Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ του Δ. Σολωμού

Transcript

1 Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ του Δ. Σολωμού Εισαγωγή: Γραμμένο στα ο Κρητικός αποτελεί έργο ωριμότητας της Κερκυραϊκής περιόδου του Σολωμού. Είναι το λιγότερο αποσπασματικό έργο του και επομένως το περισσότερο αντιπροσωπευτικό. [ Η αποσπασματικότητα του Σολωμού οφείλεται στις πολλαπλές απαιτήσεις του, καθώς ήθελε να ενσωματώσει ποικίλα στοιχεία σε σύνθετα έργα τελειότητας. Γι αυτό έδωσε πολλές παραλλαγές των έργων του, που παρόλα αυτά είναι τέλεια δημιουργήματα. Άλλωστε ο Σολωμός δίκαια αποκαλείται εθνικός ποιητής, καθώς ακόμα και σήμερα ασκεί σημαντική επίδραση ] Το έργο είναι γραμμένο σε α πρόσωπο, ιαμβικό 15σύλλαβο, με ανά δίστιχο ομοιοκαταληξία. Η γλώσσα είναι δημοτική με κρητικές αποκλίσεις. Η ομοιοκαταληξία και το γεγονός ότι κάθε στίχος ολοκληρώνεται στο τέλος του συνδέουν το έργο με την κρητική σχολή. Τα έργα της κρητικής λογοτεχνίας είχαν ευρεία διάδοση λόγω των λαϊκών εκδόσεων αλλά και εξαιτίας των προσφύγων από την Κρήτη ( Η πτώση της Κρήτης το 1669 στους Τούρκους οδήγησε πολλούς Κρήτες μαζί με τα κείμενά τους στα Επτάνησα ). Ο Σολωμός συχνά τα χρησιμοποιεί ως πηγές. Το ποίημα δεν είναι καθαρά λυρικό ( έκφραση ψυχισμού και σκέψεων του ποιητή, συναισθηματική στάση απέναντι στον κόσμο ) αλλά αφηγηματικό ( διήγηση μιας ιστορίας με συγκεκριμένη πλοκή και δράση ). Η χρονική σειρά των γεγονότων όμως είναι διασαλευμένη και έτσι παρατηρείται ο συμφυρμός του ρεαλιστικού με το υπερλογικό στοιχείο. Έχουν καταβληθεί προσπάθειες για τον εντοπισμό συγκεκριμένων καταστάσεων και προσώπων πίσω από την ποιητική δημιουργία. Αλλά το ποίημα δεν γράφτηκε για να διασώσει ιστορικά γεγονότα. Μάλιστα ο ποιητικός οίστρος επικρατεί απόλυτα με την παρουσία της φεγγαροντυμένης (αλληγορία) που αποστασιοποιεί το ποίημα από κάθε ιστορική αναφορά. Η πεζογραφία είναι πολύ περισσότερο συνδεδεμένη με το χρόνο από ό,τι η ποίηση, που δεν έχει καμία σχέση μαζί του. Ο πραγματικός χρόνος της ιστορίας του Κρητικού βρίσκεται εκτός κειμένου και διαφοροποιείται από το χρόνο, όπως αυτός εμφανίζεται στο ποίημα. Οι πλευρές του χρόνου ( σειρά των γεγονότων, διάρκεια, συχνότητα ) αναπλάθονται ελεύθερα από τον ποιητή, ανάλογα με τις προθέσεις του που κύριο στόχο έχουν να εξαρθούν ορισμένα στοιχεία της δράσης: Ο Κρητικός ξεκινά με αναφορά στη συγκεκριμένη νύχτα των γεγονότων και αφιερώνει σε αυτή τη νύχτα μεγάλη διάρκεια, θεωρώντας την ως τη σημαντικότερη στιγμή της ζωής του

2 Απώτερο παρελθόν: η ζωή του στην Κρήτη ( 19: 2-3 / 21: 13-17, / 22: 6, 16-20, ) Παρελθόν: ο χρόνος του ναυαγίου Παρόν: έκβαση του ναυαγίου - αφήγηση ( 22: 9-14 ) Μέλλον: έσχατη κρίση ( 19: 5-18 ) Σημασιολογική και ηχητική ανάλυση: Από πλευράς ηχητικής επένδυσης όλοι οι στίχοι έχουν την ίδια βαρύτητα. Άρα και σημασιολογικά αυτά που λέγονται σε κάθε στίχο έχουν την ίδια βαρύτητα - σπουδαιότητα Στροφή 18:: έχουμε το στήσιμο του σκηνικού της ιστορίας (είναι νύχτα, η θάλασσα φουρτουνιασμένη, πέφτουν αστραπές, υπάρχει και η κοπέλα). Η βραδιά του ναυαγίου είναι κάπως υπερφυσική, ίσως για να προετοιμάσει την εικόνα της Κρίσης και της Θεοφάνειας (φεγγαροντυμένη θεά) στην επόμενη στροφή (Ο Κρητικός ζητά μία αστραπή, ο ουρανός ανταποκρίνεται αμέσως με τρία αστροπελέκια, τα οποία δεν πέφτουν κοντά στον ήρωα αλλά στην κοπέλα και αντί για το φως τους τονίζεται το βρόντημα) στ.1-2: Το ρήμα Εκοίταα δηλώνει διάρκεια (κοίταζα διαρκώς) και επανάληψη (κοίταζα συχνά, πολλές φορές). Οι λέξεις ακρογιάλι και πάλι σχηματίζουν ομοιοκαταληξία και έτσι ο δεύτερος στίχος συσχετίζεται με τον πρώτο (κοίταζα πάλι και πάλι). Έτσι επιτείνεται η ένταση του α στίχου και τονίζεται η διαρκής, παρατεταμένη αγωνία του πολεμιστή, που αν και όλο και κάποια απόσταση διασχίζει, κάθε φορά η απόσταση του φαίνεται μεγάλη. Η διάρκεια επιμηκύνεται με την επανάληψη του φθόγγου α. Το αστροπελέκι είναι παραδόξως καλό, γιατί θα φέρει φως στο σκοτάδι, συγχρόνως όμως αποτελεί κίνδυνο για τους ναυαγούς στ.3-4: Η ομοιοκαταληξία δείχνει τρόπο (πως πέσανε τα αστροπελέκια) και χρόνο (πότε πέσανε) Στροφή 19: Μεταξύ των δύο πρώτων στροφών υπάρχει γειτνίαση σε τοπικό επίπεδο αλλά και χρονική απόσταση, αφού τα τότε γεγονότα ο Κρητικός τα διηγείται μετά από χρόνια, τώρα που είναι ώριμος. Εδώ μαθαίνουμε ότι η κόρη πέθανε πια, ενώ ο Κρητικός επέζησε, ότι αυτή ήταν η αγαπημένη του, που ο χαμός της του στοίχισε πολύ Στ.1-4: Ο ήρωας έχει συνείδηση ότι θα διηγηθεί απίστευτα και τρομερά πράγματα και προσπαθεί από την αρχή να διαβεβαιώσει και να προκαταλάβει ευνοϊκά τον αναγνώστη. Μάλιστα κάνει φοβερούς όρκους αναφερόμενος στους συμπολεμιστές του και στην κόρη (=ψυχή). Η ομοιοκαταληξία αλήθεια - στήθια δηλώνει την κρυμμένη αλήθεια. Η φράση όμως ακριβή αλήθεια επιδέχεται πολλές ερμηνείες (ακριβολογία - αλήθεια που την πλήρωσε ακριβά - αλήθεια πολύτιμη - αλήθεια αγαπημένη, προσφιλής) στ.5: Ο Κρητικός κάνει άνοιγμα στο μέλλον και οραματίζεται την εικόνα της μελλούσης κρίσεως, όταν και αυτός θα έχει πεθάνει και θα κριθεί μαζί με την αγαπημένη του. Εδώ ανασταίνεται και απευθύνεται στους άλλους νεκρούς στ.6: Η μετατόπιση της μετοχής αναστημένους μετά το ουσιαστικό αχνούς την ουσιαστικοποιεί και πριμοδοτεί το περιεχόμενό της σε βάρος του ουσιαστικού αχνούς (χαρακτηριστικό της ποίησης του Κάλβου) στ.7: Δίνεται μεγάλη έμφαση στην ομορφιά της κόρης, η οποία αγιάζει την κοιλάδα της Δευτέρας Παρουσίας και άρα επεκτείνεται και στην ηθική της υπόσταση στ.8: Με τη φράση ό,τι σας μοιάζει εννοεί τον εαυτό του

3 στ.9: Ο καπνός αναφέρεται στο ολοκαύτωμα της γης πριν από τη Δευτέρα Παρουσία και η συνέχεια του στίχου στην ανανέωση του ουρανού. Άρα υπάρχουν σε γη και ουρανό τρομερές ανακατατάξεις. Σε άλλη νοηματική απόδοση η γη έγινε νέος ουρανός, δηλαδή ο θάνατος αντικαταστάθηκε από την ελπίδα, την αληθινή ζωή. Το εγίνη μπορεί να σημαίνει και το γεννιέμαι στ.12: Τα λουλούδια τρέμανε στα χέρια της συγκινημένης κόρης ή τρέμανε για χάρη της στ.15-16: Ακόμα και ο ουρανός άκουγε σαστισμένος το σαγηνευτικό τραγούδι της κοπέλας ( αγρικώ = ακούω και γενικότερα αντιλαμβάνομαι). Η γη καθυστερούσε την πυρπόλησή της, επιμηκύνοντας το ίδιο της το μαρτύριο. Ουρανός και γη είχαν αναστείλει τα πάντα λόγω της δυναμικής και καταλυτικής παρουσίας της ηρωίδας στ.17: Το ομπρός μπορεί να είναι τοπικό ή χρονικό (= προηγουμένως). Άλλωστε χώρος και χρόνος συμπλέκονται στ.18: Με το κλείσιμο των εισαγωγικών και της παρένθεσης τελειώνουν και οι μελλοντικοί οραματισμοί Οι στίχοι 5-18 προϋποθέτουν τη γνώση των Βιβλικών ιστοριών περί Δευτέρας Παρουσίας και των δημοτικών τραγουδιών με τις ερωταποκρίσεις τους και την έντονη παρουσία του φυτικού κόσμου, έστω και μετουσιωμένου Στροφή 20: Επιστρέφουμε στο παρελθόν, στη νύχτα του ναυαγίου. Οι γρήγορες μετατοπίσεις στα χρονικά επίπεδα δεν αναιρούν την ενιαία αφήγηση της σύνθεσης, θυμίζοντας κινηματογραφική γραφή. Ξαφνικά τα πάντα ησυχάζουν. Μόνο κάτι το υπερφυσικό θα μπορούσε να σταματήσει τέτοιο χαλασμό, όπως αυτός δόθηκε στην προηγούμενη στροφή. Στ.3: εικόνα καθαριότητας στ.4: Η θάλασσα δεν μπορεί να ευωδιάζει, άρα έχουμε τη ρητή περιγραφή ενός υπερφυσικού συμβάντος, ενός θαύματος. εδέχτηκε όλα τα άστρα δηλαδή γαλήνεψε και καθρεφτίστηκαν πάνω στην ακίνητη επιφάνειά της τα αστέρια. Ο φυσικός κόσμος γαληνεύει για να δεχτεί την παρουσία της θεάς με τη θεϊκιά θωριά ( βλ. Όσα έγιναν στον Ιορδάνη ποταμό κατά την ημέρα των Θεοφανείων). Στ.5: Ο πλεονασμός κρυφό μυστήριο δίνει έμφαση στο φοβερό και πρωτοφανές του μυστηρίου στ.13: Η φράση δροσάτο φως αποτελεί έντονη αντίθεση. Στ.14: Τα χρυσά μαλλιά παραπέμπουν στο μεσογειακό πρότυπο ομορφιάς, που είναι η ξανθιά γυναίκα, φορέας ερωτισμού, ευτυχίας και σπανιότητας Στροφή 21: Δίνεται η λεπτομερής περιγραφή της οπτασίας. Η υπερκόσμια παρουσία της υπερβαίνει τη φύση, καθώς έχει τα πάντα σε υπερθετικό βαθμό ( η δική της ακτινοβολία είναι μεγαλύτερη από το φως των αστεριών, όπως συμβαίνει σε μερικά χωρία της Παλαιάς Διαθήκης - καταργείται ο νόμος της βαρύτητας, όπως με τον Ιησού στη Γεννησαρέτ ). Η δύναμη που απορρέει από το Θεό υπερβαίνει τη φυσική τάξη. Στ 4-5: Παρήχηση το α, η οποία μεταφέρει το ανάερα από τη σημασιολογική συγγένεια με το ρήμα σηκώνει προς την ηχητική σχέση με το ανάστημα, που γίνεται κι αυτό αεράτο Στ.6: Προσωποποίηση της αγάπης γενικώς προς καθετί, ανάλογη με την παράσταση της Παναγίας που είναι έτοιμη να αγκαλιάσει τα πάντα στην Καθολική Εκκλησία (ιταλικές επιδράσεις στο Σολωμό, αφού στην Ορθόδοξη Εκκλησία η Παναγία είναι καθιστή και συνήθως βρεφοκρατούσα) Στ.7: Αντίθεση

4 Στ.8: Χτίσις = ναός. Εξίσωση της φύσης με ναό Στ.9: ρείθρα = ροή ύδατος, ρυάκι, αυλάκι Στ.10: πετροκαλαμήθρα = η μαγνητική βελόνα που δείχνει μόνιμα το Βορρά. Έτσι σαν τη μαγνητική βελόνα μαγνητίζεται κι αυτός από την παρουσία της Θεάς Στ.11: Εμφατική δήλωση ότι η μορφή στρέφεται προς αυτόν, όχι στην κόρη Στ.12-20: Προσπαθεί να θυμηθεί τι του θυμίζει η Θεά και δίνει μια σύνθετη εικόνα. 1. Υπαινιγμός θρησκευτικής μνήμης 2. Ερωτικό στοιχείο, καθώς η Θεά ανταποκρίνεται στην εικόνα της ιδανικής γι αυτόν κόρης 3. Αναδρομή στα βιώματα της παιδικής ηλικίας με έμφαση στις τρυφερότερες και αθωότερες στιγμές. Η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης ανακάλεσε στη μνήμη του όλες τις παλιές θύμησες, τις οποίες ο σκληρός αγώνας της ζωής τον είχε κάνει να λησμονήσει Στ.23: άκουγα τα μάτια της ---> διαπεραστική ματιά Στ.24: Έχει καταληφθεί από έντονη συγκίνηση και δεν μπορεί να μιλήσει Στ.25-26: κατοικούν απ όπου ---> αποκλίνουσα παύση (σταματά χωρίς να έχει ολοκληρωθεί το νόημα, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στην κανονική γλώσσα), ηχητικό φαινόμενο με ιδιαίτερη λειτουργία στον ποιητικό λόγο (εδώ επιτυγχάνεται ισοσυλλαβία, μέτρο και ομοιοκαταληξία και άρα εξυπηρετείται πολλαπλά η μετρική μορφή του χωρίου). Σημασιολογικά το απ όπου δείχνει κάτι το έντονο και γενικό, το παντού και επιτρέπει με την παύση του την ανεξαρτητοποίηση του επόμενου στίχου, ο οποίος αλλάζει νόημα (οι θεοί δεν βλέπουν μόνο από κάποιο μέρος αλλά από παντού). Άβυσσος και καρδιά συμφύρονται και εξισώνονται. Άρα η καρδιά παρουσιάζεται ως κάτι βαθύ, απομακρυσμένο και μύχιο Στ30-35: Ρητές πληροφορίες για την κρητική του καταγωγή και τη ζωή του στο νησί, που σχετίζονται με την τουρκική κατάκτηση και παρουσία εκεί Στ.36: Σύνδεση με τη δημοτική ποίηση, όπου ο ξενιτεμένος παίρνει μια φούχτα χώμα μαζί του, για να θυμάται την πατρίδα και για να του τη βάλλουν στον τάφο του, όταν πεθάνει στην ξένη γη. Έτσι θα νιώθει ήρεμος Στ.37-38: Δέηση προς τη Θεά να του αφήσει την κόρη, καθώς είναι η μόνη που του απέμεινε. Όλοι οι άλλοι έχουν χαθεί και θα χαθεί κι αυτός χωρίς την κόρη. Η λέξη γκρεμός δεν κυριολεκτεί, αλλά συνδηλώνει τις τρομερές δυσκολίες και κινδύνους που αντιμετωπίζει Στροφή 22: Η αγαπημένη του Κρητικού δεν περιγράφεται. Μένει ένα πρόσωπο στην αφάνεια και στη σκιά. Το πρόσωπό της είναι κενό από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που θα επέτρεπαν την ταύτιση με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Ως τώρα μόνο αστροπελέκια πέφτουν κοντά της και μόνο στον Κρητικό έριξε τα μάτια η Θεά. Τώρα τα μάτια της φεγγαροντυμένης μοιάζουν με τα μάτια της καλής του και έτσι πλησιάζει η γήινη κόρη την ουράνια Θεά και οι δύο μορφές συνδέονται μεταξύ τους. Είναι το σύστοιχο η μία της άλλης ή η κόρη είναι το ωχρό, ξεθωριασμένο απείκασμα του ιδεατού κόσμου. Το πυκνό πλέγμα αντιστοιχιών ανάμεσα σε κόρη και φεγγαροντυμένη εξηγεί γιατί στην αρχή οι αστραπές - σημάδι θείας παρουσίας - έπεφταν κοντά στην κόρη και γιατί η Θεά δεν κοίταξε την κόρη ( στην ουσία ήταν ο ίδιος ο εαυτός της, έστω ατελής και ξεθωριασμένος). Στην αρχή η κόρη αποτελεί το μόνο στήριγμα του Κρητικού. Με την εμφάνιση της Θεάς, η κόρη περνά σε δεύτερο πλάνο. Στ.1-8: Η Θεά (αλλά και το δάκρυ) βοηθά και μεταβάλλει τον Κρητικό. Κοσμογονική μεταβολή στην ψυχοσύνθεση και στον τρόπο ζωής του Κρητικού. Από αιμοδιψής πολεμιστής φτάνει στο αντίθετο άκρο, σε έναν τρόπο ζωής άκακο, ήρεμο, φτωχικό, στερημένο, σύμφωνο με τα πρότυπα της χριστιανικής ηθικής. Η μεταβολή δηλώνεται

5 και με την εναλλαγή των χρόνων ( είδα - έχω - αγνάντευεν ) και με τη φράση από κείνη τη στιγμή Στ.10: σκληρά ---> επιρρηματικός προσδιορισμός στο ρήμα ξαναζωντανεύουν, για να δηλωθεί το αργό μαρτύριο, δηλαδή ο εφιάλτης της δύστυχης εκείνης νύχτας, όπου τον πρωτεύοντα ρόλο παίζει η κόρη και άρα η παρουσία της στα όνειρα δεν συνδυάζεται με αναπόληση ευχάριστων στιγμών. Αντίθετα θυμάται τις τραγικές στιγμές του χαμού της Στ.15: Μυρωδάτη περιγράφει τη θάλασσα ο Όμηρος Στ.16-20: Η δύναμη που υπονοείται είναι η δύναμη που απέκτησε η παλάμη του Κρητικού από το δάκρυ. Με αυτό γαληνεύει μετά από τόσα χρόνια ο νους του και επομένως η επίδρασή του θα ήταν τεράστια και στις δύσκολες στιγμές του ναυαγίου. Μάλιστα αναφέρει πως η δύναμή του τότε ήταν μεγαλύτερη από αυτή που είχε στα νιάτα του, στους σκληρούς σώμα με σώμα αγώνες ενάντια στους Τούρκους Στ.21-22: Έκρουζε ο χτύπος της καρδιάς. Το δάκρυ αύξαινε το χτύπο της καρδιάς ή και το κολύμπι (σε δύναμη και ταχύτητα) Στ.23-24: Ακούστηκε ήχος να συνοδεύει το κολύμπι και σε αντίθεση με το δάκρυ να το επιβραδύνει και να αποκοιμίζει το ναυαγό Στ.25-42: Ο ήχος αυτός δεν είναι ούτε το θεσπέσιο τραγούδι ερωτευμένης κόρης ούτε το γλυκύτατο κελάηδισμα αηδονιού ή γλυκό φαμπιόλι (πρόχειρη φλογέρα από καλάμι) που έπεφτε σαν βάλσαμο στην πονεμένη ψυχή του Κρητικού. τα νερά θολώνουν, όταν κάτι το εξαιρετικό συμβαίνει, όταν διασαλεύεται η φυσική τάξη του καθημερινού κόσμου Στ.43: Λαλούμενο = όργανο. Η σειρά είναι αντίστροφη από ό,τι πριν (όργανο, πουλί, φωνή κόρης) Στ.45-47: Ο ήχος περιγράφεται αρνητικά, καθώς δεν αρκούν οι ευχάριστες μουσικές εμπειρίες αυτού του κόσμου για να τον περιγράψουν. Δεν υπάρχουν ούτε λόγια να τον διηγηθούν ούτε ο αντίλαλος (η φυσική επανάληψη γήινου ήχου) μπορούσε να τον επαναλάβει. Άρα ήταν κάτι το μοναδικό Στ.48: Μετά τις αρνητικές περνά στις θετικές παρομοιώσεις (ευωδιές) Στ.50: Ο Έρωτας και ο Θάνατος, τα συγκλονιστικότερα γεγονότα για την ανθρώπινη φύση, μόλις που φτάνανε να αποδώσουν κάπως τον ήχο αυτό. Τόσο μοναδικός ήταν ο ήχος που και το κολύμπι καθυστερούσε και από το στόχο του τον απομάκρυνε Στ.55-52: Τίποτε από τον κόσμο τούτο δεν αρκούσε για να εξουδετερώσει την καθηλωτική επίδραση της ουράνιας προέλευσης αυτού του ήχου. Όσο υπήρχε ακόμα η μουσική που ακολούθησε την εξαφάνιση της θεϊκής οπτασίας, τίποτε το γήινο δεν άγγιζε την ψυχή του Κρητικού Στ.55-56: Μόνο όταν έπαψε ο ήχος, νοιάστηκε ο Κρητικός για το γήινο υποκατάστατο του Θείου κόσμου, την κόρη, η οποία είναι η αντανάκλαση στη γη του Θείου. Ο Έρωτας μπορεί να δώσει λόγο ύπαρξης στη ζωή του ανθρώπου. Υπάρχει όμως και ένας ουράνιος Έρωτας που υπερβαίνει το γήινο κόσμο. Για να τον γνωρίσει ο άνθρωπος, πρέπει να χάσει κάτι αντίστοιχο στη γη, να μεταμορφωθεί, να ξεπεράσει την υπόστασή του

6 Ερμηνεία: Ο Κρητικός συμβολίζει τον απλό, καθημερινό άνθρωπο. Η θάλασσα τις δυσκολίες της ζωής. Η φεγγαροντυμένη Θεά ταυτίζεται με το Θείο Έρωτα και αντιτίθεται με την κόρη (=γήινος έρωτας). Τελικά πρόκειται για αλληγορικό ποίημα, που δείχνει τη σχέση του ανθρώπου με το Θεό (αιώνια διένεξη ουράνιου - γήινου κόσμου). Η κόρη είναι ένα γήινο μέσο σωτηρίας, που προοιωνίζει την Ουράνια βοήθεια. Είναι ένα γήινο αντιφέγγισμα της Ουράνιας ευφροσύνης και ένας δεσμός γήινου - ουράνιου κόσμου. Με τον Κρητικό ο Σολωμός ύμνησε το θεοποιημένο Έρωτα και διάλεξε για ήρωα έναν Κρητικό λόγω του ότι οι Κρητικοί είναι τρομεροί πολεμιστές και μπορεί έτσι να τονίσει πιο έντονα τη μεταβολή του αιμοδιψούς πολεμιστή σε ειρηνικό χριστιανό. Η συνύπαρξη με το Θείο επέτρεψε στην ήρωα να ξεπεράσει τον πόνο του θανάτου. Ο Κρητικός λειτουργεί ως σύμβολο της ανθρωπότητας. Τη στιγμή της επαφής γήινης - ουράνιας σφαίρας το ανθρώπινο αίτημα είναι να σωθεί ο άνθρωπος, όχι ως βιολογική αλλά πνευματική και ηθική οντότητα. Αυτό τελικά έγινε εδώ, αφού ο Κρητικός βρήκε το αληθινό νόημα της ζωής, οπότε λίγο πια τον βαραίνει ο χαμός της συγκεκριμένης κόρης. Γιατί άλλο είναι τελικά το πραγματικά καλό και σωτήριο για τον άνθρωπο, όχι αυτό που αρχικά εκείνος ζητάει. Βέβαια, από κυριολεκτική και μόνο άποψη η επικοινωνία Θείου - ανθρώπινου αποβαίνει ειρωνική, μια και η Θεά δεν ανταποκρίνεται στο αίτημα του ήρωα. Όμως στον τελευταίο στίχο αυτός έχει υπερβεί το γήινο έρωτά του και έχει μεταμορφωθεί σε αληθινό άνθρωπο, ο οποίος χαίρεται που έφτασε στον τελικό προορισμό του. * Επισκεφθείτε την παρακάτω ιστοσελίδα για μια ακόμη προσέγγιση του ποιήματος: WRGIADOY_KRHTIKOS.pdf