ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΡΙΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΕ ΙΦΤΟ ΣΟ ΔΙΕΘΝΕ ΤΣΗΜΑ. Πρόλογοσ. Στρατηγού Δημητρύου Σκαρβϋλη Ακαδημαώκού

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΡΙΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΕ ΙΦΤΟ ΣΟ ΔΙΕΘΝΕ ΤΣΗΜΑ. Πρόλογοσ. Στρατηγού Δημητρύου Σκαρβϋλη Ακαδημαώκού"

Transcript

1

2

3 ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΡΙΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΕ ΙΦΤΟ ΣΟ ΔΙΕΘΝΕ ΤΣΗΜΑ Πρόλογοσ Στρατηγού Δημητρύου Σκαρβϋλη Ακαδημαώκού ΑΘΗΝΑ 2011

4 Τύτλοσ: Παράγοντεσ Ιςχύοσ ςτο Διεθνέσ ύςτημα Συγγραφϋασ: Ιωάννησ Παρίςησ 1 η ϋκδοςη: Δεκϋμβριοσ 2011 Ιωάννησ Παρίςησ Εκδόςεισ Ινφογνώμων Σελιδοπούηςη DTP: από τον ςυγγραφέα Επιμϋλεια εξωφύλλου: από τον ςυγγραφέα Σχεδιαςμόσ Εξωφύλλου: Φρήςτοσ Μοςχόπουλοσ Εκδόςεισ Ινφογνώμων Φιλελλόνων 14, Τ.Κ Σύνταγμα, Αθόνα Τηλ , Φαξ info@infognomon.gr ISBN: Απαγορεύεται η αναδημοςύευςη, η αναπαραγωγό, ολικό, μερικό ό περιληπτικό, ό η απόδοςη κατϊ παρϊφραςη ό διαςκευό του περιεχομϋνου του βιβλύου με οποιονδόποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογρϊφηςησ ό ϊλλο, χωρύσ προηγούμενη γραπτό ϊδεια του ςυγγραφϋα (Νόμοσ 2121/1993 και κανόνεσ του Διεθνούσ Δικαύου που ιςχύουν ςτην Ελλϊδα).

5 ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ Προλογικό ςημείωμα του ςυγγραφέα 9 ΠΡΟΛΟΓΟ 11 ΕΙΑΓΩΓΗ 15 ΜΕΡΟ ΠΡΩΣΟ ΕΝΝΟΙΑ ΜΟΡΥΕ ΔΙΑΚΡΙΕΙ ΟΡΙΜΟΙ 1. ΚΤΡΙΕ ΤΝΙΣΩΕ ΣΗ ΙΦΤΟ Η φύςη τησ ιςχύοσ 25 Τα «τϋςςερα αύτια» του Αριςτοτϋλη 29 Παρϊγοντεσ ιςχύοσ 30 Η αντύληψη τησ ιςχύοσ ςτον 21 ο αιώνα ΔΙΑΚΡΙΕΙ ΚΑΙ ΦΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΣΗ ΙΦΤΟ Ιςχύσ Επιρροό Γόητρο 38 Ιςορροπύα ιςχύοσ 41 Ιςχύσ και πόλεμοσ 46 Σκληρό και όπια ιςχύσ 49 Πολιτικόσ ρεαλιςμόσ: αμυντικόσ και επιθετικόσ 60 Η περύπτωςη των μικρών κρατών 63 Η ςχετικότητα τησ ιςχύοσ 66 Κϋντρα βϊρουσ και ιςχύσ 68 Αποτρεπτικό ιςχύσ 72 ΜΕΡΟ ΔΕΤΣΕΡΟ ΑΝΑΛΤΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΩΝ ΙΦΤΟ 3. H ΓΕΩΓΡΑΥΙ Α Η γεωγραφικό θϋςη 80 Μερικϊ παραδεύγματα 83 Η «παγκόςμια νόςοσ» του Mackinder 88 Η επύδραςη τησ γεωγραφύασ επύ των ςτρατιωτικών επιχειρόςεων 93 Η ςημαςύα του γεωγραφικού παρϊγοντα ςόμερα Η ΓΕΩΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΗ ΙΦΤΟ Η μεςογειακό περιοχό 100 Από τη Μεςόγειο ςτον Ινδικό 103 Στο «Δρόμο του Μεταξιού» TO ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Περιβαλλοντικό αςφϊλεια 111 Το νερό 113 Τα τρόφιμα 117 Η παγκόςμια κλιματικό αλλαγό 119 Τόξη των πϊγων: αναμϋνοντασ το «ϊνοιγμα» τησ Αρκτικόσ 124

6 6. Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η ϋλλειψη πόρων προκαλεύ πολεμικϋσ ςυγκρούςεισ 129 Η γεωπολιτικό τησ ενϋργειασ 134 Ενεργειακό αςφϊλεια 138 Ενεργειακόσ πόλεμοσ H ΣΡΑΣΙΩΣΙΚΗ ΙΦΤ Το περιεχόμενο τησ ςτρατιωτικόσ ιςχύοσ 146 Χερςαύα ιςχύσ 149 Θαλϊςςια ιςχύσ 150 Εναϋρια ιςχύσ 155 Πυρηνικό ιςχύσ 157 Όπλα Μαζικόσ Καταςτροφόσ 163 Προβολό ιςχύοσ H ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η ϋννοια τησ οικονομικόσ ιςχύοσ 169 Η ανϊδυςη νϋων δυνϊμεων: οι BRIC και οι CIVEΤS 173 Οικονομύα του πολϋμου και οικονομικόσ πόλεμοσ 175 Η διεύςδυςη τησ Κύνασ ςτην Αφρικό 179 Αμυντικϋσ δαπϊνεσ Η ΔΗΜΟΓΡΑΥΙ Α Η ςημαςύα του δημογραφικού παρϊγοντα 185 Δημογραφικό αςφϊλεια H ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΑ Αμυντικό τεχνολογύα 195 Αμυντικό βιομηχανύα 198 Το Διϊςτημα ωσ παρϊγων ιςχύοσ 200 Λϋιζερ: Η επόμενη γενιϊ οπλικών ςυςτημϊτων OI ΤΜΜΑΦΙΕ Η ΠΛΗΡΟΥΟΡΙΑ Ω ΠΑΡΑΓΩΝ ΙΦΤΟ Πληροφοριακόσ πόλεμοσ 218 Κυβερνοπόλεμοσ 221 Δικτυο-κεντρικόσ πόλεμοσ ΣΡΑΣΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΗΓΕΙΑ ΜΕΡΟ ΣΡΙΣΟ Υψηλό ςτρατηγικό 228 Στρατιωτικό ςτρατηγικό 230 Στρατηγικό και Δόγμα 235 Σχϋςεισ πολιτικόσ και ςτρατηγικόσ 238 Η ηγεςύα 241 ΜΕΣΡΗΗ ΚΑΙ ΣΑΘΜΙΗ ΣΗ ΙΦΤΟ 14. Η ΜΕΣΡΗΗ ΣΗ ΙΦΤΟ Στοιχεύα υπολογιςμού τησ ιςχύοσ 252

7 Η μϋτρηςη τησ ςτρατιωτικόσ ιςχύοσ 255 Η θεωρύα του δομικού δικτύου 261 Μη ορατϊ ςτοιχεύα τησ ιςχύοσ ΣΑΘΜΙΖΟΝΣΑ ΣΟΤ ΠΑΡΑΓΟΝΣΕ ΙΦΤΟ Οικονομύα Τεχνολογύα Στρατιωτικό ιςχύσ 269 Η χρόςη τησ ςτρατιωτικό ιςχύοσ 273 Γεωγραφύα και ςτρατηγικό 275 Η «νϋα διεθνόσ τϊξη» τησ ενϋργειασ 276 Η ιςχύσ των ιδεολογιών 279 ΕΠΙΛΟΓΟ 285 Βιβλιογραφία 289

8 ΦΑΡΣΕ ΠΙΝΑΚΕ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΣΑ - ΦΗΜΑΣΑ Φάρτεσ Παγκόςμιοσ χϊρτησ 14 Μεςόγειοσ - Μϋςη Ανατολό Κεντρικό Αςύα 74 Η θεωρύα του Mackinder 87 Η θεωρύα τησ «Περιμϋτρου» του Spykman 87 Η Παγκόςμια Νόςοσ του Μακύντερ 95 Άξονεσ γεωςτρατηγικόσ επιρροόσ ςτη Μεςόγειο 102 Η περιοχό τησ Εύφορησ Ημιςελόνου 104 Θϋατρα πολϋμου ςτη Μϋςαη Ανατολό 105 Μϋλη του Συμβουλύου τησ Αρκτικόσ 125 Θαλϊςςιοι δρόμοι ςτην Αρκτικό 126 Περιοχϋσ ςυγκρούςεων 131 Αγωγού φυςικού αερύου από Αφρικό ςε Ευρώπη 135 Οι ροϋσ πετρελαύου ςτη Μεςόγειο 141 Πυραυλικϋσ δυνατότητεσ του Ιςραόλ 160 Πυραυλικϋσ δυνατότητεσ του Ιρϊν 161 Η οικονομικό διεύςδυςη τησ Κύνασ ςτην Αφρικό 180 Προώπολογιςμού Διαςτόματοσ παγκοςμύωσ 204 Ο αραβικόσ Σύνδεςμοσ 213 Η Ατλαντικό Συμμαχύα και οι Εταύροι τησ 214 Πίνακεσ Οι μεγαλύτερεσ ναυτικϋσ δυνϊμεισ παγκοςμύωσ 152 Συνθόκεσ περιοριςμού πυρηνικών όπλων 159 Οι 10 πρώτεσ χώρεσ ςε αμυντικούσ προώπολογιςμούσ 181 Οι πρώτεσ χώρεσ εξαγωγεύσ πολεμικού υλικού 183 Οι πρώτεσ χώρεσ ειςαγωγεύσ πολεμικού υλικού 183 Οι 10 πρώτεσ εταιρύεσ ςτρατιωτικού υλικού 184 Ηλικιακϋσ ομϊδεσ ςτισ χώρεσ τησ Μεςογεύου 190 Διεθνεύσ Οργανιςμού 215 Διαγράμματα χήματα Παρϊγοντεσ ιςχύοσ 78 Η αιτιώδησ ςχϋςη των ςυγκρούςεων με τουσ φυςικούσ πόρουσ 123 Η Καςπύα και οι χώρεσ που την περιβϊλλουν 137 Ενεργειακόσ πόλεμοσ 143 Πληροφοριακό υπεροχό 220 Στοιχεύα υπολογιςμού τησ ιςχύοσ 254 Στοιχεύα μϋτρηςησ τησ ςτρατιωτικόσ ιςχύοσ 257 Ιςτογράμματα Η ιςχύσ μεγϊλων δυνϊμεων ωσ ποςοςτό τησ παγκόςμιασ ιςχύοσ 34 Πληθυςμόσ αραβικών κρατών 187 Δημογραφικό μετϊβαςη 192

9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ανά χείρας εργασία πραγματεύεται την «ισχύ», η οποία για πολλούς θεωρείται ο πλέον σημαντικός παράγοντας, από όλους όσους υπεισέρχονται στις διεργασίες των διακρατικών και διεθνών σχέσεων. Ο αναφερόμενος στην «ισχύ» δεν είναι δυνατόν να μη ανατρέξει στον Θουκυδίδη, ο οποίος είναι αυτός, που στην εξιστόρηση και ανάλυση του Πελοποννησιακού πολέμου την επεσήμανε ως καθοριστικό παράγοντα των κρατικών συμπεριφορών. «Δυνατά οι προύχοντες πράττουσι και οι ασθενείς ξυγχωρούσι». Η ισχύς γεννά και «δίκαιον», το δίκαιον του ισχυροτέρου. Οι επισημάνσεις του Θουκυδίδη απεδείχθησαν διαχρονικές και έχουν την εφαρμογή τους και στις ημέρες μας. Φαίνεται ότι ο Θουκυδίδης είχε επίγνωση αυτής της διαχρονικότητας, όταν στο έργο του διατυπώνει, χωρίς αυταρέσκεια αλλά με αυτοπεποίθηση, ότι, τούτο αφίεται «κτήμα ες αιεί». Στήριζε τη διαχρονικότητα στην ανθρώπινη φύση, το «ανθρώπειον», για την οποία πίστευε ότι παραμένει η ίδια στο χρόνο, και δεν είχε άδικο. Η «ισχύς» είναι η συμπυκνωμένη έκφραση πολλών παραγόντων που την συναποτελούν και της δίνουν υπόσταση και ρόλο (ένοπλες δυνάμεις, οικονομία, γεωγραφία, δημογραφία ). Στην πράξη γίνεται περισσότερο αντιληπτή η ισχύς των ενόπλων δυνάμεων, η στρατιωτική ισχύς, ενώ οι άλλες μορφές ισχύος έχουν ρόλο υποστηρικτικό. Οι παράγοντες που την συναποτελούν αναλύονται εκτενώς με σοβαρότητα και επιστημονικότητα στην εργασία αυτή. Στην εποχή μας μάλιστα, η ισχύς έχει αναβαθμισθεί και σε «υπερισχύ» για τις χώρες εκείνες που διαθέτουν πυρηνικούς εξοπλισμούς. Η «ειρήνη», την οποία ο άνθρωπος επιθυμεί και επιδιώκει, φαίνεται ότι τις περισσότερες φορές έχει αφετηρία της την «ισχύ» και επιτυγχάνεται μέσα από την «ισορροπία της ισχύος» (των αντιπάλων μερών) και όχι μέσα από μία διαπραγμάτευση με ανθρώπινο πρόσωπο και σε εύλογα πλαίσια, μία προσέγγιση που προσιδιάζει στο έλλογο ον, αλλά δεν ήτο

10 2 Ιωάννης Παρίσης ποτέ και δεν είναι σε πολλή χρήση, ενώ θα έπρεπε να αποτελεί τον κανόνα παραμένει ο σχεδιαστικός, καθοδηγητικός και αποφασίζων «νούς». Ο ιδεολογικός εξοπλισμός (όχι με αυστηρά πολιτική σημασία) και οι ηθικές δυνάμεις του ανθρωπίνου δυναμικού είναι καθοριστικής σημασίας μέσα στις συνθήκες του πολέμου. Η νίκη του κατά των Ιταλών ήτο επίτευγμα των ηθικών δυνάμεων του Έλληνα μαχητή, που επεκράτησαν της υλικής υπεροπλίας του αντιπάλου. Ένας πρόλογος δεν μπορεί να καλύψει, πολύ δε περισσότερο να αντικαταστήσει, το κείμενο της εργασίας και θα ήτο επιβλαβές αν επεδίωκε κάτι τέτοιο. Δεν είναι παρά μία εισαγωγή και η ουσία βρίσκεται στο κείμενο. Η πλούσια παρατιθέμενη βιβλιογραφία και οι πολλές καταχωρήσεις απόψεων ειδικών επί του θέματος, μας βεβαιώνουν ότι τούτο έχει επαρκώς μελετηθεί και αναλυθεί σε όλες του τις πτυχές από τον συγγραφέα. Η ανά χείρας εργασία διακρίνεται για την πληρότητά της, την καθαρότητα των νοημάτων της, την υπευθυνότητα του συγγραφέα και την ευσυνειδησία του έναντι των αναγνωστών. Στρατηγός ε.α. Δημήτριος Σκαρβέλης Επίτιμος Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Ακαδημαϊκός

11 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ «Ότι είναι τα χρήματα για την οικονομία είναι η ισχύς για τις διεθνείς σχέσεις». John Mearsheimer Η ισχύς αποτελεί σημαντικό στοιχείο της συμπεριφοράς των κρατών στο διεθνές περιβάλλον και καθορίζει, εν πολλοίς, τις διεθνείς σχέσεις. Τούτο διότι τα κράτη αποτελούν τους κύριους δρώντες στο διεθνές σύστημα, το οποίο είναι άναρχο, υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει κάποια ανώτερη αρχή που να διασφαλίζει την τάξη. 1 Το διεθνές σύστημα όπως διαμορφώθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο - θα είναι σχεδόν αγνώριστο το 2025, σύμφωνα με το National Intelligence Council των ΗΠΑ 2, εξαιτίας της ανάδυσης νέων δυνάμεων, της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, της πρωτόγνωρης μεταβίβασης πλούτου και οικονομικής ισχύος από τη Δύση στην Ανατολή, και της επέκτασης της επιρροής μη κρατικών δρώντων. Στους τελευταίους περιλαμβάνονται επιχειρήσεις, εθνοτικές ομάδες, θρησκευτικές οργανώσεις, και εγκληματικά δίκτυα, των οποίων η παρέμβαση στο διεθνές σύστημα συνεχώς αυξάνει. Σύμφωνα με την αντίληψη του Θουκυδίδη, τα κράτη βρίσκονται σε συνεχή ανταγωνισμό, επιζητώντας ισχύ και ασφάλεια, η δε ανθρώπινη συμπεριφορά υποκινείται έντονα από το ιδιοτελές συμφέρον και την ε- πιθυμία για κυριαρχία πάνω στους άλλους. 3 Είναι κατά συνέπεια αυτονόητο ότι, προκειμένου τα κράτη να επιβιώσουν, να ευημερήσουν, και να διασφαλίσουν τα εθνικά τους συμφέροντα, μέσα σε ένα άκρως ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον, αναγκάζονται να επιζητούν την απόκτηση 1 J. Mearsheimer, Ομιλία στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 28/6/ Global Trends 2025: A Transformed World, US National Intelligence Council, November Zagorin Perez, Θουκυδίδης, Ποιότητα-Princeton University Press, 2006, σ. 95.

12 4 Ιωάννης Παρίσης ισχύος, ενώ παράλληλα να παρακολουθούν την ισχύ των γειτονικών τους κρατών. Ο μόνος τρόπος για να εξασφαλίσουν την επιβίωση τους είναι η συνεχής αύξηση της ισχύος τους. Μέσω της ισχύος, αφενός εξασφαλίζουν την ασφάλειά τους, απαραίτητη προϋπόθεση για την οικονομική ευημερία και ανάπτυξη, αφετέρου προωθούν τα συμφέροντά τους στο στρατηγικό τους περιβάλλον. Τούτο διότι οι διεθνείς σχέσεις δεν κρίνονται κυρίως στο νομικό επίπεδο αλλά στο επίπεδο του συσχετισμού δυνάμεων. Η εθνική ισχύς αποτελεί προϋπόθεση της συγκρότησης ουσιαστικής πολιτικής εθνικής άμυνας, η οποία, με τη σειρά της, οφείλει να αξιοποιεί και ταυτόχρονα να προστατεύει όλες τις παραμέτρους της ε- θνικής ισχύος. Η ισχύς βρίσκεται στην καρδιά της διεθνούς πολιτικής, σημειώνει ο John Mearsheimer. «Ότι είναι τα χρήματα για την οικονομία», γράφει, «είναι η ισχύς για τις διεθνείς σχέσεις». 4 Ο ίδιος διατυπώνει στην εισαγωγή του έργου του, κάποια ερωτήματα που αναφέρονται στην ισχύ, πάνω στα οποία βασίζει την ανάλυσή του, ενώ υποστηρίζει ότι η «πραγματική» ισχύς ενός κράτους συνίσταται κυρίως στις στρατιωτικές δυνάμεις, διακρίνοντάς την από την «λανθάνουσα» ισχύ η οποία βασίζεται στα κοινωνικο-οικονομικά στοιχεία (πλούτος, πληθυσμός). Τα ερωτήματά του ε- κτείνονται από το τι είναι ισχύς, και γιατί οι μεγάλες δυνάμεις επιθυμούν την απόκτηση ισχύος και πόσης ισχύος, μέχρι τους τρόπους μέσω των οποίων επιδιώκεται η απόκτηση της ισχύος καθώς και το πώς η ισχύς επηρεάζει τον πόλεμο. Ο πόλεμος, προφανώς δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ, ένα απομονωμένο ή αποκλειστικά στρατιωτικό φαινόμενο, αλλά ένα σύνολο πολλών στοιχείων που ξεκινούν από την πολιτική και φθάνουν στην τεχνολογία, καθώς και σε ανθρώπινα συναισθήματα που βρίσκονται κάτω από υ- περβολική πίεση. 5 Σύμφωνα με τον Reymond Aron, οι πολιτικές μονάδες δεν επιθυμούν την απόκτηση ισχύος ως αυτοσκοπό, αλλά μάλλον ως μέσο προκειμένου να επιτύχουν κάποιο σκοπό, όπως η ειρήνη ή η δόξα, ή για να επηρεάσουν το μέλλον του διεθνούς συστήματος. 6 Ένα από τα κύρια συστατικά στοιχεία της γεωπολιτικής σημασίας ε- νός κράτους και, κατά συνέπεια, της ισχύος του, συνιστά η γεωγραφική 4 J. Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, Ποιότητα, P. Paret, Οι Δημιουργοί της Σύγχρονης Στρατηγικής, εκδ. Κ. Τουρίκη, 2004, σ J. E. Dougherty, R. L. Pfaltzgraff, Jr., Ανταγωνιστικές θεωρίες διεθνών σχέσεων, Παπαζήση, Α τόμος, σ. 159

13 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΚΥΡΙΕΣ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ Η μελέτη των διεθνών σχέσεων εμπεριέχει αναπόφευκτα τη μελέτη των σχέσεων ισχύος, κυρίως μεταξύ των σημαντικότερων κρατών. Ωστόσο, το πιο ενδιαφέρον σημείο που θα πρέπει να κατανοηθεί είναι ότι το ποσό της ισχύος που κατέχει ένα κράτος δεν υπαγορεύει υποχρεωτικά την πολιτική και τη συμπεριφορά του. Σε αρκετές περιπτώσεις τα κράτη δεν δρουν σύμφωνα με το μέγεθος της ισχύος που κατέχουν, είτε αποτυγχάνοντας να προβάλλουν την ισχύ τους είτε επιδιώκοντας να ε- νεργούν περισσότερο επιθετικά από ότι τους επιτρέπει η πραγματική ι- σχύς τους. Σε κάθε περίπτωση, προκαλούνται κενά πολιτικής ή ακόμα και καταστάσεις αστάθειας. Η φύση της ισχύος Η ισχύς είναι σαν τον καιρό, γράφει ο Joseph Nye. Καθένας εξαρτάται από αυτήν, όλοι μιλάνε γι αυτήν αλλά λίγοι την κατανοούν. Όπως ακριβώς οι γεωργοί και οι μετεωρολόγοι προσπαθούν να προβλέψουν τον καιρό, οι πολιτικοί ηγέτες και οι αναλυτές προσπαθούν να περιγράψουν και να προβλέψουν τις αλλαγές στις σχέσεις ισχύος. 7 Οι υποθέσεις και τα συμφέροντα ενός κράτους τόσο στο εσωτερικό του όσο και στις εξωτερικές του σχέσεις συνεπάγονται ισχύ. Ο Τόμας 7 Joseph S. Nye, Jr., Soft Power: The Means to Success in World Politics, 2004.

14 6 Ιωάννης Παρίσης Χομπς (Thomas Hobbes), στο έργο του Leviathan, αναφέρεται σε «μια γενική τάση των ανθρώπων, για συνεχή και αδιάκοπη επιθυμία ισχύος η οποία παύει μόνο με τον θάνατο» 8. Με τη φράση του αυτή προσωποποιεί μια αφηρημένη έννοια, στη ρεαλιστική προσέγγιση των διεθνών σχέσεων, σε ένα περιβάλλον αναρχίας, όπου τα μεμονωμένα άτομα και οι οργανωμένοι σε κράτη πληθυσμοί επιζητούν την απόκτηση και διατήρηση ισχύος ή ακόμη και την αύξησή της. Ακόμη, ο Χομπς θεωρούσε ότι «οι συμφωνίες χωρίς ξίφος, δεν είναι παρά λόγια που δεν έχουν τη δύναμη να προσφέρουν την παραμικρή διασφάλιση στον άνθρωπο». Επίσης ότι «αν δεν αποκτηθεί ισχύς ή αν η ισχύς δεν είναι αρκετή για την ασφάλειά μας, οι άνθρωποι θα πρέπει να μπορούν νόμιμα να στηρίζονται στις δικές τους δυνάμεις και στην ικανότητά τους να αυτοπροστατεύονται από τους άλλους ανθρώπους». 9 Στη σύγχρονη εποχή, η προσέγγιση αυτή εκφράσθηκε κυρίως από τον Hans Morgenthau ο οποίος παρουσιάζει την εθνική ισχύ όχι μόνο ως σκοπό, υπό την έννοια που της δίδει ο Hobbes, ότι δηλαδή «η ισχύς είναι πάντοτε ο άμεσος στόχος», αλλά ως μέσο γι αυτό το σκοπό. 10 Επίσης, η μελέτη της στρατηγικής ασχολείται με την ισχύ κυρίως από την προοπτική της εθνικής ασφάλειας, κάτι που αποδεικνύει ότι το έθνος-κράτος αποτελεί ακόμη τον πλέον σημαντικό δρώντα στη διεθνή αρένα. Οι περισσότεροι μελετητές εστιάζουν στην έννοια της ισχύος ως μέσου: η δύναμη ή η ικανότητα που δίνει τη δυνατότητα σε κάποιον να επηρεάσει τη συμπεριφορά άλλων δρώντων, σύμφωνα με τους δικούς του α- ντικειμενικούς σκοπούς. Σε εθνικό επίπεδο, η επίδραση αυτή βασίζεται στις σχέσεις μεταξύ του κράτους Α με ένα άλλο δρώντα Β, με το Α να επιδιώκει να επηρεάσει το Β ώστε να ενεργήσει σύμφωνα με τα συμφέροντα του Α: με το να κάνει το Χ, να συνεχίσει να κάνει το Χ, ή να μη κάνει το Χ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η επιρροή, όπως τα χρήματα, είναι απλώς το όργανο που πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την επίτευξη ή την υπεράσπιση άλλων στόχων οι οποίοι μπορεί να περιλαμβάνουν γόητρο, έδαφος, πρώτες ύλες, κλπ. 8 Thomas Hobbes, Leviathan, επιμ. M.I.Finley, μτφ. Rex Warner, Penguin, 1972, σ. 49, στο J. E. Dougherty-R. L. Pfaltzgraff, Jr, Ανταγωνιστικές Θεωρίες Διεθνών Σχέσεων, Παπαζήση 1992, Α Τόμος, σ Όπ. π. 10 Hans J. Morgenthau, Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace, 4th ed. (New York: Knopf, 1968), p. 25.

15 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ Η ισχύς αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς της γεωπολιτικής και υπό την έννοια αυτή τα κράτη που είναι ισχυρότερα στο να προβάλλουν τις ικανότητές τους σε μεγαλύτερες αποστάσεις, αποτελούν τα κυρίαρχα κράτη σε κάθε ιστορική περίοδο στο διεθνές σύστημα. 11 Οι ι- κανότητες αυτές βέβαια συνδέονται και εξαρτώνται από το επίπεδο της τεχνολογίας που τα κράτη αυτά διαθέτουν, χωρίς να παραγνωρίζεται η σημασία του επιπέδου της οικονομίας και των δυνατοτήτων των ενόπλων δυνάμεών τους. Με τον όρο «εθνική ισχύς» (national power) εννοούμε την ικανότητα μιας χώρας να επιδιώκει την επίτευξη στρατηγικών στόχων μέσω αποφασιστικής δράσης. 12 Η εθνική ισχύς αναφέρεται στη δυνατότητα ενός κράτους να εξασφαλίζει αφενός εσωτερική σταθερότητα αφετέρου ανεξαρτησία έναντι ξένων επιβουλών. Σύμφωνα με ανάλυση του RAND Corporation, που πραγματοποιήθηκε ύστερα από αίτημα του αμερικανικού στρατού, διακρίνονται δύο διαστάσεις της εθνικής ισχύος: μία εξωτερική, η οποία συνίσταται στην ικανότητα ενός κράτους να επηρεάζει το παγκόσμιο περιβάλλον μέσω της οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος του, και μία εσωτερική, η οποία συνίσταται στην ικανότητα ενός κράτους να μετασχηματίζει 11 J. E. Dougherty-R. L. Pfaltzgraff, Jr, Ανταγωνιστικές Θεωρίες Διεθνών Σχέσεων, Παπαζήση 1992, Α Τόμος, σ A. Tellis, J. Bially, C. Layne, M. McPherson, Measuring National Power in the Postindustrial Age, RAND Corporation, σ. 4.

16 8 Ιωάννης Παρίσης τους πόρους της κοινωνίας του κυρίως το επιστημονικό και εργατικό του δυναμικό - σε δυνάμεις παραγωγής των καλύτερων δυνατών τεχνολογιών, τόσο για πολιτικούς όσο και για στρατιωτικούς σκοπούς. Όταν μιλάμε για «ισχύ ενώσεων κρατών», αναφερόμαστε τόσο σε μόνιμης μορφής και όχι περιστασιακές ενώσεις κρατών, όσο και σε συμμαχίες οι οποίες στηρίζονται σε ανάλογες συνθήκες και έχουν δημιουργήσει κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο δομών λειτουργίας και συνεργασίας. Στον ευρωπαϊκό χώρο, για παράδειγμα, και τον χώρο που τον περιβάλλει κύριοι φορείς ισχύος παρουσιάζονται η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ, που κυριαρχούν σε όλους τους τομείς και επηρεάζουν καταλυτικά τη διαμόρφωση του στρατηγικού περιβάλλοντος στην περιοχή. Συνακόλουθα οι δύο αυτοί οργανισμοί - στους οποίους είναι μέλη οι κυριότερες από πλευράς ισχύος χώρες - έχουν την πρωτοβουλία στην διαμόρφωση πλαισίων συνεργασίας με τις χώρες του εγγύς και ευρύτερου περιβάλλοντος της Ευρώπης. Είναι προφανές ότι, στις περιπτώσεις των ενώσεων κρατών, υπό την έννοια που τις ορίσαμε πιο πάνω, η ισχύς του κάθε κράτους μέλους α- θροίζεται και αποκτά μεγαλύτερη αξία. Τούτο συμβαίνει κατά βάση στις περιπτώσεις των συμμαχιών, υπό την στενή ή ευρεία έννοια της λέξης, στις οποίες θα αναφερθούμε στη συνέχεια. Ισχύς Επιρροή - Γόητρο Είναι χρήσιμο να γίνει διάκριση μεταξύ της έννοιας της ισχύος και εκείνης της επιρροής (influence): Η πρώτη, σύμφωνα με τα όσα ήδη διατυπώθηκαν, αναφέρεται στη δυνατότητα ενός κράτους ή ένωσης κρατών να επιβάλλουν τη θέλησή τους συνήθως με μη ειρηνικά μέσα, τα οποία μπορούν να περιλαμβάνουν βία ή απειλή χρήσης βίας, οικονομικό αποκλεισμό, αλλά ακόμα και στρατιωτική επέμβαση και εδαφική κατάκτηση. Η δεύτερη αναφέρεται στην επίτευξη του ίδιου στόχου μέσω της εκμετάλλευσης του γοήτρου (prestige) που εκπέμπει ένα κράτος ή ένωση κρατών, που μπορεί να οφείλεται στην οικονομική του δύναμη, το υψηλό τεχνολογικό του επίπεδο, τη δυνατότητά του να παρέχει ανάλογη βοήθεια (οικονομική, τεχνολογική, επιστημονική, κλπ). Όλα αυτά είναι δυνατόν να προκαλούν σε τρίτα κράτη την επιθυμία καλών σχέσεων αλλά και προσαρμογής προς τις επιθυμίες του «ισχυρού».

17 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 9 Ισορροπία ισχύος Η ισορροπία δυνάμεων και συμφερόντων που διασφαλίζει την ειρήνη και τις αμοιβαία επωφελείς συναλλαγές στις διακρατικές σχέσεις, είναι μια μακραίωνη υπόθεση που επηρεάζεται από πολύ διαφορετικά κριτήρια και παράγοντες. Κατά τη διάρκεια όλων των ιστορικών φάσεων η ειρήνη και η σταθερότητα είναι και θα συνεχίσουν να είναι συνάρτηση μιας ισορροπίας δυνάμεων και θα υπόκεινται διαρκώς στις συνέπειες της άνισης ανάπτυξης, της εναλλαγής συμμαχιών, της αναβίωσης αλυτρωτικών αξιώσεων, των ιδεολογικών αναπροσανατολισμών και κυρίως των ασταθών και απρόβλεπτων ηγεμονικών αξιώσεων. Ο Ελβετός φιλόσοφος και διπλωμάτης Εmerich de Vattel, θεωρεί την ισορροπία ισχύος ως «μια κατάσταση όπου καμία δύναμη δεν βρίσκεται σε προεξέχουσα θέση ώστε να μπορεί να επιβάλλει τον νόμο στους άλλους.» 13 Ιστορικά, γράφει ο Haas, η ισορροπία ισχύος προτεινόταν ως μέσο σχεδίασης πολιτικής κατά ένα ευφυή και αμερόληπτο τρόπο. Θωρούνταν ως ιδιαίτερα πρακτική μέθοδος, αποσαφηνίζοντας τη φύση του κρατικού συστήματος και θέτοντας τους επιχειρησιακούς κανόνες, μέσω των οποίων μπορεί να εξασφαλίζεται η επιβίωση ενός κράτους εντός του συστήματος αυτού. 14 Στις διεθνείς σχέσεις, ο όρος ισορροπία ισχύος (balance of power) α- ναφέρεται στην κατάσταση κατά την οποία υφίσταται ισοτιμία ή σταθερότητα μεταξύ ανταγωνιστικών δυνάμεων. Τα κράτη επιδιώκουν την ι- σορροπία προκειμένου να αποφύγουν την κυριαρχία τους από ισχυρότερες δυνάμεις. Ο Kenneth Waltz, κύριος εκφραστής του νεορεαλισμού στις διεθνείς σχέσεις (ειδικώς του «αμυντικού ρεαλισμού», όπως αναφέρεται λεπτομερέστερα στη συνέχεια), σημειώνει ότι, αν υπάρχει μια πολιτική θεωρία που να χαρακτηρίζει την επιστήμη των διεθνών σχέσεων, αυτή είναι η θεωρία της ισορροπίας ισχύος. 15 Ως θεωρία, η ισορροπία ισχύος προβλέπει ότι ταχείες μεταβολές στη διεθνή κατανομή ισχύος και τη διεθνή κατάσταση ειδικότερα οι προσπάθειες ενός κράτους να κατακτήσει μια περιοχή θα προκαλέσουν δράσεις εξισορρόπησης. Για το λόγο. 13 Ήφαιστος Παν., Οι Διεθνείς Σχέσεις, Ποιότητα, εκδ. 4 η, σ Ernst B. Haas, The Balance of Power as a Guide to Policy-Making, The Journal of Politics, Vol. 15, No. 3, Aug., 1953 (pp ) 15 Kenneth N. Waltz, Theory of International Politics, McGraw-Hill, New York 1979.

18 10 Ιωάννης Παρίσης καλώντας. Όμως, και στην περίπτωση αυτή το κράτος αυνεχίζει να προκαλεί, όχι μέσω της δράσης του αλλά μέσω της παθητικότητάς του. Όσο όμως πιο αδύναμο είναι ένα κράτος, τόσο περισσότερους κινδύνους διατρέχει, δεδομένου ότι η αδυναμία στο διεθνές σύστημα λειτουργεί ως πρόσκληση εκδήλωσης επίθεσης και όχι αποτρεπτικά. 16 Σκληρή και ήπια ισχύς Ανέκαθεν, η στρατιωτική ισχύς αποτελούσε κύριο παράγοντα ισχύος, ο οποίος, υποστηριζόμενος και από άλλους παράγοντες, κυρίως αυτόν της οικονομίας, πρόβαλε την ισχύ ενός κράτους στη διεθνής σκηνή. Η μεταψυχροπολεμική πραγματικότητα, ωστόσο, διαμόρφωσε διαφορετικές καταστάσεις. Γρήγορα διαπιστώθηκε ότι η στρατιωτική ισχύς δεν μπορούσε από μόνη της να δώσει όλες τις λύσεις, δεδομένου ότι, από πλευράς διεθνών σχέσεων, αντιμετώπιζε σοβαρούς περιορισμούς. Στις αρχές του νέου αιώνα, οι ένοπλες δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών, με τη συμμετοχή και άλλων κρατών, εισέβαλαν μαζικά στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Αυτές κυρίως οι επεμβάσεις, από μία στρατιωτική δύναμη που δαπανά περισσότερα από όλες μαζί τις επόμενες δεκαπέντε στη σειρά στρατιωτικές δυνάμεις, 17 που το ναυτικό της είναι μεγαλύτερο από τις ναυτικές δυνάμεις όλο του υπολοίπου κόσμου μαζί, και της ο- ποίας η κυριαρχία σε μέσα διεξαγωγής δικτυο-κεντρικού πολέμου είναι απόλυτη, απέδειξαν τις αδυναμίες του συστήματος που βασίζεται μόνο στη στρατιωτική ισχύ. Εδώ και μερικά χρόνια, ο Joseph Nye, πολιτικός επιστήμονας του Πανεπιστημίου Χάρβαντ, εισήγαγε μια νέα διάκριση στην έννοια της ισχύος. Δίνοντας έμφαση στο εμπόριο και την οικονομία, ως τους δύο πυλώνες της αλληλεξάρτησης και της ισχύος, χρησιμοποίησε, στο βιβλίο του Bound to Lead: The Changing Nature of American Power, τον όρο «ήπια ισχύς» (soft power), σε αντιδιαστολή προς τη «σκληρή ισχύ» (hard power) η οποία βασίζεται στη χρησιμοποίηση του πειθαναγκασμού, με χρήση κυρίως της στρατιωτικής και της οικονομικής ισχύος. Εστίασε στην ήπια ισχύ, θεωρώντας ότι τα στρατιωτικά μέσα είχαν αναλυθεί σε πολύ 16 Σπυρίδων Λίτσας, «Η Έννοια της Ασφάλειας ως Θεωρητική Αρχή: Δομή Έννοια και ο Αποδομητικός Ρόλος των Ιδιωτικών Εταιρειών Στρατού στο Διεθνές Σύστημα του 21 ου Αιώνα, Γεωστρατηγική, Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, σ Military Balance 2008, IISS, σ

19 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ «Η πολιτική των κρατών καθορίζεται από τη γεωγραφία τους» (Ναπολέων) 18 Ο πλέον σταθερός παράγοντας από τον οποίο εξαρτάται η ισχύς ενός έθνους είναι η γεωγραφία, η οποία είναι προφανές ότι επηρεάζει τις επιλογές της εξωτερικής πολιτικής του, παρέχει πλεονεκτήματα ή ε- πιβάλλει περιορισμούς. 19 Η γεωγραφία, υπό την ευρεία της έννοια, έχει να κάνει με την περιγραφή της γήινης επιφάνειας: τη διαίρεσή της σε περιοχές, ηπείρους και χώρες, το κλίμα, τη χλωρίδα και την πανίδα, τους φυσικούς πόρους, τις βιομηχανίες, τα μεγάλα τεχνητά έργα, τους λαούς, τον πολιτισμό, τις γλώσσες, τις θρησκείες, κλπ. Από γεωπολιτική άποψη, η ισχύς ενός κράτους και οι ευκαιρίες του να επιβιώσει, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από γεωγραφικούς παράγοντες, όπως: θέση, μέγεθος, σχήμα, βάθος, κλίμα, πληθυσμός και ανθρώπινο δυναμικό, φυσικοί πόροι, βιομηχανική δυναμικότητα και κοινωνική και πολιτική οργάνωση. Συνεπώς η γεωγραφία, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι δεν είναι απλά ένας από τους παράγοντες ισχύος αλλά θα πρέπει να ειδωθεί ως το πλαίσιο στο οποίο οικοδομούνται και αναπτύσσονται οι λοιποί παράγοντες. Είναι, κατά συνέπεια, προφανής η σχέση γεωγραφίας, ισχύος και στρατηγικής. 18 Στο Ι. Μάζης, Εισαγωγή στην Οικονομική Γεωγραφία και τις Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις. 19 Εκτεταμένη ανάλυση στο κλασσικό έργο του Hans J. Morgenthau Politics Among Nations, The Struggle for Power and Peace, 5 th edition, ALFED A KNOPF, New York, σ. 117 κ.ε.

20 12 Ιωάννης Παρίσης Η γεωγραφική θέση Συστατικό στοιχείο της γεωπολιτικής σημασίας και της ισχύος κάθε χώρου στον παγκόσμιο χάρτη αποτελεί η γεωγραφική του θέση Παράλληλα όμως προς αυτήν, το οικονομικό δυναμικό του χώρου, ως συνισταμένη των πλουτοπαραγωγικών πηγών του και της συνολικής οικονομικής του ανάπτυξης, δηλαδή η γεωοικονομία του χώρου, καθώς και η ισχύς του, ως συνισταμένη της στρατιωτικής και λοιπής ισχύος του - δηλαδή η γεωστρατηγική του χώρου - προσδιορίζουν τη γεωπολιτική σημασία του, αφού γεωοικονομία και γεωστρατηγική συνιστούν τους βασικούς πυλώνες της γεωπολιτικής. 20 H γεωστρατηγική, η οποία αποτελεί τη φάση της εφαρμογής των συμπερασμάτων της Γεωπολιτικής 21, έχει συνδεθεί με την έννοια της πολιτικής ισχύος, αλλά και με την επιθετικότητα των μεγάλων, κυρίως, δυνάμεων, συμβάλλοντας σημαντικά στην κατανόηση των διακρατικών σχέσεων. Σύμφωνα με τον Brzezinski, η γεωστρατηγική συνενώνει τις στρατηγικές απόψεις και εκτιμήσεις με εκείνες της γεωπολιτικής, 22 ενώ ο Κινέζος Joo-Jock, θεωρεί τη γεωστρατηγική ως το άθροισμα γεωγραφικών παραγόντων που συνεργάζονται για να επηρεάσουν ή να δώσουν πλεονεκτήματα σε έναν αντίπαλο, ή να παρεμβληθούν στη διαμόρφωση ενός σχεδίου στρατηγικής, καθώς επίσης και μιας πολιτικής ή στρατιωτικής επιδίωξης. 23 Η γεωγραφική θέση και διαμόρφωση μιας χώρας έχουν σημαντική ε- πίδραση στη θέση της στην παγκόσμια σκηνή αλλά και στη διαμόρφωση των σχέσεών της με τις γειτονικές χώρες. Έχει, για παράδειγμα, σημασία αν μια χώρα είναι νησιωτική ή ηπειρωτική, πεδινή ή με έντονο οριζόντιο και κατακόρυφο διαμελισμό.. Επίσης, έχει σημασία αν μια χώρα γειτνιάζει με περιοχές συγκρούσεων, εθνοτικών διενέξεων, στρατηγικών συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων, καθώς και αν η ίδια η χώρα διαθέτει ή όχι στρατηγικές πρώτες ύλες ή σημεία στρατηγικής σημασίας (λιμάνια, αεροδρόμια, θαλάσσια στενά, κλπ). Επίσης σημαντικό στοιχείο ισχύος 20 Δ. Σκαρβέλης, «Η Γεωπολιτική του Ελληνικού χώρου και η Εθνική Άμυνα», Ακαδημία Αθηνών, Εισιτήριος λόγος, 21/1/ Ι. Μάζης, στο 22 Brzezinski, Zbigniew (1986). Game Plan: A Geostrategic Framework for the Conduct of the U.S. Soviet Contest, Boston: The Atlantic Monthly Press, pp. xiv. 23 Joo-Jock, Lim (1979). Geo-Strategy and the South China Sea Basin. Singapore: Singapore University Press, σ. 4.

21 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 13 χρονη συμμετοχή στους κύριους οργανισμούς ασφάλειας και οικονομικής συνεργασίας (ΝΑΤΟ, ΕΕ). Σε όλα αυτά θα μπορούσαν να προστεθούν η παραδοσιακή σχέση της Ελλάδας με την βαλκανική ενδοχώρα, το υψηλό πολιτισμικό επίπεδο και το πλούσιο ιστορικό υπόβαθρο. Όλα αυτά τα στοιχεία παρέχουν στην Ελλάδα πλεονεκτήματα και δυνατότητες επιρροής στην βαλκανική περιοχή και άσκησης εξωτερι-κής πολιτικής «ήπιας» ισχύος, με πρωτοβουλίες στο χώρο της οικονομίας, του εμπορίου, των επιχειρήσεων, της παιδείας, του πολιτισμού. Δυστυχώς, παρά τις κάποιες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες ιδιωτών και οργανισμών, η εξωτερική πολιτική της χώρας δεν εκμεταλλεύτηκε τα πλεονεκτήματα, δεν αντιμετώπισε το θέμα συστηματικά και στη βάση ενός μακρόπνοου σχεδιασμού και βρέθηκε, εν πολλοίς, απλός θεατής των όσων συμβαίνουν στην περιοχή. Η επίδραση της γεωγραφίας στις στρατιωτικές επιχειρήσεις Στο πλαίσιο της εξέτασης των γεωγραφικών στοιχείων μιας χώρας ή μιας ευρύτερης περιοχής συνήθως αναφερόμαστε στο θέατρο επιχειρήσεων - εξετάζονται, επίσης, εκείνα τα στοιχεία που έχουν στρατηγική α- ξία από πλευράς διεξαγωγής στρατιωτικών επιχειρήσεων. Έτσι, εξετάζονται κατά βάση, οι γεωγραφικές εξάρσεις - ή ανωμαλίες - οι οποίες είτε διαχωρίζουν περιοχές είτε επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά τη δυνατότητα μετακίνησης στρατευμάτων και εφοδίων καθώς και τη δυνατότητα οργάνωσης της άμυνας μιας χώρας. Οι γεωγραφικές ανωμαλίες είναι δυνατόν να διακριθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: σε στρατηγικές γραμμές και σε στρατηγικά σημεία. Στις πρώτες ανήκουν οι γραμμές των ορέων, οι κοιλάδες και οι ποτάμιες γραμμές, οι θάλασσες, οι λίμνες, οι έρημοι, οι οδικές αρτηρίες, κ.ά. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι αυχένες των ορέων, τα σημεία διάβασης των ποταμών, τα σημεία αποκέντρωσης των κοιλάδων, τα νησιά, τα στενά, οι διασταυρώσεις των οδικών αξόνων, τα μεγάλα πληθυσμιακά κέντρα, τα συγκοινωνιακά κέντρα (αεροδρόμια, λιμάνια, σιδηροδρομικοί σταθμοί), τα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα κλπ. Οι γεωγραφικές ανωμαλίες είναι δυνατόν να είναι φυσικές, και κατά συνέπεια μόνιμες και αμετακίνητες και άρα με διαρκή ενέργεια. Είναι όμως δυνατόν να είναι τεχνητές και άρα, σε αρκετές περιπτώσεις,

22 14 Ιωάννης Παρίσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ Α πό τα όσα αναφέρθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο, και κυρίως από τις γεωπολιτικές θεωρίες των Mackinder και Spykman, οδηγούμαστε στη διαπίστωση ότι δεν αποτελεί στοιχείο ισχύος μόνο η γεωγραφική θέση ενός κράτους, αλλά και η κατοχή και/ή ο έλεγχος στρατηγικών θέσεων σε περιοχές ιδιαίτερου γεωπολιτικού ενδιαφέροντος και στρατηγικής σημασίας. Όπως σημειώνει ο Brzezinski, «οι αυτοκρατορίες οικοδομήθηκαν μέσα από την προσεκτική κατάληψη και διατήρηση ζωτικών γεωγραφικών σημείων, όπως το Γιβραλτάρ, η Διώρυγα του Σουέζ, ή η Σιγκαπούρη, που χρησίμευαν ως βασικά ρυθμιστικά σημεία ή σημεία συγκράτησης των μερών σ ένα σύστημα αυτοκρατορικού ελέγχου». 24 Ο J. Nijman, στο βιβλίο του Η Γεωπολιτική της Ισχύος και της Σύγκρουσης: Υπερδυνάμεις στο Διεθνές Σύστημα , υποστηρίζει ότι, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι δύο υπερδυνάμεις έδωσαν έμφαση στην αξία του «εσωτερικού τόξου» του Mackinder και της «περιμέτρου» του Spykman. Παραθέτει μάλιστα χάρτη στον οποίο φαίνεται ότι οι περισσότερες συγκρούσεις του Ψυχρού Πολέμου συνέβησαν στην Περιφέρεια και το Εσωτερικό Τόξο. Παρόλο που η εποχή της αποικιοκρατίας περατώθηκε στη διάρκεια των πρώτων δεκαετιών μετά τον Β ΠΠ, κάποιες από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις φρόντισαν να διατηρήσουν υπό την κατοχή τους συγκεκριμένα 24 Brzezinski Zbigniew, Η Μεγάλη Σκακιέρα, Νέα Σύνορα, σ Nijman, Jan. The Geopolitics of Power and Conflict: Superpowers in the International System , London: Belhaven Press, 1993.

23 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 15 χωρών του Μαγκρέμπ. 26 Διακρίνουμε, επίσης, ένα δευτερεύοντα άξονα που κινείται επί της Βορείου Αφρικής, από τον Ατλαντικό μέχρι την Ερυθρά θάλασσα, ο οποίος θα μπορούσε να θεωρηθεί επιβοηθητικός του πρώτου. Διακρίνουμε, επίσης, κάποιους άξονες που κινούνται κατά την γενική έννοια βορράς-νότος και αντιστρόφως, όπως: Τον άξονα που συνδέει τη Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη με τη βορειοδυτική Αφρική διερχόμενος δια της Ιβηρικής χερσονήσου και του Στενού του Γιβραλτάρ. Τον άξονα που συνδέει τη Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη με τη Βόρεια Αφρική διερχόμενος δια της Ιταλικής χερσονήσου, της νήσου Σικελίας και της Τυνησίας. Τον άξονα που συνδέει τη Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη με το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, διέρχεται από το νησιωτικό σύμπλεγμα του Αιγαίου και καταλήγει στη νήσο Κρήτη και εκείθεν είτε προς Βόρεια Αφρική (Λιβύη-Τσαντ) είτε προς Σουέζ και Ινδικό ωκεανό. Τον άξονα που συνδέει τη Βόρεια και Κεντρική Ευρώπη με τη Μικρά Ασία και τη Μέση Ανατολή, διερχόμενος δια του Βοσπόρου. Τον άξονα που συνδέει τον Εύξεινο Πόντο, δια των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, και του νησιωτικού συμπλέγματος του Αιγαίου, με την Κρήτη. Από τη Μεσόγειο στον Ινδικό Μια, επίσης, περιοχή ξεχωριστού ενδιαφέροντος, είναι αυτή που κείται μεταξύ της Μεσογείου και του Ιρανικού οροπεδίου, δεδομένου ότι και στη σύγχρονη εποχή αποτελεί χώρο ανταγωνισμού δυνάμεων αλλά και πολεμικών συγκρούσεων. Στην περιοχή αυτή, που αποτελεί την κοιτίδα και το κέντρο του Ισλάμ, περιλαμβάνεται η έκταση που είναι γνωστή ως περιοχή της «Εύφορης Ημισελήνου», το κέντρο της οποίας ξεκινά από τις ακτές της Μεσογείου και καταλήγει στον Περσικό Κόλπο, περικλείοντας κατά βάση τις κοιλάδες του Τίγρη και του Ευφράτη (Μεσοποταμία). Οι χώρες της περιοχής αυτής Ιορδανία, Ιράκ, Λίβανος και Συρία αποτελούν ασαφείς γεωγραφικές εκφράσεις και είχαν μικρή σημασία πριν από τον 20ο αιώνα. Αν αφαιρεθούν οι γραμμές του χάρτου (κατά 26 Βλέπε επίσης στο Ι. Μάζης, «Γεωστρατηγική ανάλυση της παρούσας συγκυρίας στη Ν.Α. Μεσόγειο», Γεωστρατηγική, τ. 6, 2004, Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, Αθήνα.

24 16 Ιωάννης Παρίσης κής αδυναμίας, εξαιτίας του πολέμου στο Αφγανιστάν, και δεν αποτελεί πλέον αποτελεσματικό αντίβαρο έναντι της Ινδίας. Τέλος, και το πιο ενδιαφέρον, το Ιράκ έχει καταρρεύσει ως κράτος, αφήνοντας το Ιράν ως την πλέον ισχυρή στρατιωτική δύναμη στην περιοχή του Περσικού Κόλπου. Για την αποκατάσταση της ισορροπίας στο θέατρο αυτό, ο Friedman προτείνει την ενίσχυση του Πακιστάν και τον - έστω δυσάρεστο - συμβιβασμό με το Ιράν. Στο «Δρόμο του Μεταξιού» Μία ιδιαίτερου γεωπολιτικού ενδιαφέροντος περιοχή αποτελεί η περιοχή του Καυκάσου, στην οποία η στρατηγική κατάσταση διαμορφώνεται και επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως: περιφερειακή αστάθεια, ισλαμικός ριζοσπαστισμός, εκτεταμένη εγκληματικότητα, με παράλληλη ύπαρξη σημαντικών στρατηγικών ενεργειακών πόρων. Οι τελευταίοι έχουν καταστήσει την περιοχή το μήλο της έριδος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, ιδιαίτερα της Ρωσικής Ομοσπονδίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες έχουν επεξεργασθεί και αναπτύξει σημαντικές πολιτικές στη βάση επιδίωξης εκατέρωθεν συμφερόντων. 27 Αρκετές χώρες ενδιαφέρονται για την εξασφάλιση, μακροπρόθεσμα, αξιόπιστης πρόσβασης στις πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, μέσω της κατασκευής αγωγών στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας - Κίνα, Γερμανία, Ινδία, Ιαπωνία, Ρωσία, Νότια Κορέα, Πακιστάν, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες. Πρόκειται γι αυτό που είναι γνωστό ως το «Νέο Μεγάλο Παιχνίδι» ( New Great Game ) 28. Λόγω της μεγάλης σημασίας της περιοχής του Καυκάσου, αλλά και τη ανάγκης εμπορικής επικοινωνίας της Ευρώπης με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας και την Κίνα, έχει ξεκινήσει από το 1993, με πρωτοβουλία της ΕΕ, το διεθνές πρόγραμμα TRACECA (Transport Corridor Europe Caucasus - Asia). Σκοπός του είναι η ενίσχυση των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων, και των μεταφορών και επικοινωνιών στις περιοχές του Ευξεί 27 R. Craig Nation, RUSSIA, THE UNITED STATES, AND THE CAUCASUS, Strategic Studies Institute, February Το «Μεγάλο Παιχνίδι» ( Great Game ), είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται από παλιά για να περιγράψει τον ανταγωνισμό και τη στρατηγική σύγκρουση μεταξύ της Βρετανικής και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας για την κυριαρχία στην Κεντρική Ασία. Η κλασσική περίοδος του Μεγάλου Παιχνιδιού αναφέρεται γενικά από το 1813 έως την Αγγλο-Ρωσική Σύμβαση του 1907 (ή Αγγλο-Ρωσική Συνεννόηση).

25 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τ ο περιβάλλον και τα αποθέματα φυσικών πόρων μπορούν να αποτελέσουν καθοριστικούς παράγοντες εθνικής ισχύος για τα κράτη. Ειδικότερα, στην έννοια του περιβάλλοντος περιλαμβάνονται το νερό, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις, τα παραγόμενα τρόφιμα, το κλίμα και οι πρώτες ύλες. Σε ότι αφορά στις τελευταίες, ιδιαίτερη σημασία για την ισχύ των κρατών έχουν οι αποκαλούμενες στρατηγικές πρώτες ύλες και κυρίως εκείνες που σχετίζονται με την ενέργεια. Το γεωπολιτικό περιβάλλον, για παράδειγμα, το οποίο εξετάζεται προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα επί της ακολουθητέας κάθε φορά πολιτικής, είναι ένας συνδυασμός πολλών επί μέρους παραγόντων που επηρεάζουν τις διακρατικές σχέσεις. Η γεωπολιτική των πρώτων υλών που για πολλά χρόνια καθορίζει τις σχέσεις των κρατών-πελατών με τα κράτη-παραγωγούς, συνδέεται όλο και περισσότερο με τα περιβαλλοντικά προβλήματα, ενώ παρατηρείται ότι η αντίληψη της εθνικής κυριαρχίας αντιτάσσεται στην παγκοσμιοποίηση των φυσικών πόρων. Περιβαλλοντική ασφάλεια Το περιβάλλον και οι έντονες αλλαγές που συμβαίνουν σ αυτό, συνιστούν μια μη παραδοσιακή απειλή κατά της ασφάλειας, η οποία εξετάζεται ως «περιβαλλοντική ασφάλεια» (environmental security). Υπό την έννοια αυτή εξετάζονται οι επιπτώσεις των περιβαλλοντικών αλλαγών

26 18 Ιωάννης Παρίσης μο των πάγων, θα αυξήσει τη σημασία της περιοχής από στρατιωτικοστρατηγικής και οικονομικής πλευράς, ενώ οι υφιστάμενες ή ενδεχόμενες αντιπαραθέσεις συμφερόντων στην περιοχή θα υποσκάψουν την σταθερότητά της. Ζήτησε επίσης την μεγαλύτερη παρουσία της Συμμαχίας στην περιοχή, με πραγματοποίηση περισσότερων επισκέψεων και συμμαχικών ασκήσεων καθώς και τη βελτίωση των δυνατοτήτων στους τομείς της δορυφορικής επισκόπησης-παρατήρησης, των δορυφορικών επικοινωνιών και της έρευνας και διάσωσης. Η έλλειψη πόρων προκαλεί πολεμικές συγκρούσεις Η έλλειψη οικολογικών πόρων που προκαλείται εξαιτίας του κλίματος θα μπορούσε να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ενόπλων συγκρούσεων στο μέλλον. Ειδικές έρευνες πανεπιστημιακών ομάδων ανά τον κόσμο διαπιστώνουν το πώς οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και η εξ αυτής της αιτίας μείωση της γεωργικής παραγωγής, εξηγούν τη συχνότητα πολεμικών συγκρούσεων στο παρελθόν σε συγκεκριμένες περιοχές κυρίως της ανατολικής Ασίας. Πρόσφατη έρευνα του πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ ασχολήθηκε με την επίδραση της αλλαγής του κλίματος στη συχνότητα των πολέμων κατά τη δεύτερη μχ χιλιετία, στην ανατολική Κίνα, μια περιοχή στην ο- ποία η αγροτική παραγωγή υποστηρίζει την πλειονότητα του πληθυσμού. Η ερευνητική ομάδα μελέτησε τα δεδομένα από 899 πολεμικές συγκρούσεις στην ανατολική Κίνα, στο διάστημα , τα οποία κατέγραψε σε κατάλληλους πίνακες. Στη συνέχεια τα συνέκρινε με τα δεδομένα των κλιματολογικών συνθηκών στο βόρειο ημισφαίριο κατά την ίδια περίοδο. Η διαπίστωση ήταν ότι η συχνότητα των πολέμων στην ανατολική Κίνα, και ιδιαίτερα στο νότιο τμήμα, σχετίζεται σημαντικά με τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις η αποκορύφωση των πολεμικών συγκρούσεων και των αλλαγών στις δυναστείες συνέπιπταν με περιόδους ψύχους. Οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας επηρεάζουν άμεσα τη γεωργία και τις κηπευτικές καλλιέργειες, και σε κοινωνίες με περιορισμένη τεχνολογία, όπως η προ-βιομηχανική Κίνα, οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες είχαν τεράστια επίπτωση στη διαθεσιμότητα στις συγκομιδές και τα σπαρτά. Σε περιόδους τέτοιων οικολογικών εντάσεων, ο πόλεμος μπορούσε να είναι το έσχατο μέσο αναδιανομής των πόρων, όπως διαπίστωσε η εν

27 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ Σ τους φυσικούς πόρους περιλαμβάνονται και οι πρώτες ύλες που διαθέτει μια περιοχή, οι οποίες φυσικά εκτός από πλουτοπαραγωγική πηγή, μπορούν να αποτελέσουν και μέσο άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Η κατοχή, ο έλεγχος και η δυνατότητα εκμετάλλευσης πρώτων υλών α- ποτελούν σημαντικό πλεονέκτημα στις διακρατικές σχέσεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αποκαλούμενες «στρατηγικές πρώτες ύ- λες» και ειδικότερα αυτές που αφορούν στην ενέργεια. Όταν μιλάμε για ενέργεια, η σκέψη πηγαίνει καταρχήν στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Αυτές είναι οι δύο κύριες πρώτες ύλες που εδώ και πολλές δεκαετίες κινούν τη βιομηχανία, τις μεταφορές, τη γεωργία, και συμβάλλουν στην τεχνολογική πρόοδο. Ειδικώς το πετρέλαιο, αποτελεί, από τον 19 ο αιώνα, κύριο ενεργειακό πόρο, η κατοχή του οποίου αποτελεί επιδιωκόμενο στόχο, για την εξασφάλιση ισχύος, πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής. Ο εικοστός αιώνας δικαίως πήρε τον τίτλο «αιώνας του πετρελαίου», ενώ για όλες τις διεθνείς και περιφερειακές πολεμικές συρράξεις, πολιτικές αντιπαραθέσεις και τεχνολογικές αλλαγές υ- πήρχε συχνά αναφορά στην ιστορία του πετρελαίου. 29 Ως παράγων ισχύος, οι πρώτες ύλες συμβάλλουν στην απόκτηση πλούτου και πολιτικής ισχύος, ενώ επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα και την απόκτηση στρατιωτικής ισχύος Daniel Yergin, The Prize: The Epic Quest for Oil, Money, & Power, Free Press, 1992, σ.

28 20 Ιωάννης Παρίσης H γεωπολιτική της ενέργειας Ιστορικά διαπιστώνεται ότι η στρατηγική αξία των πρώτων υλών έγκειται κυρίως στον έλεγχό τους παρά στην κατοχή τους. Ειδικότερα, αναφερόμενοι σε στρατηγικές πρώτες ύλες εννοούμε εκείνες που η κατοχή τους, παρέχει κύρια πλεονεκτήματα στην οικονομία και την αυτονομία της βιομηχανικής παραγωγής, ενώ αντίθετα η έλλειψή τους μπορεί να επιφέρει σημαντικό πλήγμα ή να εξαναγκάσει σε αναζήτηση και προμήθειά τους από άλλες χώρες. Το τελευταίο μπορεί να έχει ως συνέπεια πολιτικές και οικονομικές δεσμεύσεις και απώλεια πολιτικής ισχύος. Ο έλεγχος των ενεργειακών πρώτων υλών αποτελεί στρατηγικό στοιχείο και παράγοντα ισχύος για όλες τις χώρες, κυρίως τις μεγάλες δυνάμεις. Παράλληλα αποτελεί και σημαντικό συντελεστή οικονομικής αλλά και διπλωματικής ανάπτυξης, και άρα παράγοντα ισχύος των χωρών που τις παράγουν, αν και συχνά αποβαίνει αιτία πολιτικών πιέσεων ή ακόμα και στρατιωτικών επεμβάσεων εκ μέρους μεγαλυτέρων δυνάμεων. Οι ενεργειακοί πόροι αποτελούν, σημαντικό στοιχείο της ανάπτυξης των χωρών της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και ίσως τον σημαντικότερο παράγοντα ισχύος τους. Παράλληλα, στις ακτές της Μεσογείου καταλήγει σημαντικός αριθμός αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ειδικότερα: Η Αλγερία και η Λιβύη μαζί με τη Νιγηρία, αποτελούν τις κύριες παραγωγούς χώρες πετρελαίου και φυσικού αερίου σε ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο. Στη Μέση Ανατολή, η Σαουδική Αραβία είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου στον κόσμο ενώ βορειότερα το Ιράν, με σημαντικά αποθέματα επίσης, που ελέγχει τον Περσικό κόλπο, βρίσκεται σε αντιπαλότητα με τη Δύση αλλά και το πλείστον του Αραβικού Κόσμου. Αγωγοί πετρελαίου και/ή φυσικού αερίου καταλήγουν (ή βρίσκονται στο στάδιο της κατασκευής) σε λιμάνια των βορειοανατολικών ακτών της Μεσογείου Αλεξανδρούπολη, Τσεϊχάν, Σιδώνα για να μεταφερθεί στη συνέχεια με πλοία τις αγορές της Δύσης. Πέντε αγωγοί φυσικού αερίου διοχετεύουν φυσικό αέριο στην Ευρώπη (μέσω Ισπανίας και Ιταλίας) από τις ακτές της Λιβύης, της Τυνησίας, της Αλγερίας και του Μαρόκου, ενώ ένας έκτος (

29 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 21 υποστούν μεγάλο πλήγμα από τις υψηλότερες τιμές. Κάτι τέτοιο θα έχει σοβαρές δυσμενείς επιπτώσεις στη χρηματοδότηση άλλων τομέων, από τους οποίους θα πρέπει να αφαιρεθούν οικονομικοί πόροι, αυξάνοντας έτσι τη φτώχεια 30 και να καταστεί παράγοντας μετατόπισης ισχύος και ανατροπής ισορροπιών. Ενεργειακή ασφάλεια Τόσο η πολιτική κατάσταση στις περιοχές που προαναφέρθηκαν, όσο και το γεγονός ότι, κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του 21 ου αιώνα οι τιμές του αργού πετρελαίου υπερτριπλασιάστηκαν, έφεραν το θέμα της ενεργειακής ασφάλειας στην πρώτη σειρά προτεραιότητας στην ατζέντα της ενεργειακής πολιτικής όλων των χωρών. Όλοι συμφωνούν ότι αυτό εκφράζεται με το τρίπτυχο των τριών E, ήτοι: Energy security Economic growth Environmental protection. Οι τρεις αυτοί πυλώνες συνδέονται άμεσα και με την εθνική ισχύ και την εθνική ασφάλεια, ενώ κατά κύριο λόγο αφορούν στην εξασφάλιση του απρόσκοπτου εφοδιασμού της οικονομίας με ενέργεια. Παρατηρούμε ότι στο επίκεντρο των διεθνών αναφλέξεων υπάρχουν διενέξεις που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ενέργεια. Η ενεργειακή ασφάλεια συνειδητοποιήθηκε κυρίως μετά τον αραβο-ισραηλινό πόλεμο του 1973 και το εμπάργκο πετρελαίου που επέβαλαν οι αραβικές χώρες στη Δύση. Τότε η τελευταία διαπίστωσε ότι η ευημερία της εξαρτάται από μία πρώτη ύλη της οποίας την παραγωγή δεν ελέγχει, αλλά ελέγχεται από άλλες μικρότερες δυνάμεις που μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν ως όπλο, όταν αυτό χρειαστεί. Από τότε άρχισε να διαμορφώνεται η α- ντίληψη της ενεργειακής ασφάλειας, η οποία εκφράζεται με τρεις τρόπους: (α) εξασφάλιση επαρκών αποθεμάτων ώστε οποιαδήποτε απροσδόκητη εξέλιξη να μη προκαλεί αναταράξεις στις προηγμένες βιομηχανικές χώρες και κοινωνίες, (β) ανακάλυψη και αξιοποίηση νέων κοιτασμάτων, και (γ) εξασφάλιση των υφιστάμενων πηγών ενέργειας αλλά και ανακάλυψη νέων. Με βάση τα δεδομένα αυτά, ο όρος ενεργειακή ασφάλεια, συναρτάται στενά με την ανάγκη θωράκισης της οικονομίας από τις επιπτώσεις τις οποίες μπορεί να προκαλέσει μια αιφνίδια διακοπή του εφοδιασμού της με ενέργεια, καθώς επίσης και μια μεγάλη αύξηση των τιμών των 30 Global Trends 2025: A Transformed World, US National Intelligence Council, Nov

30 22 Ιωάννης Παρίσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ Η προβολή της ισχύος, ανεξαρτήτως σε ποιους παράγοντες αυτή βασίζεται, υλοποιείται σε κάθε περίπτωση με τις ένοπλες δυνάμεις. Σ αυτές συνίσταται η «πραγματική» ισχύς ενός κράτους. Το μέγεθος του πληθυσμού και το επίπεδο του πλούτου του συνιστούν την «δυνητική» ισχύ, αποτελώντας τα βασικά θεμέλια της στρατιωτικής ισχύος. 31 Ακόμη και στη σύγχρονη εποχή, παρά την επίδειξη ισχύος με άλλα μέσα, - π.χ. διπλωματικές και οικονομικές πιέσεις το τελικό επιδιωκόμενο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται συνήθως με την παρουσία στρατιωτικών δυνάμεων ή κατ ελάχιστον, με προβολή της ισχύος τους. Η στρατιωτική ισχύς παίζει σημαντικό ρόλο στη μελέτη του διεθνούς πολιτικού συστήματος, όπου η αδυναμία δημιουργεί σοβαρά προβλήματα. Στην πράξη, η δημόσια συζήτηση στο πλείστον της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, εστιάζει στην επίδραση της στρατιωτικής ισχύος στη συμπεριφορά των κρατών. 32 Αναλύσεις σχετικά με την αποτροπή, την κατανομή ισχύος και την πολικότητα λαμβάνουν υπόψη τους το μέγεθος της στρατιωτικής ισχύος J. Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, Ποιότητα, 2009, σ. 32 Stephen Biddle, Military Power: Explaining Victory and Defeat in Modern Battle, Princeton University Press, 2004, σ. 7.

31 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 23 πολύ μικρή χερσαία δύναμη, εκτός εκείνης που έχουν ανάγκη για συνήθη ασφάλεια. Πολύ απλά θα λέγαμε ότι, η χερσαία ισχύς συνίσταται στα μέσα που συνδέονται με το έδαφος, στα οποία περιλαμβάνονται προσωπικό, άρματα μάχης, πυροβολικό, κλπ., η θαλάσσια ισχύς συνίσταται στα μέσα που επιχειρούν στο νερό ή κάτω από την επιφάνειά του, και η εναέρια ισχύς συνίσταται στα μέσα που ίπτανται ή καθοδηγούνται μέσω του αέρα και του διαστήματος. 33 Χερσαία ισχύς Η χερσαία ισχύς αποτελεί το παλαιότερο και ιστορικά πλέον διαδεδομένο μέσο σύγκρουσης, του οποίου όμως η δράση περιορίζεται από τις ε- δαφικές ανωμαλίες και τις μεγάλες υδάτινες εκτάσεις. Επιπλέον, η δυνατότητα ανάπτυξης χερσαίων επιχειρήσεων επηρεάζεται ουσιωδώς από την εξασφάλιση ή μη αεροπορικής υπεροχής εκ μέρους των φίλιων αεροπορικών δυνάμεων στο συγκεκριμένο θέατρο. Η χερσαία ισχύς αποτελεί τη βάση της στρατιωτικής ισχύος δεδομένου ότι μόνο μέσω αυτής είναι δυνατός ο έλεγχος ή η κυριαρχία επί συγκεκριμένης εδαφικής περιοχής και η επιβολή της θέλησης επί του αντιπάλου κράτους. Συχνά, ωστόσο, αν όχι πάντοτε, αυτό καθίσταται δυνατό χάρη στην επίτευξη της κυριαρχίας στη θάλασσα και τον αέρα. Ο Mearsheimer θεωρεί την χερσαία ισχύ ως κυρίαρχη μορφή στρατιωτικής ισχύος στον σύγχρονο κόσμο και ότι οι στρατοί ξηράς αποτελούν το κεντρικό συστατικό της στρατιωτικής ισχύος, το οποίο υποστηρίζεται από τις αεροπορικές και ναυτικές δυνάμεις. 34 Σημειώνει χαρακτηριστικά: «Τα πλέον επικίνδυνα κράτη στο διεθνές σύστημα είναι οι ηπειρωτικές δυνάμεις με μεγάλους στρατούς.» Αναφερόμενος μάλιστα στις θέσεις των Mahan και Douhet περί της υπέρτατης σημασίας της ανεξάρτητης θαλάσσιας ισχύος και της πρωτοκαθεδρίας της στρατηγικής εναέριας ισχύος αντίστοιχα, γράφει: «Υποστηρίζω ότι και οι δυο τους κάνουν λάθος. Το αποφασιστικό εργαλείο είναι η χερσαία ισχύς. Οι πόλεμοι κερδίζονται από ΟΙ 30 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ 33 Strategy and Airpower, Col John A. Warden III, USAF, Retired Air & Space Power Journal, Spring 2011, p J. Mearsheimer, Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, Ποιότητα, 2009, σ. 247 και 303.

32 24 Ιωάννης Παρίσης ΚΡΑΤΟΣ ΜΑΧ. ΑΞΙΑ % ΕΠΙ ΣΥΝ ΤΟΝΟΙ ΠΛΟΙΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ARGENTINA % % AUSTRALIA 5 0.8% % BELGIUM % % BRAZIL % % BRITAIN % % BULGARIA % % CANADA % % CHINA % % EGYPT % % FRANCE % % GERMANY % % GREECE % % INDIA % % IRAN % % ISRAEL 1 0.2% % ITALY 9 1.6% % JAPAN % % KOREA, NORTH % % KOREA, SOUTH % % NETHERLANDS % % NORWAY % % PAKISTAN % % POLAND % % PORTUGAL % % RUSSIA % % SPAIN % % SWEDEN % % TAIWAN % % TURKEY % % UNITED STATES % %

33 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ 25 εμφάνισή του στο θέατρο επιχειρήσεων, επικεντρώνοντας κυρίως τις ιδέες τους στο δόγμα των στρατηγικών βομβαρδισμών. Παίρνοντας πάλι ως παράδειγμα τις ΗΠΑ, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η αεροναυτική τους ισχύς, στηριζόμενη στα συγκροτήματα των αεροπλανοφόρων (carrier s groups) και τη στρατηγική αεροπορία (στρατηγική αεροπορική ισχύς) τους έδωσε τη δυνατότητα ανάπτυξης δυνάμεων οπουδήποτε στη Γη, και τις έχει σήμερα καταστήσει πλανητική υπερδύναμη. Βεβαίως, αναλογιζόμενοι τις τεράστιες δαπάνες που α- παιτούνται για την απόκτηση κυρίως της ναυτικής και της αεροπορικής ισχύος, επανερχόμαστε στο χώρο της οικονομίας, από τη δυναμικότητα της οποίας εξαρτάται η εξασφάλιση των απαιτούμενων πόρων. Ο Ντέηβιντ ΜακΑϊζακ σημειώνει: «Στον σημερινό χαοτικό ρυθμό της τεχνολογίας, το μόνο σίγουρο πράγμα ως προς τον συμβατικό αεροπορικό πόλεμο είναι οι διογκούμενες δαπάνες οι οποίες έχουν αυξήσει το κόστος κάθε αεροπλάνου σε δεκάδες εκατομμύρια δολάρια.» 35 Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τεχνολογική πρόοδος μεταβάλλει με ταχύτητα τη μορφή της εναέριας ισχύος. Ο συνδυασμός ηλεκτρονικού πολέμου, δορυφορικών δυνατοτήτων, τηλεκατευθυνόμενων βλημάτων α- κριβείας, μη επανδρωμένων αεροσκαφών, όπλων λέιζερ, δημιουργεί τις προϋποθέσεις νέας αντίληψης και νέων δυνατοτήτων για την εναέρια ισχύ. Πυρηνική ισχύς Τα πυρηνικά όπλα διαμόρφωσαν νέες αντιλήψεις και δεδομένα σε ότι αφορά την ισορροπία ισχύος και την αποτροπή. Η ύπαρξη των πυρηνικών όπλων επιβάλλει στους αντιπάλους μια διαφορετική προσέγγιση των μεταξύ τους σχέσεων και της χρήσης οποιασδήποτε μορφής στρατιωτικής ισχύος. Παρά την υπογραφή αριθμού συνθηκών για τον αφοπλισμό και τη διασπορά των πυρηνικών όπλων και παρά τις εκατέρωθεν μειώσεις, οι μεγάλες δυνάμεις δεν παύουν να επιδιώκουν την απόκτηση πυρηνικής υπεροχής, της δυνατότητας δηλαδή να επιφέρουν καταστρεπτικά πλήγματα κατά στόχων του εχθρού χωρίς τον φόβο μεγάλων α- ντιποίνων εκ μέρους του. 35 Στο Peter Paret (επ.), Οι δημιουργοί της σύγχρονης στρατηγικής, Κ. Τουρίκης, Αθήνα, 2004, σ. 762.

Ορισµένες διαστάσεις της εξωτερικής πολιτικής της Γαλλίας

Ορισµένες διαστάσεις της εξωτερικής πολιτικής της Γαλλίας Ορισµένες διαστάσεις της εξωτερικής πολιτικής της Γαλλίας Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της εξωτερικής πολιτικής της Γαλλίας είναι η συνέχεια στόχων και στρατηγικών επιλογών στη βάση των πολιτικών αντιλήψεων

Διαβάστε περισσότερα

Διεθνής Οργανισμός είναι ένα σύνολο κρατών, που δημιουργείται με διεθνή συνθήκη, διαθέτει μόνιμα όργανα νομική προσωπικότητα διαφορετική από τα κράτη

Διεθνής Οργανισμός είναι ένα σύνολο κρατών, που δημιουργείται με διεθνή συνθήκη, διαθέτει μόνιμα όργανα νομική προσωπικότητα διαφορετική από τα κράτη Διεθνείς Οργανισμοί Περιεχόμενα Σελ.3 Τι είναι διεθνής οργανισμός; Σελ.4 Κατηγορίες διεθνών οργανισμών Σελ.5-6 Σημαντικότεροι Διεθνείς Οργανισμοί Σελ.7 Τι είναι Μη Κυβερνητικός Οργανισμός Σελ.8-11 Μ.Κ.Ο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. ΑΞΟΝΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΣΙΟΥ ΕΛΕΝΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΟΥΣΚΟΥΒΕΛΗΣ ΗΛΙΑΣ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. ΑΞΟΝΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΣΙΟΥ ΕΛΕΝΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΟΥΣΚΟΥΒΕΛΗΣ ΗΛΙΑΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. ΑΞΟΝΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΧΑΤΖΗΜΠΟΥΣΙΟΥ ΕΛΕΝΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΟΥΣΚΟΥΒΕΛΗΣ ΗΛΙΑΣ Μέρος πρώτο: Η πορεία προς μία κοινή ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ανάγκη για

Διαβάστε περισσότερα

Η στρατηγική πολύ μικρής κρατικής δύναμης: η περίπτωση της Κύπρου Στο διεθνές σύστημα δεν υπάρχουν μόνο οι μεγάλες δυνάμεις αλλά επίσης υπάρχουν

Η στρατηγική πολύ μικρής κρατικής δύναμης: η περίπτωση της Κύπρου Στο διεθνές σύστημα δεν υπάρχουν μόνο οι μεγάλες δυνάμεις αλλά επίσης υπάρχουν Η στρατηγική πολύ μικρής κρατικής δύναμης: η περίπτωση της Κύπρου Στο διεθνές σύστημα δεν υπάρχουν μόνο οι μεγάλες δυνάμεις αλλά επίσης υπάρχουν μεσαίες, μικρές ή και πολύ μικρές δυνάμεις. Παρόλο που η

Διαβάστε περισσότερα

Η ΚΙΝΑ ΣΤΟΝ 21 Ο ΑΙΩΝΑ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ

Η ΚΙΝΑ ΣΤΟΝ 21 Ο ΑΙΩΝΑ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ Η ΚΙΝΑ ΣΤΟΝ 21 Ο ΑΙΩΝΑ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΧΟΥΧΛΙΑ ΜΑΡΘΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΙΝΑΣ Προσπάθεια

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΟ ΤΡΙΣΧΙΛΙΕΤΕΣ ΜΕΓΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ ΚΡΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 14 ΟΚΤ 17. Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής, που βρίσκομαι σήμερα εδώ στη

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΟ ΤΡΙΣΧΙΛΙΕΤΕΣ ΜΕΓΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ ΚΡΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 14 ΟΚΤ 17. Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής, που βρίσκομαι σήμερα εδώ στη ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΟ ΤΡΙΣΧΙΛΙΕΤΕΣ ΜΕΓΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ ΚΡΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 14 ΟΚΤ 17 Κυρίες & Κύριοι, Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής, που βρίσκομαι σήμερα εδώ στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο των εκδηλώσεων που έχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Κατάλογος διευκρινιστικού υλικού..................................... 18 Πρόλογος....................................................... 27 Ευχαριστίες......................................................

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη Το παρόν ηλεκτρονικό εγχειρίδιο έχει ως στόχο του να παρακολουθήσει τις πολύπλοκες σχέσεις που συνδέουν τον

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονα Θέματα Διεθνούς Πολιτικής

Σύγχρονα Θέματα Διεθνούς Πολιτικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Σύγχρονα Θέματα Διεθνούς Πολιτικής Μάθημα 9 ο : Η λεκάνη το Ειρηνικού Ωκεανού Ιωάννης Παπαγεωργίου, Επίκουρος Καθηγητής, ΑΠΘ Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Το ISIS καταρρέει. Λύση του δράματος ή εξάπλωση. της κρίση ;

Το ISIS καταρρέει. Λύση του δράματος ή εξάπλωση. της κρίση ; Το ISIS καταρρέει. Λύση του δράματος ή εξάπλωση Τετάρτη 30 Δεκεμβρίου 2015 της κρίση ; Του Γεωργίου Κ. Φίλη Ph.D.* Τη στιγμή αυτή οι τύχες του πολέμου τόσο στο Ιράκ όσο και στη Συρία φαίνεται να έχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ

ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ Χαιρετισμός Του κ. Α/ΓΕΣ, ως Εκπροσώπου του κ. Υπουργού Εθνικής Άμυνας κ. Ευάγγελου Βενιζέλου στo Συνέδριο Χειρισμού Κρίσεων«ΑΘΗΝΑ 2011» Θεσσαλονίκη, 03 Ιουν 11 - 1 - Κύριοι πρέσβεις

Διαβάστε περισσότερα

Η Κίνα στο διάστημα οι ΗΠΑ σε πανικό

Η Κίνα στο διάστημα οι ΗΠΑ σε πανικό Η Κίνα στο διάστημα οι ΗΠΑ σε πανικό Μαρτίου 4, 2015 ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ Στην Ουάσιγκτον, έκανε την εμφάνιση της μια απόρρητη έκθεση, που μιλά για το «κινεζικό όνειρο το διάστημα». Συγκεκριμένα η έκθεση αυτή

Διαβάστε περισσότερα

- 1 - Ομιλία Α/ΓΕΕΘΑ EXPOSEC-DEFENSEWORLD, 13 Απρ 16. «Εθνική Αμυντική Πολιτική & Στρατηγικός σχεδιασμός εν μέσω Γεωπολιτικών αναταράξεων»

- 1 - Ομιλία Α/ΓΕΕΘΑ EXPOSEC-DEFENSEWORLD, 13 Απρ 16. «Εθνική Αμυντική Πολιτική & Στρατηγικός σχεδιασμός εν μέσω Γεωπολιτικών αναταράξεων» - 1 - Ομιλία Α/ΓΕΕΘΑ EXPOSEC-DEFENSEWORLD, 13 Απρ 16 «Εθνική Αμυντική Πολιτική & Στρατηγικός σχεδιασμός εν μέσω Γεωπολιτικών αναταράξεων» Κυρίες και Κύριοι, Η γεωστρατηγική θέση της χώρας μας στο σταυροδρόμι

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΡΡΗΤΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΤΟΥΡΚΙΑ

ΑΠΟΡΡΗΤΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΤΟΥΡΚΙΑ ΑΠΟΡΡΗΤΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΤΟΥΡΚΙΑ Η ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ Του Χρήστου Μηνάγια minagias@gmail.com, τηλ. 6948260485 Κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις ΚΑ ΜΟΣ (τηλ. 2310252320, Ερµού 48 Θεσσαλονίκη, Τ.Κ. 54623)

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΕΩΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΙΡΑΝ. Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου

Η ΓΕΩΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΙΡΑΝ. Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου Η ΓΕΩΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΙΡΑΝ Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου Αλλαγές στο Ενεργειακό Τοπίο Πολλά φαίνεται να αλλάζουν με την πρόσφατη συμφωνία για τα πυρηνικά με το Ιράν. Είναι φανερό πως

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΕΙ ΚΑΙ H ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ. Δήμητρα Λυμπεροπούλου Γεωπόνος ΤΕ MSc Στέλεχος ΜΟΔΙΠ ΑΤΕΙ Καλαμάτας

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΕΙ ΚΑΙ H ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ. Δήμητρα Λυμπεροπούλου Γεωπόνος ΤΕ MSc Στέλεχος ΜΟΔΙΠ ΑΤΕΙ Καλαμάτας ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΕΙ ΚΑΙ H ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Γεωπόνος ΤΕ MSc Στέλεχος ΜΟΔΙΠ ΑΤΕΙ Καλαμάτας Οι διαστάσεις του προβλήματος. 1.Τι είναι τελικά η παγκοσμιοποίηση; 2.Ποια η υφιστάμενη κατάσταση των Ελληνικών

Διαβάστε περισσότερα

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν A. Η Δέσμευση της Διοίκησης...3. Κυρίαρχος Στόχος του Ομίλου ΤΙΤΑΝ και Κώδικας Δεοντολογίας...4. Εταιρικές Αξίες Ομίλου ΤΙΤΑΝ...

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν A. Η Δέσμευση της Διοίκησης...3. Κυρίαρχος Στόχος του Ομίλου ΤΙΤΑΝ και Κώδικας Δεοντολογίας...4. Εταιρικές Αξίες Ομίλου ΤΙΤΑΝ... «ΕΤΑΙΡΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ & ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΟΜΙΛΟΥ ΤΙΤΑΝ» Μάιος 2008 1 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν A Η Δέσμευση της Διοίκησης......3 Κυρίαρχος Στόχος του Ομίλου ΤΙΤΑΝ και Κώδικας Δεοντολογίας...4 Εταιρικές Αξίες Ομίλου

Διαβάστε περισσότερα

% Μεταβολή 08/07 44.367.891.178 12,13% 9,67% 42.277.469.831 11,21% 6,08% 4.785.906.605 1,31% 3,39% 7.098.635.823 1,88% 7,45%

% Μεταβολή 08/07 44.367.891.178 12,13% 9,67% 42.277.469.831 11,21% 6,08% 4.785.906.605 1,31% 3,39% 7.098.635.823 1,88% 7,45% Εµπορικό Ισοζύγιο Για το, ο όγκος εµπορίου της Ιταλίας ανήλθε σε 743 δισ. ευρώ, εκ των οποίων οι ιταλικές εξαγωγές ήταν 365 δισ. ευρώ και οι εισαγωγές 377 δισ. ευρώ. Το έλλειµµα του εµπορικού ισοζυγίου

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL A8-0375/16. Τροπολογία. Fabio Massimo Castaldo, Rolandas Paksas εξ ονόματος της Ομάδας EFDD

EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL A8-0375/16. Τροπολογία. Fabio Massimo Castaldo, Rolandas Paksas εξ ονόματος της Ομάδας EFDD 5.12.2018 A8-0375/16 16 Fabio Massimo Castaldo, Rolandas Paksas Παράγραφος 7 7. τονίζει ότι συνεχίζεται η ρωσική κατοχή της Ουκρανίας, ότι οι συμφωνίες του Μινσκ - χωρίς τις οποίες δεν μπορεί να υπάρξει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Ευχαριστίες Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Ευχαριστίες Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευχαριστίες Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 1.Α Ο κλασικός ρεαλισµός. 1.Α.α. Τα βασικά αξιώµατα. 1.Α.β. Η «ισορροπία δυνάµεων» σύµφωνα µε τον Hans Morgenthau.

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει χαρακτηριστικά «Mare Mediterraneum» ως μεταξύ δύο ηπείρων

Διαβάστε περισσότερα

Νότια Ευρώπη. Συνεργασία στη λεκάνη της Μεσογείου : Ενεργειακά ζητήματα. Ελληνικά

Νότια Ευρώπη. Συνεργασία στη λεκάνη της Μεσογείου : Ενεργειακά ζητήματα. Ελληνικά Νότια Ευρώπη Συνεργασία στη λεκάνη της Μεσογείου : Ενεργειακά ζητήματα H ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ ανήλθε στο 44% το 1995, θα έχει αυξηθεί κατά 65% μέχρι το 2025 και έως και 80% για το φυσικό αέριο. Η

Διαβάστε περισσότερα

2 η ΕΒ ΟΜΑ Α ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙΕΝΕ Νοεμβρίου

2 η ΕΒ ΟΜΑ Α ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙΕΝΕ Νοεμβρίου 2 η ΕΒ ΟΜΑ Α ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙΕΝΕ 10-14 Νοεμβρίου 2008 -------------------------------------- Ημερίδα ΥΠΕΞ «Ενέργεια και Εξωτερική Πολιτική» Αθήνα, 10 Νοεμβρίου 2008 --------------------------------- Εισαγωγική

Διαβάστε περισσότερα

3 O ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ «Η συμβολή της Κύπρου στη νέα Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Στρατηγική»

3 O ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ «Η συμβολή της Κύπρου στη νέα Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Στρατηγική» 3 O ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ «Η συμβολή της Κύπρου στη νέα Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Στρατηγική» ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ HILTON PARK 28 ΜΑΡΤΙΟΥ 2014 ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ κ. ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΥΛΛΟΥΡΗ 1 Αγαπητέ κύριε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ "ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ "

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ "ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ" ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ "ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ 1911-1913" Κεφάλαιο 5 Ο χάρτης των Βαλκανίων

Διαβάστε περισσότερα

Ανατολικο ζητημα κριμαϊκοσ πολεμοσ. Μάθημα 4ο

Ανατολικο ζητημα κριμαϊκοσ πολεμοσ. Μάθημα 4ο Ανατολικο ζητημα κριμαϊκοσ πολεμοσ Μάθημα 4ο Ανατολικο ζητημα = η πολύπλοκη πολιτική κατάσταση που δημιουργήθηκε στα Βαλκάνια και στην Εγγύς Ανατολή, κυρίως μετά τον 18ο αιώνα, ως αποτέλεσμα της παρακμής

Διαβάστε περισσότερα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΠΙΤΣΙΟΡΛΑ DEPUTY MINISTER, MINISTRY OF ECONOMY AND DEVELOPMENT, GREECE

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΠΙΤΣΙΟΡΛΑ DEPUTY MINISTER, MINISTRY OF ECONOMY AND DEVELOPMENT, GREECE THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΠΙΤΣΙΟΡΛΑ DEPUTY MINISTER, MINISTRY OF ECONOMY AND DEVELOPMENT, GREECE THE EU-EURASIA-CHINA BUSINESS SUMMIT Building bridges from east to west ΔΕΥΤΕΡΑ 9 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2017 1 2

Διαβάστε περισσότερα

ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ 1 ENOTHTA 1: ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Μάθημα 1: Οι έννοιες και θέση 1. Τι ονομάζεται σχετική θέση ενός τόπου; Να δοθεί ένα παράδειγμα. Πότε ο προσδιορισμός της σχετικής θέσης

Διαβάστε περισσότερα

Ειδικότερα: Ο Εδαφικός Διακανονισμός της Συνθήκης της Λωζάννης και η Νομολογία Διεθνών Δικαιοδοτικών Οργάνων. Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος

Ειδικότερα: Ο Εδαφικός Διακανονισμός της Συνθήκης της Λωζάννης και η Νομολογία Διεθνών Δικαιοδοτικών Οργάνων. Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος 1 Ο Εδαφικός Διακανονισμός της Συνθήκης της Λωζάννης και η Νομολογία Διεθνών Δικαιοδοτικών Οργάνων Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος Αναπληρωτής Καθηγητής Νομικής Σχολής ΔΠΘ Η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης της

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ Ο ρόλος της Δια βίου Μάθησης στην καταπολέμηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Τοζήτηματωνκοινωνικώνανισοτήτωνστηνεκπαίδευσηαποτελείένα

Διαβάστε περισσότερα

Security Studies Μελέτες Ασφάλειας

Security Studies Μελέτες Ασφάλειας Πρόγραμμα E ξ A ποστάσεως E κπ αίδευσης ( E learning ) Security Studies Μελέτες Ασφάλειας E-learning Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του Πανεπιστημίου Πειραιά του Τμήματος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ HANS J. MORGENTHAU: POLITICS AMONG NATIONS (1948)

ΑΡΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ HANS J. MORGENTHAU: POLITICS AMONG NATIONS (1948) ΑΡΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ HANS J. MORGENTHAU: POLITICS AMONG NATIONS (1948) Κατά τον Μοrgenthau η διεθνής πολιτική δεν προέρχεται από αφηρημένες απόψεις που αντλούνται από το φιλοσοφικό

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση για Δημιουργικότητα και Ανάπτυξη στη Σύγχρονη Ελληνική Κοινωνία (ΤΕΑΠΗ)

Εκπαίδευση για Δημιουργικότητα και Ανάπτυξη στη Σύγχρονη Ελληνική Κοινωνία (ΤΕΑΠΗ) Εκπαίδευση για Δημιουργικότητα και Ανάπτυξη στη Σύγχρονη Ελληνική Κοινωνία (ΤΕΑΠΗ) Γιάννης Ρουσσάκης 19/10/2016 Εκπαίδευση για Δημιουργικότητα και Ανάπτυξη στη Σύγχρονη Κοινωνία και Οικονομία της Γνώσης

Διαβάστε περισσότερα

Χαιρετισμός του Προέδρου του ΕΤΕΚ, Στέλιου Αχνιώτη στην ημερίδα «ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ και Προσδοκίες - ΠΩΣ ΔΙΑΣΦΑΛΙΖΟΝΤΑΙ;».

Χαιρετισμός του Προέδρου του ΕΤΕΚ, Στέλιου Αχνιώτη στην ημερίδα «ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ και Προσδοκίες - ΠΩΣ ΔΙΑΣΦΑΛΙΖΟΝΤΑΙ;». Χαιρετισμός του Προέδρου του ΕΤΕΚ, Στέλιου Αχνιώτη στην ημερίδα «ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ και Προσδοκίες - ΠΩΣ ΔΙΑΣΦΑΛΙΖΟΝΤΑΙ;». 25 Ιουνίου 2014 Venue Centre, Columbia Plaza, Λεμεσός Έντιμε Υπουργέ Ενέργειας, Εμπορίου,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται

ΜΑΘΗΜΑ 1 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται ΜΑΘΗΜΑ 1 Π. Γ Κ Ι Ν Η Σ 1. Να γνωρίζεις τις έννοιες γεωγραφικό πλάτος, γεωγραφικό μήκος και πως αυτές εκφράζονται 2. Να μπορείς να δώσεις την σχετική γεωγραφική θέση ενός τόπου χρησιμοποιώντας τους όρους

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2013/2170(INI)

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2013/2170(INI) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων 08.11.2013 2013/2170(INI) ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με την ανάπτυξη αντιπυραυλικής ασπίδας για την Ευρώπη και τις πολιτικές και στρατηγικές της

Διαβάστε περισσότερα

Δείκτες Επιτυχίας και Δείκτες επάρκειας ανά ενότητα ΑΠ Γεωγραφίας Γυμνασίου

Δείκτες Επιτυχίας και Δείκτες επάρκειας ανά ενότητα ΑΠ Γεωγραφίας Γυμνασίου Δείκτες Επιτυχίας και Δείκτες επάρκειας ανά ενότητα ΑΠ Γεωγραφίας Γυμνασίου Γεωγραφία Β γυμνασίου: Η Ευρώπη στον κόσμο. 1η Ενότητα: Εξερευνώ την Ευρώπη ανακρίνοντας τους χάρτες Δείκτες επιτυχίας: Δείκτες

Διαβάστε περισσότερα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ROMAN VASSILENKO DEPUTY MINISTER OF FOREIGN AFFAIRS OF KAZAKHSTAN

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ROMAN VASSILENKO DEPUTY MINISTER OF FOREIGN AFFAIRS OF KAZAKHSTAN THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ROMAN VASSILENKO DEPUTY MINISTER OF FOREIGN AFFAIRS OF KAZAKHSTAN THE EU EURASIA-CHINA BUSINESS SUMMIT Building bridges from east to west ΔΕΥΤΕΡΑ 9 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2017 1 THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος: The nation, Europe and the world: Textbooks and Curricula in Transition

Τίτλος: The nation, Europe and the world: Textbooks and Curricula in Transition ACADEMIA ISSN, 2241-1402 http://hepnet.upatras.gr Volume 4, Number 1, 2014 BOOK REVIEW Τίτλος: The nation, Europe and the world: Textbooks and Curricula in Transition Συγγραφέας: Hanna Schlisser, Yasemin

Διαβάστε περισσότερα

οργανώσεις όπως ο ISIS, Η κλιματική αλλαγή, Το οργανωμένο έγκλημα, Η τρομοκρατία, Η διάδοση όπλων μαζικής καταστροφής, Η παράνομη μετανάστευση, και

οργανώσεις όπως ο ISIS, Η κλιματική αλλαγή, Το οργανωμένο έγκλημα, Η τρομοκρατία, Η διάδοση όπλων μαζικής καταστροφής, Η παράνομη μετανάστευση, και 1 Ομιλία Αρχηγού ΓΕΕΘΑ στο 26ο Ετήσιο Συμπόσιο της Ελληνικής Ένωσης για Ατλαντική & Ευρωπαϊκή Συνεργασία 13 Δεκ 17 "Οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις και ο ρόλος τους στο περιβάλλον ασφάλειας της Ανατολικής

Διαβάστε περισσότερα

Δρ. Νικος Σ. Παναγιωτου Λέκτορας Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης

Δρ. Νικος Σ. Παναγιωτου Λέκτορας Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Δρ. Νικος Σ. Παναγιωτου Λέκτορας Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Διάκριση κατά Nye, μεταξύ, «Σκληρής» και «Ήπιας» Ισχύος. Σκληρή ισχύς, κατά βάση η στρατιωτική Η «ήπια ισχύς» έχει πολλές πηγές προέλευσης,

Διαβάστε περισσότερα

Ανατολικη Μεσογειος Επιπτώσεις παγκόσμιων αγορών και τιμων φυσικού αερίου

Ανατολικη Μεσογειος Επιπτώσεις παγκόσμιων αγορών και τιμων φυσικού αερίου Ανατολικη Μεσογειος Επιπτώσεις παγκόσμιων αγορών και τιμων φυσικού αερίου FMW/IENE 6ο Ενεργειακο Συμποσιο, Λευκωσια, 4 Δεκεμβριου 2018 Dr. CHARLES ELLINAS Atlantic Council / CEO e-cnhc 1 Περιεχομενο Επισκοπηση

Διαβάστε περισσότερα

Αποθέματα Υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο: Συνεισφέροντας στην Ασφάλεια του Ενεργειακού Εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Αποθέματα Υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο: Συνεισφέροντας στην Ασφάλεια του Ενεργειακού Εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης Αποθέματα Υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο: Συνεισφέροντας στην Ασφάλεια του Ενεργειακού Εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η Ενέργεια στο Επίκεντρο του Ευρωπαϊκού Οικοδομήματος Συνθήκη για την ίδρυση

Διαβάστε περισσότερα

ΣHMEIA ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ κ. ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟ-ΕΥΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

ΣHMEIA ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ κ. ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟ-ΕΥΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΠΡΟΕΔΡΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΣHMEIA ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ κ. ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟ-ΕΥΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ Αθήνα, 9.10.2017 Κυρίες και

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΤΩΝ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΤΩΝ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΤΩΝ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Ως κλάδος τηλεπικοινωνιών ορίζεται η παραγωγή τηλεπικοινωνιακού υλικού και η χρήση των παραγόμενων τηλεπικοινωνιακών προϊόντων και

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ Καλημέρα σας. Αξιότιμοι Αγαπητοί συνάδελφοι και φίλοι Με μεγάλη χαρά το Ελληνικό Δίκτυο του Οικουμενικού Συμφώνου του ΟΗΕ υποδέχεται σήμερα, στην Πρώτη Περιφερειακή

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Ενότητα 8: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Χρήστος Βασιλειάδης Τμήμα Οργάνωσης & Διοίκησης Επιχειρήσεων ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Σκληρή δύναμη, ήπια ισχύς κι ενεργειακή δύναμη

Σκληρή δύναμη, ήπια ισχύς κι ενεργειακή δύναμη Σκληρή δύναμη, ήπια ισχύς κι ενεργειακή δύναμη Το νέο εργαλείο εξωτερικής πολιτικής Γράφει ο: Michael T. Klare Η συζήτηση για το αν τα συμφέροντα των ΗΠΑ στο εξωτερικό εξυπηρετούνται καλύτερα από την σκληρή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 1. Εισαγωγή 21 Τι είναι η Ιστορία; 21 Τότε και τώρα, εκεί και εδώ 24 Το φυσικό περιβάλλον 28 Λίγη περιγραφική Γεωγραφία 29 Επίλογος 32

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 1. Εισαγωγή 21 Τι είναι η Ιστορία; 21 Τότε και τώρα, εκεί και εδώ 24 Το φυσικό περιβάλλον 28 Λίγη περιγραφική Γεωγραφία 29 Επίλογος 32 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εικονογραφήσεις 13 Βιογραφικά 15 Πρόλογος στην 11 η έκδοση 17 1. Εισαγωγή 21 Τι είναι η Ιστορία; 21 Τότε και τώρα, εκεί και εδώ 24 Το φυσικό περιβάλλον 28 Λίγη περιγραφική Γεωγραφία 29 Επίλογος

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ α. η αραβική εξάπλωση με την καθοδήγηση των δύο πρώτων χαλιφών οι Άραβες εισέβαλαν και κατέκτησαν σε σύντομο χρονικό διάστημα τις πλούσιες χώρες της Εγγύς

Διαβάστε περισσότερα

Κρίσιμες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή: Πολυπλοκότητα προκλήσεων

Κρίσιμες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή: Πολυπλοκότητα προκλήσεων Ομιλία Του Υπουργού Εθνικής Άμυνας κ. Πάνου Καμμένου Διεθνές Συνέδριο ECONOMIST 19 η Στρογγυλή Τράπεζα με την Ελληνική Κυβέρνηση (the Economist Events) Κρίσιμες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή: Πολυπλοκότητα

Διαβάστε περισσότερα

Ενημερωτικές Σημειώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα Υδρογραφίας Η Χαρτογράφηση των θαλασσών, ωκεανών και πλωτών οδών, - πιο σημαντική από ποτέ

Ενημερωτικές Σημειώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα Υδρογραφίας Η Χαρτογράφηση των θαλασσών, ωκεανών και πλωτών οδών, - πιο σημαντική από ποτέ Ενημερωτικές Σημειώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα Υδρογραφίας - 2017 Η Χαρτογράφηση των θαλασσών, ωκεανών και πλωτών οδών, - πιο σημαντική από ποτέ Σκοπός της Παγκόσμιας Ημέρας Υδρογραφίας Το 2005, η Γενική

Διαβάστε περισσότερα

«Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα»

«Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα» «Κλιματική ή Αλλαγή: Δείκτες και Γεγονότα» του Δημήτρη Κοσμά, icsd07055@icsd.aegean.gr d και της Γεωργίας Πολυζώη, icsd07105@icsd.aegean.gr 1 Δείκτης: Επιφανειακή Θερμοκρασία Ως μέση επιφανειακή θερμοκρασία,

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΑΛΛΑΖΕΙ ΓΥΡΩ ΜΑΣ. Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΑΛΛΑΖΕΙ ΓΥΡΩ ΜΑΣ. Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου Ο ΚΟΣΜΟΣ ΑΛΛΑΖΕΙ ΓΥΡΩ ΜΑΣ Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου Αλλαγές στο Ενεργειακό Τοπίο Πολλά φαίνεται να αλλάζουν γύρω μας. Είναι φανερό πως πολλά δεδομένα που ίσχυαν στις πολιτικές εξελίξεις της Μέσης Ανατολής

Διαβάστε περισσότερα

Για την Οικονομική Γεωγραφία

Για την Οικονομική Γεωγραφία Για την Οικονομική Γεωγραφία Από την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας για την Ανάπτυξη στον Κόσμο 2009 Δρ. Νίκος Μεταξίδης (nmetaxides@gmail.com ) Τα 3 D της Ανάπτυξης Η αστική ανάπτυξη, η ανθρώπινη κινητικότητα,

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΙΔΑ Σ.Ε.Γ ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΓΕΩΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΗΜΕΡΙΔΑ Σ.Ε.Γ ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΓΕΩΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Επιστημονικός Υπεύθυνος Έργου: Δρ Πέτρος Κουτσοβίτης Επιστημονικοί Συνεργάτες: Αμαλία Ρούφη Δρ Παύλος Τυρολόγου Υπόβαθρο Το έργο INTRAW είναι μέρος του προγράμματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ορίζοντας 2020

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ. Ζητήματα ανάπτυξης: παραγωγικές προοπτικές και προστασία των φυσικών πόρων

ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ. Ζητήματα ανάπτυξης: παραγωγικές προοπτικές και προστασία των φυσικών πόρων ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ Ζητήματα ανάπτυξης: παραγωγικές προοπτικές και προστασία των φυσικών πόρων 1 Η «σύγχρονη» έννοια της ανάπτυξης Στηρίζεται στην βασική παραδοχή της αειφορίας, που επιτάσεις την στενή σχέση

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL A8-0392/1. Τροπολογία. Harald Vilimsky, Mario Borghezio εξ ονόματος της Ομάδας ENF

EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL A8-0392/1. Τροπολογία. Harald Vilimsky, Mario Borghezio εξ ονόματος της Ομάδας ENF 5.12.2018 A8-0392/1 1 Αιτιολογική σκέψη Ζ Ζ. λαμβάνοντας υπόψη ότι η παγκοσμιοποίηση έχει αυξήσει την αλληλεξάρτηση, με συνέπεια οι αποφάσεις που λαμβάνονται στο Πεκίνο ή την Ουάσιγκτον να έχουν άμεσο

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά θέματα προς συζήτηση:

Βασικά θέματα προς συζήτηση: ΕΝΟΤΗΤΑ 8. ΚΟΙΝΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ, ΚΟΙΝΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Βασικά θέματα προς συζήτηση: Η ανάπτυξη της Κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας Η λήψη των αποφάσεων

Διαβάστε περισσότερα

Η εθνική άμυνα σε όλο τον κόσμο καλείται να αντιμετωπίσει ευρεία γκάμα απειλών και προκλήσεων

Η εθνική άμυνα σε όλο τον κόσμο καλείται να αντιμετωπίσει ευρεία γκάμα απειλών και προκλήσεων Δελτίο Τύπου Ημερομηνία: 10 Νοεμβρίου 2015 Υπεύθυνη: Αλεξάνδρα Φιλιππάκη Τηλ: 2106874711 Email: alexandra.filippaki@gr.pwc.com Σελίδες: 5 Η εθνική άμυνα σε όλο τον κόσμο καλείται να αντιμετωπίσει ευρεία

Διαβάστε περισσότερα

Κύρια χαρακτηριστικά του μοντέλου σχεδιασμού της άμυνας της μεταπολίτευσης

Κύρια χαρακτηριστικά του μοντέλου σχεδιασμού της άμυνας της μεταπολίτευσης Κύρια χαρακτηριστικά του μοντέλου σχεδιασμού της άμυνας της μεταπολίτευσης Κυριάρχησε η αντίληψη για τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών και η αδιέξοδη λογική της αντιπαράθεσης των αριθμών Αποσπασματικός χαρακτήρας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ. Δρ Ν. ΔΕΝΙΟΖΟΣ M.Sc. Regional Development, M.Sc. Statistics Πτυχίο Αμυντικών και Στρατηγικών Σπουδών / ΣΕΘΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ. Δρ Ν. ΔΕΝΙΟΖΟΣ M.Sc. Regional Development, M.Sc. Statistics Πτυχίο Αμυντικών και Στρατηγικών Σπουδών / ΣΕΘΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Δρ Ν. ΔΕΝΙΟΖΟΣ M.Sc. Regional Development, M.Sc. Statistics Πτυχίο Αμυντικών και Στρατηγικών Σπουδών / ΣΕΘΑ *ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΙΣΗΓΗΤΟΥ Aνώτατος Αξιωματικός

Διαβάστε περισσότερα

Κώστας Σημίτης Ομιλία στην εκδήλωση για την αίτηση ένταξης της Ελλάδας στο Ευρώ

Κώστας Σημίτης Ομιλία στην εκδήλωση για την αίτηση ένταξης της Ελλάδας στο Ευρώ Κώστας Σημίτης Ομιλία στην εκδήλωση για την αίτηση ένταξης της Ελλάδας στο Ευρώ Ζάππειο Μέγαρο, Αθήνα, 9 Μαρτίου 2000 Σήμερα είναι μια ιστορική στιγμή για την χώρα. Η αίτηση ένταξης στην ΟΝΕ σηματοδοτεί

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΝΕΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Μάριος Τσέζος, Καθηγητής Ε.Μ.Π.

ΤΟ ΝΕΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Μάριος Τσέζος, Καθηγητής Ε.Μ.Π. ΤΟ ΝΕΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Μάριος Τσέζος, Καθηγητής Ε.Μ.Π. Περιβαλλοντική Μηχανική και Γεωπεριβάλλον Αν αναρωτηθεί κανείς

Διαβάστε περισσότερα

γλυκό νερό που υπάρχει στον κόσμο θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπων και στο μέλλον βροχοπτώσεις ήταν ομοιόμορφα κατανεμημένες

γλυκό νερό που υπάρχει στον κόσμο θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπων και στο μέλλον βροχοπτώσεις ήταν ομοιόμορφα κατανεμημένες Το γλυκό νερό που υπάρχει στον κόσμο θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπων και στο μέλλον, εάν οι βροχοπτώσεις ήταν ομοιόμορφα κατανεμημένες στην επιφάνεια του πλανήτη και αν όλες οι περιοχές

Διαβάστε περισσότερα

Ο τουρισμός στην Ολλανδία.

Ο τουρισμός στην Ολλανδία. Ο τουρισμός στην Ολλανδία. Σύμφωνα με έκθεση της αρμόδιας Υπηρεσίας της Ολλανδίας για την προώθηση του τουρισμού (Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen - NBTC), ο αριθμός ξένων επισκεπτών στην Ολλανδία

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στο ίκαιο των Πληροφοριακών Συστημάτων, των Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών και του ιαδικτύου Α.Μ 30437. Χριστίνα Θεοδωρίδου 2

Εισαγωγή στο ίκαιο των Πληροφοριακών Συστημάτων, των Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών και του ιαδικτύου Α.Μ 30437. Χριστίνα Θεοδωρίδου 2 Α.Μ 30437 Χριστίνα Θεοδωρίδου 2 Περιεχόμενα Περιεχόμενα... 3 1. Εισαγωγή... 7 2. Θέματα νομικής ορολογίας... 9 2.1. Η νομική έννοια του διαδικτύου και του κυβερνοχώρου... 9 2.2. Το πρόβλημα της νομικής

Διαβάστε περισσότερα

1 ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΑΝΧΗΣ (Ο) ΗΛΙΑΣ ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΕΡΗΣ

1 ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΑΝΧΗΣ (Ο) ΗΛΙΑΣ ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΕΡΗΣ 1 ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΑΝΧΗΣ (Ο) ΗΛΙΑΣ ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΕΡΗΣ Μελέτη Δυνατοτήτων Σύμπραξης των Ενόπλων Δυνάμεων και του Ιδιωτικού Τομέα στη Διοικητική Μέριμνα. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΝΧΗ (Ο) ΗΛΙΑ ΧΑΤΖΗΧΑΜΠΕΡΗ Περίγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Χωροταξικού Σχεδιασμού. 10 η Διάλεξη Όραμα βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης Εισήγηση: Ελένη Ανδρικοπούλου

Εργαστήριο Χωροταξικού Σχεδιασμού. 10 η Διάλεξη Όραμα βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης Εισήγηση: Ελένη Ανδρικοπούλου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική ομάδα: Ελένη Ανδρικοπούλου, Γρηγόρης Καυκαλάς 10 η Διάλεξη Όραμα βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης Εισήγηση: Ελένη Ανδρικοπούλου Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Το παρόν αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης εργασίας, η οποία εξελίσσεται σε έξι μέρη που δημοσιεύονται σε αντίστοιχα τεύχη. Τεύχος 1, 2013.

Το παρόν αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης εργασίας, η οποία εξελίσσεται σε έξι μέρη που δημοσιεύονται σε αντίστοιχα τεύχη. Τεύχος 1, 2013. Είναι Πράγματι οι Γερμανοί Φτωχότεροι από τους Έλληνες, in DEEP ANALYSIS Ενέργεια Παγκόσμιες Ενεργειακές Ανάγκες της Περιόδου 2010-2040 του Ιωάννη Γατσίδα και της Θεοδώρας Νικολετοπούλου in DEEP ANALYSIS

Διαβάστε περισσότερα

3. Να αναφέρεις να μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε μια σχολική μονάδα πριν, κατά την διάρκεια και μετά από ένα σεισμό.

3. Να αναφέρεις να μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε μια σχολική μονάδα πριν, κατά την διάρκεια και μετά από ένα σεισμό. ΜΑΘΗΜΑ 10 1. Ποιες είναι οι επιπτώσεις των σεισμών και των ηφαιστειακών εκρήξεων. 2. Ποια είναι η κοινή προέλευση και των δύο παραπάνω φαινομένων; 3. Γιατί είναι μικρός ο αριθμός ο αριθμός των ανθρώπινων

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5: Η κοινωνική διάσταση της καινοτομίας ως μοχλός της αειφορίας Αφροδίτη Παπαδάκη-Κλαυδιανού Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Η Βιομηχανική Επανάσταση δεν ήταν ένα επεισόδιο με αρχή και τέλος ακόμη βρίσκεται σε εξέλιξη.

Η Βιομηχανική Επανάσταση δεν ήταν ένα επεισόδιο με αρχή και τέλος ακόμη βρίσκεται σε εξέλιξη. ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ Η Βιομηχανική Επανάσταση δεν ήταν ένα επεισόδιο με αρχή και τέλος ακόμη

Διαβάστε περισσότερα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΑΚΚΟΤΡΥΠΗ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ, ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ, ΚΥΠΡΟΣ THE 19 th ROUNDTABLE WITH THE GOVERNMENT OF GREECE «EUROPE: THE COMEBACK? GREECE: HOW RESILIENT?» ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 15

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία του Βασίλειου Ν. Μαγγίνα Υπουργού Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας

Ομιλία του Βασίλειου Ν. Μαγγίνα Υπουργού Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας 1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ EMBARGO 19-5-07 (11:00 pm) Ομιλία Υπουργού Παρασκευή,18.05.2007 Ομιλία του Βασίλειου Ν. Μαγγίνα Υπουργού Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΟΤΗΤΑ, ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ, ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ, ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Φωτεινακοπούλου Αναστασία, Υπ. Διδάκτωρ 2/4/2015 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

Επισυνάπτονται για τις αντιπροσωπίες τα συμπεράσματα του Συμβουλίου για την Αρκτική, ως εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο στις 20 Ιουνίου 2016.

Επισυνάπτονται για τις αντιπροσωπίες τα συμπεράσματα του Συμβουλίου για την Αρκτική, ως εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο στις 20 Ιουνίου 2016. Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 20 Ιουνίου 2016 (OR. en) 10400/16 COEST 166 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Αποστολέας: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Με ημερομηνία: 20 Ιουνίου 2016 Αποδέκτης: Αντιπροσωπίες

Διαβάστε περισσότερα

α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη

α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη Σελ. 122 3. Οι ανακαλύψεις α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων Η αναζήτηση νέων δρόμων είναι αναγκαία εξαιτίας : της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων

Διαβάστε περισσότερα

Φυσικό και Αστικό Περιβάλλον. Αειφορική Διαχείριση & Βιώσιμη Ανάπτυξη

Φυσικό και Αστικό Περιβάλλον. Αειφορική Διαχείριση & Βιώσιμη Ανάπτυξη Φυσικό και Αστικό Περιβάλλον Αειφορική Διαχείριση & Βιώσιμη Ανάπτυξη Δημήτρης Μπότσης 1 Περιβάλλον Το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν

Διαβάστε περισσότερα

9855/1/19 REV 1 ΝΙΜ/γομ/ΔΠ 1 TREE.2.B

9855/1/19 REV 1 ΝΙΜ/γομ/ΔΠ 1 TREE.2.B Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 12 Ιουνίου 2019 (OR. en) 9855/1/19 REV 1 ENER 285 RELEX 566 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Θέμα: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Επιτροπή των Μονίμων Αντιπροσώπων

Διαβάστε περισσότερα

Ευχαριστώ πολύ τους διοργανωτές του Συνεδρίου για την πρόσκληση. Θεωρώ μάλιστα ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός, ότι η Κύπρος δίνει το

Ευχαριστώ πολύ τους διοργανωτές του Συνεδρίου για την πρόσκληση. Θεωρώ μάλιστα ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός, ότι η Κύπρος δίνει το ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Αθήνα, 5 Οκτωβρίου 2012 ΟΜΙΛΙΑ ΥΦΥΠΟΥΡΓΟΥ ΠΕΚΑ K.ΜΑΚΗ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ECONOMIST THE CYPRUS-EU PRESIDENCY SUMMIT: LEADERSHIP STRATEGY FOR STABILITY, PROGRESS AND PROSPERITY

Διαβάστε περισσότερα

Συνεργασίες μεταξύ ανταγωνιστών Περιορισμοί και ευκαιρίες στο πλαίσιο των κανόνων του ανταγωνισμού

Συνεργασίες μεταξύ ανταγωνιστών Περιορισμοί και ευκαιρίες στο πλαίσιο των κανόνων του ανταγωνισμού Συνεργασίες μεταξύ ανταγωνιστών Περιορισμοί και ευκαιρίες στο πλαίσιο των κανόνων του ανταγωνισμού Ευθύμιος Μπουρτζάλας Ειρήνη Αντύπα 6 Απριλίου 2012 AUSTRALIA BELGIUM CHINA FRANCE GERMANY HONG KONG SAR

Διαβάστε περισσότερα

Η στρατηγική πολύ µικρής κρατικής δύναµης: Η περίπτωση της Κύπρου

Η στρατηγική πολύ µικρής κρατικής δύναµης: Η περίπτωση της Κύπρου 1 Η στρατηγική πολύ µικρής κρατικής δύναµης: Η περίπτωση της Κύπρου Στο διεθνές σύστηµα δεν υπάρχουν µόνο οι µεγάλες δυνάµεις αλλά επίσης υπάρχουν µεσαίες, µικρές ή και πολύ µικρές δυνάµεις. Βέβαια η διαµόρφωση

Διαβάστε περισσότερα

Η διαδρομή του συνεδρίου «Ενέργεια & Ανάπτυξη» που εφέτος. συμπληρώνει 17 χρόνια συνεχούς και συνεπούς οργάνωσης και

Η διαδρομή του συνεδρίου «Ενέργεια & Ανάπτυξη» που εφέτος. συμπληρώνει 17 χρόνια συνεχούς και συνεπούς οργάνωσης και Εισαγωγικά Σχόλια του Κ. Ν. Σταμπολή Αντιπρόεδρου και Γενικού Διευθυντή του ΙΕΝΕ στο17 0 Εθνικό Συνέδριο Ενέργειας «Ενέργεια & Ανάπτυξη 2012» Αξιότιμοι κύριοι Βουλευτές, Εξοχότατοι κύριοι πρέσβεις, κ.

Διαβάστε περισσότερα

Κύριε εκπρόσωπε του Συμβουλίου της Ευρώπης, Κύριε Πρόεδρε του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου Μελετών Ασφάλειας,

Κύριε εκπρόσωπε του Συμβουλίου της Ευρώπης, Κύριε Πρόεδρε του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου Μελετών Ασφάλειας, ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΡΧΗΓΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΜΕΛΕΤΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (Κ.Ε.Μ.Ε.Α) ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΨΗΣ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (Παρασκευή 2 Ιουνίου 2017, Τεχνόπολη Δήμου

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΧΗΜΙΚΟΥ ΟΠΛΟΣΤΑΣΙΟΥ ΣΥΡΙΑΣ: Όχι άλλα τοξικά στη Μεσόγειο Θάλασσα!

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΧΗΜΙΚΟΥ ΟΠΛΟΣΤΑΣΙΟΥ ΣΥΡΙΑΣ: Όχι άλλα τοξικά στη Μεσόγειο Θάλασσα! ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Εργαστήριο Διαχείρισης Τοξικών και Επικινδύνων Αποβλήτων Δ/ντής: Ευάγγελος Γιδαράκος, Καθηγητής 73100-ΧΑΝΙΑ, Τηλ: 28210-37789, Fax: 28210-37850 email: gidarako@mred.tuc.gr

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ Ενότητα 6η: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Κοζάνη) Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Παγκόσμιο επιχειρηματικό κλίμα μέτρια αύξηση το εκέμβριο

Παγκόσμιο επιχειρηματικό κλίμα μέτρια αύξηση το εκέμβριο EUWIFO AG Rigistrasse 9 CH-86 Ζυρίχη ελτίο τύπου Stefan James Lang Rigistrasse 9 Τηλ.: +41 ()44 344 5681 86 Ζυρίχη Κινητό: +41 ()79 373 7919 www.euwifo.ch Email: stefan.lang@euwifo.ch 2 Ιανουαρίου 214

Διαβάστε περισσότερα

ιεθνής Αναπτυξιακή Συνεργασία και ο σηµαντικός ρόλος της Υ..Α.Σ. (Υπηρεσία ιεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας)

ιεθνής Αναπτυξιακή Συνεργασία και ο σηµαντικός ρόλος της Υ..Α.Σ. (Υπηρεσία ιεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας) ιεθνής Αναπτυξιακή Συνεργασία και ο σηµαντικός ρόλος της Υ..Α.Σ. (Υπηρεσία ιεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας) Η Ελλάδα διαθέτει 15ετή εµπειρία στη διεθνή αναπτυξιακή συνεργασία. Είναι επίσηµο µέλος της

Διαβάστε περισσότερα

Στα βασικά συμπεράσματα της ημερίδας περιλαμβάνονται τα εξής:

Στα βασικά συμπεράσματα της ημερίδας περιλαμβάνονται τα εξής: Οι βασικοί πρωταγωνιστές του χώρου της ενέργειας κατά τα τελευταία τουλάχιστον 30 χρόνια στην Ελλάδα έδωσαν μαζικά το παρόν στην επιτυχημένη Ημερίδα που διοργανώθηκε από τη Δεξαμενή Σκέψης για την Ενεργειακή

Διαβάστε περισσότερα

Ειδικά Θέματα Αγροτικής Κοινωνιολογίας

Ειδικά Θέματα Αγροτικής Κοινωνιολογίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ειδικά Θέματα Αγροτικής Κοινωνιολογίας Ενότητα 4 η : Κοινωνικές Συγκρούσεις και Κινήματα στην Ύπαιθρο Μαρία Παρταλίδου Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών

Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών ΠΜΣ Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Α Εξάμηνο Ειδίκευση: Διεθνής Πολιτική Οικονομία Μάθημα: Γεωπολιτική, Γεωστρατηγική και Γεωοικονομία Διδάσκων:

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΕΕ ΕΠΙ ΤΟΥ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟΥ: «ΣΥΣΤΑΣΗ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ»

ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΕΕ ΕΠΙ ΤΟΥ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟΥ: «ΣΥΣΤΑΣΗ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ» ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΕΕ ΕΠΙ ΤΟΥ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟΥ: «ΣΥΣΤΑΣΗ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ» Γενικά ------- Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας χαιρετίζει την πρωτοβουλία για την υλοποίηση των προγραμματικών προτάσεων

Διαβάστε περισσότερα

Η παράκτια ζώνη και η ανθεκτικότητα στην αύξηση στάθμης της θάλασσας.

Η παράκτια ζώνη και η ανθεκτικότητα στην αύξηση στάθμης της θάλασσας. [ Αρχιτεκτονική τοπίου και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με τη συμβολή της χωρικής ανάλυσης. Η παράκτια ζώνη και η ανθεκτικότητα στην αύξηση στάθμης της θάλασσας. [ Ευθυμία Σταματοπούλου Αρχιτέκτων

Διαβάστε περισσότερα

Τα GIS στην Πρόληψη και ιαχείριση των Φυσικών Καταστροφών

Τα GIS στην Πρόληψη και ιαχείριση των Φυσικών Καταστροφών Ηµερίδα: Πρόληψη - ιαχείριση των Φυσικών Καταστροφών. Ο ρόλος του Αγρονόµου Τοπογράφου Μηχανικού Τα GIS στην Πρόληψη και ιαχείριση των Φυσικών Καταστροφών Γεώργιος Ν.Φώτης Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΘ Kωστής

Διαβάστε περισσότερα

9. Κάθε στρατηγική επιχειρηματική μονάδα αποφασίζει για την εταιρική στρατηγική που θα εφαρμόσει. α. Λάθος. β. Σωστό.

9. Κάθε στρατηγική επιχειρηματική μονάδα αποφασίζει για την εταιρική στρατηγική που θα εφαρμόσει. α. Λάθος. β. Σωστό. 1. Με ποιους τρόπους επωφελούνται οι καταναλωτές από τις οικονομίες κλίμακας; (πολλαπλής επιλογής / δύο σωστές απαντήσεις) α. Αυξάνονται τα κέρδη των επιχειρήσεων. β. Οι τιμές, αρκετές φορές, μειώνονται.

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση για Δημιουργικότητα και Ανάπτυξη στη Σύγχρονη Ελληνική Κοινωνία (ΤΕΑΠΗ)

Εκπαίδευση για Δημιουργικότητα και Ανάπτυξη στη Σύγχρονη Ελληνική Κοινωνία (ΤΕΑΠΗ) Εκπαίδευση για Δημιουργικότητα και Ανάπτυξη στη Σύγχρονη Ελληνική Κοινωνία (ΤΕΑΠΗ) Εκπαίδευση και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Ευρωπαϊκές Πολιτικές και η Ελληνική Εμπειρία (ΠΤΔΕ) Γιάννης Ρουσσάκης 15/3/2013

Διαβάστε περισσότερα

O Μεταπολεμικός Κόσμος

O Μεταπολεμικός Κόσμος O Μεταπολεμικός Κόσμος Πολυμέρης Βόγλης Τμήμα: Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 4) H ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Γεγονότα που οδηγούν στη ρήξη ΗΠΑ ΕΣΣΔ, αρχές 1948 Φεβρουάριος

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία της Νομισματικής Ενοποίησης

Η Θεωρία της Νομισματικής Ενοποίησης Η Θεωρία της Νομισματικής Ενοποίησης Περιεχόμενα Κεφαλαίου Έννοια και Στάδια Νομισματικής Ενοποίησης. Τα προσδοκώμενα αποτελέσματα της Νομισματικής Ενοποίησης. Η Διαδικασία της Μετάβασης προς τη Νομισματική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ Δρ. Γεώργιος Θερίου Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στο κεφάλαιο 1 μελετήσαμε έννοιες φιλοσοφίας και ηθικής, όπως αυτές εξελίχθηκαν στα τελευταία 3.000 χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα