Μελέτη για τη ιαµόρφωση και ιάδοση Προτύπων και ιαδικασιών Σχεδιασµού και Ανάπτυξης ιαδικτυακών Κόµβων των Πολιτιστικών Οργανισµών

Transcript

1 Μελέτη για τη ιαµόρφωση και ιάδοση Προτύπων και ιαδικασιών Σχεδιασµού και Ανάπτυξης ιαδικτυακών Κόµβων των Πολιτιστικών Οργανισµών Ο ΗΓΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΙΑ ΙΚΤΥΑΚΩΝ ΚΟΜΒΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Ι ΡΥΜΑ ΛΑΜΠΡΑΚΗ

2 Η παρούσα έκδοση εντάσσεται στο πλαίσιο του έργου «Μελέτη για τη ιαµόρφωση και ιάδοση Προτύπων & ιαδικασιών Σχεδιασµού και Ανάπτυξης ιαδικτυακών Κόµβων των Πολιτιστικών Οργανισµών», που υλοποιείται από το Ίδρυµα Λαµπράκη, στο πλαίσιο της Πρόσκλησης 65 του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Κοινωνία της Πληροφορίας» του Γ Κ.Π.Σ. (συγχρηµατοδότηση 75% από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Ε.Τ.Π.Α.) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 25% από Εθνικούς πόρους). Copyright 2005 Ίδρυµα Λαµπράκη Επιτρέπεται η αντιγραφή επί λέξει και η διανοµή του έργου µε τίτλο «Οδηγός Ποιότητας ιαδικτυακών Κόµβων Πολιτιστικών Οργανισµών», που χρηµατοδοτήθηκε από το ΕΠ «Κοινωνία της Πληροφορίας» στο πλαίσιο του Γ ΚΠΣ, χωρίς να απαιτείται καταβολή χρηµατικής αποζηµίωσης, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει ευκρινής και διακριτή αναφορά στην πηγή προέλευσης και χρηµατοδότησης (

3 Περιεχόµενα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ιαδικτυακός Κόµβος ως περιβάλλον παροχής υπηρεσιών οµή Οδηγού Ποιότητας ιαδικτυακών Κόµβων ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Ποιότητα Τι είναι η Ποιότητα Πρότυπα ποιότητας Πολιτιστικός φορέας Ορισµός πολιτιστικού φορέα Ταυτότητα Κατηγορίες Πολιτιστική εφαρµογή Ορισµός του όρου πολιτιστική εφαρµογή Στόχοι Κατηγορίες των πολιτιστικών εφαρµογών ανάλογα µε τη λειτουργία / χρήση και µορφή τους Χρήστες πολιτιστικών εφαρµογών Ορισµός του όρου χρήστης Κατηγορίες χρηστών Ανάγκες χρηστών Βασικές αρχές πολιτιστικών εφαρµογών Ευρεία προώθηση του πολιτισµού Αξιοποίηση της αποτελεσµατικότητας των νέων µέσων επικοινωνίας Ευφυής χρήση του Ιστού Κατανόηση της ποιότητας ως αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης µεταξύ των πολιτιστικών φορέων και των χρηστών ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ Εισαγωγή Στάδια κύκλου ζωής των εφαρµογών Κύκλος ζωής εφαρµογών Στάδια κύκλου ζωής εφαρµογών Ανάλυση µεθόδων / τεχνικών ανάπτυξης των εφαρµογών, µε βάση τον κύκλο ζωής τους Μοντέλα ανάπτυξης εφαρµογών Επισκόπηση διαθέσιµων µοντέλων Μοντέλο Build and Fix Μοντέλο καταρράκτη (Waterfall model) Μοντέλο πρωτοτύπου (Prototyping model) Σπειροειδές Μοντέλο (Spiral model) Μεθοδολογία ανάπτυξης πολιτιστικών εφαρµογών Χαρακτηριστικά πολιτιστικών εφαρµογών Περιγραφή της προτεινόµενης µεθοδολογίας για την ανάπτυξη των πολιτιστικών δικτυακών τόπων Ανάλυση Ανάλυση αναγκών

4 Σύνθεση της οµάδας εργασίας για την ανάπτυξη του δικτυακού τόπου Ανάλυση ανταγωνιστικής αγοράς Ανάπτυξη προδιαγραφών του δικτυακού τόπου Αρχιτεκτονική Σχεδιασµός Σχεδιασµός δεδοµένων Σχεδιασµός πλοήγησης Σχεδιασµός διεπαφής Υλοποίηση Επιλογή τεχνολογιών υλοποίησης Υλοποίηση υπο-εφαρµογών Ολοκλήρωση των υπο-εφαρµογών Έλεγχος και Αξιολόγηση Συντήρηση - Εξέλιξη Περιγραφή µεθοδολογίας για την ανάπτυξη των off-line πολυµεσικών εφαρµογών Ανάλυση Προσδιορισµός των στόχων του πολυµεσικού τίτλου Καθορισµός του κοινού Επιλογή περιεχοµένου Σύνθεση οµάδας υλοποίησης Ανάπτυξη προδιαγραφών του πολυµεσικού τίτλου Σχεδιασµός Ανάπτυξη αναλυτικού σεναρίου Σχεδιασµός περιεχοµένου Σχεδιασµός της διεπαφής Ανάπτυξη πρωτοτύπου Παραγωγή ηµιουργία υλικού Συγγραφή κώδικα Ενσωµάτωση υλικού Αποσφαλµάτωση κώδικα Έλεγχος ηµιουργία του master CD-ROM Αξιολόγηση Βιβλιογραφία Κεφαλαίου ΙΕΘΝΗ ΠΡΟΤΥΠΑ & Ο ΗΓΙΕΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Εισαγωγή ιεθνή Πρότυπα και Οδηγίες Ποιότητας Ιστοτόπων των Πολιτιστ. Οργανισµών Πρότυπα Ποιότητας κατά ISO Άλλα σχετικά πρότυπα ποιότητας κατά ISO Οµάδα Εθνικών Εκπροσώπων (ΟΕΕ) Πλαίσιο Ποιότητας των Βρυξελλών Πρόγραµµα MINERVA Εγχειρίδιο Ποιότητας των Πολιτιστικών ιαδικτυακών Κόµβων (Handbook for quality in cultural Web sites: improving quality for citizens) Οι δέκα αρχές ποιότητας των Πολιτιστικών ιαδικτυακών Κόµβων (Cultural Website Quality Principles) Ποιότητα και Ευχρηστία ιαδικτυκών Κόµβων στις ΗΠΑ Τι πρέπει να αποφεύγεται στην υλοποίηση των ιαδικτυακών Κόµβων Τι πρέπει να ακολουθείται στην υλοποίηση των ιαδικτυακών Κόµβων Πλαίσιο Ποιότητας για ικτυακούς Κόµβους Πολιτιστικών Οργανισµών Προσβασιµότητα περιεχοµένου

5 Ανικανότητα - Αναπηρία Πώς τα άτοµα µε ειδικές ανάγκες χρησιµοποιούν τον Ιστό Η πρωτοβουλία για την Προσβασιµότητα στον Ιστό (WAI) Υποδείξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ευχρηστία Ορισµός και µεθοδολογία Αρχές και δείκτες ευχρηστίας Βιβλιογραφία Κεφαλαίου ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ Εισαγωγή Παρουσίαση κριτηρίων ποιότητας διαδικτυακών κόµβων Κριτήρια διαφάνειας σαφήνειας στόχων του Ιστοτόπου Ταυτότητα Αποστολή του Ιστοτόπου Αρχή κυριότητας του Ιστοτόπου Κριτήρια περιεχοµένου Πληρότητα Ακρίβεια / Αντικειµενικότητα Χρησιµότητα Κατανοησιµότητα Κυριότητα / Υπευθυνότητα περιεχοµένου Επικαιρότητα Μοναδικότητα Ποιότητα εικόνων Ποιότητα πολυµεσικού περιεχοµένου Κριτήρια λογικής οργάνωσης του περιεχοµένου Καταλληλότητα οµαδοποίησης Καταλληλότητα εµφώλευσης Καταλληλότητα διάσπασης Ορατότητα οργάνωσης Κριτήρια πολιτικής Πολιτική σε νοµικά ζητήµατα Πολιτική συντήρησης Κριτήρια σχεδιασµού Προσβασιµότητα Ζητήµατα τεχνικής πρόσβασης Υποστήριξη βοηθητικής τεχνολογίας Πολυγλωσσία Χρόνος απόκρισης Αξιοπιστία της λειτουργίας του σελιδοδείκτη Ορατότητα Ιστοτόπου Πλοηγησιµότητα Παροχή µηχανισµών πλοήγησης Ορατότητα µηχανισµών πλοήγησης Αξιοπιστία πλοήγησης Προσανατολισµός χρήστη Ευκολία εύρεσης της πληροφορίας Αξιοπιστία ελέγχου µέσων Αναζήτηση Ποιότητα Συνδέσµων Κατανοησιµότητα συνδέσµων

6 Ορατότητα συνδέσµων Αξιοπιστία συνδέσµων Αισθητική παρουσίαση Συνέπεια και κοµψότητα παρουσίασης Ποιότητα γραφικών Ιστοτόπου Ισορροπηµένη χρήση χρωµάτων Ποιότητα τυπογραφίας Κριτήρια αλληλεπίδρασης Βιβλιογραφία Κεφαλαίου ΜΕΘΟ ΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΙΑ ΙΚΤΥΑΚΩΝ ΚΟΜΒΩΝ Εισαγωγή Μέθοδοι αξιολόγησης ευχρηστίας ιερευνητικές Μέθοδοι Αναλυτικές µέθοδοι Πειραµατικές Μέθοδοι Σύγκριση των διαθέσιµων µεθόδων αξιολόγησης Περιγραφή της επιλεχθείσας µεθόδου Παρουσίαση των ερωτηµατολογίων Ερωτηµατολόγιο εµπειρογνώµονα Περιγραφή της συνάρτησης µέτρησης της ποιότητας ενός δικτυακού τόπου από τους εµπειρογνώµονες Ερωτηµατολόγιο χρήστη Συµπεράσµατα Βιβλιογραφία Κεφαλαίου

7 Τµήµα 1: Θεωρητικό - 7 -

8 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1. Εισαγωγή Η Μελέτη για τη διαµόρφωση και διάδοση Προτύπων και ιαδικασιών Σχεδιασµού και Ανάπτυξης ιαδικτυακών Κόµβων των Πολιτιστικών Οργανισµών έχει σκοπό να προσδιορίσει πρότυπα, κριτήρια και µεθοδολογίες για τον σχεδιασµό και τη ανάπτυξη των ιαδικτυακών Κόµβων (web sites), καθώς και άλλων πολυµεσικών ηλεκτρονικών εκδόσεων και διαδραστικών εφαρµογών, που αξιοποιούν τις συλλογές των πολιτιστικών οργανισµών και προβάλλουν το έργο τους και τις υπηρεσίες που προσφέρουν στο κοινό. Ταυτόχρονα, τα κριτήρια ποιότητας και το µεθοδολογικό πλαίσιο αξιολόγησης, το οποίο παρουσιάζεται στο πλαίσιο της Μελέτης, στοχεύει να εξυπηρετήσει και διαδικασίες αποτίµησης της ποιότητας ενός πολιτιστικού ιστοτόπου, αλλά και της ευχρηστίας και χρησιµότητάς του σε συγκεκριµένο πεδίο εφαρµογής (context of use), πάντα σε συνδυασµό µε την ευρύτερη αξιοποίηση των ψηφιακών µέσων για την προβολή και διάδοση του πολιτισµικού αποθέµατος. Επίσης, η Μελέτη συγκεντρώνει και συστηµατοποιεί τη διεθνώς διαθέσιµη τεχνογνωσία και τις «καλές πρακτικές» σχετικά µε την ανάπτυξη και λειτουργία ιαδικτυακών Κόµβων (web sites - portals) των Πολιτιστικών Οργανισµών. Η ποιότητα ενός ισοτόπου ορίζεται µε όρους που σχετίζονται άµεσα µε το περιβάλλον χρήσης (context of use), το προφίλ του χρήστη, δηλ. το κοινό στο οποίο απευθύνονται οι πολιτιστικοί οργανισµοί, τα κίνητρα χρήσης και τους σκοπούς που εξυπηρετεί. Όταν ο διαδικτυακός κόµβος πρόκειται να υποστηρίξει την παροχή υπηρεσιών π.χ. πληροφόρηση κοινού, πρόσβαση σε ψηφιακό υλικό, προώθηση προϊόντων, κ.λπ., χρειάζεται να λαµβάνονται υπόψη στον σχεδιασµό του οι παράµετροι εκείνες που θα διασφαλίζουν τη «ικανοποίηση του χρήστη». Για παράδειγµα, όταν ένα µουσείο προβάλλει µιαν έκθεση συλλογών του µέσω του ιαδικτύου, θα πρέπει να δίνει όλα τα απαραίτητα στοιχεία στον επισκέπτη του κόµβου που θα τον πληροφορήσουν, όχι µόνον για το τι πρόκειται να δει επισκεπτόµενος το µουσείο, αλλά και πώς θα εξυπηρετηθεί καλύτερα κατά την επίσκεψή του αυτή (πληροφορίες πρόσβασης, συστάσεις για την ώρα της επίσκεψης, πρόσθετο πληροφοριακό υλικό κ.ο.κ.). Εκτός από τις τεχνικές προδιαγραφές, που µπορεί να έχουν γενικότερη εφαρµογή στον σχεδιασµό και στην ανάπτυξη διαδικτυακών εφαρµογών, η Μελέτη εστιάζει σε αρχές σχεδιασµού και πρότυπα ποιότητας που αναφέρονται στο πεδίο λειτουργίας των πολιτιστικών οργανισµών. Η ιδιαιτερότητα και οι στόχοι κάθε οργανισµού προσδιορίζουν τον χαρακτήρα και το περιεχόµενο ενός διαδικτυακού κόµβου, τις - 8 -

9 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή υπηρεσίες που µπορεί να προσφερθούν µέσω του κόµβου και τα µέσα που µπορεί να χρησιµοποιηθούν για την παροχή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας. Ο Οδηγός Ποιότητας ιαδικτυακών Κόµβων στοχεύει καταρχήν να αναλύσει τις παραµέτρους αυτές που προσδιορίζουν την ποιότητα των διαδικτυακών κόµβων (ή ιστοτόπων) και των ηλεκτρονικών εκδόσεων και να προτείνει οδηγίες, συστάσεις, προδιαγραφές και κριτήρια, τα οποία θα αξιοποιηθούν για να ικανοποιήσουν τους στόχους και τις ανάγκες συγκεκριµένα των πολιτιστικών οργανισµών. Η αποστολή ενός πολιτιστικού οργανισµού, η φυσιογνωµία που έχει διαµορφώσει µέσα από την λειτουργία του, τα πολιτισµικά και ιστορικά τεκµήρια που διαχειρίζεται, οι σχέσεις που έχει ή θέλει να οικοδοµήσει µε το κοινό ή τις οµάδες των χρηστών στις οποίες απευθύνεται, τέλος οι βραχυπρόθεσµοι και µακροπρόθεσµοι στόχοι που θέλει να υπηρετήσει, αποτελούν την αφετηρία για τον αρχικό σχεδιασµό, την ανάπτυξη, αλλά και την ανανέωση ενός διαδικτυακού κόµβου. Ας ληφθεί υπόψη ότι ο κόµβος αποτελεί ένα δυναµικό εργαλείο, που (ή οφείλει να) εξελίσσεται, να προσαρµόζεται και να παρακολουθεί τη διαδροµή και την εξέλιξη των πολιτιστικών οργανισµών. 1.1 Ο ιαδικτυακός Κόµβος ως περιβάλλον παροχής υπηρεσιών Η όλο και µεγαλύτερη ζήτηση για διάχυση της γνώσης, διακίνηση πληροφοριών και αξιοποίηση των διαθέσιµων πηγών περιεχοµένου δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστους και τους πολιτιστικούς οργανισµούς, γενικότερα τους φορείς που διαθέτουν και διαχειρίζονται µεγάλα αποθέµατα γνώσης και πολιτισµού (µουσεία, αρχεία, βιβλιοθήκες, κλπ.). Η εξάπλωση της χρήσης των σύγχρονων ψηφιακών τεχνολογιών της πληροφορίας και των δικτύων έχει δώσει νέα ώθηση στην ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών που αξιοποιούν το πολιτισµικό απόθεµα για την παροχή νέων υπηρεσιών. Οι λόγοι που οδηγούν σήµερα τους πολιτιστικούς οργανισµούς στην ψηφιοποίηση και στη συνέχεια στην αξιοποίηση του πολιτισµικού αποθέµατος ως πηγή για την παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών και πολυµεσικών εφαρµογών θα πρέπει να αναζητηθούν: (α) γενικότερα στις συντελούµενες αλλαγές και εξελίξεις στις σύγχρονες κοινωνίες που έχουν διευρύνει σηµαντικά την παραγωγή προϊόντων και την ανάπτυξη υπηρεσιών πληροφόρησης, ενηµέρωσης, µάθησης, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας, (β) στην ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας που έχει διευκολύνει σε µεγάλο βαθµό τη διαχείριση και ανταλλαγή δεδοµένων και πληροφοριών σε ψηφιακή µορφή, (γ) στις τάσεις που διαµορφώνονται στον τοµέα διατήρησης και παραγωγής του πολιτισµού και οι οποίες επηρεάζουν τον ρόλο και τη λειτουργία των πολιτιστικών οργανισµών: διευρύνεται και διαφοροποιείται το «κοινό» στο οποίο απευθύνονται, ο πολιτισµός και οι πολιτιστικού περιεχοµένου δραστηριότητες έχουν αποκτήσει ευρύτερη και µαζικότερη απήχηση στο πλαίσιο του «ελεύθερου χρόνου» και της «βιοµηχανίας της ψυχαγωγίας και του τουρισµού», η τεχνολογία και τα ηλεκτρονικά µέσα επικοινωνίας παίζουν καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή και προβολή του σύγχρονου πολιτιστικού προϊόντος

10 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Κατά συνέπεια, οι παραδοσιακοί πολιτιστικοί οργανισµοί µετατοπίζονται σταδιακά σε νέα πεδία δραστηριότητας, µετεξελίσσονται σε φορείς µε πολλαπλή δράση πέρα από τις παραδοσιακές λειτουργίες συντήρησης, διατήρησης πολιτισµικών τεκµηρίων και οργάνωσης µόνιµων και περιοδικών εκθέσεων, συµµετέχουν στην πολιτιστική δηµιουργία και επιχειρούν µε τη χρήση των νέων µέσων προσφέροντας ελκυστικές υπηρεσίες. Την µετεξέλιξη των πολιτιστικών οργανισµών σε σύγχρονους χώρους πολιτισµού, δηµιουργίας και παροχής υπηρεσιών καλούνται να υποστηρίξουν οι διαδικτυακοί κόµβοι και οι άλλες ηλεκτρονικές εφαρµογές. Με τον όρο «διαδικτυακός κόµβος» (web site) ή διαδικτυακή «πύλη» (portal) εννοούµε συνήθως κάτι περισσότερο από ένα σύνολο σελίδων (web pages) που συνθέτουν την ταυτότητα ενός οργανισµού στο ιαδίκτυο. Αν θέλαµε να δώσουµε έναν πληρέστερο ορισµό του web site ή portal, θα λέγαµε ότι αποτελεί ένα εύχρηστο µέσο επικοινωνίας ενός οργανισµού µε το κοινό ή διαφορετικά µε τις οµάδες των ενδιαφεροµένων που συναποτελούν το κοινό του, και µέσω του οποίου διοχετεύονται πληροφορίες για την ταυτότητα του οργανισµού, παρέχεται ενηµέρωση για τις δραστηριότητές του, οργανώνεται η πρόσβαση σε ψηφιακό υλικό, διευκολύνεται η αναζήτηση ψηφιακού περιεχοµένου, υποστηρίζεται η επικοινωνία µε τον οργανισµό, υποστηρίζεται η προώθηση προϊόντων και ψηφιακού υλικού., Σε ό,τι αφορά την εσωτερική λειτουργία ενός οργανισµού, ο διαδικτυακός κόµβος αποτελεί ένα εργαλείο οργάνωσης και διαχείρισης περιεχοµένου που συνήθως υποστηρίζεται και συνδέεται µε εργαλεία διαχείρισης περιεχοµένου (content management systems CMS), βάσεις δεδοµένων (databases) και µηχανές αναζήτησης (search engines). Η Πρόσκληση 65 έχει θέσει ως προτεραιότητα την προβολή και διάδοση του πολιτισµικού αποθέµατος και προτρέπει τους τελικούς δικαιούχους να διασφαλίσουν την πρόσβαση σε µέρος ή στο σύνολο του ψηφιοποιηµένου υλικού µέσω των διαδικτυακών τους κόµβων. Συνεπώς, η Πρόσκληση 65 ορίζει τις υπηρεσίες που πρέπει να προσφέρονται µέσω των κόµβων των πολιτιστικών οργανισµών προβολή, διάδοση, πρόσβαση σε ψηφιοποιηµένο υλικό και αφήνει τους τελικούς δικαιούχους να αποφασίσουν για άλλες συµπληρωµατικές ή επιπρόσθετες υπηρεσίες που θα ήθελαν να υλοποιήσουν. 1.2 οµή Οδηγού Ποιότητας ιαδικτυακών Κόµβων Η καθοριστική σηµασία ενός διαδικτυακού κόµβου, τόσο στην οργάνωση και διαχείριση, όσο και στην αξιοποίηση του πολιτισµικού αποθέµατος των επιβάλλει την υιοθέτηση αρχών σχεδιασµού και προδιαγραφών ποιότητας που εγγυώνται την ευχρηστία και λειτουργικότητά του. Τα θέµατα ποιότητας των ιστοτόπων πολιτιστικών οργανισµών πραγµατεύεται ο Οδηγός στα κεφάλαια που ακολουθούν. Στο Κεφάλαιο 2 γίνεται µια εισαγωγή στις βασικές έννοιες που πραγµατεύεται η Μελέτη. Συγκεκριµένα, επιχειρείται να αναλυθεί η ευρεία και υποκειµενική έννοια ποιότητα, ο όρος πολιτιστικός φορέας, η έννοια πολιτιστική εφαρµογή και η έννοια χρήστης. Επίσης, γίνεται µια σύντοµη περιγραφή των βασικών αρχών που καλείται να εκπληρώσει µια διαδικτυακή και / ή πολυµεσική και υπερµεσική πολιτιστική εφαρµογή

11 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Στο Κεφάλαιο 3 παρουσιάζεται η διαδικασία που ακολουθείται στην ανάπτυξη των διαδικτυακών κόµβων και άλλων συµπληρωµατικών πολυµεσικών ηλεκτρονικών εκδόσεων. Συγκεκριµένα, παρουσιάζονται τα στάδια του κύκλου ζωής (σχεδιασµού - ανάπτυξης) των εφαρµογών, γίνεται µια αποτύπωση των γνωστών µοντέλων που χρησιµοποιούνται στην ανάπτυξη των συστηµάτων λογισµικού και αιτιολογείται η επιλογή του µοντέλου που αρµόζει καλύτερα στην ανάπτυξη των εφαρµογών πολιτιστικού περιεχοµένου. Στο τέλος του Κεφαλαίου 3 γίνεται µια αναλυτική παρουσίαση της µεθοδολογίας που ακολουθείται για την ανάπτυξη του διαδικτυακού κόµβου ενός πολιτιστικού οργανισµού και των off-line ηλεκτρονικών εκδόσεων (π.χ. πολυµεσικοί τίτλοι CD-ROMs). Αντικείµενο του Κεφαλαίου 4 είναι η καταγραφή και περιγραφή των ιεθνών Προτύπων Ποιότητας και των Οδηγιών που έχουν εκδοθεί από διεθνείς επιτροπές και κράτη µέλη της ΕΕ για τη διασφάλιση της ποιότητας Πολιτιστικών Ιστοτόπων. ίνεται, επίσης, ο ορισµός του πλαισίου πάνω στο οποίο βασίζονται τα συγκεκριµένα κριτήρια ποιότητας και, στη συνέχεια, αναφέρονται οι βασικές αρχές που πρέπει να τηρούνται ώστε να διασφαλίζεται η ποιότητα σ έναν ιστότοπο πολιτιστικού περιεχοµένου. Στο Κεφάλαιο 5 γίνεται αναλυτικά η παρουσίαση των κριτηρίων ποιότητας για τους διαδικτυακούς κόµβους των πολιτιστικών οργανισµών. Τα κριτήρια ποιότητας στοχεύουν στην ανάλυση της ευρείας έννοιας της ποιότητας σε ένα σύνολο περισσότερο αντικειµενικών και µετρήσιµων χαρακτηριστικών. Κάθε πολιτιστικής διαδικτυακής εφαρµογής αναλύεται σε πέντε επιµέρους διαστάσεις: διαφάνεια-σαφήνεια στόχων, περιεχόµενο, σχεδιασµός, πολιτική που ακολουθεί σε διάφορα ζητήµατα και αλληλεπιδραστικά χαρακτηριστικά. Στη συνέχεια, για κάθε διάσταση παρέχεται µια σειρά κριτηρίων και οδηγιών. Στο Κεφάλαιο 6 εξετάζονται οι σύγχρονες προσεγγίσεις (state-of-the-art) που αφορούν στις µεθόδους αξιολόγησης της ποιότητας και παρουσιάζεται η µέθοδος που προτείνεται για την αποτίµηση της ποιότητας των δικτυακών τόπων των πολιτιστικών οργανισµών. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι ο Οδηγός Ποιότητας ιαδικτυακών Κόµβων Πολιτιστικών Οργανισµών δεν εξαντλεί το αντικείµενο της Μελέτης. Το περιεχόµενο του Οδηγού Ποιότητας συµπληρώνεται από το Τεύχος Καλών Πρακτικών που περιλαµβάνει µιαν αναλυτική παρουσίαση περιπτώσεων αναφοράς, οι οποίες έχουν χαρακτηρισθεί ως διαδικτυακοί κόµβοι υψηλής ποιότητας, τα βασικά χαρακτηριστικά τους, τη λειτουργικότητα και τις υπηρεσίες τους, τα στοιχεία επικοινωνίας για περαιτέρω πληροφόρηση κ.α. Στον καθορισµό προδιαγραφών και κριτηρίων που αφορούν µε άµεσο ή/και έµµεσο τρόπο στον σχεδιασµό και στη λειτουργία των διαδικτυακών κόµβων των πολιτιστικών οργανισµών συµβάλλουν επίσης και τα αποτελέσµατα και των άλλων Μελετών της Πρόσκλησης 65 που αναλύουν διάφορές πτυχές της λειτουργίας των διαδικτυακών κόµβων (π.χ. ψηφιοποίηση περιεχοµένου, οργάνωση µεταδεδοµένων, διαλειτουργικότητα, προστασία IPR, κλπ.)

12 Κεφάλαιο 2: Ορισµοί και Βασικές Αρχές 2. Ορισµοί και Βασικές Αρχές Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται µια εισαγωγή στις βασικές έννοιες που πραγµατεύεται η παρούσα µελέτη. Συγκεκριµένα, γίνεται µια προσπάθεια να αναλυθεί η ευρεία και υποκειµενική έννοια ποιότητα, ο όρος πολιτιστικός φορέας, η έννοια πολιτιστική εφαρµογή και η έννοια χρήστης. Επίσης, γίνεται µια σύντοµη περιγραφή των βασικών αρχών που καλείται να εκπληρώσει µια διαδικτυακή και / ή πολυµεσική και υπερµεσική πολιτιστική εφαρµογή. 2.1 Ποιότητα Τι είναι η Ποιότητα Η ποιότητα είναι µια λέξη µε πολύ γενική έννοια και η ποιότητα µιας δια-δικτυακής εφαρµογής µπορεί να αντιµετωπιστεί µε πολύ υποκειµενικό τρόπο. Πρόκειται για µια ιδιότητα που είναι δύσκολο να καθοριστεί, αν και ο καθένας την αντιλαµβάνεται όταν εκλείπει. Στην πραγµατικότητα, για µια δια-δικτυακή εφαρµογή µπορούν να υπάρξουν πολλές όψεις της ποιότητάς του όσες ακριβώς είναι και οι χρήσεις της. Καταρχήν, η ποιότητα µιας δια-δικτυακής εφαρµογής εξαρτάται από παράγοντες που σχετίζονται µε τους στόχους της, όπως: η ποιότητα παρουσίασης και η αίσθηση που προκαλεί η εφαρµογή στο χρήστη η πληρότητα του περιεχοµένου και των λειτουργιών της εφαρµογής Επίσης, η ποιότητα µιας δια-δικτυακής εφαρµογής εξαρτάται από παράγοντες σχετικούς µε την απόδοση της. Αυτοί οι παράγοντες περιλαµβάνουν: το χρόνο απόκρισης της εφαρµογής τη ρυθµαπόδοση στην εκτέλεση των διαφόρων διεργασιών της εφαρµογής την αξιοπιστία της εφαρµογής την ευρωστία της εφαρµογής Τέλος, η ποιότητα µιας δια-δικτυακής εφαρµογής εξαρτάται από παράγοντες σχετικούς µε τη διαδικασία ανάπτυξής της. Αυτοί περιλαµβάνουν: την πολυπλοκότητα του κώδικα της εφαρµογής την αναγνωσιµότητα του κώδικα της εφαρµογής

13 Κεφάλαιο 2: Ορισµοί και Βασικές Αρχές την ευελιξία του κώδικα της εφαρµογής τη µεταφερσιµότητα της εφαρµογής σε άλλα περιβάλλοντα Γίνεται εποµένως αντιληπτό ότι η ποιότητα µιας δια-δικτυακής εφαρµογής καθορίζεται από διαδικασίες που αφορούν στην ανάλυση, το σχεδιασµό, την υλοποίηση και τη συντήρησή της και η διασφάλιση της εµπλέκει ποικίλα πρόσωπα, πόρους, µεθόδους και εργαλεία Πρότυπα ποιότητας Ορόσηµο στη µελέτη ζητηµάτων ποιότητας αποτελεί το πρότυπο ISO 9126 για τη µέτρηση της ποιότητας λογισµικού, (που καλείται Software Quality Product Evaluation: Quality Characteristics and Guidelines for their use ), το οποίο προτάθηκε το Στο πρότυπο αυτό η ποιότητα λογισµικού ορίζεται ως: Το σύνολο των χαρακτηριστικών και των γνωρισµάτων ενός προϊόντος λογισµικού που έχουν να κάνουν µε τη δυνατότητά του να ικανοποιήσει συγκεκριµένες ανάγκες. Στο ISO 9126 η ποιότητα ορίζεται από τους ακόλουθους παράγοντες: Λειτουργικότητα (Functionality): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός προϊόντος λογισµικού που αφορούν στην ύπαρξη ενός συνόλου «λειτουργιών» και των ιδιοτήτων τους. Οι λειτουργίες είναι αυτές που ικανοποιούν ορισµένες ή εξυπακουόµενες ανάγκες. Αξιοπιστία (Reliability): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός προϊόντος λογισµικού που αφορούν στην ικανότητά του να διατηρεί το επίπεδο της απόδοσής του κάτω από συγκεκριµένες συνθήκες για µια καθορισµένη χρονική περίοδο. Ευχρηστία (Usability): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός προϊόντος λογισµικού που αφορούν στην προσπάθεια που απαιτείται για τη χρήση και την ιδιαίτερη αξιολόγηση αυτής της χρήσης από ένα καθορισµένο ή υπονοούµενο σύνολο χρηστών. Αποδοτικότητα (Efficiency): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός προϊόντος λογισµικού που αφορούν στη σχέση µεταξύ του επιπέδου απόδοσης του λογισµικού και του συνόλου των πόρων που χρησιµοποιήθηκαν, κάτω από συγκεκριµένες συνθήκες. ιατηρησιµότητα (Maintainability): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός προϊόντος λογισµικού που αφορούν στην προσπάθεια που χρειάζεται για τη εφαρµογή συγκεκριµένων τροποποιήσεων. Οι τροποποιήσεις µπορεί να περιλαµβάνουν διορθώσεις, βελτιώσεις ή προσαρµογές του προϊόντος λογισµικού σε αλλαγές του περιβάλλοντος χρήσης. Μεταφερσιµότητα (Portability): Το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων ενός προϊόντος λογισµικού που αφορούν στην ικανότητά του να µεταφερθεί από ένα περιβάλλον σε ένα άλλο. Το περιβάλλον µπορεί να περιλαµβάνει περιβάλλον υλικού, λογισµικού ή οργανωτικό. Ένα άλλος ορισµός της ποιότητας σε υψηλό επίπεδο δίνεται από το ISO/IEC (1999). Το ISO/IEC Information Technology. Software product quality: quality model, ορίζει την ποιότητα ως: «Η ικανότητα ενός προϊόντος να επιτρέπει σε συγκεκριµένους χρήστες να επιτύχουν συγκεκριµένους στόχους µε αποδοτικότητα, παραγωγικότητα, ασφάλεια και ικανοποίηση σε συγκεκριµένα περιβάλλοντα χρήσης αυτού»

14 Κεφάλαιο 2: Ορισµοί και Βασικές Αρχές Οι παραπάνω ορισµοί υπογραµµίζουν το γεγονός ότι η ποιότητα ενός προϊόντος λογισµικού και κατ επέκταση µιας δια-δικτυακής και /ή υπερµεσικής και πολυµεσικής εφαρµογής δεν στηρίζεται στην απουσία των λαθών, στην αφθονία των υπηρεσιών ή σε τεχνολογική καινοτοµία, αλλά πρέπει το προϊόν να είναι προσβάσιµο σύµφωνα µε τις ανάγκες των χρηστών σε συγκεκριµένα περιβάλλοντα χρήσης του. 2.2 Πολιτιστικός φορέας Ορισµός πολιτιστικού φορέα Ως πολιτιστικός φορέας ορίζεται κάθε ίδρυµα, οργανισµός ή πρόγραµµα δηµόσιου ενδιαφέροντος (αρχεία, βιβλιοθήκες, αρχαιολογική, ιστορική-καλλιτεχνική και επιστηµονική, αρχιτεκτονική, εθνογραφική και ανθρωπολογική κληρονοµιά), του οποίου στόχος είναι να διατηρήσει, να οργανώσει και παρέχει πρόσβαση στον πολιτισµό και την πολιτιστική και επιστηµονική κληρονοµιά Ταυτότητα Η ταυτότητα ενός πολιτιστικού φορέα καθορίζεται από: την ιστορία του φορέα τους στόχους ή την αποστολή του οργανισµού το πολιτιστικό περιεχόµενο που διατηρεί και διαχέει τη δοµή οργάνωσης του φορέα τη φυσική και γεωγραφική θέση του φορέα Κατηγορίες Ο τοµέας του πολιτισµού είναι αχανής και σύνθετος και συγχρόνως παρουσιάζει πολλά συγκεκριµένα χαρακτηριστικά. Προκειµένου να παραχθούν χρήσιµα κριτήρια ποιότητας και οδηγίες, ο στόχος περιορίζεται στην εξέταση των κατηγοριών πολιτιστικής και επιστηµονικής κληρονοµιάς, οι οποίες συνοψίζονται παρακάτω: Αρχεία Βιβλιοθήκες Μουσεία Κέντρα έρευνας και εκπαίδευσης Οργανισµοί διοίκησης και προστασίας Πολιτιστικά προγράµµατα 2.3 Πολιτιστική εφαρµογή Ορισµός του όρου πολιτιστική εφαρµογή Ως πολιτιστική εφαρµογή θεωρείται κάθε διαδικτυακή και / ή πολυµεσική και υπερµεσική εφαρµογή, το περιεχόµενο της οποίας ασχολείται µε την πολιτιστική και επιστηµονική κληρονοµιά και τις διακλαδώσεις της και εκπληρώνει τουλάχιστον ένα από τους ακόλουθους στόχους: Η εφαρµογή παρέχει και διαδίδει πολιτιστική και επιστηµονική πληροφορία Η εφαρµογή λειτουργεί ως όργανο για εκπαίδευση και επιστηµονική έρευνα

15 Κεφάλαιο 2: Ορισµοί και Βασικές Αρχές Η πολιτιστική διαδικτυακή εφαρµογή είναι ένα από τα αποτελεσµατικότερα όργανα που διαθέτει ο Πολιτιστικός φορέας για την εκπλήρωση της αποστολής του και την ικανοποίηση των αναγκών του ευρύτερου πιθανού αριθµού χρηστών Στόχοι Μία πολιτιστική δια-δικτυακή εφαρµογή έχει συγκεκριµένους στόχους που διαµορφώνουν τη βάση του προγράµµατος της. Μερικοί από αυτούς τους στόχους είναι γενικοί και απαραίτητοι (απεικόνιση της ταυτότητας του πολιτιστικού φορέα, της δραστηριότητάς του, των στόχων του, των στόχων της ίδιας της δια-δικτυακής εφαρµογής, διάδοση του πολιτιστικού περιεχοµένου), ενώ άλλοι εξαρτώνται αυστηρά από τους στόχους που ο πολιτιστικός φορέας στοχεύει να επιτύχει µέσω της πολιτιστικής εφαρµογής Ιστού Κατηγορίες των πολιτιστικών εφαρµογών ανάλογα µε τη λειτουργία / χρήση και µορφή τους. Οι πολιτιστικές εφαρµογές µπορούν να διακριθούν σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα µε τη λειτουργία / χρήση τους και τη µορφή τους. Ακολουθεί µια απλή κατηγοριοποίηση των πολιτιστικών εφαρµογών: Υπερµεσικές / ια-δικτυακές εφαρµογές: Πρόκειται για εφαρµογές στις οποίες οι πληροφορίες είναι αποθηκευµένες σε δίκτυο και συνδέονται µεταξύ τους µε διαφόρους κόµβους. Οι εφαρµογές αυτές περιλαµβάνουν κείµενο σε συνδυασµό µε άλλες µορφές δεδοµένων, όπως ήχο, γραφικά, εικόνες, προσοµοίωση κίνηση, video κ.λ.π. Το κύριο γνώρισµα των υπερµεσικών εφαρµογών είναι το γεγονός ότι ο χρήστης µπορεί να κινηθεί από ένα κοµµάτι πληροφορίας σε ένα άλλο µέσω των συνδέσµων. Χαρακτηριστικό στοιχείο των υπερµέσων είναι ο µη σειριακός ή γραµµικός τρόπος οργάνωσης των δεδοµένων. Στην κατηγορία αυτή µπορούν να ενταχθούν οι Ιστοτόποι και τα Πληροφοριακά Περίπτερα ιαδικτύου. Πολυµεσικές εφαρµογές: Μια πολυµεσική εφαρµογή χαρακτηρίζεται από τη συλλογή και τη χρησιµοποίηση ενός συνδυασµού δεδοµένων κειµένου, ήχου, γραφικών, προσοµοίωση κίνησης και video. Ο χρήστης της εφαρµογής των πολυµέσων δεν µπορεί να επέµβει στην εφαρµογή παρά µόνο να τη σταµατήσει. εν µπορεί δηλαδή να ελέγξει τη ροή της πληροφορίας αλλά παραµένει ένας απλός θεατής. Αυτή η έλλειψη ελέγχου από τη µεριά του χρήστη πάνω στην εφαρµογή είναι το κύριο χαρακτηριστικό µιας εφαρµογής πολυµέσων. Στην περίπτωση που παρέχεται στο χρήστη η δυνατότητα να επεµβαίνει πάνω στην εξέλιξη της εφαρµογής και να καθορίζει το πότε θα δει ή θα ακούσει κάτι, τότε µιλάµε για µια εφαρµογή διαλογικών πολυµέσων. Στην κατηγορία αυτή µπορούν να ενταχθούν τα CDs. Ανάλογα µε το µέσο που χρησιµοποιούν για τη διάθεσή τους, οι εφαρµογές µπορούν να χωριστούν: Ιστοτόπος (web-site): Πρόκειται για οµάδες εγγράφων και αρχείων τα οποία καλύπτουν άµεσα σχετιζόµενα θέµατα και παρουσιάζονται στο χρήστη µέσω του ιαδικτύου. Χαρακτηρίζονται από µεγάλο εύρος στο βάθος και τη θεµατολογία της παρουσιαζόµενης πληροφορίας και δυνατότητα άµεσης σύνδεσης µε Ιστοτόπους σχετικού περιεχοµένου. Η δυνατότητα ζωντανής σύνδεσης και άµεσης ενηµέρωσης του παρεχόµενου περιεχοµένου και τα χαρακτηριστικά και η λειτουργικότητα που αυτή συνεπάγεται αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό των Ιστοτόπων

16 Κεφάλαιο 2: Ορισµοί και Βασικές Αρχές Πληροφοριακό περίπτερο (Info Kiosk): Ένα πληροφοριακό περίπτερο είναι ένας ειδικά κατασκευασµένος χώρος, υπαίθριος ή µη, ο οποίος µέσω ενός υπολογιστικού συστήµατος και κατάλληλου λογισµικού, παρέχει στο χρήστη του επιλεγµένες από τον ίδιο πληροφορίες. Οι πληροφορίες δίνονται σε ηλεκτρονική µορφή και σχεδιάζονται µε στόχο τη χρήση τους σε δηµόσιους χώρους. Πρόκειται για σχετικά συγκεκριµένου τύπου εφαρµογές, πιο εστιασµένες θεµατολογικά σε σχέση µε τους Ιστοτόπους και συχνά η επικοινωνία µε το χρήστη γίνεται µέσω µιας συσκευής αλληλεπίδρασης, την οθόνη αφής (touch screen). Τα πληροφοριακά περίπτερα, ανάλογα µε το αν βασίζονται στο ιαδίκτυο ή όχι, διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: o Πληροφοριακά περίπτερα ιαδικτύου: Πρόκειται για πληροφοριακά συστήµατα που βασίζονται στο ιαδίκτυο. Οι πληροφορίες τους είναι πάντα έγκυρες και δυναµικές αφού αντλούνται από το ιαδίκτυο, αντί να o παρέχονται απλά από µια στατική βάση δεδοµένων. Πολυµεσικά πληροφοριακά περίπτερα: Πρόκειται για πληροφοριακά περίπτερα των οποίων η λειτουργία δεν βασίζεται στο ιαδίκτυο. Σε αυτού του είδους τα συστήµατα η χρήση των πολυµέσων είναι έντονη αλλά υπάρχει η έλλειψη ζωντανής σύνδεσης και η παροχή έγκυρων και σωστά ενηµερωµένων πληροφοριών. CD: Πρόκειται για εφαρµογές που αποτελούν εκτελέσιµα προγράµµατα και χαρακτηρίζονται από την έντονη χρήση πολυµέσων. Οι εφαρµογές που παρέχονται µέσω των CDs χαρακτηρίζονται από τη ευρεία χρήση ενός συνδυασµού δεδοµένων κειµένου, ήχου, γραφικών, προσοµοίωση κίνησης και video. Ο χρήστης της εφαρµογής δεν µπορεί να επέµβει στην εφαρµογή παρά µόνο να τη σταµατήσει. εν µπορεί δηλαδή να ελέγξει τη ροή της πληροφορίας αλλά παραµένει ένας απλός θεατής. Επίσης η ενηµέρωση του περιεχοµένου που παρέχεται µέσω της εφαρµογής (εισαγωγή, διαγραφή, αλλαγή περιεχοµένου) είναι ουσιαστικά αδύνατη. Επιπλέον η τεχνολογία υλοποίησης των CDs είναι διαφορετική από αυτή των Ιστοτόπων. DVD: Πρόκειται για εφαρµογές µε παρόµοια χαρακτηριστικά αυτών που διατίθεται σε CDs αλλά υποστηρίζουν πολύ µεγαλύτερο όγκο δεδοµένων. 2.4 Χρήστες πολιτιστικών εφαρµογών Ορισµός του όρου χρήστης Ως χρήστης ορίζεται κάθε άνθρωπος, επαγγελµατίας ή όχι, ειδικός ή όχι, ο οποίος τυχαία ή µε συγκεκριµένους στόχους, περιστασιακά ή συστηµατικά χρησιµοποιεί την πολιτιστική εφαρµογή. Η ταυτότητα του χρήστη είναι εξαιρετικά µεταβλητή και εξαρτάται από το πολιτιστικό προφίλ, από τις επιθυµίες και φιλοδοξίες για πολιτιστική ανάπτυξη, από επαγγελµατικούς στόχους ή απλή περιέργεια. Γενικά, στον τοµέα των δια-δικτυακών εφαρµογών, το αρχικό στάδιο σχεδιασµού αφιερώνεται στην επισήµανση "των προφίλ χρήστη" που χρησιµοποιούνται έπειτα ως βάση για το σχεδιασµό των κρίσιµων πτυχών της εφαρµογής. Είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι οι πολιτιστικές δια-δικτυακές εφαρµογές στοχεύουν σε ένα µεγάλο, σύνθετο φάσµα χρηστών, το οποίο ξεφεύγει από τα όρια των προκαθορισµένων λιστών. Ο κύριος στόχος µιας πολιτιστικής εφαρµογής Ιστού πρέπει εποµένως να θεωρηθεί ότι είναι η διάχυση του πολιτισµού σε όλους τους πολίτες Κατηγορίες χρηστών Όπως συνηθίζεται, στην τεχνολογία λογισµικού (software engineering), οι χρήστες µιας διαδικτυακής εφαρµογής µπορούν να οργανωθούν κατά προσέγγιση σε δύο

17 Κεφάλαιο 2: Ορισµοί και Βασικές Αρχές βασικές κατηγορίες: Τελικοί χρήστες (end-users) και Ενδιαφερόµενοι (stakeholders). Ως Τελικοί χρήστες ορίζονται τα άτοµα που άµεσα ή έµµεσα αλληλεπιδρούν µε την εφαρµογή. Πρόκειται για τα άτοµα που θα χρησιµοποιήσουν την εφαρµογή και ενδιαφέρονται άµεσα για την ευχρηστία, την αποδοτικότητα, την αποτελεσµατικότητα, τη διαθεσιµότητα και την ασφάλεια της. Αυτοί µπορούν να διακριθούν σε δύο γενικές κατηγορίες ανάλογα µε το λόγο χρήσης της εφαρµογής και περιλαµβάνουν: Επαγγελµατίες τελικοί χρήστες: Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι άνθρωποι που έχουν κάποιο επαγγελµατικό ενδιαφέρον στη γνωστική περιοχή που πραγµατεύεται η δια-δικτυακή εφαρµογή. Αυτοί περιλαµβάνουν τελικούς χρήστες που ερευνούν και αναζητούν θέµατα σχετικά µε αυτά που παρουσιάζει η εφαρµογή στα πλαίσια των επαγγελµατικών τους δραστηριοτήτων π.χ. εκπαιδευτικοί που επιθυµούν να συλλέξουν πληροφορία για την οργάνωση ενός µαθήµατος που άπτεται της γνωστικής περιοχής της εφαρµογής, σπουδαστές κ.λ.π. Απλοί τελικοί χρήστες: Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι τελικοί χρήστες που δεν έχουν επαγγελµατικό ενδιαφέρον στη γνωστική περιοχή της εφαρµογής, αλλά κάνουν χρήση αυτής λόγω προσωπικού ενδιαφέροντος ή αναζήτησης απλών πληροφοριών. Ως Ενδιαφερόµενοι ορίζονται οι άνθρωποι που εµπλέκονται στην διαδικασία σχεδιασµού της εφαρµογής, παρέχουν οικονοµική υποστήριξη και έχουν µεγάλο ενδιαφέρον για την επίτευξη και τη διατήρηση της επιτυχίας της εφαρµογής. Οι Ενδιαφερόµενοι µιας εφαρµογής µπορούν να χωριστούν στις παρακάτω κατηγορίες: Υπεύθυνοι ανάπτυξης και διαχείρισης της εφαρµογής: Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται όλοι όσοι έχουν την ευθύνη του σχεδιασµού και της ανάπτυξης της εφαρµογής. Μεταξύ αυτών περιλαµβάνονται τα άτοµα που λαµβάνουν τις σχεδιαστικές αποφάσεις της διεπαφής προς το χρήστη, οι εµπειρογνώµονες ευχρηστίας που αποφασίζουν ποιες αρχές και πρότυπα πρέπει να ακολουθηθούν κατά την ανάπτυξη και ελέγχουν το επίπεδο συµµόρφωσης προς τις αρχές αυτές, οι υπεύθυνοι ανάπτυξης του λογισµικού - προγραµµατιστές, οι σχεδιαστές γραφικών, οι µηχανικοί που αποφασίζουν για τις τεχνολογίες που θα χρησιµοποιηθούν στην ανάπτυξη της εφαρµογής, οι διαχειριστές του περιεχοµένου και οι τεχνικοί υπεύθυνοι των κόµβων, που έχουν την ευθύνη για τη συντήρηση της εφαρµογής και την επίλυση των προβληµάτων που παρουσιάζονται. Παροχείς περιεχοµένου της εφαρµογής: Στην κατηγορία αυτή εντάσσεται κάθε οντότητα οργανισµός, ίδρυµα, ινστιτούτο που έχει την ευθύνη της παροχής του περιεχοµένου σε µια εφαρµογή και του προσδιορισµού των απαιτήσεων της εφαρµογής και επιδιώκει µέσω αυτού την προβολή και προώθηση του περιεχοµένου του. Το είδος του παρόχου περιεχοµένου ποικίλλει ανάλογα µε το είδος της εφαρµογής και του περιεχοµένου. Χρηµατοδότες της εφαρµογής: Πρόκειται για φορείς που παρέχουν οικονοµική υποστήριξη στην ανάπτυξη µιας εφαρµογής και εποµένως έχουν µεγάλο ενδιαφέρον για την επίτευξη και διατήρηση της επιτυχίας. Οι εν λόγω κατηγορίες χρηστών είναι πολύ γενικές και ισχύουν στο ευρύ φάσµα όλων των διαδικτυακών και/ή πολυµεσικών και υπερµεσικών εφαρµογών. Ανάλογα τώρα µε το είδος της εφαρµογής, οι κατηγορίες αυτές µπορούν να αναλυθούν περαιτέρω

18 Κεφάλαιο 2: Ορισµοί και Βασικές Αρχές Ανάγκες χρηστών Οι ανάγκες των χρηστών αποτελούν ένα σύνθετο µοντέλο που συµπεριλαµβάνει την επιθυµία για περιεχόµενο που είναι αξιόπιστο, κατανοητό, πλούσιο και ενηµερωµένο και µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να ικανοποιήσει διαφορετικούς σκοπούς, όπως περιέργεια, προσωπική και επαγγελµατική ανάπτυξη και επιστηµονική έρευνα. Το περιεχόµενο πρέπει εποµένως να παράγεται και να οργανώνεται µε τέτοιο τρόπο ώστε να µπορεί ο χρήστης να έχει πρόσβαση σε αυτό µε τη µέγιστη ευκολία. Ενώ δεν είναι δυνατό να προβλεφθούν όλες οι πιθανές ανάγκες των χρηστών, µια πολιτιστική δια-δικτυακή εφαρµογή πρέπει εντούτοις να στοχεύει στην ευρύτερη πιθανή ικανοποίηση. Όλοι οι χρήστες πρέπει να είναι σε θέση να επιλέξουν το πολιτιστικό και επιστηµονικό περιεχόµενο που να ικανοποιεί στο µέγιστο τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. 2.5 Βασικές αρχές πολιτιστικών εφαρµογών Στην ενότητα αυτή αναλύονται οι αρχές πάνω στις οποίες θα βασιστεί η αξιολόγηση της ποιότητας των πολιτιστικών εφαρµογών. Πρόκειται για το αποτέλεσµα του ρόλου που µια πολιτιστική εφαρµογή έχει στον τοµέα του πολιτισµού και πιο συγκεκριµένα, στον τοµέα της πολιτιστικής και επιστηµονικής κληρονοµιάς. Αυτές οι γενικές αρχές πρέπει να αξιολογηθούν κατά τη διάρκεια της αρχικής ανάπτυξης της εφαρµογής, δεδοµένου ότι η εκπλήρωση αυτών των αρχών απαιτεί συγκεκριµένες επιλογές κατά τη διάρκεια του σταδίου προγραµµατισµού. Είναι εντούτοις, ενδεδειγµένο, να υπάρχει περιοδικός έλεγχος που να επιβεβαιώνει την αντιστοίχιση αυτών των αρχών κατά τη διάρκεια του σχεδιασµού και περαιτέρω, κατά τη διάρκεια υλοποίησης της δια-δικτυακής εφαρµογής. Οι αρχές αυτές είναι: Ευρεία προώθηση του πολιτισµού Στην Ευρωπαϊκή Κοινωνία της Πληροφορίας, η εξάπλωση του πολιτισµού είναι ένα θεµελιώδες όργανο για την αναβάθµιση της ποιότητας της ζωής και για την επικύρωση της προστιθέµενης αξίας του κοινού Ευρωπαϊκού πολιτισµού. Θεωρητικά, ένας πολιτιστικός φορέας θα έπρεπε να ανήκει σε µια κοινότητα που απαρτίζεται από όλους τους άλλους πολιτιστικούς φορείς οι οποίοι εργάζονται για την πρόοδο του πολιτισµού στον ίδιο συγκεκριµένο πολιτιστικό πεδίο Αξιοποίηση της αποτελεσµατικότητας των νέων µέσων επικοινωνίας Οι δια-δικτυακές εφαρµογές συνιστούν καινοτόµα εργαλεία επικοινωνίας, που πρέπει να ενσωµατώνονται µε τα παραδοσιακά µέσα. Συγκεκριµένα στην περίπτωση των πολιτιστικών δια-δικτυακών εφαρµογών, η κατάλληλη και σωστή επιλογή, ψηφιοποίηση, συγγραφή, παρουσίαση και επικύρωση του περιεχοµένου είναι σηµαντική προκειµένου να δηµιουργηθεί µια αποδοτική για τους χρήστες εφαρµογή

19 Κεφάλαιο 2: Ορισµοί και Βασικές Αρχές Ευφυής χρήση του Ιστού Το πλούσιο δυναµικό του Ιστού πρέπει να χρησιµοποιείται µε πλήρη συνείδηση προκειµένου να συνεισφέρει στην ανάπτυξη της Κοινωνίας της Πληροφορίας, µε σεβασµό στις δηµοκρατικές και τις πολιτιστικές διαφορές Κατανόηση της ποιότητας ως αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης µεταξύ των πολιτιστικών φορέων και των χρηστών Η ποιότητα είναι ζωτικής σηµασίας για την αποτελεσµατικότητα µιας δια-δικτυακής εφαρµογής. Μερικές πτυχές της είναι γενικές, άλλες είναι συγκεκριµένες για τις πολιτιστικές εφαρµογές. Οι τελευταίες βασίζονται στην αλληλεπίδραση µεταξύ των στόχων των πολιτιστικών φορέων, των αναγκών του χρήστη και των χαρακτηριστικών της δια-δικτυακής εφαρµογής

20 Κεφάλαιο 3: Μεθοδολογία ανάπτυξης πολιτιστικών εφαρµογών 3. Μεθοδολογία ανάπτυξης πολιτιστικών εφαρµογών 3.1 Εισαγωγή Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται η διαδικασία που πρέπει να ακολουθείται στην ανάπτυξη των διαδικτυακών κόµβων των πολιτιστικών οργανισµών και των συµπληρωµατικών πολυµεσικών ηλεκτρονικών εκδόσεων. Συγκεκριµένα, παρουσιάζονται τα στάδια του κύκλου ζωής των εφαρµογών, γίνεται µια αποτύπωση των γνωστών µοντέλων που χρησιµοποιούνται στην ανάπτυξη των συστηµάτων λογισµικού και αιτιολογείται η επιλογή του µοντέλου που αρµόζει καλύτερα στην ανάπτυξη των εφαρµογών πολιτιστικού περιεχοµένου. Στο τέλος του κεφαλαίου γίνεται µια αναλυτική παρουσίαση της µεθοδολογίας που πρέπει να ακολουθείται στην ανάπτυξη ενός δικτυακού κόµβου ενός πολιτιστικού οργανισµού και της µεθοδολογίας για την ανάπτυξη off-line ηλεκτρονικών εκδόσεων (π.χ. πολυµεσικοί τίτλοι CD-ROMs). Μια µεθοδολογία ανάπτυξης είναι ένα δοµηµένο σύνολο δραστηριοτήτων και σχετιζόµενων αποτελεσµάτων που οδηγούν στην παραγωγή λογισµικού. Πρόκειται για µια διαδικασία που απαιτεί τη συµµετοχή όλων των εµπλεκοµένων σε ένα προϊόν λογισµικού (υπεύθυνοι ανάπτυξης, χρήστες, υπεύθυνοι κυριότητας της εφαρµογής κ.λ.π.). Κάθε κατηγορία εµπλεκόµενου συµβάλλει σε διαφορετικά στάδια της ανάπτυξης και η συνδροµή της µπορεί να αποβεί καθοριστική. Στην περίπτωση των πολιτιστικών οργανισµών, που αποτελεί το case study της µελέτης, οι πολιτιστικοί φορείς µπορούν να συνεισφέρουν τα µέγιστα στον καθορισµό των ιδιαιτεροτήτων και των στόχων του εκάστοτε οργανισµού. Η ιδιαιτερότητα και οι στόχοι κάθε οργανισµού προσδιορίζουν τον χαρακτήρα και το περιεχόµενο ενός κόµβου, τις υπηρεσίες που µπορεί να προσφέρει µέσω του κόµβου και τα µέσα που µπορεί να χρησιµοποιηθούν για την παροχή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας. Κανείς άλλος πέρα από τον ίδιο τον οργανισµό φορέα δεν γνωρίζει καλύτερα την αποστολή του οργανισµού, τη φυσιογνωµία που έχει διαµορφώσει µέσα από την λειτουργία του, τα πολιτιστικά και ιστορικά τεκµήρια που διαχειρίζεται, τις σχέσεις που έχει ή θέλει να οικοδοµήσει µε το κοινό στο οποίο απευθύνεται και τέλος, τους βραχυπρόθεσµους και µακροπρόθεσµους στόχους που θέλει να υπηρετήσει και τα οποία αποτελούν την αφετηρία για τον αρχικό σχεδιασµό, την ανάπτυξη, αλλά και την ανανέωση µιας εφαρµογής

21 Κεφάλαιο 3: Μεθοδολογία ανάπτυξης πολιτιστικών εφαρµογών Οι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη από την άλλη µπορούν να συνεισφέρουν τα µέγιστα στον καθορισµό των τεχνικών απαιτήσεων των εφαρµογών και είναι αυτοί που ουσιαστικά επωµίζονται την ευθύνη του σχεδιασµού, της ανάπτυξης, της υλοποίησης και της συντήρησης των εφαρµογών µε γνώµονα την καλύτερη δυνατή εξυπηρέτηση των απαιτήσεων των πολιτιστικών οργανισµών και των χρηστών. Οι σχεδιαστικές και τεχνικές αποφάσεις που θα λάβουν, οι αρχές πάνω στις οποίες θα βασιστούν και η διαδικασία που θα ακολουθήσουν είναι µείζονος σηµασίας για την ολική ποιότητα του τελικού προϊόντος. Συνεπώς, το κεφάλαιο αυτό απευθύνεται τόσο στους πολιτιστικούς φορείς που επιζητούν την παρουσίαση του πολιτιστικού περιεχοµένου τους στο ιαδίκτυο ή σε άλλες πολυµεσικές ηλεκτρονικές εκδόσεις, όσο και στα άτοµα που έχουν την κύρια ευθύνη του σχεδιασµού και της ανάπτυξης υλοποίησης των εν λόγω εφαρµογών. 3.2 Στάδια κύκλου ζωής των εφαρµογών Κύκλος ζωής εφαρµογών Ως κύκλος ζωής µιας εφαρµογής 1 [7] ορίζεται το σύνολο των δραστηριοτήτων και των σχέσεων µεταξύ τους που υποστηρίζουν την ανάπτυξη της εφαρµογής. Πρόκειται ουσιαστικά για την ακολουθία των σταδίων από τα οποίες διέρχεται µία εφαρµογή από την ώρα της σύλληψής της, ως ιδέα, έως την στιγµή που η εφαρµογή θα πάψει πλέον να χρησιµοποιείται Στάδια κύκλου ζωής εφαρµογών Τα βασικά στάδια του κύκλου ζωής των εφαρµογών είναι: 1. Αρχικός σχεδιασµός (Planning) 2 : Πρόκειται για τη διαδικασία κατά τη διάρκεια της οποίας καθορίζονται οι γενικοί στόχοι της εφαρµογής και σχεδιάζονται αναλυτικά τα υπόλοιπα στάδια του κύκλου ζωής της εφαρµογής. Αυτοί οι στόχοι περιλαµβάνουν την πρόβλεψη και τη λήψη αποφάσεων σχετικά µε το κοινό στο οποίο θα απευθύνεται η εφαρµογή, τους στόχους και το σκοπό της εφαρµογής για κάθε ξεχωριστή οµάδα χρηστών (µε διαφορετικές ανάγκες ή ικανότητες). Το στάδιο του αρχικού σχεδιασµού περιλαµβάνει επίσης τη διαδικασία καθορισµού και προσδιορισµού της πληροφορίας που πρέπει να συλλεχθεί, πώς αυτή θα συλλεχθεί και πώς η πληροφορία θα ενηµερώνεται. Επιπλέον, στο στάδιο αυτό πραγµατοποιείται καταγραφή της τρέχουσας κατάστασης, γίνεται ο σχεδιασµός οµάδων εργασιών ανάπτυξης και συντήρησης, εκτιµάται ο προϋπολογισµός και το λειτουργικό κόστος και διεξάγεται ανάλυση της βιωσιµότητας της εφαρµογής (οικονοµική βιωσιµότητα, τεχνική βιωσιµότητα, ανάλυση κινδύνων). 2. Ανάλυση Απαιτήσεων (Requirements): Πρόκειται για τη διαδικασία κατά τη διάρκεια της οποίας προσδιορίζονται οι απαιτήσεις της υπό ανάπτυξη εφαρµογής και παράγεται η τεκµηρίωση των προδιαγραφών του συστήµατος. Η 1 Εφαρµογές Πληροφοριακών Συστηµάτων Παγκοσµίου Ιστού ή / και αυτόνοµων πολυµεσικών εφαρµογών (CD-Rom) 2 Πρέπει να σηµειωθεί ότι οι διαδικασίες που περιγράφονται στο στάδιο του αρχικού σχεδιασµού δεν αποτελούν προϋποθέσεις για κάθε εφαρµογή αλλά πρέπει να προσδιοριστούν ανάλογα µε το ύφος της εκάστοτε εφαρµογής

22 Κεφάλαιο 3: Μεθοδολογία ανάπτυξης πολιτιστικών εφαρµογών εκτενής επικοινωνία µεταξύ του τελικού χρήστη και του υπεύθυνου για την ανάπτυξη είναι ουσιαστική. Οι απαιτήσεις αυτές περιλαµβάνουν: a. Λειτουργικές απαιτήσεις βάσει των στόχων της εφαρµογής (π.χ. µέσω της ανάλυση περιπτώσεων χρήσης της εφαρµογής use case) b. Μη λειτουργικές ή άλλες απαιτήσεις (π.χ. ευχρηστία, ασφάλεια, αξιοπιστία, αποδοτικότητα, συµβατότητα κ.λ.π.) c. Περιορισµοί στην υλοποίηση (π.χ. απαιτούµενα πρότυπα, γλώσσες υλοποίησης, περιορισµοί πόρων, λειτουργικά περιβάλλοντα, απαιτούµενες µορφές 3 δεδοµένων κ.λ.π.) d. Ανάπτυξη προδιαγραφών της εφαρµογής: i. Ανάλυση προδιαγραφών της διεπαφής της εφαρµογής: Σχεδιασµός του τρόπου επικοινωνίας χρήστη - εφαρµογής µε όρους δυνατοτήτων και περιορισµών στην παρουσίαση και την αλληλεπίδραση. ii. Ανάλυση προδιαγραφών περιεχοµένου: Καθορισµός του είδους και του ποσού του περιεχοµένου που απαιτείται από την εφαρµογή (π.χ. σε ένα δικτυακό τόπο, αριθµός των σελίδων) e. Προσδιορισµός επιθυµητών χαρακτηριστικών - στόχων απόδοσης. Πρόκειται για τα χαρακτηριστικά που θα χρησιµοποιηθούν αργότερα κατά τη διάρκεια του σταδίου ελέγχου προκειµένου να διασφαλιστεί ότι η εφαρµογή λειτουργεί σύµφωνα µε τους στόχους και τις απαιτήσεις που ετέθησαν στην αρχή της διαδικασίας ανάπτυξης. 3. Σχεδιασµός (Design): Μόλις συλλεχθούν και αναλυθούν οι απαιτήσεις της εφαρµογής, είναι απαραίτητο να σχεδιαστεί λεπτοµερώς ο τρόπος υλοποίησης της εφαρµογής προκειµένου να υλοποιήσει τους στόχους που τέθηκαν στην ανάλυση απαιτήσεων. Πιο συγκεκριµένα, η φάση σχεδιασµού περιλαµβάνει την ανάλυση της εφαρµογής σε υπο-εφαρµογές της και το σχεδιασµό των υποεφαρµογών. Γενικά υπάρχουν δύο είδη υπο-εφαρµογών: a. Υπο-εφαρµογές περιεχοµένου: Στη φάση του σχεδιασµού πραγµατοποιείται: i. Ο σχεδιασµός των δεδοµένων ii. Ο σχεδιασµός των µεταδεδοµένων iii. Ο σχεδιασµός της πλοήγησης και iv. Ο σχεδιασµός της διεπαφής παρουσίασης των δεδοµένων b. Υπο-εφαρµογές υπηρεσιών: Στη φάση του σχεδιασµού πραγµατοποιείται ο σχεδιασµός των φορµών αναζήτησης, της φόρµας επικοινωνίας και των υπολοίπων υπηρεσιών, αν υπάρχουν (π.χ ηλεκτρονικό κατάστηµα) σε ότι αφορά: i. Στα δεδοµένα που θα περιέχουν ii. Στη διεπαφή παρουσίασης 4. Υλοποίηση (Implementation): Πρόκειται για τη διαδικασία της πραγµατικής δηµιουργίας της εφαρµογής χρησιµοποιώντας την κατάλληλη γλώσσα προγραµµατισµού. Οι απαιτήσεις και οι προδιαγραφές της εφαρµογής από το βήµα σχεδιασµού µεταφράζονται σε κώδικα αναγνώσιµο από τον υπολογιστή. Τα βήµατα που περιλαµβάνει το στάδιο της υλοποίησης είναι: a. Επιλογή τεχνολογιών υλοποίησης b. Υλοποίηση των υπο-εφαρµογών c. Ολοκλήρωση των υπο-εφαρµογών µεταξύ τους 5. Έλεγχος (Testing): Ο έλεγχος εστιάζει γενικά σε δύο περιοχές: εσωτερική αποδοτικότητα και εξωτερική αποτελεσµατικότητα. Ο στόχος του ελέγχου της 3 format

23 Κεφάλαιο 3: Μεθοδολογία ανάπτυξης πολιτιστικών εφαρµογών εξωτερικής αποτελεσµατικότητας είναι να ελεγχθεί ότι το λογισµικό λειτουργεί σύµφωνα µε το σχεδιασµό του συστήµατος και ότι εκτελεί όλες τις απαραίτητες λειτουργίες ή υπο-λειτουργίες. Ο στόχος του ελέγχου της εσωτερικής δοκιµής είναι να διασφαλίσει ότι ο κώδικας υπολογιστή είναι αποδοτικός, τυποποιηµένος και καλά τεκµηριωµένος. Ο έλεγχος µπορεί να είναι µια εντατική διαδικασία, λόγω της επαναληπτικής φύσης της. 6. Συντήρηση Εξέλιξη (Maintenance - Evolution): Πρόκειται για τη διαδικασία που διασφαλίζει ότι οι διαδικασίες ανάπτυξης συνεχίζονται και βελτιώνονται. Περιλαµβάνει παρακολούθηση των τεχνολογιών, καθώς επίσης και εύρεση δηµιουργικών ή µοναδικών τρόπων βελτίωσης των στοιχείων της εφαρµογής. Στη φάση της συντήρησης διορθώνονται λάθη και προβλήµατα που εντοπίζονται από τους χρήστες του τελικού προϊόντος. Οι προτάσεις βελτίωσης και εξέλιξης του προϊόντος συγκεντρώνονται για να χρησιµοποιηθούν σε µετέπειτα εκδόσεις του προϊόντος λογισµικού. 3.3 Ανάλυση µεθόδων / τεχνικών ανάπτυξης των εφαρµογών, µε βάση τον κύκλο ζωής τους Μοντέλα ανάπτυξης εφαρµογών Υπάρχουν πολλές διαφορετικές µέθοδοι και τεχνικές που χρησιµοποιούνται για να κατευθύνουν τον κύκλο ζωής ανάπτυξης µιας εφαρµογής και τα περισσότερα πραγµατικά µοντέλα είναι προσαρµογές των γενικών µοντέλων. Ένα µοντέλο ανάπτυξης εφαρµογών (ή µοντέλο κύκλου ζωής εφαρµογών) [7] είναι µια αφηρηµένη, σε γενικό επίπεδο, αναπαράσταση της διαδικασίας ανάπτυξης της εφαρµογής. Τα µοντέλα ανάπτυξης εφαρµογών περιγράφουν τις σχέσεις µεταξύ των φάσεων ανάπτυξης της εφαρµογής. Ουσιαστικά αφορούν στη σειρά των βηµάτων µέσω των οποίων ένα προϊόν λογισµικού αναπτύσσεται και παρέχουν οδηγίες για τις εργασίες που πρέπει να γίνουν, τη χρονική τους σειρά και τα κριτήρια µετάβασης από τη µία στην άλλη. Τα πιο κοινά µοντέλα κύκλου ζωής είναι: Μοντέλο Build and Fix (Build and Fix model) Μοντέλο καταρράκτη (Waterfall model) Μοντέλο πρωτοτύπου (Prototyping model) Σπειροειδές µοντέλο (spiral model) Επειδή τα βήµατα του κύκλου ζωής περιγράφονται µε πολύ γενικούς όρους, τα µοντέλα είναι προσαρµόσιµα και οι λεπτοµέρειες της εκτέλεσής τους ποικίλουν µεταξύ διαφορετικών οργανισµών. Το σπειροειδές µοντέλο είναι το γενικότερο. Τα περισσότερα µοντέλα κύκλου ζωής µπορούν στην πραγµατικότητα να παραχθούν ως ειδικές περιπτώσεις του σπειροειδούς µοντέλου. Οι οργανισµοί µπορούν να αναµίξουν και να ταιριάξουν διαφορετικά µοντέλα κύκλου ζωής για να αναπτύξουν ένα µοντέλο που προσαρµόζεται περισσότερο στα προϊόντα και τις δυνατότητές τους Επισκόπηση διαθέσιµων µοντέλων Μοντέλο Build and Fix Το µοντέλο Build and Fix [9] είναι το χειρότερο µοντέλο για την ανάπτυξη ενός προϊόντος λογισµικού. Το προϊόν κατασκευάζεται χωρίς κατάλληλες προδιαγραφές και σχεδιαστικά βήµατα. Στην ουσία, το προϊόν κατασκευάζεται και τροποποιείται