-ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β :

Transcript

1 . J : Τ:..r HOQKER :: : Β ΕΚΔΟΣΉ τ Μ:ΟΡΦΩΤΙΚΟ ιδρίμλ. Ε:ΘΝJ TPAUEZin; - -ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β : -.. :..

2 J. Τ. HOOKER ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β :Ι<ΙΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΧΌΛΙΑ ΧΑΡΑΛΑΜΠ ΟΣ Ε. ΜΑΡΑΒΕΛΙΑΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ Β ΕΚΔΟΣΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚ Ο ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝ ΙΚΗΣ ΤΡΑ Π ΕΖΗΣ ΑΘΗΝΑ 1996

3 ΤΙτλος πρωτοτύπου: Linear Β: An Introduction!χ εκδoσύj Bristol OassicaI Press U.K J. Τ. Hooker (I) έλλνιχr εχb0σίj exouv ένσωματωθεϊ: Βιορθώσεις χαι προσθijχες χα.θ υπ6βειξιν του σuγγpα.φέα.. Lopyright για την έλληνική έκδοση: Μορφωτικό 7δρυμιχ Έθνικης ΤΡιχπiζης θήνιx Ι994

4 Ή έ λλψ ική [ κ δ ο ση & φ ΙεΡ ών εται στή μνήμη του ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ ό όποίό ς τήν ε Ι ση yf;θηκε στο Μορφωτι κό ϊδ ρυμα Έ θνικης Τ ρ α π έ ζης

5 Η &πόφocση του ΜΙΕΤ νoc &φιερώσει στον Μocνόλη Α νsρόνικο τν προκειμενύ) μετocφρocση της Είσαγωγ9}ς στή Γραμμική Β του SιocσΎ)μου J. Τ. Hooker ύπηρξε ocύτονόψύ) xoct ocύθόρμψύ). οι λόγοι της &φιερωτικης ocύτης πρocξύ)ς ευκολoc έξύ)γουντocι: ό ΑνSρόνικος εισηγψύ)κε με θέρμύ) τν εκsοση της μετocφρocσης &πο το ΜΙΕΤ πρocγμocτοποίφύ) της θερμης σύστocσης συμπίπτει με τ SεύτερΎ) έπέτειο &πο το θocνocτο του ΜocνόλΎ) ΆνSρόνικου ποό ύπηρξε μέλος του Διοικψικου Συμβουλίου του ΙSρύμocτος &πο το Ι979 εως το ι <J88 πολύτψος σύμβουλος προπocντων σε θέμocτoc Άρχocιολογίocς xoct Ιστορίocς. Συγγρocφέocς της ΕΕσαγωγ9}ς xoct είσηγψς της έλλψικης μετ& φρocσύ)ς πέρocσocν στο μετocξό xoc1. οι Sύο στν &λλύ) οχθύ) θocνocτος πρόλocβε τον Hooker στν ΚορνουocλΎ) το Ι99Ι. Ήρωες σεμνοι της ζωης XOCL της έπιστήμύ)ς συνομιλουν τώρoc σε τουτο το βιβλίο πίνοντocς &πb το ocιμoc της &φιερωτικης σπονsης. Υ πocρχει ΚOCτι συγκινύ)τι- κο XOCL σύ)μcwιocκο σ ocυτύ) ΤΎ) συμπτωση που υμι ει ΤΎ) «Ν EXULOC» ίs:ι- θ ζ της ΌSύσσειOCζ οπου ό ΌS υσσέocς συμβουλεύετocι τους νεκρούς προτου προχωρήσει στον &συντέλεστο νόστο του. Αν συμβίωση στον πocνω κόσμο έργocτων της Άρχocιογνωσίocς οπως ό ΆνSρόνικος xoct ό Hooker &ποτελεϊ ΠOCρήγΟρΎ) εγγύφύ) γιoc το πocρ6ν συν εύρεσή τους στον ASY) επικυρώνει τν ΠOCΡΎ)γοριoc xoct γιoc το με λλ ον γυρι ζ οντocς ΤΎ)ν ocπω λ ειoc σε σιoc θ Ύ)ΚΎ): με τετοιους νεκρους στερεώνετocι άλυσίs oc των επιγενομένων Sένοντocι οί κρίκοι ΤΎ)ς κocλoc μετocξύ τους. Τ oc &λλoc είνocι σιωπή μέσoc στν όποίoc &νθίζουν &νθρωπoλoγικ γνώση κocι &νθρώπινύ) φιλίoc. Δ. Ν. Μ.

6 12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡ ΑΜΜΙΚΗ Β χωίjμop. Όλα αύτα τον έκαναν &:γαπητο στούς φiλoυς κα; στον κύκλο των έπιστημόνων κα των μα(}ητων πού τον γνώριζαν η τον &rχβαζαν. Άφήνει έπεσης ένα έργο έπιβληταο όγκο καί ύψηλης πωότητας πού θά παριχμεενε! πολύτιμο και γιά έπόμενες γενιες φοιτητων καί έπιστημόνων. τα 8150 κύρια χαρακτηριστικα των μελετων του εινα/ ή έπιστημονική &:κρ{βεια και ή σαφήνεια στωχεέα πού έπισημαενουν και οι κριτικες όλων &:νεξαιρέτως των έργων του. Ό έπιστημονικός του λόγος θεμελιώνεται πrχντoτε σε έμπερωτατωμένες &: ναφορές έν8εεξεις &:πο8είξεις σε τεκμηριωμένα στοιχεiet καί έπιχειρήματα χωρς προκαταλήψεις πιθηκισμούς κα τυφλή καθο8ήγηση &:πο αύθεντ{ες. Άπο την &λλη πλευprχ ή σαφήνεια κα ή απλότητα του λόγου του όφεfλoνται πέρα &:πο το έμφυτο χ&:pισμrχ του σε μια έπ{πονη έπεξεργασ{α των πληροφοριων με τις κατευθυντήριες &:ρχες πού μόλις σημειώσαμε. Ετσι 8εν μας ξαφνι&:ζει ή παρατήρηση ένος σχολιαστη ξένου προς τή Γραμμικη Β καί τήν προβληματικη της έ ποχης του Χαλκοσ στο ΑίγαΈο: ((Ειναι &:πορίας &ξω πως ό σuyypαφέιχς κατορθώνει να παρουσιάζει με κρυστάλλινη καθαρότητα τα 1 / β1 / τοσο / ουσκο / λ α και πωυπ: λ οκα προ Ληματα ιχκομη και σε καποων που γι αυτά)). Ή πρωτοβουλία λοιπον του ΜΙΕΤ μετα άπο θερμη εισ/)γηση του Μανόλη Ά ν8ρόνικου να προσφέρει στο μορφωμένο έλληνικο &:ναγνωστικο κοινο ένα έργαλεέο μύησης στον λαβυρινθώ8η άλλα φαντασμαγορικο κόσμο της άρχαιότερης στιυμης της έλληνικης γλώσσας έρχεται να καλύψει &:νάγκη έπιτιχκτική. Άφενος γιατί το έυχειρί&ο τoίj Hooker ειναι το μόνο στο εγ80ς του στον σχετικό κλά80 άφετέρου γιατ? όλα τα παρεμφερή βοηθήματα (λεξικά άρθρα έκ8όσεις με σχόλια πριχκτικα σuνε8peων ει&κες μονογραφίες) elvιxt ξενόγλωσσα. Ή έλληνική μετάφραση τοσ λόγιου &κηγόρου και ένθουσίώ8η μελετητη των γραφων τoij ΑΖγαΕου Χαράλιχμπου Ε. Μαραβέλια μεταφέρει στον έλληνα άναυνώστη αύτούσια τα χαρίσματα τοσ πρωτοτύπου: * CtxptfJetet Ρ λ ιτοτητα / και σαφηνεια. Ή έπικαιρότητα της έλληνικης έκ80σης τoίj έργου ΕίσαΥωγη στη 8εν ήξερε προηγουμένως * Στο τέλος του βιβλίου πα:poπωεvτα:ι όρισμένες βιβλιογρα:φαες χα:ι &λλες σημειώσεις του μετα:φpα:στij. έπψέρους βιβλιογρα:φίες των κεφα:λα:ίων οε προσοηχες σημειώνοντα:ι π:χντοτε &Υκύλες.

7 ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ 13 Γραμμική Β έπισφραυ[ζεται με τή συμπλήρωση σαράντα χρόνων άπο τήν όλοκλήρωση της πορε[ας της άποκρυπτογράφησης. Τρ[α γεγονότα σταθμοί μέσα στο Τ953 σημαδεύουν το κύριο έργο της άποκρυπτογράφησης καί τή θεμελ[ωση ένος νέου έπιστημονικου κλάδου της Ι μυκηναιο λ ογιας. / Α υτο το καινουριο πε δι ιο εει Ι:: δ ικευμενης / ερευνας συνδέεται στενά μέ τήν αίγαιακή άρχαιολογία τήν έλληνική πρωτοι στορία τήν κλασική φιλολογ[α τή διιχλεκτολογ[α τήν έπιγραφική τήν πινακολογία καί. τή γλωσσολογία. Στο Journal of Heflenic Studies του Ι953 δημοσιεύεται σε κοινο &ρθρο των Μ Ventris κα! J. Chadwick το μανιφέστο της άποκρυπτογράφησης μέ τον μετριόφρονα τ[τλο ((Ένδε[ξεις έλληνικης διαλέκτου στά μυκηναίκά άρχεία». Τήν (δια έποχη πραγματοποιείται διάλεξη του Ventris στο Αονδ[νο μέ τήν όπο[α άνακοινώνει την έπιτυχ{α της άποκρυπτογράφησης (24 Ίουν{ου Τ953) άκολουθεϊ &ρθρο των Times με τον τίτλο ((Στδ κατώφλι;» ένω λ{γο άργότερα ό άνασjeαφέας του άνακτόρου της Πύλου C. W Blegen άναγγέλλει τήν άνάγνωση στήν πινακ{δα Ta 64Τ όνομάτων άγγε[ων (τριπόδων κτλ.) που ταυτίζονταν με τά σαφέστατα l&oγράμματά τους. Το τελευταίο τουτο έπιβεβα[ωνε άποφασιστικά το μεγάλο έπ[τευγμα του Michael Ventris έπισφραγίζοντας ταυτοχρόνως τήν πρώτη φάση μιας μεγάλης και θαυμαστης πορείας ΤΟ άποτέλεσμα της άποκρυπτογράφησης συνοψ{ζεται στήν άναγνώριση μιας πρώιμης μορφης έλληνικης γλώσσας της μυκηναίκης έλληνικης σέ μικρά κε[μενα πινακ[δων σφραγισμάτων και άγγε{ων γραμμένα κυρ{ως τδν I3Q π.χ αίώνα στη συλλαβική γραφή πού συμβατικά όνομάζεται Γραμμική Β. Ή έλληνική γλώσσα λοιπόν μιλιόταν καί γραφόταν στο χωρο του Αίγαίου πεντακόσια ως έπτακόσια / I t Ηζ δ ι χρονια πριν απο την εποχη που κατα τα φαινομενα ε ησε και ημιουργησε τά έπη ό Όμηρος. Ό Ventris ε!χε όδηγηθεϊ στις γραφές του ΑΙγαίου άπο έμφυτη άσφιχλως κλ[ση άλλά κα; συνεπαρμένος άπδ τήν αιγλη και. το μυστήριο των μεγάλων κρητικων άνακαλύψεων του ΞίΓ Arthur Evans. Από μαθητής ε!χε τάξει στδν έαυτό του νά λύσει το μυστήριο της &γνωστης γλώσσας πού έκρυβε ή κρητική γραφή ή όπο[α πρόσφατα τότε ε!χε άνακαλυφθεϊ σε έκατοντάδες κειμενα και λου. Ό στόχος του Ventris στέφθηκε με έπιτυχία υστερα άπό έπίμονες καί. συστηματικές προσπά.θειες σταν πιά ήταν άρχιτέκτονας στ;ς

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β άρχες της δεκαετεας του 50 (Ι952-53). Ή τύχη όμως που εύνόησε τον Ventris να έπιτύχει κάτι που δεν κατάφεραν έπί δεκαετεες τόσοι επι δζ υι.οι αναλυτες των - κειμενων σεν. τον. συνοσευσε Υια πο λ υ στην κατοπινή περεοδο της σχεδόν καθολικης άναγνώρισης και της άπόλαυσης των καρπων του μόχθου του (Υιατι πράυματι τα άποτελέσματα της συνερυασεας του με τον έπ{σης νέο έλληvιστή του Camhridge.T. Chadwick άπέδιδαν πλούσωυς καρπούς). Αλλα έπιφύλασσε ή μοε.οα... Τό Ι956 προδιαυραφόταν έτος προόδου Υια τόν νέο έπιστημονικο κλάδο καθως όλο και περισσότερες μελέτες Υια τά έpμηνεuτικα κα! ΥλωσσολΟΥικα προβλήματα των μυκηvααων κειμένων έβλεπαν το φως και με ένθouσιασμό έτοιμαζόταν το πρωτο διεθνές συμπόσω μυκηναϊκων σπουδων στήν Gi[-sur-Yvette. Παράλληλα τυπωνόταν το βιβλεο τ(;)ν Ventr1s - C11adwick Documents in Mycenaean G1Cck λεπτομερής άνάλυση μιας έπιλουης τριακοσεων κειμένων άπδ τήν Πύλο τήν Κνωσο και τις Μυκηνες. Τότε άκριβως χάθηκε ό Ventris σέ αύτοκινητικο άτύχημα έχοντας μόλις συμπληρώσει τα τριάντα τρεα του χρόνια. Ή μελέτη των κειμένων ή έρευνα της Υλώσσας τους μέσα στά πλαεσια των νέων άντιλήψεων της διαλεκτολου{ας και της ΥλωσσολΟΥΕας ή έκδοση λεξικι;)ν και πινάκων καθώς και προσωπουραφιων κα/. έπιυραφικι;)ν έρυων Υια κάθε ξεχωριστό άρχειο συνεχεστηκαν. ιγιελέτες Υια τήν οίκονομ{α τήν κοινων{α τη δωεκηση και τη ΘρησκεΕα στηριυμένες κυρίως στα σημαντικα στοιχεια πού άποκάλυπταν τα κεεμενα είδαν το φως κατα τήν τεσσαρακονταετ{α που μεσολάβησε άπό τήν άποκρυπτουράφηση. Κέντρα μυκηναίχων σπουδων άναπτύχθηκαν σε πολλα μέρη του κόσμου --δυστυχως &:ΡΥησαν στήν Έλλάδα-- με κυριότερα του Camhridge του Madlson στό Wisconsin του ΑονδΕνου της Ρ ώμης της Salamanca ση1ν ΊσπανΕα της Louvain στό ΒέλΥω του Austin στό Τέξας και της ΤεΡΥέστης ένί;) ή Γραμμικη Υραφη Β διδάχθηκε και έξακολουθεϊ να διδάσα:εται στό πλα{σω των κλασικων σπουδων σε όλα τα μήκη και Άπό τόν Καναδαως τή Νότιο Αφρική και την Aύστραλtα και άπδ. f (Ι 1 Ρ /.. Σ δ β ι t 1 Ι την απωνια ως τη ωσια και τη καν ινα ια υπαρχουν επιστημο- 1 νες που με ετουν τα μυκηναικα κειμενα και συμ β αλλουν με τις δ ημοσιεύσεις τους στη διηνεκή τελεωποεηση των γνώσεών μας. Παράλ- λ..... f

9 ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ 15 ληλα μέ τrιιι έκδοτιχ:η και συγγραφικη δραστηρι6τητα της διεθvoίjς όμάδας των μυκηναιολ6γων έγιναν και άναχαλύψεις όμάδων κειμένων στις Μυκηνες στήν ΤΕρυνθα στη Θήβα και στα Χανιά ένω σέ ά.ποθήκη τoίj Μουσε{ου Ήρακλείου ήλθαν στό φως τό Ι984 περ{που τρείς χλάδες μικρα θραύσματα πινακίδων. Μέ τήν ά.νακάλυψη περισσ6τερων κειμένων όλων των ειδων -δηλαδή πινακ{δων ένεπ{γραφων σφραγισμάτων και ά.υυε{ων και μάλιστα σέ ά.ναχτορικα κέντρα (7.1 ιρυν θ α Χ ανια ) oπvυ εως προσφατα / οεν C υπηρχαν - ενoειεις η: για την παρουσ{α μυκηναϊκων ά.ρχε{ων- ο{ όρ{ζονπς και οε προοπτικές διευρύνονται. Ή προαγωγή της μελέτης των προαλφαβητικων γραφων και γλωσσων στό σημεϊο όπου συναντιουνται οι πολιτισμοι των τριων γηραιων ήπεoων όπως μπορεϊ να χαραχτηριστεί ή ΑΙγαι{δα ά.ποκτα όλο και. μεγαλύτερη σημασ{α. Εν τω μεταξύ σέ όλ6κληρο τόν μεσογειακό χωρο διαπιστώθηκαν ά.ρχαιολογικα κατάλοιπα του μυκηναlχου πολιτισμου ένω ε[ναι πλέον βέβαιο ότι ο{ έπιδράσεις του έφθαναν μαζι μέ τα ΠΡΟl6ντα τoίj πορ{ου πολυ μαχρύτερα. Τελευταϊες έρευνες άναχαλύπτουν μυκηναϊεγκαταστασεις στη Σ ικε λ ια στη Δ υτικη Μ εσογειο / ΙΣ αρ δ ηνια Ίβ ηρια )στην Ή πειρο και στην περαν του - Ο λ υμπου χωρα τη Μ α- κεδον{α στή Σαμοθράκη και τή Λημνο καθώς καί όλο και βαθύτερα στό έσωτερικό της Μικρας Άσ{ας. τα νέα κεuενα που συνήθως έρχονται στό φως μέ άργό ρυθμ6 όχι σπάνια έπιβεβαιώνουν τήν όρθ6τητα της άποκρυπτογράφησης η μας επιτρεπουν να συμπληρωσουμε κενα της ως προς ορισμενα συ α ι- κα συμ β ο λ α ι δ εογραμματα / η Ι μοναοες / ( μετρησης / που παραμενουν Ι ακομη &γνωστα. Τό παλα{φατο όνομα της ά.ρχαι6τερης ίσως π6λης της Εύρώπης της βοιωτικης Θήβας που έμεινε άπαράλλακτο μέσα στις χιλιετ{ες έντοπ{σθηκε rtπανειλημμένα στα τελευταiίx μυκηvααα κε{ μενα άπο τις προέκυψε προσφάτως ή ταύτιση της λέξης Οώρακας μέ το ίδε6γραμμά της που συνοδεύεται άπο τόν άριθμο 1 στην ίδια γραμμή. Τελευταίες στή μακρα σειρα των άναχαλύψεων ο{ δύο πινακ{δες Γραμμικης - Β απο τη Θηβ α που β ρε θ ηκαν αυτον το 1!Τ οεμ / β ρη στην Κ α δ μεια / γραμμενες / σε ωμο πη λ ο περιεχουν τη λι: εη ΣΙΤ ο Σ αχο λ ου θ ουμενη ά.πό το ίδε6γραμμα του σταpιoίj και τις μονάδες μέτρησης ξηρων ΠΡοl6ντων. / λλ β

10 1.6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡ ΑΜΜΙΚΗ Β Με αύτη τή σύυτομη άναδρομη στήν lστορ{α της άποκρυπτογράφησης καί μελέτης της Γραμμικης Β Θέλησα να ύπογραμμίσω την έπικαιρότητα καί τη χρησιμότητα της έλληνικης έκδοσης της ΕΙσαγωγής στη Γραμμικη Β του Ήοοker σε μια στιγμη πού ή γλώσσα μας άπειλείται με συpplκνωση έυτος και έκτος των τειχων... Τό λόγο έχουν πλέον ο! άναγvωστες πού τους εύχομαι νά άυτιμετωπίσουν το μικρο αύτδ βιβλίο δχι μόυο ώς έργο πού πλουτίζει τίς γνώσεις τους γιά τη Γραμμικη Β άλλά καί ώς κάτι περισσότερο: ώς μείζονα πρόκληση γιά τη διεύρυνση του όρίζοντα των γνωστων γλωσσων του Alγαίου με την άποκρυπτογράφηση μια μέρα καί της Γραμμικης Α. Αύτη Θα ήταν ή καλύτερη σπονδη στη μνήμη του Μ. Ventrjs καί του 1. Τ. Hooker ο! όποίο! τόσα πολλά προσέφεραν στή γνώση της ίστορίας της πρωιμ6τατης έλληυικης. Θβα: Αθήνα. Δεκέμβριος 1993 ΒΑΣΙΑΗΣ ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ ΔιευθυντΎjς Αρχα:ιολΟΥιχοϊί Μουσείου Θηβων Προϊστά.μενΟζ ΑΡχα:tοττων Βοιωτία:ς

11 ΕιΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Επιθυμω να εύχocρlστσω τον κ. John Betts που άνέλocβε τ οt)μοσίευσύ) ocύτου του βιβλίου XOCL μου πocρέσχε τν εμπρocκτt) ένθά:ρρυνσ του. Ή xocot)ytploc Anna Morpurgo Davies ό ορ John Killen xocl ό ορ Jean-Pierre Olivier οιά:βocσocν το οocκτυλόγρocφο xocl μου εστειλocν εκτενύ) σχο λ LOC XOCL κριτικες που με β οt)vρocν A.v voc επιφερω πο λλ ες β ε- λ τιώσεις στο κείμενο. ΕΤμocι βocθια ύποχρεωμένος στους συνocοέλφους ocυτους. YLOC το ενσιocφερον. 1;> XOCL τη β ΟΎ) θ ειoc τους. Φ ualxoc οεν ι;> θ oc πρεπει ι να θεωρfjθοuν ύπεόθυνοι για κocμίoc &πο τις θέσεις πocρocλείψεις μου. Εuχocριστω τις κυρίες Jean Bees xocl Brenda Timmins για την εκτέλεσf) των σ(εοίων XOCL το University College για τν κά.λυψύ) ορισμένων έξ60ων. ΕΤμocι εύγνώμων για τν πocρocχώρt) φωτογρocφιων xocl για τν α.οειoc δt)μοσίευς τους στους ορ J. P. Olivier xocl ορ Ingo Ρίnί στν xocofjytploc Anna Sacconi κocθως xocl στν Αμερικocνικ Σχoλ Κλocσικων Σπουοων τ1jς Αθνocς. Ε ζ xcppoc ω τις ευχocριστιες μου στον κ. Ε. Χ. ΚΙ ocauocy Ι;> λ fj XOCL το Μορφωτικο Iορυμoc κ1jς εκooς του βιβλίου μου. Ελπίζω ΟΤΙ θα ά.ποοειχθεί: χρσψo στους μελετητες του θέμocτος τ6σο στην Έλλά:οoc οσο xocl στν Κόπρο. University CoIlege Λονοίνο Μά.ιος Ι<)&} J. Τ. HOOKER

12 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΠιΧΡ& τον μεγάλο ά.ριθμο βιβλίων ΚιΧ!. &ρθρων σχετικων με τ& κείμενιχ τύjς ΓΡιΧμμικΎjς γριχφης Β ΚιΧι τν έρμύ)νειιχ τους δεν έχουμε στν ά.γγλικ γλώσσιχ ΚιΧμι& είσιχγω στο ά.ντικείμενο ώς σύνολο. Τ& έργιχ Dοωments in Mycenaean Greek των Ventris ΚιΧ!. Chadwick ΚιΧ!. Interpretation οε Mycenaean Greek Texts του Palmer εινιχι έργιχ μεγάλύ)ς ιχύθεντίιχς κιχ/. κύρους άλλ& ΚιΧνένιΧ δεν εινιχι έντελως ΚιΧτάλληλο γι& τους σπουδιχστες που εχουν κάποιιχ γνώσύ) της έλλψικyjς γλώσσιχς κιχ!. έπιθυμουν ν& άπoκτσoυν πρόσβιχσύ) στο υλικο τyjς ΓΡιΧμμικYjς Β: το Interpretation έργο που το ΧιΧΡιΧκτηρίζει Υι πoλεμικ ΚιΧ!. Υι μονομέρειιχ δεν μπορεί ν& ΚιΧλύψει ιχύτες τις άνάγκες ένω Υι δoμ τyjς δεύτερης έκδοτης του Documents εινιχι πιθιχνότερο ν& ΠΡΟΚιΧλέσει σύγχυση ΠιΧρ& ν& βoηθσει τον σπoυδιχστ. Ελπίζω ΟΤΙ ιχύτίj Υι ΕΙσαγωγή έκθέτει τ& σχετικ& ζψfιμιχτιχ οσο πιο &πλ& γ[νετιχι. ΤΟ πρωτο μέρος τοποθετεϊ τν έξέλιξύ) της ΓΡιΧμμικYjς Β στο Lστορικό της πλιχίσιο. Ε ξετάζει τ& πρωτιχ είδη τyjς ιχίγιχιιχκης γριχφης ΚΙΧ!. περιγράφει τν άποκρυπτογράφηση της ΓΡιΧμμικης Β ά.πο τον Ventris ά.κολούθως Υι πρoσoχ έστιάζετιχι στους υπάρχοντες τύπους έπιγριχφων σε ΓΡιΧμ- μικύ) Β ΚιΧΙ στην τιχι.ινομητη Ι: Ι ι τους τε λ ος ει.ετιχ<.ετιχι Ι:! ιχρκετιχ λ επτομερως Υι μυκψιχίκ διάλεκτος της έλλψικης γλώσσιχς. Στο δεύτερο μέρος ό ά.νιχγνώστης είσάγετιχι σε μερικ& τημα.ντικ & κείμενιχ ΓΡιΧμμικης Β. Τ& κείμενιχ ιχύτ& ΠιΧρουσιάζοντιΧΙ πρωτιχ σε μι& «τυπoπ(.jιύ)μένύ)) ά.ντιγριχφ των ΧιΧΡιΧκτρων τύjς ΓΡιΧμμικης Β έτσι που ν& όδηι t= ι Ι γύ)σουν σε ει.οικειωση με ΤΥ) ΟΙιΧΤιΧι.Υ) των πρωτοτυπων κειμενων κιχτόπιν σε μετιχγριχφ ΚιΧ!. τέλος σε μετάφριχτη οπου ιχύτ εινιχι δυνιχτ. T μελέτη συμπλύ)ρώνουν τ&eυρετριιχ. ΠολΜ ζψμιχτιχ που έχουν σχέτη με τ ΓΡιΧμμικ Β ά.ποτελουν ά.κόμίj ά.ντικείμενο διιχμάχης ΚιΧΙ συχν& ετνιχι ά.νιχγκιχϊο ν& λάβει κιχ- Ι

13 20 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β νεις θέσύ). ΠροσπOCθφoc ομως voc ύπο8είξω κoc!. ένocλλocκτικες έρμύ)νε!ες κocθε κεφocλocιο συνοόεύετocι OCλλωστε κoc!. α.πο πλρύ) Βιβλιογρocφίoc. Σκοπος ocύτύjς τύjς ΕΙσιχγωΥ9}ς ετνocι να. προετοιμάσει τον α.νocγνώση YLOC τ μελέη πιο προχωρύ)μένων έργων οπως τoc Documents κoc/. 111terpretation κocθως κoc/. OCλλoc βιβλίoc κoc!. OCρθρoc που α.νocφέροντocι στις έπιμέρους βιβλιογρocφίες. ΠρόσθεΤΎ) βoθειoc προσφέρουν τα. α.κόλουθoc όύ)μοσιεύμocτoc: Nestor (Madison Ι957-Ι977 Bloomington Ι977-): μψιociός κocτocλογος Όλων των όύ)μοσιευμocτων γιoc τ μυκψocϊκ κoc!. συνocφε!ς κλ:χ- 80υς με έτσιo εύpετpιo. Sludies ία Mycenaean lnscrip[ions and DiaJect (Λον8ίνο Ι CaIΠbridge Ι976-): έτησιο εύpετpιo 8ημοσιευμOCτων YLOC τ Γρocμμικ Β κocι τις OCλλες ocιγocιocκες γρocφές. Συγκεντpωτικ εκdοσfj του Studies άπο τν L. Baumbach: γι α. τα. ετύ) Ρώμfj 1968 κoc!. για. τα. ετfj Ρώμη Ε. Grumach Bibliographie der kretiscll-mykenischen EpigraphilC Μόνocχο 1963 κoc!. SuppJement Ι Μόνocχο 1967: τocξινομύ)μένος κoc!. εύρετύ)ριocσμένος κocτocλογος Όλων των όύ)μοσιευμάτων εως το τέλος του Ι965. S. Hiller / Ο. Panagl Die frίihgriecjliscjlen Texte aus mykenischer Zeit I)armstadt 21986: λεπτoμεpς έξέτocσύj των 8ιocφόρων ΚOCΤΎ)γοριων κειμένων σε Γpocμμικ Β με Βιβλιογρocφίoc.

14 Σ ΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦ ΙΕΣ ΑΑ ΑΑΑ ΑΒ8Α AC AC(CF) AC(D) ΑΕ Aevum AG! ( Βερο λίνο) A.TchiioJogisclle1 A.rιzeigeT ApxcαoJcOytxx ( Αθήνα) The A.I1I1ual οι tlle B1itisll School ΒΙ A.thcI1s ( Λο νδ ίνο) L A.ntiquite classiquc ( Βρuξέ λλε ς) A.cta classi(a A.cta classica Άνάλ εκτα Άθψων (Cape Town) (Debrecen) Αρχα ιο λο γική Έφημερις ( Αθήνα) A.evllm: Rassegna di scicnze stotiche lίi1guistichc fϊlolo giche ( Μι λά. νο) A.TchiYio glottologico ita1iino ( ΦλωρεντΙα) MV A.tti dell L-;tilllto Vencto di Scienze LetteTc ed ΜΑ ΜΡ A.mc1ican A.lte1tum Αιν! A.ntCret νετί α) ]ΟΙΙΠ1ΒΙ ofa.rchaeojogy (Princeton) A.me1ican ]ουπ1βι οε Philology (Baltirnore) Das A.lte1tum ( Βερολίνο) έπιμ. Μ. S. Ruiperez Salarnan(A! A.cta mycel1a{a A.I1lichita c1etcsi: Studi ii A.ntllrOpos ΑΟ ΑΒ Anhaeology (Freiburg Έ λβ ετί α) Sp1aclleIJkunde Archiv O1ieI1tiilni ( Atti e mcmo1ic dej I1oJogia p(μη A.1chaeology: 1972 ΟΩΟ1Ι: di D. Lcvi Ι-Π Catania A.ntllropos: [I1te1I1ationale Zcitscll1ift the wo1ld A.1chaeomet1Y Α.ΓΙΙ ( Βε Εϋ1 Volke1- und Πρά. γα) IQ CongTe5so [I1teΓr1azioI1aJe dj A1jce 1968 Α. l11agazine dealii1g fvith the ai1tiquity οε ( Νέ α Υόρχ:η) οε thc Re5ea1ch LaboratoTY {O1 οε A.1t (Όξφόρόη) quattc1jy jou1nal οε classical cullll1e (Austin) A.1chacorrιctTY: Bulletin A.1chaeology a11d the Hi5tOTY A.1ion A.1io11: Α. A.thcI1aeum A.thcI1aeul11: Studi periodici di lcttc1alllte e storia dejj ASAA Α.ππυΒ1ίο dejja Scuola A.rcheoJogic.a Mis5ioni ItaJialli ίπ OrίeI1te ai1tichita (Pavia) ( Ρώμη)

15 22 ΑΙΙΕΜ BASOR BCH BfCS B11G BJRl ΒΝ BSL CAH CM D1 Documents EC Ejrene ΕΜ Enlerita Eranos Ellnomja Ellropa 11 G10tta Hermatllena Hesperja ΙΒΚ 11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β Υ. Duhoux Aspects dll vocablljaire economiqlle mycenien Amsterdanl 1976 Bul1etjn ο[ the American Schoo1s ο[ Orienta1 Research jn letllsa1em Bulletin de correspondance he1ienjquc (Πα:ρ(σι) Bul1e6n ο[ the Institllte ο[ Classical Studies (Λονοίνο) Bollettino delj Istituto di Filologja Greca delj Universjιa di Padova (PώμΊj) Bulletin ο[ the lohn Rymnds Library (Manchester) Beitrage Zllr Nanlen[orschllng (Xα:ϊoελβέpγΊj) Bulletin de 1a Socicte de Lingllistiqιlc (llocptcrt) The CamhrMge Ancient History (Cambridge) (.Olloqllillm myccnacllm έπιμ. Ε. Risch / Η. Mίihlestein Neuchatel / ΓενεύΊj 1979 Comptes rendus de 1Άcadeπιie des Inscrip60ns et Belles LettTes (Πα:ρ(σι) Donllm indogermanicum: Festgabe {υγ Α. Scherer έπιμ. R. Schmitt-Brandt Xα:Ί:oελβέργΊj 1971 Μ. G. F. Ventris / 1. Chadwick Docunlents ίπ Mycenaean Greek Cambridge Ί973 Estudjos σlιibίcob (Μα:ορίτη) Ejrene: Stlldia graeca et latina (Πρά.γα:) Etudes myceniennes έπιμ. Ι Ιejeune Πα:ρίσι 1956 Emerita: Revl:ta de linguistica Υ fιlologfa clisica (Μα.ορίτη) Eranos: Acta philo1ogica suecana (Gothenburg) Elmomia: Πα:ρα:ρτήμα:τα. στο Lίsty filologickc Europa: Festschrift Ε. GruJnacll έπιμ. W. C. Brice Βερολίνο Iifη FOTschungen llnd Fortschritιe (Βερολίνο) Glolta: Zeitschrift {ίir griechische und latcinische Sprachc (Gottingen) Gymnasium: Zeitschrift fίίγ ΚυΙωΓ der Antike und humafll:tj8che Bildung (Χα.ϊΟελβέργΎ) Herrnathena: Α Duhlin UniveTsity Teview (Δουβλίνο) Hesperia: lournal ο[ the American SchooJ ο[ Cla88icaJ Studies at Athens (Baltimore) Ηί8ΙΟΓίΒ: Zeitschrift {υγ alte Ge8chicllte (Wiesbaden) InnshruckeT BeitTiige ΖΜ KultuTwi88enschaft (Ι nnsbruck) Indogermani8chc Forsch ungen (Βερολίνο)

16 ΣΠΠΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 23 lnterpretation jc.5 jhs jnes jras Kadrnos Klio Kratylos ΚΣ κχ Κώκαλος Eanguage Eingua LP 1Ί-WΟG Mernoires Ι Mernoires ΙΙ Mernoires ΙΙΙ ΜΗ Minoica ΜίΩΟΒ ΜΙΟ ΛΙnemΟSΥne MS AfSS ΜΧ L. R. Palnler The lnterpretation ο! Mycenaean Greek Texts ΌξφόΡΟΥ) 1963 JournaI ο! ClassicaI Studies (Κuότο) The Journal ο! Hellenic Studies (ΛονοΙνο) Journal ofnear Eastern Studies (Σικάγο) Journal ο! the Royal Asiatie Society (Λονοίνο) Kadrnos: Zeitschrift fiir vor- und frίihgrieehische ΕρΙgraphik (ΒεΡολΙνο) ΚΙΙο: Beitriige zur alten Geschichte (Βερολίνο) Κratylos: Kritisches Berichts- und Rezensionsorgan fίir indogerrnanlsche und allgemeine Sprachwίssenschaft (Wiesbaden) Κυπριαχαί σ πουδ!χι (Λεuκωσία) ΚρητιΧά χρονιχά (Ήρά.κλειο) Κώχα).ος: StιJdi pubblicati dali lstituto di Storia Antica deil Universita di Palermo (Παλέρμο) Eanguage: JournaI ο! the Einguistic Society ο Ε Arnerica (Baltimore) IingU1stique balkanique (Σόφια) Linear Β: Α Ι984 Survey έπιμ. Α. Morpurgo Davies Ι Ύ. Duhoux Louvain 1<)85 Eingua: lnternational Review οε GeneraI Einguistics (Amsterdam) Lingua posnaniensis (Poznan) Mitteilungen der Deutschen Orient-GeselIschaft (Βερολίνο) Μ. Lejeune Memoires de phi/ologie myeenienne Ι ΠαρΙσι 1958 ο.π. π ΡώμΥ) 1971 ο.π. ΠΙ ΡώμΥ) 1972 Mllseum he/vetieum (ΒιχσιλεΙα) Minoiea: Festsehrift J. SU[1dwall έπιμ. Ε. Grumach Βερολίνο 1958 Minos: Revista de fi/ologfa egea (Salaman(:a) Mitteilungen deslnstitutsfiir Orien tfοrschung(βερολίνο) Mnernosyne: BibJiotheca Mycenaean StιJdies έπιμ. Ε. L. Bennett Madison 1964 Mίinehener Studien Ζυτ Spraehwissensehaft (Μόνιχχο) Μνήμης χά.ριν: Gedenkscllrlft Ρ. Kretschmer Π έπιμ. Η. Kronasser ΒιέννΥ) 1957 Names: Journal of the American Narne Socicty (Berkeley)

17 24 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡ ΑΜΜΙΚΗ Β NUUlfJn ΟΑ Ο1Ζ OpAth ΟΒ Orbis ρα PCCM8 Πλάτων ΡΡ QU ΒΑ RA1 RBPH REA. REArm REC RF RhM RIL RM ΒΡ RPL 5aeculum SC 8CO 8G SGllL 8Ε SM Numen: Internationa.l review Ιστ the history ο! rehgions (Leiden) Opuscula archacologica (Lund) On enta.listischc Literaturzeitung (ΒερολΙνο) Opuscula atheniensia (Στοκχόλμη) Opuscula romana (Στοκχόλμη) Orbis: BulJctin international de documentation Hnguistique (Ιοιι νωn).pylos Lomes AHve: Industry and administratίon ΙΩ a Mycenacan palacc έπιμ. C. W. Shelmerdine 11. G. Palaima Νέα. ιόρκη 14 I)roceedings ο! the Cambridge ColJoqHilIm ΟΩ Mycenaean 5tudies έπψ. L. R. Palmer Ι J. Chadwick Cambridge Η)66 Πλάτων: Δελτίον της ΈταιΡείας Έλλήνων Φιλολ6Υων (Άθήνcx) La parola del passa to (Ν apoli) Ql1aderni Urbinati di c111tura classica (Urbino) Revue darcheologie (Πα.ρΙσι) Rcndίcontj delja (Rea.le) Accademia dci Lincej (Ρώμη) ReVl1e belge dc phjjologie et dhistoire (Βρυξέλλες) R CVl1e des etudes ancjennes (Π α.ρ Ισι) ReVl1e dcs etudcs armenicnne8 (Πα.ρίσι) RevlIe dcs eωdcs grecqαcs (Π αρισι) Rivi8ta di filologia e di istrhzίone cla88ica (Τορίνο) RheinischcsAflI8eIlm f!ir PhjJologic (ΦΡcxγκφούρτη) Rendiconti dclj 18till1to Lombardo (Μιλάνο) Rcs Mycenacae έπψ. Α. Heubeck/G. Neumann Gottingen 1983 RcvlIe dc phijologie (ΠαρΙσι) Recherches de philologie et dc ljngujstiqlic (Louvain) SaccH1Hm: lahrbhch Εί1τ Universalgcschichtc (Freiburg Ι Μόναχο) 5tl1dii clasice (Βουκουρέστι) 5tι1dj classici e oricntali (Πίζα) 5ίcιιloTιιω gymna8ilim (Catania) StHdies ΙΩ Grcck Italic al1d Il1do-European linghistics offered to L. R. Palmer έπψ. Α. Morpurgo Daviesl W. Meid Innsbrnck tl1di ljnguistici in onore di V. Pisal1iII Blescia 19 Studia Mycenaea έπψ. Α. Bartonek Brno Ι968

18 ΣΤΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 25 SMCG SMEA SMSR SPFFBU Sprache SSL ΤΑΡΑ ΤΜ TPS TTS VDI VY W] Word ΖΑ ZVS 2ICretStud 3ICretStud Studies in Mycenaean and CJassical Greek presented (ο 1. Chadwick έπιμ. J. Τ. Killen / J. L. Melena / J.-P. Olivier (=Minos 20-22) Salamanca 1987 Studi micenei ed egeo-anatolici (ΡώμΊ]) Studi e materiali di storia dellereligioni (ΡώμΊ]) Sbornfk Pracf Filosoficke Faculty Brnenske University (Brno) Die Sprache: Zeitschrift {ϋγ Sprachwissenschaft (Wiesbaden / ΒιέννΊ]) Studi e saggi linguistici (Πίζα) Transactions of the American Philological Association (Νέα ΎόΡΚΊ]) Tractata Mycenaea έπιμ. Ρ. Hr. Ilievski / L. Crepajac Σκόπια 1987 Transactions of the Philological Society (ΌξφόΡΟΊ]) Texts Tablets and Scribes: Studies in Mycenaean epigraphy and economy offered to Ε. L. Bennett έπιμ. J.-P. Olivier / Τ. G. Palaima Salamanca 1988 Vestnik drevney istorii (Μόσχα) Voprosy yazykoznaniya (Μόσχα) Wϋrzburger ]ahrbϋcher {ϋγ die Altertumswissenschaft (Wίirzburg) Word: ]ournal of the Linguistic Circle of New York (Νέα ΎόΡΚΊ]) Bva antika (Σκόπια) Zeitschrift {ϋγ vergleichende Sprachforschung (Gottingen) Πεπραγμένα TOίJ Β ΔιεθνoίJς KpητoλoγικoίJ Συνεδρίου Aθνα I968 Πεπραγμένα TOίJ Γ ΔιεθνoίJς KpητoλoγικoίJ Συνεδρίου Aθνα I973

19 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

20 ):Ot11 ΟΡΧΟΜΕΝΟΣ.% ο. ο Χά.ρτης του ΑΕΥotίου μέ τις θέσεις όπου βρέθηχotν έπιυρotφές Γρotμμιχης Β.

21 ====== Η ΕΠΟ ΧΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ τστ ΧΑΛΚΟ Υ ΣΤΟ ΑΙΓ ΑΙΟ [ι] οι ερευνες στην Kpτη προς το τέλος του περασμένου αί ώνα και τις ά:ρχες του ε!.κοστου ά:ποκάλυψαν δη ενας ίδιαίτερος πολιησμος ετχε ά:κμάσει έκει κατα τν έπox του Χαλκου. Ή άpxαιoλoγικ σκαπάν rι εφερε στο φως μεγάλα συγκpoτματα κτφίων (που συμβαηκα ά:ποκαλουνται «ά:νάκτορα»): στν Κνω απο τον Slr Αrt hur Εvans και τους συσο στ rι β ορεια Κ ρητη νοηα απο την Ιταλ LΚrι Αρχαιο λ0νεργατες του στη Φ αιστο Σ χολη και στα Μ α λ ια ανατο λ ικα απο τrι Γ αλλικη Σ χογικrι λ. Άλλες σημανηκες θέσεις που εγιναν Υνωστες ως τις ά:ρχες τίjς δεκαετίας του 1900 ειναι το Π αλαίκαστρο τα Γουρνιά Τύλισος και Άγία Τριάδα. Πιο πρόσφατα δύο μείζονες οίκι σμοι ά:νακτορικου xαpακτpα ά:πoκαλύφθrικαν στ Ζάκρο στν ά:νατoλικ Kp1rn) και στα Χανιά δυηκά. Στον πολιησμο που ά:νηπροσώπευαν τόσο αύτες δσο και αλλες θέσεις τίjς έπoxίjς του Χαλκου στν Kpτη ό Evans εδωσε το συνοπτικο 6νομα «μινωικός» ά:πο τον Μίνωα πού σύμφωνα με τν έλλίjvικ πα oσrι β ασι λ ευε στην. Κνωσο κατα την εποχη. Η pαo ηpωικrι «Mινωικ» περίοδος διαφέθίjκε ά:πο τον Evans σε τρεις χρονο λογικες φά:σεις: τν Π pωτoμινωικ ( ΠΜ) τ Mεσoμινωικ ( ΜΜ) και τν Ύστεpoμινωικ (ΥΜ). Μόνον Mεσoμινωικ και Υ στεpoμινωικ θα μα.ς ά:πασxoλσoυν περισσότερο έδω γιατι μόνο σε αύτες τις περιόδους XPΊjσιμOΠOιθrικε γpαφ ( με τν πpαγματικ εννοια του 8ρου) στν πεpιox του Αίγαίου. [2] Κατα τν πρώιμη ΜΜ περίοδο (γύρω στο 1850 π. Χ. ) o!.κoδoμθηκαν ά:νάκτορα στ Κνωσό τα Μά:λια και τ Φαι

22 30 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡ ΑΜΜΙΚΗ Β στό γ α.ύτο περίο80ς α.ύ τ εlνα. γνωστ κα.ι ώς Πp(ψη Aνα.κτopκ Πpωτoα.να.κτopκ περιο80ς. Σε ολη τ 8άpκεια. τς ΜΜ πεpό80υ γίνοντα.l άλλεπάλληλες μετα.τροπες XΙXL προσθηκες στα. άνάκτορα. στν Κνωσό γα. πα.ρά:8ειγμα. οίκο80- μείτα.ι άνα.τoλκ α. της Kεντpκς Αύλης το άποκα.λούμενο Οίκισηκο Τετρά:γωνο (Domestic Quarter). Ή μεγά:λη λα.μπρότητα. α.ύτης της έποχης 8εν &ντα.να.κλi:χτα. μόνο στα. περίτεχνα. σχέ8α. των άνα.κτόρων κα.ι των oίκ(-;)ν άλλα. κα.ι στα. τεχνουργήμα.τα. κυρίως στους πολύημους λίθους κα.ι τν πολύχρωμη κερα.μκ που άνα.κα.λύφθηκα.ν σε μνωκoυς οίκlσμους κα.ι σπήλα.lα.. Οι ΜινωΙτες της Πpωτoα.να.κτopκης περό80υ τα.ν ενα.ς έξωστpεφς λα.ός. Ό ΜΜ oίκσμoς στ Μηλο ElVΙXL γνωστος α.πο ης α.να.σκα.φες που εγινα.ν πpν α.πο πο α. χpoνα. ωστοσο.. μινωκα. πpooντα. α.ριστης ποιοτητα.ς μετα.φεροντα.ν XΙXL σε τοπους πoλu μα.κρύτερα. άπο το Αίγα.ίο: στν Αϊγυπτο κα.!. στις άκτες της ΣυρΙα.ς κα.ι της Πα.λα.ιστΙνης. Πα.ρα.τηρεϊτα.ι ομως κα.!. άντιστροφη έπιρροή: τέχνη των Μινωιτων κα./. εί8κα. ΟΙ τοιχογρα.φιες κα./. κερα.μική έμφα.νιζουν άρκετα. α.ίγυπηα.κα. μοτίβα.. Στο τέλος της ΜΜ περιό80υ (γύρω στο 1570) οι κρητες πρα.γμα.τοποιησα.ν τις πρωτες στενες έπα.φές τους με τον «Έλλα.8ικΟ» πολιτισμο της ήπειρωηκης Έλλά8α.ς. Ή άλληλεπί- 8ρα.ση του μινωικου κα.!. του έλλα.8ικου στοιχείου κυρίως στους λα.κκoε8εϊς τά:φους (shaft graves) των Μυκψων άλλα. κα.ι σε &λλες θέσεlς της Πελοποννήσου ό8ήγησα.ν στν άνά:πτυξη ένος νέου πολlησμου στην Έλλά8α. που τώρα. άποκα.λειτα.ι «μυκηνα.iκός». [3J Ή λα.μπρότητα. της ΜΜ πεpό80υ σκιάσθηκε άλλα. 8εν εσ ησε α.πο μια. σειρα. φυσικες κα.τα.στροφες που επ 1)c.ΙXV τους κρητικους Oίκσμoυς στν τελευτα.ία. φάση α.ύτης της περιό80υ. ΠρΙν άπο το τέλος της ΜΜ περιό80υ τα. άνά:κτορα. έπα.νoκo- 8ομήθηκα.ν σε &κόμη μεγα.λύτερη κλίμα.κα. 8ια.8ικα.σΙα. που έγκα.ινα. ζ ει την κα. λ ουμενη Δ ευτερη Α να.κτορικη περωοο. Σ ε α.υτ τν περίο80 άνά:πτυξης τα. μινωικα. τεχνουρυήμα.τα. έξα.- β λλ ( λ t:

23 Η ΕΠΟΧΗ ΤΟ1 ΧΑΛΚΟ1 ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ 31 πλώνοντιχι άχόμ1) περισσότερο στις ΠιΧΡιΧόοσΙιΧκες άγορες τς άνιχτολlκς ΜεσογεΙου άπ Οη συνέβιχινε στη όιάρκειιχ της ΠpωΤOιΧνιΧκτopικς ΠεΡιόόου. ΊόρύοντιΧΙ μινωlκoι οικισμοι στ Ρόόο στ Μίλ1)ΤΟ τς Μικρας ΆσίιΧς ΚιΧΙ Cσως άκόμ1) ΚιΧ!. στ1)ν Κ υπρο. Β ρισκουμε ι μlνωικες «ιχποικιεζ) σης Κ υ.lvιχσες ι. Λ ΚιΧΙ εόικότεpιχ τ Mλo ΚιΧ!. τ ΘpιΧ. Τ ιχυτόχρονιχ πεφωηκ1) ιχσιχ σεχετιχι εντονες επφροες ιχo τους τροπους XOCL τ!.ς σuνοεlες τς μινωlκς KpΤ1)ς σε ιχύτ τν πεpιoχ του ΑΙγιΧΙου ΠΡιΧγμιΧτοποιεΤτιΧΙ μια σχεόον όλoκλ1)pωηκ συγχώνευσ1) ιχνιχμεσιχ στον μινωικο ΚιΧΙ τον ε ιχωκο πο ιησμο. Ελλ ι ι Ι λλ λ ι [4] Στ όιάρκειιχ του Ι5 00 ιχιώνιχ ΔεύΤεΡ1) ΆνιΧΚΤOPΙΚ περωσος ι φτιχνεl ι στο τε λ ος Τ1)ς σε ο λ ες σχεσον ης ο εσεις ι εκτος Ι Κ Μ I! t ιχπο Τ1)ν νωσο κιχι ΤιΧ ιχνιιχ. ε ιχυτες ης συο ε..ιχιρεσεις οι Χ κυρωτερες ι μινωικες οεσεις Ι ΚιΧτα.στρεφοντιΧΙ Ι κιχι εγκιχτιχ λ ειπον-τιχι. Ή ΚόιιΧ Κνωσός αν ΚιΧ!. έπιβιώνει ώς άνιχκτopικ ΟέσΎ) έπι όύο-τρείς γενιες άκόμ1) ύφιστιχτιχι βιχοιες άλλιχγες στον τρόπο ζως Τ1)ς. Ή ΤιΧφ «άρχ1)γων» σε έπιμελ1)μένους χτιστους τάφους με όόριχτιχ κιχ!. &λλιχ OπλιΧ άπεικόνισύ) πολεμιστων σε ΤΟLχογΡιΧφίες ΚιΧΙ άνιχφορα μεγάλων πoσoττων πολεμικο) έξοπλισμου στις πινιχκιόες Γ PιΧμμικς Β τίjς Κ νωσου προσόίόουν ενιχν στριχηωηκο ΧιΧPιΧκτpιΧ σε ιχύτ τν ΠεΡ(οόο (που ό νομάσο1)κε άπο τον Evans ΎΜ Π) ό όποτος άπουσιιχζε ΠΡΟ1) γουμένως. Η κεpιχμικ που ΠιΧράγετιΧΙ στα έργιχστηριιχ τς Κνωσου ετνιχι τώριχ άρκετα τυποπol1)μέν1).κιχι με έπιβλ1)ηκ μopφ με ΧιΧΡιΧΚΤ1)ρισηκα όε.ίγμιχτιχ τους μεγάλους τριωτους άμφορεϊς του «άνιχκτορικου ρυομου». Ή έpμωσύ) της Κνωσο) στις άρχες του Ι40υ ιχιώνιχ μιχνε το τέλος τς Δεύτερ1)ς ΆνιΧκτopικς ΠεΡιόόου στν κεντpικ KpΤ1) άλλα ό μινωlκoς πολιησμος έξιχκολούο1)σε να άνοετ χωρις όιιχκoπ στα ΧιΧνιά. Α ΛΛες Ο εσεις στο ν1)σι Ι γιιχ ΠιΧΡιΧοειγμιΧ 1) Κ νωσος κιχι το Π ιχλιχίκιχστρο γνωρίζουν έκ νέου μlα μέτριιχ &νθ1)σ1) του ύλικου πολιησμου ΚιΧτα τν ΎΜ ΠΙ περίοόο (Ι400-Ι200) ΠιΧρόλο που ό «άνιχκτορlκος» τρόπος ζως εχεl πλέον έκλειψει. lπάρχουν

24 32 ΕΙΣΑΓΏΙΉ ΣΤΗ ΓΡ ΑΜΜΙΚΗ Β κάποιες ένόείξεις έμπορικων ά.νταλλαγων ά.νάμεσα στην Kpτη και τν πεφωηκ Έλλάόα κατα την ΥΜ ΠΙ ΠεΡίοόο [5] Μετα το τέλος της Κνωσου ώς ά.νακτορικύ)ς θέσης ό μυκί)vαί:κoς πολιησμος τύ)ς πεφωηκύ)ς Έλλάόας ά.κολουθε!: ά.νεξάρτύ)τύ) πορεία που φτάνει στν ά.κμ ΤΎ)ς κατα τον 140 και 130 αιώνα Αύτη τν ΠεΡίοόο (Ύ στεpoελλαόικ πι) ά.νευείρονται ά.νάκτορα στις ΜυκΎ)νες τν Τίρυνθα τν Πύλο τ Θβα τον Όρχομενο και τον Βόλο και πιθανως στον Γλα και την Aθνα ΟΙ ΟΥκώόεις «κυκλώπειοι» λίθινοι περίβολοι που ζώνουν τις ά.κροπόλεις πολλων μυκί)vαίκων θέσεων (ειόικότερα στις ΜυκΎ)νες την Τίρυνθα και τον Γλά) βρίσκονται σε ά.ξιοσύ)μείωτύ) ά.ντωεση με τα ά.τείχιστα και ά.νοχύρωτα ά.νάκτορα τύjς μινωικης ΚΡΨΎ)ς. Στ όιάρκεια αύτης της έλλαόικύjς ά.νακτορικης περιόόου ούσιαστικα όλόκλύ)ρύ) Έλλάόα μέχρι τ Θεσσαλία προς βορρά όέχεται τν έπιόρασύ) του μυκί)vαίκoυ πολιτισμου ό οποlος δμως παρουσιάζει σποραόικες μόνον έπα- Η Μ : Ο : φες με ΤΎ)ν πεφο και ΤΎ) ακεσονια. ι Κ υκ λ ασες οχι ομως και KpΤΎ) εισέρχονται στ σφαίρα έπφροης του μυκί)vαϊκoυ πολιησμου. ΟΙ MUXΊ)VιxLoL ά.ρχικα φτάνουν και ά.ρυ6τερα ξε ΠεΡνουν τόσο σε κλίμακα οσο και σε εκτασύ) τις έμπορικες όραστύ)ριότύ)τες στις οποlες ΠΡΟΎ)Υουμένως έπιόίόονταν OL Μινωίτες Τειχισμένοι μυκί)vαϊκol οικισμοl είναι Υνωστοl στ ΜίλΎ)ΤΟ και τν Ιασο στ Μικρα Ασία ένω ό μευάλος ά.ριθμος μυκί)vαίκων τάφων στ Ρόόο μαρτυρεϊ τν υπαρξύ) μυκί)vαίκων ά.ποικιων στο νύ)σι Ό σύ)μαντικ6τερος OCποθέΤΎ)ς μυκί)vαlκης ΚεΡαμικης στν ΑtΥυπτο που χρονολουεlται γύρω στο 1375 βρέθύ)κε στην τελ-έλ- Αμάρνα. Ή Κύπρος και OL νοηοανατολικες ά.κτες της ΜεσΟΥείου εχουν OCποόώσει τεράσηες ποσ6- ΤΎ)τες μυκί)vαϊκης ΚεΡαμικΎ)ς ΥεΥονος που μαρτυρεϊ τν υπαρξύ) εντονων έμπορικων σχέσεων OCνάμεσα στν Έλλάόα και τν rf λ Μ ι ανατο ΙΚΎ) εσουειο επι εναν και π λ εον αιωνα. Β ρε θ Ύ)καν επισης μυκί)vα;κα προιόντα σε μερικες παραλιακες θέσεις στη Σι κελία και τ νόηα Ιταλία ένω όιατύ)pθύ)καν οι μακροχρόνιοι

25 Η ΕΠΟΧΗ τσί: ΧΑΛΚΟΤ ΣΤΟ ΑΙΓ ΑΙΟ 33 έμπορικο1. δεσμο1. με τα Βαλκάνια και τν κεντρικ ΕύρώΠΎ). [6] Ή μυκψαικ &:νακτoρικ περίοδος έληξε γύρω στο 1200 με τν καταστρoφ όλων των πεφωηκων θέσεων που και τον Β ο λο. ΑθΎjνα αναφερονται πω πανω εκτος απο ΤΎjν AκoλoύθΎjσε μια περεοδος έπανοικωμου σε μερικες θέσεις &:λλα τον ΙΙΟ πλέον αεώνα ετχαν έξαφανιστεϊ ολα σχεδον τα Ιδιαίτερα χαρακτύjρισηκα του μυκψαικου πολιησμου ένω ό «ύπoμυκύj ναί:κoζj) πολιησμος παραχωρουσε τ θέσύj του στον πολιησμο τ-ης Π ρωτογεωμετρlκ-ης περιόδου.. Ι.. * * * Ή έποχη τοί) xaλκoί) στο Α[γιχίο S. Marinatos / Μ. Hirmer Crete and Mycenae ΛονδΙνο The Bronze and Archaic Ages ΛονδΙνο Μ. Ι. Finley EarJy H. -G. Buchholz / V. Karageorghis Prehistoric Greece and Cyprus μτψρ. F. Garvie Λονόίνο Ρ. Warren The αvijίzations ΛονδΙνο Μινωικος πολιτισμ σς Α. J. Evans The PaJace οε Mjnos at Knossos τόμοι I-IV Λονδίνο D. S. PendlelHlry The Archaeology οε Crete Λονδίνο R. W. Hutchinson Prellistoric Crete Harmondsworth Ί963. F. Schachermeyr Die minoische Kultur des alten Kreta ΣΤOυτγιΧΡOΊj Σ. Αλεξίου Μινωι κός πολιτισμ6ς Ή Ρ&Χλεω [1969]. Μ. S. F. Hood The A1inoans Λονδίνο G. Cadogan PaJaces οε Minoan Crete Λονόίνο Μuκηνciίκος πολιτισμσς W. D. Taylour The Mycenaeans Λονδίνο G. Ε. Mylonas Mycenae and the Alycenaean Age Princeton Ε. Τ. Vermeule Greece ίιι the Bronze Age ΣLκάγο J. Chadwick Tbe Mycenaean World Cambridge Τ976. F. SchacherπωΥr Die iigίiische FrϋhΖeit τόμος ΙΙ BέννΊj J. Τ. Hooker Mycenaean Greece Λονόίνο [Μ. S. Ruiperez / J. L. Melena Los Griegos Mjcenicos Mα.δρίΤΎj 1990]

26 34 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡ ΑΜΜΙΚΗ Β Πρώιμος μυκηναϊκος G. Karo Die Schachtgrfiber von Mykenai Μόναχο Γ. Ε. Μυλωνας Ό ταφικος κύκλος Β των Μυκηνων Αθήνα Ύστερος μυκηναϊκος Ρ. ΑΙίn Das Ende der mykenischen Fundstfitten auf dem griechischen Festland Lund v. R. dά. Desborough The Last Mycenaeans and Their Successors ΌξφόρaY) 1φ4 Μεταμυκηναϊκος Α. Μ. Snodgrass The Dark Age of Greece ΈaιμβουΡγο Ή μινωικη κιχί μuκηνιχίκη έπέκτιχση Α. J. Β. Wace / C. W. Blegen ΚΗο 32 (1939) Η. J. Kantor ΜΑ 51 (1947) Α. Furumark ΟΑ 6 (1950) F. Η. Stubbings Mycenaean Pottery from the Levant Cambridge W. D. Taylour Mycenaean Pottery in Italy and Adjacent Areas Cambridge S. Α. Immerwahr Archaeology 13 (1960) Κ. Bittel MDOG 98 (1967) Gymnasium 83 (1976) V. Hankey ABSA 62 (1967) BICS 19 (1972) F. Schachermeyr Agfiis und Orient Βιέννη R. Α. Crossland / Α. Birchall (έπιμ.) Bronze Age Migrations in the Aegean Aovatvo Acts of the International Archaeological Symposiums ((The Mycenaeans in the Eastern Mediterranean» Λευκωσία 1973 και ((The Relations between Cyprus and Crete ca B.C.» Λευκωσία 1979.

27 === ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟ! Ή χρήση της γριχφης στοuς Μlvω{τες [ 7 J O ΜινωΙτες τα.ν o έφευρέτες της γρα.φης στο χωρο του ι Α ιγα.ιου. ι Ο χι μονο επινοί)σα.ν α.υτί) ΤΊ)ν τεχνί) α. λλ α. κα.ι σε ο λ Ύ) τ όιάρκεια. της έποχης του Χα.λκου όια.τήρί)σα.ν τν πρωτο- ου ια. για. ΤΊjV α.να.πτυ<.ί) κα.ι ε τιωσί) ΤΊ)ς. α. μινωικα. γρα.φικoc συστήμα.τα. πα.ρα.λήφθί)κα.ν συν τω χρόνω κα.ι άπο λα.ούς οπως τους Κυπρίους κα.ι τους Μυκψα.Ιους οι όποϊοι τoc f Ι ΧΡΊ)σιμΟΠΟΙΊ)σα.ν για. τους οικους τους σκοπους. Τ ο ερωτί)μα. α.ν κα.ι κα.τoc πόσον ύπηρξα.ν οι ΜινωΙτες όφειλέτες σε κάποιο ξένο γρα.φικο σύστί)μα. κα.τoc τ όί)μιουργια. των όικων τους συστημάτων γρα.φης όεν μπορεϊ άκόμί) νoc άπα.ντί)θεϊ ίκα.νοποιί)τικά: φα.ινετα.ι ομως ββ rι ε α.ιο οτι μερικα. α.πο τα. πρωιμοτερα. συμ β ο λ α. β λ ζ β λ Τ που ΧΡΊ)σιμοποιήθΊ)κα.ν στ μινωικ γρα.φ προέρχοντα.ν άπα τν ΑΙγυπτο. [8] Δύο θεμελια.κoc έρωτήμα.τα. θoc πρέπει νoc άπα.ντί)θουν: Σε ποιες περιπτώσεις ΧΡΊ)σιμοποιουσα.ν οι λα.ο!. του ΑΙγα.ίου τ γρα.φή; ΠοιOC στάόια. της Ιστορία.ς της γρα.φ-ης άντιπροσωι Ι πευουν τα. ΟΙα.ψορα. γρα.φικα. τους συστί)μα.τα.; πι α.νί) α.πα.ν- Ι ι (Η θ ΤΊ)crΊJ στο πρωτο ερωτί)μα. εινα.ι οτι Ί) επινoί)crίj ΤΊ)ς γρα.φί)ς 7 t:1 (.. Κ t Ι Ι θ νια.ς α. α. α.πο οικονομικί) α.να.γκα.ιοτί)τα.. α.ινετα.ι οτι οι ι- στί)ν ΡΊ)ΤΊ) οεν υπα.γορευτί)κε α.πο κα.ποια. επι υμια. επικοινω- λλ Ι Φ Ι (Ι ( Μ νωίτες κα.ι μετoc άπο α.ύτους οι Μυκψα.ϊοι ΧΡΊ)σιμοποιουσα.ν τ yρα.φ γιoc όύο κυρίως σκοπούς: γιoc τον προσόωρισμα τ-ης ί.όωκτί)σια.ς κα.ι γι τν τήρί)crίj άρχείων. Μόνον οι έπιγρα.φες

28 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ 36 Β Ι θυ)καν σε καποια μινωικα. λα.τρευτικα αντικειμενα κα.ι που β ρε ε ίδικα στις &ποκαλούμενες «τρά.πεζες προσφορων» ξεφεύυουν ι I Δ εν το θ ετουμε προς οια καπως απο αυτες τις ουο κατυ)υοριες. παρόν καμια άπτη &πόδειξυ) ΟΤΙ οι ΜινωΙτες 1ι οι ΜυκψαΤοι ypαψαν ποτε κά.ποιο λουοτεχνιχω 1ι ιστορ ικο κε(μενο 1ι &κόμυ) ri λυ) απο μια πολυ) σε α λλυ) ωστοσο οτι εστειλαν καποια επιστο οι &ναλουιες με αλλους σύγχρονους πολιτισμους καθιστουν πο ΛU πιθανο να ΧΡΥ)σιμοποιουσαν πρά.υματι τη Υραφη και Υια τέσ ι περιοοο και εω ικα κατα την υστετοιους σκοπους. ε ολυ) ΤΥ)ν ΡΥ) έποχη του ΧαλκοΌ ΚΡΥ)τομυκψαi:κη Υραφη περιορισθυ)κε σε έλά.χιστα κέντρα μπορουμε αλλωστε να ύποθέσουμε Ότι ό &ριθμος των άνθρώπων που Υνώριζαν Υραφη και &νά.υνωσυ) ταν σε όλες τις περιόδους πoλu περιορισμένος. Τά τρ{α στάδια της μ ε νω εκης γραφ ης [9] τα διαδοχικα στά.δια τίjς μινωικίjς ypαφίjς ά.ποσαφψισθυ) καν άπο τον Evans το 1909 με βάσυ) τις μαρτυριες των άνακα λύψεών του στην Κνωσό: «τα Υραπτα μνυ)μετα άπο το ά.νάκτορο τίjς Κνωσου και τα αμεσα παραpτματά του άνέρχονται τώρα Υύρω στις Μο χιλιάδες. Ή σuντpιπτικ-η πλειοψυ)φία αότων των πλινων.. τεκμυ)ριων περιλαμ β ανομενων κι εκεινων που ειχαν ανακαλυφθετ πρωτα. παρουσιάζουν εναν άνεπτυυμένο τύπο ( ΥραμμΙΚΥ)ς ΥραφΥ)ς -στψ παρουσα ερυασια αναφερεται ως σύστυ)μα Β (Class Β)- όπο ία ταν σε χρσy) σε ΌλΥ) τη διάρκεια τίjς τελευταίας φάσυ)ς τίjς Ιστορίας του άνακτό ρου. Αλλα πορεία των άνασκαφων άπεκάλυψε Ότι πριν -S ) απο ΤΥ) ΧΡΥ)σΥ) αυτου του<v αρκετα ανεπτυυμενου τυπου Υρα( φίjς στον ΌΙκο του Μ ίνωα ετ.χαν ΠΡΟΥ)ΥΥ)θεί Μο παλαιό τεροι τυποι: ενας τυπος που περιυραφετα.ι παρακατω ως (Υ σύστυ)μα Α (Class Α) με Υραμμικους έπίσυ)ς χαpακτίjpες

29 Η ΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ 37 και ενας &λλος άκόμη πρωψότερος τύπος συμβατικης εικονογραφικης μορφης που θυμίζει τα αιγυπτιακα ίερογλυφικά.» (Scripta Minoa Ι 18) Ό Evans ονόμασε το πρωτο στάδιο της κρητικης γραφης εεχονουριχφιχο η {ερουλυφιχό χωρις διάκριση. Έδω θα χρησψοποιείται μόνον ό όρος εεχονουριχφιχο (pictographic) για να άποφεύγεται ή σύγχυση με τα αιγυπτιακα η χεττιτικα ίερογλυφικα συστήματα γραφης. [10] Ή γενικη εικόνα που εδωσε ό Evans σε αύτη την πρώψη δημοσίευση ειναι άξωθαύμαστα σαφής και στις γενικές της γραμμες Ισχύει άκόμη και σήμερα. Στην Κρήτη της Μέσης και Ύστερης έποχης του Χαλκου (περ ) έμφανίσθηκαν τρία μεγάλα συστήματα γραφης. Το πιο πρώψο (εικονογραφικό) &νθησε άπο τις άρχες αύτης της περιόδου. Ή άνάπτυξη της Γραμμικης Α πρέπει να τοποθετηθεί σε κάποω άπροσδιόριστο χρονικο σημείο της Μεσομινωικης περιόδου. Στο Scrjpta Mjnoa (Ι 28-29) ό Evans παρατηρεί ότι δείγματα της Γραμμικης Α ειχαν βρεθεί στο πρωτο η πρώψο άνάκτορο της Κνωσου το όποίο καταστράφηκε προς το τέλος της Μεσομινωικης περιόδου. Οί περισσότερες ισως και όλες οί έπιγραφες Γραμμικης Β της Κνωσου χρονολογουνται άπο την καταστροφη του δεύτερου η ύστερου άνακτόρου γύρω στο Δεν μπορεί άκόμη να προσδωρισθεί έπακριβως ή χρονολογία των έπιγραφων Γραμμικης Β που άνακαλύφθηκαν πρόσφατα στα Χανιά. Έτσι εχουμε ενα ίκανοποιητικο terminus ante quem για τη δημωυργία τόσο της Γ ραμμικης Α όσο και της Γ ραμμικης Β άλλα δεν ύπάρχει κανένα terminus post quem για τη δημωυργία καμιας άπο τις δύο.

30 38 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Ή εέκονογραφική γραφ ή Β Ot κρηηκες εlκονογραφικες έπιγραφες ά.ν-ήκουν κυρίως [ ιι] σε ουο αυτες που εχουν σκαλισθε ι σε σφραγωο Ι)ιθ ους και Ι ε ιοη: αύτες που χoυν χαραχθετ σε τεμάχια πηλου οπως π ινακίοες οελτάρια ( labels) και τετράπλευρες ράβοους. Ο[ έπιγραφες σε σφραγίοες rσως να. μν ά.ν-ήκουν σε κάποιο οιαφορεηκό χρονο λογικό στιχοιο ά.πό έκεlνο των έπιγραφων σε πηλό: είναι πιθα νο δη μεγαλύτερη σχηματοποίηση των εικόνων στις πρωτες όφείλεται στο ουσκατέργαστο του ύλικου που χρησtμoπoιθημ l αυ κε. ια εντυπωσιακη σφραγιο α ενισχυει την υπο θ εση οη τός ό τύπος έπιγραφης οιατηρουσε ά.κόμη το ρόλο του προσοιο ρισηκου Ιοιοκτησίας: t ( β) ( α.) (γ) Ευκολα οιαπιστώνεται ό έραλοικος χαρακτηρας της γάτας στν πλευρα. ( α). ΤΟ έραλοικο στοιχεlο ένισχύει την OCποψη την ό-

31 Η ΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΧ ΧΑΛΚΟΧ 39 ποία:. Οια:.τύπωσε Ο Evans όη οι ομάοες συμβόλων κάθε πλευρας &ποοίοουν έπίσφα:. όνόμα:.τα:. κα:.ι τίτλους. ΟΙ Τοιες ομάοες συμβό λα:.μ β α:.νοντα:.ι κα:.ι σε α:. λλα:. εικονογρα:.φικα:. κα:.λ ων επα:.να:. κεψενα:. σε Οια:.φορετ!.Κ.ους συνουα:.σμους σε Oια:.φoρετ!.Κ. Οιάτα:.ξη. ποτε Αν κρίνουμε &πο &νάλογα:. στάοια:. &νάπτυξης αλλων συστημά των γρα:.φς &πομένει μικρ &μφιβολία:. πως ορισμένα:. τουλάχι στον &πα τα σύμβολα:. τς ΚΡΊjης εικoνoγρα:.φικς γρα:.φς ει να:.ι φωνίjηκά OΊjλα:.o &ποοίοουν ταν πρα:.γμα:.ηκα xo συλλα:. βες της όμιλoύμενίjς γλώσσα:.ς. Δύο άπα τα σύμβολα:. τα στην ( γ ) επι β ιωνουν πλευρα:. πλευρα:. ( α:. ) κα:.ι το ιυι στίjν τοσο στίj Γρα:.μμικ Α όσο κα:.ι στ Γpα:.μμικ Β. Ή σφρα:.γίοα:. α:.ύτ εινα:.ι crίjμα:.ντικ για ταν μελετίjτ τς γρα:.φίjς κα:.ι. άπο μία:. αλλίj α Η ΠΛευρα:. (γ ) εμφα:.νι ζε ι ενα:. α:.μα:. λγα:.μα:. α:.πο 1 ΠOΨΊj: περισσοτερα:. του ένος σύμβολα:. ετσι που να ΣXΊj μα:.τίζετα:.ι ένα:. σύμπλεγμα:. μονόγρα:.μμα:. πpα:.κηκ συνθίjς στις έπιγρα:.φες Γ ρα:.μμικς Α κα:.ι rσως λιγότερο συxν σε έκεϊνες της Γρα:.μμικς Β (βλ 75) [ 12] Ο Ι εικονογρα:.φικες σφρα:.γίοες εινα:.ι στο μεγα:.λύτερο μέρος τους τυχα:.ϊα:. εύρμα:.τα:.. Αντωετα:. τα πλινα:. ένεπίγρα:.φα:. μνίjμεϊα:. προέρχοντα:.ι άπα τον &ποκα:.λούμενο «ΆΠOθέΤΊj των Ίερογλυφικων» (Hieroglyphic Deposit) τς oυηκς πτέρυγα:.ς του &να:.χτόρου τς Κνωσου. Ό άπλούστερος τύπος κεψένου Ι. κα:.νει α:.πο τον α:.πο ηποτε α:.λλο πα:.ρα:. να:. κα:.τα:.οεν α:.υτον. θετίj Ι γράφει ένα:.ν άριθμο ε Ικoνoγρα:.φΊjμένων άνηκεψένων: άνκει έ πομένως στο ειοος τς άπoγpα:.φς που άπα:.ντατα:.ι συχνα τόσο στ Γ ρα:.μμικ Α όσο κα:.ι στ Γpα:.μμικ Β. Π α:.ράοειγμα:. Τι Ρ. IOIC ( σύμφωνα:. με τν &pιθμίjcrίj του Evans στο Scripta Minoa Ι ) που πρέπει να Οια:.β α:.στεϊ &πα τα οεξια προς τα &ριστερά: Jκ:.φtl ::ί

32 40 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β Μπορουμε να. έντοπισουμε Μο βασικα. στοιχετα σε αύτον τον eι.πλo τύπο γραπτου μνυ)μείου: ενα «ίόεόγραμμα» (όy)λαό σύμ- Β f d λ rl ) Ι Ο ο που παριστανει ενα πραγμαηκο αντικειμενο και εναν α- ριθμό. Έτσι το Ιόεόγραμμα ΠΙΘΟΣ ΣΙΤΟ1 άκολουθούμενο άπο τον άριθμο 170 καταγράφει την υπαρξη 170 μονάόων σίτου ένω το έπόμενο σύνολο ύποόυ)λώνει 160 βέλυ) έκτός βέβαια κι αν Ίι γραφί) είναι όy) έπαρκως άνεπτυγμένυ) ώστε τα. Ιόεογράμματα να. εχουν κάποια ΙόιαίτερΥ) μασια πέρα άπο Οτι φαινομενικα συμ ο ι ουν μικρος σταυρος οε ια του ισεογρά.μματος ΒΕΛΟΣ ίσως να. είναι ενα Ιόεόγραμμα-όείκτης (ideogram-marker) οπως πρότεινε ό Grumach (Mjnoica ) [ 13 ] U.ι:ινας :ι:απως πιο συν θ ετος τυπος κειμενου ανηπροσωπευεται απο μια ομαοα συμ β ο λ ων που αποτε λ ειται - απο: οιπλου πέλεκυ + πωο σίτου + τεθλασμένυ) γραμμή (Ρ. 103d): β λ/ζ Ο ξ Έόω ή όμάόα των συμβόλων ΠΡΟΥ)γεΤται του ά.ριθμου Αν το χ εχει ά.ναυνωρισθετ σωστα. ώς Ιόεόγραμμα-όείκτης έχουμε μια. καταγραφ 1640 άνηκειμένων που ύποόυ)λώνονται με το Ιόεόγραμμα ΔΙΠΛΟΤΣ ΠΕΛΕΚ1Σ (ίσως άντικειμενα λατρευηκου χαρακτήρα λόγω των ίερων συσχετίσεων του όιπλου πέλε- κυ στο μινωικο τε λ ετουργικο ). Σ ε αυτυ) ΤΥ)ν περιπτωσυ) τα ουο έπόμενα σύμβολα ό πίθος σιτου και ή τεθλασμένυ) γραμμή ίσως λειτουργουν ειτε ώς περαιτέρω ίόεογράμματα (που με κάποιον τρόπο προσόιοριζουν το ΔΙΠΛΟ1Σ ΠΕΛΕΚΤΣ) είτε ώς φωνυ)ηκα συμ β ο λ α που ισως αποοιοουν ΤΥ) λ ε ξ Υ) που ανηπροσωπεύει το Ιόεόγραμμα ΔΙΠΛΟ1Σ ΠΕΛΕΚΤΣ. Δεν θα. προξενουσε έκπλυ)ξυ) αν βρισκαμε τον πωο σιτου για. παράόειγμα να. εχει τη θέσυ) &λλοτε Ιόεογράμματος και &λλοτε φωνυ)τικου

33 41 Η ΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗ:{ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΑΚΟΥ συμβόλου: τέτοια όιπλ λειτουργία άπανταται συχνα και σε &λλα συστματα γραφύjς τύjς έπoxύjς του Χαλκου καθως και στη Γραμμικ Α και Β. [ I4J Ό πλινoς όίσκος της Φαιστου στον όποτο ό Evans άφιέρωσε ένα κεφάλαιο στο Scripta Minoa Ι βρίσκεται έντελως εξω άπο τις βασικες εικονογραφικες και γραμμικες παραόόσεις τύjς μινωικύjς KΡΤΊJς. Αύτος ταν ένας άπο ΤΟ1Jς λόγους για ι (Ι Ι Ι τους οποιους ο( Εvans θεωρίjσε οτι επροκειτο για ανηκειμενο πo είχε ε ίσαχθετ άπο τ Μικρα Ασία. Aύτ &.πoψίj για τίjν ΠΡOέλευσΊj του όίσκου έξακολουθετ να εχει όρισμένους ύπoστίj ρ ικτές εχει πάψει όμως να είναι ίόιαίτερα πεισηκίj όίj άπο το Ι935 ετος κατα το όπoo όίj μoσιεύτίjκε ενας πέλεκυς άπο το Αρκαλοχώρι ό όπooς φέρει όεκαπέντε έγχάρακτα σύμβολα με έμφανες όμoιότίjτες προς τα σύμβολα του Δίσκου τύjς Φαιστου και για τον όπoo όεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι όεν κα τασκευάστίjκε στν KΡΤΊJ. Έπειό όμως γpαφ του Δίσκου τύjς Φαιστου και έκείνίj του πέλεκυ του ΑρκαλοχωρΙου όεν σχετίζονται &.μεσα με το ε Ικονογραφικο σύστίjμα τύjς Κνωσου Ι (Ι φαινεται πιθ ανο οτι κατα ΤΊJ Μ εσoμινωικίj περιοοο αναπτυχθίjκαν ταυτόχρονα όιαφορεηκα εlόίj εικoνoγpαφικύjς γραφύjς. ( 1! ι Ή rραμμικη γραφη Α [ I5J Κατα τ Mεσoμινωικ περίοόο εικoνoγραφικ γpαφ κάποια γpαφ συγγενς προς αύτ μετασxίjματίσθίjκε ( lσως στ όιάρκεια μιας μακρας xρoνικύjς περιόόου) σε ενα πιο κομ ψό συστίjματικότεpo και πιο ρέον ειόος γpαφύjς στν όποία τα ε Ικονογραφικα στoιxεα τυπoπoι+ιθίjκαν άκόμίj περισσότερο. Ή νέα αύτ γpαφίj όνoμάσθίjκε Cιπo τον Evans Γραμμικ Α. Έως πρόσφατα πιστεύαμε όη Γραμμικ Α είχε άνηκαταστσει τα εικονογράμματα σε όλόκλίj PΊJ τν KΡ+ΙΤΊJ προς το τέλος τύjς MεσoμινωικΎjς περιόόου. XαραΚΤΊJPισηκo όετγμα τύjς μετάβα σrι ς Cιπo τίjν ε Ικoνoγραφικ γραφ στ Γ ραμμικ Α Cιπoτελoυν

34 42 ΕΙΣΑΓΏΓΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β o έπγρocφες σε πήλνy) ρά.βοο ή όποίoc βρέθyjχε στα. Mά.λoc XOCL χρoνoλoγεϊτoc σε xά.πoo υστερο στά.οω τς Mεσoμνωιxς πε ρόooυ: JV )!J I:i V!J/ χ πλευρα: ( α:) 1 τ Ψ ι πλευρα: (β) Ο ι A1 ι Ι;) ):/ Τ α. σύμβολoc σε ocύτ τ ρά.βοο έχουν πλέον μεγά.λες όμοότyj τες με το σχμoc που πocιρνουν τελxα. στ Γ ρocμμlχ Α χocι ετσ μπορεί να. ύποτεθε!: οη ή OLOCOXOCcrLOC &νά.πτυξyjς τς τελευλ Δ ΤOCLocς ε Ιχε OCPXLcrEL ιγο πρωτυτερoc. εν υπocρχουν ενοει ξ εις οη ή Γ ρocμμιx Α ΟYjμωυργήθYjχε για. να. χocλύψει τις &νά.γχες μιocς νέocς γλώσσocς. Ή ίooc ή υπocρξυ) ένος τεχμyjρlου δπως ή πήλινυ) των ocλιων σyjμocινει θoc πρεπε ρoc β υος νoc θεωρyjσουπως οεν Μ με οη ύπά.ρχει μια. Χά.θεΤΥ) τoμ &νά.μεσoc στν είxoνoγρocφιx γpocφ XOCL τ Γ ρocμμιx Α &λλα. μocλλον ΟΤΙ ύπρξε βocθμιocιoc μετά.βocσυ) &πο τ μια. προς τν &λλyj. ΟΙ &νocxocλύψεις του Levi στ ΦOCLστο δείχνουν δη έχεί ή μετά.βocσyj &πο τν ε[χονογρoc φιx γpocφ στ Γpocμμιx Α συντελέστyjχε νωριτερoc &π Οη στα. βόρειoc XOCL &νocτολιχα. τς ΚρήΤYjς. [ ι 6] Το συνολιχα. γνωστο ύλlχο σε Γρocμμιx Α ετνocι πο ΛU μlχρό. Έχτος &πο λιγες έπιγρocφες σε λίθνες τρά.πεζες προσφορών XOCL &λλoc λocτρευηχα. &νηχείμενoc τα. περισσότερoc θ ετουμε τoc χεφενoc προερχοντocι ocπο σε Γ pocμμxy) Α που ooc &πο το &ρχεϊο τς Λγίocς Τριά.Οocς θέσf) χοντα. στ Φocστό φωηoc στυ) οιocρχειoc που χocτocστρocφyjχε ocπο τουλif Ι50υ ocωνoc π.χ. (ΥΜ Ιβ). ΤΟ &pxei:o &πoτελεiτoc &πο 1 50 περίπου μιχρες πήλινες πινocxίδες ( μεριχες &πο τις όποιες τώρoc ετνocι πoλu & ι - Ι Ι f Ι ϊ

35 Η ΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟ) ΧΑΑΚΟ) 43 ) που καταγραφουν ποσπασμαηκες Ι YJ εναποθyjκευοοσο λyjψlες σεlς. Μ ερικα παραοειγματα θα ο ιευκρινισουν τους κυρωυς τυ πους έπιγραφων που ύπί)ρχαν στα άρχεία τί)ς Άγ(ας Τριάοας (ΗΤ). Ή π ινακ(ο α ΗΤ I l4 γραμμένύ) και άπα τις όύο πλευ ρές εχει &πλί) ooμ οπως οε(χνει ή άνάλυσύ) που ά:κολουθεί:!y ι Y 11 Ίf - ) / 1 I fπ J f έπικεφα.λιaα. Ι J Ι κα.τocλογος ά:γα.θ(;)ν f f l ί;vi.r ( -J Λ Ι /Ι έπικεφα.λιaα. ά:γα.θο γ )) 10 μονocaες ΣΙΤΟΤ 7 μονocaες ΚΡΙΘΗΣ 1 μονά.aα. ΣΤΚΩΝ 1 μονocaα. ΟΙΝΟΤ 3 ΒΟΔ ΙΑ (;) 8 μονocaες ΟΙΝΟΊ [ 1 7 ] Εϊναι &γνωστο τ Ι έκφράζουν οί άντίστοιχες «έπ ικε φαλιοες» άλλα ό άριθμος των πιθανων νού)μάτων ειναι πoλu περωρισμένος: ετσι θα μπο ρουσαν να ΟΎ)λώνουν τον τ6πο οπου παpχθύ)σαν συλλέχθύ)καν καταγράφύ)καν τα άγαθά τα πρό σωπα που άναμείχθύ)καν στί)ν παpαγωγ οιανομί) παpάooσ τους. ΤΟ ν6ύ)μα των tοεογραμμάτων της ΓpαμμικΎjς Α οεν ετναι γνωστα με βεβαι6τύ)τα και για τους σκοπους αύτύjς της έργα σίας ή ΧPσΎ) τους εχει συναχθεϊ άπο τον τρ6πο με τον όποίο ΧΡΎ)σιμοποωυνται παρόμο ια Ιοεογράμματα στη ΓραμμικΊ) Β. ΤΟ άριθμύ)τικα σύστύ)μα μπορεϊ να συγκριθε!: με έκεϊνο τί)ς ει κoνoγpαφικύjς γpαφύjς:

36 44 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β ΕίΧΟΥΟΥραφιχή Ι ΓραμμιΧή Α. - ο -+ Τό &pθμί)ηκo σύστί)μ<χ της Γρ<Χμμικης Α ειν<χι έν πολλοτς 0- μοιο μ έκετνο της Γρ<Χμμικης Β με τη Οι<Χφορα. οη στην τελευτ<χ(<χ το μεlο - εχει κ<χτ<χστεί: ό κ<χνόν<χς για. το 10. ΆντΙθετ<Χ προς τη Γρ<Χμμικη Β Γρ<Χμμικη Α περιέχει εν<χ έκτετ<χμένο σύστί)μ<χ κλ<χσμ<χτικων &ριθμων. [ι8] Ή πιν<χκίο<χ ΗΤ 88 φ<χίνετ<χι πως περιέχει ούο κ<χτ<χλόγους που κ<χ θ εν<χς εχει τη ΟΙΚΊ) του «επικεφ<χ λ ισoc»: ψ+ 1 ι?-1ί -::- 11/1 }}!l ι Ι/Ι 11T1 ) rt Ι t-j ι tw ψ YJrb t ι( 1? Υ 11: t [ : ε πικεφαλ[οα: κατά:λουος: έπικεφαλ[οα: +. κατά:λουος: -1 FI ι (Btrf l + I tl t. σόνολο: yt rht

37 Η ΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΑΙΙΆΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΉ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ 45 Κανενος &πο αύτους τους καταλόγους ό προορισμος DEV ειναι &ρκετα. σαφής Ή παρουσία του LDεογράμματος ΑΝΔΡΑΣ στν πρώτη θέσύ) του πρώτου καταλόγου μπορεϊ να. ύποτεθει οτι ύποd1jλώνει &ριθμ1jτικ καταγρ αφ προσωπικου και ειναι DU νατο τα. Μο σύμβολα που &κολουθουν να. D1jλώνουν πράγματι λ ματα α λλα τρπο κατα/ λογο ονοματα προσωπων 1j /. επαγγε / στον ερχεται το σόμβολο Υ το όποϊο εχει έρμψευθεϊ ώς το LDεό γραμμα ΣΥΚΑ &κολουθούμενο (ϊσως) &πο τ φων1jτικ &πό από τον αρι θ μο/ «7» Ο - λε<.. oocr1j Τ1jς πριν / ζ 1jς για τα ((συκα» Dεύτερος κατάλογος ϊσως &ποτελεϊται &πο όνόματα προσώπων (και σε μια. τέτοια περιπτωσύ) ό σκοπος της καταγραφης θα. μπορουσε να. έξ1jγεlται στν «έπικεφαλίdα»). ΤΟ κείμενο κατα λήγει με τη συν1jθέστερ1j όμάdα συμβόλων στις πινακίdες της Άγίας ΤριάDας είναι Ίι μόν1j όμάdα της όποίας το νό1jμα γνω! τον τροπο Ί +. Απο / 7 ρ ιζουμε με β ε β αιοτ1jτα: που ΧΡ1jσιμοποιεΙται Ίι όμάdα αύτή ( οπως σε αύτο το κείμενο) θα. πρέπει να. σύ)μαίνει ((ολα» ((σύνολο» &φου κατα. κανόνα &παντα.ται μαζι με κάποιον &ριθμό ό όποιος &ποτελει το α.θροισμα των &ριθμων του καταλόγου που π Ρ ο1jγειται. [19J Περίπου έκατο σόμβολα είναι σε κoιν χpyjcr1j στ / ζονται με εμφανι / γυρω. πο αυτα στα οωοεκα Γ ραμμικ1j Α. Α μονωμένα σε καταλόγους πριν &πο &ριθμούς. Σε &vτ(θεσύ) με αύτα. τα. σύμβολα που με βεβαιότ1jτα μπορ ουν να. θεωρ1jθουν L υπό / / λο ιπα εμφανι ζ ovται σε ομαοες τα οεογραμμα>rα και 1j πειι t Ι Τ # Ι στlκοτερ1j ερμ1jνεια τους ε ιναι οτι αντιπροσωπευουν φων1jτικες παραστάσεις συλλαβων. Όπως και στ Γ ραμμικ Β (ϊσως και στην ε ίκoνoγραφικ γραφή ) μερικοl χαρακτηρες εχουν D ιπλ λειτουργία ένεργώντας εϊτε ώς LDεογράμματα εϊτε ώς φων1jτι κα. σόμβολα. ΤΟ κείμενο που προσφέρεται περισσότερο για. τ μελέτ1j της σχέσύ)ς &νάμεσα στα. ΙDεογράμματα και τα. φων1jτι κα. σύμβολα ειναι Ίι πoλu φθαρμέν1j πινακίdα ΗΤ 3 1. Ή π ινακι DIΧ αύτ περιέχει μια. «έπικεφαλ(dα» α.d1jλ1jς σύ)μασίας και & κολουθεϊ ενας κατάλογος &γγείων: /