ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΩΘΗΚΑΝ ΠΟΤΕ. Rick Beyer

Transcript

1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή Ώρα για μπάνιο π.χ: Η πρεμιέρα του «Εύρηκα!» 2. Περσική ενέργεια π.χ: Οι αινιγματικές μπαταρίες της Βαγδάτης. 3. Ήρωνας o Αλεξανδρινός μ.χ: Ο Έλληνας εφευρέτης που τα έφτιαξε πρώτος. 4. Σεισμοί και καταποντισμοί : Μια ιστορία με δράκους, φρύνους και σεισμούς. 5. Απλό όσο το 1, 2, : Η επιστήμη των αριθμών. 6. Πτήση πριν τους Ράιτ : Πριν από τον Όρβιλ και τον Γουίλμπερ υπήρχε ο Έλμερ. 7. Το κοιταχτήρι του Λιπερσχάι : Μα πώς ξεχάσαμε τον Χανς; 8. Ο αλχημιστής : Ματιές στη σκοτεινή πλευρά. 9. Σίμπιλα Μάστερς : Η πρώτη κυρία των Αμερικανών εφευρετών. 10. Η πορεία του χαρτιού : Μια βόλτα στο δάσος άλλαξε το χαρτί για πάντα. 11. Μπεν ο μετεωρολόγος : Ο άνεμος σφύριξε την απάντηση. 12. Δαχτυλίδι της φωτιάς : Ένα πείραμα που προκάλεσε πραγματικό σοκ στο Παρίσι. 13. Το πρώτο αυτοκίνητο : Πριν από τους Φορντ, Μπεντς και Φεράρι, υπήρχε ο Κινιό. 14. Ο μουσικάνθρωπος : Οι ευτυχείς συγκυρίες από την επιλογή ενός νέου οργάνου. 15. Το μηχανικό διαδίκτυο : Η πρώτη δικτύωση στην Ευρώπη έγινε πριν από διακόσια χρόνια. 16. Ο άλλος Μπεν : Άνθρωπος για όλες τις δουλειές κι ακόμη περισσότερο. 17. Τρομερές οβίδες : Το επαναστατικό όπλο που άλλαξε για πάντα τον πόλεμο. 18. Πρώτο αυτοκίνητο στις ΗΠΑ : Αυτοκίνητη εφευρετικότητα made in USA. 19. Του κουτιού! : Η γαλλική επανάσταση στη συντήρηση των τροφίμων. 20. Τακ-τουκ, το στηθοσκόπιο : Όταν η ντροπαλότητα οδηγεί σε μια εφεύρεση. 21. Ο πρώτος υπολογιστής : Μια εφεύρεση πενήντα χρόνια πριν από τον λαμπτήρα φωτισμού. 22. Απαθανάτισέ το : Το αποτέλεσμα ήταν η πρώτη φωτογραφία στον κόσμο. 6 ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΩΘΗΚΑΝ ΠΟΤΕ Rick Beyer

3 23. Φυσική επιλογή : Η επιλογή συνταξιδιώτη που άλλαξε την ιστορία. 24. Η μεγάλη νύχτα : Η διαθήκη ενός μαθηματικού. 25. Τρένα και τρομπέτες : Ένα πείραμα με σοβαρό απόηχο. 26. Ο ελαστικάνθρωπος : Η εμμονή που άλλαξε τον κόσμο. 27. Εφευρέτης πρόεδρος : Αμερικάνικη εφευρετικότητα ενός επαρχιακού δικηγόρου. 28. Ανεβαίνουμε : Η παρουσίαση που οδήγησε στη γέννηση των ουρανοξυστών. 29. Τα παντζάρια του Μπιγκό : Ο Γάλλος ποτοποιός και οι μάχες με τις ασθένειες. 30. Πετρωμένα κόκαλα : Η αρχή μιας νέας εποχής των δεινοσαύρων. 31. Η ιστορία του τηλεφώνου : Το να είσαι πρώτος δεν σημαίνει ότι θα γίνεις και διάσημος. 32. Η γέννηση ενός αναψυκτικού : Η σχεδόν άγνωστη γενεαλογία του δημοφιλέστερου αναψυκτικού στον κόσμο. 33. Προφήτης ασυρμάτου : Οι ιδέες του ήταν δεκαετίες μπροστά από την τεχνολογία. 34. Τα αυτιά του Τσέστερ : Ο εφευρετικός έφηβος που άκουσε τη μεγάλη ευκαιρία του. 35. Σκοινί του διαβόλου : Η εφεύρεση που περιέφραξε τη Δύση. 36. Γλυκό και ξινό : Η τυχαία ανακάλυψη του τεχνητού γλυκαντικού. 37. Η λάμπα πριν από του Έντισον : Η διαφωτιστική ιστορία μιας λαμπρής ιδέας. 38. Κάτω η λάντζα : Το τέλος της μπουγάδας των πιατικών. 39. Σκοτεινή ιστορία : Ένα παλιό κινηματογραφικό μυστήριο. 40. Ο νεκροθάφτης εκδικείται : «Άντε γεια!» στα κορίτσια που έλεγαν «Παρακαλώ;» 41. Φακελάκι (με σπίρτα) : Η εφεύρεση που έκανε τσαφ. 42. Ο άνθρωπος με τις ρόδες στο κεφάλι : Μεγαλειώδεις σκέψεις στο Σικάγο. 43. Γάντζωμα χωρίς γάντζο : Ένα σύγχρονο θαύμα που χρειάστηκε δεκαετίες για να επικρατήσει. 44. Στην κόψη του ξυραφιού : Κατάφερε να φέρει μια επανάσταση στην κοινωνία. 45. Οι ακτίνες του Ρέντγκεν : Ο άνθρωπος που πρωτοείδε τον σκελετό του. 46. Παράλογες πατέντες : Φαινόταν καλή ιδέα τότε. 47. Η σκούπα που βρυχάται : Οι άνθρωποι πίσω από τα μηχανήματα που νίκησαν τη σκόνη. 48. Συμβαίνουν και ατυχήματα : Το ατύχημα που έκανε πιο ασφαλή τα αυτοκίνητα. 49. Ένα σύρμα τον χειμώνα : Ο παντελώς λησμονημένος εφευρέτης της στριφτής κρεμάστρας. 50. Το τραμ το τελευταίο : Μια διαδρομή προς το μέλλον.

4 51. Γλυκό χάδι : Η νεαρή κοσμική που αγνόησε τις συμβατικότητες. 52. Για πάντα παιδί : Ο μικρομάστορας που βρήκε άλλον τρόπο να μαστορεύει. 53. Ο καταπληκτικός Δρ. Έιμπραμς : Ένα υπερβολικά εκπληκτικό ιατρικό θαύμα. 54. Προσοχή, στρίβω : Η πρώτη σταρ του κινηματογράφου ήταν πρωτοπόρος της αυτοκίνησης. 55. Όλα για την Τζόζεφιν : Οι μικρές αδεξιότητες που μας χάρισαν τους αυτοκόλλητους επιδέσμους. 56. Το όνειρο του Ότο : Η έμπνευση χτυπάει στις 3 τα ξημερώματα. 57. Ο έφηβος εφευρέτης της τηλεόρασης :...και ο ρόλος που έπαιξε ένα πατατοχώραφο. 58. Τι υποστήριγμα! : Το ταπεινό πασαλάκι του γκολφ και η πλούσια ιστορία του. 59. Παγωμένο φρέσκο ψάρι : Η λάμψη μιας έμπνευσης. 60. Ο χορός των μελισσών : Η ανακάλυψη της μυστικής γλώσσας των μελισσών. 61. Αγορίστικο μαλλί : Η απλή ιδέα που συγκράτησε μια μόδα. 62. Το ψυγείο του Αϊνστάιν : Ιδιοφυΐα και με τα παγάκια. 63. Η μούχλα που σώζει : Πώς ένα ακατάστατο εργαστήριο οδήγησε σε ένα καταπληκτικό φάρμακο. 64. Ποιος ήταν ο Μπιλ Λίαρ; : Πώς μπήκε η μουσική στα αυτοκίνητα. 65. Ο παρκομετράνθρωπος : Ο ευέξαπτος δημοσιογράφος που τον μισούν όλοι οι οδηγοί. 66. Διαβολικές ακτίνες : Η εφεύρεση που έσωσε τη Βρετανία. 67. Εύκαμπτη λύση : Η δύναμη της ευλυγισίας. 68. Ένα για τον δρόμο : Ποτό, κούρσες, και η ψηφιακή εποχή. 69. Ο πρωτοπόρος που διάλεξε περίεργο όνομα : Ο άνθρωπος που έκανε λειτουργική την ασύρματη επικοινωνία. 70. Το μυστήριο με τον ατμό που εξαφανιζόταν : Μια γλιστερή ιστορία και η ουσία που έπαιζε κρυφτό. 71. Το μαγικό κουτί : Η λαμπρή ιδέα που γέννησε ένα τρισεκατομμύριο αντίγραφα. 72. Θαύματα και ψέματα : Η αλήθεια για τον Γουίλιαμ Μάρστον. 73. Το αβύθιστο πλοίο : Το πιο κρύο ανέκδοτο από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. 74. Από φαρμάκι φάρμακο : Το δηλητήριο που βοηθάει στη χημειοθεραπεία. 75. Ρινόκερος στη Νορμανδία : Όταν η εφευρετικότητα σώζει την κατάσταση. 8 ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΩΘΗΚΑΝ ΠΟΤΕ Rick Beyer

5 76. Μαγειρική με ραντάρ : Η απαραίτητη συσκευή της κουζίνας που γεννήθηκε από ένα ατύχημα. 77. Η γλυκιά μυρωδιά της επιτυχίας : Η ιδέα που έκανε ευτυχισμένες τις ψιψίνες. 78. Ο ναύαρχος, o σκώρος και το λάθος : Όταν συναντήθηκαν, γεννήθηκε ένας νέος όρος. 79. Κορυφαία περίπτωση : Τα πάντα για την τέλεια κατάβαση. 80. Μια βόλτα με τον σκύλο : Ο καλύτερός μας φίλος αφορμή για μια πανταχού παρούσα εφεύρεση. 81. Κάτω η βρωμοδουλειά! : Πώς άνοιξε ο δρόμος για τις πάνες μίας χρήσης. 82. Το ίσιωμα των πάγων : Ο εφευρέτης που δεν ανακάλυψε το ζαμπονάκι. 83. Το μυαλό του Αϊνστάιν : Η περίεργη οδύσσεια της φαιάς ουσίας μιας ιδιοφυΐας. 84. Σερφάρισμα δωματίου : Ο άνθρωπος που μας κάρφωσε στις πολυθρόνες μας. 85. Ουπς! : Λάθη γίνονται... και μερικές φορές, ευτυχώς που γίνονται. 86. Ποιος ήταν ο εφευρέτης του λέιζερ; : Εσείς αποφασίζετε. 87. Ο απογοητευμένος σχεδιαστής μόδας : Το όνειρο που δεν ξεχάστηκε. 88. Καρδιά από τίγρη : Ο εγγαστρίμυθος που δεν ήταν άβουλο πλάσμα. 89. Το σφύριγμα της έκρηξης : Το ανύπαρκτο πρόβλημα που οδήγησε σε μια μεγάλη στιγμή. 90. Παράλογες πατέντες : Και άλλες αξιοπερίεργες εφευρέσεις. 91. Το θέμα του πυρήνα : Η πιο ζουμερή ιστορία του βιβλίου. 92. Το σοκ του μέλλοντος : Η ξύλινη επανάσταση στην Πληροφορική. 93. Επί της αρχής : Πώς πρέπει να θυμόμαστε έναν πρωτοπόρο της πυραυλικής. 94. Δυο γράμματα όλα κι όλα : Η κρυφή γέννηση ενός παγκόσμιου θαύματος. 95. Να μην ξεχάσω : Η γέννηση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. 96. Κολλητικές δυνάμεις : Το προϊόν για πολλά κολλήματα και ξεκολλήματα. 97. Πατέντες των διασήμων : Από τον Ζέπο Μαρξ μέχρι τον Μαρκ Τουέιν. 98. Μπάλα στον ίσιο δρόμο : Μια περπατημένη μπάλα στα μονοπάτια του γκολφ. 99. Τρεις μαθηματικοί : Αναζητούμε την ιστορία πριν από την αναζήτηση Διάστημα : Προς το μέλλον με αστρονομική ταχύτητα. Πηγές Ευχαριστίες Φωτογραφίες...224

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΤόμας Έντισον δεν εφεύρε την ηλεκτρική λάμπα. Ο Αλξάντερ Γκράχαμ Μπελ δεν εφεύρε το τηλέφωνο. Το πρώτο αυτοκίνητο έκανε βόλτες στο Παρίσι πριν γίνει πρόεδρος ο Τζορτζ Ουάσινγκτον. Μηχανήματα με κέρμα υπήρχαν πριν από δύο χιλιάδες χρόνια. Η εφεύρεση του φαξ έγινε από έναν Ιταλό ιερέα την εποχή του αμερικανικού εμφύλιου. Η έρευνα για μια ακτίνα θανάτου οδήγησε στην εφεύρεση του ραντάρ, που έλιωσε μια πλάκα σοκολάτας ενός άλλου επιστήμονα, εμπνέοντάς τον να εφεύρει τον φούρνο μικροκυμάτων. Ο εφευρέτης του ανιχνευτή ψεύδους ήταν ο δημιουργός της Γουόντερ Γούμαν. Τα ηλεκτρονικά μηνύματα (ιμέιλ) ξεκίνησαν από κάποιον που βαριόταν την «πραγματική δουλειά» του. Και η σύλληψη της σύγχρονης τηλεόρασης οφείλεται σε έναν έφηβο που όργωνε ένα πατατοχώραφο. Θέλετε κι άλλα τέτοια; Ωραία! Ήρθατε στο σωστό μέρος. Αυτό εδώ είναι ένα ακόμη βιβλίο στη σειρά των βιβλίων μου με συναρπαστικές ιστορίες που δεν ειπώθηκαν ποτέ και δημοσιεύεται σε συνεργασία με το History Channel. Είναι ιστορίες με περιπέτειες, ευτυχή ατυχήματα, ισόβιες εμμονές, και εκτυφλωτικές λάμψεις ευφυΐας. Δύο χιλιάδων χρόνων αληθινά παραμύθια, με εφευρέσεις και ανακαλύψεις, με πρωταγωνιστές τεράστιες προσωπικότητες όπως ο Ισαάκ Νεύτων (αλχημιστής στα κρυφά και τρομερός κυνηγός κάθε παραχαράκτη) και σχεδόν άγνωστους εφευρέτες όπως ο Άλμπερτ Παρκχάους (ο άνθρωπος που μας έδωσε τη συρμάτινη κρεμάστρα). Η ξαφνική αποκάλυψη, η στιγμή του «Εύρηκα!», μπορεί να συμβεί οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Είναι πασίγνωστη η διήγηση ότι η έμπνευση βρήκε τον Αρχιμήδη στο μπάνιο του, όπως θα διαβάσετε στην πρώτη ιστορία του βιβλίου. Σε έναν επιστήμονα η έμπνευση ήρθε στον ύπνο του, σε έναν άλλον τα μεσάνυχτα, σε ένα παγκάκι του κήπου, ενώ στον τρίτο μέσα στο τραμ. Και στις τρεις περιπτώσεις, εκείνη η στιγμή οδήγησε σε βραβείο Νομπέλ. Αποφασιστικό είναι συχνά το χάρισμα να βρίσκεις ψύλλους στ άχυρα. Το τεφλόν, η πε- 10 ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΩΘΗΚΑΝ ΠΟΤΕ Rick Beyer

7 νικιλίνη, οι ακτίνες Χ, το γυαλί ασφαλείας, η ζαχαρίνη είναι κάποια από τα πράγματα που εφευρέθηκαν κατά τύχη. Μια βόλτα στο δάσος το 1719 οδήγησε στο χαρτί όπως το γνωρίζουμε σήμερα, ενώ μια άλλη βόλτα στο ύπαιθρο, μερικούς αιώνες αργότερα πρόσφερε την έμπνευση για την εφεύρεση του βέλκρο. Και οι αστρονόμοι που προσπαθούσαν να απαλλαγούν από τον θόρυβο στο ραδιοτηλεσκόπιό τους ανακάλυψαν τυχαία την απόδειξη για τη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης. Ένα σημαντικό κομμάτι της επιστήμης είναι να ξεκινάς από τη θεωρία και να την εφαρμόζεις στην καθημερινότητα, αναπτύσσοντας νέες τεχνολογίες και προϊόντα. Στις σελίδες που ακολουθούν πήρα την πρωτοβουλία να συμπεριλάβω μια μεγάλη ποικιλία από ιστορίες για τέτοιες προσπάθειες. Το αποτέλεσμα εκτείνεται σε ένα φάσμα από τον Αρχιμήδη μέχρι το Ουπς! του διορθωτικού υγρού. Ένας διακεκριμένος φυσικός είπε κάποτε μισοαστεία, μισοσοβαρά ότι «τίποτε δεν εφευρίσκεται για πρώτη φορά». Υπάρχουν μπόλικες ιστορίες για ξεχασμένους εφευρέτες που ανέπτυξαν πράγματα όπως το ραδιόφωνο, η κάμερα του κινηματογράφου και ο υπολογιστής πολύ καιρό πριν από τους διάσημους που κέρδισαν τελικά τους επαίνους. Και να μην ξεχάσουμε την παλιά σταρ του κινηματογράφου που εφεύρε το σήμα της στροφής και τη σκανδαλώδη κοσμική κυρία που ήταν η πρώτη που πήρε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για τον στηθόδεσμο! Και για να μη νομίσετε ότι επιστημονικά χρονικά σημαίνει νύστα και ανία, επιτρέψτε μου να σας διαβεβαιώσω ότι ισχύει το αντίθετο. Υπάρχουν αυτοκτονίες, μυστηριώδεις εξαφανίσεις, μια μονομαχία μέχρι θανάτου, σεισμοί και μπόλικο γκολφ! Μερικές σκηνές είναι τόσο εντυπωσιακές που τις βλέπουμε μόνο σε ταινίες: διακόσιοι καλόγεροι σε έναν τεράστιο κύκλο να τους χτυπάει ταυτόχρονα ηλεκτρικό ρεύμα ή ένα ανοιχτό βαγόνι τρένου γεμάτο τρομπετίστες που παίζουν την ίδια νότα ενώ το τρένο περνάει ταχύτατα από έναν σταθμό. Ποιος θα το φανταζόταν ότι η επιστημονική αναζήτηση μπορεί να είναι τόσο απίστευτη; Μερικές από αυτές εδώ τις ιστορίες τις έμαθα από τον πατέρα μου, τον Ρόμπερτ Τ. Μπέγερ, επιστήμονα και συγγραφέα που ενδιαφερόταν για την ιστορία σε όλη του τη ζωή. Άλλες τις ανακάλυψα στις αμέτρητες ώρες που ερευνούσα και ζούσα ξανά και ξανά τα δικά μου «εύρηκα!» κάθε φορά που συναντούσα κάτι όμορφο που δεν γνώριζα. Ο στόχος μου είναι να κάνω τους αναγνώστες να ενθουσιαστούν με αυτά τα ιστορικά διαμαντάκια όσο ενθουσιάστηκα κι εγώ. Απλώς μην πεταχτείτε από την μπανιέρα για να τρέξετε γυμνοί στους δρόμους να τα πείτε στον κόσμο. Είναι μπανάλ και έχει ξαναγίνει.

8 265 π.χ ΩΡΑ ΓΙΑ ΜΠΑΝΙΟ Η πρεμιέρα του «Εύρηκα!» Είναι ίσως η πιο διάσημη και πιο δραματική στιγμή στην ιστορία του μπάνιου και της επιστήμης: Ο Αρχιμήδης πηδάει γυμνός από την μπανιέρα του και τρέχει στους δρόμους φωνάζοντας Εύρηκα! «το βρήκα!». Από τότε, κάθε φορά που μια έμπνευση αστράφτει στο μυαλό, κάποιος ζει το δικό του «Εύρηκα!». Αλλά γιατί ενθουσιάστηκε έτσι; Ο Αρχιμήδης ζούσε στις Συρακούσες, την πόλη-κράτος στη Σικελία. Ο βασιλιάς Ιέρωνας είχε παραγγείλει ένα ολόχρυσο στέμμα για να το αφιερώσει στους θεούς. Έδωσε τον χρυσό που χρειαζόταν σε έναν τεχνίτη και αυτός κατασκεύασε ένα πανέμορφο στέμμα. Στην πόλη άρχισαν όμως να κυκλοφορούν φήμες ότι ο χρυσοχόος είχε κλέψει τον χρυσό και είχε βάλει στο στέμμα φτηνότερο ασήμι. Πώς θα μπορούσε όμως να διαπιστώσει κανείς τι έχει γίνει χωρίς να καταστρέψει το στέμμα; Ο Αρχιμήδης ήταν Αϊνστάιν και Έντισον μαζί, ο μεγαλύτερος επιστήμονας της αρχαιότητας, αλλά και κορυφαίος εφευρέτης. Ήταν σαφώς ο κατάλληλος άνθρωπος για τη δουλειά. Μια μέρα σκεφτόταν το πρόβλημα στο μπάνιο του. Όπως μπήκε στη γεμάτη μπανιέρα, είδε το νερό που ανέβηκε. Ξαφνικά είχε την έμπνευση να μετρήσει τον όγκο του στέμματος από το νερό που εκτόπιζε. Αυτό ήταν το κλειδί του μυστηρίου. Ο Αρχιμήδης διαπίστωσε ότι το στέμμα ήταν κατά ένα μέρος από ασήμι. Αναμφίβολα, άσχημα νέα για το κεφάλι του χρυσοχόου, αλλά μια αιώνια ιστορία στα χρονικά της επιστήμης. 12 ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΩΘΗΚΑΝ ΠΟΤΕ Rick Beyer

9 Ο Αρχιμήδης ανακάλυψε στη συνέχεια θεμελιώδεις αρχές της πλευστότητας και τις περιέγραψε στο βιβλίο του Περί των επιπλεόντων σωμάτων. Ήταν ένα πρωτοποριακό έργο στο πεδίο της υδροστατικής. Να και όλη η λύση που βρήκε ο Αρχιμήδης. Πρώτα ζύγισε το στέμμα. Μετά έφτιαξε έναν βώλο από χρυσό κι έναν βώλο από ασήμι με ακριβώς ίδιο βάρος με το στέμμα. Βύθισε κάθε βώλο χωριστά σε ένα δοχείο με νερό για να δει πόσο νερό εκτοπίζει. Το ασήμι εκτόπισε περισσότερο. Ο χρυσός, πιο πυκνός, εκτόπισε λιγότερο. Το στέμμα εκτόπισε κάτι ανάμεσα, άρα ήταν από μείγμα χρυσού και ασημιού. Εύρηκα! Συνέβη στ αλήθεια; Η ιστορία του Εύρηκα! δεν αναφέρεται σε κανένα από τα σωζόμενα βιβλία του Αρχιμήδη. Συναντάμε τη διήγηση για πρώτη φορά σε ένα βιβλίο του σπουδαίου Ρωμαίου αρχιτέκτονα και μηχανικού Βιτρούβιου, διακόσια χρόνια αργότερα, αν και δεν αποκλείεται να υπήρχαν και παλιότερες αφηγήσεις της ιστορίας, που δεν σώθηκαν. Είναι πολύ πιθανό να έκανε ο Αρχιμήδης τους ελέγχους που ήθελε ο βασιλιάς Ιέρωνας, αλλά η ιστορία με τη γυμνή τρεχάλα στους δρόμους να ήταν απλώς ένας τρόπος για να νοστιμέψει η ιστορία.

10 250 π.χ. ΠΕΡΣΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Οι αινιγματικές μπαταρίες της Βαγδάτης. Κανονικά, δεν θα πίστευε κανείς ότι άνθρωποι που έζησαν πριν από περισσότερο από δύο χιλιάδες χρόνια θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν ηλεκτρικό ρεύμα. Όμως, δεν είναι καθόλου απίθανο οι μπαταρίες να αποτελούσαν τεχνολογία αιχμής στην αρχαία Περσία. Το 1938, αρχαιολόγοι που έκαναν ανασκαφές σε έναν τύμβο έξω από τη Βαγδάτη βρήκαν ένα μικρό πήλινο λαγήνι, διαφορετικό από οτιδήποτε είχε ανακαλυφτεί ως τότε. Είχε ύψος περίπου δώδεκα εκατοστά, στο κέντρο του έναν χάλκινο κύλινδρο, και μέσα στον κύλινδρο μια σιδερένια ράβδο. Το μέταλλο ήταν διαβρωμένο και οι έρευνες έδειξαν ότι το λαγήνι περιείχε κάποτε κάποιο οξύ, ίσως ξίδι. Μήπως ήταν μια μπαταρία; Η κατασκευή θύμιζε πολύ απλή μπαταρία και πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι ήταν μπαταρία. Δοκιμές που έγιναν σε αντίγραφα έδειξαν ότι όταν το λαγήνι είναι γεμάτο ξίδι, μπορεί να δημιουργήσει ηλεκτρική τάση μέχρι ένα βολτ. Από τότε έχουν βρεθεί τουλάχιστον δέκα παρόμοια λαγήνια. Τα αποκαλούν μπαταρίες της Βαγδάτης. Πού μπορεί να τα χρησιμοποιούσαν; Μια θεωρία είναι ότι μπορεί να συνδέανε πολλές τέτοιες μπαταρίες για επιμεταλλώσεις στην κοσμηματοποιία. Μερικές μπαταρίες βρέθηκαν κοντά σε βελόνες έτσι, γεννήθηκε η θεωρία ότι τις χρησιμοποιούσαν για λίγο έξτρα τσίμπημα σε αρχαίους βελονισμούς. Μια άλλη ιδέα είναι ότι τις χρησιμοποιούσαν οι ιερείς στους ναούς για να προκαλούν τον θαυμασμό των πιστών. Ίσως λοιπόν η φράση «περιέχει μπαταρίες» να μην είναι τόσο πρόσφατη όσο νομίζουμε. 14 ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΩΘΗΚΑΝ ΠΟΤΕ Rick Beyer

11 Μερικά λαγήνια βρέθηκαν κοντά στα ανάκτορα των Πάρθιων βασιλιάδων, στην αρχαία Κτησιφώντα. Δεν συμφωνούν όλοι ότι τα λαγήνια ήταν στ αλήθεια μπαταρίες μπαταρίες. Υπάρχουν οι επιφυλακτικοί που επισημαίνουν ότι δεν ανακαλύφτηκαν ποτέ καλώδια μαζί τους και υποθέτουν ότι ήταν ίσως θήκες για ιερά έγγραφα. Όμως ούτε έγγραφα βρέθηκαν ποτέ μέσα σε τέτοια λαγήνια. protipo.indd 15 11/24/10 8:01:41 AM

12 62 μ.χ ΗΡΩΝΑΣ Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟΣ Ο Έλληνας εφευρέτης που τα έφτιαξε πρώτος. Από πότε λέτε ότι υπάρχουν μηχανικοί πωλητές με κέρμα; Το πιθανότερο είναι ότι δώσατε μια απάντηση που πέφτει πολύ έξω. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν εδώ και σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια. Ο πρώτος τέτοιος κερματοδέκτης ήταν εφεύρεση ενός εξαιρετικού Έλληνα επιστήμονα, του Ήρωνα, που ζούσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Έδινε νερό μέσα στο ναό. Οι προσκυνητές έριχναν ένα νόμισμα και έτρεχε λίγο νερό για να πλύνουν τα χέρια και το πρόσωπό τους. Όσο πιο θεατρική η εφεύρεση, τόσο περισσότερο ευχαριστούσε φαίνεται τον Ήρωνα. Κατασκεύασε αυτόματες πόρτες για έναν ναό, ένα μηχανικό κουκλοθέατρο και ένα ηλιακό σιντριβάνι. Η πιο φημισμένη εφεύρεσή του ήταν η αιολόσφαιρα, από το όνομα του Αίολου, του θεού των ανέμων. Ήταν ένας στρογγυλός κλειστός λέβητας με νερό μέσα του. Από κάθε πόλο του εξείχε ένα ακροφύσιο. Όταν έβραζε το νερό, ο ατμός έβγαινε ορμητικά από τα ανοίγματα, περιστρέφοντας τη σφαίρα. Ήταν ο πρόγονος της ατμομηχανής και της αεριώθησης, αλλά πολύ μπροστά από την εποχή του. Ο Ήρωνας δεν κατάφερε ποτέ να αξιοποιήσει πρακτικά αυτή τη δύναμη. Εφεύρε όλα τα απαραίτητα μέρη, αλλά δεν μπόρεσε ποτέ να τα συνδυάσει όλα μαζί. Κάποιοι λένε ότι πέθανε προσπαθώντας. Αν τα είχε καταφέρει, θα είχαμε ίσως τη ρωμαϊκή βιομηχανική επανάσταση. Και όλη η ιστορία θα ήταν ίσως διαφορετική. 16 ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΩΘΗΚΑΝ ΠΟΤΕ Rick Beyer

13 Τα σύγχρονα αντίγραφα της αιολόσφαιρας δείχνουν ότι μπορούσε ρούσε να περιστρέφεται ακόμη και χίλιες ες φορές το λεπτό. protipo.indd 17 Ο κερματοδέκτης του Ήρωνα κι κινιόταν με το βάρος του νο νομίσματος. Το νόμισμα έπεφτε στ ένα άκρο ενός ευαίσθητου, στο ισ ισορροπημένου μοχλού. Έτσι, αν ανυψωνόταν το άλλο άκρο του μο μοχλού και άνοιγε μια βαλβίδα. Το νόμισμα συνέχιζε να πιέζει το μοχλό μέχρι να πέσει από τον εκεί εκ σε έναν κουμπαρά. Ο μοχλός επέστρεφε επ στην αρχική του θέση και κα έκλεινε τη βαλβίδα. 11/24/10 8:01:42 AM

14 132 ΣΕΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΟΝΤΙΣΜΟΙ Μια ιστορία με δράκους, φρύνους και σεισμούς. Το σεισμόμετρο είναι μια πολύπλοκη συσκευή για τη μέτρηση των σεισμών. Δεν πρόκειται όμως για σύγχρονη εφεύρεση, όπως θα υπέθετε κανείς, καθώς το πρώτο σεισμόμετρο κατασκευάστηκε στην Κίνα σχεδόν πριν δύο χιλιάδες χρόνια. Το κατασκεύασε ένας άνθρωπος τόσο φημισμένος στην Κίνα όσο άγνωστος είναι στη Δύση: ο Τσανγκ Χενγκ. Ήταν αρχιαστρονόμος στη δυναστεία των Ανατολικών Χαν, αλλά αυτή ήταν η λιγότερο σημαντική από τις διάφορες ιδιότητές του. Ήταν επίσης μαθηματικός, εφευρέτης, γεωγράφος, καλλιτέχνης, ποιητής και δημόσιος λειτουργός. Στην Κίνα συνέβαιναν πάντα ισχυρότατοι σεισμοί. Ο Τσανγκ ήθελε να δημιουργήσει κάτι που θα αντιλαμβανόταν τους σεισμούς σε μακρινές περιοχές και θα μπορούσε ίσως να προβλέψει μια μεγάλη δόνηση από ενδεχόμενους προσεισμούς της. Η έξυπνα κατασκευασμένη εφεύρεσή του είχε το σχήμα ενός περίτεχνα διακοσμημένου χάλκινου βαρελιού με διάμετρο περίπου δυόμισι μέτρα. Οχτώ κεφάλια από δράκοντες εξείχαν από οχτώ διευθύνσεις καθένας τους κρατούσε μια χάλκινη σφαίρα στα δόντια του. Κάτω από κάθε δράκο ήταν ένας φρύνος με ανοιχτό στόμα. Μέσα στο βαρέλι υπήρχε ένας ευαίσθητος μηχανισμός με εκκρεμή και μοχλούς. Όταν γινόταν αισθητή μια δόνηση, ακόμη και πολύ ασθενής, η σφαίρα κυλούσε από το στόμα του δράκοντα στο στόμα του φρύνου και έδειχνε από ποια κατεύθυνση ερχόταν ο σεισμός. Η μηχανή του Τσανγκ αποδείχτηκε εξαιρετικά πετυχημένη. Σε τουλάχιστον μία περίπτωση έδειξε ότι είχε συμβεί σεισμός στα ανατολικά. Μια και κανείς δεν είχε νιώσει κάτι, οι εχθροί του Χενγκ στην αυλή υπέθεσαν ότι η συσκευή δεν 18 ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΩΘΗΚΑΝ ΠΟΤΕ Rick Beyer

15 είχε λειτουργήσει σωστά. Όταν έφτασε όμως η είδηση του σεισμού μερικές μέρες αργότερα, επικύρωσε την αξιοσημείωτη ευφυΐα τού, μυθικού πια, επιστήμονα. Ο Τσανγκ πίστευε ότι αιτία των σεισμών ήταν οι άνεμοι: «Η βασική αιτία των σεισμών είναι ο αέρας, ένα ευέλικτο στοιχείο της φύσης που μετακινείται από μέρος σε μέρος.» Όταν ο αέρας πιεζόταν στο έδαφος, πίστευε, προκαλούσε τις δονήσεις που μπορούσε να ανιχνεύει η μηχανή του. Ο Τσανγκ υπολόγισε, με μεγαλύτερη ακρίβεια από κάθε Κινέζο ως τότε, τον αριθμό π. Επίσης, λέγεται ότι είχε εφεύρει ένα υποτυπώδες οδόμετρο (μετρητή αποστάσεων). Είχε καταγράψει πάνω από άστρα, περισσότερα από κάθε σύγχρονό του επιστήμονα στην Ελλάδα και τη Ρώμη. (Είχε βέβαια πλήρη άγνοια αυτών των επιστημόνων, όπως δεν τον γνώριζαν και εκείνοι.) Στα αστρονομικά ήταν λίγο επιστήμονας και λίγο αστρολόγος, και αναζητούσε στον ουρανό ευνοϊκούς οιωνούς για τον αυτοκράτορα.

16 820 ΑΠΛΟ ΟΣΟ ΤΟ 1, 2, 3 Ε ίναι πολύ πιθανό να μην γνωρίζετε το όνομα του Μοχάμεντ ιμπν Μούζα αλ Χουαρίζμι. Αλλά η εργασία του πριν πάνω από χίλια χρόνια μετράει κυριολεκτικά σε κάθε τι στην καθημερινότητά μας. Ο αλ Χουαρίζμι ήταν μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος. Ο Άραβας λόγιος, που γεννήθηκε στο σημερινό Ουζμπεκιστάν, βρήκε τελικά εργασία στον φημισμένο Οίκο της Σοφίας στη Βαγδάτη ίσως το μεγαλύτερο πνευματικό κέντρο στη χρυσή εποχή του Ισλάμ. Εκεί, ο αλ Χουαρίζμι έγραψε ένα βιβλίο που εξηγούσε τις ινδικές ιδέες στα μαθηματικά, όπου παρουσίασε και τα σύμβολα που χρησιμοποιούσαν στην Ινδία για το μέτρημα. Τριακόσια χρόνια μετά τον θάνατό του, το βιβλίο μεταφράστηκε από τα αραβικά στα λατινικά. Ήταν η εισαγωγή ενός ριζικά νέου τρόπου να γίνονται αριθμητικές πράξεις και μαθηματικά με τα σύμβολα που οι Ευρωπαίοι ονόμασαν αραβικούς αριθμούς: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 και 0. Η χρήση τους ήταν πολύ πιο εύκολη από τους λατινικούς αριθμούς, ιδίως στη διαίρεση και τον πολλαπλασιασμό. Τελικά, η χρήση τους εξαπλώθηκε σε όλον τον κόσμο. Αυτό δεν ήταν όλο όμως. Ο αλ Χουαρίζμι έγραψε και ένα άλλο έργο, το Συνοπτικό βιβλίο για τον υπολογισμό με μεταφορά και απλοποίηση ή, στα αραβικά, αλ Κιταμπ αλ-τζαμπρ ουαλ-μουκαμπάλα. Εκεί, με βάση εργασία προηγούμενων λογίων, ανέπτυξε έναν επαναστατικό τρόπο να γίνονται υπολογισμοί, έναν τρόπο που εξελίχτηκε σε έναν από τους βασικούς κλάδους των μαθηματικών και μεγάλο μπελά για πολλούς μαθητές. Δείτε ξανά εκείνο το αλ-τζαμπρ στον αραβικό τίτλο. Ναι, είναι η άλγεβρα. Η επιστήμη των αριθμών. 20 protipo.indd 20 ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΠΩΘΗΚΑΝ ΠΟΤΕ Rick Beyer 11/24/10 8:01:46 AM

17 Τ ο βιβλίο του αλ-χουαρίζμι παρουσίασε στους Ευρωπαίους και την ινδική εφεύρεση του μηδέν, που ήταν άγνωστο ως τότε στη Δύση. Το μηδέν, οι Άραβες το έλεγαν σιφρ (κενό) και από αυτή τη λέξη έφτιαξαν πολλές δυτικές γλώσσες τη λέξη για το ψηφίο. Το όνομα του αλ-χουαρίζμι μεταφέρθηκε από τα αραβικά στα λατινικά ως Αλγοριτίμι και από εκεί προέρχεται η λέξη «αλγόριθμος». Οι αρα αραβικοί αριθμοί χρειάστηκαν καιρό μέχρι να επικρατήσουν. Το βιβ βιβλίο του αλ-χουαρίζμι μεταφράστηκε από τον Αβελάρδο του Μπαθ γύρω στα Εκατό χρόνια μετά, ο Ιταλός μαθηματικός Μπα Φιμπονάτσι έγραψε ένα σημαντικό βιβλίο στο οποίο συνέστησε Φιμπ ένθερμα τη χρήση των νέων αριθμών. Αλλά ακόμη και μετά από ένθε άλλα 100 χρόνια, τον 14ο αιώνα, οι έμποροι στη Φλωρεντία άλλ απαγορευόταν να χρησιμοποιούν αραβικούς αριθμούς. απα protipo.indd 21 11/24/10 8:01:49 AM

18