Ανάπτυξη Οντολογίας για τη δομή και τη λειτουργία Τηλεπικοινωνιακού Οργανισμού

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ανάπτυξη Οντολογίας για τη δομή και τη λειτουργία Τηλεπικοινωνιακού Οργανισμού"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ανάπτυξη Οντολογίας για τη δομή και τη λειτουργία Τηλεπικοινωνιακού Οργανισμού Διπλωματική Εργασία της Πολυμενίδου Αικατερίνης (ΑΕΜ: 458) Εξεταστική Επιτροπή Επιβλέπων: Βασιλειάδης Νικόλαος Μέλη: Αγγελής Ελευθέριος Κουσενίδης Δημήτριος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΑΡΤΙΟΣ 2015

2

3 Στους γονείς μου Φούλα και Ηλία

4

5 Πρόλογος Η παρούσα διπλωματική εργασία υλοποιήθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος «Πληροφορική και Διοίκηση» του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στόχος της είναι η μελέτη του Σημασιολογικού Ιστού και κατ επέκταση των Οντολογιών που χρησιμοποιούνται για την αναπαράσταση γνώσης. Το θέμα της Οντολογίας που επιλέχθηκε να υλοποιηθεί, αφορά στη δομή ενός Τηλεπικοινωνιακού Οργανισμού. Για το σκοπό αυτόν, όπως θα αναλυθεί εκτενέστερα παρακάτω, βασιστήκαμε στα στοιχεία και τη δομή της ιστοσελίδας του Οργανισμού Τηλεπικοινωνιών της Ελλάδος (ΟΤΕ Α.Ε.). Η οντολογία που αναπτύχθηκε με τη βοήθεια του εργαλείου Protégé στη γλώσσα οντολογιών OWL αντικατοπτρίζει κυρίως τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του οργανισμού, καθώς και τη σχέση του με τους πελάτες. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου στον επιβλέποντα της διπλωματικής, Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Πληροφορικής Α.Π.Θ. και Διευθυντή του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών κ. Νικόλαο Βασιλειάδη, για την εμπιστοσύνη, την πολύτιμη βοήθεια και την επιστημονική καθοδήγηση σε όλα τα στάδια της εκπόνησης της παρούσας εργασίας. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Διδάκτορα του Τμήματος Πληροφορικής Α.Π.Θ. κ. Ευστράτιο Κοντόπουλο για τις εύστοχες διορθώσεις. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου για τη συμπαράσταση, την υποστήριξη και την κατανόηση τους σε όλη αυτή την προσπάθεια. Πολυμενίδου Αικατερίνη Μάρτιος

6 -2-

7 Title: An Ontology for the Structure and Functionality of a Telecommunication Organization Abstract The dissertation s main goal is to study Semantic Web and consequently to analyze Ontologies which are being used for the purposes of the Semantic Web. More specifically, the domain of the Ontology that was selected for implementation, concerns the structure and functionality of a Telecommunication Organization. For this purpose we have utilized the information that is provided through the main web page of the Hellenic Telecommunications Organization (OTE S.A.). The ontology we have developed in the OWL language using Protégé ontology editor mainly represents the products and services of the organization, as well as their relationship to customers. -3-

8

9 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 1 ABSTRACT... 3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 5 ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ Αρχιτεκτονική Σημασιολογικού Ιστού Στοιχεία Σημασιολογικού Ιστού ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΛΟΓΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ Μεθοδολογία Cyc Μεθοδολογία Gruninger και Fox Μεθοδολογία Uschold και King Μεθοδολογία SENSUS Μεθοδολογία METHONTOLOGY Μεθοδολογία HCOME ΣΥΝΟΨΗ ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ RDF + RDFS

10 3.1.2 Η γλώσσα OWL Η γλώσσα OWL ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ Επιλογή εργαλείων οντολογιών Protégé Περιβάλλον εργασίας Protégé Desktop Περιβάλλον εργασίας WebProtégé ΣΥΝΟΨΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Οι κλάσεις Person και Client Η κλάση CustomerService Η κλάση Product Η κλάση Transaction Η κλάση PurchaseRecord ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΥΠΟΥ OBJECT ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΩΝ ΣΥΝΟΨΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΕΚΤΑΣΕΙΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΕΚΤΑΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

11 Λίστα Εικόνων Εικόνα 1 Η αρχιτεκτονική του Σημασιολογικού Ιστού σύμφωνα με τον Tim Berners-Lee [9] Εικόνα 2 Η μεθοδολογία των Gruninger και Fox Εικόνα 3 Η μεθοδολογία Uschold και King Εικόνα 4 Protégé OWLClasses Εικόνα 5 Protégé Properties Εικόνα 6 Protégé Individuals Εικόνα 7 Protégé Forms Εικόνα 8: Αρχική σελίδα περιβάλλοντος ανάπτυξης οντολογιών WebProtégé [53] Εικόνα 9 Η καρτέλα των κλάσεων στο WebProtégé [54] Εικόνα 10 Οι βασικές έννοιες της οντολογίας Εικόνα 11 Μεθοδολογία ανάπτυξης οντολογίας Εικόνα 12 Μεθοδολογία για την ανάπτυξη οντολογίας πεδίου τηλεπικοινωνιών [57] Εικόνα 13 Οι κλάσεις της οντολογίας ΟΤΕ Α.Ε. σε πλήρη ανάπτυξη Εικόνα 14 Οι κλάσεις Person, Client και οι υποκλάσεις τους Εικόνα 15 Ο περιορισμός της κλάσης Employee Εικόνα 16 Η κλάση CustomerService και οι υποκλάσεις της Εικόνα 17 Η κλάση Product και οι υποκλάσεις της Εικόνα 18 Οι κλάσεις MobileProduct και LandProduct Εικόνα 19 Περιορισμοί κλάσης PackageProduct Εικόνα 20 Περιορισμοί κλάσης LandLinePackage Εικόνα 21 Περιορισμοί κλάσης MobilePlanPackage Εικόνα 22 H κλάση Transaction και οι υποκλάσεις της Εικόνα 23 Οι περιορισμοί της κλάσης Transaction Εικόνα 24 Οι περιορισμοί της κλάσης Purchase Εικόνα 25 Οι περιορισμοί της κλάσης Support Εικόνα 26 Οι περιορισμοί της κλάσης Information Εικόνα 27 Η κλάση PurchaseRecord Εικόνα 28 Οι περιορισμοί της κλάσης PurchaseRecord Εικόνα 29 Inverse ιδιότητες κλάσεων Transaction και Client Εικόνα 30 Inverse ιδιότητες κλάσεων CustomerService και Transaction Εικόνα 31 Inverse ιδιότητες κλάσεων CustomerService και Employee Εικόνα 32 Inverse ιδιότητες κλάσεων PurchaseRecord και Purchase Εικόνα 33 Inverse ιδιότητες κλάσεων PurchaseRecord και Support Εικόνα 34 Inverse ιδιότητες κλάσεων PurchaseRecord και Product

12 Εικόνα 35 Η ιδιότητα givinginfoabout της κλάσης Information Εικόνα 36 Η ιδιότητα containsproduct της κλάσης PackageProduct Εικόνα 37 Οι κλάσεις της οντολογίας και οι μεταξύ τους σχέσεις Εικόνα 38 Στιγμιότυπο κλάσης Business Εικόνα 39 Στιγμιότυπο κλάσης Purchase Εικόνα 40 Στιγμιότυπο της κλάσης PurchaseRecord Εικόνα 41 Στιγμιότυπο της κλάσης Support Εικόνα 42 Στιγμιότυπο της κλάσης TelephoneDevice Εικόνα 43 Στιγμιότυπο κλάσης Ote Εικόνα 44 Στιγμιότυπο κλάσης Employee

13 1 Εισαγωγή Η πληροφορία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία για την εξέλιξη πολλών πραγμάτων. Η δύναμη της είναι τεράστια και είναι αυτό που επιζητούν άνθρωποι, οργανισμοί, επιχειρήσεις, κυβερνήσεις για να λάβουν αποφάσεις και να εξελιχθούν. Στη σημερινή εποχή, η πληροφορία και η γνώση συσσωρεύεται με γρήγορους ρυθμούς στον Παγκόσμιο Ιστό. Εκεί μπορούμε να αναζητήσουμε και να βρούμε δεδομένα, απαντήσεις και λύσεις. Κάθε πληροφορία που εμείς αποθηκεύουμε στον ιστό ή μία ηλεκτρονική συσκευή που χρησιμοποιούμε το κάνει αυτόματα για εμάς, μπορεί να αποτελέσει την απάντηση σε μία μελλοντική ερώτηση μας. Για την εκμετάλλευση όλων αυτών των δεδομένων, ο Παγκόσμιος Ιστός χρειάζεται να πάρει τη μορφή του Σημασιολογικού Ιστού. Σε αυτόν όλη η πληροφορία θα είναι δομημένη με τέτοιο τρόπο, ώστε η αναζήτηση και ο διαμοιρασμός της να είναι ευκολότερος, μεταξύ διαφορετικών πηγών και εφαρμογών. Οι οντολογίες αποτελούν ένα μέρος του Σημασιολογικού Ιστού και είναι το εργαλείο για την αναπαράσταση της γνώσης με τρόπο τυποποιημένο και εύκολα διαχειρίσιμο. Η πληροφορία στα πλαίσια των οντολογιών έχει σημασιολογικό περιεχόμενο, από το οποίο με τα κατάλληλα μέσα μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα. Η εφαρμογή των παραπάνω ποικίλει και μπορεί να υλοποιηθεί για διάφορους τομείς, όπως για παράδειγμα στην τεχνητή νοημοσύνη, στην αποτύπωση γνώσης των επιχειρήσεων, στη βιομηχανία, στη γλωσσολογία, στον τομέα της υγείας και σε πολλά άλλα. Η παρούσα διπλωματική, παρουσιάζει τον Σημασιολογικό Ιστό, τις οντολογίες και τα βασικά τους στοιχεία. Επίσης, παρουσιάζει τα μέσα που έχουν δημιουργηθεί για την ανάπτυξη τους, όπως οι μεθοδολογίες, οι γλώσσες και τα διάφορα εργαλεία. Ως πρακτική εφαρμογή, δημιουργήθηκε μία οντολογία για τον τομέα των τηλεπικοινωνιών. -9-

14 Δομή Διπλωματικής Εργασίας Στο κεφάλαιο 2 της παρούσας εργασίας ξεκινάμε με μία εισαγωγή στον Σημασιολογικό Ιστό, αναφέροντας τον ορισμό του και τον στόχο του. Περιγράφουμε την αρχιτεκτονική του και ορισμένες από τις βασικές τεχνολογίες που δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετήσουν τον σκοπό του. Στη συνέχεια, παρουσιάζουμε τις οντολογίες και αναλύουμε το θεωρητικό υπόβαθρο που απαιτείται για την υλοποίηση της διπλωματικής, καθώς το κύριο θέμα της είναι η δημιουργία μίας οντολογίας. Παραθέτουμε τις διάφορες τις κατηγορίες οντολογιών, τα βασικά στοιχεία τους, τους λόγους δημιουργίας τους και τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία σχεδιάζονται. Ειδική αναφορά γίνεται στις μεθοδολογίες ανάπτυξης οντολογιών, καθώς η επιλογή της καταλληλότερης θα συμβάλλει σημαντικά στην επιτυχή ολοκλήρωση, αλλά και σε κάθε μελλοντική επέκταση ή επαναχρησιμοποίηση. Στο κεφάλαιο 3 κάνουμε μία σύντομη αναδρομή στις γλώσσες που έχουν αναπτυχθεί για την αναπαράσταση των οντολογιών. Αναλυτικότερα παρουσιάζουμε την γλώσσα OWL με την οποία υλοποιήθηκε η οντολογία για την παρούσα εργασία. Στο δεύτερο μέρος, παραθέτουμε τις κατηγορίες στις οποίες κατατάσσονται τα διάφορα εργαλεία των οντολογιών και ορίζουμε κριτήρια σύμφωνα με τα οποία μπορούμε να επιλέξουμε το καταλληλότερο. Τέλος, παρουσιάζουμε το Protégé, την πλατφόρμα ανάπτυξης που χρησιμοποιήσαμε για την υλοποίηση. Περιγράφουμε το περιβάλλον εργασίας και αναφέρουμε τις δύο διαφορετικές εκδόσεις στις οποίες διατίθεται. Στο κεφάλαιο 4 παρουσιάζουμε την οντολογία που υλοποιήσαμε με θέμα τις τηλεπικοινωνίες και πιο συγκεκριμένα, τον Οργανισμό Τηλεπικοινωνιών της Ελλάδος ΑΕ. Αναλύουμε τα στοιχεία στα οποία βασιστήκαμε και στη συνέχεια παραθέτουμε δύο προηγούμενες μελέτες για τη δημιουργία οντολογίας στον τομέα των τηλεπικοινωνιών. Τέλος, αναλύουμε την οντολογία που δημιουργήσαμε, παρουσιάζοντας αναλυτικά τις κλάσεις, τους λόγους που μας οδήγησαν στη δημιουργία τους, τις ιδιότητες τους, καθώς και τις μεταξύ τους σχέσεις. Στην οντολογία μας καταχωρήσαμε τυχαία δεδομένα για τη δημιουργία στιγμιότυπων και παραθέτουμε εικόνες και σχολιασμό τους. Στο κεφάλαιο 5 κλείνουμε τη διπλωματική με τα συμπεράσματά μας και αναφορά σε μελλοντικές επεκτάσεις που θα μπορούσε να έχει η εργασία αυτή. -10-

15 2 Σημασιολογικός Ιστός και Οντολογίες Το 1989 σε ένα εργαστήριο του CERN [1], ο Βρετανός επιστήμονας Tim Berners-Lee ανακάλυψε το World Wide Web (WWW), δηλαδή τον Παγκόσμιο Ιστό [2]. Ο αρχικός στόχος ήταν η επικοινωνία μεταξύ πανεπιστημίων, του κλάδου των ερευνητών και των επιστημόνων, ωστόσο στις 30 Απριλίου του 1993 το CERN αποφάσισε να δημοσιοποιήσει τα εργαλεία που ήταν απαραίτητα για τη δημιουργία ενός web server. Τον Οκτώβριο του 1994 ο Tim Berners-Lee ίδρυσε τη διεθνή κοινότητα World Wide Web Consortium (W3C) [3], στόχος της οποίας είναι η ανάπτυξη διεθνών προτύπων για τον Παγκόσμιο Ιστό. Έκτοτε, ο Παγκόσμιος Ιστός εξελίχθηκε και πήρε τη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα. Ένας τεράστιος όγκος δεδομένων και γνώσης είναι διαθέσιμος οποιαδήποτε στιγμή και από οπουδήποτε μέσω του διαδικτύου. Αναγνωρίζοντας τη σημασία του γεγονότος αυτού, το W3C έχει ένα όραμα για το μετασχηματισμό του «ιστού των αρχείων» σε «ιστό των δεδομένων» [4]. Για τον λόγο αυτό συντονίζει την ανάπτυξη του Σημασιολογικού Ιστού, αναπτύσσοντας τα κατάλληλα πρότυπα δεδομένων για το WWW, με στόχο να παρέχει ένα κοινό πλαίσιο για την καλύτερη επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με τους Bernerns-Lee, Hendler και Lassila (2001) [5] ο Σημασιολογικός Ιστός ορίζεται ως «μία επέκταση του υπάρχοντος, στον οποίο η πληροφορία έχει ένας σαφώς καθορισμένο νόημα, το οποίο δίνει τη δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ ανθρώπων και υπολογιστών». 2.1 Περιγραφή Σημασιολογικού Ιστού Προτού προχωρήσουμε σε περαιτέρω ανάλυση, θα δώσουμε ορισμένες διευκρινήσεις σχετικά με το τι δεν είναι Σημασιολογικός Ιστός, σύμφωνα με τον Tim Berners-Lee [6]. Αρχικά, αυτό που διευκρινίζεται είναι το γεγονός ότι ο Σημασιολογικός Ιστός δεν είναι τεχνητή νοημοσύνη, δηλαδή κάποια επιπλέον δυνατότητα των υπολογιστών να κατανοούν και να βγάζουν συμπεράσματα. Πρόκειται για μία συντονισμένη προσπάθεια, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα από τους υπολογιστές να δίνουν -11-

16 απαντήσεις σε σαφώς ορισμένα θέματα, εκτελώντας σαφώς ορισμένες λειτουργίες σε κατάλληλα δομημένα δεδομένα. Με τη σημερινή δομή του διαδικτύου, οι αναζητήσεις που υλοποιούνται μέσω των μηχανών αναζήτησης (Google, Yahoo κα) έχουν ορισμένα μειονεκτήματα. Τα αποτελέσματα που παίρνουμε συνήθως σε μία απλή αναζήτηση, ακόμα και αν συμπεριλαμβάνουν το επιθυμητό, συμπεριλαμβάνουν επίσης ένα πλήθος μη σχετικών αποτελεσμάτων. Λιγότερο συχνά, δεν λαμβάνουμε καν την επιθυμητή απάντηση ή για να τη λάβουμε απαιτείται σημαντική προσπάθεια για τη σωστή διατύπωση της ερώτησης με τις κατάλληλες λέξεις. Τέλος, τα αποτελέσματα αποτελούνται από υπερσυνδέσμους σε ιστοσελίδες, επομένως για ερωτήματα που συνδυάζουν πληροφορίες μεταξύ αυτών θα πρέπει να γίνουν πολλαπλές αναζητήσεις και εξαγωγή συμπερασμάτων από τον ίδιο τον χρήστη. Στα πλαίσια του Σημασιολογικού Ιστού, ο στόχος είναι το περιεχόμενο του διαδικτύου, το μεγάλο αυτό πλήθος δεδομένων, να είναι δυνατό να επεξεργαστεί από τις μηχανές χρησιμοποιώντας ευφυείς τεχνικές και να συνεισφέρει στην εξαγωγή της πληροφορίας [7] Αρχιτεκτονική Σημασιολογικού Ιστού Η αρχιτεκτονική του Σημασιολογικού Ιστού χωρίζεται σε επίπεδα. Στην Εικόνα 1 βλέπουμε την δομή του όπως την παρουσίασε ο Tim Berners-Lee στο «XML-2000 Conference» [8]. Εικόνα 1 Η αρχιτεκτονική του Σημασιολογικού Ιστού σύμφωνα με τον Tim Berners-Lee [9] -12-

17 Παρατηρούμε ότι κάθε επίπεδο είναι ένα σκαλοπάτι πάνω από το προηγούμενο. Ο λόγος για τον οποίο έχει σχεδιαστεί με τέτοια λογική, είναι η ευκολία του να συμφωνήσουν οι επιστήμονες σε μικρά βήματα. Σε αντίθετη περίπτωση θα έπρεπε να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν ένα μεγάλο και πιο πολύπλοκο μέρος κάθε φορά με κάθε δυσκολία που αυτό συνεπάγεται [7]. Ξεκινώντας από το χαμηλότερο επίπεδο, βλέπουμε ότι υπάρχει το Unicode, ένα πρότυπο για την κωδικοποίηση των χαρακτήρων κειμένου. Επίσης, στο ίδιο επίπεδο υπάρχει το URI, με το οποία γίνεται η διευθυνσιοδότηση των εγγράφων στο διαδίκτυο. Στο δεύτερο επίπεδο η XML είναι μία γλώσσα για τη δημιουργία δομημένων εγγράφων και κατάλληλη για τον διαμοιρασμό τους. To RDF στο αμέσως επόμενο επίπεδο, είναι ένα βασικό μοντέλο δηλώσεων (Resource Description Framework) για τη δημιουργία απλών δηλώσεων ή ισχυρισμών αντικειμένων, το οποίο δεν εξαρτάται από την XML, αλλά υλοποιείται χρησιμοποιώντας τη σύνταξη της. Το RDF Schema παρέχει τις απαιτούμενες αρχές για την οργάνωση των αντικειμένων στο Web και βασικά συστατικά του είναι οι κλάσεις, οι ιδιότητες, οι υποκλάσεις, οι υπο-ιδιότητες, οι σχέσεις και οι περιορισμοί. Μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι μια πρωταρχική γλώσσα σύνταξης οντολογιών [7]. Στο λογικό επίπεδο (Logic) οι γλώσσες οντολογιών είναι πιο εμπλουτισμένες και στο επίπεδο των αποδείξεων (Proof) είναι δυνατή η παρουσίαση των αποδείξεων προς τον χρήστη χρησιμοποιώντας επαγωγική διαδικασία. Στο επίπεδο της αξιοπιστίας, για την απόδειξης, χρησιμοποιούνται ψηφιακές υπογραφές και διάφορες άλλες διαδικασίες. Σε αυτό το επίπεδο οι εφαρμογές-πράκτορες, τους οποίους θα αναλύσουμε σε επόμενη ενότητα, θα χρησιμοποιούν τις μεθόδους αυτές για να διατυπώνουν τις προτάσεις τους. Η αξιοπιστία είναι το πιο σημαντικό επίπεδο, καθώς το διαδίκτυο θα εξελιχθεί και θα προσφέρει όλα τα οφέλη όταν οι χρήστες έχουν εμπιστοσύνη και θα δέχονται ποιοτικές πληροφορίες [7] Στοιχεία Σημασιολογικού Ιστού Όπως προαναφέραμε, στα πλαίσια του Σημασιολογικού Ιστού οι μηχανές θα έχουν τη δυνατότητα να επεξεργάζονται δεδομένα και να απαντούν σε σαφώς ορισμένες ερωτήσεις των ανθρώπων και για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκαν συγκεκριμένες τεχνολογίες. -13-

18 Οντολογίες Όταν μία εφαρμογή αναζητά πληροφορίες σε διαφορετικές βάσεις δεδομένων, θα χρειαστεί να συγκρίνει μεταξύ τους διαφορετικούς όρους. Για το λόγο αυτό δημιουργούνται οι οντολογίες. Πρόκειται για συλλογές πληροφοριών, στις οποίες ορίζονται διάφορες έννοιες και οι μεταξύ τους σχέσεις. Έτσι, το νόημα των όρων μίας ιστοσελίδας θα μπορεί να οριστεί με έναν δείκτη σε μία οντολογία. Αντιστοίχως, αν δύο οντολογίες έχουν διαφορετικό όρο για την ίδια έννοια, τότε μία τρίτη οντολογία θα μπορεί να περιέχει αυτή την αντιστοίχιση των διαφορετικών όρων [5]. Οι οντολογίες θα αλλάξουν τις αναζητήσεις στο διαδίκτυο καθώς και πολλές άλλες λειτουργικότητες του, θα αναλυθούν ωστόσο εκτενέστερα σε επόμενο κεφάλαιο. Πράκτορες Σημασιολογικού Ιστού Ο στόχος που αναφέρθηκε παραπάνω για τον Σημασιολογικό Ιστό, ο οποίος είναι οι μηχανές, δηλαδή οι εφαρμογές των υπολογιστών, να έχουν τη δυνατότητα να εκτελούν καθορισμένες εργασίες, περιγράφεται με σαφήνεια από τη λειτουργία των πρακτόρων (agents). Πρόκειται για προγράμματα τα οποία συλλέγουν πληροφορίες από διάφορες πηγές του διαδικτύου, τις επεξεργάζονται και μεταφέρουν τα αποτελέσματα σε άλλα προγράμματα. Όσο θα αυξάνονται αυτού του είδους οι εφαρμογές, οι οποίες βασίζονται σε ειδικά δομημένες πληροφορίες, τόσο οι δυνατότητες τους θα αυξάνονται [5]. Συμπληρωματικά, θα πρέπει να προσθέσουμε ότι οι εφαρμογές πράκτορες θα οργανώνουν την πληροφορία και θα προσφέρουν τις διαθέσιμες επιλογές στον χρήστη, δεν έχουν ως στόχο να αντικαταστήσουν τον άνθρωπο [7]. Παράδειγμα Πράκτορα Σημασιολογικού Ιστού Για την καλύτερη κατανόηση των πρακτόρων παραθέτουμε ένα παράδειγμα, όπως αυτό διατυπώθηκε από τους Berners-Lee, Hendler και Lassila [5]. Το παράδειγμα ξεκινά παρουσιάζοντας τον Πιτ, ο οποίος τη στιγμή που ακούει μουσική δέχεται τηλεφωνική κλήση από την αδερφή του τη Λούσυ, η οποία βρισκόταν στο γραφείο του γιατρού: «η μητέρα θα χρειαστεί εβδομαδιαίες φυσικοθεραπείες από κάποιον ειδικό. Θα ζητήσω από τον πράκτορά μου να κλείσει τα ραντεβού». Η Λούσυ από το γραφείο του γιατρού έδωσε τις οδηγίες στον πράκτορα του Σημασιολογικού Ιστού, ο οποίος με τη σειρά του έλαβε από τον πράκτορα του γιατρού τη συνταγή για τις θεραπείες της μητέρας, διερεύνησε μία λίστα με φυσικοθεραπευτές, επέλεξε όσους είναι συμβεβλημένοι με την ασφάλεια της μητέρας, βρίσκονται σε ακτίνα 20 μιλίων από το σπίτι της και έχουν αξιολόγηση άριστη ή πολύ καλή σε αξιόπιστες υπηρεσίες αξιολόγησης. Στη συνέχεια -14-

19 αναζήτησε πιθανά ραντεβού σε συνεργασία με τους πράκτορες των ιστοσελίδων των φυσικοθεραπευτών και τα προγράμματα στα ημερολόγια των Πιτ και Λούσυ. Παρουσίασε έπειτα, ένα πρόγραμμα που δεν ικανοποίησε τον Πιτ, ο οποίος ζήτησε από τον δικό του πράκτορα για νέο πλάνο περιορίζοντας τις αποστάσεις και τον χρόνο. Εφόσον είχε οριστεί οι δύο πράκτορες για την παρούσα εργασία να έχουν πλήρη εμπιστοσύνη μεταξύ τους, ο πράκτορας της Λούσυ παρείχε όλα τα δεδομένα που είχε συλλέξει στον πράκτορα του Πιτ. Άμεσα, δημιουργήθηκε νέο πλάνο με 2 υποσημειώσεις: ο Πιτ θα χρειαζόταν να μεταφέρει κάποια ραντεβού το οποίο ήταν εφικτό και η ασφαλιστική δεν συμπεριελάμβανε στη λίστα της τον φυσικοθεραπευτή, αλλά ο πράκτορας είχε επιβεβαιώσει ότι αυτό δεν ίσχυε μέσω άλλης πηγής [5]. 2.2 Εισαγωγή στις Οντολογίες Στον Σημασιολογικό Ιστό οι πληροφορίες συλλέγονται και αποθηκεύονται σε συγκεκριμένη δομή, ώστε στη συνέχεια να είναι εφικτή η επεξεργασία τους και η ανταλλαγή τους μεταξύ των εφαρμογών, όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη ενότητα. Οι οντολογίες είναι μέρος του συστήματος προτύπων του W3C, σύμφωνα με τις οποίες ορίζεται ένα συγκεκριμένο λεξιλόγιο στον Σημασιολογικό Ιστό, με το οποίο υλοποιείται η μεταφορά των δεδομένων, οι υπηρεσίες για την απάντηση ερωτημάτων και η επαναχρησιμοποίηση των βάσεων γνώσης. Ο ρόλος των οντολογιών στον τομέα των βάσεων δεδομένων, είναι ο ορισμός της μοντελοποίησης των δεδομένων σε ένα επίπεδο πάνω από τη σχεδίαση των βάσεων, ώστε τα δεδομένων να μπορούν να εξαχθούν, να μεταφραστούν, σε γενικές γραμμές να ενοποιηθούν μεταξύ ανεξάρτητων συστημάτων [10]. Όπως αναφέρει σε άρθρο του το 2001 ο J. Hendler, ο Σημασιολογικός Ιστός αφού εξελιχθεί, δεν θα αποτελείται από άρτιες και «τακτοποιημένες» οντολογίες προσεκτικά δομημένες από ερευνητές τεχνητής νοημοσύνης. Ο J. Hendler οραματίζεται ότι θα επικρατεί η ίδια αναρχία που σήμερα επικρατεί στο διαδίκτυο. Θα υπάρχουν λίγες μεγάλες, σύνθετες οντολογίες που θα μοιράζονται οι χρήστες και επιπλέον ένας μεγάλος αριθμός μικρών οντολογιών αποτελούμενων από δείκτες μεταξύ τους, δημιουργημένες από τους χρήστες με παρόμοιο τρόπο όπως το σημερινό διαδίκτυο. Προβλέπει επίσης, ότι για παράδειγμα κάθε εταιρία ή κυβερνητικός οργανισμός θα επιθυμεί οι δικοί του πόροι στο διαδίκτυο να συνδέονται με περιεχόμενο οντολογιών. Η πληροφορία θα διαμοιράζεται μεταξύ των εφαρμογών και τα προγράμματα -15-

20 υπολογιστών θα μπορούν να επεξεργάζονται το περιεχόμενο του διαδικτύου και να ανταλλάσσουν μεταξύ τους πληροφορίες [11]. Προχωρώντας, για να δώσουμε έναν επίσημο ορισμό για την οντολογία, αρχικά θα αναφέρουμε την έννοια του σύμφωνα με τη φιλοσοφία. Το 201 οι Barry Smith και Christopher Welty [12], διατύπωσαν τον ορισμό για τη φιλοσοφία ως εξής: «Η επιστήμη των όντων, των ειδών και των δομών των αντικειμένων, των ιδιοτήτων των γεγονότων, των διαδικασιών και των σχέσεων σε κάθε τομέα της πραγματικότητας». Όπως αναφέρουν, ο όρος οντολογία επινοήθηκε το 1613 από τους φιλοσόφους Rudolf Göckel (Gocleniu) και Jacob Lorhard (Lorhardus) και η πρώτη του εμφάνιση στα Αγγλικά, σύμφωνα με το Oxford English Dictionary [13], εμφανίζεται στο λεξικό του Bailey το Η τεχνητή νοημοσύνη και οι ερευνητές του Web έχουν υιοθετήσει τον όρο και για αυτούς η οντολογία είναι ένα αρχείο που ορίζει επισήμως τις σχέσεις μεταξύ συγκεκριμένων όρων [5]. Στα πλαίσια του Σημασιολογικού Ιστού ο J. Hendler (2001) [11] περιγράφει την οντολογία ως εξής: «Ένα σύνολο κανόνων γνώσης, συμπεριλαμβανομένου του λεξιλογίου, των σημασιολογικών διασυνδέσεων και ορισμένων απλών κανόνων και λογικής για κάποιο συγκεκριμένο θέμα». Τέλος, ο πιο γνωστός ορισμός της οντολογίας, έχει διατυπωθεί από τον Gruber (1993), σύμφωνα με τον οποίο [14]: «μία οντολογία αποτελείται από σαφείς προδιαγραφές της αντίληψης για τον κόσμο» 2.3 Κατηγοριοποίηση Οντολογιών Οι οντολογίες κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με διάφορα κριτήρια. Στην παρούσα ενότητα θα παρουσιάσουμε ορισμένες από τις κατηγορίες αυτές όπως έχουν αποτυπωθεί στη βιβλιογραφία. Οι πιο γνωστές κατηγορίες [15] σύμφωνα με τους Perez και Benjamins [16] είναι οι εξής: 1. Οντολογίες για την αναπαράσταση γνώσης (Knowledge Representation). Ορίζουν τις αρχές για την παρουσίαση και την τυποποίηση της γνώσης. Παρέχουν δηλαδή, το απαραίτητο πλαίσιο αναπαράστασης, χωρίς να αναφέρονται σε συγκεκριμένο πεδίο γνώσης. 2. Γενικές ή κοινής έννοιας (general/common sense). Χρησιμοποιούν λεξιλόγιο για την αναπαράσταση εννοιών όπως τα γεγονότα, ο χρόνος, οι αιτίες. -16-

21 3. Ανώτερου επιπέδου (top-level). Περιγράφουν γενικές έννοιες κάτω από τις οποίες υπάρχουν οι συσχετίσεις των υπαρχόντων οντολογιών. 4. Μέτα-οντολογίες (meta-ontologies), οντολογίες που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν εντός των πεδίων γνώσης. 5. Πεδίου γνώσης (domain). Αφορούν ένα συγκεκριμένο πεδίο και αναπαριστούν σχέσεις που υπάρχουν σε αυτό και μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, όπως για παράδειγμα στη φαρμακευτική ή τη νομική. Συνήθως πρόκειται για πιο εξειδικευμένα πεδία από αυτά που περιγράφονται στις οντολογίες ανωτέρου επιπέδου. Για παράδειγμα μία οντολογία για τα χωροταξικά σημεία, θα μπορούσε να είναι ανωτέρου επιπέδου, μία οντολογία ειδικευμένη αυτής θα είναι για τη τοποθεσία και μία οντολογία πεδίου γνώσης είναι η πόλη [17]. 6. Εργασιών (task). Παρέχουν το απαραίτητο λεξιλόγιο το οποίο είναι απαραίτητο όταν απαιτείται επίλυση προβλήματος που σχετίζεται με μία εργασία. Περιγράφουν τη δομή της επίλυσης των προβλημάτων μίας εργασίας [17]. Μία άλλη κατηγοριοποίηση προκύπτει ανάλογα με το βαθμό και το επίπεδο της ανάπτυξης τους [18]: 1. Ανεπίσημες συλλογές. Συμπεριλαμβάνονται λίστες με όρους χωρίς κάποια ταξινόμηση, κατάλογοι όπως ένα λεξικό ιατρικών όρων, ταξινομημένες συλλογές. 2. Συλλογές ταξινομημένες με αξιώματα. 3. Οι βιβλιοθήκες οντολογιών. Ένα σύνολο ταξινομημένων συλλογών οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με κάποια σχέση. Τέλος, μία κατηγοριοποίηση σύμφωνα με τον βαθμό τυπικότητας της γλώσσας με την οποία έχει δημιουργηθεί, είναι η ακόλουθη [19]: 1. Άτυπη. Όταν έχει δημιουργηθεί με φυσική γλώσσα και ελεύθερη διατύπωση. 2. Ημί-άτυπη. Όταν έχει δημιουργηθεί με μία περιορισμένη και δομημένη φυσική γλώσσα αυξάνοντας την σαφήνεια. 3. Ημί-τυπική. Όταν έχει δημιουργηθεί με μία γλώσσα επίσημη και τεχνητή. 4. Αυστηρώς τυπική. Όταν έχει δημιουργηθεί με γλώσσα και όρους επίσημα καθορισμένους. -17-

22 2.4 Στοιχεία Οντολογιών Μία οντολογία όπως περιγράψαμε, ορίζει τις βασικές δομές που θα χρησιμοποιηθούν για την περιγραφή ενός πεδίου γνώσης και χρησιμοποιούνται για το διαμοιρασμό της. Συμπεριλαμβάνουν ορισμούς που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από εφαρμογές, σχέσεις μεταξύ αντικειμένων και κωδικοποιούν τη γνώση ενός πεδίου. Ο Σημασιολογικός Ιστός χρειάζεται οντολογίες δομημένες σε σημαντικό βαθμό. Τα βασικά στοιχεία των οντολογιών όπως περιγράφονται από το W3C είναι τα ακόλουθα [20]: 1. Οι κλάσεις, οι οποίες αποτελούν τα αντικείμενα. 2. Οι σχέσεις μεταξύ των αντικειμένων αυτών. 3. Οι ιδιότητες ή τα χαρακτηριστικά που πιθανόν να έχουν τα αντικείμενα. Σύμφωνα με τους A. Gomez Perez και V.R. Benjamins [16], τα στοιχεία των οντολογιών σε μεγαλύτερη ανάλυση, είναι οι κλάσεις οι οποίες περιγράφουν κάποια συγκεκριμένη έννοια, οι σχέσεις, οι συναρτήσεις (functions), τα αξιώματα (axioms) και τα στιγμιότυπα (instanses). Οι σχέσεις αποτελούν έναν τύπο σχέσης μεταξύ των κλάσεων και οι συναρτήσεις έναν ειδικό τύπο αυτών των σχέσεων. Τα αξιώματα περιγράφουν εκφράσεις που είναι πάντοτε αληθείς και τέλος, τα στιγμιότυπα αποτελούν τα δεδομένα της οντολογίας. Μία οντολογία πλήρης με όλα τα δεδομένα της, δηλαδή τα στιγμιότυπα, αποτελεί μία βάση γνώσεων. Οι κλάσεις μπορούν να έχουν υποκλάσεις οι οποίες περιγράφουν ένα πιο συγκεκριμένο νόημα [21]. Για παράδειγμα, μία κλάση μπορεί να είναι ο φοιτητής και υποκλάση ο μεταπτυχιακός φοιτητής. Οι ιδιότητες των κλάσεων μπορούν να κληρονομούνται στις υποκλάσεις, με αυτόν τον τρόπο μία ιδιότητα που περιγράφει το όνομα του φοιτητή, κληρονομείται στην υποκλάση και είναι ιδιότητα και του μεταπτυχιακού φοιτητή. 2.5 Λόγοι δημιουργίας Οντολογιών Στον οδηγό για τη δημιουργία οντολογιών, οι Natalya F. Noy και Deborah L. McGuinness παρουσιάζουν τους λόγους για τη δημιουργία των οντολογιών και τη χρησιμότητά τους, τους οποίους παρουσιάζουμε συνοπτικά στην παρούσα ενότητα [21]. -18-

23 1. Ο διαμοιρασμός μεταξύ ανθρώπων ή εφαρμογών μιας κοινής κατανόησης για τη δομή των πληροφοριών. Όπως αναφέραμε και παραπάνω, οι εφαρμογές στον σημασιολογικό ιστό, με την προϋπόθεση ότι θα βασίζονται σε μία κοινή δομή οντολογιών, θα μπορούν να επικοινωνούν και με τη δημιουργία των agents θα είναι εφικτή η άντληση της κατάλληλης πληροφορίας μεταξύ διαφορετικών ιστότοπων. 2. Η επαναχρησιμοποίηση της γνώσης. Οι οντολογίες που αφορούν πεδία που χρησιμοποιούνται συχνά, μπορούν απλά να προστεθούν σε μία νέα οντολογία, χωρίς να είναι απαραίτητη η εκ νέου δημιουργία τους από οποιονδήποτε τις χρειάζεται. Για παράδειγμα, η αναπαράσταση του χρόνου σε μία οντολογία, μπορεί να προκύψει ως ανάγκη κατά την ενασχόληση με διάφορα πεδία γνώσης. Αν αυτή υπάρχει έχει ήδη αναπτυχθεί, τότε μπορεί οποιοσδήποτε να την ενσωματώσει στη δική του ως μέρος της οντολογίας του. 3. Δημιουργία διακριτών υποθέσεων. Κατά τον σχεδιασμό ενός πεδίου γνώσεις οι διακριτές υποθέσεις είναι χρήσιμες για τις μετέπειτα τροποποιήσεις που μπορεί να προκύψουν σε περίπτωση που η γνώση για το πεδίο αυτό αλλάξει. Επίσης, βοηθούν σημαντικά στην αναζήτηση τους και στην κατανόηση τους από κάποιον που δεν είναι ειδικός στον προγραμματισμό. 4. Διαχωρισμός γνώσης πεδίων. Ο διαχωρισμός αναφέρεται σε σχέση με τη λειτουργική γνώση. Ως παράδειγμα αναφέρεται η περίπτωση συναρμολόγησης ενός προϊόντος από τα επιμέρους υλικά του. Αρχικά μπορεί να υλοποιηθεί η οντολογία που περιγράφει τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, επιμέρους υλικά και τα χαρακτηριστικά τους και για τη συναρμολόγηση να δημιουργηθεί ένας αλγόριθμος. Ο ίδιος αλγόριθμος μπορεί να εφαρμοστεί σε μία άλλη οντολογία, όπως για παράδειγμα σε μία που περιγράφει ασανσέρ, ώστε να τα συναρμολογεί από τα επιμέρους στοιχεία τους. 5. Ανάλυση της γνώσης ενός πεδίου. Ένας από τους βασικούς στόχους μίας οντολογίας είναι η ανάλυση της δομής και ο καθορισμός όλων των δεδομένων, ώστε το τελικό προϊόν να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όποια εφαρμογή χρειάζεται. Οι πράκτορες (agents) και οι μέθοδοι επίλυσης προβλημάτων είναι δύο παραδείγματα εφαρμογών που χρησιμοποιούν οντολογίες για την άντληση των δεδομένων που χρειάζονται. -19-

24 2.6 Κριτήρια σχεδιασμού Οντολογιών Ένα από τα πιο σημαντικά βήματα στη δημιουργία μίας οντολογίας είναι ο σχεδιασμός της. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να υπάρχουν ορισμένοι άξονες σύμφωνα με τους οποίους θα αναπτύσσεται ο σχεδιασμός αυτός. Για τον ορισμό των αξόνων, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τη συνολικότερη εικόνα του Σημασιολογικού Ιστού, καθώς όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενη ενότητα, οι οντολογίες αποτελούν μέρος του. Συνεπώς, οι άξονες θα πρέπει να είναι προσανατολισμένη στην επίτευξη του στόχου για την ευκολότερη εξαγωγή γνώσης και κατ επέκταση του διαμοιρασμού της μεταξύ των εφαρμογών. Παρακάτω παραθέτουμε τα βασικά κριτήρια για τον σχεδιασμό των οντολογιών, όπως τα παρουσίασε ο Thomas R. Gruber το 1993 [14]. 1. Σαφήνεια: Η διατύπωση των ορισμών θα πρέπει να είναι σαφής και ξεκάθαρη και αντικειμενική ώστε να επικοινωνεί άμεσα το προσδοκώμενο νόημα. 2. Συνοχή: Μία οντολογία θα πρέπει να έχει συνοχή και τα συμπεράσματα της και απαραιτήτως τα αξιώματα της να είναι συμβατά με τους ορισμούς που έχουν δοθεί. 3. Επεκτασιμότητα: Ο σχεδιασμός της οντολογίας θα πρέπει να υλοποιηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να επεκταθεί και οι ορισμοί της να μπορούν αν χρησιμοποιηθούν για τη διατύπωση νέων ορισμών. 4. Ελάχιστο εύρος κωδικοποίησης (minimal encoding bias): Η αποτύπωση της οντολογίας δεν θα πρέπει να εξαρτάται από συγκεκριμένη κωδικοποίηση, ώστε να είναι πιο εύκολος ο διαμοιρασμός γνώσης μεταξύ συστημάτων που πιθανόν να χρησιμοποιούν διαφορετικό τρόπο αναπαράστασης. 5. Ελάχιστη οντολογική δέσμευση: Η οντολογία θα πρέπει να δεσμεύεται με τον ελάχιστο δυνατό τρόπο κάνοντας όσο λιγότερους ισχυρισμούς είναι δυνατόν, ώστε να επιτρέπει σε όσους τη χρησιμοποιούν να την εξειδικεύουν κατά περίπτωση και να προάγει με αυτόν το τρόπο τον διαμοιρασμό της γνώσης. 2.7 Μέθοδοι ανάπτυξης Οντολογιών Στο άρθρο του López (1999), αναφέρει ότι δεν υπάρχει κάποια επίσημη μεθοδολογία για την ανάπτυξη οντολογιών [22]. Ωστόσο, διάφοροι ερευνητές ανέπτυξαν μεθοδολογίες, πολλές από αυτές επειδή υλοποίησαν κάποια συγκεκριμένη οντολογία. Στην παρούσα ενότητα θα παρουσιάσουμε συνοπτικά ορισμένες από αυτές. -20-

25 2.7.1 Μεθοδολογία Cyc Η μεθοδολογία Cyc αναπτύχθηκε κατά τη δημιουργία του ομώνυμου έργου, το οποίο ξεκίνησε το 1984 και αφορούσε στην δημιουργία μίας βάσης γνώσης. Για τις ανάγκες του έργου, όπως παρουσιάζουν σε άρθρο τους οι Lenat κ. συν. το 1990 [23], δημιουργήθηκε μία γλώσσα αναπαράστασης, η CycL, αναπτύχθηκαν συγκεκριμένες μέθοδοι για τον χειρισμό της γνώσης και δημιουργήθηκε τελικώς η βάση γνώσης. Τα βήματα τα οποία ορίζει η μέθοδος είναι τρία. Το πρώτο βήμα αναφέρεται στην συλλογή με χειροκίνητο τρόπο της γνώσης που απαιτείται. Στο δεύτερο βήμα υλοποιείται κωδικοποίηση της γνώσης με εργαλεία τα οποία είναι ήδη ενσωματωμένα στη βάση γνώσης της Cyc. Το τρίτο βήμα αφορά στην εξαγωγή της γνώσης με τη βοήθεια υπολογιστή και χωρίζεται σε δύο επιμέρους βήματα. Αρχικά, δημιουργείται η οντολογία ανώτερου επιπέδου με τις γενικές και αφηρημένες έννοιες και στη συνέχεια γίνεται για κάθε συγκεκριμένο πεδίο γνώσης η αντίστοιχη αναπαράσταση [24] Μεθοδολογία Gruninger και Fox Μία από τις πρώτες μεθοδολογίες που αναπτύχθηκαν, παρουσίασαν οι Gruninger και Fox το 1995 [25]. Η μεθοδολογία τους δημιουργήθηκε για το έργο TOVE (Toronto Virtual Enterprise). Πρόκειται για ένα έργο που είχε ως στόχο την ανάπτυξη ενός επιχειρησιακού μοντέλου για την απάντηση ερωτημάτων που έχουν ως προϋπόθεση επιφανειακή και όχι εις βάθος γνώση. Τα βήματα που ορίζονται είναι έξι και φαίνονται στην Εικόνα 2, η οποία ακολουθεί παρακάτω. Σύλληψη Σεναρίων Καθορισμός Άτυπων Ερωτήσεων Επάρκειας Ορισμός Οντολογίας με Επίσημη Γλώσσα Καθορισμός Συνθηκών Πληρότητας Καθορισμός Τυπικών Αξιωμάτων Καθορισμός Τυπικών Ερωτήσεων Επάρκειας Εικόνα 2 Η μεθοδολογία των Gruninger και Fox -21-

26 Το πρώτο βήμα αφορά στη σύλληψη των σεναρίων σχετικών με τα κίνητρα (motivating senarios). Τα σενάρια αυτά μπορεί να είναι υπαρκτά προβλήματα ή ακόμα και παραδείγματα τα οποία δεν έχουν ενσωματωθεί σε κάποια γνωστή οντολογία. Η σύλληψη και διατύπωση των σεναρίων συνοδεύεται από τη λύση στα προβλήματα τα οποία περιγράφουν άτυπα όρους και σχέσεις της οντολογίας. Το δεύτερο βήμα είναι φυσική συνέχεια του πρώτου, καθώς διατυπώνονται άτυπες ερωτήσεις, οι οποίες προκύπτουν από τα προηγούμενα σενάρια και θα πρέπει η οντολογία να μπορεί να δώσει απαντήσεις σε αυτές. Οι ερωτήσεις αυτές είναι άτυπες, διότι έχουν διατυπωθεί σε φυσική γλώσσα. Με αυτή τη διαδικασία είναι επιπλέον δυνατή η αξιολόγηση της οντολογίας και η διερεύνηση της ύπαρξης οντολογιών οι οποίες ήδη δίνουν απαντήσεις στις ερωτήσεις επάρκειας. Τέλος, να σημειώσουμε ότι οι ερωτήσεις θα πρέπει να κινούνται σε επίπεδο υψηλότερο από αυτό των απλών ερωτημάτων αναζήτησης και δεν θα δημιουργούν δεσμεύσεις οντολογικές, αλλά θα είναι χρήσιμες για την αξιολόγηση των επιθυμητών δεσμεύσεων που ορίζονται. Το τρίτο βήμα αφορά στη δημιουργία του επίσημου λεξιλογίου της οντολογίας, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για τη μετατροπή και διατύπωση των άτυπων ερωτήσεων επάρκειας σε επίσημες. Συνεπώς ορίζονται οι έννοιες, οι ιδιότητες και οι σχέσεις που θα χρησιμοποιηθούν στα επόμενα βήματα. Στο τέταρτο βήμα διατυπώνονται πλέον οι επίσημες ερωτήσεις επάρκειας, για τις οποίες χρησιμοποιείται το προηγούμενο λεξιλόγιο. Από αυτές προκύπτουν περιορισμοί οι οποίοι οδηγούν και στη δημιουργία των αξιωμάτων στο επόμενο βήμα. Παρατηρούμε ότι τα βήματα είναι το ένα φυσική συνέχεια του άλλου και για να υπάρχει μία συνέπεια στην οντολογία, θα πρέπει όλα όσα ορίζονται στο τέταρτο βήμα, να συμπεριλαμβάνονται στο επίσημο λεξιλόγιο του τρίτου. Το πέμπτο βήμα χαρακτηρίζεται ως ένα από τα πιο δύσκολα, καθώς σε αυτό διατυπώνονται τα αξιώματα, συνεπώς οι ορισμοί και οι περιορισμοί για τα αντικείμενα της οντολογίας, ώστε να γίνει σαφής η σημασιολογία τους. Σε αυτό το σημείο, όπως φαίνεται και στην Εικόνα 2 την οποία είδαμε παραπάνω, επιστρέφουμε στο προηγούμενο βήμα όσες φορές χρειαστεί, αν διαπιστωθεί ότι τα αξιώματα δεν καλύπτουν τις ερωτήσεις επάρκειας. Μέχρι να καλυφθούν πλήρως, είναι πιθανόν να προστεθούν είτε αντικείμενα είτε αξιώματα. Στο έκτο και τελευταίο βήμα, ορίζονται οι συνθήκες υπό τις οποίες έχει επιτευχθεί η πληρότητα. Δηλαδή θα οριστεί, το σημείο στο ποιο οι απαντήσεις που θα δίνονται θα -22-

27 είναι πλήρεις, ιδιαίτερα χρήσιμο ως οδηγός και για μελλοντική επέκταση της οντολογίας, καθώς θα πρέπει πάντοτε να ικανοποιείται Μεθοδολογία Uschold και King Το 1995 οι Uschold και King διατύπωσαν μία μεθοδολογία που αποτελείται από τα παρακάτω βήματα [26] και απεικονίζονται στην Εικόνα 3: Αναγνώριση Σκοπού Υλοποίηση Σύλληψη Αξιολόγηση Τεκμηρίωση Υλοποίηση Κώδικα Ενσωμάτωση Υπαρχόντων Οντολογιών Εικόνα 3 Η μεθοδολογία Uschold και King 1. Αναγνώριση του σκοπού. Στο βήμα αυτό διευκρινίζεται με σαφήνεια ο σκοπός της υλοποίησης της οντολογίας, η μελλοντική χρήση της και αν είναι εφικτό οι χρήστες της. Για την ολοκλήρωση του πρώτου σταδίου οι συγγραφείς προτείνουν τη διεξαγωγή έρευνας με ερωτηματολόγια, με την οποία θα γίνει σαφής ο σκοπός. 2. Υλοποίηση της οντολογίας a. Σύλληψη. Για τη σύλληψη είναι απαραίτητη η εύρεση των εννοιών που θα μοντελοποιηθούν και οι μεταξύ τους σχέσεις, ο σαφής ορισμός τους και ο καθορισμός των όρων που θα περιγράφουν όλα αυτά. b. Υλοποίηση κώδικα. Σε αυτό το στάδιο επιλέγεται η γλώσσα υλοποίησης και υλοποιείται η οντολογία. c. Ενσωμάτωση υπαρχόντων οντολογιών. 3. Αξιολόγηση. Σε αυτό το στάδιο αξιολογείται τεχνικά η οντολογία. 4. Τεκμηρίωση. Δημιουργούνται τα έντυπα με οδηγίες και τη συνολική τεκμηρίωση. -23-

28 Στα συμπεράσματα της μελέτης αναφέρεται ότι είναι πιθανό να μην είναι εφικτή η διατύπωση των κατάλληλων ερωτήσεων κατά το πρώτο στάδιο και πριν ξεκινήσει η ανάπτυξη της δομής της οντολογίας. Επίσης, είναι χρήσιμο αρχικά να προσδιοριστούν οι απλοί όροι και στην πορεία όταν εμφανιστεί πρόβλημα με τη σωστή διατύπωση των όρων που θα περιγράφουν τις επιθυμητές έννοιες, τότε να διερευνηθούν σε βάθος οι συγκεκριμένες έννοιες. Σε περιπτώσεις που οι όροι είναι διφορούμενοι, θα συμβάλει η αναζήτηση τους σε ένα λεξικό [26] Μεθοδολογία SENSUS Η μεθοδολογία SENSUS βασίζεται στην οντολογία SENSUS, η οποία αναπτύχθηκε από το ISI (Information Sciences Institute). Η συγκεκριμένη οντολογία αφορά στη χρήση της φυσικής γλώσσας και δημιουργήθηκε για τη χρήση στη μετάφραση με μηχανές [27]. Η αρχική περιγραφή της δημιουργίας της SENSUS έγινε το 1994 από τους Knight και Luk [28]. Οι πληροφορίες που περιέχει αντλήθηκαν από διάφορες υπάρχουσες πηγές, οι οποίες ενσωματώθηκαν για να δημιουργηθεί τελικώς η SENSUS με ένα αρκετά μεγάλο πλήθος εννοιών υψηλού και μεσαίου επιπέδου. Το πρώτο βήμα για την ενοποίηση των πληροφοριών ήταν η ένωση της «PENMAN Upper Model»,της ONTOS και των σημασιολογικών κατηγοριών του λεξιλογίου. Η διαδικασία αυτή δεν ήταν αυτοματοποιημένη και είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μίας οντολογικής βάσης στην οποία ενσωματώθηκε η WordNet. Το επόμενο βήμα ήταν η ενσωμάτωση του αγγλικού λεξικού με τη χρήση ενός ημί-αυτόματου εργαλείου ενοποίησης. Στο τελευταίο βήμα ενσωματώθηκαν τα λεξικά Collins Spanish/English και Kenkyusha Japanese/English. Τα βήματα που ορίζονται σύμφωνα με την SENSUS για την ανάπτυξη μίας οντολογίας, είναι πέντε [22]. Ας υποθέσουμε ότι η SENSUS έχει τη μορφή ενός δέντρου με κόμβους, εφόσον περιέχει έννοιες ιεραρχικά δομημένες. Αρχικά καθορίζονται στο πρώτο βήμα συγκεκριμένοι όροι, οι οποίοι στο δεύτερο βήμα ενώνονται χειροκίνητα με την SENSUS. Στο τρίτο βήμα συμπεριλαμβάνονται όλες οι έννοιες που οδηγούν από τον όρο που έχουμε ενώσει στο βήμα 1 προς τη ρίζα της SENSUS. Στο τέταρτο βήμα προστίθενται όλοι οι όροι που είναι σχετικοί και δεν υπάρχουν. Στο πέμπτο και τελευταίο βήμα, εξετάζονται οι κόμβοι που έχουν μεγάλο αριθμό μονοπατιών μεταξύ τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι πιθανό να προστεθεί ολόκληρο υποδέντρο με χειροκίνητο τρόπο. -24-

29 2.7.5 Μεθοδολογία METHONTOLOGY Στα συμπεράσματα της μελέτης του ο López (1999) [22] σχετικά με τις μεθοδολογίες ανάπτυξης οντολογιών, κατατάσσει την μεθοδολογία των Uschold και King (1995) την οποία προαναφέραμε, ως τρίτη στην ιεραρχία σχετικά με το στάδιο ωριμότητας στο οποίο βρίσκεται. Η σύγκριση που χρησιμοποιεί ο López βασίζεται στο πρότυπο IEEE για την ανάπτυξη λογισμικού. Στη πρώτη θέση κατατάσσει την μεθοδολογία METHONTOLOGY, η οποία αναπτύχθηκε στο Πολυτεχνείο της Μαδρίτης (Laboratory of Artificial Intelligence at the Polytechnic University of Madrid) [29]. Η μεθοδολογία, όπως την παρουσίασαν οι Fernandez κ. συν. το 1997, συμπεριλαμβάνει τη διαδικασία ανάπτυξης της οντολογίας και βασίζεται στη δημιουργία εξελισσόμενου πρωτοτύπου. Το πρώτο στάδιο που ορίζεται σύμφωνα με τη METHONTOLOGY, είναι αυτό του σχεδιασμού (specification). Στο δεύτερο στάδιο έχουμε τον εννοιολογικό προσδιορισμό (conceptualization). Στη συνέχεια η ανάπτυξη περνά τα στάδια της τυποποίησης (formalization), της ολοκλήρωσης (integration), της υλοποίησης (implementation) και της συντήρησης (maintainance). Από το πρώτο κιόλας στάδιο του σχεδιασμού, ξεκινά ταυτόχρονα η διαδικασία απόκτησης γνώσης και συνεχίζεται παράλληλα με όλα τα υπόλοιπα στάδια. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με την τεκμηρίωση, καθώς από το πρώτο στάδιο προκύπτει το πρώτο έντυπο τεκμηρίωσης, αλλά και με την αξιολόγηση. Οι δραστηριότητες αυτές (απόκτηση γνώσης, τεκμηρίωση, αξιολόγηση), χαρακτηρίζονται ως δραστηριότητες υποστήριξης που εξελίσσονται παράλληλα με όλα τα στάδια ανάπτυξης [29]. Η METHONTOLOGY μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία οντολογιών εκ του μηδενός και επιτρέπει στον μηχανικό να γυρίσει οποιαδήποτε στιγμή σε προηγούμενο σημείο για να διορθώσει οτιδήποτε επιθυμεί [29]. Οι Iqbal κ. συν. (2013) σε άρθρο τους σχετικά με την επισκόπηση των γνωστών μεθοδολογιών ανάπτυξης οντολογιών, σημειώνουν ότι η METHONTOLOGY έχει χρησιμοποιηθεί αρκετά για την υλοποίηση οντολογιών πεδίων γνώσης, καθώς περιγράφει αναλυτικότερα, σε σύγκριση με τις περισσότερες άλλες μεθοδολογίες, τις τεχνικές και τις δραστηριότητες που απαιτούνται [30]. -25-

30 2.7.6 Μεθοδολογία HCOME Οι προηγούμενες μεθοδολογίες που παρουσιάσαμε, ορίζουν τη διαδικασία της ανάπτυξης σύμφωνα με στάδια στα οποία ο βασικός συμμετέχων είναι ο μηχανικός γνώσης. Οι πιο πρόσφατες μεθοδολογίες στρέφονται επιπλέον στη συνεργατική ανάπτυξη οντολογιών. Οι Κώτης και Βούρος το 2006 παρουσιάζουν στο άρθρο τους μία μεθοδολογία που εισάγει στη διαδικασία τον «εργάτη γνώσης» [31]. Οι εργάτες γνώσης είναι χρήστες οι οποίοι δεν είναι εξειδικευμένοι και συμβάλλουν στη συγγραφή της γνώσης. Η προσέγγιση της HCOME είναι ανθρωποκεντρική και συμπεριλαμβάνει τη συμμετοχή των εργατών γνώσης στην ανάπτυξη, την αξιολόγηση, τη χρήση και τη συντήρηση της οντολογίας σε συνδυασμό με τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Ορίζει τρείς φάσεις ανάπτυξης στον κύκλο ζωής της οντολογίας: η φάση του καθορισμού (specification) στην οποία ορίζονται ο στόχος, οι απαιτήσεις και οι ομάδες συνεργασίας, η φάση της εννοιολογικής μορφοποίησης (conceptualization) στην οποία αποκτάται η γνώση, αναπτύσσεται και συντηρείται η οντολογία, η φάση της αξιοποίησης (exploitation) στην οποία χρησιμοποιείται και αξιοποιείται η οντολογία. Σε κάθε φάση, ορίζονται συγκεκριμένες ενέργειες προς υλοποίηση από την μεθοδολογία HCOME. Κάθε μία από αυτές τις ενέργειες υλοποιείται είτε από έναν εργάτη γνώσης, είτε από μία ομάδα εργατών που συνεργάζονται μεταξύ τους. Η εξέλιξη της οντολογίας υποστηρίζεται σε όλο τον κύκλο ζωής της από τους εργάτες γνώσης και τους μηχανικούς γνώσης δημιουργώντας μία «ζωντανή» οντολογία [31]. 2.8 Σύνοψη Ο Σημασιολογικός Ιστός, τον οποίο παρουσιάσαμε στο παρόν κεφάλαιο, αποτελεί ένα όραμα, μία εξέλιξη του παγκόσμιου ιστού. Στα πλαίσια του, οι πληροφορίες θα είναι δομημένες και η διάχυση τους θα είναι ευκολότερη μεταξύ των προγραμμάτων. Οι οντολογίες αποτελούν βασικό συστατικό του Σημασιολογικού Ιστού, καθώς οργανώνουν τις πληροφορίες στην επιθυμητή μορφή. Όπως είδαμε στις προηγούμενες ενότητες, οι οντολογίες αποτελούνται από τρία βασικά στοιχεία, στα οποία αποτυπώνονται οι έννοιες, οι ιδιότητες και οι συσχετίσεις τους. Τα οφέλη από τη δημιουργία τους είναι σημαντικά και για την ανάπτυξη τους έχουν δημιουργηθεί διάφορες μεθοδολογίες, ορισμένες εκ των οποίων παρουσιάσαμε συνοπτικά. Στο -26-

31 επόμενο κεφάλαιο, θα προχωρήσουμε με τις γλώσσες αναπαράστασης οντολογιών, καθώς και τα εργαλεία που απαιτούνται για την ανάπτυξη και διαχείριση τους. -27-

32

33 3 Γλώσσες και Εργαλεία Ανάπτυξης Οντολογιών Για την ανάπτυξη μίας οντολογίας, είναι ιδιαίτερα σημαντική η επιλογή της μεθοδολογίας που θα ακολουθήσουμε. Σύμφωνα με αυτή, θα οριστούν όπως αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, τα στάδια ανάπτυξης και για κάθε στάδιο τα απαραίτητα βήματα για την ολοκλήρωση του. Εκτός από τη μεθοδολογία, είναι απαραίτητη η επιλογή της γλώσσας αναπαράστασης της οντολογίας. Στο παρόν κεφάλαιο θα παρουσιάσουμε τις γλώσσες αναπαράστασης οντολογιών, κάνοντας αρχικά μία σύντομη αναφορά στις γλώσσες που έχουν αναπτυχθεί στα προηγούμενα έτη. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε την γλώσσα OWL, καθώς και τα βασικά της στοιχεία. Το δεύτερο μέρος του κεφαλαίου, κατηγοριοποιεί τα εργαλεία ανάπτυξης οντολογιών και δίνει ορισμένα σημεία τα οποία θα πρέπει να λάβουμε υπόψη κατά τη διαδικασία επιλογής του καταλληλότερου. Τέλος, αφιερώνεται ξεχωριστή ενότητα στην παρουσίαση του Protégé, λόγω της χρήσης του κατά την εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας. 3.1 Εισαγωγή στις Γλώσσες Αναπαράστασης Οντολογιών Για τη δημιουργία των οντολογιών έχουν αναπτυχθεί αρκετές γλώσσες. Στην παρούσα ενότητα θα παρουσιάσουμε μία κατηγοριοποίηση τους και στη συνέχεια για ορισμένες από αυτές θα αναφέρουμε τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Σύμφωνα με όσα περιγράψαμε για τον Σημασιολογικό Ιστό μέχρι στιγμής, για να επιτευχθούν οι στόχοι του, θα πρέπει οι γλώσσες που χρησιμοποιούνται να περιγράφουν τις έννοιες με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν οι μηχανές να τις κατανοήσουν. Οι γλώσσες θα πρέπει να προσφέρουν τη δυνατότητα δημιουργίας λεξιλογίου, αλλά και τη δυνατότητα ενός επίσημου ορισμού του με τρόπο ώστε να είναι δυνατή η αυτόματη συλλογιστική [32]. Με τον όρο συλλογιστική εννοούμε τη διαδικασία με την οποία δημιουργώντας μία λογική αλληλουχία μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα. -29-

34 Πιο συγκεκριμένα, οι γλώσσες αναπαράστασης οντολογιών θα πρέπει να πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις. Αρχικά, χρειάζεται να έχουν μία σαφώς καθορισμένη σύνταξη και μία επίσης σαφώς ορισμένη σημασιολογία. Η σημασιολογία είναι ιδιαίτερα σημαντική και αναφέρεται στην δυνατότητα της περιγραφής των εννοιών με μεγάλη ακρίβεια, ώστε η ερμηνεία τους να είναι μοναδική από οποιονδήποτε και να μην επιδέχεται οποιαδήποτε απόκλιση από την επιθυμητή. Μία ακόμα προϋπόθεση που πρέπει να πληρούν οι γλώσσες αναπαράστασης οντολογιών είναι η υποστήριξη της συλλογιστικής για την εξαγωγή των συμπερασμάτων με αυτόματο τρόπο. Με αυτόν τον τρόπο θα είναι ευκολότερος ο έλεγχος της συνοχής οντολογίας, της γνώσης και των σχέσεων μεταξύ των κλάσεων. Τέλος, προϋποθέσεις αποτελούν η επαρκής εκφραστικότητα για τη δημιουργία μεγάλων οντολογιών και μεγάλων πεδίων γνώσης, αλλά και η ευκολία της έκφρασης [7]. Μία κατηγοριοποίηση των ιδιαίτερα γνωστών γλωσσών, τις κατατάσσει σε τρεις κατηγορίες [33]. Η πρώτη κατηγορία αναφέρεται στις παραδοσιακές γλώσσες αναπαράστασης οντολογιών, βασισμένες κυρίως στην τεχνητή νοημοσύνη. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται οι Ontolingua [34], η OKBC [35], η OCML [36], η FLogic [37] και τέλος η LOOM [38]. Η δεύτερη κατηγορία αναφέρεται στα Web πρότυπα και τις προτεινόμενες γλώσσες (Web Standards και Recommendations) και συμπεριλαμβάνει τις XML, RDF και RDFS. Η τρίτη κατηγορία αναφέρεται στις Web-Based γλώσσες και συμπεριλαμβάνει τις XOL [39], SHOE [40] και OIL [41]. Στις παραδοσιακές γλώσσες μπορούμε επίσης να προσθέσουμε την CycL [23], η οποία αναπτύχθηκε για τη δημιουργία της βάσης γνώσης Cyc. Τέλος, από τη γλώσσα DAML-ONT, δημιουργήθηκε η DAML+OIL, η οποία βασίζεται στο RDF και RDFS [42]. Στις επόμενες ενότητες θα κάνουμε μία σύντομη αναφορά στο RDF και RDFS και θα συνεχίσουμε με την γλώσσα OWL [43] RDF + RDFS Το RDF (Resource Description Framework) δημιουργήθηκε από το W3C και είναι ένα πρότυπο για την περιγραφή των πόρων στο διαδίκτυο. Η περιγραφή που προσφέρει δεν είναι κατανοητή από τους ανθρώπους, αλλά έχει δημιουργηθεί για να είναι κατανοητή από τις εφαρμογές. Η βασική ιδέα του RDF είναι ο εντοπισμός των πραγμάτων μέσω των URI (Universal Resource Identifier) καθώς και η δημιουργία δηλώσεων σχετικά με πόρους που θα αναφέρουμε στη συνέχεια. Ο στόχος της είναι να προσθέσει τη δυνατότητα να δείξουμε το νόημα των δεδομένων με ένα τυποποιημένο τρόπο [44]. -30-

35 Τα βασικά στοιχεία του RDF είναι τρία. Το πρώτο στοιχείο είναι οι πόροι (Resources), οι οποίοι δηλώνουν τις έννοιες τις οποίες θέλουμε να περιγράψουμε. Αποτελούνται από URI, όπως αναφέραμε παραπάνω, τα οποία είναι είτε URL (Unified Resource Locator) είτε κάποιο μοναδικό αναγνωριστικό. Το επόμενο στοιχείο του RDF είναι οι ιδιότητες (properties), οι οποίες ορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των πόρων και περιγράφονται επίσης από URI. Το τελευταίο στοιχείο είναι οι δηλώσεις (statements), οι οποίες αποτελούνται από έναν πόρο, μία ιδιότητα και μία τιμή [7]. Το RDF Schema (RDFS) δίνει τη δυνατότητα στους προγραμματιστές να ορίσουν το λεξιλόγιο που επιθυμούν και είναι ένα αρχικό πλαίσιο μοντελοποίησης εννοιών [32]. Αποτελεί επέκταση του RDF και διαθέτει κλάσεις, οι οποίες ορίζονται ως ένα σύνολο αντικειμένων με κοινές ιδιότητες. Επίσης, ορίζει ιεραρχία κλάσεων με την εισαγωγή των υποκλάσεων και αντίστοιχα ιεραρχία ιδιοτήτων [45] Η γλώσσα OWL Η διεθνής κοινότητα W3C προτείνει [46] ως γλώσσα δημιουργίας οντολογιών την OWL (Ontology Web Language), η οποία είναι μία γλώσσα που δημιουργήθηκε από το «Web Ontology Working Group». Η OWL βασίζεται σε γλώσσες «περιγραφικής λογικής» Description Logic, οι οποίες παρέχουν τα βασικά στοιχεία της OWL [43]. Επίσης, έχει βασιστεί στις RDF και RDF Schema και χρησιμοποιεί τη σύνταξη της RDF/XML, ενώ έχουν δημιουργηθεί επιπλέον συντακτικοί κανόνες πέρα από αυτούς που παρέχει η RDF/XML, με αποτέλεσμα να είναι πιο κατανοητή ως γλώσσα από τους ανθρώπους. Η γλώσσα OWL αποτελείται από τρεις υπογλώσσες [47]: 1. Η γλώσσα OWL Lite, η οποία παρέχει πρωταρχικά δυνατότητα για δημιουργία ιεραρχίας και απλών περιορισμών. Για παράδειγμα, αν και δίνει τη δυνατότητα περιορισμού του πλήθους, οι τιμές που επιτρέπει να οριστούν γι αυτό είναι μόνο 0 ή Η γλώσσα OWL DL, παρέχει τη μέγιστη εκφραστικότητα χωρίς να χάνει το σύστημα συλλογιστικής την υπολογιστική πληρότητα (όλες οι συνεπαγωγές να είναι εγγυημένα υπολογίσιμες) και την ικανότητα του καθορισμού απόφασης (όλες οι συνεπαγωγές να ολοκληρώνονται σε πεπερασμένο χρόνο). Συμπεριλαμβάνει περιορισμούς όπως ο διαχωρισμός των τύπων, δηλαδή μία κλάση δεν είναι δυνατόν να είναι ταυτόχρονα ένα στιγμιότυπο ή -31-

36 μία ιδιότητα. Η ονομασία της προέρχεται από τις γλώσσες περιγραφικής λογικής «Description Logics», καθώς η OWL DL έχει σχεδιαστεί για να υποστηρίξει τις γλώσσες αυτές. 3. Η γλώσσα OWL Full, παρέχει τη μέγιστη εκφραστικότητα και την ελευθερία στη σύνταξη της RDF χωρίς εγγυήσεις υπολογιστικής. Μία κλάση για την OWL Full, είναι δυνατό να έχει ταυτόχρονα και την έννοια μίας συλλογής στιγμιότυπων αλλά και ενός μοναδικού στιγμιότυπου. Σημαντική είναι η εισαγωγή των αντίστροφων ιδιοτήτων (Inverse Functional). Για την OWL Full είναι απίθανο να υπάρξει λογισμικό συλλογιστικής που θα υποστηρίζει όλες της λειτουργίες της. Κάθε μία από τις τρεις υπογλώσσες που αναφέραμε, είναι ένα υποσύνολο της προηγούμενης. Έτσι, ισχύουν οι παρακάτω σχέσεις, όχι όμως και οι αντίστροφες: Κάθε έγκυρη οντολογία που έχει δημιουργηθεί με την γλώσσα OWL Lite, είναι μία έγκυρη οντολογία της γλώσσας OWL DL. Κάθε έγκυρη οντολογία που έχει δημιουργηθεί με την γλώσσα OWL DL, είναι μία έγκυρη οντολογία της γλώσσας OWL Full. Κάθε έγκυρο συμπέρασμα που έχει εξαχθεί με την γλώσσα OWL Lite είναι ένα έγκυρο συμπέρασμα της γλώσσας OWL DL. Κάθε έγκυρο συμπέρασμα που έχει εξαχθεί με την γλώσσα OWL DL είναι ένα έγκυρο συμπέρασμα της γλώσσας OWL Full. Προχωρώντας, θα αναφέρουμε ορισμένα από τα βασικά στοιχεία της σύνταξης της OWL. Τα έγγραφα της OWL είναι ουσιαστικά έγγραφα RDF, οπότε το βασικό τους στοιχείο είναι το rdf:rdf, για παράδειγμα [7]: <rdf:rdf xmlns:owl =" xmlns:rdf =" xmlns:rdfs=" xmlns:xsd =" Για τον ορισμό των κλάσεων, χρησιμοποιείται το στοιχείο owl:class. Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι υπάρχει η κλάση owl:thing, η οποία είναι η πιο γενική κλάση της OWL και όλες οι κλάσεις των οντολογιών ορίζονται ως υποκλάσεις της. Επίσης, προκαθορισμένη είναι η κλάση owl:nothing, η οποία είναι η κενή κλάση και αποτελεί -32-

37 υποκλάση όλων των κλάσεων [7]. Επομένως, αν θέλουμε να ορίσουμε την κλάση Business, η οποία είναι υποκλάση της Client και δηλώνει τις επιχειρήσεις που είναι πελάτες, γράφουμε: <owl:class rdf:id="business"> <rdfs:subclassof rdf:resource="#client"/> </owl:class> Οι κλάσεις των οντολογιών στην OWL μπορούν να έχουν δύο τύπους ιδιοτήτων, τις datatype και τις object. Οι datatype ιδιότητες συσχετίζουν τα αντικείμενα με συγκεκριμένες τιμές, ενώ οι object συσχετίζουν αντικείμενα μεταξύ τους [7]. Για να ορίσουμε την ιδιότητα businessclientname, η οποία αναφέρεται στην επωνυμία της επιχείρησης: <owl:datatypeproperty rdf:id="businessclientname"> <rdfs:domain rdf:resource="#business"/> <rdfs:range rdf:resource="&xsd;string"/> </owl:datatypeproperty> Επίσης, οι ιδιότητες μπορούν να οριστούν ως αντίστροφες. Στο παράδειγμα που ακολουθεί, οι ιδιότητες isconductingtransaction και conductedbyclient είναι αντίστροφες. Ο πελάτης (Client) διενεργεί μία συναλλαγή (Transaction) και μία συναλλαγή διενεργείται από έναν πελάτη. <owl:objectproperty rdf:id="isconductingtransaction"> <rdfs:range rdf:resource="#transaction"/> <rdfs:domain rdf:resource="#client"/> <owl:inverseof rdf:resource="#conductedbyclient"/> </owl:objectproperty> Επιπλέον, στην OWL είναι δυνατή η διατύπωση περιορισμών για τις ιδιότητες. Για τον σκοπό αυτόν χρησιμοποιούμε το στοιχείο owl:restriction, το στοιχείο owl:onproperty και μία δήλωση περιορισμού. Ο πρώτος περιορισμός που μπορούμε να θέσουμε, διατυπώνεται με τη χρήση της δήλωσης owl:allvaluesfrom. Με αυτήν, μπορούμε να ορίσουμε από ποια κλάση και μόνο από αυτή, θα δέχεται τιμή κάθε μία ιδιότητα (καθολική ποσοτικοποίηση) [7]. -33-

38 Ένας άλλος περιορισμός, μπορεί να τεθεί με τη δήλωση owl:hasvalue, σύμφωνα με την οποία μία ιδιότητα καθορίζεται να έχει μία συγκεκριμένη τιμή. Επίσης, με τη δήλωση owl:somevaluesfrom, ορίζουμε ότι η ιδιότητα θα έχει τουλάχιστον μία τιμή από μία κλάση (υπαρξιακή ποσοτικοποίηση). Τέλος, για να περιορίσουμε την πληθικότητα χρησιμοποιούμε τις δηλώσεις owl:mincardinality, owl:maxcardinality, owl:cardinality, με τις οποίες προσδιορίζουμε το πλήθος των μελών μιας ιδιότητας [7]. Για τη δημιουργία των στιγμιότυπων, χρησιμοποιείται η σύνταξη της RDF. Συνεπώς, για τη δήλωση στιγμιότυπου με το όνομα της επιχείρησης: <Business rdf:id="121589"> <businessclientname rdf:datatype="&xsd;string">iris AE</businessClientName> </Business> Η γλώσσα OWL 2 Το 2005 ξεκίνησαν οι συζητήσεις για επέκταση και αναθεώρηση της γλώσσας OWL, ώστε να καλύπτει περισσότερες απαιτήσεις. Η πρώτη απόφαση ήταν η δημιουργία της OWL 1.1 για να ξεπεραστούν ορισμένοι εκφραστικοί περιορισμοί της OWL και στη συνέχεια προστέθηκαν επιπλέον απαιτήσεις που αφορούν στην απόδοση της. Όταν η ανάπτυξη της OWL 1.1 έφτασε στο επιθυμητό σημείο, κατατέθηκε στο W3C και έτσι το 2007 ορίστηκε επίσημα μία νέα W3C Working Group για την ανάπτυξη της. Για να δοθεί η έννοια της σημαντικής εξέλιξης στην πορεία της γλώσσας, αποφασίστηκε αντί για OWL 1.1 να ονομαστεί OWL 2 [43]. Αρχικά, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η OWL 2 είναι μία συνέχεια της OWL, στην οποία έχουν προστεθεί νέες λειτουργίες, χρήσιμες για τη συλλογιστική και εισάγει νέα «προφίλ» υποσυνόλων γλωσσών με σημαντικές υπολογιστικές ιδιότητες, τα οποία ήδη υποστηρίζονται από διάφορα εργαλεία ανάπτυξης οντολογιών. Η OWL 2 είναι πλήρως συμβατή με την OWL και πιο συγκεκριμένα, κάθε οντολογία που έχει δημιουργηθεί με την OWL είναι μία έγκυρη οντολογία της OWL 2, αλλά και κάθε οντολογία που έχει δημιουργηθεί με την OWL 2 χωρίς να έχουν χρησιμοποιηθεί οι νέες λειτουργίες της, είναι μία έγκυρη οντολογία της OWL. Συνολικά, τα νέα χαρακτηριστικά που ενσωματώνει η OWL 2 περιγράφονται από τέσσερις κατηγορίες. Παρέχει μεγαλύτερη εκφραστική δύναμη, μεγαλύτερο εύρος τύπων δεδομένων, αλλά και τύπους τους οποίους μπορεί να ορίσει ο χρήστης και απλές δυνατότητες μετα-μοντελοποίησης και σχολιασμού. Τέλος, προσφέρει νέα σύνταξη που χαρακτηρίζεται ως «συντακτική -34-

39 ζάχαρη» (syntactic sugar), ορίζοντας τη δομή DisjointUnion για τη δήλωση μιας κλάσης ως η ένωση άλλων διακριτών κλάσεων και την αρνητική δήλωση για μία ιδιότητα, που υποδηλώνει ότι η ιδιότητα δεν ισχύει για τα στιγμιότυπα [48]. 3.2 Εργαλεία Ανάπτυξης Οντολογιών Με την πάροδο των ετών έχουν δημιουργηθεί πολλά εργαλεία για την ανάπτυξη και τη διαχείριση των οντολογιών. Μία γνωστή κατηγοριοποίηση των εργαλείων είναι αυτή που διατυπώθηκε στο OntoWeb Consortium το 2002 [49]. Σύμφωνα με τη μελέτη [49] εντοπίζονται οι ακόλουθες βασικές κατηγορίες εργαλείων: τα εργαλεία ανάπτυξης οντολογιών, τα εργαλεία συγχώνευσης και ενσωμάτωσης οντολογιών, τα εργαλεία αξιολόγησης, τα εργαλεία σχολιασμού, τα εργαλεία αποθήκευσης και εκτέλεσης ερωτημάτων και τα εργαλεία εκμάθησης. Οι Σερεμέτη και Καμέας το 2010, ακολούθησαν αρχικά μία πιο γενικευμένη κατηγοριοποίηση των διαθέσιμων εργαλείων σε 2 μεγάλες κατηγορίες: τα εξειδικευμένα εργαλεία και τα ολοκληρωμένα περιβάλλοντα ανάπτυξης οντολογιών [50], τις οποίες θα παρουσιάσουμε συνοπτικά. Ξεκινώντας από την πρώτη γενική κατηγορία των εξειδικευμένων εργαλείων, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι συμπεριλαμβάνει όσα χρησιμοποιούνται για συγκεκριμένες εργασίες που απαιτούνται κατά των κύκλο ζωής των οντολογιών. Χωρίζονται σε τρεις υποκατηγορίες: στα εργαλεία μηχανικής (engineering), συνδυασμού (combination) και διαχείρισης (management) [50]. 1. Εργαλεία μηχανικής. Συμπεριλαμβάνονται εργαλεία τα οποία αφορούν στη μηχανική, δηλαδή σε όλες τις δραστηριότητες που σχετίζονται με την ανάπτυξη της οντολογίας για ένα πεδίο γνώσης. Χωρίζονται στις επιμέρους κατηγορίες: a. Εργαλεία δημιουργίας. Στην κατηγορία αυτή τα εργαλεία χρησιμοποιούνται για τη διαδικασία της δημιουργίας, δηλαδή για τον καθορισμό του σκοπού, της απόκτησης και ανάλυσης γνώσης, για τον σχεδιασμό, τον έλεγχο, τη δημιουργία στιγμιότυπων. b. Εργαλεία εκμάθησης. Τα εργαλεία εκμάθησης χρησιμοποιούνται για τον εμπλουτισμό των οντολογιών με επιπλέον έννοιες και σχέσεις, για την επίλυση πιθανών ασυνεπειών και για την προσθήκη επιπλέον στιγμιότυπων στις υπάρχουσες έννοιες. Ανάλογα με τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται κατά τη διαδικασία εκμάθησης, εντοπίζονται οι ακόλουθες τέσσερις κατηγορίες: εργαλεία εκμάθησης από δεδομένα -35-

40 κειμένου, εργαλεία εκμάθησης από δεδομένα κοινωνικής δικτύωσης, εργαλεία εκμάθησης από ημιδομημένα δεδομένα, εργαλεία εκμάθησης από σχήματα βάσεων δεδομένων. 2. Εργαλεία συνδυασμού. Όπως έχουμε αναφέρει, οι οντολογίες μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν. Για τον σκοπό αυτόν, έχουν αναπτυχθεί τα εργαλεία αυτής της κατηγορίας. a. Εργαλεία συγχώνευσης (merging). Συγχωνεύουν οντολογίες με αποτέλεσμα τη δημιουργία μίας νέας η οποία σε γενικές γραμμές αντικαθιστά τις δύο αρχικές. b. Εργαλεία ευθυγράμμισης (alignment). Χρησιμοποιούνται για την εύρεση των ομοιοτήτων μεταξύ οντολογιών. c. Εργαλεία χαρτογράφησης (mapping). Χρησιμοποιούνται για την αντιστοίχιση κάθε έννοιας μίας οντολογίας με μία έννοια άλλης οντολογίας. d. Εργαλεία διαχείρισης εκδόσεων (versioning). Για τη διαχείριση των διάφορων εκδόσεων κατά την ανάπτυξη της οντολογίας e. Εργαλεία μεταγλώττισης/μετατροπής (translation/transformation) σε διαφορετική γλώσσα ή διαφορετικό λεξιλόγιο. 3. Εργαλεία διαχείρισης. Πρόκειται για εργαλεία που βοηθούν στην αξιολόγηση, αποθήκευση, στον σχολιασμό και την οπτικοποίηση, πιο συγκεκριμένα: a. Εργαλεία αξιολόγησης. Διαχωρίζονται σε εργαλεία αξιολόγησης που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση των εργαλείων και σε αυτά που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της οντολογίας. b. Εργαλεία αποθήκευσης και υλοποίησης ερωτημάτων. Διαχωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με τη γλώσσα στην οποία βασίζονται: OWL, DAML+OIL, Topic Maps, RDF Schema, RDF. c. Εργαλεία επισήμανσης (annotation) που βασίζονται σε οντολογίες. Πρόκειται για εργαλεία που χρησιμοποιούν τις οντολογίες ως λεξιλόγια για τη δημιουργία μεταδεδομένων για την περιγραφή εγγράφων και εφαρμογών. Διαχωρίζονται περαιτέρω σε εργαλεία για τον σχολιασμό εγγράφων πολυμέσων, σε εργαλεία που δημιουργούν αυτόματο σχολιασμό χωρίς χειροκίνητη ενέργεια και σε «παραδοσιακών» μεθόδων που είτε χρησιμοποιούν ως βοηθητικό μέσο μία οντολογία, είτε απαιτούν τη συμβολή του χρήστη στον σχολιασμό. -36-

41 d. Εργαλεία οπτικοποίησης, τα οποία δημιουργούν γράφους με τη δομή και τις σχέσεις μιας οντολογίας. Η δεύτερη γενική κατηγορία αφορά στα ολοκληρωμένα περιβάλλοντα ανάπτυξης οντολογιών. Σε αυτά τα περιβάλλοντα ενσωματώνονται διάφορα εργαλεία τα οποία υποστηρίζουν πολλές δραστηριότητες που απαιτούνται κατά τον κύκλο ζωής μίας οντολογίας. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμα όταν πρόκειται να επαναχρησιμοποιηθεί η οντολογία που δημιουργείται ή όταν σε αυτή ενσωματώνεται μία υπάρχουσα οντολογία. Παράδειγμα αυτής της κατηγορίας είναι το Protégé, το οποίο χρησιμοποιήσαμε κατά την υλοποίηση της παρούσας εργασίας και θα παρουσιάσουμε σε επόμενη ενότητα [50] Επιλογή εργαλείων οντολογιών Για την ανάπτυξη μιας οντολογίας ο μηχανικός θα χρειαστεί αρχικά να επιλέξει το εργαλείο ή το σύνολο των εργαλείων που θα χρησιμοποιήσει. Στην προηγούμενη ενότητα παρουσιάσαμε τις κατηγορίες των εργαλείων, για κάθε μία από τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα διάφορα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Ωστόσο, για την κατηγορία των εξειδικευμένων εργαλείων δεν είναι εύκολη πάντοτε η μεταξύ τους σύγκριση, καθώς σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται για διαφορετικό λόγο, επομένως η επιλογή θα γίνει απλά σύμφωνα με τον στόχο του μηχανικού. Για τη δεύτερη μεγάλη κατηγορία των ολοκληρωμένων περιβαλλόντων για την ανάπτυξη οντολογιών, μπορούμε να ορίσουμε κάποιες γενικές οδηγίες σύμφωνα με τις οποίες μπορεί να γίνει η επιλογή του καταλληλότερου. Το πρώτο κριτήριο είναι το κατά πόσο το περιβάλλον αυτό είναι επεκτάσιμο και μπορεί να εξελιχθεί με την πρόοδο της τεχνολογίας. Το δεύτερο κριτήριο είναι η ωριμότητα του, αν έχει τη δυνατότητα να αναπροσαρμόζεται σε αλλαγές και να συνεργάζεται με άλλα περιβάλλοντα. Το τρίτο κριτήριο είναι η φορητότητα, δηλαδή αν μπορεί να προσαρμοστεί σε νέο περιβάλλον. Το τέταρτο κριτήριο είναι η διαλειτουργικότητα με άλλες εφαρμογές, διαφορετικά πρωτόκολλα και το πέμπτο κριτήριο αφορά την ευκολία χρήσης και εκμάθησης του [50]. Στην επόμενη ενότητα, θα παρουσιάσουμε το Protégé, το οποίο είναι ένα εργαλείο που ανήκει στην κατηγορία των ολοκληρωμένων περιβαλλόντων ανάπτυξης οντολογιών. -37-

42 3.2.2 Protégé Για την υλοποίηση της οντολογίας, χρησιμοποιήθηκε η πλατφόρμα Protégé. Πρόκειται για μία δωρεάν και ανοιχτού κώδικα πλατφόρμα βασισμένη σε Java, η οποία παρέχει τα απαραίτητα εργαλεία για την κατασκευή οντολογιών. Δημιουργήθηκε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Stanford και πιο συγκεκριμένα από το «Stanford Center for Biomedical Informatics Research - BMIR», το οποίο αναπτύσσει σύγχρονους τρόπους για την βέλτιστη επεξεργασία δεδομένων που αφορούν στην ανθρώπινη υγεία. Στόχος της έρευνας και του έργου του κέντρου βιοϊατρικής BMIR είναι η κατάλληλη αποθήκευση και επεξεργασία των ιατρικών δεδομένων με απώτερο σκοπό τη συμβολή τους στη λήψη αποφάσεων. Η ομάδα ανάπτυξης του Protégé παρέχει πλήρη υποστήριξη για την εφαρμογή και για τον ίδιο λόγο έχει δημιουργηθεί μία ενεργή κοινότητα. Η τρέχουσα έκδοση η οποία υπάρχει διαθέσιμη στην επίσημη ιστοσελίδα είναι η «Protégé Desktop 5.0 beta» [51], η οποία παρέχει πλήρη υποστήριξη της γλώσσας OWL 2. Η εφαρμογή παρέχει ένα περιβάλλον εργασίας πλήρως παραμετροποιήσιμο, καθώς και διάφορα εργαλεία ανεύρεσης ασυνεπειών αλλά και οπτικοποίησης για τη καλύτερη κατανόηση των συσχετίσεων. Είναι κατάλληλη για τη δημιουργία απλών οντολογιών αλλά και πολυσύνθετων με την ίδια ευκολία. Η έκδοση που χρησιμοποιήθηκε είναι η «Protégé 3.5». Η Desktop έκδοση υποστηρίζει μία πληθώρα τύπων plugin [52]. -38-

43 3.2.3 Περιβάλλον εργασίας Protégé Desktop Η έκδοση του Protégé που χρησιμοποιήσαμε, παρέχει 4 βασικές καρτέλες για τη δημιουργία μίας οντολογίας. Στην πρώτη καρτέλα OWLClasses παρατηρούμε ότι στο αριστερό μέρος υπάρχει ο SUBCLASS EXPLORER. Σε αυτό το σημείο δημιουργούμε κλάσεις και υποκλάσεις με την επιθυμητή ιεραρχία. Στο δεξί μέρος φαίνεται ο CLASS EDITOR, στον οποίο ορίζονται τα σχόλια (Annotations), οι ιδιότητες και οι περιορισμοί της κλάσης. Για τον CLASS EDITOR, επιλέγοντας Logic View ή Properties View, ορίζουμε αν θα βλέπουμε αναλυτικά τις συνθήκες που έχουν οριστεί ή τις ιδιότητες και τους περιορισμούς. Η Εικόνα 4 που ακολουθεί μας δείχνει την καρτέλα OWLClasses που περιγράψαμε με τις κλάσεις της οντολογίας μας. Εικόνα 4 Protégé OWLClasses -39-

44 Στην καρτέλα Properties υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας και επεξεργασίας όλων των ειδών των ιδιοτήτων. Επιλέγοντας μία από τις καρτέλες Object, Datatype, Annotation εμφανίζεται μόνο το αντίστοιχο είδος ιδιοτήτων, ενώ με την καρτέλα All έχουμε την εικόνα όλων των ειδών τους. Στην Εικόνα 5 βλέπουμε την καρτέλα All στην οποία έχει επιλεγεί η ιδιότητα billaddress και παρατηρούμε ότι στο δεξί μέρος γίνεται ο ορισμός όλων των παραμέτρων των ιδιοτήτων, όπως του Domain στο οποίο ανήκουν. Εικόνα 5 Protégé Properties -40-

45 Στην καρτέλα Individuals δημιουργούνται τα στιγμιότυπα της οντολογίας. Για τη δημιουργία ενός στιγμιότυπου, επιλέγουμε από τον CLASS BROWSER την κλάση στην οποία θα ανήκει, στον INSTANCE BROWSER δημιουργούμε το στιγμιότυπο και δίνουμε το επιθυμητό όνομα και τέλος στον INDIVIDUAL EDITOR συμπληρώνουμε τις απαραίτητες τιμές του. Εικόνα 6 Protégé Individuals -41-

46 Στην καρτέλα Forms υπάρχει η δυνατότητα τροποποίησης της δομής της εμφάνισης των φορμών της οντολογίας. Στο αριστερό μέρος επιλέγουμε από τη λίστα με τις φόρμες αυτή που επιθυμούμε να τροποποιήσουμε από τον FORM BROWSER και στο δεξί μέρος στον FORM EDITOR δίνουμε τη μορφή που μας εξυπηρετεί περισσότερο. Η Εικόνα 7 δείχνει την καρτέλα Forms με τις αντίστοιχες φόρμες της οντολογίας μας. Εικόνα 7 Protégé Forms Περιβάλλον εργασίας WebProtégé Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφέρουμε ότι εκτός από την Desktop έκδοση, την οποία χρησιμοποιήσαμε κατά την υλοποίηση της διπλωματικής, υπάρχει διαθέσιμο επιπλέον το περιβάλλον WebProtégé. Η πρόσβαση στο συγκεκριμένο περιβάλλον γίνεται από οποιοδήποτε πρόγραμμα περιήγησης ιστοσελίδων. Δίνεται η δυνατότητα είτε για δημιουργία οντολογίας μέσω διαδικτύου, είτε για ανέβασμα υπάρχουσας με σκοπό την επεξεργασία της. Επιπλέον, με την επιλογή του διαμοιρασμού, μία ομάδα χρηστών μπορεί να βλέπει και να επεξεργάζεται την ίδια οντολογία, ορίζοντας τα επιθυμητά δικαιώματα πρόσβασης για κάθε χρήστη, όπως περιορισμός αποκλειστικά -42-

47 για ανάγνωση ή το δικαίωμα τροποποίησης. Για κάθε μεταβολή υπάρχει αναλυτικό ιστορικό, παρέχονται στατιστικά σχετικά με την ανάπτυξη της οντολογίας, επιλογές ενημερώσεων και παρακολούθησης. Στην Εικόνα 8 βλέπουμε την αρχική σελίδα του WebProtégé και ορισμένες από τις online διαθέσιμες οντολογίες [53]. Εικόνα 8: Αρχική σελίδα περιβάλλοντος ανάπτυξης οντολογιών WebProtégé [53] Σύμφωνα με έρευνα [54], η ανάπτυξη πολλών οντολογιών γίνεται με τη συμμετοχή των ειδικών, εκτός των μηχανικών γνώσης. Συχνά, ο αρχικός πυρήνας δημιουργείται από τους ίδιους τους ειδικούς, γεγονός το οποίο προϋποθέτει την εξοικείωση τους με τη δομή και τα εργαλεία που απαιτούνται, τα οποία συνήθως είναι αρκετά πολύπλοκα. Επιπλέον, υπάρχει η ανάγκη για την πλήρη ενσωμάτωση όλων των μεθόδων που ευνοούν τη συνεργασία ομάδων κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης μιας οντολογίας. Το WebProtégé καλύπτει τις ανάγκες αυτές, καθώς είναι ένα εργαλείο το οποίο μπορεί να εξυπηρετήσει ένα μεγάλο εύρος χρηστών ανάλογα με το επίπεδο εξοικείωσης τους και επιπλέον παρέχει όλα τα απαραίτητα εργαλεία για τη συνεργασία ομάδων μέσω διαδικτύου. Το περιβάλλον εργασίας σχεδιάστηκε βασιζόμενο σε όσα αναφέραμε, με τρόπο που να εξυπηρετεί χρήστες εξειδικευμένους, αλλά και όσους δεν έχουν εμπειρία από αντίστοιχα συστήματα δημιουργίας οντολογιών. Εκτός από ορισμένες προεπιλεγμένες ρυθμίσεις για τις καρτέλες, δίνεται τη δυνατότητα τροποποίησης του περιβάλλοντος εργασίας, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε χρήστη. Στην Εικόνα 9 παρατηρούμε ότι η -43-

48 εικόνα για τις κλάσεις μιας οντολογίας είναι παρόμοια με αυτή στην οποία εργαστήκαμε στην Desktop έκδοση για την υλοποίηση της διπλωματικής εργασίας. Εικόνα 9 Η καρτέλα των κλάσεων στο WebProtégé [54] 3.3 Σύνοψη Οι γλώσσες αναπαράστασης οντολογιών, όπως αναφέραμε στο παρόν κεφάλαιο, εξελίχτηκαν και συνεχίζουν να εξελίσσονται κατά το πέρασμα των ετών. Στο παρελθόν, ορισμένες γλώσσες δημιουργήθηκαν με αφορμή την εκπόνηση ενός έργου που αφορούσε στη δημιουργία μίας συγκεκριμένης οντολογίας, όπως και αρκετές από τις μεθοδολογίες ανάπτυξης οντολογιών. Σήμερα, η γλώσσα που προτείνεται από την W3C είναι η OWL την οποία και χρησιμοποιήσαμε κατά την υλοποίηση της παρούσας διπλωματικής. Τα εργαλεία ανάπτυξης οντολογιών, όπως είδαμε κατηγοριοποιούνται σε διάφορα εξειδικευμένα τα οποία χρησιμεύουν σε συγκεκριμένο στάδιο της ανάπτυξης και σε ολοκληρωμένα περιβάλλοντα ανάπτυξης. Στις τελευταίες ενότητες παρουσιάσαμε το Protégé, το οποίο είναι και το εργαλείο που επιλέξαμε για να αναπτύξουμε την οντολογία μας. Στο κεφάλαιο που ακολουθεί, θα παρουσιάσουμε αναλυτικά το θέμα της οντολογίας και όλη την υλοποίηση της. -44-

49 4 Οντολογία Τηλεπικοινωνιακού Οργανισμού Η οντολογία που αναπτύχθηκε στα πλαίσια της παρούσας εργασίας αφορά σε έναν Τηλεπικοινωνιακό Οργανισμό. Ο στόχος μας είναι να αναπαραστήσουμε τις βασικές έννοιες που απαιτούνται για την αναπαράσταση της δομής του και να δημιουργήσουμε τις συσχετίσεις που υπάρχουν μεταξύ τους. Για την υλοποίηση εστιάσαμε κυρίως στις εμπορικές συναλλαγές που έχει ένας Τηλεπικοινωνιακός Οργανισμός, καθώς το πεδίο γνώσης είναι αρκετά μεγάλο. Εκτός από το εμπορικό μέρος, υπάρχει ένα μεγάλο πεδίο που αφορά την τεχνολογική υποδομή ενός οργανισμού και συμπεριλαμβάνει για παράδειγμα το δίκτυο του, τον εξοπλισμό που χρησιμοποιεί κα. Βασιστήκαμε λοιπόν, στο μέρος των συναλλαγών με τους πελάτες. Στο παρόν κεφάλαιο αρχικά θα παρουσιάσουμε τον τηλεπικοινωνιακό οργανισμό που επιλέξαμε να μελετήσουμε, αναφέροντας συνοπτικά τις έννοιες που θα εισάγουμε στην οντολογία. Επίσης, θα αναφέρουμε δύο αντίστοιχες δημοσιευμένες μελέτες που έχουν υλοποιηθεί με θέμα τη δημιουργία οντολογιών για τις τηλεπικοινωνίες. Στη συνέχεια, θα αναλυθεί η οντολογία μας με αναλυτική αναφορά των κλάσεων, των ιδιοτήτων και των συσχετίσεων τους, καθώς και των περιορισμών που θέσαμε. Τέλος, θα παρουσιάσουμε ενδεικτικά ορισμένα στιγμιότυπα των κλάσεων της οντολογίας. 4.1 Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών της Ελλάδος Ο οργανισμός που επιλέχθηκε να μελετηθεί, είναι ο Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών της Ελλάδος (ΟΤΕ A.E.). Πρόκειται για τον μεγαλύτερο τηλεπικοινωνιακό πάροχο στην Ελλάδα, ο οποίος προσφέρει σταθερή, κινητή τηλεφωνία και ευρυζωνικές υπηρεσίες, ενώ μαζί με τις θυγατρικές του αποτελεί σήμερα έναν από τους κορυφαίους τηλεπικοινωνιακούς ομίλους στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Η ίδρυση του έγινε στις 23 Οκτωβρίου 1949 υπό τον πλήρη έλεγχο του ελληνικού κράτους και στις 10 Νοεμβρίου 1949 έγιναν τα επίσημα εγκαίνια των εργασιών του. Το 1994 ξεκίνησε η ίδρυση των -45-

50 θυγατρικών, το 1996 η εταιρεία εισήλθε στο Χρηματιστήριο Αθηνών, το 2001 έγινε απελευθέρωση της αγοράς των τηλεπικοινωνιών και από το 1996 το Ελληνικό Δημόσιο μείωσε σταδιακά τη συμμετοχή του στο μετοχικό κεφάλαιο του ΟΤΕ [55]. Σήμερα ο όμιλος ΟΤΕ και οι θυγατρικές του δεν λαμβάνουν κρατική επιδότηση, φοροαπαλλαγή ή οικονομική ενίσχυση από το κράτος. Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν στην οντολογία, αντλήθηκαν από την επίσημη ιστοσελίδα του οργανισμού Στη συνέχεια παραθέτουμε μία περιγραφή της δομής της ιστοσελίδας, ώστε να γίνουν κατανοητοί οι λόγοι για τους οποίους ακολουθήσαμε τη συγκεκριμένη σχεδίαση στην οντολογία μας. Στην Εικόνα 10 παρατίθενται οι βασικές έννοιες που εντοπίσαμε αρχικά. ΟΤΕ ΠΕΛΑΤΗΣ ΣΗΜΕΙΟ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ ΠΡΟΪΟΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΗ Εικόνα 10 Οι βασικές έννοιες της οντολογίας Πιο αναλυτικά, ο διαχωρισμός ο οποίος παρατηρείται αρχικά, αφορά στην κατηγορία πελάτη, δηλαδή σε ιδιώτες και σε επαγγελματίες/επιχειρήσεις. Η πρώτη λοιπόν έννοια που θα αποτυπωθεί στην οντολογία είναι ο πελάτης με τον διαχωρισμό του στις προηγούμενες κατηγορίες. Ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκει ο πελάτης, προσφέρονται οι αντίστοιχες επιλογές προσαρμοσμένες στις ανάγκες του. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι και στις δύο κατηγορίες πελάτη, οι επιλογές αυτές παρουσιάζονται αρχικά ομαδοποιημένες με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Συνεπώς, είτε επιλέξουμε από την αρχική σελίδα ότι ανήκουμε στη κατηγορία ιδιώτη, είτε επιλέξουμε κατηγορία επαγγελματία/επιχείρησης, οι επιλογές που προσφέρονται είναι οι ακόλουθες: «Προϊόντα και Υπηρεσίες», «Βοήθεια και Υποστήριξη», «ΟΤΕ Life», «My ΟΤΕ». Τα «Προϊόντα και Υπηρεσίες» είναι η επόμενη έννοια που θα αποτυπωθεί στη οντολογία μας. Στην επιλογή αυτή προσφέρονται οι επιλογές αγοράς. Για τους ιδιώτες οι διαθέσιμες επιλογές είναι οι ακόλουθες: Προγράμματα Τηλεφωνίας, Double Play -46-

51 (πρόγραμμα τηλεφωνίας σε συνδυασμό με παροχή internet), ΟΤΕ TV (συνδρομητική τηλεόραση), Double Play και ΟΤΕ TV, Κινητή Τηλεφωνία, Tablets, Τηλεοράσεις. Οι αντίστοιχες επιλογές στην ίδια κατηγορία για τους επαγγελματίες/ιδιώτες είναι: Business Σταθερή, (πρόγραμμα τηλεφωνίας σε συνδυασμό με παροχή internet), Δικτύωση και Business Internet, Business Solutions, Κινητή Τηλεφωνία. Παρατηρούμε ότι οι επιλογές έχουν προσαρμοστεί ανάλογα με την κατηγορία πελάτη, καθώς οι ανάγκες των επαγγελματιών διαφοροποιούνται από αυτές των ιδιωτών. Βασικά συστατικά τα οποία θα αποτυπώσουμε στην υλοποίηση μας, είναι ο αριθμός σταθερού και κινητού τηλεφώνου, τα πακέτα προσφορών και οι διάφορες συσκευές. Η «Βοήθεια και Υποστήριξη» παρέχει πληροφορίες που αφορούν στα προϊόντα και υπηρεσίες. Σε αυτό το μενού παρατίθενται πληροφορίες, οδηγίες χρήσης, χρήσιμες συμβουλές, τιμοκατάλογοι και οτιδήποτε είναι χρήσιμο ως βοηθητικό υλικό. Επίσης, για την εξυπηρέτηση πελατών δίνονται επιλογές μέσω της ιστοσελίδας, των φυσικών καταστημάτων και των τηλεφωνικών κέντρων. Οι έννοιες αυτές αποτυπώνονται στην οντολογία μας και συνδυάζονται με τα θέματα που αναλύονται στο μενού «Βοήθεια και Υποστήριξη» το οποίο αναλύσαμε. Συνοψίζοντας, εντοπίσαμε ορισμένες βασικές έννοιες που σχετίζονται με κάθε είδους συναλλαγή του πελάτη με την εταιρία, βασιζόμενοι στη δομή που παρουσιάζεται στην επίσημη ιστοσελίδα του Ο.Τ.Ε. Α.Ε.. Στην οντολογία μας αποτυπώνουμε τις έννοιες αυτές και τις σχέσεις μεταξύ τους, εμπλουτίζοντας με ιδιότητες που θεωρήσαμε σημαντικές και θα οδηγήσουν στην εξαγωγή πολύτιμης γνώσης για την εταιρία, όπως θα περιγράψουμε αναλυτικότερα στις επόμενες ενότητες. 4.2 Προηγούμενες μελέτες Στην παρούσα ενότητα θα παρουσιάσουμε εν συντομία δύο μελέτες, οι οποίες αφορούν στη δημιουργία οντολογιών που για τις τηλεπικοινωνίες. Η πρώτη μελέτη που θα παρουσιάσουμε είναι των Khan κ. συν., οι οποίοι το 2011 δημιούργησαν ένα πλαίσιο ενσωματώνοντας υπηρεσίες σημασιολογικού ιστού και την ανάπτυξη μίας οντολογίας για τηλεπικοινωνιακό οργανισμό [56]. Εν συντομία θα περιγράψουμε τον στόχο της συγκεκριμένης μελέτης και τη μεθοδολογία που ακολούθησαν κατά την υλοποίηση τους. Η αρχική διαπίστωση σχετικά με το χώρο των τηλεπικοινωνιών, είναι το γεγονός ότι οι υπηρεσίες που προσφέρουν είναι πολλές, οι απαιτήσεις σε χρόνους απόκρισης -47-

52 υψηλές και η αύξηση φόρτου του δικτύου σημαντική, προβάλλοντας την ανάγκη για τη συμβολή των υπηρεσιών του σημασιολογικού ιστού. Ο στόχος των ερευνητών ήταν η αυτόματη εύρεση υπηρεσιών, η αναζήτηση με βάση τον στόχο και όχι απλά με λέξειςκλειδιά, η αναζήτηση μεταξύ ετερογενών υπηρεσιών από διαφορετικούς παρόχους και υπηρεσιών με παρόμοιες λειτουργικότητες. Δημιουργήθηκαν μία οντολογία πεδίου γνώσης (domain) για την περιγραφή του βασικού λεξιλογίου και μία κοστολόγησης (billing), με τη χρήση του Protégé. Για την ανάπτυξη της οντολογίας, φαίνεται στην Εικόνα 11 η μεθοδολογία που ακολούθησαν οι συγγραφείς, η οποία ήταν μία κυκλική διαδικασία [56]. Διατύπωση στόχων/αναγκών Διατύπωση ερωτήσεων επάρκειας προσανατολισμένων στους στόχους Μελέτη υπαρχόντων τηλεπικοινωνιακών προτύπων για το πεδίο γνώσης Έλεγχος για επαναχρησιμοποίηση οντολογίας Συνέντευξη ειδικών πεδίου γνώσης Ταξινόμηση εννοιών Δημιουργία οντολογίας Δημιουργία σχέσεων Αξιολόγηση οντολογίας με ομάδα ελέγχου Εικόνα 11 Μεθοδολογία ανάπτυξης οντολογίας Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στο πρωτότυπο προέρχονται από τηλεπικοινωνιακό πάροχο του Πακιστάν, ο οποίος έχει εγκαταστάσεις σε εννέα πόλεις -48-

53 της χώρας [56]. Παρατηρούμε ότι στη συγκεκριμένη μελέτη οι συγγραφείς εστίασαν στο μέρος της διαδικασίας κοστολόγησης, σε αντίθεση με την υλοποίηση που επιλέξαμε εμείς. Επίσης, δημιούργησαν μία οντολογία πεδίου γνώσης, πιο γενική η οποία περιγράφει το βασικό λεξιλόγιο για τον κλάδο των τηλεπικοινωνιών και μία πιο ειδική οντολογία που αφορά στην διαδικασία κοστολόγησης. Η επόμενη μελέτη που θα παρουσιάσουμε, δημοσιεύτηκε το 2012 από τους Xiuquan κ. συν. [57], για την οποία θα δώσουμε μία σύντομη περιγραφή της μεθοδολογίας στην οποία βασίστηκε και μέσω αυτής των εννοιών που μοντελοποιήθηκαν. Οι συγγραφείς εντοπίζουν το βασικό ερευνητικό πρόβλημα στην μεγάλη ετερογένεια που παρατηρείται στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, όσον αφορά σε υπηρεσίες, δίκτυα και πλατφόρμες, σε συνδυασμό με το πλήθος των διαφορετικών υπηρεσιών. Για αυτόν το λόγο, η ενσωμάτωση των τεχνολογιών του σημασιολογικού ιστού και η δημιουργία μίας οντολογίας πεδίου γνώσης είναι ζωτικής σημασίας. Ο σχεδιασμός της οντολογίας αυτής, είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την επιτυχή εφαρμογή της, καθώς οι έννοιες που χρειάζεται να αποτυπωθούν είναι πάρα πολλές και η ενσωμάτωση τους αποτελεί μία πρόκληση. Στην υλοποίηση τους, οι ερευνητές ενσωμάτωσαν στην οντολογία πεδίου γνώσης περίπου 430 έννοιες και 245 ιδιότητες. Για την ανάπτυξη της οντολογίας εφαρμόστηκε η μεθοδολογία η οποία φαίνεται στην Εικόνα 12. Εικόνα 12 Μεθοδολογία για την ανάπτυξη οντολογίας πεδίου τηλεπικοινωνιών [57] Στο πρώτο βήμα καθορίζεται ο στόχος και ο σκοπός της οντολογίας πεδίου, ο οποίος σε γενικές γραμμές αφορά στη δημιουργία ενός κοινού λεξιλογίου και κοινής γνώσης για τη υποστήριξη των εφαρμογών του σημασιολογικού ιστού στον τομέα των τηλεπικοινωνιών. Η σωστή ιεράρχηση και ομαδοποίηση των εννοιών είναι πολύ -49-

54 σημαντική για να είναι εφικτό η οντολογία να επαναχρησιμοποιηθεί και να επεκταθεί. Να προσθέσουμε ότι χρησιμοποιήθηκε μοντέλο με τρία επίπεδα: στο πρώτο ομαδοποιήθηκαν οι γενικές οντολογίες (common, όπως ο χρόνος, ο χώρος, οι άνθρωποι), στο δεύτερο οι διάφορες οντολογίες πεδίου (domain, όπως των τηλεπικοινωνιών) και στο τρίτο οι οντολογίες των εφαρμογών (application). Στο δεύτερο βήμα ορίστηκε το οργανωτικό πλαίσιο της οντολογίας, από το οποίο προέκυψαν έξι υπό-οντολογίες: Τερματικών (πχ ορισμός εφαρμογών ή hardware), Δικτύου, Ρόλοι Υπηρεσιών (πχ χειριστής δικτύου), Κατηγορία Υπηρεσίας (πχ φωνή), Χρεώσεων, Ποιότητας Υπηρεσιών. Στο επόμενο βήμα υλοποιήθηκε η συλλογή εννοιών και γνώσης από πολλαπλές πηγές και στη συνέχεια μοντελοποιήθηκε η γνώση ορίζοντας τις κλάσεις, την ιεραρχία, τις ιδιότητες και τα αξιώματα. Ακολούθησε η τυποποίηση με τη διατύπωση της οντολογίας χρησιμοποιώντας τη γλώσσα OWL, η αξιολόγηση και ο έλεγχος της. Σε περίπτωση που δεν ικανοποιούσε τις προϋποθέσεις, όπως φαίνεται στην Εικόνα 12, η διαδικασία επέστρεφε σε προηγούμενο στάδιο, μέχρι την επίτευξη του στόχου, διαφορετικά ολοκληρωνόταν με την τεκμηρίωση και τη συντήρηση, εφαρμόζοντας τις απαραίτητες βελτιώσεις ή διορθώσεις. Συνοψίζοντας, η ετερογένεια του δικτύου και το πλήθος των διαφορετικών υπηρεσιών είναι και θα συνεχίσει στο μέλλον να αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό στις τηλεπικοινωνίες. Συνεπώς, η δυναμική αναζήτηση και ο συνδυασμός των υπηρεσιών αποτελεί σημαντική ανάγκη για τους παρόχους υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας. Στην κάλυψη αυτής της ανάγκης, οι οντολογίες μπορούν να αποτελέσουν σημείο αναφοράς. Η εφαρμογή των εργαλείων του σημασιολογικού ιστού ωστόσο, είναι πρώιμο στάδιο στον τομέα των υπηρεσιών των τηλεπικοινωνιακών και θα μπορούσαν να αναπτυχθούν περισσότερο. 4.3 Υλοποίηση Οντολογίας Για την υλοποίηση της οντολογίας μας, όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, χρησιμοποιήσαμε την πλατφόρμα Protégé και πιο συγκεκριμένα την Desktop έκδοση 3.5. Σύμφωνα με τον οδηγό δημιουργίας οντολογιών των Noy και McGuinness [21], το πρώτο βήμα κατά τη δημιουργία είναι ο καθορισμός του σκοπού και του στόχου. Ο στόχος μας, ήταν η αποτύπωση των εμπορικών συναλλαγών της εταιρίας με τους πελάτες. Η οντολογία μας θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να δίνει απαντήσεις σε ερωτήσεις όπως: «ποια προϊόντα μπορώ να αγοράσω συνδυαστικά;» ή «ποιοι πελάτες -50-

55 σε επαφή τους με σημείο εξυπηρέτησης έχουν αναζητήσει πληροφορίες για προϊόντα;». Το δεύτερο βήμα που ορίζει ο οδηγός είναι η διερεύνηση για επαναχρησιμοποίηση υπαρχόντων οντολογιών. Στα πλαίσια της διπλωματικής, αποφασίσαμε να μην ενσωματώσουμε κάποια υπάρχουσα οντολογία και να εστιάσουμε στη δημιουργία των βασικών εννοιών εκ του μηδενός. Για το τρίτο βήμα που ορίζει ο οδηγός των Noy και McGuinness, μελετήσαμε την δομή της επίσημης ιστοσελίδας του ΟΤΕ, όπως αναλύσαμε σε προηγούμενη ενότητα και επιλέχθηκαν οι βασικές έννοιες που θα μοντελοποιηθούν, με στόχο να αποτυπωθούν οι συναλλαγές του πελάτη με τον Οργανισμό. Οι πρώτες έννοιες που εντοπίστηκαν εκτός από τον πελάτη, ήταν τα προϊόντα και υπηρεσίες, η βοήθεια και η υποστήριξη και τα σημεία μέσω των οποίων ο πελάτης διενεργεί τις συναλλαγές του με την εταιρία. Στην πορεία, δημιουργήσαμε τις κλάσεις και τη μεταξύ τους ιεραρχία, ακολουθώντας τη μέθοδο top-down [19], σύμφωνα με την οποία αρχικά ορίστηκαν οι γενικότερες έννοιες/κλάσεις και στη συνέχεια οι πιο ειδικές. Στο επόμενο βήμα ορίσαμε τις ιδιότητες των κλάσεων, την πληθικότητα του και τον τύπο τους. Επίσης, ορίστηκαν οι απαραίτητοι περιορισμοί για τις ιδιότητες, όπως θα αναλύσουμε παρακάτω. Τέλος, έχουμε δημιουργήσει πολλαπλή κληρονομικότητα για ορισμένες κλάσεις. Οι υποκλάσεις αυτές κληρονομούν ιδιότητες από όλες τις υπερκλάσεις στις οποίες ανήκουν. Το τελευταίο βήμα του οδηγού αναφέρεται στη δημιουργία στιγμιότυπων, τα οποία θα παρουσιάσουμε στην τελευταία υποενότητα. Αρχικά για την καλύτερη κατανόηση της δομής της οντολογίας, παρουσιάζουμε έναν γράφο με το σύνολο των κλάσεων και των υποκλάσεων, στον οποίο αποτυπώνεται η ιεραρχία τους. Για τη δημιουργία του γράφου, χρησιμοποιήσαμε την νεότερη έκδοση του Protégé 5.0. Στη συγκεκριμένη έκδοση, ανοίγοντας την καρτέλα «OWL Viz», δημιουργείται αυτόματα το επιθυμητό γράφημα. Για τη λειτουργία της συγκεκριμένης καρτέλας, προαπαιτούμενη είναι η εγκατάσταση ενός προγράμματος ανοιχτού κώδικα για τη δημιουργία γράφων, του Graphviz [58]. Στην Εικόνα 13 βλέπουμε τις κλάσεις της οντολογίας σε πλήρη ανάπτυξη με τον γράφο που δημιουργήθηκε χρησιμοποιώντας το προηγούμενο εργαλείο, εκ των οποίων οι βασικές κλάσεις είναι οι ακόλουθες: Person, Client, CustomerService, Transaction, Product, PurchaseRecord. -51-

56 Εικόνα 13 Οι κλάσεις της οντολογίας ΟΤΕ Α.Ε. σε πλήρη ανάπτυξη Στην κλάση Person ενσωματώθηκαν οι υποκλάσεις που αφορούν στους ανθρώπους της οντολογίας, οι οποίοι είναι οι πελάτες και οι υπάλληλοι της εταιρίας. Η κλάση Client συμπεριλαμβάνει τους πελάτες, οι οποίοι είναι μεγάλες επιχειρήσεις, επαγγελματίες ή ιδιώτες. Η κλάση CustomerService ενσωματώνει τα σημεία εξυπηρέτησης των πελατών. Η κλάση Transaction συμπεριλαμβάνει τις συναλλαγές που γίνονται, οι οποίες χωρίζονται στις κατηγορίες και επομένως υποκλάσεις που αφορούν σε αγορές και υποστήριξη. Η κλάση Product ενσωματώνει όλα τα προϊόντα, είτε πρόκειται για υπηρεσίες που προσφέρονται, όπως κάποιο πακέτο τηλεφωνίας, είτε για φυσικά προϊόντα, όπως είναι μία τηλεφωνική συσκευή. Η κλάση PurchaseRecord είναι μία βοηθητική κλάση και δημιουργήθηκε για να αποτυπωθούν οι πολλαπλές συναλλαγές που διενεργεί ένας πελάτης, σε μία επαφή με ένα σημείο εξυπηρέτησης. -52-

57 Στις παρακάτω ενότητες θα παρουσιαστούν αναλυτικότερα όλες οι κλάσεις, υποκλάσεις, οι σχέσεις και οι ιδιότητες τους Οι κλάσεις Person και Client Η πρώτη κλάση της οντολογίας μας, είναι η κλάση Person, η οποία μοντελοποιεί το άτομο και θα περιγράφει όλα τα φυσικά πρόσωπα. Η συγκεκριμένη κλάση έχει δύο υποκλάσεις, την Employee και την Individual: Person: μοντελοποίηση ατόμου 1. Employee: περιγράφει τους υπαλλήλους της εταιρίας 2. Individual: οι οικιακοί πελάτες Στην Εικόνα 14 παρατηρούμε ότι η κλάση Individual είναι υποκλάση επιπλέον της κλάσης Client. Η κλάση Client περιγράφει τους πελάτες και εκτός από τους οικιακούς πελάτες, συμπεριλαμβάνει και τις εταιρίες, οι οποίες περιγράφονται από την κλάση Business, συνεπώς η δομή περιγράφεται παρακάτω: Client : μοντελοποίηση των πελατών 1. Business: οι πελάτες που είναι επιχειρήσεις 2. Individual: οι οικιακοί πελάτες Εικόνα 14 Οι κλάσεις Person, Client και οι υποκλάσεις τους Όπως αναφέραμε σε προηγούμενο κεφάλαιο, βασικά στοιχεία των οντολογιών εκτός από τις κλάσεις, είναι οι ιδιότητες. Ο διαχωρισμός των κλάσεων σε υποκλάσεις αποφασίστηκε μελετώντας τις ιδιότητες αυτές και επιπλέον τις σχέσεις που μπορεί να προκύπτουν μεταξύ των κλάσεων της οντολογίας. Θα δούμε παρακάτω, ότι οι ιδιότητες της βασικής κλάσης, κληρονομούνται στις υποκλάσεις, οι οποίες με τη σειρά τους διαθέτουν επιπλέον ιδιότητες. Έτσι, οι κλάσεις Employee και Individual κληρονομούν τις ιδιότητες της κλάσης Person και έχουν επιπλέον ιδιότητες διαφορετικές η κάθε μία. -53-

58 Ως παράδειγμα, να αναφέρουμε ότι η κλάση Employee έχει την ιδιότητα employeeid, η οποία αναφέρεται στον κωδικό του υπαλλήλου, ενώ η κλάση Individual δεν χρειάζεται αυτή την ιδιότητα. Επιπλέον, οι κλάσεις Employee και Individual έχουν ιδιότητες τύπου Object, οι οποίες περιγράφουν σχέσεις με άλλες κλάσεις και είναι διαφορετικές για την κάθε μία. Η κλάση Individual, όπως φαίνεται στην Εικόνα 14, θα κληρονομεί ιδιότητες από δύο κλάσεις, την Person και την Client. Στους επόμενους πίνακες παρουσιάζουμε τις ιδιότητες της κάθε κλάσης, χωρίς να συμπεριλαμβάνουμε τις ιδιότητες που κληρονομεί από την υπερκλάση της. Στη στήλη «Ιδιότητα» καταχωρούμε την ονομασία της ιδιότητας, στη στήλη «Τύπος» καταχωρούμε datatype ή object ανάλογα με τον τύπο, στη στήλη «Range» καταχωρούμε για τις datatype ιδιότητες τον τύπο τους (πχ string), ενώ για τις object το πεδίο ορισμού τους, το οποίο είναι κάποια άλλη κλάση της οντολογίας. Στην τελευταία στήλη, καταχωρούμε μία σύντομη επεξήγηση του συμβολισμού της ιδιότητας. Επίσης, για κάθε μία κλάση αναφέρουμε επιπλέον τους περιορισμούς (restrictions) που έχουν τεθεί. Ξεκινώντας από την κλάση Person, ο Πίνακας 1 περιέχει οι ιδιότητες της, οι οποίες κληρονομούνται από τις υποκλάσεις της. Πρόκειται για ιδιότητες που έχουν όλα τα φυσικά πρόσωπα, υπάλληλοι και πελάτες. Πίνακας 1 Οι ιδιότητες της κλάσης Person Person Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή address Datatype String Διεύθυνση contactphone Datatype String Τηλέφωνο επικοινωνίας Datatype String Διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου firstname Datatype String Όνομα lastname Datatype String Επώνυμο -54-

59 Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει τις ιδιότητες της κλάσης Employee, η οποία επιπροσθέτως, κληρονομεί τις ιδιότητες της κλάσης Person. Για τους υπαλλήλους της εταιρίας, διατηρούμε στοιχεία όπως το κατάστημα στο οποίο εργάζονται και η θέση εργασίας τους. Πίνακας 2 Οι ιδιότητες της κλάσης Employee Employee Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή employeeid Datatype String Κωδικός υπαλλήλου position Datatype String Θέση specialty Datatype String Ειδικότητα isworkingto Object CustomerService Το κατάστημα στο οποίο εργάζεται Πριν προχωρήσουμε στις ιδιότητες της επόμενης κλάσης, να αναφέρουμε ότι για την Employee έχει τεθεί ο περιορισμός που φαίνεται στην Εικόνα 15. Η ιδιότητα isworkingto θα έχει μία ακριβώς τιμή, επομένως κάθε υπάλληλος εργάζεται σε ένα σημείο εξυπηρέτησης. Εικόνα 15 Ο περιορισμός της κλάσης Employee Στη συνέχεια, θα αναφέρουμε τις ιδιότητες της κλάσης Client. Η πρώτη ιδιότητα της, είναι η address. Πρόκειται για την ίδια ιδιότητα που έχει επίσης η κλάση Person και το ίδιο ισχύει για τις ιδιότητες contactphone και . Ο Πίνακας 3 παρουσιάζει αναλυτικά οι ιδιότητες της Client. Πίνακας 3 Οι ιδιότητες της κλάσης Client Client Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή address Datatype String Διεύθυνση πελάτη contactphone Datatype String Τηλέφωνο επικοινωνίας Datatype String Διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου taxidentificationnumber Datatype String Αριθμός Φορολογικού Μητρώου isconductingtransaction Object Transaction Οι συναλλαγές που έχει διενεργήσει -55-

60 Ο Πίνακας 4 παρουσιάζει τις ιδιότητες της κλάσης Business, η οποία κληρονομεί επιπλέον τις ιδιότητες της κλάσης Client. Συμπεριλαμβάνονται επιπλέον ιδιότητες που αφορούν μόνο σε επιχειρήσεις. Πίνακας 4 Οι ιδιότητες της κλάσης Business Business Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή businessclientname Datatype String Το όνομα της επιχείρησης largeaccountbusinessclient Datatype boolean Αν συμπεριλαμβάνεται στην κατηγορία μεγάλος πελάτης Τελευταία θα περιγράψουμε την κλάση Individual. Ο Πίνακας 5 περιέχει τις ιδιότητες της κλάσης Individual, η οποία κληρονομεί επιπλέον τις ιδιότητες της κλάσης Person και της κλάσης Client. Πίνακας 5 Οι ιδιότητες της κλάσης Individual Individual Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή retired Datatype boolean Συνταξιούχος student Datatype boolean Φοιτητής Η κλάση CustomerService Η δεύτερη κλάση που θα περιγράψουμε, είναι η κλάση CustomerService, η οποία μοντελοποιεί όλα τα σημεία εξυπηρέτησης πελατών. Χωρίζεται σε δύο υποκλάσεις και αυτές με τη σειρά τους χωρίζονται σε επιμέρους υποκλάσεις. Αρχικά, επιλέχθηκε να γίνει διαχωρισμός των φυσικών σημείων εξυπηρέτησης, όπως είναι τα καταστήματα, από τα σημεία εξυπηρέτησης που έχουν εναλλακτική μορφή όπως οι ιστοσελίδες. Ο λόγος του διαχωρισμού είναι οι διαφορετικές ιδιότητες που θα έχουν αυτές οι κλάσεις όπως θα αναλυθεί παρακάτω. Επίσης, στο επίπεδο των καταστημάτων, επιλέχθηκε να γίνει διαχωρισμός ανά επωνυμία, αν και όλα ανήκουν στον όμιλο ΟΤΕ ΑΕ. Αυτό, θα εξυπηρετήσει μεταγενέστερα στην εξαγωγή γνώσης, καθώς θα είναι εφικτή η άντληση στοιχείων ανά επωνυμία. Επίσης, στην περίπτωση που θα προστεθούν περισσότερες λειτουργικότητες στην οντολογία, θα είναι μία πρόβλεψη για διαχωρισμό αρμοδιοτήτων. Για παράδειγμα, είναι πιθανό κάποιο νέο είδος προϊόντων να προσφέρεται μόνο από μία αλυσίδα καταστημάτων. Αναλυτικότερα οι κλάσεις: -56-

61 CustomerService: τα σημεία εξυπηρέτησης 1. PhysicalService: καταστήματα o Germanos: τα καταστήματα της αλυσίδας Γερμανός o Ote: τα καταστήματα του οργανισμού με την επωνυμία ΟΤΕ o Cosmote: τα καταστήματα Cosmote 2. RemoteService: λοιπά σημεία εξυπηρέτησης o CallCenter: τα τηλεφωνικά κέντρα o WebSite: οι ιστοσελίδες της εταιρίας Στην Εικόνα 16 φαίνεται η κλάση CustomerService και όλες οι υποκλάσεις της σε πλήρη ανάπτυξη, καθώς και η ιεραρχία τους. Εικόνα 16 Η κλάση CustomerService και οι υποκλάσεις της Ο Πίνακας 6 παρουσιάζει τις ιδιότητες της κλάσης CustomerService, οι οποίες κληρονομούνται από τις υποκλάσεις της. Πίνακας 6 Οι ιδιότητες της κλάσης CustomerService CustomerService Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή customerserviceid Datatype String Κωδικός καταστήματος hasemployee Object Employee Οι υπάλληλοι που εργάζονται στο κατάστημα isconductingcustomerservice Object Transaction Οι συναλλαγές που διενεργούνται στο κατάστημα -57-

62 Ο Πίνακας 7 περιέχει τη μοναδική επιπλέον ιδιότητα που έχει η κλάση PhysicalService. Εκτός από αυτήν, κληρονομεί και τις 3 ιδιότητες της κλάσης CustomerService. Πίνακας 7 Οι ιδιότητες της κλάσης PhysicalService PhysicalService Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή locationaddress Datatype String Η διεύθυνση του καταστήματος Ο Πίνακας 8 περιέχει την ιδιότητα για την κλάση των Τηλεφωνικών Κέντρων. Επιπλέον, η κλάση CallCenter κληρονομεί τις ιδιότητες της CustomerService. Στα στιγμιότυπα των Τηλεφωνικών Κέντρων, εκτός από αυτό της εξυπηρέτησης πελατών ΟΤΕ, συμπεριλάβαμε και της Cosmote, διότι μπορούν να διαχειριστούν παρόμοια αιτήματα και πωλήσεις. Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να προστεθεί οποιοδήποτε κέντρο μελλοντικά προστεθεί στον οργανισμό. Πίνακας 8 Οι ιδιότητες της κλάσης CallCenter CallCenter Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή callcenternumber Datatype String Ο τηλεφωνικός αριθμός του κέντρου Ο Πίνακας 9 παρουσιάζει την ιδιότητα της κλάσης WebSite, η οποία κληρονομεί επιπλέον τις ιδιότητες της CustomerService. Πίνακας 9 Οι ιδιότητες της κλάσης WebSite WebSite Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή websiteaddress Datatype String Η ηλεκτρονική διεύθυνση της ιστοσελίδας Η κλάση Product Η κλάση Product μοντελοποιεί όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρει η εταιρία. Χωρίζεται σε δύο επιμέρους κλάσεις, την IndividualProduct και την PackageProduct. Η κλάση IndividualProduct περιέχει όλα τα προϊόντα που πωλούνται μεμονωμένα, όπως είναι οι τηλεφωνικές συσκευές ή ένα πρόγραμμα τηλεφωνίας απεριορίστων κλήσεων. Η κλάση PackageProduct περιέχει «πακέτα» προϊόντων που -58-

63 πωλούνται μαζί και είναι συνδυασμός συνδέσεων τηλεφωνίας και πλάνων χρέωσης. Προχωρώντας, παραθέτουμε μία σύντομη περιγραφή για κάθε κλάση: Product: όλα τα προϊόντα και οι υπηρεσίες 1. IndividualProduct: τα επιμέρους που πωλούνται κα μεμονωμένα o Device: διάφορες συσκευές MobileDevice: συσκευές κινητής τηλεφωνίας TelephoneDevice: συσκευές σταθερής τηλεφωνίας ModemRouter: συσκευές modem/router o Connection: η τηλεφωνική σύνδεση MobileConnection: σύνδεση κινητής τηλεφωνίας LandLineConnection: σύνδεση σταθερής τηλεφωνίας o Plan: πακέτα χρεώσεων DataPlan: πακέτα χρέωσης ίντερνετ LandDataPlan: για σταθερή τηλεφωνία MobileDataPlan: για κινητή τηλεφωνία LandLinePlan: για ομιλία στην σταθερή τηλεφωνία MobilePlan: για ομιλία στην κινητή τηλεφωνία o LandProduct: Ομαδοποιεί τα προϊόντα σταθερής τηλεφωνίας LandDataPlan LandLineConnection LandLinePlan ModemRouter TelephoneDevice o MobileProduct: Ομαδοποιεί τα προϊόντα κινητής τηλεφωνίας MobileConnection MobileDataPlan MobileDevice MobilePlan 2. PackageProduct: προϊόντα που συνδυάζουν Plan και Connection o MobilePlanPackage: για την κινητή τηλεφωνία o LandLinePackage: για την σταθερή τηλεφωνία -59-

64 Στην Εικόνα 17 παρουσιάζεται ο γράφος της κλάσης Product και όλων των υποκλάσεων της σε πλήρη ανάπτυξη, καθώς και η ιεραρχία τους. Εικόνα 17 Η κλάση Product και οι υποκλάσεις της Πριν προχωρήσουμε στην αναφορά των ιδιοτήτων, θα αναλύσουμε ορισμένα βασικά σημεία για τις υποκλάσεις της IndividualProduct. Όπως ήδη αναφέραμε, η IndividualProduct περιέχει προϊόντα, τα οποία πωλούνται μεμονωμένα. Κάθε κατηγορία προϊόντος περιγράφεται από μία κλάση, για παράδειγμα οι συσκευές περιγράφονται από την κλάση Device, η οποία διαχωρίζεται επιπλέον σε τρεις υποκλάσεις που αφορούν ξεχωριστά στις συσκευές σταθερής, κινητής τηλεφωνίας και στα Modem/Routers. Ομοίως, οι συνδέσεις περιγράφονται από την κλάση Connection, η οποία χωρίζεται σε δύο υποκλάσεις, τη MobileConnection και τη LandLineConnection. Παρατηρούμε λοιπόν, ότι τελικώς τα προϊόντα διαχωρίζονται σε σταθερής ή κινητής τηλεφωνίας. Στη συνέχεια, συμμετέχουν στον σχηματισμό «πακέτων» μέσω της κλάσης PackageProduct. Για τον λόγο αυτόν, δημιουργήθηκαν δύο επιπλέον υποκλάσεις της IndividualProduct, οι LandProduct και MobileProduct, οι οποίες ομαδοποιούν τα προϊόντα σταθερής και κινητής τηλεφωνίας αντίστοιχα. Αυτό θα μας -60-

65 βοηθήσει αργότερα στην υλοποίηση των περιορισμών που θα διατυπώσουμε, ώστε να μπορούμε να περιορίσουμε τα προϊόντα που θα συμμετέχουν στα πακέτα. Για παράδειγμα, τα πακέτα σταθερής τηλεφωνίας θα αποτελούνται μόνο από προϊόντα σταθερής. Δεν υπάρχουν επιπλέον ιδιότητες που θα πρέπει να αναφέρουμε ειδικά για αυτές τις κλάσεις, ωστόσο παραθέτουμε την Εικόνα 18, για την καλύτερη γραφική αποτύπωση των υποκλάσεων τους. Εικόνα 18 Οι κλάσεις MobileProduct και LandProduct Ξεκινώντας την περιγραφή των ιδιοτήτων των κλάσεων, βλέπουμε ότι ο Πίνακας 10 παρουσιάζει την ιδιότητα της κλάσης Product. Η συγκεκριμένη ιδιότητα μας δείχνει τις συναλλαγές στις οποίες έχει αγοραστεί το προϊόν και είναι στιγμιότυπο της κλάσης PurchaseRecord. Πίνακας 10 Οι ιδιότητες της κλάσης Product Product Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή ispurchasedin Object PurchaseRecord Η συναλλαγή στην οποία έχει τοποθετηθεί ως αγορά -61-

66 Η πρώτη υποκλάση της Product είναι η IndividualProduct. Η κλάση αυτή συμπεριλαμβάνει τα προϊόντα που μπορούν να πωληθούν μεμονωμένα και όχι απαραίτητα σε συνδυασμό με άλλα προϊόντα, τα οποία είναι οι τηλεφωνικές συσκευές, οι τηλεφωνικές συνδέσεις και τα πακέτα χρέωσης. Η IndividualProduct έχει μία ιδιότητα, την οποία περιέχει ο Πίνακας 11 και επιπλέον κληρονομεί την ιδιότητα της Product. Πίνακας 11 Οι ιδιότητες της κλάσης IndividualProduct IndividualProduct Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή productnumber Datatype String Ο κωδικός προϊόντος Παρακάτω αναλύονται οι ιδιότητες των υποκλάσεων της IndividualProduct, ξεκινώντας με την Device. Η κλάση Device κληρονομεί τις ιδιότητες των IndividualProduct και Product και έχει επιπλέον την ιδιότητα που περιέχει ο Πίνακας 12. Έχει τις γενικές ιδιότητες που αφορούν σε όλες τις συσκευές, όπως η μάρκα και η χρονική διάρκεια της εγγύησης που προσφέρεται από τον κατασκευαστή και τις κληρονομούν όλες οι υποκλάσεις της. Πίνακας 12 Οι ιδιότητες της κλάσης Device Device Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή brandname Datatype String Η μάρκα της συσκευής manufacturerwarrantymonths Datatype int Ο χρόνος εγγύησης κατασκευαστή modelnumber Datatype String Ο αριθμός μοντέλου -62-

67 Ο Πίνακας 13 παρουσιάζει τις ιδιότητες των υποκλάσεων της Device, οι οποίες είναι οι MobileDevice, ModemRouter, TelephoneDevice. Κάθε μία από αυτές τις κλάσεις κληρονομούν επίσης τις ιδιότητες των υπερκλάσεων τους Device, IndividualProduct, Product. Πίνακας 13 Οι ιδιότητες των κλάσεων MobileDevice, ModemRouter, TelephoneDevice MobileDevice Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή lte4g Datatype boolean Τεχνολογία LTE 4G ModemRouter Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή wifi Datatype boolean Τεχνολογία WiFi TelephoneDevice Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή callerid Datatype boolean Αναγνώριση κλήσης wireless Datatype boolean Ασύρματο δίκτυο Η δεύτερη υποκλάση της IndividualProduct είναι η Connection. Η κλάση Connection αφορά στις τηλεφωνικές συνδέσεις και στον Πίνακας 14 παρουσιάζονται οι ιδιότητες της. Επιπλέον, κληρονομεί τις ιδιότητες των υπερκλάσεων IndividualProduct, Product. Να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο ότι οι υποκλάσεις της Connection, είναι οι κλάσεις LandLineConnection και MobileConnection. Οι υποκλάσεις αυτές δεν έχουν επιπλέον ιδιότητες από αυτές που κληρονομούν από τις υπερκλάσεις τους. Ωστόσο, ο διαχωρισμός τους σε δύο ξεχωριστές κλάσεις ήταν απαραίτητος, καθώς συμμετέχουν στον σχηματισμό των «πακέτων». Τα πακέτα κινητής τηλεφωνίας περιέχουν συνδέσεις κινητής και τα πακέτα σταθερής περιέχουν συνδέσεις σταθερής. Πίνακας 14 Οι ιδιότητες της κλάσης Connection Connection Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή billaddress Datatype String Η διεύθυνση στην οποία αποστέλλεται ο λογαριασμός για την τηλεφωνική σύνδεση connectionnumber Datatype String Ο αριθμός τηλεφώνου -63-

68 Η τρίτη υποκλάση της IndividualProduct, είναι η Plan, η οποία συμπεριλαμβάνει τα πακέτα χρεώσεων τηλεφωνίας και ο Πίνακας 15 μας δείχνει την ιδιότητα που αφορά στη χρονική διάρκεια για την οποία ισχύει ένα πακέτο. Επιπλέον, κληρονομεί τις ιδιότητες των υπερκλάσεων IndividualProduct, Product. Η κλάση Plan έχει 3 υποκλάσεις, την DataPlan, την LandLinePlan και την MobilePlan, οι οποίες δεν έχουν επιπλέον ιδιότητες εκτός από αυτές που κληρονομούν από τις υπερκλάσεις τους. Ο διαχωρισμός τους υλοποιήθηκε διότι συμμετέχουν στον σχηματισμό των προϊόντων «πακέτων», όπως θα δούμε και παρακάτω. Πίνακας 15 Η ιδιότητα της κλάσης Plan Plan Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή duration Datatype int Διάρκεια πλάνου χρέωσης Η δεύτερη υποκλάση της Product είναι η PackageProduct. Έχει δύο υποκλάσεις, την LandLinePackage και την MobilePlanPackage. Η PackageProduct κληρονομεί την ιδιότητα ispurchasedin της κλάσης Product και επιπλέον έχει την ιδιότητα που μας δείχνει ο Πίνακας 16. Αποτελείται από συνδυασμό μεμονωμένων προϊόντων της κλάσης IndividualProduct, τα οποία σχηματίζουν πακέτα προϊόντων. Πίνακας 16 Η ιδιότητα της κλάσης PackageProduct PackageProduct Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή containsproduct Object IndividualProduct Τα προϊόντα που περιέχονται στο πακέτο Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε τους περιορισμούς που έχουμε θέσει. Για την κλάση PackageProduct, έχουμε ορίσει τους περιορισμούς που φαίνονται στην Εικόνα 19. Σύμφωνα με αυτούς, η κλάση θα περιέχει μία τηλεφωνική σύνδεση (από την κλάση Connection) και ένα πλάνο χρέωσης (από την κλάση Plan). Εικόνα 19 Περιορισμοί κλάσης PackageProduct -64-

69 Στην Εικόνα 20 παρουσιάζονται οι περιορισμοί της κλάσης LandLinePackage. Παρατηρούμε ότι έχει κληρονομήσει τους περιορισμούς της κλάσης Product και επιπλέον έχουμε ορίσει νέους, καθώς η LandLinePackage θα πρέπει να περιέχει πιο συγκεκριμένα μία σύνδεση σταθερής τηλεφωνίας, ένα πλάνο χρέωσης επίσης σταθερής τηλεφωνίας και προϊόντα τα οποία ανήκουν μόνο στην κλάση LandProduct. Εικόνα 20 Περιορισμοί κλάσης LandLinePackage Εν συνεχεία, οι αντίστοιχοι περιορισμοί ορίστηκαν για την κλάση MobilePlanPackage, καθώς κληρονομεί τους περιορισμούς της Product, αλλά χρειάζεται να ορίσουμε ότι δεν θα δέχεται οποιοδήποτε προϊόν, αλλά μόνο όσα ανήκουν στις κλάσεις που αφορούν κινητή τηλεφωνία. Συνεπώς, στην Εικόνα 21 βλέπουμε ότι θα περιέχει πλάνο χρέωσης από την κλάση MobilePlan, σύνδεση από την MobileConnection και προϊόντα μόνο από την MobileProduct. Εικόνα 21 Περιορισμοί κλάσης MobilePlanPackage Η κλάση Transaction Η κλάση Transaction δημιουργήθηκε για να συμπεριλάβει όλες τις συναλλαγές του πελάτη με την εταιρία. Στη συνέχεια, διαχωρίστηκαν αυτές οι συναλλαγές σε τρεις βασικές κατηγορίες, την υποστήριξη, την ενημέρωση και την αγορά. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργήθηκαν οι υποκλάσεις Support, Information και Purchase. -65-

70 Transaction: το σύνολο των συναλλαγών του πελάτη με την εταιρία 1. Support: υποστήριξη (παρελθοντικής αγοράς, παράπονο) 2. Information: κάθε επαφή του πελάτη κατά την οποία ζητά πληροφορίες 3. Purchase: αποτυπώνει συναλλαγή που αφορά σε αγορά Στην Εικόνα 22 βλέπουμε την κλάση Transaction και τις υποκλάσεις της, με τη μεταξύ τους ιεραρχία. Εικόνα 22 H κλάση Transaction και οι υποκλάσεις της Ο Πίνακας 17 παρουσιάζει τις ιδιότητες της κλάσης Transaction. Αφορούν στα γενικά χαρακτηριστικά των συναλλαγών και κληρονομούνται από τις υποκλάσεις της. Πίνακας 17 Οι ιδιότητες της κλάσης Transaction Transaction Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή transactionid Datatype int Κωδικός συναλλαγής transactiondate Datatype Date time Ημερομηνία διεξαγωγής συναλλαγής customercomment Datatype String Προαιρετικό σχόλιο του πελάτη σχετικά με τη συναλλαγή customerevaluation Datatype int Προαιρετική βαθμολόγηση του πελάτη σχετικά με τη συναλλαγή conductedbyclient Object Client Ο πελάτης ο οποίος έκανε τη συναλλαγή conductedincustomerservice Object CustomerService Το κατάστημα στο οποίο διεξήχθη η συναλλαγή -66-

71 Οι περιορισμοί που τέθηκαν για τις ιδιότητες της κλάσης Transaction, φαίνονται στην Εικόνα 23. Παρατηρούμε ότι οι ιδιότητες που περιγράφουν τον πελάτη που έκανε τη συναλλαγή, το κατάστημα, τον κωδικό συναλλαγής και την ημερομηνία, θα πρέπει να έχουν περισσότερες από μία τιμές και σε συνδυασμό με τον ορισμό που έχουμε κάνει ως Functional, συμπεραίνουμε ότι οι ιδιότητες αυτές θα πρέπει οπωσδήποτε να συμπληρωθούν με μία ακριβώς τιμή. Εικόνα 23 Οι περιορισμοί της κλάσης Transaction Η κλάση Purchase έχει μία επιπλέον ιδιότητα η οποία μας δείχνει τις αγορές που έγιναν στη συναλλαγή. Είναι στιγμιότυπο της κλάσης PurchaseRecord, την οποία θα αναλύσουμε παρακάτω. Πίνακας 18 Οι ιδιότητες της κλάσης Purchase Purchase Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή haspurchaserecord Object PurchaseRecord Οι αγορές που πραγματοποιήθηκαν στη συναλλαγή αυτή Για την κλάση Purchase ορίστηκε ένας επιπλέον περιορισμός, τον οποίο βλέπουμε στην Εικόνα 24, σύμφωνα με τον οποίο η ιδιότητα της αγοράς θα πρέπει να έχει τουλάχιστον μία τιμή. Εικόνα 24 Οι περιορισμοί της κλάσης Purchase -67-

72 Στην κλάση Support αποτυπώνονται πληροφορίες που αφορούν σε μία συναλλαγή υποστήριξης. Ο πελάτης είναι πιθανό να καταθέσει παράπονο ή να ζητήσει υποστήριξη για κάποιο προϊόν που έχει αγοράσει. Οι ιδιότητες της κλάσης που αφορούν σε όσα αναφέραμε, παρατίθενται στον Πίνακας 19, ενώ επιπλέον κληρονομεί τις ιδιότητες της υπερκλάσης Transaction. Πίνακας 19 Οι ιδιότητες της κλάσης Support Support Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή complaint Datatype boolean Αν πρόκειται για παράπονο έχει τιμή true issupportingproduct Object PurchaseRecord Το προϊόν το οποίο έχει αγοράσει ο πελάτης σε κάποια συναλλαγή και για το οποίο ζήτησε υποστήριξη Ομοίως με τις προηγούμενες κλάσεις, στην Εικόνα 25 φαίνονται οι περιορισμοί της κλάσης Support. Βλέπουμε ότι επιπλέον των περιορισμών που κληρονομεί, έχει οριστεί ότι η ιδιότητα στην οποία περιγράφεται το προϊόν για το οποίο ζητά υποστήριξη ο πελάτης θα πρέπει να έχει τουλάχιστον μία τιμή. Εικόνα 25 Οι περιορισμοί της κλάσης Support Η κλάση Information αποτυπώνει τις επαφές του πελάτη με την εταιρία κατά τις οποίες ζητά πληροφορίες σχετικά με κάποιο προϊόν. Οι επαφές αυτές μπορούν μελλοντικά να αποτελέσουν υλικό για τη στοχευμένη προώθηση προϊόντων. Ο Πίνακας 20 περιέχει την ιδιότητα της Information, ενώ εκτός από αυτή, κληρονομεί τις ιδιότητες της Transaction. Πίνακας 20 Η ιδιότητα της κλάσης Information Information Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή givinginfoabout Object Product Προϊόντα για τα οποία ζητούνται πληροφορίες -68-

73 Τέλος, για την κλάση Information έχει οριστεί επιπλέον ο περιορισμός που φαίνεται στην Εικόνα 26. Σύμφωνα με αυτόν, η ιδιότητα που αναφέρεται στο προϊόν για το οποίο ζητούνται πληροφορίες, θα πρέπει να έχει τουλάχιστον μία τιμή. Εικόνα 26 Οι περιορισμοί της κλάσης Information Η κλάση PurchaseRecord Η κλάση PurchaseRecord είναι μία βοηθητική κλάση. Δημιουργήθηκε για να αποτυπώσει το πλήθος των προϊόντων που μπορεί να συμπεριλαμβάνει μία συναλλαγή αγοράς, δηλαδή μία Transaction. Πιο αναλυτικά, έστω ότι έχουμε μία συναλλαγή αγοράς, η οποία διενεργείται σε κατάστημα «Γερμανός». Η συναλλαγή αυτή, θα είναι στιγμιότυπο της κλάσης Purchase και κάθε ένα προϊόν που αγοράστηκε θα είναι ένα στιγμιότυπο της κλάσης PurchaseRecord. Επίσης, ο βασικός λόγος για τον οποίο η PurchaseRecord δημιουργήθηκε ως ξεχωριστή κλάση, είναι για να εξυπηρετηθούν επιπλέον οι συναλλαγές του πελάτη μετά την αγορά του προϊόντος, δηλαδή την υποστήριξη. Συνεπώς, ένα στιγμιότυπο της κλάσης Support, μπορεί να αφορά σε ένα προϊόν που έχει αγοραστεί, άρα σε ένα στιγμιότυπο της κλάσης PurchaseRecord και όχι σε μία συνολική συναλλαγή (Transaction). Στην Εικόνα 27 βλέπουμε την κλάση PurchaseRecord, η οποία δεν έχει κάποια υποκλάση. Εικόνα 27 Η κλάση PurchaseRecord -69-

74 Τέλος, ο Πίνακας 21 περιέχει τις ιδιότητες της PurchaseRecord, όπου παρατηρούμε ότι έχει τρεις object ιδιότητες που τη συνδέουν με τις κλάσεις Purchase, Product, Support και μία ιδιότητα που αποτυπώνει την πιθανή έκπτωση στην τιμή. Πίνακας 21 Οι ιδιότητες της κλάσης PurchaseRecord Support Ιδιότητα Τύπος Range Περιγραφή discount Datatype int Πιθανή έκπτωση στην τιμή του προϊόντος belongstopurchase Object Purchase Η συναλλαγή αγοράς στην οποία ανήκει ispurchasingproduct Object Product Το προϊόν το οποίο αγοράζεται στη συναλλαγή hasreceivedsupport Object Support Η συναλλαγή υποστήριξης στην οποία ανήκει, σε περίπτωση που ο πελάτης ζητήσει υποστήριξη Στην Εικόνα 28 παρατηρούμε ότι έχουν τεθεί δύο περιορισμοί για την κλάση PurchaseRecord. Οι ιδιότητες που περιγράφουν το προϊόν το οποίο αγοράζεται και τη συναλλαγή στην οποία ανήκει η αγορά αυτή θα πρέπει να έχουν τουλάχιστον μία τιμή. Σε συνδυασμό με την τιμή Functional που έχει οριστεί για αυτές, συμπεραίνουμε ότι οι ιδιότητες θα πρέπει οπωσδήποτε να έχουν μία ακριβώς τιμή. Εικόνα 28 Οι περιορισμοί της κλάσης PurchaseRecord Στο σημείο αυτό, έχουμε ολοκληρώσει την περιγραφή όλων των κλάσεων και των υποκλάσεων τους, καθώς και όλων των ιδιοτήτων και των περιορισμών που έχουν τεθεί. Στη συνέχεια θα περιγράψουμε αναλυτικότερα όλες εκείνες τις ιδιότητες που δηλώνουν τις σχέσεις μεταξύ των κλάσεων της οντολογίας. -70-

75 4.4 Ιδιότητες τύπου object Στην παρούσα ενότητα θα αναφέρουμε τις ιδιότητες τύπου object, οι οποίες περιγράφουν σχέσεις μεταξύ των κλάσεων. Η ιδιότητα isconductingtransaction της κλάσης Client είναι Inverse, δέχεται πολλαπλά στιγμιότυπα της κλάσης Transaction και περιέχει τις συναλλαγές ενός πελάτη με την εταιρία. Η ιδιότητα conductedbyclient της κλάσης Transaction δέχεται ένα μοναδικό στιγμιότυπο της κλάσης Client και αναφέρεται στον πελάτη από τον οποίο έχει γίνει μία συγκεκριμένη συναλλαγή. Στην Εικόνα 29 παρουσιάζονται σχηματικά αυτές οι ιδιότητες. Εικόνα 29 Inverse ιδιότητες κλάσεων Transaction και Client Η ιδιότητα conductedincustomerservice της κλάσης Transaction είναι Inverse και δέχεται ένα μοναδικό στιγμιότυπο της κλάσης CustomerService. Περιγράφει το κατάστημα στο οποίο έχει υλοποιηθεί μία συναλλαγή. Η αντίστροφη της είναι η isconductingcustomerservice, η οποία δέχεται πολλαπλά στιγμιότυπα της κλάσης Transaction. Περιγράφει όλες τις συναλλαγές που διενεργούνται σε ένα κατάστημα. Ακολουθεί η Εικόνα 30 με τη σχηματική αναπαράσταση των ιδιοτήτων. Εικόνα 30 Inverse ιδιότητες κλάσεων CustomerService και Transaction -71-

76 Οι επόμενες ιδιότητες, όπως φαίνονται στην Εικόνα 31, περιγράφουν τη σχέση ενός υπαλλήλου με ένα κατάστημα και το αντίστροφο. Η ιδιότητα isworkingto ανήκει στην κλάση Employee και δέχεται ένα στιγμιότυπο της κλάσης CustomerService. Η αντίστροφη της, είναι η hasemployee, ανήκει στην κλάση CustomerService και δέχεται πολλαπλά στιγμιότυπα της κλάσης Employee, δηλαδή στιγμιότυπα των υπαλλήλων που εργάζονται στο σημείο εξυπηρέτησης. Εικόνα 31 Inverse ιδιότητες κλάσεων CustomerService και Employee Η κλάση Purchase έχει την ιδιότητα haspurchaserecord, η οποία είναι Inverse και δέχεται πολλαπλά στιγμιότυπα της κλάσης PurchaseRecord. Περιγράφει τις εγγραφές που έχει μία συναλλαγή, καθώς σε μία επίσκεψη σε ένα κατάστημα ή σε μία κλήση σε ένα Call Center είναι δυνατή η αγορά πολλαπλών προϊόντων. Η αντίστροφη σχέση περιγράφεται από την αντίστροφη ιδιότητα belongstopurchase της κλάσης PurchaseRecord, η οποία δηλώνει την αγορά στην οποία αφορά η συγκεκριμένη εγγραφή. Ακολουθεί η Εικόνα 32 με τις ιδιότητες που μόλις περιγράψαμε. Εικόνα 32 Inverse ιδιότητες κλάσεων PurchaseRecord και Purchase -72-

77 Οι επόμενες ιδιότητες στην Εικόνα 33 περιγράφουν τις πολλαπλές εγγραφές που αφορούν σε μία εξυπηρέτηση. Η ιδιότητα issupportingproduct ανήκει στην κλάση Support και δέχεται πολλαπλά στιγμιότυπα της κλάσης PurchaseRecord. Δείχνει τις εγγραφές συναλλαγής του πελάτη στις οποίες αφορά η συγκεκριμένη εξυπηρέτηση. Συνεπώς, σε μία συναλλαγή εξυπηρέτησης, για παράδειγμα σε μία επίσκεψη σε ένα κατάστημα Cosmote, ο πελάτης μπορεί να ζητήσει εξυπηρέτηση για πολλά προϊόντα. Η αντίστροφη ιδιότητα hasreceivedsupport ανήκει στην κλάση PurchaseRecord και δηλώνει τις συναλλαγές εξυπηρέτησης στις οποίες αφορά η εγγραφή, καθώς για μία PurchaseRecord μπορεί ο πελάτης να ζητήσει υποστήριξη πολλές φορές. Εικόνα 33 Inverse ιδιότητες κλάσεων PurchaseRecord και Support Η ιδιότητα ispurchasedin, ανήκει στην κλάση Product και δέχεται πολλαπλά στιγμιότυπα της κλάσης PurchaseRecord, δηλαδή ένα προϊόν περιέχεται σε πολλές εγγραφές αγοράς, εφόσον αγοράζεται από πολλούς πελάτες. Η αντίστροφη της είναι η ispurchasingproduct, η οποία δέχεται ένα μοναδικό στιγμιότυπο της κλάσης Product και δηλώνει ότι μία εγγραφή αγοράς περιέχει ένα προϊόν. Στην Εικόνα 34 βλέπουμε σχηματικά τις ιδιότητες ispurchasedin και ispurchasingproduct. Εικόνα 34 Inverse ιδιότητες κλάσεων PurchaseRecord και Product -73-

78 Στην Εικόνα 35 βλέπουμε την ιδιότητα givinginfoabout, η οποία ανήκει στην κλάση Information και δέχεται πολλαπλά στιγμιότυπα της κλάσης Product. Δηλώνει τα προϊόντα για τα οποία ζήτησε πληροφορίες ο πελάτης κατά τη συναλλαγή του. Εικόνα 35 Η ιδιότητα givinginfoabout της κλάσης Information Στην Εικόνα 36 βλέπουμε την ιδιότητα containsproduct της κλάσης PackageProduct. Είναι στιγμιότυπο της κλάσης IndividualProduct και μας δείχνει τα μεμονωμένα προϊόντα τα οποία περιέχονται στα πακέτα προϊόντων. Εικόνα 36 Η ιδιότητα containsproduct της κλάσης PackageProduct Σε αυτό το σημείο ολοκληρώθηκε η περιγραφή των ιδιοτήτων object. Συμπεραίνουμε ότι οι κλάσεις μας συνδέονται μεταξύ τους με συγκεκριμένες σχέσεις, για τις οποίες έχουμε ορίσει επιπλέον το είδος τους. Για παράδειγμα η σχέση καταστήματος με υπάλληλο είναι μία σχέση «ένα προς πολλά», δηλαδή ένα κατάστημα έχει πολλούς υπαλλήλους. -74-

79 Τέλος, πριν προχωρήσουμε στην επόμενη ενότητα, θα παρουσιάσουμε την Εικόνα 37, η οποία δημιουργήθηκε με την καρτέλα Jambalaya του Protégé. Στην εικόνα αυτή, βλέπουμε συνολικά όλες τις Inverse ιδιότητες που περιγράψαμε, μεταξύ των κλάσεων της οντολογίας. Εικόνα 37 Οι κλάσεις της οντολογίας και οι μεταξύ τους σχέσεις 4.5 Παρουσίαση Στιγμιότυπων Παραπάνω παρουσιάσαμε τις κλάσεις, τις ιδιότητες τους και τις μεταξύ τους σχέσεις. Η παρούσα ενότητα αφορά στο τελευταίο βήμα που ακολουθήσαμε κατά τη δημιουργία της οντολογίας. Το βήμα αυτό αφορά στη δημιουργία στιγμιότυπων και θα παρουσιάσουμε ορισμένες εικόνες από αυτά. Όλα τα στοιχεία που έχουν καταχωρηθεί στην οντολογία είναι τυχαία, δεν αντιστοιχούν σε πραγματικά πρόσωπα ή επιχειρήσεις και δημιουργήθηκαν για εκπαιδευτικούς σκοπούς. -75-

80 Στην Εικόνα 38 βλέπουμε ένα στιγμιότυπο της κλάσης Business. Παρουσιάζει τον πελάτη ΞΥΛΟΠΛΕΞ ΑΕ και παρατηρούμε ότι πρόκειται για επιχείρηση που ανήκει στην κατηγορία «large account» εφόσον η ιδιότητα largeaccountbusinessclient έχει την τιμή true. Παρατηρούμε ότι έχει διενεργήσει έξι συναλλαγές, εκ των οποίων οι δύο είναι αγορές, οι 3 είναι συναλλαγές υποστήριξης και στη μία ζήτησε πληροφορίες: Purchase_1, Purchase_4, Support_1, Support_3, Support_5, Information_6. Οι συναλλαγές αυτές είναι Instances της κλάσης Purchase. Εικόνα 38 Στιγμιότυπο κλάσης Business -76-

81 Επιλέγοντας την συναλλαγή Purchase_1 της εταιρίας ΞΥΛΟΠΛΕΞ ΑΕ, βλέπουμε αναλυτικά τα στοιχεία της. Η συναλλαγή έγινε στις 4/2/2015, στο κατάστημα Ote_4 και περιείχε δύο εγγραφές. Οι δύο αυτές εγγραφές οι οποίες περιγράφονται από την ιδιότητα haspurchaserecord, είναι instances της κλάσης PurchaseRecord.Προαιρετικά ο πελάτης μπορεί να βαθμολογήσει τη συναλλαγή, σύμφωνα με την εμπειρία που είχε από αυτή. Επίσης, υπάρχει η δυνατότητα προσθήκης σχολίου σχετικό και πάλι με την αξιολόγηση της συναλλαγής. Όπως βλέπουμε στην Εικόνα 39, ο πελάτης αξιολόγησε τη συναλλαγή με 10. Εικόνα 39 Στιγμιότυπο κλάσης Purchase -77-

82 Στην Εικόνα 40 φαίνεται η εγγραφή PurchaseRecord_3 της προηγούμενης συναλλαγής. Βλέπουμε ότι κατά την επίσκεψη του στο κατάστημα Ote_4, το ένα από τα δύο προϊόντα που αγόρασε ο πελάτης ήταν κινητό τηλέφωνο. Το πεδίο discount έχει την τιμή μηδέν που σημαίνει ότι δεν υπήρξε κάποια έκπτωση στην τιμή του. Η ιδιότητα belongstopurchase είναι η αντίστροφη της haspurchaserecord και μας δείχνει ότι η εγγραφή PurchaseRecord_3 ανήκει στη συναλλαγή Purchase_1. Εικόνα 40 Στιγμιότυπο της κλάσης PurchaseRecord -78-

83 Για την παραπάνω αγορά και συγκεκριμένα για τη συσκευή κινητής τηλεφωνίας που αγόρασε ο πελάτης, παρατηρούμε ότι δέχτηκε υποστήριξη. Από το στιγμιότυπο που βλέπουμε στην Εικόνα 41, παίρνουμε την πληροφορία ότι επισκέφτηκε το ίδιο κατάστημα στις 31 Μαρτίου για θέμα που αφορούσε σε υποστήριξη της συσκευής. Εικόνα 41 Στιγμιότυπο της κλάσης Support -79-

84 Στην Εικόνα 42 βλέπουμε το στιγμιότυπο της κλάσης TelephoneDevice που αφορά στο προϊόν που αγόρασε ο πελάτης στη συναλλαγή που αναφέραμε παραπάνω. Παρατηρούμε από τις ιδιότητες ότι πρόκειται για μία ασύρματη τηλεφωνική συσκευή με αναγνώριση κλήσης. Εικόνα 42 Στιγμιότυπο της κλάσης TelephoneDevice -80-

85 Στην Εικόνα 43 βλέπουμε το στιγμιότυπο του καταστήματος Ote_4 της κλάσης Ote το οποίο επισκέφτηκε ο πελάτης. Το κατάστημα βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη και έχει έξι υπαλλήλους. Η ιδιότητα isconductingcustomerservice, μας δείχνει τις συναλλαγές που έχει διενεργήσει και είναι αντίστροφη της ιδιότητας conductedincustomerservice. Η Purchase_1 είναι η συναλλαγή που είδαμε παραπάνω του πελάτη ΞΥΛΟΠΛΕΞ ΑΕ. Εικόνα 43 Στιγμιότυπο κλάσης Ote -81-

86 Η κα Μαρίνου εργάζεται όπως είδαμε στο παραπάνω κατάστημα. Το στιγμιότυπο της ανήκει στην κλάση Employee και φαίνεται στην Εικόνα Σύνοψη Εικόνα 44 Στιγμιότυπο κλάσης Employee Με την παρουσίαση των στιγμιότυπων της οντολογίας, ολοκληρώνεται η ανάλυση της υλοποίησης μας. Η προσπάθεια μας εστιάστηκε στο κομμάτι των εμπορικών συναλλαγών του πελάτη με τον οργανισμό. Οι αρχικές έννοιες που εντοπίσαμε και ήταν απαιτούμενες για την αποτύπωση αυτών των συναλλαγών, ήταν ο πελάτης, τα σημεία εξυπηρέτησης, τα προϊόντα και φυσικά οι συναλλαγές. Η περαιτέρω μελέτη της γνώσης και των εννοιών καθώς και οι μεταξύ τους σχέσεις με τους περιορισμούς που απορρέουν από αυτές, μας οδήγησε στη δημιουργία διαφόρων κλάσεων, υποκλάσεων και ιδιοτήτων. Στη συνέχεια, η οντολογία δημιουργήθηκε στο Protégé και εμπλουτίστηκε με στιγμιότυπα. Στις προηγούμενες ενότητες είδαμε αναλυτικά τη δομή, τις ιδιότητες, τις σχέσεις, αλλά και ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα στιγμιότυπων. -82-

Οντολογία για την περιγραφή των προσωπικοτήτων της Σάμου, την κατηγοριοποίηση και τις σχέσεις τους

Οντολογία για την περιγραφή των προσωπικοτήτων της Σάμου, την κατηγοριοποίηση και τις σχέσεις τους Οντολογία για την περιγραφή των προσωπικοτήτων της Σάμου, την κατηγοριοποίηση και τις σχέσεις τους Επιμέλεια: Καρανικολάου Θεοδώρα Επιβλέπων καθηγητής: Δενδρινός Μάρκος Αθήνα, 2017 Σκοπός Στόχος της πτυχιακής

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασµός Ανάπτυξη Οντολογίας

Σχεδιασµός Ανάπτυξη Οντολογίας Σχεδιασµός Ανάπτυξη Οντολογίας ΈλεναΜάντζαρη, Γλωσσολόγος, Ms.C. ΙΑΤΡΟΛΕΞΗ: Ανάπτυξη Υποδοµής Γλωσσικής Τεχνολογίας για το Βιοϊατρικό Τοµέα Τι είναι η οντολογία; Μιαοντολογίαείναιέναλεξικόόρωνπου διατυπώνονται

Διαβάστε περισσότερα

ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ, ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ, ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΟΝΤΟΛΟΓΙΕΣ, ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΓΟΥΔΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Κ.ΤΑΡΑΜΠΑΝΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ:

ΤΙΤΛΟΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: ΤΙΤΛΟΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ: Υπολογιστικά Συστήµατα & Τεχνολογίες Πληροφορικής ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Γιώργος Γιαννόπουλος, διδακτορικός φοιτητής

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού. Βασικές αρχές Τεχνολογίας Λογισμικού, 8η αγγ. έκδοση

Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού. Βασικές αρχές Τεχνολογίας Λογισμικού, 8η αγγ. έκδοση Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού Περιεχόμενα Παρουσίαση μοντέλων διεργασίας ανάπτυξης λογισμικού Περιγραφή τριών γενικών μοντέλων διεργασίας ανάπτυξης λογισμικού Γενική περιγραφή των διαδικασιών που περιλαμβάνονται

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρητική προσέγγιση του Σημασιολογικού Ιστού στο χώρο της πολιτισμικής πληροφορίας: μία πρότυπη εφαρμογή στη βιβλιοθηκονομία

Θεωρητική προσέγγιση του Σημασιολογικού Ιστού στο χώρο της πολιτισμικής πληροφορίας: μία πρότυπη εφαρμογή στη βιβλιοθηκονομία Θεωρητική προσέγγιση του Σημασιολογικού Ιστού στο χώρο της πολιτισμικής πληροφορίας: μία πρότυπη εφαρμογή στη βιβλιοθηκονομία Σοφία Ζαπουνίδου, Αρχειονόμος Βιβλιοθηκονόμος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Κεντρική

Διαβάστε περισσότερα

Σημασιολογική Ολοκλήρωση Δεδομένων με τη χρήση Οντολογιών

Σημασιολογική Ολοκλήρωση Δεδομένων με τη χρήση Οντολογιών Σημασιολογική Ολοκλήρωση Δεδομένων με τη χρήση Οντολογιών Λίνα Μπουντούρη - Μανόλης Γεργατσούλης Ιόνιο Πανεπιστήμιο 15ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών Διαδίκτυο και Επίπεδα ετερογένειας δεδομένων

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση οντολογιών: μελέτη και εμβάθυνση στα βασικά προβλήματα που την αφορούν και παρουσίαση υπαρχουσών βιβλιοθηκών οντολογιών

Διαχείριση οντολογιών: μελέτη και εμβάθυνση στα βασικά προβλήματα που την αφορούν και παρουσίαση υπαρχουσών βιβλιοθηκών οντολογιών 15ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ Διαχείριση οντολογιών: μελέτη και εμβάθυνση στα βασικά προβλήματα που την αφορούν και παρουσίαση υπαρχουσών βιβλιοθηκών οντολογιών ΓΑΪΤΑΝΟΥ ΠΑΝΩΡΑΙΑ gaitanou@benaki.gr

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΣΕ Π ΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΙΚΟ Π ΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΣΕ Π ΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΙΚΟ Π ΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΣΕ Π ΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΙΚΟ Π ΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Κ Υ Κ Λ Ο Υ Π Λ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Κ Η Σ Κ Α Ι Υ Π Η Ρ Ε Σ Ι Ω Ν Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ Ι Κ Η

Διαβάστε περισσότερα

Εννοιολογική Ομοιογένεια

Εννοιολογική Ομοιογένεια Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τμήμα Αρχειονομίας Βιβλιοθηκονομίας Εργαστήριο Ψηφιακών Βιβλιοθηκών και Ηλεκτρονικής Δημοσίευσης Εννοιολογική Ομοιογένεια Αξιοποίηση Ταξινομικών Συστημάτων Γεωργία Προκοπιάδου, Διονύσης

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνολογία ανάπτυξης νέων ιστοσελίδων στο Semantic Web.

Τεχνολογία ανάπτυξης νέων ιστοσελίδων στο Semantic Web. Τεχνολογία ανάπτυξης νέων ιστοσελίδων στο Semantic Web. ΒΕΖΕΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Η/Υ Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Λευκίππου 6, 67100 Ξάνθη ΕΛΛΑΔΑ leader@cosmos4u.com,

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη οντολογίας για τη δομή και τις διαδικασίες του Τμήματος Σπουδών ΑΠΘ

Ανάπτυξη οντολογίας για τη δομή και τις διαδικασίες του Τμήματος Σπουδών ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ» ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ανάπτυξη οντολογίας για τη δομή και τις διαδικασίες

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδίαση και Ανάπτυξη Ιστότοπων

Σχεδίαση και Ανάπτυξη Ιστότοπων Σχεδίαση και Ανάπτυξη Ιστότοπων Ιστορική Εξέλιξη του Παγκόσμιου Ιστού Παρουσίαση 1 η 1 Βελώνης Γεώργιος Καθηγητής Περιεχόμενα Τι είναι το Διαδίκτυο Βασικές Υπηρεσίες Διαδικτύου Προηγμένες Υπηρεσίες Διαδικτύου

Διαβάστε περισσότερα

Aναπαράσταση Γνώσης στο Σημασιολογικό Ιστό

Aναπαράσταση Γνώσης στο Σημασιολογικό Ιστό Aναπαράσταση Γνώσης στο Σημασιολογικό Ιστό Οι γλώσσες RDF(S) και OWL Γ. Στάμου Περιγραφή Μεταδεδομένων με την RDF Η RDF χρησιμοποιείται για την απλή περιγραφή πόρων (resources) του διαδικτύου o Περιγράφει

Διαβάστε περισσότερα

Μηχανική Λογισμικού για Διαδικτυακές & Φορητές Εφαρμογές

Μηχανική Λογισμικού για Διαδικτυακές & Φορητές Εφαρμογές Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης Μηχανική Λογισμικού για Διαδικτυακές & Φορητές Εφαρμογές Δρ. Κακαρόντζας Γεώργιος Επίκουρος Καθηγητής Τμ. Μηχανικών Πληροφορικής Τ.Ε. Μηχανική Λογισμικού για Διαδικτυακές

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ Εργαστήριο Πληροφορικής στη Γεωργία ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Ι

ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ Εργαστήριο Πληροφορικής στη Γεωργία ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Ι ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΠΘ Εργαστήριο Πληροφορικής στη Γεωργία ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Ι Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Τα Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων (Σ.Υ.Α. - Decision Support Systems, D.S.S.) ορίζονται ως συστήματα

Διαβάστε περισσότερα

GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ

GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: GoNToggle: ΕΞΥΠΝΗ ΜΗΧΑΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΩΝ ΣΠΟΥ ΑΣΤΗΣ: Γιαννόπουλος Γεώργιος ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: Καθ. Ι. Βασιλείου ΒΟΗΘΟΙ: Α. ηµητρίου, Θ. αλαµάγκας Γενικά Οι µηχανές αναζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΧΥΕΙ ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΕΡΟΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΙΣΧΥΟΥΝ ΤΟ ΔΕΠΠΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ. Τεχνολογίες Κοινωνικής Δικτύωσης στην Εκπαίδευση

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ. Τεχνολογίες Κοινωνικής Δικτύωσης στην Εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Τεχνολογίες Κοινωνικής Δικτύωσης στην Εκπαίδευση Ομάδα: Αριστερίδου Δανάη Ελένη (08) Ευαγγελόπουλος Νίκος (670)

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Διδάσκων: Γ. Χαραλαμπίδης, Επ. Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ Διδάσκων: Γ. Χαραλαμπίδης,

Διαβάστε περισσότερα

Αναζητήσεις στο Διαδίκτυο

Αναζητήσεις στο Διαδίκτυο Αναζητήσεις στο Διαδίκτυο Πλεονεκτήματα από τη χρήση του Διαδικτύου για την αναζήτηση πληροφοριών Υπάρχει πληθώρα πληροφοριών (που περιλαμβάνουν μεγάλο εύρος από media). Οι μαθητές καθίστανται «ερευνητές

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόµενα. Πληροφοριακά Συστήµατα: Κατηγορίες και Κύκλος Ζωής. Π.Σ. ιαχείρισης Πράξεων. Π.Σ. ιοίκησης. Κατηγορίες Π.Σ. Ο κύκλος ζωής Π.Σ.

Περιεχόµενα. Πληροφοριακά Συστήµατα: Κατηγορίες και Κύκλος Ζωής. Π.Σ. ιαχείρισης Πράξεων. Π.Σ. ιοίκησης. Κατηγορίες Π.Σ. Ο κύκλος ζωής Π.Σ. Πληροφοριακά Συστήµατα: Κατηγορίες και Κύκλος Ζωής Περιεχόµενα Κατηγορίες Π.Σ. ιαχείρισης Πράξεων ιοίκησης Υποστήριξης Αποφάσεων Έµπειρα Συστήµατα Ατόµων και Οµάδων Ο κύκλος ζωής Π.Σ. Ορισµός Φάσεις Χρήστες

Διαβάστε περισσότερα

1 Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών

1 Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών 1 Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών Τα Συστήματα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση καταχωρήσεων βιβλιοθηκών. Τα περιεχόμενα των βιβλιοθηκών αυτών είναι έντυπα έγγραφα, όπως βιβλία

Διαβάστε περισσότερα

Αναπαράσταση Γνώσης και Αναζήτηση στον Σηµασιολογικό Ιστό

Αναπαράσταση Γνώσης και Αναζήτηση στον Σηµασιολογικό Ιστό Αναπαράσταση Γνώσης και Αναζήτηση στον Σηµασιολογικό Ιστό Αλέξανδρος Βαλαράκος (alexv@iit.demokritos.gr) (alexv@aegean.gr) Υποψήφιος ιδάκτορας Τµήµα Μηχανικών Υπολογιστικών και Πληροφοριακών Συστηµάτων.

Διαβάστε περισσότερα

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οιμηχανέςαναζήτησηςτουinternet αναπτύχθηκαν για να κάνουν αναζήτηση πληροφοριών σε πολλαπλές τοποθεσίες ιστού.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οιμηχανέςαναζήτησηςτουinternet αναπτύχθηκαν για να κάνουν αναζήτηση πληροφοριών σε πολλαπλές τοποθεσίες ιστού. Τζίτζικας Αγαπητός Τζίτζικας Αγαπητός Σε παγκόσμιο επίπεδο, οιμηχανέςαναζήτησηςτουinternet αναπτύχθηκαν για να κάνουν αναζήτηση πληροφοριών σε πολλαπλές τοποθεσίες ιστού. Δυστυχώς, αυτές οι μηχανές αναζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνολογία Διοίκησης Επιχειρησιακών Διαδικασιών

Τεχνολογία Διοίκησης Επιχειρησιακών Διαδικασιών ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Τεχνολογία Διοίκησης Επιχειρησιακών Διαδικασιών Οδηγός Εργαστηρίου:

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα Γνώσης. Θεωρητικό Κομμάτι Μαθήματος Ενότητα 2: Βασικές Αρχές Αναπαράστασης Γνώσης και Συλλογιστικής

Συστήματα Γνώσης. Θεωρητικό Κομμάτι Μαθήματος Ενότητα 2: Βασικές Αρχές Αναπαράστασης Γνώσης και Συλλογιστικής ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Θεωρητικό Κομμάτι Μαθήματος Ενότητα 2: Βασικές Αρχές Αναπαράστασης Γνώσης και Συλλογιστικής Νίκος Βασιλειάδης, Αναπλ. Καθηγητής Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Α. Βαγγελάτος 2, Γ. Ορφανός 2, Χ. Τσαλίδης 2, Χ. Καλαμαρά 3

Α. Βαγγελάτος 2, Γ. Ορφανός 2, Χ. Τσαλίδης 2, Χ. Καλαμαρά 3 Ανάπτυξη Οντολογίας Βιοϊατρικών Όρων Α. Βαγγελάτος 2, Γ. Ορφανός 2, Χ. Τσαλίδης 2, Χ. Καλαμαρά 3 www.iatrolexi.cti.gr 1 Ερευνητικό Ακαδημαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών (ΕΑΙΤΥ) Σελίδα 1 Ημερομηνία:

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα: Δ3. Δίκτυα Γνώσης και Σημασιολογικός Ιστός. Διάλεξη 02 & 03. Δρ. Γεώργιος Χρ. Μακρής

Μάθημα: Δ3. Δίκτυα Γνώσης και Σημασιολογικός Ιστός. Διάλεξη 02 & 03. Δρ. Γεώργιος Χρ. Μακρής ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ στα ΔΙΚΤΥΑ και ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑ Μάθημα: Δ3. Δίκτυα Γνώσης και Σημασιολογικός Ιστός Χειμερινό Εξάμηνο Σπουδών Διάλεξη 02 & 03 Δρ. Γεώργιος Χρ. Μακρής Αναπαράσταση

Διαβάστε περισσότερα

Οντολογίες γενικά. Ορισμοί Εφαρμογές Πρότυπα/Γλώσσες Διαχείριση οντολογιών Semantic Web

Οντολογίες γενικά. Ορισμοί Εφαρμογές Πρότυπα/Γλώσσες Διαχείριση οντολογιών Semantic Web Οντολογίες γενικά Ορισμοί Εφαρμογές Πρότυπα/Γλώσσες Διαχείριση οντολογιών Semantic Web Εισαγωγή Πρότυπα Εφαρμογές οντολογιών Γλώσσες Οντολογιών στο Semantic Web Ιστορική αναδρομή Παρουσίαση Γλωσσών Σύγκριση

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Κύκλος Ζωής Εφαρμογών ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Εφαρμογές Πληροφορικής. Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Κύκλος Ζωής Εφαρμογών ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Εφαρμογές Πληροφορικής. Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών 44 Διδακτικές ενότητες 5.1 Πρόβλημα και υπολογιστής 5.2 Ανάπτυξη εφαρμογών Διδακτικοί στόχοι Σκοπός του κεφαλαίου είναι οι μαθητές να κατανοήσουν τα βήματα που ακολουθούνται κατά την ανάπτυξη μιας εφαρμογής.

Διαβάστε περισσότερα

Προγραμματισμός Η/Υ. Προτεινόμενα θέματα εξετάσεων Εργαστήριο. Μέρος 1 ό. ΤΕΙ Λάρισας- Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών Τμήμα Πολιτικών Έργων Υποδομής

Προγραμματισμός Η/Υ. Προτεινόμενα θέματα εξετάσεων Εργαστήριο. Μέρος 1 ό. ΤΕΙ Λάρισας- Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών Τμήμα Πολιτικών Έργων Υποδομής Προγραμματισμός Η/Υ Προτεινόμενα θέματα εξετάσεων Εργαστήριο Μέρος 1 ό ΤΕΙ Λάρισας- Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών Τμήμα Πολιτικών Έργων Υποδομής Ιανουάριος 2011 Καλογιάννης Γρηγόριος Επιστημονικός/ Εργαστηριακός

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ MANAGEMENT INFORMATION SYSTEMS (M.I.S.)

ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ MANAGEMENT INFORMATION SYSTEMS (M.I.S.) ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ MANAGEMENT INFORMATION SYSTEMS (M.I.S.) 2.1 Κωνσταντίνος Ταραμπάνης Καθηγητής Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Γρ. 307 2310-891-578 kat@uom.gr ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα: Δ3. Δίκτυα Γνώσης και Σημασιολογικός Ιστός. Διάλεξη 01 & 02. Δρ. Γεώργιος Χρ. Μακρής

Μάθημα: Δ3. Δίκτυα Γνώσης και Σημασιολογικός Ιστός. Διάλεξη 01 & 02. Δρ. Γεώργιος Χρ. Μακρής ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ στα ΠΟΛΥΠΛΟΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ και ΔΙΚΤΥΑ Μάθημα: Δ3. Δίκτυα Γνώσης και Σημασιολογικός Ιστός Χειμερινό Εξάμηνο Σπουδών Διάλεξη 01 & 02 Δρ. Γεώργιος Χρ. Μακρής Αναπαράσταση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΥΣ ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΥΣ ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΥΣ ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Διδάσκουσα Δρ Β Καβακλή Χειμερινό Εξάμηνο 2001 Στόχοι του Μαθήματος! Ανάπτυξη αναλυτικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Γ ΤΑΞΗΣ ΓΕΛ ΚΛΕΙΩ ΣΓΟΥΡΟΠΟΥΛΟΥ. ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ Αντικειμενοστραφής Προγραμματισμός

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Γ ΤΑΞΗΣ ΓΕΛ ΚΛΕΙΩ ΣΓΟΥΡΟΠΟΥΛΟΥ. ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ Αντικειμενοστραφής Προγραμματισμός ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Γ ΤΑΞΗΣ ΓΕΛ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ Αντικειμενοστραφής Προγραμματισμός ΚΛΕΙΩ ΣΓΟΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΥΠΠΕΘ 04.07.2019 ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΟ ΝΕΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Αντικειμενοστραφής Προγραμματισμός.

Διαβάστε περισσότερα

Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών

Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών Αναλυτικό Πρόγραμμα Μαθηματικών Σχεδιασμός... αντιμετωπίζει ενιαία το πλαίσιο σπουδών (Προδημοτική, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο), είναι συνέχεια υπό διαμόρφωση και αλλαγή, για να αντιμετωπίζει την εξέλιξη,

Διαβάστε περισσότερα

Οντολογία σύμφωνα με τη Φιλοσοφία

Οντολογία σύμφωνα με τη Φιλοσοφία Οντολογία σύμφωνα με τη Φιλοσοφία κλάδος της Μεταφυσικής η επιστήμη της ύπαρξης ερευνά τα είδη και τη φύση των αντικειμένων καθώς και τις μεταξύ τους σχέσεις. η επιστήμη των κατηγοριών ερευνά τις κατηγορίες

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 6. Σχήµατα ιαλειτουργικότητας Μεταδεδοµένων. Το RDF Το Warwick Framework. Ιόνιο Πανεπιστήµιο - Τµήµα Αρχειονοµίας - Βιβλιοθηκονοµίας

ΜΑΘΗΜΑ 6. Σχήµατα ιαλειτουργικότητας Μεταδεδοµένων. Το RDF Το Warwick Framework. Ιόνιο Πανεπιστήµιο - Τµήµα Αρχειονοµίας - Βιβλιοθηκονοµίας ΜΑΘΗΜΑ 6 195 Σχήµατα ιαλειτουργικότητας Μεταδεδοµένων Το RDF Το Warwick Framework 196 1 Resource Data Framework RDF Τα πολλαπλά και πολλαπλής προέλευσης σχήµατα παραγωγής δηµιουργούν την ανάγκη δηµιουργίας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Μεθοδολογίες Ανάπτυξης Συστημάτων Πληροφορικής Απαντούν στα εξής ερωτήματα Ποιά βήματα θα ακολουθηθούν? Με ποιά σειρά? Ποιά τα παραδοτέα και πότε? Επομένως,

Διαβάστε περισσότερα

Προτεινόμενα Θέματα Διπλωματικών Εργασιών

Προτεινόμενα Θέματα Διπλωματικών Εργασιών Προτεινόμενα Θέματα Διπλωματικών Εργασιών Θεματική ενότητα: Σχεδίαση πολυμεσικών εφαρμογών Ενδεικτικό Θέμα: Θέμα 1. Τα πολυμέσα στην εκπαίδευση: Σχεδίαση πολυμεσικής εφαρμογής για την διδασκαλία ενός σχολικού

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικτυακό Περιβάλλον Διαχείρισης Ασκήσεων Προγραμματισμού

Διαδικτυακό Περιβάλλον Διαχείρισης Ασκήσεων Προγραμματισμού ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Διπλωματική Εργασία με θέμα: Διαδικτυακό Περιβάλλον Διαχείρισης Ασκήσεων Προγραμματισμού Καραγιάννης Ιωάννης Α.Μ.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΣΤΗΝ

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία ερευνητικής εργασίας

Μεθοδολογία ερευνητικής εργασίας Μεθοδολογία ερευνητικής εργασίας Σύντομος οδηγός επιβίωσης Μεθοδολογία Ερευνητικής Εργασίας: Γ. Τράπαλης & Ά. Μητρέλης 1 Τι είναι Έρευνα: η παραγωγή πρωτότυπων αποτελεσμάτων μέσω της συστηματικής, ορθολογικής

Διαβάστε περισσότερα

Ανάκτηση Πληροφορίας

Ανάκτηση Πληροφορίας Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τμήμα Πληροφορικής Ανάκτηση Πληροφορίας Διδάσκων: Φοίβος Μυλωνάς fmylonas@ionio.gr Διάλεξη #02 Ιστορική αναδρομή Σχετικές επιστημονικές περιοχές 1 Άδεια χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕ - 9900 ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΜΕ - 9900 ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΜΕ9900 ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Έρευνα και Συγγραφή Λέκτορας Διάλεξη

Διαβάστε περισσότερα

Η Πληροφορική ως γνώση και εργαλείο για τον σύγχρονο μηχανικό. Νικόλαος Μήτρου Καθηγητής, ΕΜΠ

Η Πληροφορική ως γνώση και εργαλείο για τον σύγχρονο μηχανικό. Νικόλαος Μήτρου Καθηγητής, ΕΜΠ Η Πληροφορική ως γνώση και εργαλείο για τον σύγχρονο μηχανικό Νικόλαος Μήτρου (mitrou@softlab.ntua.gr) Καθηγητής, ΕΜΠ ΗΜΕΡΙΔΑ Η ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ 8 Ιουλίου 2008 Περιεχόμενα Ο ρόλος

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού. Βασικές αρχές Τεχνολογίας Λογισμικού, 8η αγγ. έκδοση

Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού. Βασικές αρχές Τεχνολογίας Λογισμικού, 8η αγγ. έκδοση Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού Περιεχόμενα Παρουσίαση μοντέλων διεργασίας ανάπτυξης λογισμικού Περιγραφή τριών γενικών μοντέλων διεργασίας ανάπτυξης λογισμικού Γενική περιγραφή των διαδικασιών που περιλαμβάνονται

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη Οντολογικής Γνώσης για Τεκμηρίωση Οπτικοακουστικού Περιεχομένου ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Ανάπτυξη Οντολογικής Γνώσης για Τεκμηρίωση Οπτικοακουστικού Περιεχομένου ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ Ανάπτυξη Οντολογικής Γνώσης για Τεκμηρίωση Οπτικοακουστικού Περιεχομένου

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνολογία Λογισμικού. Ενότητα 1: Εισαγωγή στην UML Καθηγητής Εφαρμογών Ηλίας Γουνόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Γρεβενά)

Τεχνολογία Λογισμικού. Ενότητα 1: Εισαγωγή στην UML Καθηγητής Εφαρμογών Ηλίας Γουνόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Γρεβενά) Τεχνολογία Λογισμικού Ενότητα 1: Εισαγωγή στην UML Καθηγητής Εφαρμογών Ηλίας Γουνόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Γρεβενά) Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Οντολογία Ψηφιακής Βιβλιοθήκης

Οντολογία Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Οντολογία Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Αντωνάκης Δημήτρης Μητρέλης Άγγελος Παπουτσής Κωνσταντίνος Θεόδωρος Σιώχος Βασίλειος Νοέμβριος 2006 Πάτρα Χρήση Οντολογιών Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες με τη βοήθεια των οντολογιών

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΟΛΕΞΗ. Neurosoft A.E. --- ΕΑΙΤΥ. ΓΓΕΤ, ΚτΠ, Πρόγραµµα «ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑΣ»

ΙΑΤΡΟΛΕΞΗ. Neurosoft A.E. --- ΕΑΙΤΥ. ΓΓΕΤ, ΚτΠ, Πρόγραµµα «ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑΣ» Ανάπτυξη Υποδοµής Γλωσσικής Τεχνολογίας για το Βιοϊατρικό Τοµέα Neurosoft A.E. --- ΕΑΙΤΥ ΓΓΕΤ, ΚτΠ, Πρόγραµµα «ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑΣ» Προϋπολογισµός: 561.240 ιάρκεια: 18 µήνες Επιστηµονικός

Διαβάστε περισσότερα

Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου Σχολιασμός ερευνητικής πρότασης

Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου Σχολιασμός ερευνητικής πρότασης Ιδιότητες και Τεχνικές Σύνταξης Επιστημονικού Κειμένου Σχολιασμός ερευνητικής πρότασης Αναστασία Χριστοδούλου, Dr. Γεώργιος Δαμασκηνίδης Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας & Φιλολογίας Θεσσαλονίκη, 2015 Ιδιότητες

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου με Τεχνολογίες Σημασιολογικού Ιστού και Σημασιολογικής Επιφάνειας Εργασίας

Ανάπτυξη Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου με Τεχνολογίες Σημασιολογικού Ιστού και Σημασιολογικής Επιφάνειας Εργασίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Ανάπτυξη Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου με Τεχνολογίες Σημασιολογικού Ιστού και Σημασιολογικής Επιφάνειας Εργασίας

Διαβάστε περισσότερα

RobotArmy Περίληψη έργου

RobotArmy Περίληψη έργου RobotArmy Περίληψη έργου Στην σημερινή εποχή η ανάγκη για αυτοματοποίηση πολλών διαδικασιών γίνεται όλο και πιο έντονη. Συνέχεια ακούγονται λέξεις όπως : βελτιστοποίηση ποιότητας ζωής, αυτοματοποίηση στον

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Ανάλυση προβλήματος. Δομή ακολουθίας. Δομή επιλογής. Δομή επανάληψης. Απαντήσεις. 1. Η έννοια πρόβλημα Επίλυση προβλημάτων...

Περιεχόμενα. Ανάλυση προβλήματος. Δομή ακολουθίας. Δομή επιλογής. Δομή επανάληψης. Απαντήσεις. 1. Η έννοια πρόβλημα Επίλυση προβλημάτων... Περιεχόμενα Ανάλυση προβλήματος 1. Η έννοια πρόβλημα...13 2. Επίλυση προβλημάτων...17 Δομή ακολουθίας 3. Βασικές έννοιες αλγορίθμων...27 4. Εισαγωγή στην ψευδογλώσσα...31 5. Οι πρώτοι μου αλγόριθμοι...54

Διαβάστε περισσότερα

Πληροφορική 2. Τεχνητή νοημοσύνη

Πληροφορική 2. Τεχνητή νοημοσύνη Πληροφορική 2 Τεχνητή νοημοσύνη 1 2 Τι είναι τεχνητή νοημοσύνη; Τεχνητή νοημοσύνη (AI=Artificial Intelligence) είναι η μελέτη προγραμματισμένων συστημάτων τα οποία μπορούν να προσομοιώνουν μέχρι κάποιο

Διαβάστε περισσότερα

Αναζητήσεις στο Διαδίκτυο

Αναζητήσεις στο Διαδίκτυο Αναζητήσεις στο Διαδίκτυο Διαδίκτυο ως πηγή πληροφοριών Το Διαδίκτυο στις μέρες μας αποτελεί την μεγαλύτερη πηγή πληροφοριών. Οι Δάσκαλοι πρέπει να εκπαιδεύσουν τους μαθητές να αναζητούν σωστά και να αξιοποιούν

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στις Οντολογίες και το Σημασιολογικό Ιστό

Εισαγωγή στις Οντολογίες και το Σημασιολογικό Ιστό Εισαγωγή στις Οντολογίες και το Σημασιολογικό Ιστό Μανόλης Γεργατσούλης Χρήστος Παπαθεοδώρου Ομάδα Βάσεων Δεδομένων και Πληροφοριακών Συστημάτων, Τμήμα Αρχειονομίας Βιβλιοθηκονομίας Ιόνιο Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτικές Τεχνικές (Στρατηγικές)

Διδακτικές Τεχνικές (Στρατηγικές) Διδακτικές Τεχνικές (Στρατηγικές) Ενδεικτικές τεχνικές διδασκαλίας: 1. Εισήγηση ή διάλεξη ή Μονολογική Παρουσίαση 2. Συζήτηση ή διάλογος 3. Ερωταποκρίσεις 4. Χιονοστιβάδα 5. Καταιγισμός Ιδεών 6. Επίδειξη

Διαβάστε περισσότερα

Μαθησιακές δραστηριότητες με υπολογιστή

Μαθησιακές δραστηριότητες με υπολογιστή ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μαθησιακές δραστηριότητες με υπολογιστή Κατευθυντήριες γραμμές σχεδίασης μαθησιακών δραστηριοτήτων Διδάσκων: Καθηγητής Αναστάσιος Α. Μικρόπουλος Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας 1 Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379603 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/pgrad_omm107/

Διαβάστε περισσότερα

Media Monitoring. Ενότητα 2: Η ανάλυση περιεχομένου. Σταμάτης Πουλακιδάκος Σχολή ΟΠΕ Τμήμα ΕΜΜΕ

Media Monitoring. Ενότητα 2: Η ανάλυση περιεχομένου. Σταμάτης Πουλακιδάκος Σχολή ΟΠΕ Τμήμα ΕΜΜΕ Media Monitoring Ενότητα 2: Η ανάλυση περιεχομένου Σταμάτης Πουλακιδάκος Σχολή ΟΠΕ Τμήμα ΕΜΜΕ Ορισμός Μετατρέπει υλικό ποιοτικής κυρίως φύσης σε μορφή ποσοτικών/ποιοτικών δεδομένων Μπορεί να οριστεί ως

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ Γ.Τ.Π

ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ Γ.Τ.Π ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ Ε.Α.Π. Γ.Τ.Π. 61 2008 Τσιγώνιας Αντώνης 14/12/2008 Εισαγωγή Το ιαδίκτυο και ο Παγκόσµιος Ιστός ήταν µια επανάσταση για την τεχνολογία της πληροφόρησης

Διαβάστε περισσότερα

Συστήµατα Τηλεκπαίδευσης: Κύκλος ζωής εκπαιδευτικού υλικού

Συστήµατα Τηλεκπαίδευσης: Κύκλος ζωής εκπαιδευτικού υλικού 1 Συστήµατα Τηλεκπαίδευσης: Κύκλος ζωής εκπαιδευτικού υλικού Τµήµα Διοίκησης Επιχειρήσεων Τει Δυτικής Ελλάδας Μεσολόγγι Δρ. Α. Στεφανή Διάλεξη 3 Το Εκπαιδευτικό Υλικό Το Εκπαιδευτικό Υλικό, έχει έντυπη

Διαβάστε περισσότερα

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. Μάθημα 1 ο : Εισαγωγή στην γλωσσική τεχνολογία. Γεώργιος Πετάσης. Ακαδημαϊκό Έτος: 2012 2013

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. Μάθημα 1 ο : Εισαγωγή στην γλωσσική τεχνολογία. Γεώργιος Πετάσης. Ακαδημαϊκό Έτος: 2012 2013 ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Μάθημα 1 ο : Εισαγωγή στην γλωσσική τεχνολογία Γεώργιος Πετάσης Ακαδημαϊκό Έτος: 2012 2013 ΤMHMA MHXANIKΩΝ Η/Υ & ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2012 2013 Τι είναι η γλωσσική τεχνολογία;

Διαβάστε περισσότερα

1 Ανάλυση Προβλήματος

1 Ανάλυση Προβλήματος 1 Ανάλυση Προβλήματος 1.1 Η Έννοια Πρόβλημα Τι είναι δεδομένο; Δεδομένο είναι οτιδήποτε μπορεί να γίνει αντιληπτό από έναν τουλάχιστον παρατηρητή, με μία από τις πέντε αισθήσεις του. Τι είναι επεξεργασία

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή Αγγελοπούλου. Επιβλέπων Καθηγητής: Μανώλης Πατηνιώτης

Κυριακή Αγγελοπούλου. Επιβλέπων Καθηγητής: Μανώλης Πατηνιώτης Κυριακή Αγγελοπούλου Επιβλέπων Καθηγητής: Μανώλης Πατηνιώτης Οι πρώτες προσπάθειες μελέτης του τρόπου επιστημονικής εργασίας έγιναν το 1970. Πραγματοποιήθηκαν μέσω της άμεσης παρατήρησης των επιστημόνων

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού. I. Sommerville 2006 Βασικές αρχές Τεχνολογίας Λογισμικού, 8η αγγ. έκδοση Κεφ. 4

Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού. I. Sommerville 2006 Βασικές αρχές Τεχνολογίας Λογισμικού, 8η αγγ. έκδοση Κεφ. 4 Διαδικασίες παραγωγής λογισμικού Στόχοι Παρουσίαση μοντέλων παραγωγής λογισμικού Περιγραφή τριών γενικών μοντέλων παραγωγής λογισμικού και πότε μπορούν να χρησιμοποιούνται Γενική περιγραφή των μοντέλων

Διαβάστε περισσότερα

Ιχνηλασιμότητα η τροφίμων φμ με ανοικτό διαδικτυακό σύστημα:

Ιχνηλασιμότητα η τροφίμων φμ με ανοικτό διαδικτυακό σύστημα: Ιχνηλασιμότητα η τροφίμων φμ με ανοικτό διαδικτυακό σύστημα: οφέλη για επιχειρήσεις και καταναλωτές Μιχάλης Σαλαμπάσης αναπληρωτής καθηγητής Τμήμα Πληροφορικής Αλεξάνδρειο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης Εναλλακτικός

Διαβάστε περισσότερα

Βασίλειος Κοντογιάννης ΠΕ19

Βασίλειος Κοντογιάννης ΠΕ19 Ενότητα3 Επικοινωνία και Διαδίκτυο Κεφ9: Διαδίκτυο, Web2.0, WebX.0 9.1 Ιστορικά στοιχεία Από πού, πότε με ποια μορφή και με ποια αφορμή ξεκίνησε η λειτουργία του Διαδικτύου; Ξεκίνησε στην Αμερική, το 1969,

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα Πληροφοριών Διοίκησης

Συστήματα Πληροφοριών Διοίκησης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Συστήματα Πληροφοριών Διοίκησης Ενότητα 2: Γενική θεώρηση και κατάταξη συστημάτων πληροφοριών διοίκησης Διονύσιος Γιαννακόπουλος, Καθηγητής Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή στα συστήματα σχεδιομελέτης και παραγωγής με χρήση υπολογιστή computer aided design and manufacture (cad/cam)

Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή στα συστήματα σχεδιομελέτης και παραγωγής με χρήση υπολογιστή computer aided design and manufacture (cad/cam) Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή στα συστήματα σχεδιομελέτης και παραγωγής με χρήση υπολογιστή computer aided design and manufacture (cad/cam) 1.1 Ορισμός σχεδιομελέτης και παραγωγής με χρήση υπολογιστή CAD (Computer

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος... 13. Κεφάλαιο 1 ο Αρχές Διαχείρισης πληροφορίας στον Παγκόσμιο Ιστό... 15

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος... 13. Κεφάλαιο 1 ο Αρχές Διαχείρισης πληροφορίας στον Παγκόσμιο Ιστό... 15 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... 13 Κεφάλαιο 1 ο Αρχές Διαχείρισης πληροφορίας στον Παγκόσμιο Ιστό... 15 1.1 Εισαγωγή... 16 1.2 Διαδίκτυο και Παγκόσμιος Ιστός Ιστορική αναδρομή... 17 1.3 Αρχές πληροφοριακών συστημάτων

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιαστικά Προγράμματα Επίπλου

Σχεδιαστικά Προγράμματα Επίπλου Σχεδιαστικά Προγράμματα Επίπλου Καθηγήτρια ΦΕΡΦΥΡΗ ΣΩΤΗΡΙΑ Τμήμα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΞΥΛΟΥ - ΕΠΙΠΛΟΥ Σχεδιαστικά Προγράμματα Επίπλου Η σχεδίαση με τον παραδοσιακό τρόπο απαιτεί αυξημένο χρόνο, ενώ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ Εξαγωγή γεωγραφικής πληροφορίας από δεδομένα παρεχόμενα από χρήστες του

Διαβάστε περισσότερα

Μοντελοποίηση Πεδίου

Μοντελοποίηση Πεδίου Μοντελοποίηση Πεδίου περιεχόμενα παρουσίασης Εννοιολογικές κλάσεις Συσχετίσεις εννοιολογικών κλάσεων Τύποι ιδιοτήτων Γενίκευση Συχνά σφάλματα μοντελοποίησης πεδίου Εννοιολογικές κλάσεις και κλάσεις λογισμικού

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Πολιτισμικών Δεδομένων

Διαχείριση Πολιτισμικών Δεδομένων Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Διαχείριση Πολιτισμικών Δεδομένων Ενότητα 6: Εισαγωγή στις Βάσεις Δεδομένων Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Η Μεθοδολογία της Έρευνας (research methodology) είναι η επιστήμη που αφορά τη μεθοδολογία πραγματοποίησης μελετών με συστηματικό, επιστημονικό και λογικό τρόπο, με σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

4/2014 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΥΔΡΟΛΗΨΙΕΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ

4/2014 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΥΔΡΟΛΗΨΙΕΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ 4/2014 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΥΔΡΟΛΗΨΙΕΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΥΔΡΟΛΗΨΙΕΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Η εφαρμογή "Υδροληψίες Αττικής" είναι ένα πληροφοριακό σύστημα (αρχιτεκτονικής

Διαβάστε περισσότερα

Πίνακας Περιεχομένων. μέρος A 1 Εισαγωγή στην Τεχνολογία Λογισμικού

Πίνακας Περιεχομένων. μέρος A 1 Εισαγωγή στην Τεχνολογία Λογισμικού Πρόλογος...21 μέρος A Εισαγωγή στην Τεχνολογία Λογισμικού 1 Εισαγωγή στην Τεχνολογία Λογισμικού 1.1 Το λογισμικό...25 1.1.1 Ο ρόλος και η σημασία του λογισμικού...26 1.1.2 Οικονομική σημασία του λογισμικού...28

Διαβάστε περισσότερα

Πίνακας Προτεινόμενων Πτυχιακών Εργασιών

Πίνακας Προτεινόμενων Πτυχιακών Εργασιών ΕΝ4.0-Α Έκδοση η / 7..06 ΣΧΟΛΗ: ΣΔΟ ΤΜΗΜΑ: Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης ΤΟΜΕΑΣ: Τομέας Μαθημάτων Γενικής Παιδείας και Τεχνολογιών Πληροφόρησης Α/Α Τίτλος Θέματος Μέλος Ε.Π. Σύντομη Περιγραφή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΝAOME1372 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ 10 ο ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Κατάλογος εικόνων 13. Πρόλογος 15. 1 Το όραμα του Σημασιολογικού Ιστού 19

Περιεχόμενα. Κατάλογος εικόνων 13. Πρόλογος 15. 1 Το όραμα του Σημασιολογικού Ιστού 19 Περιεχόμενα Κατάλογος εικόνων 13 Πρόλογος 15 1 Το όραμα του Σημασιολογικού Ιστού 19 1.1 Ο σημερινός Ιστός 19 1.2 Από το σημερινό Ιστό στο Σημασιολογικό Ιστό: παραδείγματα 22 1.3 Τεχνολογίες Σημασιολογικού

Διαβάστε περισσότερα

Διακριτά Μαθηματικά ΙΙ Χρήστος Νομικός Τμήμα Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2018 Χρήστος Νομικός ( Τμήμα Μηχανικών Η/Υ Διακριτά

Διακριτά Μαθηματικά ΙΙ Χρήστος Νομικός Τμήμα Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2018 Χρήστος Νομικός ( Τμήμα Μηχανικών Η/Υ Διακριτά Διακριτά Μαθηματικά ΙΙ Χρήστος Νομικός Τμήμα Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2018 Χρήστος Νομικός ( Τμήμα Μηχανικών Η/Υ Διακριτά και Πληροφορικής Μαθηματικά Πανεπιστήμιο ΙΙ Ιωαννίνων

Διαβάστε περισσότερα

Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους. του Σταύρου Κοκκαλίδη. Μαθηματικού

Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους. του Σταύρου Κοκκαλίδη. Μαθηματικού Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους του Σταύρου Κοκκαλίδη Μαθηματικού Διευθυντή του Γυμνασίου Αρχαγγέλου Ρόδου-Εκπαιδευτή Στα προγράμματα Β Επιπέδου στις ΤΠΕ Ορισμός της έννοιας του σεναρίου.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ, Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ, Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ, Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Σκοπός του μαθήματος είναι οι μαθητές και οι μαθήτριες να αναπτύξουν ικανότητες αναλυτικής και συνθετικής σκέψης, ώστε να επιλύουν προβλήματα, να σχεδιάζουν

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 8. Βασικές Αρχές Αναπαράστασης Γνώσης και Συλλογιστικής. Τεχνητή Νοηµοσύνη - Β' Έκδοση

Κεφάλαιο 8. Βασικές Αρχές Αναπαράστασης Γνώσης και Συλλογιστικής. Τεχνητή Νοηµοσύνη - Β' Έκδοση Κεφάλαιο 8 Βασικές Αρχές Αναπαράστασης Γνώσης και Συλλογιστικής Τεχνητή Νοηµοσύνη - Β' Έκδοση Ι. Βλαχάβας, Π. Κεφαλάς, Ν. Βασιλειάδης, Φ. Κόκκορας, Η. Σακελλαρίου Αναπαράσταση Γνώσης Σύνολο συντακτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ και ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ και ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ και ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Ο κύκλος ζωής λογισµικού (συνοπτικά) Η παραδοσιακή φάση ανάπτυξης του κύκλου ζωής λογισµικού Φάση καθορισµού απαιτήσεων (1/2) ΤΙ πρέπει να κάνει το

Διαβάστε περισσότερα

Διασύνδεση και Άνοιγμα Δεδομένων του Α.Π.Θ. Καραογλάνογλου Κωνσταντίνος Μονάδα Σημασιολογικού Ιστού Α.Π.Θ 18/3/2014

Διασύνδεση και Άνοιγμα Δεδομένων του Α.Π.Θ. Καραογλάνογλου Κωνσταντίνος Μονάδα Σημασιολογικού Ιστού Α.Π.Θ 18/3/2014 Διασύνδεση και Άνοιγμα Δεδομένων του Α.Π.Θ. Καραογλάνογλου Κωνσταντίνος Μονάδα Σημασιολογικού Ιστού Α.Π.Θ 18/3/2014 Ανοικτά και Συνδεδεμένα Δεδομένα Ανοικτά Δεδομένα Πληροφορίες, δημόσιες ή άλλες, στις

Διαβάστε περισσότερα

Ψηφιακή οργάνωση πολιτισμικής πληροφορίας

Ψηφιακή οργάνωση πολιτισμικής πληροφορίας Ψηφιακή οργάνωση πολιτισμικής πληροφορίας Πληροφορική, Νέες Tεχνολογίες και Μουσεία Ψηφιοποίηση Αρχειοθέτηση Παρουσίαση ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΟΥΣΕΙΑΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Managing Information. Lecturer: N. Kyritsis, MBA, Ph.D. Candidate Athens University of Economics and Business. e-mail: kyritsis@ist.edu.

Managing Information. Lecturer: N. Kyritsis, MBA, Ph.D. Candidate Athens University of Economics and Business. e-mail: kyritsis@ist.edu. Managing Information Lecturer: N. Kyritsis, MBA, Ph.D. Candidate Athens University of Economics and Business e-mail: kyritsis@ist.edu.gr Διαχείριση Γνώσης Knowledge Management Learning Objectives Ποιοί

Διαβάστε περισσότερα

ΑΕΠΠ Ερωτήσεις θεωρίας

ΑΕΠΠ Ερωτήσεις θεωρίας ΑΕΠΠ Ερωτήσεις θεωρίας Κεφάλαιο 1 1. Τα δεδομένα μπορούν να παρέχουν πληροφορίες όταν υποβάλλονται σε 2. Το πρόβλημα μεγιστοποίησης των κερδών μιας επιχείρησης είναι πρόβλημα 3. Για την επίλυση ενός προβλήματος

Διαβάστε περισσότερα

Σύστημα υποβολής αιτήσεων υποψήφιων συνεργατών ΕΚΤ

Σύστημα υποβολής αιτήσεων υποψήφιων συνεργατών ΕΚΤ Σύστημα υποβολής αιτήσεων υποψήφιων συνεργατών ΕΚΤ 1 Λειτουργικές απαιτήσεις Το σύστημα υποβολής αιτήσεων υποψήφιων συνεργατών στοχεύει στο να επιτρέπει την πλήρως ηλεκτρονική υποβολή αιτήσεων από υποψήφιους

Διαβάστε περισσότερα

Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ ΓΑ Σ Ι Α

Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ ΓΑ Σ Ι Α Α Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Ε Ι Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ ΓΑ Σ Ι Α ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ ΑΓΓΕΛΙΩΝ ΛΑΖΑΡΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΑΕΜ: 1808

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ

ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ Οι Δ/τές ως προωθητές αλλαγών με κέντρο τη μάθηση Χαράσσουν τις κατευθύνσεις Σχεδιάσουν την εφαρμογή στη σχολική πραγματικότητα Αναπτύσσουν

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητες Γ3.1 - Γ3.2 - Γ3.3

Ενότητες Γ3.1 - Γ3.2 - Γ3.3 Ενότητες Γ3.1 - Γ3.2 - Γ3.3 3.1 Τo διαδίκτυο ως πηγή πληροφοριών 3.2 Αξιοποίηση- αξιολόγηση ιστοσελίδων, ιστοχώρων και πυλών 3.3 Σχεδίαση μαθημάτων με τη χρήση του διαδικτύου To Διαδίκτυο ως πηγή πληροφοριών

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Μάθημα 10: Ανάπτυξη ΠΣ Μαρίνος Θεμιστοκλέους Email: mthemist@unipi.gr Ανδρούτσου 150 Γραφείο 206 Τηλ. 210 414 2723 Ώρες Γραφείου: Δευτέρα 11-12 πμ Ενδεικτικά Περιεχόμενα Εργασίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ Σκοπός του έργου Σκοπός του έργου είναι: 1. η δημιουργία μιας on line εφαρμογής διαχείρισης ενός επιστημονικού λεξικού κοινωνικών όρων 2. η παραγωγή ενός ικανοποιητικού

Διαβάστε περισσότερα