Σκοπός και Εφαρμογές της Οδοντιατροδικαστικής επιστήμης (Μέρος ΙΙ).

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Σκοπός και Εφαρμογές της Οδοντιατροδικαστικής επιστήμης (Μέρος ΙΙ)."

Transcript

1 Οδοντιατροδικαστική ΣTOMA 2013; 41: Βιβλιογραφική ανασκόπηση Σκοπός και Εφαρμογές της Οδοντιατροδικαστικής επιστήμης (Μέρος ΙΙ). ΧΡ. ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ 1, Λ. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ 2, Ο. ΠΑΝΤΕΛΙΔΟΥ 3, Ε. ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΥ 4 Εργαστήριο Ενδοδοντολογίας, Οδοντιατρική Σχολή Α.Π.Θ. The scope of Forensic Dentistry (Part ΙI). CH. STAVRIANOS 1, L. VASILIADIS 1, O. PANTELIDOU 2, E. STAVRIANOU 3, Department of Endodontology, (Forensic Odontology) School of Dentistry, Aristotle University of Thessaloniki Περίληψη Στην εργασία (μέρος ΙΙ) περιγράφονται τα πεδία εφαρμογής της Οδοντιατροδικαστικής επιστήμης, όπως: η διερεύνηση τραυματικών βλαβών από δήξη, η διερεύνηση της παιδικής κακοποίησης, των βιαιοπραγιών ενηλίκων και της κακοποίησης ηλικιωμένων και ανυπεράσπιστων ατόμων, η συμβολή σε ανθρωπολογικές και αρχαιολογικές έρευνες, η απόδοση αστικής ή ποινικής ευθύνης σε άτομα που έχουν υποστεί τραυματισμό, λόγω ατυχήματος ή αντιμετωπίζουν προβλήματα στοματικής υγείας, λόγω παραμέλησης οδοντιατρικής φροντίδας, αμέλειας ή πλημμελούς οδοντιατρικής πράξης, κ.ά. Summary The dental expertise of Forensic Odontology is well known that is applied with success to the legal system. A forensic dentist s assistance is required in cases of death investigations and clinical forensic medicine for the evaluation of living victims of sexual assault, child abuse, and other domestic violence. When a forensic dentist takes part in cases as the above the examination must be systematic following a number of procedures leading to a positive identification. Concerning the identification procedures of whole or fragmented bodies, problems like the ageing, racial origins, habits and occupations as well as previous dental history and procedures can find their answer. An identification of an unknown corpse is obtained by the teeth, jaws, and cranio-facial bones. Information can also be gained from bite marks, analysis of oro-facial trauma associated with a person s abuse and by dental jurisprudence, including expert witness testimony. Non-dental identification, identification from teeth, study of skull bones, analysis of tissues and fluids, possible denture found at the scene of crime, dental and medical records as well as bite marks analysis, are methods of identification solving the mystery in cases of an unknown corpse. ΛEΞEIΣ KΛEIΔIA: Οδοντιατροδικαστική μεθοδολογία, ταυτοποίηση, οικογενειακή βία, τραυματικές βλάβες από δήξη, βιαιοπραγίες ανηλίκων, ενηλίκων, ηλικιωμένων ατόμων, ανθρωπολογικές αρχαιολογικές έρευνες, απόδοση αστικής/ποινικής ευθύνης. KEY WORDS: Forensic Odontology, identification, human abuse, bite mark cases, dental jurisprudence, archaeological finds. Στάλθηκε στις Εγκρίθηκε στις Αναπλ. Καθηγητής,, υπεύθυνος επιλεγόμενου μαθήματος της Οδοντιατροδικαστικής, Α.Π.Θ. 2 Αναπλ. Καθηγητής 3 Επίκ. Καθηγήτρια 4 Οδοντίατρος Receivet on 10 th March, Accepted on 21 st May, ,2 Associate Professor 3 Assistant Professor 4 Dentist

2 194 Εισαγωγή Από αρχαιοτάτων χρόνων οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τον οδοντικό τους φραγμό, όχι μόνο για συγκράτηση και σύνθλιψη της τροφής, αλλά και ως μέσο προσωπικής άμυνας ή ως έσχατο τρόπο επίθεσης ή ως πρακτική επικύρωσης, αντί υπογραφής, δαγκώνοντας τα κεριά επισήμων εγγράφων/συμφωνητικών. Ιστορικά, στις Ηνωμένες Πολιτείες ανατρέχοντας στις δίκες κατά της μαγείας στο Salem της Μασαχουσέτης το 1692, οι τραυματικές βλάβες από δήξη χρησιμοποιούνταν για να αποδείξουν τη δράση της μαγείας, όταν αυτές καταγράφονταν στους βραχίονες νεαρών γυναικών (π.χ. καταδίκη του Reverend George Burrough) 1. Η ευρέως αποδεκτή εισήγηση ότι η ανθρώπινη οδοντοστοιχία εμπεριέχει εξαιρετικά εξατομικευμένα χαρακτηριστικά, όπως τα παλαμοδακτυλικά αποτυπώματα, είχε ως αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι υπεύθυνοι για την επιβολή του νόμου, ιατροδικαστές και ιατρικοί εξεταστές να αντιληφθούν την ανεκτίμητη αξία των αποδεικτικών στοιχείων και να τα αναζητούν σε εγκλήματα με χρήση βίας. Σε πολλές περιπτώσεις βιαιοπραγιών (επιθέσεων και δολοφονιών) παρατηρούνται δήξεις, οι οποίες αφήνουν χαρακτηριστικά σημάδια. Άλλοτε πάλι, στον τόπο του εγκλήματος, οι δράστες αφήνουν «οδοντικά εντυπώματα» σε νωπά φρούτα, τρόφιμα (τυρί, κρέας, αλλαντικά, ή σοκολάτα, κ.τ.λ.) ή άλλα αντικείμενα (τσίχλες, μολύβια, κλειδιά, φελλούς, κ.α.), η αξιολόγηση των οποίων παίρνει ιδιαίτερο αποδεικτικό χαρακτήρα 2. Η αποδοχή και χρήση αυτού του «νέου» τύπου αποδεικτικών στοιχείων στην Εγληματολογία δημιουργεί την ανάγκη γνώσης, ώστε να είναι δυνατή η αναγνώρισή τους από αστυνομικούς, ανακριτές, ιατροδικαστές, προσωπικό πρώτων βοηθειών, εισαγγελείς και συνηγόρους υπεράσπισης, ενώ η συλλογή αποδεικτικών στοιχείων, η διατήρηση, ανάλυση και συγκριτική αξιολόγησή τους πρέπει να γίνεται από ειδικό επί του αντικειμένου πραγματογνώμονα. Υπάρχει, επομένως, η πιθανότητα, στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίας και μετά από προφορική ή γραπτή παραγγελία της Αρχής (Ανακριτικής, Αστυνομικής, κ.τ.λ.), η πραγματογνωμοσύνη να ανατεθεί σε έναν Οδοντίατρο, με μικρή ή καθόλου εκπαίδευση ή εμπειρία, αφού η νομοθεσία στην Ελλάδα δεν προβλέπει ειδικούς Οδοντιατροδικαστές, όπως σε άλλα κράτη 1,3. Ο Νόμος επίσης απαιτεί από τον Οδοντίατρο να αναφέρει τις περιπτώσεις πιθανής κακοποίησης «σύνδρομο κακοποιημένου παιδιού», «σύνδρομο κακοποιημένης συζύγου» ή κακοποίηση ηλικιωμένων/ανυπεράσπιστων ατόμων, που υποπίπτουν στην αντίληψή του. Ως μέλη της Οδοντιατρικής κοινότητας, βρισκόμαστε στη μοναδική θέση να παρατηρούμε τα συμπτώματα της παιδικής κακοποίησης. Κι αυτό γιατί ένα μεγάλο ποσοστό των κακοποιημένων παι- Σταυριανός και συν διών φέρουν τραυματικές βλάβες στο πρόσωπο και το κεφάλι, που εύκολα μπορούν να εντοπιστούν στο χώρο του Οδοντιατρείου 4,5. Ωστόσο, ιστορικά, οι Οδοντίατροι έχουν επιδείξει απροθυμία να συμμετέχουν στις προσπάθειες ανάσχεσης της παιδικής κακοποίησης. Παιδιά που πεθαίνουν εξαιτίας κακοποίησης έχουν μακροχρόνιο σχετικό ιστορικό. Συνεπώς, είναι σημαντική η όσο το δυνατόν γρηγορότερη αναγνώριση της παιδικής κακοποίησης, ώστε να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία του παιδιού από περαιτέρω κακοποίηση, που ίσως αποβεί μοιραία 6-8. Η Οδοντιατροδικαστική, επίσης, μπορεί να βοηθήσει τον ανθρωπολόγο, τον παλαιοντολόγο, τον αρχαιολόγο στην έρευνά τους για τον προϊστορικό άνθρωπο. Τα δόντια και το φατνιακό οστό παρέχουν σημαντικές πληροφορίες που αφορούν την παθολογία και τη βιοπολιτισμική συμπεριφορά ανθρώπων που έζησαν σε παλαιότερες εποχές και ξανάρχονται στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη μέσα από τα σκελετικά ευρήματα. Διερεύνηση των τραυματικών βλαβών από δήξη (οδοντικών εντυπωμάτων) ως αποδεικτικών στοιχείων Ο ρόλος του Οδοντιατροδικαστή είναι να καταγράψει με κάθε λεπτομέρεια τα εντυπώματα (γενικά και εξατομικευμένα χαρακτηριστικά της οδοντοφυΐας του δράστη, διαστάσεις, διακυνοδοντική απόσταση, κ.τ.λ.), να τα αποτυπώσει και να τα φωτογραφήσει, και επιπρόσθετα, να συλλέξει επιπλέον αποδεικτικά στοιχεία, όπως το σάλιο από την περιοχή της δήξης (το 80% των ατόμων εκκρίνουν τα αντιγόνα Α,Β, και Η που χαρακτηρίζουν την ομάδα αίματος του δράστη) 8. Σε μια τέτοια υπόθεση ένας Οδοντίατρος με επαρκή επιστημονική κατάρτιση είναι δυνατό να αξιολογήσει σωστά, αντικειμενικά και, κατά τρόπο επιστημονικά δόκιμο, όλα εκείνα τα ευρήματα από τα στάδια της έρευνας, ώστε να διευκολύνει το έργο της εντολοδόχου Αρχής 9. Δε θα πρέπει να λησμονεί ότι θεμελιώδες αξίωμα σε ολόκληρη τη διάρκεια της διερεύνησης ενός ύποπτου σημαδιού δαγκώματος είναι ότι πρέπει αυτό να εντοπίζεται ως «πραγματικό» μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου. Τα χαρακτηριστικά της τραυματικής βλάβης και οι εμπλεκόμενοι παράγοντες θα πρέπει να εκτιμηθούν το καθένα ξεχωριστά και στη συνέχεια να συσχετιστούν, ώστε να γίνουν εμφανή λεπτομερειακά στοιχεία, για να διατυπωθεί μετέπειτα αιτιολογημένη κρίση για την υπαγωγή και το χαρακτηρισμό των ευρημάτων 10,13,19. Η διενέργεια μιας Οδοντιατροδικαστικής πραγματογνωμοσύνης είναι εξαιρετικά δύσκολη και υπεύθυνη εργασία, η οποία πρέπει να γίνεται με βάση όλους τους κανόνες της επιστήμης και τέχνης, χωρίς αυθαιρεσίες, προχειρότητες ή

3 Σκοπός και Εφαρμογές της Οδοντιατροδικαστικής επιστήμης (Μέρος ΙΙ) απλουστεύσεις των διαδικασιών, απαιτεί, δε, τη συνδρομή προσώπου με εξειδικευμένες γνώσεις στο συγκεκριμένο κλάδο της Οδοντιατρικής Επιστήμης. Ωστόσο, ελλείψει ειδικού και ο μη εξειδικευμένος Οδοντίατρος, χρησιμοποιώντας την οδοντιατρική του εκπαίδευση και εμπειρία, με αίσθημα ευθύνης και κοινή λογική, θα μπορούσε με επιτυχία να αξιολογήσει εγκλήματα με χρήση βίας. Κακώσεις από δήξη είναι δυνατό να ανεβρεθούν σε διάφορες περιοχές του σώματος του θύματος (ζωντανού ή νεκρού) ή και στο δράστη ενός εγκλήματος. Αυτονόητο είναι ότι σε κάποιες περιπτώσεις είναι δυνατό να εντοπισθούν τέτοιες κακώσεις είτε στον έναν είτε και στους δύο, δηλαδή και στο θύμα και στο δράστη του εγκλήματος. Επιπλέον, μια εμπεριστατωμένη εξέταση θα πρέπει να περιλαμβάνει και όλους τους φερόμενους ως συμμετέχοντες 11. Τραυματικές βλάβες από δήξη ανευρίσκονται, κυρίως, σε δύο τύπους 13 ανθρωποκτονιών : Σε εγκλήματα ή επιθέσεις που εμπλέκεται η σεξουαλική δραστηριότητα. Σε περιστατικά τύπου κακοποιημένου: παιδιού, συζύγου, ηλικιωμένων ή ανυπεράσπιστων ατόμων. Σε μια μαρτυρία δαγκώματος υπάρχουν 4 βασικές ερωτήσεις, τις οποίες ο Οδοντιατροδικαστής καλείται να απαντήσει : α. Προέρχεται η τραυματική βλάβη από ανθρώπινη δήξη; β. Έχει εξατομικευμένα οδοντικά χαρακτηριστικά; γ. Συμπίπτει με το χρονικό πλαίσιο του εγκλήματος; δ. Είναι συναφές με τον τύπο του εγκλήματος (σεξουαλικού χαρακτήρα ή μη, επίθεση, κακοποίηση παιδιού, κ.τ.λ.). Τα σεξουαλικά εγκλήματα αναφέρονται μεταξύ ετεροφυλόφιλων, ή ομοφυλόφιλων, η δε συμμετοχή στη σεξουαλική δραστηριότητα μπορεί να είναι εθελούσια ή επιβεβλημένη με βία (Εικ.1). 195 Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της τραυματικής περιοχής στις περιπτώσεις αυτές είναι ενδεικτικά του τύπου της επίθεσης και υποδηλώνουν τη διαπροσωπική σχέση του θύματος με το δράστη. Η σπουδαιότητα των αποδεικτικών στοιχείων που προκύπτουν από τη μελέτη και τη συγκριτική αξιολόγηση των ευρημάτων έγκειται στο γεγονός ότι επιβεβαιώνουν ή αποκλείουν την ανάμιξη ενός ύποπτου στο έγκλημα. Επίσης, είναι δυνατό να επιβεβαιώσουν κατά πόσο το ίδιο άτομο που (πριν ή μετά το θάνατο) προέβη στη δήξη, διέπραξε και το έγκλημα. Η περιγραφή ενός οδοντογενούς τραύματος ως «ίχνος» ανταποκρίνεται, ίσως, με ακρίβεια μόνο σε μικρό αριθμό περιπτώσεων όπου εμπλέκονται ενήλικες ή παιδιά, θύματα επιθέσεων 12,13,19. Πιο συχνά, το μυϊκό σύστημα των χειλέων, της γλώσσας, και των παρειών, καθώς επίσης και η διανοητική κατάσταση του ατόμου που προκαλεί τη δήξη, επηρεάζουν το είδος και τα χαρακτηριστικά των οδοντικών εντυπωμάτων της τραυματικής βλάβης στο ανθρώπινο δέρμα. Έτσι, ο τύπος του οδοντογενούς τραύματος που προκαλείται από όλους τους εμπλεκόμενους παράγοντες αναγνωρίζεται ως «οδοντικό εντύπωμα». Σε περιπτώσεις δε που εμπλέκεται η σεξουαλική δραστηριότητα, η απεικόνιση τους είναι διαφορετική μορφολογικά απ άυτά που προκλήθηκαν από «επίθεση» ή «άμυνα». Το είδος των οδοντικών εντυπωμάτων εξαρτάται ουσιαστικά από τα εξατομικευμένα χαρακτηριστικά των εμπλεκομένων δοντιών, το σχήμα του οδοντικού τόξου και από τη συναισθηματική κατάσταση και τον ψυχισμό του ατόμου που προκαλεί τη δήξη 13,14,19. Ο Levine το 1973, είχε την ευκαιρία να αναλύσει σε 4 χρόνια περισσότερες από 30 περιπτώσεις οδοντικών εντυπωμάτων, σε οποιοδήποτε σημείο του ανθρώπινου σώματος, εξετάζοντας κατά βάση δύο είδη ανθρωποκτονίας. Το πρώτο έχει να κάνει με τη Εικόνα 1. Η αξία των τραυματικών βλαβών από δήξη (στη διερεύνηση ανθρωποκτονιών, βιαιοπραγιών σε παιδιά, σεξουαλικών εγκλημάτων σε αντικείμενα ή τρόφημα), έγκειται στο γεγονός ότι αποδίδουν ή αντιστοιχούν σε ποικιλομορφία εξατομικευμένων χαρακτηριστικών του φραγμού ή των συγκεκριμένων δοντιών που τα προκάλεσαν. Αριστερά, προκλητή δήξη υπόπτου σε κερί. Στη μέση, ταυτοποίηση με την τεχνική της αλληλεπίθεσης με ειδικό πρόγραμμα Adobe Photoshop CS4 software, στην περιβόητη υπόθεση του δολοφόνου (Serial Killer) Ted Bundy (από Souviron) 1. Δεξιά, ταυτοποίηση οδοντικών εντυπωμάτων δήξης σε μήλο, με προβολή που δημιουργήθηκε μετά από σάρωση των κοπτικών επιφανειών των προσθίων δοντιών του άνω και κάτω οδοντικού τόξου, της οδοντοφυίας του υπόπτου υπό την ίδια κλίμακα της A.B.F.O., No2, με την τεχνική της αλληλεπίθεσης (Stavrianos et al.) 40

4 196 σεξουαλική δραστηριότητα (ετεροφυλική ή ομοφυλοφιλική), ενώ το δεύτερο περιλαμβάνει τα θύματα ανθρωποκτονίας τύπου «συνδρόμου κακοποιημένου παιδιού». Οι δήξεις σεξουαλικής αιτιολογίας προκαλούν «αποτυπώματα απομύζησης», όπως ονομάζονται, γιατί τυπικά εμφανίζονται να έχουν προκληθεί εσκεμμένα με αργό τρόπο, είναι δηλαδή συχνά σαδιστικά, γιατί εφαρμόζεται παράλληλα με τη δήξη και ταυτόχρονη απομύζηση των ιστών. Το τραυματικό αποτέλεσμα εντοπίζεται κεντρικά ή και περιφερικά της εκχυμωτικής περιοχής απομύζησης και, συνήθως, παρουσιάζει γραμμοειδείς εκδορές ακτινωτά, ως αποτέλεσμα της δράσης των κοπτικών επιφανειών των πρόσθιων άνω και κάτω δοντιών 13,15. Τα οδοντικά εντυπώματα στην κατηγορία αυτή παρουσιάζουν εξαιρετικές λεπτομέρειες τόσο των αδρών χαρακτηριστικών (εξωτερικό περίγραμμα κοπτικής επιφάνειας) όσο και των εξατομικευμένων χαρακτηριστικών. Παρέχουν τη δυνατότητα ευχερούς αναγνώρισης και των εμπλεκομένων δοντιών χωριστά, μερικές φορές, και του κοπτικού τριτημορίου των υπερώΐων ή γλωσσικών επιφανειών των πρόσθιων άνω και κάτω δοντιών και σπανιότερα της μασητικής επιφάνειας των προγομφίων 16,19. Οι Whittaker και Mc Donald, το 1989, χαρακτηρίζουν τις δήξεις κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης με εθελούσια συμμετοχή, ως «ερωτικές» και επισημαίνουν ότι τα γενικά μορφολογικά χαρακτηριστικά απεικόνισης είναι ήπιας μορφής. Η σωρεία των διαστροφών, αλλά κυρίως η εντόπιση του εντυπώματος, επιτρέπει εκφορά άποψης, όπως π.χ. αν το άτομο που δαγκώθηκε ήταν ενεργό ή παθητικό κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης, κ.τ.λ. 17. Δήξεις ή αποτυπώματα απομύζησης αναζητούνται και σε εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας (βιασμός, ασέλγεια, αποπλάνηση, κ.τ.λ.) ανευρίσκονται, κυρίως, σε μαστούς, αλλά και σε άλλα μέρη του σώματος του θύματος και συνήθως συνοδεύονται και από άλλες διαφόρου βαρύτητας κακώσεις, ανάλογα με το ερωτικό αμόκ του δράστη 18. Δήξεις μη σεξουαλικού χαρακτήρα είναι αποτέλεσμα επιθετικής συμπεριφοράς προς άλλους ανθρώπους (καυγάδες, διαπληκτισμοί, κ.τ.λ.), αλλά και σε άμυνα έναντι κάποιου που επιτίθεται, χωρίς την παρουσία σεξουαλικών κινήτρων. Το κύριο χαρακτηριστικό των βλαβών αυτών είναι η παντελής απουσία σημείων απομύζησης (ρουφήγματος), ενώ συχνά συνοδεύονται και από άλλους τραυματισμούς, υποδηλώνοντας έκφραση επιθετικότητας. Τα πιο βίαια δαγκώματα αυτού του τύπου οδηγούν σε λύση της συνέχειας του δέρματος ή και σε διασχίσεις (ρήξεις) με απομάκρυνση της τραυματικής επιφάνειας και απώλεια ιστού στη περιοχή της βλάβης 13,16,18. Μέσα από μια σειρά εξετάσεων και αναλύσεων, ο ειδικός μπορεί να τα αξιολογήσει συγκριτικά με τα αντίστοιχα δεδομένα των υπόπτων και να οδηγηθεί Σταυριανός και συν στην ταυτοποίηση ή στον αποσυσχετισμό 19. Η εμπεριστατωμένη εφαρμογή της μεθόδου καταγραφής των τραυματικών βλαβών δήξης ως πηγή προέλευσης αποδεικτικών στοιχείων άρχισε μόλις, το 1977, στη διερεύνηση ανθρωποκτονιών, βιαιοπραγιών, βιασμών και σεξουαλικών εγκλημάτων 13,18. Διερεύνηση παιδικής κακοποίησης, βιαιοπραγιών ενηλίκων και της κακοποίησης ηλικιωμένων και ανυπεράσπιστων ατόμων Σε οποιαδήποτε περίπτωση θα πρέπει να ζητείται λεπτομερές ιστορικό του «ατυχήματος» και ένα σύντομο ιατρικό ιστορικό, παρουσία ενός τουλάχιστον μάρτυρα (συνήθως μέλος του προσωπικού του oδοντιατρείου). Πρέπει να καταγράφεται με κάθε λεπτομέρεια : η ημερομηνία επίσκεψης, το ονοματεπώνυμο, επάγγελμα, ηλικία και διευθύνσεις των ατόμων, που έφεραν το παιδί για εξέταση, η αιτία πρόκλησης των τραυματικών βλαβών, η διάρκεια και η πορεία θεραπείας των παθολογικών αλλοιώσεων και των κακώσεων 20. Πρέπει, επίσης, να σημειώνονται το ονοματεπώνυμο και το τηλέφωνο του παιδιάτρου ή του γενικού γιατρού, που είναι υπεύθυνος για τη γενική υγεία του παιδιού. Εκτός από τη λήψη ιστορικού, απαιτείται προσεκτική εξωστοματική και ενδοστοματική επισκόπηση, ακτινογράφηση, ψηλάφηση, δοκιμασίες ζωτικότητας του πολφού των δοντιών (αξιόπιστες σε παλαιούς οδοντικούς τραυματισμούς) και, αν είναι δυνατή, τη φωτογράφηση του περιστατικού Η εξωστοματική εξέταση θα πρέπει να περιλαμβάνει επισκόπηση της περιοχής προσώπου, κρανίου και τραχήλου, έλεγχο της κινητικότητας των γνάθων και ψηλάφηση της περιοχής της κροταφογναθικής διάρθρωσης κατά το άνοιγμα και κλείσιμο του στόματος. Η μη σωστή σύγκλειση μπορεί να οφείλεται σε μετατόπιση δοντιών ή σε κάταγμα της γνάθου είτε στο σώμα είτε στον κόνδυλο, ενώ η παρέκκλιση της κάτω γνάθου προς τα δεξιά ή αριστερά κατά της κινήσεις της, υποδηλώνει κάταγμα του κονδύλου της γνάθου. Με την ψηλάφηση, επίσης, των ζυγωματικών οστών του προσώπου, αλλά και του σώματος της κάτω γνάθου, μπορεί να διαπιστωθεί οίδημα ή ευαισθησία, που πιθανό να οφείλεται σε κάταγμα των οστών (Εικ.2). Άλλα εκτεθειμένα μέλη του σώματος θα πρέπει επίσης να εξετάζονται, για να διαπιστωθούν κακώσεις των μαλακών μορίων. Η ενδοστοματική κλινική εξέταση πρέπει να περιλαμβάνει την αναζήτηση και την εντόπιση πιθανών τραυματικών βλαβών στην εσωτερική επιφάνεια του άνω και κάτω χείλους, χαλινών, παρειών και υπερώας, γλώσσας, εδάφους στόματος και των παρειακών και γλωσσικών ούλων. Με αδρή εξέταση των δοντιών μπορεί να διαπιστωθούν κατάγματα μύλης, μετατόπιση, ή μερική εκγόμφωση δοντιού. Με την ψηλάφηση ελέγχεται η κινη-

5 Σκοπός και Εφαρμογές της Οδοντιατροδικαστικής επιστήμης (Μέρος ΙΙ) 197 Εικόνα 2. Εκτός των βιαιοπραγιών ενηλίκων και της κακοποίησης ηλικιωμένων και ανυπεράσπιστων ατόμων, ένα από τα σημαντικά πεδία εφαρμογής της Οδοντιατροδικαστικής είναι αυτό της διερεύνησης της παιδικής κακοποίησης (από Σταυριανός Χ. 4, και A.B.F.O.) 1. τικότητα των δοντιών και η ύπαρξη κατάγματος της φατνιακής απόφυσης. Όσον αφορά τις δοκιμασίες ζωτικότητας του πολφού είναι αναξιόπιστες κατά τους πρώτους 3 μήνες μετά την πρόκληση των τραυματικών οδοντικών βλαβών 20,21. Στις περιπτώσεις αυτές επιβάλλεται, εκτός των οπισθοφατνιακών ακτινογραφιών, οι οποίες μπορεί να αποκαλύψουν κατάγματα ρίζας, φατνιακής απόφυσης, ακρορριζικές αλλοιώσεις κ.τ.λ., και η λήψη ορθοπαντομογραφήματος, για να διαπιστωθεί η τυχόν ύπαρξη καταγμάτων των γνάθων ή άλλων ξένων σωμάτων στα μαλακά μόρια του προσώπου. Η παρουσία ενδοστοματικών συριγγίων, δυσχρώμων ή ενδοδοντικά θεραπευμένων δοντιών (χωρίς τερηδονική προσβολή) ή η ακτινολογική εντόπιση παλαιών καταγμάτων των γνάθων, ίσως, υποδηλώνουν προηγούμενες περιπτώσεις βιαιοπραγίας Ελλείψει ενδοστοματικών και προσωπικών τραυματικών βλαβών, ο Οδοντίατρος, ίσως, παρατηρήσει ασυνήθεις τραυματισμούς ή μώλωπες σε άλλα μέλη του σώματος σε παιδιά, που προσέρχονται για οδοντιατρική περίθαλψη, που θα του κινήσουν τις υποψίες πιθανής κακοποίησης. Η εξωστοματική και ενδοστοματική εξέταση θα πρέπει, όταν υπάρχουν βάσιμες υποψίες για κακοποίηση, να συμπληρώνεται με φωτογράφηση του περιστατικού. Η ασπρόμαυρη, έγχρωμη και τηλεμετρική απεικόνιση, απαραίτητα με τη χρήση χιλιοστομετρικού χάρακα τόσο σε κοντινά πλάνα όσο και σε φωτογραφίες προσανατολισμού, αποτελούν ένα από τα πλέον αξιόπιστα μέσα διατήρησης των πληροφοριών 20. Οι δήξεις ενηλίκων στα παιδιά αποτελούν συχνό εύρημα. Η διαφορά ανάμεσα στην διακυνοδοντική απόσταση μεταξύ του φραγμού ενός παιδιού 5 ετών και ενός ενήλικα είναι περίπου 10 mm για την άνω γνάθο και 7 mm για την κάτω γνάθο, ο οποίος και χρησιμοποιείται για τέτοιου είδους ταυτοποίηση, είναι 3 cm. Διαφοροδιάγνωση ανάμεσα σε δήξη παιδιού και δήξη ενήλικα (Εικόνα 3) γίνεται ακόμη και με τη μέτρηση του εύρους του οδοντικού τόξου που εμφανίζεται στο εντύπωμα, αφού είναι γνωστό ότι η διαφορά ανάμεσα στο εύρος του οδοντικού τόξου ενός παιδιού 5 ετών και ενός ενήλικα είναι περίπου 4 mm για την άνω γνάθο και 2.5 mm για την κάτω 24,25. Αντίθετα με τις σεξουαλικές περιπτώσεις, τα εντυπώματα που παρατηρούνται στην ομάδα του «συνδρόμου κακοποιημένου παιδιού» είναι διασκορπισμένα, παρουσιάζουν ελάχιστες λεπτομέρειες και, συνήθως, συνοδεύονται και από άλλους τραυματι- Μέση κυνοδοντική απόσταση στην άνω γνάθο Στην ηλικία των 3-6 ετών: mm. 4.4 mm μικρότερη από την αντίστοιχη των ενηλίκων (Bernstein, 1997). Ο μέσος όρος κυνοδοντικής απόστασης σε ενήλικες, μετρημένες σε 367 τόξα είναι 21,3-41 mm. Γενικά, απόσταση μικρότερη των 30 mm ανήκει σε παιδί, ενώ μεγαλύτερη από 30 mm ανήκει σε ενήλικα (Rawson et al, 1984) Εικόνα 3. Διαφοροδιάγνωση ανάμεσα σε δήξη που προκλήθηκε από παιδί ή από ενήλικα.

6 198 Σταυριανός και συν σμούς 20. Εδώ, πρέπει να αναφέρουμε ότι πολλές φορές παρατηρούνται τραυματικές βλάβες από δήξη, που το ίδιο το παιδί προκαλεί στον εαυτό του κατά τη στιγμή της κακοποίησης, σε μια προσπάθεια να αντέξει τον πόνο (αυτοπροκαλούμενες δήξεις). Τέτοιες δήξεις παρατηρούνται, ακόμη και σε περιπτώσεις παραμέλησης, με σκοπό το παιδί να τραβήξει την προσοχή των γονέων του ή και ως αντίδραση του παιδιού σε οικογενειακά προβλήματα, π.χ. χωρισμός γονέων κ.λ.π. 13 Οι τραυματικές βλάβες από δήξη σε θύματα παιδικής κακοποίησης συνοδεύονται συχνά από εκδορές και εκχυμώσεις στο δέρμα και βλεννογόνους ιδίως των χειλέων, ρήξεις χαλινού γλώσσας και χειλέων και άλλες σοβαρές κακώσεις (κάταγμα μακρών οστών, κρανίου, ρήξεις ήπατος, σπλήνας, ενδοκρανιακές αιμορραγίες, αιματώματα κ.τ.λ.). Αν και η παραμέληση (σωματική ή συναισθηματική) δεν μπορεί να θεωρηθεί μορφή βίας, είναι εξίσου σημαντική και θέτει σε κίνδυνο σωματική και ψυχική ανάπτυξη του παιδιού, αλλά ακόμη και τη ζωή του, οι δε λειτουργοί υγείας είναι ηθικά υπόχρεοι να την αντιμετωπίσουν, όπως την κακοποίηση. Η συστηματική ψυχολογική (συναισθηματική) κακομεταχείριση επηρεάζει ή αναστέλλει τη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού και μπορεί να έχει σοβαρές μακροπρόθεσμες συνέπειες στη μάθηση, στη μνήμη και συχνά με διαταραχές στη συμπεριφορά (μερικές φορές αυτοτραυματίζονται). Η παραμέληση της ιατρικής φροντίδας του παιδιού αποτελεί συχνό φαινόμενο και θέτει σε κίνδυνο τη σωματική και ψυχική του ανάπτυξη ή ακόμη σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει στο θάνατό του. Επίσης παγκόσμια, οι γυναίκες υφίστανται βία που αποτελεί την «πιο διαδεδομένη παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου» στην εποχή μας. Η Επιτροπή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ υπολογίζει ότι: 1 στις 4 γυναίκες (Ευρωπαίες ή από χώρες της Αμερικής) υφίστανται κάποια μορφή ενδοοικογενειακής βίας στη διάρκεια της ζωής τους 28. Στα άτομα με ειδικές ανάγκες ασχέτου ηλικίας, ενδυμονεί ο κίνδυνος κακοποίησης από τα υγιή, επειδή είναι εξαρτώμενα από τους «φροντιστές» τους, οι οποίοι μπορεί να ξεσπάσουν βίαια σε αυτούς, λόγω φόρτισης των καθηκόντων τους. Οι πιο πιθανοί θύτες είναι άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος, οικιακοί βοηθοί και εργαζόμενοι σε ιατρικά ιδρύματα 23, Η σωματική κακοποίηση των ηλικιωμένων και ανυπεράσπιστων ατόμων παρουσιάζει ομοιότητες με αυτή της παιδικής κακοποίησης. Αποτελεί το 15,7% των περιστατικών που αναφέρονται στις Η.Π.Α. η οποία επηρεάζει δραματικά την ψυχοσωματική ισορροπία και υγεία των ηλικιωμένων και των ανυπεράσπιστων ατόμων. 28 Η σωματική κακοποίηση και οι σωματικές ασθένειες είναι ιδιαίτερα σημαντικοί παράγοντες που οδηγούν μερικούς ηλικιωμένους, ακόμη και στην αυτοκτονία. Σωματικοί δείκτες που υποδηλώνουν κακοποίηση είναι ανεξήγητοι μώλωπες, τραυματικές βλάβες των οδοντικών ιστών, αποσχίσεις ή εκδορές στη στοματογναθοπροσωπική χώρα και σε διάφορα μέρη του σώματος, τα οποία συνήθως δικαιολογούνται ως «ατυχήματα» 23,26. Η εξακρίβωση της κακοποίησης/ παραμέλησης των ηλικιωμένων/ανυπεράσπιστων ατόμων μπορεί να στηριχτεί στην εμπεριστατωμένη και, ιδιαίτερα, προσεκτική κλινική εξέταση και στη συμπεριφορά των «φροντιστών» στο χώρο του οδοντιατρείου 23,26,27. Απόδοση αστικής ευθύνης (Εικόνα 4) Ένα άλλο αντικείμενο στο οποίο καλείται ο Οδοντιατροδικαστής να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο, είναι αυτό της εξέτασης ατόμων που έχουν υποστεί τραυματισμό, λόγω ατυχήματος ή αντιμετωπίζουν πρόβλημα στοματικής υγείας λόγω παραμέλησης οδοντιατρικής φροντίδας, αμέλειας ή πλημμελούς οδοντιατρικής πράξης ή ακόμα και να πιστοποιήσει, εάν έχουν πραγματοποιηθεί κάποιες οδοντιατρικές εργασίες 1,28-31,33. Η εξέταση πρέπει να είναι, όπως πάντα, λεπτο- Εικόνα 4. Ο Οδοντιατροδικαστής διαδραματίζει σημαντικό ρόλο με τη μαρτυρία του στην απόδοση αστικής ή ποινικής ευθύνης. Εξετάζει άτομα που έχουν υποστεί τραυματισμό λόγω ατυχήματος ή αντιμετωπίζουν πρόβλημα στοματικής υγείας, λόγω παραμέλησης οδοντιατρικής φροντίδας, αμέλειας ή πλημμελούς οδοντιατρικής πράξης.

7 Σκοπός και Εφαρμογές της Οδοντιατροδικαστικής επιστήμης (Μέρος II) 199 μερής και ακριβής, να περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες διαγνωστικές δοκιμασίες, φωτογραφίες και ακτινογραφίες, ιδιαίτερα με δεδομένο ότι ο Οδοντιατροδικαστής θα κληθεί να δώσει την επιστημονική του μαρτυρία στην αίθουσα του δικαστηρίου 1,31,33. Συμβολή σε ανθρωπολογικές και αρχαιολογικές έρευνες Η συμβολή της Οδοντιατροδικαστικής σε ανθρωπολογικές και αρχαιολογικές (Εικόνα 5) μελέτες και έρευνες έγκειται: Στη χρονολόγηση των ευρημάτων. Στον προσδιορισμό της ηλικίας και ταυτότητας. Στην εκτίμηση του μεγέθους της πληθυσμιακής ομάδας. Στη μελέτη των οδοντικών και γναθικών παθήσεων. Στην έρευνα σε οδοντιατρικά προβλήματα με σκοπό τη βελτίωση της γνώσης και την προαγωγή της οδοντιατρικής επιστήμης. Στην παροχή πληροφοριών όσον αφορά τρόπο ζωής και βιοπολιτισμική συμπεριφορά αρχαίων πολιτισμών. Στον προσδιορισμό των διατροφικών συνηθειών. Στην κατανόηση των συνθηκών του περιβάλλοντος. Στη διερεύνηση εγκληματικών ενεργειών της αρχαιότητας. Στη μελέτη της ιστορίας της οδοντιατρικής και των εφαρμογών της. 1 Συγκεκριμένα, οι ανθρωπολόγοι και αρχαιολόγοι αναγνωρίζουν ότι η συμμετοχή και άλλων ειδικοτήτων είναι βασική για τη σωστή αξιολόγηση των ζωικών ή ανθρωπίνων υπολειμμάτων, που έχουν βρεθεί σε ανασκαφές. Η ανθρώπινη εξέλιξη έχει οριοθετηθεί με προοδευτικές αλλαγές μεταξύ άλλων πραγμάτων, σε ύψος, βάρος σώματος και εύρος κρανίου. Το ανθρώπινο σκελετικό υλικό και τα δόντια διατηρούνται πολύ καλά στο πέρασμα του χρόνου και επιτρέπουν τη μελέτη ανθρωπίνων υπολειμμάτων, αλλά και απολιθωμάτων ηλικίας μεγαλύτερης των χρόνων. Γι αυτό, είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζεται ο αρχαιολογικός χώρος και τα ευρήματα ως σύνολο, ώστε να προκύψει μία ολοκληρωμένη εικόνα της εποχής. Σήμερα η σημασία της συνεργασίας πολλών διαφορετικών επιστημών κατά τη διαδικασία ανασκαφής και η συμβολή τους στη μελέτη του υλικού ανασκαφής είναι ευρέως αναγνωρισμένη 1,35,36. Ένα πρόβλημα που εμφανίζεται πολλές φορές σε ιατροδικαστικές περιπτώσεις είναι ο τρόπος εξακρίβωσής του, εάν τα σκελετικά ευρήματα είναι πρόσφατα ή έχουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Μπορεί να μην είναι δυνατό να καθορισθεί επακριβώς η ηλικία των σκελετικών υπολειμμάτων, αλλά το χρώμα, η υφή, η ποιότητα και η ακτινογραφική εικόνα των οστών μπορεί να βοηθήσει σημαντικά. Σε αρχαιολογικές υποθέσεις η συνεργασία αρχαιολόγου, παθολογοανατόμου και η Οδοντιατροδικαστική θα ήταν ιδεώδης για την εξαγωγή των μέγιστων δυνατών πληροφοριών από σκελετικά υπολείμματα π.χ. μιας αρχαίας καταστροφής ή σφαγής. Δυστυχώς, σε μερικές χώρες εξαιτίας της μη ύπαρξης ειδικών- Οδοντιατροδικαστών, ο αρχαιολόγος θα πρέπει να απευθύνεται σε Οδοντιάτρους για την εξέταση και εκτίμηση των οδοντογναθικών ευρημάτων σε ένα ή περισσότερα σκελετικά υπολείμματα. Μερικές φορές, οι Οδοντιατροδικαστές είναι αυτοί που ενημερώνουν τους αρχαιολόγους ότι έχουν ανακαλύψει περιπτώσεις εγκληματικών ενεργειών που όμως ποτέ δε θα οδηγηθούν στη Δικαιοσύνη, καθώς οι δράστες έχουν πεθάνει δεκάδες ή εκατοντάδες χρόνια πριν. 39 Η εξέταση αρχαιολογικών ευρημάτων από τον Οδοντιατροδικαστή μπορεί να δώσει πολύτιμες πληροφορίες τόσο στους αρχαιολόγους, καθορίζοντας την ηλικία των ευρημάτων ή εξακριβώνοντας την ταυτότητά τους, όσο και στους ιστορικούς, τεκμηριώνοντας στοιχεία/ πληροφορίες για τον τρόπο ζωής των ανθρώπων μιας συγκεκριμένης εποχής. Οι ανθρωπολόγοι και οι αρχαιολόγοι αναγνωρίζουν ότι μια διατμηματική προσέγγιση είναι βασική για τη σωστή ερμηνεία ζωικών ή ανθρωπίνων υπολειμμάτων, που έχουν βρεθεί σε ανασκαφές 35,36,39. Η πραγματογνωμοσύνη του οδοντιατρικού επιστήμονα χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο στην μελέτη του ανθρώπινου σκελετικού υλικού, όπου τα οστά των γνάθων και τα δόντια είναι μερικώς ή εξ ολοκλήρου άθικτα. Μερικές αρχαιολογικές έρευνες περιορίζονται σε ένα μόνο σκελετό και η έρευνα πραγματοποιείται με παρόμοιο τρόπο σε αρκετές ιατροδικαστικές περιπτώσεις. Σε άλλες περιπτώσεις που μεγάλοι αριθμοί σκελετών βρίσκονται κατά τη διάρκεια της ανασκαφής ο ρόλος του Οδοντιατροδικαστή είναι αντίστοιχος εκείνου που διαδραματίζει σε συνθήκες μαζικής καταστροφής. Οι περισσότερες από τις τεχνικές που αφορούν δόντια και οστά μπορούν να εφαρμοστούν και στο αρχαιολογικό πεδίο. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα προβλήματα που εμφανίζονται συχνά εξαιτίας των περιβαλλοντικών αλλαγών στην πορεία του χρόνου στο σκελετικό υλικό, καθιστώντας αναγκαία την ξεχωριστή μεθοδολογία/αντιμετώπιση. Παρόλο που τα δόντια αποτελούν τα πιο ανθεκτικά τμήματα του ανθρωπίνου σώματος, παρατεταμένη έκθεση σκελετικού υλικού στο έδαφος είναι πιθανό να προκαλέσει μη αναστρέψιμες μεταβολές στην οδοντοφυΐα 35,36,39. Οι περισσότερες μελέτες των διατροφικών συνηθειών των αρχαίων πολιτισμών, βασίζονται κατά κύριο λόγο στο διαχωρισμό των δοντιών, σε τερηδονισμένα και μη. Αρχικά αυτό φαίνεται αρκετά απλό, αλλά ενδέχεται να

8 200 Σταυριανός και συν εντοπιστούν περιοχές φθοράς στα δόντια αρχαίων πληθυσμών, οι οποίες έχουν προκληθεί από το μεταθανάτιο περιβάλλον, παρά από την επίδραση παραγόντων κατά την προθανάτια περίοδο. Επειδή τα δόντια έχουν υψηλή συγκέντρωση σε ανόργανα, αλκαλικές εδαφικές συνθήκες είναι πιθανό να οδηγήσουν σε διατήρησή τους, ενώ αντίθετα το όξινο περιβάλλον μπορεί να προκαλέσει σημαντική φθορά τους. Σε όξινο έδαφος τα δομικά στοιχεία της αδαμαντίνης παρουσιάζουν αυξημένη διαλυτότητα και είναι αυτονόητο ότι το υλικό ανασκαφής θα έχει περιορισμένη αξία για έναν Οδοντιατροδικαστή 1,17. Η τερηδονική προσβολή, η περιοδοντική νόσος, η απώλεια των δοντιών και η αποτριβή της μασητικής επιφάνειας μελετώνται συχνότερα. Τα δε ευρήματα συγκρίνονται με αυτά άλλων εποχών και με αυτά της σύγχρονης εποχής. Οι αρχαιολογικές και οδοντιατρικές πηγές είναι γεμάτες με αναφορές για τη συχνότητα της τερηδόνας σε αρχαίους πολιτισμούς. Τα αποτελέσματα των μελετών έχουν συγκεκριμένο ενδιαφέρον για τους κλινικούς Οδοντιάτρους στο ότι μπορεί να επιβεβαιώνουν σύγχρονες απόψεις σχετικά με τη συχνότητα και βαρύτητα των οδοντικών παθήσεων, ανθρώπων που έζησαν χιλιάδες χρόνια πριν με διαφορετικές διαιτητικές και πολιτισμικές συνήθειες. Έτσι, έχει γίνει δεκτό πως σε συγκεκριμένες περιόδους του πολιτισμού μας η τερηδόνα ήταν σπάνιο φαινόμενο- κοινό χαρακτηριστικό σε πολλούς πληθυσμούς της αρχαιότητας, ενώ η εισαγωγή των εξευγενισμένων υδατανθράκων, οδήγησε σε ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά εμφάνισης τερηδόνας σε όλες της ηλικιακές ομάδες. Ωστόσο, εκτεταμένες επιδημιολογικές μελέτες σχετιζόμενες με την εξάπλωση της τερηδόνας συνηγορούν στο ότι απομονωμένοι πρωτόγονοι πληθυσμοί, όπως Εσκιμώοι, Βεδουίνοι, ιθαγενείς που δεν επηρεάστηκαν από τις σύγχρονες διαιτητικές συνήθειες, παρουσιάζουν εξαιρετικά χαμηλή συχνότητα τερηδόνας. Σε μελέτες αρχαίου σκελετικού υλικού, τα δόντια δεν είναι δυνατό να εξεταστούν ξεχωριστά και η μελέτη θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και όλες τις υπόλοιπες οστικές δομές. Δείγματα που έχουν εκσκαφθεί πολλούς αιώνες μετά το θάνατο, σπάνια, είναι σε καλή κατάσταση και μερικά δόντια είναι πιθανό να έχουν χαθεί τελείως και να μην έχουν βρεθεί κατά τη διάρκεια της ανασκαφής ή να έχουν ολικώς εκγομφωθεί από τα φατνία των γνάθων 1,17,32,34,35,39. Τεχνικές ταφής που είχαν ως σκοπό να προστατεύσουν το σώμα του ενταφιασμένου είχαν χρησιμοποιηθεί από μερικούς αρχαίους πολιτισμούς. Αυτές οι τεχνικές μπορεί να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη καταστροφή των οδοντικών ιστών απ ότι αν το σώμα είχε αφεθεί στις φυσικές διεργασίες αποσύνθεσής του. Για παράδειγμα, στη Ρωμαιο-Βρετανική περίοδο (400 μ.χ.), το φέρετρο καλυπτόταν με γύψο. Δόντια από αρχαιολογικές ανασκαφές είναι συχνά μερικώς κατεστραμμένα και πολλές φορές παρατηρείται διάβρωση της οστεΐνης και της οδοντίνης της ρίζας σε σημαντικό βαθμό, αποδιδόμενη σε μακροχρόνια επίδραση εδαφικών χημικών παραγόντων. Είναι σύνηθες φαινόμενο τα περισσότερα από τα χημικά στοιχεία που βρίσκονται στο έδαφος να προσβάλλουν επιλεκτικά και να διαλύσουν τα ανόργανα συστατικά της αδαμαντίνης, ενώ η οδοντίνη της μύλης και της ρίζας παραμένουν άθικτες 1,32,33. Η οδοντίνη, όμως, είναι δυνατό να προσβληθεί από εδαφικούς μύκητες. Ο ρυθμός αποσύνθεσης της οδοντίνης παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις τόσο που μερικά δόντια, μόνο ετών, είναι δυνατόν να παρουσιάσουν σημαντικό ποσοστό διάβρωσης, ενώ σε διαφορετικές συνθήκες δόντια άνω των 2000 ετών είναι δυνατό να παρουσιάσουν μικρότερου βαθμού διάβρωση. Η μυκητιακή προσβολή δεν αναφέρεται στα πρώτα 50 χρόνια μετά το θάνατο, επομένως, ανεύρεση τέτοιας επίδρασης οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η προέλευση του υλικού δεν είναι πρόσφατη. Παρόλο που η αδαμαντίνη αναμένεται να παραμείνει άθικτη για αρκετούς αιώνες σε μη όξινο περιβάλλον, εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση που το πτώμα έχει υποστεί εκτεταμένη απανθράκωση. Αποτεφρωμένα σκελετικά υπολείμματα ή δόντια βρίσκονται συχνά σε αρχαιολογικές ανασκαφές 17. Έως και το 1940, τα αποτεφρωμένα οδοντικά υπολείμματα θεωρούνταν χωρίς επιστημονικό ενδιαφέρον για τον αρχαιολόγο. Θα ήταν, ωστόσο, χρήσιμο να εξακριβωθεί τουλάχιστον ο αριθμός και ο τύπος των δοντιών έτσι, ώστε να εκτιμηθεί το μέγεθος των πληθυσμιακών ομάδων απ όπου προέρχονται. Παρόλο που τα ανθρώπινα οστά και δόντια αντιστέκονται στην αποτέφρωση περισσότερο από άλλα τμήματα του σώματος η αναγνώρισή τους είναι αρκετά δύσκολη και η Οδοντιατροδικαστική διερεύνηση μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα. Η μελέτη των μεταβολών που συμβαίνουν στα οστά και στους οδοντικούς ιστούς μετά το θάνατο είναι γνωστή ω ς τ α φ ο ν ο μ ί α και ασχολείται με τους παράγοντες που επηρεάζουν το σχηματισμό απολιθωμάτων 1, Η παλαιότητα ενός σκελετού είναι εξαιρετικά εξειδικευμένο έργο. Λίγες μελέτες έχουν γίνει στο ανθρώπινο υλικό, αλλά είναι γνωστό πως υπάρχουν μεταβολές στα οργανικά συστατικά του οστού, όπως και στην κρυσταλλική του δομή. Η πραγματική απολίθωση είναι μια πολύ αργή διαδικασία διάρκειας δεκάδων χιλιάδων χρόνων και είναι προφανές ότι παρουσιάζει περισσότερο αρχαιολογικό ή ιστορικό ενδιαφέρον για έναν παλαιοντολόγο/ιστορικό παρά για έναν Οδοντιατροδικαστή. Παρά το γεγονός, ότι οι μέθοδοι εξαγωγής των δοντιών ήταν ήδη γνωστοί στην Ρωμαΐκή εποχή ως επείγουσα θεραπευτική αντιμετώπιση σε οξείες νόσους του πολφού και των

9 Σκοπός και Εφαρμογές της Οδοντιατροδικαστικής επιστήμης (Μέρος ΙΙ) 201 περιακρορριζικών ιστών, οι οδοντάγρες, οι ριζάγρες και οι μοχλοί ως βασικά εργαλεία υπήρχαν επιβεβαιωμένα στη Βρετανία αρκετούς αιώνες αργότερα. Οι θεραπευτικές οδοντιατρικές πράξεις οι οποίες έχουν σκοπό να αποκαταστήσουν τις βλάβες των σκληρών οδοντικών ιστών λόγω τερηδόνας, διάβρωσης, αποτριβής, κατάγματος ή δυσπλασίας, είναι μία σχετικά πρόσφατη εξέλιξη και γι αυτό είναι σημαντικό το να μελετούνται τα αρχαιολογικά οδοντικά υπολείμματα για την κατανόηση της εξέλιξης αθεράπευτων οδοντικών παθήσεων στους αρχαίους πολιτισμούς 1,32. Ο βαθμός της μασητικής αποτριβής και της επακόλουθης βαθμιαίας απώλειας των σκληρών οδοντικών ουσιών εξαρτάται κυρίως από τις διατροφικές συνήθειες των αρχαίων ανθρώπων μάσηση σκληρής και ινώδους τροφής με το μεγαλύτερο βαθμό αποτριβής να συναντάται στους πρώτους γομφίους 17. Η διεργασία πιθανότατα να οδηγούσε σε υπερσύγκλειση των γνάθων, δημιουργώντας μείωση της κάθετης διάστασης του προσώπου. Υπάρχουν, όμως αποδείξεις σύμφωνα με τις οποίες αυτό δε συνέβη και φαίνεται ότι στην απώλεια της επιφανειακής μασητικής επιφάνειας είχαμε ως αντιστάθμιση το φαινόμενο της υπερέκφυσης, δηλαδή της μετακίνησης των δοντιών με σκοπό τη διατήρηση της λειτουργίας της μάσησης και την αποφυγή των συνεπειών στην κροταφογναθική διάρθρωση. Ο βαθμός που έχουν εξαλειφθεί ή όχι οι ραφές του κρανίου, η αποτριβή των μασητικών επιφανειών των δοντιών και η περιεκτικότητα των ανοργάνων αλάτων των οστών, χρησιμοποιούνται ως μέσο εκτίμησης της ηλικίας. Πρέπει, όμως, να αναγνωριστεί πως μερικές προσπάθειες εξακρίβωσης ηλικίας οδήγησαν σε σημαντική υπερεκτίμηση της πραγματικής ηλικίας Γενετικοί και επιγενετικοί βλαπτικοί παράγοντες που δρούν από την έναρξη της καταβολής των δοντιών μέχρι και την ολοκλήρωση της διάπλασης τους θα δημιουργήσουν αναπτυξιακές διαταραχές (δυσπλασίες) των οδοντικών ιστών. Ανάλογα με το οδοντογονικό στάδιο που έδρασε ο βλαπτικός παράγοντας οι δυσπλασίες αφορούν τη μεταβολή των δομικών παραμέτρων (δυσπλασίες δομής) ή των μορφολογικών παραμέτρων της οδοντικής ανάπτυξης (δυσπλασίες μορφής, σχήματος, αριθμού). Υπάρχουν, συνεπώς, περιπτώσεις, όπου ανωμαλίες διαπλάσεως των δοντιών και της στοματικής κοιλότητας δεν αποτελούν μεμονωμένο και ανεξάρτητο φαινόμενο, αλλά έχουν σχέση με συστηματικές νόσους και καταστάσεις 1,34. Οι περισσότερες γνώσεις που έχουμε, σήμερα, σχετικά με παθήσεις στην αρχαιότητα προέρχονται από μελέτες σκελετικού υλικού, ενώ η Οδοντική Παθολογία παίζει σημαντικό ρόλο στην εντόπιση ορισμένων παθήσεων και στη λήψη πληροφοριών σχετικά με τις διαιτητικές και πολιτισμικές συνήθειες πληθυσμών του παρελθόντος 17. Επίσης, ο Οδοντιατροδικαστής, όχι μόνο μπορεί να καθορίσει ασθένειες παρούσες σε σκελετικά υπολείμματα προς αναγνώριση, αλλά και να συμβουλεύσει ανθρωπολόγους για ασθένειες που ήταν παρούσες στους πληθυσμούς που αυτοί εξετάζουν. Η εξέταση των παραγόντων της συγκλεισιακής δυσαρμονίας μπορούν να διερευνηθούν (απώλεια δοντιών, μεταναστεύσεις δοντιών, οδοντογναθικές ανωμαλίες, αποτριβές, αρθρίτιδες, τραυματισμό, κ.ά.) και να επιβεβαιωθούν (τραυματικές βλάβες των οστικών στοιχείων της ΚΦΓΔ, απορρόφηση του οστού των κονδύλων, κ.ά.) σε ανευρεθέντα οστά και κρανία. Οστά ή υπολείμματα οστών που ανακαλύφθηκαν σε αρχαιολογικές ανασκαφές μπορεί να ανήκουν σε ζώα ή ανθρώπους. Οδοντίατροι με αρκετές γνώσεις και εμπειρία είναι δυνατό να εξακριβώνουν και να αναγνωρίζουν τις διαφορές μεταξύ ανθρώπινης και ζωικής οδοντοφυΐας 1,17,32. Γνώση του στοματογναθικού συστήματος του ανθρώπου με το αντίστοιχο των ζώων είναι πιθανό να χρειαστεί για την αναγνώριση και διάκριση των ειδών και, ίσως, είναι χρήσιμη και για ένα διαφορετικό λόγο. Π.χ. μερικές φορές, όταν ανακαλύπτονται οστά υπάρχουν ενδείξεις φθοράς λόγω σαρκοφάγων ζώων που τρέφονται με πτώματα (scavenging animals), που συνήθως μασάνε ή σπάζουν τα οστά για να βρούνε το μυελό των οστών ή μπορούν να μασηθούν από αρουραίους, οι οποίοι προξενούν στο υποκείμενο οστό γραμμοειδείς χαραγές από τη διείσδυση των οξύαιχμων δοντιών τους. Έτσι, είναι δυνατό, να υπολογιστεί ο χρόνος έκθεσης των οστών στο περιβάλλον και να εντοπιστεί διευκρινι-στεί το είδος του ζώου που προξένησε τις μεταθανάτιες φθορές 1,17,34-37,39. Δείγματα οδοντιατρικής τέχνης και δεξιοτεχνίας των Ετρούσκων που φυλάσσονται σε διάφορα μουσεία της Ιταλίας (μουσείο του Πάπα Ιούλιου της Ρώμης, μουσείο του Corneto, Chef, κ.α.), καταμαρτυρούν την ακμή του πολιτισμού της χώρας αυτής (γύρω στα 800. π.χ.). Οι οδοντιατρικές προσθετικές εργασίες (γέφυρες) που ανευρέθησαν ήταν κατασκευασμένες από φύλλο χρυσού, στηρίζονταν στα υπάρχοντα δόντια με χρυσούς δακτυλίους που κάλυπταν ένα μεγάλο τμήμα της μύλης του δοντιού. Συχνά, σε περιπτώσεις απώλειας δοντιών, χρησιμοποιούσαν τεχνητά δόντια κατασκευασμένα από οστά ιπποπόταμου, ελεφαντόδοντο και ξύλο, γεγονός που εξαιτίας του ότι ήταν λαός που είχε αναπτύξει εμπορικές και πολιτισμικές σχέσεις με άλλους λαούς, όπως Φοίνικες, Αιγυπτίους, Έλληνες, κ.τ.λ. καταμαρτυρεί κυρίως τη Φοινικική επίδραση. Παρόμοιες οδοντοπροσθετικές εργασίες βρέθηκαν σε αρχαίους τάφους στη Σιδώνα, στην αρχαία Αίγυπτο, αλλά και στην Ελλάδα (Ερέτρια) 1. Πρόσφατα, ανακαλύφθηκε στην πόλη Halin της Κίνας σκελετός με οκτώ πρόσθια δόντια της άνω

10 202 Σταυριανός και συν Εικόνα 5. Αριστερά δείγμα οδοντιατρικής τεχνικής Ν.Α. Ασίας (περιοχή μεταξύ Burna και επαρχίας Yunnan 1000 έτη πριν). Η άνω γνάθος είχε 8 δόντια διακοσμημένα με χρυσό. Δεξιά τεχνική τρυπανισμού στην περιακρορριζική περιοχή του 1ου γομφίου της κάτω γνάθου με σκοπό την ανακούφιση από αφόρητο πόνο και παροχέτευση της πυώδους συλλογής ( ,π.Χ) Saqqara, Αίγυπτος (μουσείο, Homme, Paris) 1. γνάθου να εμφανίζουν παρασκευασμένες κοιλότητες στην αδαμαντίνη και οδοντίνη των χειλικών επιφανειών, επικαλυμμένες με φύλο χρυσού. Η επίμονη αυτή τεχνική της διακόσμησης που παρατηρήθηκε αρχικά σε οδοντικά ευρήματα σε άτομα της φυλής των Maya (ημιπολύτιμα στρογγυλά πετράδια στο μέσο τριτημόριο των χειλικών επιφανειών των πρόσθιων δοντιών 9ος αιώνας) αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα δείγματα Οδοντιατρικής στις περιοχές της νοτιοανατολικής Ασίας. Το γεγονός αυτό επιβεβαίωσε, την ύπαρξη μιας φυλής γνωστής με την ονομασία «χρυσά δόντια», η οποία αναφέρεται στα ιστορικά αρχεία, ότι έζησε πριν από 1000 έτη, ανάμεσα στην περιοχή Burma (Myanmar) και στην κινέζικη επαρχία Yunnan (σημαντικός σταθμός του αρχαίου εμπορικού δρόμου ανάμεσα στην Κίνα και την Ινδία) 1 (Εικόνα 5). Επίσης, ακέραια δόντια αρχαιολογικών ευρημάτων χρησιμοποιούνται με τη μέθοδο της ανάλυσης του D.N.A., για αναδρομική διάγνωση (π.χ. μολυσματικών ασθενειών που συνοδεύονταν από μικροβιαιμία). Το υλικό λαμβάνεται μέσα από το περιεχόμενο της πολφικής κοιλότητας που παραμένει ανεπηρέαστο από εξωτερικές επιμολύνσεις. Με τη μέθοδο της αλυσιδωτής αντίδρασης πολυμεράσης (PCR) χρησιμοποιώντας ανιχνευτές D.N.A. (που αντιστοιχούν σε γνωστά γονίδια των μικροβίων) διαπιστώνεται η ύπαρξη ή μη μικροβιακού D.N.A. στο περιεχόμενο της πολφικής κοιλότητας. Η μεθοδολογία αυτή εφαρμόστηκε από τους Παπαγρηγοράκη και συν. 38 σε ακέραια δόντια που εξήχθησαν από τρεις τυχαία επιλεγμένους νεκρούς του ομαδικού τάφου του Κεραμεικού, με σκοπό τη διερεύνηση της αιτιολογίας του μεγάλου λοιμού της Αθήνας κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο 38. Το αποτέλεσμα ήταν: «εφόσον ο παράγοντας Salmonella enterica serovar Typhi (ο οποίος είναι υπεύθυνος για την εκδήλωση του τυφοειδούς πυρετού) αποδειχθεί ως μοναδική αιτία του λοιμού και με την προϋπόθεση ότι τα γραφόμενα του Θουκυδίδη είναι αληθή, τότε ο ταυτοποιημένος αρχαίος κλώνος του παθογόνου παράγοντα αποτελεί τον αρχέγονο κλώνο του, ο οποίος ήταν ικανός να προσβάλει τόσο τον άνθρωπο όσο και τα ζώα, ενώ η σύγχρονη μορφή του προσβάλλει μόνο τον άνθρωπο». Η απήχηση της εργασίας αυτής στον επιστημονικό χώρο και τη διεθνή κοινότητα ήταν τεράστια 38. Συμπεράσματα Τα εξατομικευμένα οδοντικά και στοματικά χαρακτηριστικά, εφόσον εξετασθούν και αξιολογηθούν, δεόντως, συνθέτουν ταυτότητα που οδηγεί σε αναγνώριση και ταυτοποίηση. Οι εμπλεκόμενοι στην εξιχνίαση των παραπάνω υποθέσεων (αστυνομικές, ανακριτικές, εισαγγελικές αρχές, ιατροδικαστές, αρχαιολόγοι, δικηγόροι κ.τ.λ.) πρέπει να διαθέτουν ένα πλήθος ειδικών γνώσεων, γεγονός πρακτικά αδύνατο. Έτσι, δημιουργήθηκε η αναγκαιότητα διαφόρων ειδικοτήτων, των οποίων η στενή συνεργασία σε άριστο επίπεδο και με την εφαρμογή συγκεκριμένης μεθοδολογίας για κάθε πεδίο, υποβοηθά το έργο της Δικαιοσύνης στα πλαίσια τόσο της προκαταρκτικής εξέτασης όσο και της αποδεικτικής διαδικασίας. Με βάση τα παραπάνω, η Οδοντιατροδικαστική είναι απαραίτητη αρωγός των οργάνων επιβολής του Νόμου, με κοινό στόχο την πλήρη και ορθή απονομή του Δικαίου. Διαβαίνοντας το κατώφλι του 2010, τα επιτεύγματα της Οδοντιατροδικαστικής, υποδηλώνουν τη μεγάλη ανάπτυξη που πραγματοποίησε από τη γέννησή της μέχρι σήμερα, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τη θεσμοθέτησή της ως επίσημης ειδικότητας στα αναπτυγμένα κράτη τόσο της Ευρώπης όσο και της Αμερικής. Στις προηγμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Η.Π.Α., η Οδοντιατροδικαστική, συστηματοποιείται, οργανώνεται, διευρύνεται, εμπλουτίζεται σε γνώση και μεθοδολογία, και εφαρμόζεται, όλο και περισσότε-

11 Σκοπός και Εφαρμογές της Οδοντιατροδικαστικής επιστήμης (Μέρος IΙ) 203 ρο, από Οδοντιάτρους που έχουν ειδική εμπειρία στην αντιμετώπιση παρόμοιων υποθέσεων. Bιβλιογραφία 1. Σταυριανός Χ. Οδοντιατροδικαστική Συμβολή στη διαλεύκανση υποθέσεων - Βασικές αρχές - Εξελικτική πορεία - Εφαρμογέs, Τόμος 1,2, University Studio Press, Souviron R. Bite mark examination and recognition: An introduction to bite mark evidence and reporting. Symposium «Human bite marks: recognition, recovery, analysis and the Law». A.D.A Continuing Education courses, Chicago, Illinois, Σταυριανός Χ, Χουρδάκης Κ. Τα οδοντικά εντυπώματα ως αποδεικτικά στοιχεία στην Οδοντιατροδικαστική. Στόμα, 1987; 15: Σταυριανός Χ, Μέτσκα ΜΕ. Παιδική Κακοποίηση και Παραμέληση. Οδοντιατρική και Οδοντιατροδικαστική Θεώρηση, εκδ. Λιθογραφία, Θεσσαλονίκη, 2002; σ Stavrianos C, Metska ME., Petalotis N. Child Abuse: It s Recognition by Dentists.Βalkan Journal of Stomatology, 2005; 9: Stavrianos C, Petalotis N, Stavrianou I. Identification of missing children using dental tag.βalkan Journal of Stomatology, 2006; 10: Stavrianos C, Zouloumis L, Karaiskou O, Stavrianou I. Family Violence and Child Abuse. Balkan Journal of Stomatology, 2007; 11: Vale GL. Dentistry, bite marks and the investigation of crime. CDAJ, Furness J. A general review of bite-mark evidence. Am. J. Forensic Med. Pathol., 1981; 2: Dorion RB. Bite mark evidence. J. Can. Dent. Assoc., 1982; 48(12): Levine JL. The value of bite-mark evidence in homicide cases, Police J., 1972; 16: Σταυριανός Χ, Χουρδάκης Κ. Επεξεργασία, συγκριτική μελέτη και αναγνώριση οδοντικών εντυπωμάτων σε βιαιοπραγίες, βιασμούς και δολοφονίες. Ελληνικά Στοματολογικά Χρονικά, 1989; 33: Σταυριανός Χ, Βασιλειάδης Λ. Οδοντιατροδικαστική-Διερεύνηση τραυματικών βλαβών δήξης. Computers/O, Θεσσαλονίκη, Stavrianos C, Vasiliadis L, Gogos C, Metska ME, Petalotis N. Forensic Dentistry. In vitro evaluation of a computer-assisted overlay production technique. Hellenic Dental Journal, 2003; 13; Levine LJ. A case report Dental evidence in a Battered child homicide. J.A.D.A., 1973; 87: Whittaker DK. Some laboratory studies on the accuracy of bite mark comparison. Int. Dent. J., 1975; 25(3): Whittaker DK, MacDonald DG. A color atlas of Forensic Dentistry, Wolfe Medical Publications.1989; Bang G. Analysis of tooth marks in a homicide case. Observations by means of visual description, stereo- Photography, scanning electron microscopy and stereometric graphic plotting. Acta Odontol. Scand., 1976; 34(1): American Board of Forensic Odontology. ABFO Guidelines and Standards. In Bowers C.M, Bell G.L (ed) Manual of Forensic Odontology. 3rd ed. pp. 299, Colorado Springs: American Society of Forensic Odontology, Louloudiadis K, Stavrianos C, Louloudiadis A, Eliades A. Problems in Dental Reporting of Child Abuse: A case report. Research Journal Medical Sciences, 2010; 4(4): Stavrianos C, Louloudiadis K, Papadopoulos C, Konosidou N, Samara E, Tatsis D. Challenging dentists role: identifying and reporting domestic violence. Research Journal Medical Sciences, 2011; 5(1): Stavrianos C, Zouloumis L, Dietrich EM, Papadopoulos C, Diamantopoulou P, Moumtsakis S. Intimate Partner Violence (IPV): Both a social and a medical phenomenon: Part II. Research Journal Medical Sciences, 2011; 5(1): Σταυριανός Χ, Σταυριανoύ Ε, Ζουλούμης Λ, Πεταλωτής Ν. Κακοποίηση/παραμέληση ηλικιωμένων και ανυπεράσπιστων ατόμων, Γαληνός, 2009; 51(1): Bernstein ML. Forensic dentistry. Overview of forensic dentistry. J. Okla. Dent. Assoc., 1997; 88(2): Rawson RD., Ommen RK., Kinard G, Johnson J, Yfantis A. Statistical evidence for the individuality of the human dentition. J. Forensic Sci., 1984; 29(1): Stavrianos C, Dietrich EM, Zouloumis L, Kokkas A. Elder Abuse: two cases. Research Journal of Medical Sciences, 2010; 4(6): Wolf R. Elder Abuse and Neglect: History and Concepts. In Elder Mistreatment: Abuse, Neglect and Exploitation in an Aging America, The National Academies, 2002; McDowell JD. Role of Health Professionals in Diagnosing Patterned Injuries from Birth to Death. In: Bitemark Evidence. R. Dorion editor: Marcel Decker Publishers, 2005; pp Herschaft E, Alder M, Ord D, Rawson R, Smith E. Manual of forensic odontology, ASFO, Impress Printing & Graphics, Inc. New York, 2006; Stavrianos C, Stavrianou I, Kafas P, Mastagas D. The Responsibility of Dentists in Identifying and Reporting Child Abuse Internet Journal of Law, Healthcare and Ethics, TM , 2007; 1(5): Vale GL. The Dentist s expanding responsibilities: Forensic Odontology, J. Calif. State Dent. Assoc., 1969; 37: Mertz C, Schwartz S, Standish SM, Woolridge E. Dental Jurisprudence. In J.A., Cottone, and SM., Standish. Outline of Forensic Dentistry, Year Book Medical Publishers Inc., 1982; pp Stavrianos C., Papadopoulos C., Vasiliadis L., Pantazis A., Kokkas A. The role of expert witness in the adversarial English and welsh legal system. Research Journal of Medical Sciences, 2011; 5(1): Smith P, Avishai G. The use of dental criteria for estimating postnatal survival in skeletal remains of infants. Journal of Archaeological Science, 2005; 32: Sweet DJ, Bastien RB. Use of SEM-EDX analysis in

12 204 Σταυριανός και συν age estimation of archaeological dental restorations. J. Can. Soc. Forensic Sci., 1990; 23(4): Hochrein JM. Buried Crime Scene Evidence: The application of Forensic Geotaphonomy in Forensic Archaeology. In: Stimson, P.G., Mertz, C.A Forensic Dentistry, Boca Raton, FL: CRC Press. Taylor, K.T. Forensic Art and Illustration, Boca Raton, FL: CRC Press. 2001; pp Mays S. The archaeology of human bones. London: Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books; Papagrigorakis MJ, Yapijakis C, Synodinos PN, Baziotopoulou-Valavani E. DNA examination of ancient dental pulp incriminates typhoid fever as a probable cause of the Plague of Athens. Int. J. Infect. Dis., 2006; 10: Maples RW. Forensic Anthropology. In: Stimson, P.G., Mertz, C.A Forensic Dentistry, Boca Raton, FL: CRC Press. Taylor, K.T. Forensic Art and Illustration, Boca Raton, FL: CRC Press. 2001; pp Stavrianos C, Papadopoulos C, Vasiliadis L, Emmanouil J. In vivo evaluation of the accuracy of two methods for the bite mark analysis in foodstuff. Research Journal of Medical Sciences, 2011; (1):25-31.

Ο ρόλος της Οδοντιατροδικαστικής στη σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων

Ο ρόλος της Οδοντιατροδικαστικής στη σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων Οδοντιατροδικαστική ΣTOMA 2010; 38 : 343-349 Bιβλιογραφική ανασκόπηση Ο ρόλος της Οδοντιατροδικαστικής στη σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων ΧΡ. ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ 1 Εργαστήριο Ενδοδοντολογίας (Οδοντιατροδικαστική),

Διαβάστε περισσότερα

Δικαστική Ανθρωπολογία

Δικαστική Ανθρωπολογία Δικαστική Ανθρωπολογία Δρ Κωνσταντίνος Μωραΐτης Δικαστικός Ανθρωπολόγος Επίκουρος Καθηγητής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Δικαστική ανθρωπολογία Κλάδος της φυσικής ανθρωπολογίας που ασχολείται με την ανθρωπολογική

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρικός Σύλλογος Πειραιά

Οδοντιατρικός Σύλλογος Πειραιά Οδοντιατρικός Σύλλογος Πειραιά Οδηγίες προς τους εθελοντές οδοντιάτρους, για τη συμπλήρωση του δελτίου οδοντιατρικής εξέτασης των παιδιών των νηπιαγωγείων, δημοτικών και γυμνασίων. Σκοπός αυτής της παρουσίασης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΕΙΡΑΙΑ 01/ /2016

ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΕΙΡΑΙΑ 01/ /2016 ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΕΙΡΑΙΑ 01/2015-12/2016 ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ-ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ. ΣΥΝΕΔΡΙΟ:Η ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ. ΝΤΕΛΗΓΙΩΡΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

Εκτίμηση ορθοδοντικών προβλημάτων από τον Γενικό Οδοντίατρο

Εκτίμηση ορθοδοντικών προβλημάτων από τον Γενικό Οδοντίατρο ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ 3 η ΥΠΕ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Κ.Υ.Α.Τ. ΕΥΟΣΜΟΥ Νοέμβριος, 2015 Εκτίμηση ορθοδοντικών προβλημάτων από τον Γενικό Οδοντίατρο Ιουλία Ιωαννίδου-Μαραθιώτου Αναπληρώτρια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε Αιμίλιος Τίγκος Χειρουργός Οδοντίατρος - Ενδοδοντολόγος Κάθε δόντι αποτελείται από τη «μύλη», το τμήμα δηλαδή που βρίσκεται έξω από τα ούλα και είναι ορατό

Διαβάστε περισσότερα

10/4/2013. Οδοντικός τύπος του κουνελιού

10/4/2013. Οδοντικός τύπος του κουνελιού Οδοντικά προβλήματα των κουνελιών και των τρωκτικών Σεραφείμ Αθ. Παπαδημητρίου επ. καθηγητής Κλινική Ζώων Συντροφιάς Κτηνιατρική Σχολή Α.Π.Θ. Διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι τόσο τα κουνέλια όσο και

Διαβάστε περισσότερα

Ενημέρωση και συγκατάθεση για χειρουργική τοποθέτηση οδοντικών εμφυτευμάτων

Ενημέρωση και συγκατάθεση για χειρουργική τοποθέτηση οδοντικών εμφυτευμάτων Ενημέρωση και συγκατάθεση για χειρουργική τοποθέτηση οδοντικών εμφυτευμάτων Προτεινόμενη θεραπεία: Μετά από προσεκτική κλινική και ακτινογραφική εξέταση του στόματος και εκτίμηση της κατάστασης μου, ο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ. HELLENIC SOCIETY of ENDODONTICS. Ενδοδοντική θεραπεία. Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ. HELLENIC SOCIETY of ENDODONTICS. Ενδοδοντική θεραπεία. Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC SOCIETY of ENDODONTICS Ενδοδοντική θεραπεία Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε Ενδοδοντική θεραπεία Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε Το δόντι αποτελείται από σκληρούς ενασβεστιωμένους

Διαβάστε περισσότερα

Η ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΩΣ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΡ. ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟΣ, ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ, ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΟΣ, ΟΕΕ

Η ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΩΣ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΡ. ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟΣ, ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ, ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΟΣ, ΟΕΕ Η ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΩΣ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΡ. ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟΣ, ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ, ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΟΣ, ΟΕΕ Το πρόγραμμα εντάσσεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού

Διαβάστε περισσότερα

Διαφορές Νεογιλών Μόνιμων Δοντιών

Διαφορές Νεογιλών Μόνιμων Δοντιών Κεφάλαιο 1 Διαφορές Νεογιλών Μόνιμων Δοντιών Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται τα εξής: Η μορφολογία των νεογιλών δοντιών. Οι βασικές διαφορές ως προς τη μύλη, τη ρίζα και τον πολφό στα νεογιλά και τα μόνιμα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΔΥΣΠΛΑΣΙΕΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΝΑΘΟΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΔΥΣΠΛΑΣΙΕΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΝΑΘΟΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΔΥΣΠΛΑΣΙΕΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΝΑΘΟΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...... Εισαγωγή. Μετωπορινογενείς δυσπλασίες (δυσπλασίες μέσης γραμμής)... Κρανιοσυνοστώσεις ή κρανιοσυνοστεώσεις.. Βραγχιακές

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΝΟΙΞΗ ΓΙΑ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ. ΣΤΟΧΟΙ, ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΜΑΤΑ.

ΔΙΑΝΟΙΞΗ ΓΙΑ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ. ΣΤΟΧΟΙ, ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΜΑΤΑ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 3 Ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ 5 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΔΙΑΝΟΙΞΗ ΓΙΑ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ. ΣΤΟΧΟΙ, ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΜΑΤΑ. ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ. για την έρευνα. «Πανελλήνια Επιδημιολογική Μελέτη Καταγραφής Στοματικής Υγείας»

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ. για την έρευνα. «Πανελλήνια Επιδημιολογική Μελέτη Καταγραφής Στοματικής Υγείας» ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ για την έρευνα «Πανελλήνια Επιδημιολογική Μελέτη Καταγραφής Στοματικής Υγείας» Η Έρευνα - γενικά Η έρευνα αυτή αφορά τη σχεδίαση και διεξαγωγή μιας πανελλαδικής έρευνας για την καταγραφή

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρική Επιστήμη

Οδοντιατρική Επιστήμη Οδοντιατρική Επιστήμη Επιστήμη της Yγείας του Στόματος & των Δοντιών «Επιστήμη των Mεταμορφώσεων» Ανδρεάδης Δημήτριος Οδοντίατρος-Στοματολόγος Λέκτορας Εργαστηρίου Στοματολογίας Οδοντιατρικής Σχολής ΑΠΘ

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο. Διάγνωση Οδοντικών Βλαβών - Προσδιορισμός Τερηδονικού Κινδύνου - Σχέδιο Θεραπείας

Κεφάλαιο. Διάγνωση Οδοντικών Βλαβών - Προσδιορισμός Τερηδονικού Κινδύνου - Σχέδιο Θεραπείας Κεφάλαιο 1 Διάγνωση Οδοντικών Βλαβών - Προσδιορισμός Τερηδονικού Κινδύνου - Σχέδιο Θεραπείας 10 Η στρατηγική διατήρησης της υγείας των οδοντικών ιστών, αυτό που αποκαλείται ως σχέδιο θεραπείας έχει διπλή

Διαβάστε περισσότερα

Adult Treatment In: The Alexander Discipline 297-320. Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά

Adult Treatment In: The Alexander Discipline 297-320. Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά Adult Treatment In: The Alexander Discipline 297-320 Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά Ορθοδοντική Θεραπεία Στόχος της ορθοδοντικής θεραπείας ανεξάρτητα από την ηλικία των ασθενών είναι βελτίωση της στοματικής

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ. Πρόληψη: Το κλειδί για την στοματική υγεία

ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ. Πρόληψη: Το κλειδί για την στοματική υγεία ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ Πρόληψη: Το κλειδί για την στοματική υγεία Η πρώτη επίσκεψη στον οδοντίατρο, συνήθως αποτελεί μια δυσάρεστη δοκιμασία για το παιδί. Και αυτό γιατί, ακόμη και

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρική φροντίδα του παιδιού: κατευθυντήριες οδηγίες

Οδοντιατρική φροντίδα του παιδιού: κατευθυντήριες οδηγίες Οδοντιατρική φροντίδα του παιδιού: κατευθυντήριες οδηγίες Σ. Γκιζάνη Επικ. Καθηγήτρια, Εργ. Παιδοδοντιατρικής ΕΚΠΑ Γραµµατέας Ευρωπαϊκής Ακαδηµίας Παιδοδοντιατρικής (EAPD) Τήνος 20-23 Σεπτεµβρίου 2018

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονικό Πρόγραμμα

Επιστημονικό Πρόγραμμα Επιστημονικό Πρόγραμμα Παρασκευή 28 Ιουνίου 2019 09.00-10.00 Προσέλευση- Εγγραφές Α ΑΙΘΟΥΣΑ (TULIP ROOM) 12.00-14.30 1η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Προεδρεύοντες: Ν ΘΕΜΑΤΙΚΗΕΝΟΤΗΤΑΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ 12.00-13.00 Ενδοδοντική Επανεπέμβαση:

Διαβάστε περισσότερα

Η ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΝΟΜΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

Η ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΝΟΜΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ Η ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΝΟΜΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ Η συμβολή της Εκθέσεως της Νεκροψίας Νεκροτομής στην προκαταρκτική διαδικασία Αγγελική Ιατροπούλου Αντιπλοίαρχος ΛΣ Τομεάρχης Ασφάλειας και

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρική Σχολή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οδοντιατρική αντιμετώπιση παιδιών και εφήβων με σχιστία

Οδοντιατρική Σχολή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οδοντιατρική αντιμετώπιση παιδιών και εφήβων με σχιστία Οδοντιατρική Σχολή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οδοντιατρική αντιμετώπιση παιδιών και εφήβων με σχιστία Δρ. Σωτηρία Γκιζάνη Επικ. Καθηγήτρια Εργαστήριο Παιδοδοντιατρικής Από τις πιο συχνές

Διαβάστε περισσότερα

Dental Expert. Ο Εξειδικευµένος Συνεργάτης του Οδοντιατρείου σας

Dental Expert. Ο Εξειδικευµένος Συνεργάτης του Οδοντιατρείου σας Dental Expert Ο Εξειδικευµένος Συνεργάτης του Οδοντιατρείου σας Αεροαποτριβή Άννα Ελµάογλου Ε.Π.Ε. - Φειδιππίδου 30, 11527, Aθήνα Tηλ 210 7770739, 210 7770757 Φαξ 210 7770716 email: info@dental-expert.gr

Διαβάστε περισσότερα

Αιτίες τραυµάτων στη στοµατική κοιλότητα

Αιτίες τραυµάτων στη στοµατική κοιλότητα Οι τραυµατισµοί στην παιδική και εφηβική ηλικία είναι συνηθισµένο φαινόµενο ειδικά στις ηλικίες 7-14 ετών το στόµα είναι µία περιοχή που τραυµατίζεται περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, ειδικά κατά τη διάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ξεχάστε αυτά που ξέρατε παλιά για τα δόντια. οδοντιατρείο αισθητικής αποκατάστασης dental art institute

ξεχάστε αυτά που ξέρατε παλιά για τα δόντια. οδοντιατρείο αισθητικής αποκατάστασης dental art institute Project1 25/1/11 13:55 Page 1 ξεχάστε αυτά που ξέρατε παλιά για τα δόντια. οδοντιατρείο αισθητικής αποκατάστασης dental art institute Project1 25/1/11 13:55 Page 2 Project1 25/1/11 13:55 Page 3 τι είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ

ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ISBN 978-960-372-099-7 ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΗ Ομότιμη Καθηγήτρια Προληπτικής και Κοινωνικής Οδοντιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών ΟΥΡΑΝΙΑ ΝΙΚΟΛΑΤΟΥ - ΓΑΛΙΤΗ Αναπληρώτρια

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι η διαδικασία τοποθέτησης των εμφυτευμάτων και της προσθετικής αποκατάστασης ;

Ποια είναι η διαδικασία τοποθέτησης των εμφυτευμάτων και της προσθετικής αποκατάστασης ; Τι είναι τα εμφυτεύματα; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις τοποθέτησης των εμφυτευμάτων; Υπάρχει κάποιος κίνδυνος για την υγεία; Ποια είναι η διαδικασία τοποθέτησης των εμφυτευμάτων και της προσθετικής αποκατάστασης

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Αρχές Κλινικής Εξέτασης. Σπύρος Δαμάσκος

Βασικές Αρχές Κλινικής Εξέτασης. Σπύρος Δαμάσκος Βασικές Αρχές Κλινικής Εξέτασης Σκοπός του σεμιναριακού αυτού μαθήματος...... ο φοιτητής να είναι σε θέση να κάνει ενδοστοματική και εξωστοματική κλινική εξέταση, και να αναγνωρίσει τα φυσιολογικά ανατομικά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ E ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 8179 10 Νοεμβρίου 2017 ΤΕΥΧΟΣ ΤΡΙΤΟ Αρ. Φύλλου 1134 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ - ΛΟΙΠΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Αριθμ. 1617035874/3-8-2017

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΩΣΤΟΜΑΤΙΚΕΣ ΛΗΨΕΙΣ

ΕΞΩΣΤΟΜΑΤΙΚΕΣ ΛΗΨΕΙΣ ΕΞΩΣΤΟΜΑΤΙΚΕΣ ΛΗΨΕΙΣ Εισαγωγή Ακτινογραφίες εκτός στόματος άμβάνονται όταν πρέπει να εξετασθεί μεγάλη περιοχή του στόματος και των γνάθων ή όταν ο ασθενής δεν μπορεί να ανοίξει το στόμα του για να τοποθετηθεί

Διαβάστε περισσότερα

Συχνότητα. Άντρες Γυναίκες 5 1. Νεαρής και μέσης ηλικίας

Συχνότητα. Άντρες Γυναίκες 5 1. Νεαρής και μέσης ηλικίας Η αιτιολογία της πάθησης είναι άγνωστη, αν και έχει μεγάλη σχέση με το κάπνισμα καθώς το 90% των ασθενών είναι ενεργείς καπνιστές Συχνότητα Άντρες Γυναίκες 5 1 Νεαρής και μέσης ηλικίας Στο 60% των περιπτώσεων

Διαβάστε περισσότερα

Ο εφημερεύων νοσοκομειακός ιατρός και η ενδοοικογενειακή βία. Δημήτριος Τσιφτσής Επ. Α Χειρουργός ΕΣΥ Επ. υπεύθυνος ΤΕΠ ΓΝ Νικαίας

Ο εφημερεύων νοσοκομειακός ιατρός και η ενδοοικογενειακή βία. Δημήτριος Τσιφτσής Επ. Α Χειρουργός ΕΣΥ Επ. υπεύθυνος ΤΕΠ ΓΝ Νικαίας Ο εφημερεύων νοσοκομειακός ιατρός και η ενδοοικογενειακή βία Δημήτριος Τσιφτσής Επ. Α Χειρουργός ΕΣΥ Επ. υπεύθυνος ΤΕΠ ΓΝ Νικαίας Αναγνώριση κακοποίησης παιδιού Ασυμφωνία ιστορικού και βαρύτητας σωματικής

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρική Επιστήμη

Οδοντιατρική Επιστήμη Οδοντιατρική Επιστήμη Επιστήμη Yγείας Στόματος Δοντιών www.dent.auth.gr dandrea@dent.auth.gr Ανδρεάδης Δημήτριος Στοματολόγος-Οδοντίατρος Επίκουρος Καθηγητής Οδοντιατρικής Σχολής ΑΠΘ Στόμα & Δόντια Πολύτιμο

Διαβάστε περισσότερα

Temporomandibular Dysfunction: Considerations in the Surgical- Orthodontic Patient M. Tucker, W. Proffit. Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά

Temporomandibular Dysfunction: Considerations in the Surgical- Orthodontic Patient M. Tucker, W. Proffit. Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά Temporomandibular Dysfunction: Considerations in the Surgical- Orthodontic Patient M. Tucker, W. Proffit Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά Σκοπός Να μελετήσει τη σχέση ανάμεσα στις συγκλεισιακές ανωμαλίες & στην

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΠΡΑΞΕΙΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΑΣΜΟΥ

ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΠΡΑΞΕΙΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΑΣΜΟΥ ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΠΡΑΞΕΙΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΑΣΜΟΥ EIGE Νοέμβριος 2017 Δείκτης 1 Ετήσιος αριθμός γυναικών (ηλικίας 18 ετών και άνω) θυμάτων συντροφικής βίας από

Διαβάστε περισσότερα

Στελεχιαία αναισθησία

Στελεχιαία αναισθησία ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ Στελεχιαία αναισθησία Ενδείξεις και εφαρμογές Ν. Θεολόγη-Λυγιδάκη, Επικ. Καθηγήτρια ΣΓΠΧ Στελεχιαία αναισθησία Είναι η τοπική αναισθησία ενός μεγάλου νευρικού στελέχους Συνήθως

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΙΕΡΙΑΣ. 25 ης ΜΑΡΤΊΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΗΛ.: FAX: 23510/

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΙΕΡΙΑΣ. 25 ης ΜΑΡΤΊΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΗΛ.: FAX: 23510/ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΙΕΡΙΑΣ 25 ης ΜΑΡΤΊΟΥ 12 601 00 ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΗΛ.: 23510 35685 FAX: 23510/75332 email:odspierias@gmail.com ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Από τους πιο σημαντικούς ελέγχους που πρέπει να κάνουμε πολύ συχνά μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία του παιδιού είναι η σωματική του ανάπτυξη!

Από τους πιο σημαντικούς ελέγχους που πρέπει να κάνουμε πολύ συχνά μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία του παιδιού είναι η σωματική του ανάπτυξη! Από τους πιο σημαντικούς ελέγχους που πρέπει να κάνουμε πολύ συχνά μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία του παιδιού είναι η σωματική του ανάπτυξη! Το ύψος του, το βάρος, η περίμετρος των σημείων του σώματος του

Διαβάστε περισσότερα

1.1 Δικανική ψυχιατρική Δικανική ψυχιατρική νοσηλευτική 5 2 Θυμός, επιθετικότητα και εγκληματικότητα 7

1.1 Δικανική ψυχιατρική Δικανική ψυχιατρική νοσηλευτική 5 2 Θυμός, επιθετικότητα και εγκληματικότητα 7 IX ΠεΡιεχΟμενα 1 Εισαγωγή 1 1.1 Δικανική ψυχιατρική 2 1.2 Δικανική ψυχιατρική νοσηλευτική 5 2 Θυμός, επιθετικότητα και εγκληματικότητα 7 2.1 Γενικότητες 7 2.2 Υποκείμενα συναισθήματα και συμπεριφορές 9

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ. ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 5 Ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ 5 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΗΚΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ. ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 5 Ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ 5 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΗΚΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ. ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 5 Ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ 5 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΗΚΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ Είναι να αποκτήσουν οι φοιτητές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ Υπεύθυνος δραστηριότητας: Μ. Γ. ΧΑΜΠΑΖ Σκοπός: Σκοπός αυτού του μετεκπαιδευτικού προγράμματος είναι η συνεχής επιμόρφωση των οδοντιάτρων

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΠΑΙΔΙΩΝ. Σαββίδου Αβρόρα. Παιδίατρος

ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΠΑΙΔΙΩΝ. Σαββίδου Αβρόρα. Παιδίατρος ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΠΑΙΔΙΩΝ Σαββίδου Αβρόρα. Παιδίατρος Η ανατολή των νεογιλών δοντιών ξεκινάει στον 6ο με 7ο μήνα της ζωής του παιδιού και ολοκληρώνεται στο 2ο -3ο έτος. Η νεογιλή οδοντοφυΐα αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

Άγκιστρο: το λεγόμενο "γατζάκι", συντελεί στη συγκράτηση μίας μερικής οδοντοστοιχίας

Άγκιστρο: το λεγόμενο γατζάκι, συντελεί στη συγκράτηση μίας μερικής οδοντοστοιχίας Άγκιστρο: το λεγόμενο "γατζάκι", συντελεί στη συγκράτηση μίας μερικής οδοντοστοιχίας Αδαμαντίνη (σμάλτο) : η σκληρή και λευκή ουσία που καλύπτει εξωτερικά τη μύλη του κάθε δοντιού Αμάλγαμα : ένα από τα

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα. Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου

Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα. Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου Η συχνή επιθετική συμπεριφορά ενός παιδιού εναντίον ενηλίκων και συνομηλίκων, μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

Πανοραμική ακτινογραφία. Π. Γκρίτζαλης Επίκουρος Καθηγητής

Πανοραμική ακτινογραφία. Π. Γκρίτζαλης Επίκουρος Καθηγητής Πανοραμική ακτινογραφία Π. Γκρίτζαλης Επίκουρος Καθηγητής Ενδοστοματικές ακτινογραφίες Εξωστοματικές ακτινογραφίες Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για τις περισσότερες κλινικές ανάγκες είναι: Οι ενδοστοματικές

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΥΓΙΕΙΝΗ ΤωνφοιτητώντηςΝοσηλευτικής

ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΥΓΙΕΙΝΗ ΤωνφοιτητώντηςΝοσηλευτικής ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΥΓΙΕΙΝΗ ΤωνφοιτητώντηςΝοσηλευτικής ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Τι σημαίνει σωστή στοματική υγιεινή; Η σωστή στοματική υγιεινή μας εξασφαλίζει στόμα υγιές και ευχάριστη αναπνοή. Αυτό σημαίνει ότι: 1. Τα

Διαβάστε περισσότερα

«Γυναικεία» υπόθεση. υγεία

«Γυναικεία» υπόθεση. υγεία υγεία Ορθοδοντική «Γυναικεία» υπόθεση Κορίτσια και γυναίκες παίρνουν ευκολότερα σε σχέση με τα αγόρια και τους άνδρες την απόφαση να «βάλουν σιδεράκια». Γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι απλώς πιο ευαίσθητες

Διαβάστε περισσότερα

Ιατροδικαστική Φωτογράφιση. Καθηγητής. Thomas Wenzel

Ιατροδικαστική Φωτογράφιση. Καθηγητής. Thomas Wenzel Δράση: «Κατάρτιση δημοσίων λειτουργών (ιατρικών λειτουργών, ψυχολόγων κτλ) για διαπίστωση βασανιστηρίων και ανίχνευση ειδικών αναγκών σε θύματα βασανιστηρίων» Εκπαιδευτής: Dr. Thomas Wenzel Medical University

Διαβάστε περισσότερα

Στοματικοί νάρθηκες προστασίας των δοντιών και του προσώπου στον αθλητισμό και στις αθλοπαιδιές

Στοματικοί νάρθηκες προστασίας των δοντιών και του προσώπου στον αθλητισμό και στις αθλοπαιδιές Στοματικοί νάρθηκες προστασίας των δοντιών και του προσώπου στον αθλητισμό και στις αθλοπαιδιές Για την Επιτροπή Προληπτικής του ΟΣΠ, Θεόδωρος Κουϊμτζής, Παιδοδοντίατρος Φίλιππος Συνοδινός, Ορθοδοντικός

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΝΑΣΙΑ ΓΚΑΡΑΝΕ ΕΙΡΗΝΗ ΔΙΑΒΟΛΙΤΣΗ ΚΛΕΙΔΗ ΣΑΠΦΩ ΙΩΑΝΝΑ ΚΡΟΝΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΓΝΗ ΛΕΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΟΣ ΑΫΦΑΝΤΗΣ ΜΗΝΑΣ ΓΑΛΑΝΟΣ Παθολογική κατάσταση των ούλων που χαρακτηρίζεται από αιμορραγία

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας

Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Αθηνών Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας Δ. Παρασκευής Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και

Διαβάστε περισσότερα

Ο καρκίνος του τραχήλου χης μήτρας είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος στον γυναικείο πληθυσμό κάτω των 45 ετών.

Ο καρκίνος του τραχήλου χης μήτρας είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος στον γυναικείο πληθυσμό κάτω των 45 ετών. Ο καρκίνος του τραχήλου χης μήτρας είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος στον γυναικείο πληθυσμό κάτω των 45 ετών. Με ιη συμβολή του τεστ ΠΑΠ, ο καρκίνος του τραχήλου έπαψε να είναι η πρώτη αιτία θανάτου

Διαβάστε περισσότερα

Πανευρωπαϊκή έρευνα. ΣΗΜΕΙΩΜΑ / 5 Μαρτίου 2014 Βία κατά των γυναικών

Πανευρωπαϊκή έρευνα. ΣΗΜΕΙΩΜΑ / 5 Μαρτίου 2014 Βία κατά των γυναικών ΣΗΜΕΙΩΜΑ / 5 Μαρτίου 2014 Βία κατά των γυναικών Πανευρωπαϊκή έρευνα 1. Γιατί έγινε η έρευνα για τη βία κατά των γυναικών; Παρά τον σημαντικό αντίκτυπο της βίας κατά των γυναικών, σε πολλά κράτη μέλη της

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 7. Ιστοποθολογικές μεταβολές στην τερηδονική βλάβη

Κεφάλαιο 7. Ιστοποθολογικές μεταβολές στην τερηδονική βλάβη Κεφάλαιο 7. Ιστοποθολογικές μεταβολές στην τερηδονική βλάβη Σύνοψη Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγραφούν οι μεταβολές των σκληρών οδοντικών ιστών σε ιστολογικό επίπεδο, που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της έναρξης

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Στοματική Υγιεινή: Οι Πολύτιμοι Φίλοι, τα Δόντια μου!

Στοματική Υγιεινή: Οι Πολύτιμοι Φίλοι, τα Δόντια μου! 3 ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΛΜΥΡΟΥ Στοματική Υγιεινή: Οι Πολύτιμοι Φίλοι, τα Δόντια μου! ΤΑΞΕΙΣ: Β1 Β2 Υπεύθυνες εκπαιδευτικοί: Καραβασίλη Ελένη, Σκλαβούνου Σοφία Σχολική χρονιά 2014 2015 1 1) Εισαγωγή Στα πλαίσια

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ. Κ. ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Διευθυντής Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς»

ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ. Κ. ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Διευθυντής Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς» ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ Κ. ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Διευθυντής Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς» ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ Οι επιπλοκές του διαβήτη στον άκρο πόδα αποτελούν μια από τις συχνότερες αιτίες: νοσηρότητας,

Διαβάστε περισσότερα

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί;

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Παιδιά θεωρούνται όλα τα αγόρια και τα κορίτσια από 0 έως 18 ετών. Ποια είναι τα δικαιώματα του παιδιού; Σύμφωνα με την Σύμβαση για τα Δικαιώματα των παιδιών Απαγόρευση διακρίσεων

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι ο HPV; Μετάδοση Η μετάδοση του HPV μπορεί να γίνει με τους παρακάτω τρόπους:

Τι είναι ο HPV; Μετάδοση Η μετάδοση του HPV μπορεί να γίνει με τους παρακάτω τρόπους: Τι είναι ο HPV; Ο HPV (Human Pappiloma Virus) είναι ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων. Είναι μια από τις πιο συχνές σεξουαλικώς μεταδιδόμενες μολύνσεις στον άνθρωπο. Ο HPV είναι ο πιο συχνά σεξουαλικά μεταδιδόμενος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΔΟΧΗΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ-ΧΡΗΣΙΜΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΔΟΧΗΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ-ΧΡΗΣΙΜΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΔΟΧΗΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ-ΧΡΗΣΙΜΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Η ΜΕΤΑδραση σε συνεργασία με τις αρμόδιες κρατικές κοινωνικές υπηρεσίες, οι οποίες διενεργούν την προβλεπόμενη από τον Νόμο

Διαβάστε περισσότερα

«Η απασχόληση Ψυχολόγων και Παιδαγωγών στις δράσεις της Ιατρικής Παρέμβασης»

«Η απασχόληση Ψυχολόγων και Παιδαγωγών στις δράσεις της Ιατρικής Παρέμβασης» «Η απασχόληση Ψυχολόγων και Παιδαγωγών στις δράσεις της Ιατρικής Παρέμβασης» ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Η Ιατρική Παρέμβαση (Medical Intervention -Med.In) είναι μια Ελληνική ιατρική οργάνωση αρωγής με δράσεις εντός

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ. Οδηγός Προγράμματος

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ. Οδηγός Προγράμματος ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ Οδηγός Προγράμματος του προγράμματος του προγράμματος είναι η ειδίκευση στη βιολογία των οδόντων και της στοματικής κοιλότητας, με εξέταση των δομών

Διαβάστε περισσότερα

Από: Οδοντιατρικό Κέντρο "Dental Center" ΝΕΟΓΙΛΑ ΔΟΝΤΙΑ:

Από: Οδοντιατρικό Κέντρο Dental Center ΝΕΟΓΙΛΑ ΔΟΝΤΙΑ: Από: Οδοντιατρικό Κέντρο "Dental Center" ΝΕΟΓΙΛΑ ΔΟΝΤΙΑ: Είναι τα πρώτα δόντια του ανθρώπου, είκοσι (20) στο σύνολό τους, τα οποία αρχίζουν να εμφανίζονται στο στόμα του παιδιού τον έβδομο μήνα, μετά την

Διαβάστε περισσότερα

Συμβόλαιο Οδοντιατρικής Φροντίδας και Υποστήριξης Dental Care. Πίνακας Οδοντιατρικών Πράξεων

Συμβόλαιο Οδοντιατρικής Φροντίδας και Υποστήριξης Dental Care. Πίνακας Οδοντιατρικών Πράξεων Συμβόλαιο Οδοντιατρικής Φροντίδας και Υποστήριξης Dental Care Πίνακας Οδοντιατρικών Πράξεων Κόστος συμμετοχής Ασφαλισμένου (Ποσό σε ) 1. ΓΕΝΙΚΑ Οδοντιατρική εξέταση 6 Καθαρισμός οδόντων μέχρι δύο (2) φορές

Διαβάστε περισσότερα

Οξεία μυελογενής λευχαιμία

Οξεία μυελογενής λευχαιμία Οξεία μυελογενής λευχαιμία Γενικά στοιχεία Ταξινόμηση και τύποι Ενδείξεις και συμπτώματα Αίτια πρόκλησης Διάγνωση Παρουσίαση και επαναστόχευση από Βικιπαίδεια Οξεία μυελογενής λευχαιμία : Ζήσου Ιωάννης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ 2011-2015 ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ 2011-2015 ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ 2011-2015 ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ 500.000 νέα κρούσµατα καρκίνου του τραχήλου διαγιγνώσκονται ετησίως. 250.000

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΛΕΜΕΣΟΣ 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Η Μεθοδολογία της Έρευνας (research methodology) είναι η επιστήμη που αφορά τη μεθοδολογία πραγματοποίησης μελετών με συστηματικό, επιστημονικό και λογικό τρόπο, με σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

6. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΠΡΩΤΟΥ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΡΟΓΟΜΦΙΟΥ ΤΗΣ ΑΝΩ ΓΝΑΘΟΥ

6. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΠΡΩΤΟΥ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΡΟΓΟΜΦΙΟΥ ΤΗΣ ΑΝΩ ΓΝΑΘΟΥ 6. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΠΡΩΤΟΥ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΡΟΓΟΜΦΙΟΥ ΤΗΣ ΑΝΩ ΓΝΑΘΟΥ Σύνοψη Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται αναλυτική περιγραφή της μορφολογίας της μύλης και της ρίζας του πρώτου και δεύτερου προγομφίου της άνω γνάθου,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Λουκία Βασιλείου

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Λουκία Βασιλείου ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ: ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Λουκία Βασιλείου 2010646298 Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Δρ.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΔΟΝΤΙΟΥ ΓΙΑ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ.

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΔΟΝΤΙΟΥ ΓΙΑ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ. ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ 2 ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ 5 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΔΟΝΤΙΟΥ ΓΙΑ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ. ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ Είναι να αποκτήσουν

Διαβάστε περισσότερα

Βία κατά των γυναικών: Ένα διαχρονικό πρόβλημα, πολλές όψεις

Βία κατά των γυναικών: Ένα διαχρονικό πρόβλημα, πολλές όψεις «Βία κατά των γυναικών: Ένα πρόβλημα, πολλές όψεις» Συνέδριο ΓΓΙΦ - ΥΠΕΣ Αθήνα 25/11/2014 Βία κατά των γυναικών: Ένα διαχρονικό πρόβλημα, πολλές όψεις Θεοδώρα Κατσιβαρδάκου Προϊστάμενη Διεύθυνσης Υπηρεσιών

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. 1 Εισαγωγή 1. 2 Βασικές aρχές oστεολογίας και oδοντολογίας του aνθρώπου 31. vii. xvii

Περιεχόμενα. 1 Εισαγωγή 1. 2 Βασικές aρχές oστεολογίας και oδοντολογίας του aνθρώπου 31. vii. xvii Περιεχόμενα Πρόλογος ελλη νικής Έκδοσης Προοίμιο xviii Πρόλογος xxi xvii 1 Εισαγωγή 1 Ιστορική αναδρομή 5 Πρώιμη περίοδος: 1800 έως 1938 5 Περίοδος εδραίωσης: 1939 έως 1971 8 Σύγχρονη περίοδος: 1972 έως

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ/ΚΑΝΟΝΕΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ

ΑΡΧΕΣ/ΚΑΝΟΝΕΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΡΧΕΣ/ΚΑΝΟΝΕΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Η εκπαιδευτική έρευνα οφείλει να εφαρμόζει τη δεοντολογία που προβλέπει τον σεβασμό της προσωπικότητας, της

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΦΥΓΟΝΤΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ ΑΣΤΡΑΓΑΛΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΙΚΡΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΡΟΦΙΚΕΣ ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟ ΟΚΝΗΜΙΚΗΣ.

ΙΑΦΥΓΟΝΤΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ ΑΣΤΡΑΓΑΛΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΙΚΡΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΡΟΦΙΚΕΣ ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟ ΟΚΝΗΜΙΚΗΣ. ΙΑΦΥΓΟΝΤΑ ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ ΑΣΤΡΑΓΑΛΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΙΚΡΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΡΟΦΙΚΕΣ ΚΑΚΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟ ΟΚΝΗΜΙΚΗΣ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΞΟΝΙΚΗΣ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑΣ (CT)( N.Λασανιάνος, Ν.Κανακάρης, Α.Παπαθανασόπουλος, Π.Γιαννούδης 65o Πανελλήνιο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΙΦΝΙΔΙΟΥ ΒΡΕΦΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΙΦΝΙΔΙΟΥ ΒΡΕΦΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΙΦΝΙΔΙΟΥ ΒΡΕΦΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ Ονοματεπώνυμο: Λοϊζιά Ελένη Λεμεσός 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΑΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΑΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΑΣ ΣΤΟ 53 ο ΕΤΗΣΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 49: ΕΑ ΠΕΡΙΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΙΤΙΔΑ - Η ΝΟΣΟΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ. Επιμέλεια: Φρίντα Εγγλεζάκη (Χημικός)

ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ. Επιμέλεια: Φρίντα Εγγλεζάκη (Χημικός) ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ Επιμέλεια: Φρίντα Εγγλεζάκη (Χημικός) Η φροντίδα της καθαριότητας και υγείας των δοντιών και γενικά της στοματικής κοιλότητας επιβάλλεται για να αποφεύγονται δυσάρεστα συμπτώματα όπως......πόνος,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΠΕΨΗ. Φύλλο Εργασίας 7 Διατροφή & υγεία. Βιολογία A Γυμνασίου Ονοματεπώνυμο Τμήμα Ημερομηνία.

ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΠΕΨΗ. Φύλλο Εργασίας 7 Διατροφή & υγεία. Βιολογία A Γυμνασίου Ονοματεπώνυμο Τμήμα Ημερομηνία. ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΠΕΨΗ Ενότητα λογισμικού Τροφή Θρέψη Φύλλο Εργασίας 7 Διατροφή & υγεία Βιολογία A Γυμνασίου Ονοματεπώνυμο Τμήμα Ημερομηνία. Στις αρχές του 20ου αιώνα ένας νομπελίστας ιατροφιλόσοφος,

Διαβάστε περισσότερα

Οστεοπόρωση. Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία. Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός

Οστεοπόρωση. Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία. Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός Οστεοπόρωση Διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία Δρ. Χρήστος Κ. Γιαννακόπουλος Ορθοπαιδικός Χειρουργός Η οστεοπόρωση είναι πιο συχνή από τις παθήσεις της καρδιάς και των πνευμόνων Οστεοπόρωση: Η σιωπηλή επιδημία

Διαβάστε περισσότερα

Κατανοώντας τη Σχέση Στόματος & Σώματος

Κατανοώντας τη Σχέση Στόματος & Σώματος Κατανοώντας τη Σχέση Στόματος & Σώματος ΠΩΣ Η ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΜΑΣ ΥΓΕΙΑ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΜΑΣ ΥΓΕΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ 20 Μαρτίου ΣΚΕΨΟΥ ΤΟ ΣΤΟΜΑ ΣΟΥ ΣΚΕΨΟΥ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΣΟΥ Το στόμα μας είναι

Διαβάστε περισσότερα

Οι Επιπτώσεις του Τραύματος στην Ανάπτυξη του Παιδιού

Οι Επιπτώσεις του Τραύματος στην Ανάπτυξη του Παιδιού Οι Επιπτώσεις του Τραύματος στην Ανάπτυξη του Παιδιού Αυτό το βιβλίο απευθύνεται σε άτομα που εμπλέκονται στην φροντίδα των παιδιών και σε επαγγελματίες πρώτης γραμμής Priya Patel and Panos Vostanis Μετάφραση:

Διαβάστε περισσότερα

Α ΚΙΝΗΤΗ ΜΟΝΑΔΑ ΚΕΝΤΡΟ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΑΜΟΥ

Α ΚΙΝΗΤΗ ΜΟΝΑΔΑ ΚΕΝΤΡΟ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΑΜΟΥ Α ΚΙΝΗΤΗ ΜΟΝΑΔΑ ΚΕΝΤΡΟ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΑΜΟΥ «Ενίσχυση της λειτουργίας των Κινητών Μονάδων Πρώτης Υποδοχής, για τις διαδικασίες πρώτης υποδοχής, σε περιοχές υπό υψηλή πίεση μεταναστευτικών ροών» Καλές πρακτικές

Διαβάστε περισσότερα

9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer και Συγγενών Διαταραχών

9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer και Συγγενών Διαταραχών Στρογγυλό Τραπέζι Σωματική άσκηση και Άνοια. Από τη Γενική Ιατρική και την κοινότητα στο νοσοκομείο και στις εξειδικευμένες υπηρεσίες: Παρέμβαση στην Ελλάδα του σήμερα 9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση αιμορραγικών διαταραχών σε περιπτώσεις ύποπτες για κακοποίηση παιδιού

Αξιολόγηση αιμορραγικών διαταραχών σε περιπτώσεις ύποπτες για κακοποίηση παιδιού Παιδιατρική ΒΟΡΕΙΟΥ Ε ΛΛΑ ΔΟΣ, 25: 155-159, Παιδιατρική 2013 ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ, 25 2 155 ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Αξιολόγηση αιμορραγικών διαταραχών σε περιπτώσεις ύποπτες για κακοποίηση παιδιού Επιμέλεια: Ανδρομάχη

Διαβάστε περισσότερα

Παθολογία Σκληρών Οδοντικών Ιστών

Παθολογία Σκληρών Οδοντικών Ιστών Παθολογία Σκληρών Οδοντικών Ιστών Ενότητα: Ιστοποθολογικές μεταβολές κατά τη διάρκεια της τερηδόνας. Ραχιώτης Χρήστος Οδοντιατρική Σχολή Ιστοποθολογικές μεταβολές κατά τη διάρκεια της τερηδόνας Κατά τη

Διαβάστε περισσότερα

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα.

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Μαρία Φωτουλάκη Επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής-Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΑΛΛΗΝΗΣ

ΙΑΤΡΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΑΛΛΗΝΗΣ ΙΑΤΡΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΑΛΛΗΝΗΣ Υπουργείο Υγείας- Διοίκηση 1 ης ΥΠΕ Αττικής Γενικό Νοσοκομείο Αττικής ΣΙΣΜΑΝΟΓΛΕΙΟ- ΑΜΑΛΙΑ ΦΛΕΜΙΝΓΚ Ν.Π.Δ.Δ. Μπαρδάνη Ειρήνη, Ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων, Σ. Δ/ντρια Μαυραντώνη

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Σύνδρομο της Κροταφογναθικής Άρθρωσης

Σύνδρομο της Κροταφογναθικής Άρθρωσης Σύνδρομο της Κροταφογναθικής Άρθρωσης ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΗΣ ΚΡΟΤΑΦΟΓΝΑΘΙΚΗΣ ΑΡΘΡΩΣΗΣ (T.M.J Syndrome) Με τον όρο αυτόν δηλώνεται η δυσλειτουργία της Κροταφογναθικής άρθρωσης.μπορεί να μην έχετε ακούσει πότε αυτήν

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Για τη Διεθνή Ημέρα Κατά της Κακοποίησης των Ηλικιωμένων (15 Ιουνίου)

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Για τη Διεθνή Ημέρα Κατά της Κακοποίησης των Ηλικιωμένων (15 Ιουνίου) ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Αθήνα, 15-07-2012 Για τη Διεθνή Ημέρα Κατά της Κακοποίησης των Ηλικιωμένων (15 Ιουνίου) Κατά τα τελευταία χρόνια, το θέμα της κακοποίησης και αμέλειας κατά της ευάλωτης ομάδας των ηλικιωμένων

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΟΝΤΙΚΑ ΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΑ Τµήµα Στοµατικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής

Ο ΟΝΤΙΚΑ ΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΑ Τµήµα Στοµατικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής Ο ΟΝΤΙΚΑ ΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΑ Τµήµα Στοµατικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής Ενηµερωτικό Έντυπο Ένα µόνο χαµόγελο είναι αρκετό για να οµορφύνει κάθε πρόσωπο. Απαραίτητη προϋπόθεση γι αυτό, είναι η υγιής οδοντοστοιχία,

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο

Οικονομικό Ποινικό Δίκαιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5: Το θύμα του οικονομικού εγκλήματος Αγγελική Πιτσελά, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εγκληματολογίας- Σωφρονιστικής Σχολή Νομικής ΑΠΘ

Διαβάστε περισσότερα

Εξωστοματικές τεχνικές τοπικής αναισθησίας

Εξωστοματικές τεχνικές τοπικής αναισθησίας Εξωστοματικές τεχνικές τοπικής αναισθησίας ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ Εργαστήριο 5 ου εξαμήνου Βασίλης Κ. Πετσίνης Επίκουρος Καθηγητής Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής Άνω γναθικό νεύρο (στρογγύλο

Διαβάστε περισσότερα

Η στοματική υγεία στην τρίτη ηλικία

Η στοματική υγεία στην τρίτη ηλικία ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑ Η στοματική υγεία στην τρίτη ηλικία Ενημερωτική Ομιλία για την επιτροπή Προληπτικής, Σεληνίδου Αγγελική Οδοντίατρος Δημόσιας Υγείας Πρόεδρος της Επιτροπής Προληπτικής ΟΣΠ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΓΟΥΡΙΔΑΚΗΣ Π.

ΑΓΓΟΥΡΙΔΑΚΗΣ Π. Αναγκαιότητα ειδικότητας επείγουσας ιατρικής στην καθημερινή πρακτική του ΤΕΠ 10 ο Πανελλήνιο, 9 ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Νοσηλευτικής Ηράκλειο 27 30 Απριλίου 2017 ΤΕΠ Κύρια Σημεία : Τι είναι το ΤΕΠ και

Διαβάστε περισσότερα

Πολλοί ασθενείς χρειάζονται επιπλέον φθόριο για τον έλεγχο της τερηδόνας

Πολλοί ασθενείς χρειάζονται επιπλέον φθόριο για τον έλεγχο της τερηδόνας Οδηγός για διάφορες ομάδες ασθενών με τερηδονικό κίνδυνο Aσθενείς με τερηδονικό κίνδυνο που χρειάζονται διαφορετικές λύσεις για την αποτελεσματική πρόληψη της τερηδόνας ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΙΑΤΡΕΙΟ Colgate Duraphat

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ E ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 2241 2 Απριλίου 2018 ΤΕΥΧΟΣ ΤΡΙΤΟ Αρ. Φύλλου 345 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ - ΛΟΙΠΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αριθμ. 9440 Προκήρυξη θέσης καθηγητή

Διαβάστε περισσότερα

ΚΡΟΥΣΜΑΤΑ ΤΥΦΟΕΙΔΗ ΠΥΡΕΤΟΥ/ΠΑΡΑΤΥΦΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΑ ΜΕ ΤΑΞΙΔΙ ΣΕ ΕΝΔΗΜΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ, ΕΛΛΑΔΑ, 2004-2013

ΚΡΟΥΣΜΑΤΑ ΤΥΦΟΕΙΔΗ ΠΥΡΕΤΟΥ/ΠΑΡΑΤΥΦΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΑ ΜΕ ΤΑΞΙΔΙ ΣΕ ΕΝΔΗΜΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ, ΕΛΛΑΔΑ, 2004-2013 ΚΡΟΥΣΜΑΤΑ ΤΥΦΟΕΙΔΗ ΠΥΡΕΤΟΥ/ΠΑΡΑΤΥΦΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΑ ΜΕ ΤΑΞΙΔΙ ΣΕ ΕΝΔΗΜΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ, ΕΛΛΑΔΑ, 2004-2013 Κ. Μέλλου, Θ. Σιδερόγλου, Μ. Ποταμίτη-Κόμη, Θ. Γεωργακοπούλου, Χ. Χατζηχριστοδούλου Γραφείο Τροφιμογενών

Διαβάστε περισσότερα