δεν καταλαβαίνει τον εαυτό του, γιατί όσα αντιλαμβάνεται και όσα νιώθει φάσκουν και αντιφάσκουν. Πώς το αντιμετωπίζουμε Ας προσπαθήσουμε να μην παριστάνουμε ότι καταλαβαίνουμε γιατί «έτσι ακριβώς ήμουν κι εγώ». Στην εφηβεία, ένα παιδί θέλει να μοιάζει όσο το δυνατόν λιγότερο στους γονείς του και δεν το καθησυχάζουμε επαναλαμβάνοντάς του πόσο πολύ μας μοιάζει. Αρκεί να του δείχνουμε ότι κάνουμε προσπάθεια να καταλάβουμε τα δικά του συναισθήματα και ότι, δυστυχώς, πολλές φορές δεν μας είναι εύκολο αυτό. «Είναι σαν να μην υπάρχει στο σπίτι, κλείνεται στο δωμάτιό του/της κι εξαφανίζεται» Ο ιδιωτικός χώρος, η προστατευτική σφαίρα που δημιουργεί γύρω του, συμβολίζει τον καινούργιο κόσμο που φτιάχνει για τον εαυτό του. Η μουσική του, η επικοινωνία με τους φίλους, το κλείσιμο στο δωμάτιο πρέπει να γίνουν σεβαστά από τους γονείς, γιατί ο έφηβος δεν μπορεί να κάνει χωρίς αυτά. Πώς το αντιμετωπίζουμε Κάποιες κοινές στιγμές των γονιών με τον έφηβο είναι σημαντικό να συνεχίσουν να υπάρχουν, έστω κι αν εκείνος δυσανασχετεί. Όταν, λόγου χάρη, τρώμε όλοι μαζί, πρέπει να παρίσταται (εκτός από εξαιρέσεις, όταν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος) και μάλιστα χωρίς τα ακουστικά του mp3 στα αυτιά! «Μπορούμε, εντέλει, να συμβιώσουμε αρμονικά;» Όλα τα παραπάνω δεν εγγυώνται μια γαλήνια και αρμονική συμβίωση, ιδιαίτερα με έναν/μία επαναστατημένο/η έφηβο/η. Ούτε εξασφαλίζουν ότι θα είμαστε οι τέλειοι 34

35 γονείς για τους εφήβους μας. Άλλωστε, αυτό είναι το τελευταίο που έχουν ανάγκη: εφηβεία και τελειότητα είναι έννοιες διαμετρικά αντίθετες. Εξάλλου, αν είμαστε τέλειοι, πώς θα καταφέρουν να αποκοπούν από εμάς; > Πώς το αντιμετωπίζουμε Μέσα σε αυτή την ταραγμένη περίοδο που περνά η σχέση μας με τα έφηβα παιδιά μας, θα βοηθούσε σημαντικά να διατηρήσουμε μερικές πόρτες ανοιχτές, οι οποίες να κρατούν ζωντανή την επικοινωνία μεταξύ μας, ακόμη και σε στιγμές κρίσης. Κι αν κάποιες φορές αισθανόμαστε να μην ξέρουμε πια αυτό το απρόσιτο πλάσμα που έχουμε απέναντί μας, που δεν μοιάζει καθόλου με το αγαπημένο μας μικρό παιδί, τότε δεν έχουμε παρά να κάνουμε αυτό που κάναμε συχνά όταν ήταν μωρό: να πάμε πάνω από το κρεβάτι του το βράδυ και να το κοιτάξουμε καθώς κοιμάται. Δεν έχει ακόμη κάτι από το αγγελικό πρόσωπο που είχε και τότε; Εφηβεία και αλλαγές Η έναρξη της εφηβείας σηματοδοτείται από αλλαγές στο σώμα και την εμφάνιση του παιδιού. Οι αλλαγές αυτές (εμφάνιση στήθους και περιόδου για τα κορίτσια, τριχοφυΐα, αύξηση του ύψους, βάθεμα της φωνής για τα αγόρια κ.λπ.) αποτελούν πηγή προβληματισμού για τα παιδιά. Στην ηλικία αυτή, τα παιδιά αρχίζουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους συνομηλίκους τους και να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές βάσει αυτής της σύγκρισης αυτό-προσδιορίζονται. Μιλήστε τους για τις αλλαγές που θα πρέπει να περιμένουν, πριν από την έναρξη της εφηβείας (πριν τα 8-9 χρόνια για τα κορίτσια και τα για τα αγόρια) και προετοιμάστε τα. Εξηγήστε τους ότι δεν μεγαλώνουν όλα τα παιδιά με τους ίδιους ρυθμούς και ότι είναι φυσιολογικό να διαφέρουν μεταξύ τους. Προετοιμάστε το κορίτσι για την έναρξη της περιόδου και το αγόρι για το ζήτημα των ονειρώξεων, ώστε να μην τρομοκρατηθούν και θεωρήσουν ότι αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα υγείας. Εκτός από τις αλλαγές στην εμφάνιση, παρατηρούνται και αλλαγές στη συμπεριφορά των εφήβων. Κυκλοθυμία, έντονα συναισθήματα, ανασφάλεια για την εμφάνισή τους και ισχυρή ευαισθητοποίηση για τα γύρω τους ζητήματα, καθώς και για τα παγκόσμια γεγονότα, ταράζουν τους εφήβους και αναστατώνουν την ψυχολογία τους. Για πρώτη φορά, αρχίζουν να αμφισβητούν τους γονείς τους και να επιζητούν περισσότερο την επαφή με τους συνομηλίκους τους. Δείξτε τους ότι καταλαβαίνετε τις 35

36 ανησυχίες τους, σεβαστείτε τις σκέψεις και τις ιδέες τους και δεχτείτε την αυξημένη πλέον ανάγκη τους για προσωπικό χώρο. Αντιληφθείτε ότι το παιδί σας έχει μπει στο δύσκολο δρόμο της ενηλικίωσης και θυμηθείτε πόσο δύσκολα ήταν τα πράγματα και για εσάς όταν βρισκόσασταν στην ηλικία τους. Ο ψυχικός κόσμος του έφηβου Η εφηβεία είναι μία ψυχολογικά ταραγμένη περίοδος. Καθώς τα παιδιά οδεύουν προς την ενηλικίωση και πασχίζουν να αποκτήσουν και να εδραιώσουν την ανεξαρτησία τους, περνούν μέσα από διάφορες φάσεις που επηρεάζουν τον ψυχισμό τους. Μεγαλώνοντας, αυξάνεται και η πίεση που δέχονται από τους γονείς, τους φίλους, την κοινωνία κι αυτό αποτελεί για μερικά από αυτά τεράστια δυσκολία. Δείξτε στο παιδί σας την αγάπη και τη συμπαράστασή σας. Κοινωνήστε τους τις αξίες σας και θέστε τους όρια και απαιτήσεις, επιτρέποντάς τους όμως να διατηρήσουν την ελευθερία τους. Δημιουργήστε μαζί τους μια σχέση όπου θα κυριαρχεί η ειλικρίνεια, η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός και καλλιεργήστε το διάλογο με τα παιδιά σας. Αναθέστε τους καθήκοντα και παραχωρήστε τους ελευθερίες και προνόμια όσο θα μεγαλώνουν. Δώστε ιδιαίτερη σημασία σε προειδοποιητικά σημάδια, όπως είναι τα έντονα προβλήματα συγκέντρωσης, η απότομη πρόσληψη ή απώλεια βάρους, η μελαγχολία, η έλλειψη ενδιαφέροντος για οτιδήποτε, οι αϋπνίες, η χαμηλή αυτοεκτίμηση ή η παραβατική συμπεριφορά, που ενδέχεται να μαρτυρούν την ύπαρξη κάποιου βαθύτερου προβλήματος. Σε μία τέτοια περίπτωση, ρωτήστε το παιδί σας τι το απασχολεί και μη διστάσετε να ζητήσετε τη βοήθεια κάποιου ειδικού. Το ζήτημα της αυτοκτονίας βασανίζει πολλούς εφήβους και τους γονείς τους. Τις περισσότερες φορές, η απόφαση του εφήβου να δώσει τέλος στη ζωή του οφείλεται σε κάποια ψυχική διαταραχή, όπως μανιοκατάθλιψη ή κατάθλιψη που μπορεί να αντιμετωπιστεί με ιατρική βοήθεια, εάν γίνει γρήγορα αντιληπτή. Υπάρχουν σημάδια που δείχνουν ότι ένας έφηβος ίσως αποπειραθεί να αυτοκτονήσει, όπως έντονες αλλαγές στην εμφάνιση (ατημέλητα ρούχα), τις συνήθειες ή τη συμπεριφορά του, βίαιες αντιδράσεις, κατάχρηση ουσιών, αίσθηση ματαιότητας και αδυναμίας να αντιμετωπίσει τη ζωή, παράπονα για σωματικές ενοχλήσεις ή οργή όταν δέχεται επιδοκιμαστικά σχόλια. Ένας έφηβος που μιλάει διαρκώς για το θάνατο, 36

37 επιδεικνύει έντονα αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, εκφράζεται για τον εαυτό του χαρακτηρίζοντάς τον κακό, ένοχο ή άχρηστο, κλείνει τις εκκρεμότητές του (π.χ. χαρίζοντας τα πράγματά του) ή χρησιμοποιεί εκφράσεις, όπως «θα φύγω», «τίποτα δεν έχει πια σημασία», «δεν μπορεί να γίνει τίποτα» και άλλα συναφή ίσως έχει ήδη αποφασίσει να αυτοκτονήσει. Έχετε πάντα το νου σας για τέτοιου είδους ενδείξεις και μη διστάσετε να μιλήσετε με το παιδί σχετικά με τις ανησυχίες σας ή να το παραπέμψετε σε κάποιον ειδικό. Μην αγνοείτε τα προειδοποιητικά σημάδια και μην θεωρείτε τη συμπεριφορά του παιδιάστικη. Σε 80% των περιπτώσεων αυτοκτονίας, υπήρχε κάποιου είδους προειδοποίηση που όμως δεν λήφθηκε σοβαρά υπόψη. Προβλήματα υγείας στην εφηβεία Κατά την έναρξη, το μέσον και το τέλος της εφηβείας θα πρέπει να διενεργείται πλήρης ιατρικός έλεγχος του εφήβου, για να διαπιστωθεί η υγιής και φυσιολογική ανάπτυξή του και να αποκλεισθούν τυχόν προβλήματα. Θα πρέπει να ολοκληρωθεί η σειρά των αναγκαίων εμβολιασμών και να δοθούν στα παιδιά συμβουλές που αφορούν στην υγεία, στην υγιεινή και στην ασφάλειά τους. Ζητήματα που αφορούν στην υγιή σεξουαλική δραστηριότητα, στη χρήση και κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών, στο κάπνισμα, στην ασφαλή οδήγηση και στις μαθησιακές δυσκολίες εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων του γιατρού σας και θα πρέπει να συζητηθούν με το παιδί διεξοδικά. 37

38 Ένα από τα συνηθισμένα προβλήματα της εφηβείας είναι οι διατροφικές διαταραχές, όπως η ανορεξία ή η βουλιμία. Τέτοια φαινόμενα χαρακτηρίζονται από κακή σχέση με το φαγητό, αλλά και διαταραγμένη εικόνα των εφήβων για τον εαυτό και την εμφάνισή τους. Τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διατροφή οφείλονται σε ψυχολογικούς αλλά και κοινωνικούς παράγοντες, με κυριότερο τα πρότυπα της σημερινής κοινωνίας που θέλουν τους ανθρώπους πολύ αδύνατους. Ως γονιός ενός εφήβου, θα πρέπει να δείχνετε προσοχή σε ενδείξεις όπως είναι η μεγάλη και απότομη απώλεια βάρους, η έντονη ενασχόληση με το φαγητό και η επιθυμία για συνεχή δίαιτα, η ακανόνιστη περίοδος στα κορίτσια, τα θαμπά μαλλιά και νύχια, η χρήση καθαρτικών και διουρητικών, ή ακόμα και η ιδιαίτερα παρορμητική συμπεριφορά με έντονα ξεσπάσματα. Μιλήστε με το παιδί σας σχετικά με την εικόνα που έχει το ίδιο για τον εαυτό του και προσπαθήστε να του περάσετε μια υγιή αντίληψη για την εμφάνιση και το βάρος του. Εσείς αποτελείτε το πρότυπό του, γι αυτό και θα πρέπει εσείς πρώτοι απ όλους να επιδεικνύετε μια σωστή συμπεριφορά απέναντι στα θέματα αυτά. Δώστε έμφαση στην υγεία και όχι στην εμφάνιση. Μάθετε στα παιδιά σας ότι είναι αποδεκτό και σωστό να τρώνε όταν πεινάνε και εισάγετε την άσκηση στο καθημερινό πρόγραμμα της οικογένειας. Η ακμή αποτελεί ένα πρόβλημα που βασανίζει πολλούς εφήβους, κορίτσια και αγόρια. Η ακμή οφείλεται σε βακτήρια και επηρεάζεται από το άγχος, τις ορμονικές αλλαγές και τον κύκλο της περιόδου, ενώ ενδέχεται να οφείλεται και σε κληρονομικούς παράγοντες. Ευτυχώς, υπάρχουν πολλές μέθοδοι αντιμετώπισής της. Εάν το παιδί σας έχει ακμή, συμβουλευτείτε ένα δερματολόγο. Η εμφάνιση της περιόδου στα κορίτσια σηματοδοτεί την έναρξη μιας σειράς συμπτωμάτων που ενδέχεται να ποικίλουν σε σοβαρότητα, αλλά μπορεί να τους προκαλέσουν ενοχλήσεις: κράμπες και πόνοι στην κοιλιά, ιδιαίτερα έντονη ροή, ακανόνιστος κύκλος, δυσμηνόρροια κ.ά. Σε περίπτωση που η κόρη σας υποφέρει από ιδιαίτερα έντονα συμπτώματα ή που αντιμετωπίζει προβλήματα με την κοινωνική της ζωή εξαιτίας αυτών, συμβουλευτείτε το γυναικολόγο σας, ο οποίος θα αποκλείσει τυχόν παθολογικά αίτια και θα της χορηγήσει την κατάλληλη ορμονική θεραπεία. 38

39 Σχολείο και ελεύθερος χρόνος Η άθληση είναι σημαντική και τα οφέλη της γνωστά σε όλους. Ωστόσο, στην εφηβεία ενδέχεται να παρατηρηθεί το φαινόμενο της υπερβολικής άθλησης. Ειδικά οι έφηβοι που ασχολούνται με τον πρωταθλητισμό μπορεί να ξεπεράσουν τα όρια της υγιούς άθλησης, κάτι που μπορεί να τους κάνει να χάσουν τη χαρά της γυμναστικής, αλλά και να τους δημιουργήσει προβλήματα υγείας, καθώς καταπονούν το σώμα τους σε μεγάλο βαθμό ενώ συχνά συνοδεύουν την υπερβολική άθληση με μείωση της πρόσληψης θερμίδων. Προσπαθήστε να περάσετε στα παιδιά σας ένα υγιές πρότυπο διατροφής, άσκησης και τρόπου ζωής. Μην ασκείτε κριτική στο βάρος και την εμφάνιση των άλλων και μην ανάγετε εσείς οι ίδιοι τις ανασφάλειές σας σχετικά με την εμφάνισή σας σε μείζον θέμα. Σε περίπτωση που αντιληφθείτε ότι το παιδί σας παίρνει αναβολικά για να βελτιώσει τις αθλητικές του επιδόσεις, εξηγήστε του τις καταστροφικές τους συνέπειες στην υγεία του και μιλήστε με το γιατρό σας σχετικά με πιθανούς τρόπους βοήθειάς του. Βοηθήστε το παιδί σας με τις ακαδημαϊκές του υποχρεώσεις. Προσφέρετέ του τον κατάλληλο χώρο για να κάνει τις σχολικές του εργασίες, χωρίς ενοχλήσεις και περισπασμούς (τηλεόραση, τηλέφωνο, υπολογιστής). Εάν το παιδί σας χρειάζεται να χρησιμοποιεί τον υπολογιστή για τις σχολικές του υποχρεώσεις, ελέγξτε τους ιστότοπους που επισκέπτεται και προμηθευτείτε ένα κατάλληλο λογισμικό επιτήρησης και απαγόρευσης διέλευσης σε ανεπιθύμητες σελίδες. Τονίστε τη σημασία του σχολείου και των εργασιών του και επιμείνετε στην τήρηση του προγράμματος που έχετε ορίσει. Διδάξτε στο παιδί σας πώς να οργανώνει το χρόνο του. Έχετε επαφή με το σχολείο και προσπαθήστε να είστε ενήμεροι για τις επιδόσεις του παιδιού σας. Τονίστε του ότι σημασία για εσάς έχει το ίδιο και όχι οι 39

40 καλοί βαθμοί του, αλλά ότι αυτοί μπορούν να αποτελέσουν εφόδιο για το μέλλον του. Το «άλλο» φύλο και ο έφηβος Επίσης, μια σημαντική παράμετρος στην ζωή του έφηβου είναι η σχέση του με το άλλο φύλλο. Οι περισσότεροι έφηβοι έχουν ελλιπή ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους που μπορεί να φέρει η σεξουαλική επαφή με το άλλο φύλο. Η πρόωρη έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας στην εφηβική ηλικία είναι πηγή πολλών σοβαρών προβλημάτων καιθεωρείται μείζον πρόβλημα της δημόσιας υγείας. Υπάρχουν κίνδυνοι που καραδοκούν οι οποίοι είναι σε θέση να βλάψουν άμεσα το παιδί (ψυχικά και σωματικά), αλλά και να θέσουν το μέλλον και την επιβίωση του έφηβου σε κίνδυνο. Τα κυριότερα προβλήματα υγείας που μπορούν να προκληθούν λόγω έναρξης πρόωρης σεξουαλικής δραστηριότητας περιλαμβάνουν: ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη μετάδοση ασθενειών όπως το AIDS ψυχολογικοί τραυματισμοί που είναι δυνατόν να υποστεί το παιδί με αποτέλεσμα να το επηρεάζουν αρνητικά σε όλη του τη ζωή. Η σοβαρότητα του προβλήματος αναδεικνύεται από στατιστικά στοιχεία των Κέντρων Ελέγχου κα Πρόληψης των Ασθενειών των ΗΠΑ. Το 2006 καταγράφηκαν ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες σε έφηβους. Επίσης, το 50% του συνόλου των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων ασθενειών που καταγράφηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μεταξύ των εφήβων. Μεταξύ αυτών, υπήρξαν νέες περιπτώσεις μόλυνσης από τον ιό HIV και AIDS. Οι κίνδυνοι τόσο σε οργανικό, σωματικό επίπεδο όσο και στον ψυχολογικό τομέα, είναι ακόμη μεγαλύτεροι σε παιδιά κάτω των 15 ετών. Τα στατιστικά δεδομένα δείχνουν ότι οι έφηβοι και ιδιαίτερα παιδιά κάτω των 15 ετών που εμπλέκονται σε σεξουαλικές εμπειρίες, χρησιμοποιούν με χαμηλότερη 40

41 συχνότητα προφυλακτικά και παρουσιάζουν περισσότερες πιθανότητες να έχουν πέραν του ενός σεξουαλικού συντρόφου. Είναι επιτακτικό λοιπόν, να μελετηθεί περισσότερο το πρόβλημα και να βρεθούν τρόποι μείωσης του αριθμού των εφήβων που εμπλέκονται σε πρόωρες, επικίνδυνες σεξουαλικές συμπεριφορές. Η ενεργός και θετική συμμετοχή των γονιών μαζί με εκπαιδευτικά προγράμματα πρόληψης ευρέως φάσματος, έχουν τη δυνατότητα να βοηθήσουν στην καταπολέμηση του επικίνδυνου προβλήματος της πρόωρης έναρξης του σεξ σε έφηβους. Αχ, αυτό το «άλλο φύλο»!!! Η εφηβεία είναι η περίοδος κατά την οποία τα παιδιά αρχίζουν να δείχνουν ενδιαφέρον για το αντίθετο φύλο και να βγαίνουν ραντεβού. Ως γονείς, δεν είναι κάτι που μπορείτε να αποτρέψετε. Μπορείτε, όμως, να ορίσετε σαφείς κανόνες σχετικά με τα ωράρια και τις συνήθειες του παιδιού σας. Εξηγήστε του ότι δεν χρειάζεται να κάνει ό,τι και οι φίλοι του, αν δεν το επιθυμεί, και διδάξτε του το σεβασμό προς τον εαυτό του αλλά και προς τον εκάστοτε μελλοντικό σύντροφό του. Μέσα από την επαφή του με το άλλο φύλο, το έφηβο παιδί σας θα αρχίσει να δείχνει επίσης ενδιαφέρον για το σεξ. Εξηγήστε στο παιδί σας ότι το σεξ δεν είναι κάτι κακό, αλλά ότι δεν θα πρέπει να το κάνει εάν δεν νιώθει έτοιμο γι αυτό. Εξηγήστε του ότι δεν πρέπει να πέσει θύμα συναισθηματικού εκβιασμού («αν με αγαπούσες, θα το έκανες») και ότι κανείς δεν μπορεί να το εξαναγκάσει. Μιλήστε μαζί του για τους κινδύνους που συνδέονται με το σεξ, όπως μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ή οι σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες, και αναφέρετέ του τους τρόπους αντισύλληψης και τη σημασία τους. 41

42 Έφηβοι και καταχρήσεις Στην εφηβεία ξεκινούν πολλές «κακές συνήθειες», όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση ναρκωτικών ουσιών. Μιλήστε στα παιδιά σας για τις βλαβερές συνέπειες που έχουν οι συνήθειες αυτές για την υγεία και την εμφάνισή τους και συζητήστε μαζί τους σχετικά με τους λόγους που οδηγούν σε αυτές. Μάθετέ τα να λένε όχι και να μην παρασύρονται από άλλους. Εξηγήστε τους για ποιον λόγο δεν πρέπει να οδηγούν όταν έχουν πιει ή να δέχονται να μπουν σε αυτοκίνητα με οδηγούς που έχουν πιει ή έχουν κάνει χρήση ουσιών. Τονώστε την αυτοπεποίθησή τους ώστε να μη στρέφονται σε ουσίες για να καλύψουν τις ανασφάλειές τους. Όπως πάντα, να θυμάστε ότι εσείς αποτελείτε το πρότυπό τους και ότι είναι σημαντικό να ξέρουν ότι εσείς ακολουθείτε έναν υγιή τρόπο ζωής και ότι, όπως κι εσείς, μπορούν κι αυτά να είναι χαρούμενα χωρίς να χρειάζονται ουσίες που θα τους φτιάξουν τη διάθεση. Αντιμετώπιση αρνητικών συμπεριφορών 1. Επιβράβευση άμεσα ή μακροπρόθεσμα της επιθυμητής συμπεριφοράς και η αδιαφορία στην ανεπιθύμητη συμπεριφορά είναι στοιχεία που εγγυώνται την πραγματική αλλαγή της συμπεριφοράς. 2. Έμφαση στην θετική, επιθυμητή συμπεριφορά. 3. Σύνοψη των βασικών προβληματικών συμπεριφορών που συναντούμε στην εφηβεία και προτάσεις στους γονείς για διαχείριση τους. 42

43 Ο ΑΓΩΝΑΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ Στο μέσο περίπου της εφηβείας, ο αγώνας για ανεξαρτησία δεν είναι απλώς και μόνο μια πλευρά των δραστηριοτήτων ενός νέου. Γίνεται, στην κυριολεξία, αυτοσκοπός. Σημαίνει αγώνα του εφήβου για ψυχολογική ελευθερία από τους γονείς, ελευθερία να είναι ο εαυτός του, να έχει τις δικές του σκέψεις και συναισθήματα. Σχετίζεται ακόμη με τις καθημερινές ελευθερίες του νέου,,όπως το να επιλέγει ο ίδιος τα ρούχα, τις παρέες και τους τρόπους διασκέδασης που προτιμά, και να απολαύσει μόνος του αποκλειστικά το δικό του χώρο και όσα του ανήκουν. ΕΦΗΒΕΙΑ Εφηβεία, Μια λέξη τόσο γλυκιά, μια λέξη τόσο οδυνηρή. Μια κατάσταση που από τη μια σ ανεβάζει στα ύψη Και από την άλλη σε προσγειώνει ανώ μαλα στη γη. Αισθήματα περίεργα, εξάψεις φοβερές, άγχος, κλάματα και γέλια με χαρές. 43

44 Τα ξέρεις όλα και τίποτα δεν ξέρεις τα θέλεις όλα και τίποτα δεν θέλεις. Και ποιόν να ευχαριστήσεις ; Τη μάνα, τον πατέρα ή τον καθηγητή; Μα γιατί περιμένουν τόσα από ένα παιδί; Ένα παιδί μεγάλο με δικαιώματα και υποχρεώσεις με προβληματισμούς, ανησυχίες και γνώσεις. Που όλα γίνονται για το καλό του και αυτό νομίζει για το κακό του. Και να ακούει βράδυ πρωϊ εφηβεία είναι θα περάσει, κάνε υπομονή! 44

45 Α. Περνάτε έντονα την εφηβεία; 1. καθόλου 2. λίγο 3. πολύ 4. πάρα πολύ Ε Ρ Ω Τ Η Μ Α Τ Ο Λ Ο Γ Ι Ο Β. Έρχεστε συχνά σε αντιπαράθεση με τους: 1. οικογένεια 2. φίλοι 3. καθηγητές 4. άλλο 45

46 Γ. Τι σας αγχώνει περισσότερο στην εποχή που ζούμε; 1. σχολείο 2. αδυναμία επαγγελματικής αποκατάστασης 3. πανελλαδικές εξετάσεις 4.άλλο Δ. Ποιες είναι οι προτεραιότητες της ηλικίας σας; 1. σχολείο 2. εξωτερική εικόνα (εμφάνιση) 3. παρέες σχέσεις με το άλλο φύλο 4. άλλο 46

47 Ε. Είστε συναισθηματικά ευάλωτοι κατά τη διάρκεια της εφηβείας; 1. καθόλου 2. λίγο 3. πολύ 4. πάρα πολύ ΣΤ. Ασχολείστε με τον αθλητισμό; 1. καθόλου 2. λίγο 3. πολύ 4. πάρα πολύ 47