ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Transcript

1 EL EL EL

2 ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, COM(2009) 295 τελικό ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Έκτη έκθεση προόδου σχετικά µε την οικονοµική και κοινωνική συνοχή {SEC(2009) 828 τελικό} EL 1 EL

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Εισαγωγή Η περιφερειακή διάσταση της δηµιουργικότητας και της καινοτοµίας ηµιουργικότητα Ανάπτυξη του τοπικού ταλέντου Προσέλκυση ταλέντων και επισκεπτών Ανοχή Καινοτοµία Νέες επιχειρήσεις Υφιστάµενες επιχειρήσεις Συµπέρασµα Εδαφική συνοχή: η κατάσταση της συζήτησης Ορισµός, πεδίο εφαρµογής και κλίµακα της εδαφικής συνοχής Καλύτερος συντονισµός και νέες εδαφικές συνεργασίες Καλύτερη συνεργασία Βελτίωση της κατανόησης της εδαφικής συνοχής EL 2 EL

4 ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Έκτη έκθεση προόδου σχετικά µε την οικονοµική και κοινωνική συνοχή ηµιουργικές και καινοτόµες περιφέρειες 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση εστιάζει στη δηµιουργικότητα και την καινοτοµία επειδή µπορούν να βοηθήσουν την Ένωση να ανακάµψει ταχύτερα και ισχυρότερα από την τρέχουσα οικονοµική κρίση. Για το λόγο αυτό το ευρωπαϊκό σχέδιο για την ανάκαµψη της οικονοµίας µαζί µε την πολιτική συνοχής στοχεύει στις επενδύσεις που ενισχύουν τη µακροπρόθεσµη ανταγωνιστικότητα της ΕΕ, όπως η επιχειρηµατικότητα, η πρόσβαση στη χρηµατοδότηση για τις ΜΜΕ, το ανθρώπινο κεφάλαιο, οι ΤΠΕ, η πράσινη τεχνολογία και η ενεργειακή απόδοση 1. Αυτό το σχέδιο ενισχύει τη σχέση της πολιτικής συνοχής µε τη στρατηγική της Λισαβόνας και την εντονότερη εστίαση κατά την περίοδο στην καινοτοµία για την οποία έχουν διατεθεί 85 δισεκατοµµύρια ευρώ 2. Η πέµπτη έκθεση προόδου 3 έδωσε έµφαση στον ισχυρό ρόλο ορισµένων τοµέων και της οικονοµικής αναδιάρθρωσης για την περιφερειακή ανάπτυξη. Αυτή η ύφεση θα επιταχύνει την αναδιάρθρωση και θα πλήξει έντονα µερικούς τοµείς, ιδιαίτερα τον χρηµατοπιστωτικό τοµέα, τον κατασκευαστικό τοµέα και την αυτοκινητοβιοµηχανία, που θα αντιµετωπίσουν σηµαντικές απώλειες θέσεων απασχόλησης. Επιπλέον, αυτή η έκθεση υποστηρίζει ότι η δηµιουργικότητα και η καινοτοµία έχουν µια κρίσιµη περιφερειακή διάσταση 4. Ο ΟΟΣΑ 5 υπογραµµίζει ότι επειδή η καινοτοµία γίνεται πιο σύνθετη (µε πιο ανοικτά µοντέλα καινοτοµίας, διαδικασία καινοτοµίας και ρόλο απορρόφησης και προσαρµογής) καµία ενιαία πολιτική δεν µπορεί να προωθήσει την καινοτοµία σε όλες τις περιφέρειες. Η τοπική γνώση πρέπει να κινητοποιηθεί ώστε οι περιφέρειες να σχεδιάσουν τα δικά τους συστήµατα καινοτοµίας και να χρησιµοποιήσουν αποτελεσµατικότερα τη γνώση και την τεχνολογία. Τελευταίο αλλά όχι ασήµαντο, το ευρωπαϊκό έτος δηµιουργικότητας και καινοτοµίας ενέπνευσε την εστίαση στην εν λόγω έκθεση. Ο κύριος στόχος αυτής της έκθεσης είναι να δείξει ποιοι παράγοντες µπορούν να ωθήσουν τη δηµιουργικότητα και την καινοτοµία τόσο στις αναπτυγµένες όσο και στις λιγότερο αναπτυγµένες περιφέρειες. Η έκθεση καλύπτει την τεχνολογική καινοτοµία, αλλά και πολλές µη τεχνολογικές µορφές καινοτοµίας όπως η κοινωνική, καλλιτεχνική, πολιτιστική, καινοτοµία καθώς και εκείνη στις διαδικασίες και υπηρεσίες. Τα περιφερειακά στοιχεία που διατίθενται σ'αυτήν την έκθεση δεν αντικατοπτρίζουν ακόµη την κρίση. Έως το 2007, τα ποσοστά ανεργίας µειώνονταν και συνέκλιναν ταχέως (βλ COM(2008) 876 SEC(2007) 1547 COM (2008) 371 Regional innovation Scoreboard 2006, MERIT Περίλιψη της Υπουργικής συνάντησης του ΟΟΣΑ: Building Innovative Regions Μάρτιος 2009 EL 3 EL

5 ενηµερωτικό δελτίο 1). Τώρα όµως αυξάνονται εντυπωσιακά στην Ισπανία, την Ιρλανδία και τα τρία κράτη της Βαλτικής, όπου αναµένεται να φθάσουν µεταξύ 11 και 17% το 2009, ήτοι πάνω από το διπλό ποσοστό του Αυτά τα πέντε κράτη µέλη (ΚM) προβλέπεται επίσης να υποστούν οικονοµικές επιπτώσεις, πράγµα που θα οδηγήσει στο τέλος µιας περιόδου βιώσιµης ανάπτυξης (βλ. ενηµερωτικό δελτίο 2). Η έκθεση παρέχει επίσης σύνοψη της συζήτησης σχετικά µε την Εδαφική Συνοχή, που άρχισε µε µια Πράσινη Βίβλο πέρυσι. Η παρούσα η έκθεση συνοδεύεται από 11 ενηµερωτικά δελτία που χαρτογραφούν και αναλύουν τους βασικούς δείκτες σχετικά µε τη δηµιουργικότητα και την καινοτοµία. 2. Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ Η παρούσα έκθεση εξετάζει την δηµιουργικότητα από την άποψη της παραγωγής µιας νέας και χρήσιµης ιδέας 7, και την καινοτοµία ως την υλοποίηση µιας νέας και χρήσιµης ιδέας. Η περιφερειακή διάσταση σηµαίνει ότι µια ιδέα πρέπει να είναι νέα και χρήσιµη για την περιφέρεια. Κατά συνέπεια, η ανάλυση καλύπτει, αφενός, τις δραστηριότητες που ωθούν τα σύνορα της γνώσης και, αφετέρου, εκείνες που επιτρέπουν στις περιφέρειες να προσεγγίσουν τα σύνορα αυτά ηµιουργικότητα Πώς παράγονται οι νέες και χρήσιµες ιδέες; Παρά τη δηµοφιλή εικόνα του µοναχικού εφευρέτη, οι περισσότερες νέες ιδέες παράγονται από την ανθρώπινη αλληλεπίδραση ειδικά µεταξύ διαφορετικών και ταλαντούχων ανθρώπων. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι αιτήσεις χορήγησης διπλώµατος ευρεσιτεχνίας και οι πολιτιστικές δραστηριότητες είναι συγκεντρωµένες στις πόλεις. Για να ωθήσουν την αλληλεπίδραση αυτή, οι περιφέρειες πρέπει να αναπτύξουν το δικό τους ταλέντο, να προσελκύσουν ταλέντα και να είναι ανεκτικές έναντι της ποικιλοµορφίας Ανάπτυξη του τοπικού ταλέντου Η εκπαίδευση και η κατάρτιση µπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αναπτύξουν τα ταλέντα και τη δηµιουργικότητά τους. Υπάρχουν ακόµα µεγάλες διαφορές στο µορφωτικό επίπεδο µεταξύ περιφερειών. Το µερίδιο των πτυχιούχων είναι σχεδόν 9 % υψηλότερο στην Περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και απασχόληση (ΠΑΑ) και Μετάβαση 8 απ'ό,τι στις περιφέρειες σύγκλισης (βλ. διάγραµµα 1). Επίσης η συµµετοχή στη δια βίου µάθηση καθυστερεί σηµαντικά στις περιφέρειες σύγκλισης, όπου το ποσοστό είναι µισό απ'ότι στις περιφέρειες ΠΠΑ. Ο δείκτης έντασης ανθρώπινου δυναµικού (ΕΑ ) παρουσιάζει σταθµισµένο συνδυασµό δευτεροβάθµιου και τριτοβάθµιου µορφωτικού επιπέδου για τον πληθυσµό ηλικίας ετών (βλ. το ενηµερωτικό δελτίο 3). Οι περισσότερες περιφέρειες στην Πορτογαλία, την Ιταλία, την Ελλάδα και τη νότια Ισπανία εµφανίζουν χαµηλό δείκτη, πράγµα που συνεπάγεται ότι έχουν λιγότερες δυνατότητες για υποκίνηση δηµιουργικότητας. Το χάσµα µεταξύ Οικονοµικές προβλέψεις, άνοιξη του 2009, ΕΚ On creativity, 2008, Ernesto Villabla, ΚΚΕρ. Οι περιφέρεις σταδιακής ένταξης και σταδιακής εξόδου οµαδοποιήθηκαν ως περιφέρειες µετάβασης, δεδοµένου ότι και οι δύο λαµβάνουν µεταβατική υποστήριξη. EL 4 EL

6 περιφερειών σύγκλισης και ΠΠΑ είναι ευρύ σε εννέα σηµεία, αλλά έχει µικρύνει χάρη σε µια υψηλότερη αύξηση στο δευτεροβάθµιο µορφωτικό επίπεδο στις περιοχές σύγκλισης. Ο δείκτης ΕΑ αυξήθηκε σηµαντικά για το σύνολο της ΕΕ κατά τη διάρκεια της περιόδου Αυτό θα συνεχιστεί καθώς νεότερα και καλύτερα εκπαιδευµένα άτοµα θα προστίθενται στο εργατικό δυναµικό. Οι γυναίκες αποκτούν όλο και περισσότερες µέσου και υψηλού επιπέδου δεξιότητες. Πράγµατι, οι νέες γυναίκες διαθέτουν πλέον συχνά καλύτερα επαγγελµατικά προσόντα από τους νεαρούς άνδρες (βλ. ενηµερωτικό δελτίο 4) Προσέλκυση ταλέντων και επισκεπτών Μια περιφέρεια µπορεί να αυξήσει το µερίδιό της σε ταλέντο της προσελκύοντας ταλαντούχους ανθρώπους να εγκατασταθούν σ' αυτήν ή να την επισκεφθούν. Αν και οι µετακινήσεις µέσα στην ίδια χώρα µπορούν να βοηθήσουν µερικές περιφέρειες και πόλεις, µόνο η προσέλκυση ταλέντων από το εξωτερικό αυξάνει το εθνικό απόθεµα ταλέντων. Το µερίδιο των πτυχιούχων που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό είναι µόνο 2% στην ΕΕ, έναντι 6% στις ΗΠΑ, επίπεδο που φθάνουν µόνο οκτώ περιφέρειες της ΕΕ. Η προτεινόµενη µπλε κάρτα της ΕΕ 9 θα βοηθήσει στην προσέλκυση περισσότερων ξένων πτυχιούχων. Το µερίδιο του πληθυσµού εργάσιµης ηλικίας που έχει γεννηθεί σε µια άλλη χώρα ακολουθεί το ίδιο πρότυπο µε τους γεννηµένους στο εξωτερικό πτυχιούχους, µε υψηλά ποσοστά στο Λονδίνο, το Λουξεµβούργο, τις Βρυξέλλες και τη Βιέννη, όπου περισσότεροι του ενός στους τρείς έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό (βλ. ενηµερωτικό δελτίο 5), και πολύ χαµηλά ποσοστά στα περισσότερα από τα κεντρικά και ανατολικά κράτη µέλη (ΚΑ ΚΜ). Στις περιφέρειες σύγκλισης, είναι µόνο 3%, ενώ στις περιφέρειες ΠΠΑ είναι τέσσερις φορές υψηλότερο. Ευτυχώς, για τις χώρες και τις περιοχές µε υψηλά επίπεδα εξερχόµενης µετανάστευσης οι περισσότεροι πολίτες δεν διακόπτουν τους δεσµούς τους µε τη χώρα γέννησής τους. Μερικά κράτη µέλη, παραδείγµατος χάρη, είναι αποδέκτες σηµαντικών εισροών εµβασµάτων. Αυτό παρέχει µια ισχυρή εισροή κεφαλαίου, το ισοδύναµο ενός ή περισσοτέρων εκατοστιαίων µονάδων του ΑΕΠ ετησίως 10, αλλά αυτό θα µπορούσε να µειωθεί λόγω της κρίσης. Πολλοί πολίτες της ΕΕ έχουν επιστρέψει ήδη στα ΚΑ ΚΜ λόγω της βελτίωσης των ευκαιριών απασχόλησης και των αµοιβών, οφειλόµενης εν µέρει στη πολιτική συνοχή, και την αυξανόµενη ανεργία σε µερικά από τα σηµαντικότερα κράτη µέλη προορισµού. Αυτό µειώνει τις αποστολές εµβασµάτων, αλλά οι επαναπατριζόµενοι φέρουν µαζί τους τη διεθνή εµπειρία, το αυξηµένο τους εµπορικό δαιµόνιο και τις εκεί γνωριµίες τους. Στο παρελθόν, η Ιρλανδία και η Ισπανία έχασαν πληθυσµό λόγω της υψηλότερης εξερχόµενης έναντι της εισερχόµενης µετανάστευσης αλλά τα τελευταία χρόνια έχουν κερδίσει πληθυσµό µέσω της ενδοκοινοτικής κινητικότητας και της µετανάστευσης χάρη στην υψηλή οικονοµική ανάπτυξη και µια πιο ανοικτή στάση. Τα επιχειρηµατικά ταξίδια επίσης εντείνουν την αλληλεπίδραση και την ανταλλαγή ιδεών. Παρά τις περισσότερες και καλύτερες ευκαιρίες επαφής και συνεργασίας σε απευθείας σύνδεση, οι πρόσωπο µε πρόσωπο συναντήσεις εξακολουθούν ακόµη να έχουν πολύ ζήτηση. Οι επιχειρηµατικές και οι επιστηµονικές διασκέψεις συνεχίζουν να συγκεντρώνουν µεγάλο αριθµό ενδιαφεροµένων από όλο τον πλανήτη. Τα επιχειρηµατικά ταξίδια αποτελούν σηµαντική πηγή ανάπτυξης και απασχόλησης για πολλές πόλεις και περιφέρειες. Ο σκοπός 9 10 COM(2007) 637 Ροές εµβασµάτων, EUROSTAT EL 5 EL

7 του ψυχαγωγικού ταξιδιού δεν είναι η ανταλλαγή ιδεών αλλά µπορεί να συµβάλει στον εµπλουτισµό της κοινωνικής ζωής σε πόλεις παρέχοντας έτσι κίνητρο για δηµιουργικότητα. Ο αριθµός αφίξεων κατά κεφαλήν στα ξενοδοχεία (βλ ενηµερωτικό δελτίο 6) παρουσιάζει µερικούς από τους επιτυχέστερους επιχειρηµατικούς προορισµούς και τον πολύ χαµηλό αριθµό αφίξεων στα ΚΑ ΚΜ Ανοχή Η επίδειξη ανοχής έναντι των διαφορετικών υποβάθρων και τρόπων ζωής συµβάλει όχι µόνο στη διατήρηση και προσέλκυση ταλέντων, αλλά και στη δηµιουργία του ανοικτού περιβάλλοντος στο οποίο η δηµιουργικότητα ανθεί και η ποικιλοµορφία εκτιµάται. Σε µερικές χώρες, εντούτοις, οι κάτοικοι δεν αισθάνονται πολύ άνετα µε έναν γείτονα ή κάποιον µε υψηλή αιρετή πολιτική θέση από διαφορετικό εθνοτικό υπόβαθρο, θρησκεία ή πεποιθήσεις, γενετήσιο προσανατολισµό ή µε αναπηρία (βλ. ενηµερωτικό δελτίο 7). Η διάκριση για αυτούς τους λόγους είναι απαγορευµένη 11 στην ΕΕ. Εν τούτοις, σε αντίθεση µε τις ΗΠΑ και την Ισλανδία, σε οκτώ κράτη µέλη περισσότεροι από τους µισούς που απάντησαν δεν αισθάνονται άνετα µε κάποιον προερχόµενο από διαφορετικό εθνοτικό υπόβαθρο στην υψηλότερη αιρετή πολιτική θέση και σε εννέα κράτη µέλη δεν αισθάνονται άνετα µε έναν οµοφυλόφιλο ηγέτη της χώρας. Αν και γενικά, οι απαντούντες είπαν ότι πιστεύουν πως οι διακρίσεις έχουν καταστεί λιγότερο διαδεδοµένες στα κράτη µέλη τους, σε 17 κράτη µέλη τουλάχιστον ένας τύπος διάκρισης θεωρήθηκε το ίδιο διαδεδοµένος όπως πριν από πέντε έτη. Σχεδόν σε όλα τα κράτη µέλη αυτό περιέλαβε την εθνοτική διάκριση, αλλά και εκείνη βάσει της θρησκείας, της οµοφυλοφιλίας ή του φύλου. Αν και τα περισσότερο αναπτυγµένα κράτη µέλη τείνουν να είναι ελαφρώς πιο ανεκτικά, µερικά από αυτά σηµειώνουν ακόµα χαµηλές επιδόσεις και η αυξανόµενη ανεργία θα µπορούσε να οδηγήσει σε περισσότερες πράξεις διάκρισης. Τα ποσοστά ανεργίας µεταξύ των κατοίκων που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό είναι συχνά υψηλότερα στα κράτη µέλη της ΕΕ, µέχρι το διπλάσιο ή τριπλάσιο ποσοστό των γεννηµένων στη χώρα. Αυτά τα υψηλά ποσοστά οφείλονται εν µέρει στην ανεπαρκή γνώση της τοπικής γλώσσας και τα χαµηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης, αλλά και σε διακρίσεις. εδοµένου ότι η µετανάστευση από χώρες εκτός της Ένωσης θα αποτελέσει το µόνο τρόπο περιορισµού της µείωσης του πληθυσµού, η εξασφάλιση ότι οι µετανάστες και τα παιδιά τους θα µπορούν να βρούν εργασία ή να δηµιουργήσουν µια επιχείρηση 12 θα γίνει ακόµα σηµαντικότερη στο µέλλον. Η καλύτερη πρόσβαση στην ενδεδειγµένη κατάρτιση και την ανώτερη εκπαίδευση θα βοηθήσει στη βελτίωση της ενσωµάτωσής τους στην αγορά εργασίας 13. Η βασική δηµιουργική κατηγορία εργαζοµένων (βλ. ενηµερωτικό δελτίο 8) είναι ιδιαίτερα σηµαντική για µια οικονοµία δεδοµένου ότι τα µέλη της παράγουν περισσότερες ιδέες και είναι πιθανότερο να συστήσουν νέες επιχειρήσεις, που δηµιουργούν συγχρόνως ανάπτυξη και θέσεις εργασίας 14. Μια ανάλυση έδειξε ότι στις ΗΠΑ 15 αυτή η κατηγορία προσελκύεται σε ταλαντούχες, ανεκτικές και υψηλής τεχνολογίας πόλεις. Τα επαγγέλµατα της βασικής δηµιουργικής κατηγορίας περιλαµβάνουν µηχανικούς, συγγραφείς, αρχιτέκτονες, Άρθρο 21 του Χάρτη των Θεµελιωδών ικαιωµάτων της ΕΕ COM(2008) 394 Jobs for Immigrants, 2008, ΟΟΣΑ Creative class and regional growth R.A. Boschma & Μ. Fritsch The Rise of the Creative Class Richard Florida. EL 6 EL

8 επιστήµονες, καθηγητές και καλλιτέχνες καθώς και άλλα επαγγέλµατα που συνεπάγονται τη δηµιουργία σηµαντικών νέων προϊόντων, µεθόδων ή υπηρεσιών. Στην ΕΕ, η βασική δηµιουργική κατηγορία συγκεντρώνεται ιδιαίτερα µέσα και γύρω από τις περιφέρειες των πρωτευουσών καθώς και στις χώρες της Benelux και στις σκανδιναβικές χώρες, την Ιρλανδία και το Ηνωµένο Βασίλειο. Αυτές οι περιφέρειες έχουν υψηλό µερίδιο γεννηµένων στο εξωτερικό πτυχιούχων, ευρυζωνική πρόσβαση και συχνά µεγάλες πόλεις, που επιβεβαιώνουν αυτήν την προτίµηση. Αυτές οι περιφέρειες και µητροπολιτικές περιοχές αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο ως ισχυρές µηχανές παραγωγής καινοτοµίας και πολλές πόλεις λαµβάνουν µέτρα ώστε να γίνουν δηµιουργικότερες µε την προσέλκυση δηµιουργικών ανθρώπων υψηλών δεξιοτήτων και την προσφορά ενός καλού περιβάλλοντος για καινοτόµα επαγγέλµατα και για την υλοποίηση ιδεών 16. Οι περιοχές σύγκλισης διαθέτουν χαµηλότερο µερίδιο της βασικής δηµιουργικής κατηγορίας, 5%, έναντι 8%στις περιφέρειας ΠΠΑ, πράγµα που µπορεί να οφείλεται στο χαµηλότερο ποσοστό τους σε πτυχιούχους και γεννηµένους στο εξωτερικό καθώς και στη χαµηλότερη χρησιµοποίησης των ΤΠΕ. Παραδείγµατος χάριν το 2008 η ευρυζωνική πρόσβαση σε ποσοστό 32% στις περιοχές σύγκλισης παραµένει σαφώς χαµηλότερη από το 57% στις περιφέρειες ΠΠΑ αλλά πολύ υψηλότερη απ'ό,τι το 2004 όταν ήταν µόνο 8%. ιάγραµµα 1: είκτες δηµιουργικότητας κατά τύπο περιφέρειας είκτης Έτος Μονάδα Σύγκλιση Μετάβαση ΠΑΑ Τριτοβάθµια εκπαίδευση * 2007 % του πληθυσµού Συµµετοχή των ενηλίκων ηλικίας στην εκπαίδευση και την 2007 % του πληθυσµού ,1 8,1 11,5 κατάρτιση * Πληθυσµός ηλικίας που έχουν γεννηθεί σε άλλη χώρα * 2007 % του πληθυσµού ,8 10,3 12,5 Ποσοστό ανεργίας 2007 % του ενεργού πληθυσµού 9,2 8,4 6,1 Τάση ανεργίας % ποσοστιαίες µονάδες -4,6-3,0-0,5 Αφίξεις στα ξενοδοχεία * Αφίξεις ανά άτοµο 0,7 1,4 1,4 Πυρήνας δηµιουργικής τάξης * % του πληθυσµού ,4 6,9 8,3 Ευρυζωνική πρόσβαση** 2008 % νοικοκυριών * εκτός FR9 ** εκτός FR9, DE5, DEC, UKD1, UKE1, UKK3, UKM Καινοτοµία Η παρούσα έκθεση εστιάζεται στην περιφερειακή διάσταση, αλλά υπάρχει επίσης και µια διεθνής διάσταση στην καινοτοµία. Η έρευνα 17 δείχνει ότι η ΕΕ υστερεί έναντι των ΗΠΑ, αλλά έχει αρχίσει να περιορίζει αυτό το χάσµα. Ειδικότερα, η ΕΕ έχει υψηλότερη αύξηση πτυχιούχων, ερευνητών, δηµόσιας Ε&Α, κεφαλαίου επιχειρηµατικού κινδύνου, ευρυζωνικής πρόσβασης και υπηρεσιών απασχόλησης µε ένταση γνώσης 3 και προηγείται σε πτυχιούχους S&E, στα εµπορικά σήµατα, στις ροές ισοζυγίου πληρωµών τεχνολογίας και στην απασχόληση στον κλάδο κατασκευών µέσου- υψηλού και υψηλού επιπέδου τεχνολογίας 3. Μια νέα και χρήσιµη ιδέα µπορεί να υλοποιηθεί στην κοινωνική, πολιτιστική ή οικονοµική σφαίρα. Η κοινωνική καινοτοµία µπορεί να δηµιουργήσει καλύτερα πρότυπα φροντίδας των παιδιών, να βελτιώσει την παροχή υπηρεσιών υγειονοµικής µέριµνας στο σπίτι και να Competitiveness of European Metropolitan Regions European Innovation Scoreboard 2008, 2009, MERIT EL 7 EL

9 προωθήσει τις βιώσιµες µεταφορές. Η πολιτιστική καινοτοµία µπορεί να οδηγήσει σε νέες µορφές τέχνης. Στην οικονοµία, µπορεί να µειώσει την ενεργειακή χρήση, να βελτιώσει τις διαδικασίες και να βελτιώσει το σχεδιασµό των προϊόντων και των υπηρεσιών, πράγµατα που όλα τείνουν να προσδώσουν ώθηση στην παραγωγικότητα. Πολλές περιφέρειες έχουν παρουσιάσει σηµαντική αύξηση παραγωγικότητας (βλ. ενηµερωτικό δελτίο 9). Οι περιφέρειες µε την υψηλότερη αύξηση παραγωγικότητας τείνουν να βρίσκονται στα ΚΑ ΚΜ. Από το 2000 και µετά η παραγωγικότητα στη βιοµηχανία και τις υπηρεσίες εµφανίζει αύξηση κατά 2% ετησίως στις περιοχές σύγκλισης, διπλάσιο από το ποσοστό ΠΠΑ. Αυτή η αύξηση έχει υποστηριχθεί από τις αυξήσεις στην εκπαίδευση, την καλύτερη και ευρύτερη χρησιµοποίηση των ΤΠΕ και τις υψηλές εισροές ΑΞΕ. Οι ΑΞΕ είναι µια κρίσιµης σηµασίας πηγή επενδύσεων για σχεδόν όλα τα ΚΑ ΚΜ (βλ.σχήµα 3), όπου οι καθαρές ροές ΑΞΕ αντιστοιχούν σε άνω του 3% του ΑΕΠ ετησίως µεταξύ 2005 και Οι ΑΞΕ, εντούτοις, δεν προϋποθέτουν απαραιτήτως τη δηµιουργία νέας εταιρείας. Το µεγαλύτερο µέρος των ΑΞΕ περιλαµβάνει έναν ξένο επενδυτή που αποκτά ένα ποσοστό ελέγχου σε µια επιχείρηση. Η υψηλή αύξηση παραγωγικότητας των περιοχών σύγκλισης είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο η διαφορά στο κατά κεφαλή ΑΕΠ έχει περιοριστεί σηµαντικά. Η διαφορά στα ποσοστά απασχόλησης έχει παραµείνει επάνω από 10 εκατοστιαίες µονάδες από το 2000 (βλ.σχήµα 4). Το κατά κεφαλή ΑΕΠ σε σχέση µε το µέσο όρο της ΕΕ αυξήθηκε κατά έξι µονάδες µεταξύ 2000 και 2006, φθάνοντας τις περιφέρειες σύγκλισης σε τέσσερις εκατοστιαίες µονάδες από το µέσο όρο της ΕΕ, και τις περιφέρειες σύγκλισης, στο 59, πλησιέστερα, αλλά ακόµα αρκετά χαµηλότερα από το κατώτερο όριο του 75% (βλ. ενηµερωτικό δελτίο 2) Νέες επιχειρήσεις Οι νέες ιδέες τίθενται συχνά σε εφαρµογή από νέες εταιρείες. Αυτές µπορούν είτε να είναι µια νέα επιχείρηση που δηµιουργείται από έναν τοπικό επιχειρηµατία είτε επιχείρηση που δηµιουργείται από άµεση ξένη επένδυση (ΑΞΕ). Οι νεοσύστατες επιχειρήσεις είναι το κλειδί στην καινοτοµία. Οι καινοτόµες νέες εταιρείες µπορούν να κατακτήσουν µια εξειδικευµένη αγορά και να αναπτυχθούν γρήγορα (οι λεγόµενες «γαζέλες»). Αλλά δεν είναι πάντα εύκολο να δηµιουργηθεί µια νέα επιχείρηση. Η ιεθνής Τράπεζα 18 αναφέρει ότι είναι ευκολότερο να ξεκινήσει µια επιχείρηση σε τουλάχιστον εκατό άλλες χώρες απ' ό,τι στη Γερµανία, Αυστρία, Ελλάδα, Ισπανία και Πολωνία (βλ. σχήµα 2). Μόνο η Ιρλανδία και το Ηνωµένο Βασίλειο περιλαµβάνονται στις δέκα πρώτες χώρες. ιάγραµµα 2: Κατάταξη ως προς την ευκολία ανάπτυξης της επιχειρηµατικής δραστηριότητας, Doing Business 2009 Report, ιεθνής Τράπεζα. EL 8 EL

10 Οικονοµία υνατότητα κατάταξης επιχειρήσεων Ίδρυση επιχείρηση ς Ιρλανδία 7 5 Ηνωµένο Βασίλειο 6 8 Γαλλία ανία 5 16 Φινλανδία Βέλγιο Εσθονία Ρουµανία Ουγγαρία Σουηδία Πορτογαλία Λεττονία Σλοβενία Σλοβακία Κάτω χώρες Ιταλία Λουξεµβούργο Λιθουανία Βουλγαρία Τσεχική ηµοκρατία Γερµανία Αυστρία Ελλάδα Ισπανία Πολωνία Κατάταξη 181 χωρών. Πηγή: «Ease of Doing Business» έκθεση 2009 της ιεθνούς Τράπεζας Το 2006, το εαρινό Ευρωπαϊκό Συµβούλιο έθεσε τρεις σαφείς στόχους για να καταστήσει απλούστερη, φθηνότερη και ταχύτερη τη καταχώρηση µιας νέας επιχείρησης, αλλά µέχρι το 2008 µόνο εννέα κράτη µέλη επέτυχαν και τους τρεις στόχους 19. Ένας άλλος σηµαντικός τρόπος για να ενισχυθεί το επιχειρηµατικό πνεύµα είναι να προαχθεί ενεργά ως επιλογή σταδιοδροµίας, ειδικά στις περιφέρειας µε υψηλό ποσοστό ανεργίας (των νέων). Η εκπαίδευση στην επιχειρηµατικότητα θα µπορούσε να πείσει περισσότερους νέους να εφαρµόσουν τις ιδέες τους. Οι νέες ξένες εταιρείες συγκεντρώνονται συχνά στην περιοχή της πρωτεύουσας, παραδείγµατος χάριν στην Τσεχική ηµοκρατία, τη Σλοβακία, τη Φινλανδία και την Πορτογαλία (βλ. ενηµερωτικό δελτίο 10). Επίσης συχνά εγκαθίστανται σε παραµεθόριες περιοχές, ιδιαίτερα κατά µήκος των συνόρων πλησιέστερα στην υπόλοιπη ΕΕ, παραδείγµατος χάριν στη δυτική Πολωνία και την Ουγγαρία, τη βορειοδυτική Ρουµανία, και την ανατολική Γαλλία. Στην περίοδο , οι περιφέρειες σύγκλισης προσπέρασαν τις περιφέρειες ΠΠΑ από την άποψη των νέων ξένων εταιριών ανά κάτοικο. Η κρίση θα οδηγήσει σε πτώση των ΑΞΕ και σε λιγότερες νέες ξένες εταιρίες. Μια έρευνα 20 δείχνει ότι οι περιφερειακές Τελική έκθεση, 2009, DYNREG EL 9 EL

11 πολιτικές είναι καλύτερες στην ενθάρρυνση της διάδοσης γνώσης από ξένες εταιρίες απ'ότι οι εθνικές πολιτικές.. ιάγραµµα 3: Καθαρές ξένες άµεσες επενδύσεις ως % του ΑΕΠ, Καθαρές ροές ΑΞΕ κατά κράτος µέλος το Βουλγαρία Μάλτα Εσθονία Ρουµανία Λεττονία Τσεχική Σλοβακία Κύπρος Λιθουανία Πολωνία Ουγγαρία Βέλγιο Ηνωµένο Βασίλειο Φινλανδία Πορτογαλία Σλοβενία Ελλάδα Αυστρία Ιταλία Γερµανία Γαλλία ανία Σουηδία Κάτω χώρες Ισπανία Ιρλανδία Λουξεµβούργο Μέσος όρος ετησίων µέσων όρων καθαρών εισροών ΑΞΕ ως ποσοστό ΑΕΠ , σε % Ένας από τους στόχους της οδηγίας υπηρεσιών είναι να διευκολυνθούν οι νεοσύστατες επιχειρήσεις στον κλάδο των υπηρεσιών σε άλλα κράτη µέλη µέχρι το τέλος του Αυτό θα µπορούσε να οδηγήσει σε µια αύξηση των ΑΞΕ, ιδιαίτερα στις παραµεθόριες περιοχές. Μια γρήγορη και πλήρης εφαρµογή αυτής της οδηγίας από τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές θα εξασφαλίσει τον υψηλότερο αντίκτυπο στις θέσεις εργασίας και στις νεοσύστατες επιχειρήσεις ανά την Ευρώπη. EL 10 EL

12 Υφιστάµενες επιχειρήσεις Οι υφιστάµενες επιχειρήσεις καινοτοµούν µε τη βοήθεια της Ε&Α και άλλων µεθόδων 21, όπως η υιοθέτηση τεχνολογίας, η µη τεχνολογικού τύπου καινοτοµία και ο συνδυασµός της υπάρχουσας γνώσης µε νέους τρόπους. Ορισµένες µελέτες 22 τονίζουν ότι οι µεγάλες εταιρείες επενδύουν περισσότερο στην Ε&Α και πραγµατοποιούν περισσότερη εσωτερική καινοτοµία, ενώ οι ΜΜΕ έχουν λιγότερη πρόσβαση στη χρηµατοδότηση και τείνουν να καινοτοµούν λιγότερο και να µεταβιβάζουν σε εξωτερικούς συνεργάτες τις ανάγκες τους σε καινοτοµία τους. Οι υψηλής ανάπτυξης ΜΜΕ, εντούτοις, µπορούν να ασκήσουν ακόµα µεγαλύτερη επίδραση στην καινοτοµία, αλλά µπορούν να παρεµποδιστούν από τις προστατευµένες αγορές και άλλους φραγµούς. Η Ε&Α συγκεντρώνεται σε υψηλό βαθµό τόσο σε ορισµένους τοµείς - κατασκευαστικούς κατά 80% - όσο και περιφερειακά, παραδείγµατος χάριν 30% των επιχειρησιακών δαπανών σε Ε&Α (ΕΤΑΑ, βλ. ενηµερωτικό δελτίο 11) εντοπίζεται σε µόλις δέκα περιφέρειες. Μόνο σε 29 περιφέρειες οι επιχειρήσεις επενδύουν περισσότερο από 2% του ΑΕΠ στην Ε&Α. Στις περισσότερες, το ποσοστό είναι κάτω από 1%. Συνολικά, η ΕΕ δαπανά πολύ λιγότερο σε Ε&Α από τις ΗΠΑ, αλλά µερικά κράτη µέλη εµφανίζουν επίπεδο ίσο µε το αµερικανικό επίπεδο σε ορισµένους τοµείς κατασκευών. Η Ε&Α, εντούτοις, καλύπτει µόνο ένα µικρό µερίδιο των σχετικών µε την καινοτοµία δαπανών. Στις περιφέρειες ΠΠΑ, η συµµετοχή της ΕΤΑΑ βρίσκεται στο 1,3%, το οποίο είναι τέσσερις φορές περισσότερο απ'ό,τι στις περιφέρειες σύγκλισης. Στις λιγότερο αναπτυγµένες περιφέρειες, η διάδοση τεχνολογίας είναι πιθανό να διαδραµατίσει έναν αποφασιστικότερο ρόλο, που απεικονίζεται στην σηµαντική διαφορά στον κατά κεφαλή αριθµό διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας, µε τις ΠΠΑ να παράγουν 13 φορές περισσότερες αιτήσεις χορήγησης διπλώµατος ευρεσιτεχνίας απ'ότι στις περιφέρειες σύγκλισης. ιάγραµµα 4: είκτες καινοτοµίας κατά τύπο περιφέρειας είκτης Έτος Μονάδα Σύγκλιση Μετάβαση ΠΑΑ Παραγωγικότητα σε βιοµηχανία και 2006 είκτης ΕΕ27= υπηρεσίες (ΠΑ ) Ετήσιος µέσος όρος Τάσεις παραγωγικότητας σε πραγµατικής ανάπτυξης 1,9 1,3 0,9 βιοµηχανία και υπηρεσίες της παραγωγικότητας Ποσοστό απασχόλησης 2007 % του πληθυσµού ΑΕΠ/κεφαλήν (ΠΑ ) 2006 είκτης ΕΕ27= Τάση ΑΕΠ/(ΠΑ ) κεφαλήν Ποσοστό µεταβολής του δείκτη 5,4 5,9-4,4 Νέες ξένες επιχειρήσεις ανά εκατ. κατοίκων Μεταβολή σε νέες ξένες επιχειρήσεις απάνες Ε&Α στον επιχειρηµατικό τοµέα * εκτός UKM5 UKM ανά εκατ. κατοίκων * % του ΑΕΠ 0,36 0,42 1, Neglected Innovators, 2008, MERIT. Πρώην. Βαρόµετρο καινοτοµίας 2007, 2008, Flash EB213, και Ε&Α στην Ευρώπη, 2009, Κ. Uppenberg, ΕΤΕ. EL 11 EL

13 2.3. Συµπέρασµα Η οικονοµική κρίση και η ύφεση ενισχύουν το ρόλο της δηµιουργικότητας και της καινοτοµίας. Αυτή η ανάλυση έχει δείξει ότι η δηµιουργικότητα και η καινοτοµία έχουν µια ευδιάκριτη περιφερειακή διάσταση. Στους περισσότερους δείκτες οι περιφέρειες ΠΠΑ σηµειώνουν υψηλές επιδόσεις, όπως στη βασική δηµιουργική κατηγορία, στην ένταση Ε&Α και ανθρώπινου δυναµικού. Σε άλλους, όπως η αύξηση των ΑΞΕ και της παραγωγικότητας, εντούτοις, οι περιφέρειες σύγκλισης σηµειώνουν υψηλότερες επιδόσεις. Ποια συµπεράσµατα µπορούν να εξαχθούν από αυτές τις τάσεις; Οι περιφέρειες σύγκλισης µπορούν να λάβουν µεγαλύτερα οφέλη από τις ξένες εταιρίες µε την ενσωµάτωση αυτών στην περιφερειακή οικονοµία τους και τη βελτίωση της ικανότητας απορρόφησής τους. Οι ισχυροί δεσµοί µεταξύ των ξένων εταιρειών και των τοπικών προµηθευτών αυξάνουν την αποδοτικότητα, την τοπική απασχόληση και τη µεταβίβαση γνώσης. Αυτές οι περιφέρειες πρέπει να βελτιώσουν το εκπαιδευτικό τους επίπεδο και τη συµµετοχή στην κατάρτιση, πράγµα που θα προσθέσει στην ικανότητά τους να απορροφούν νέες ιδέες και πρακτικές και να τις βοηθήσουν να διατηρήσουν την ανάπτυξη της υψηλής παραγωγικότητάς τους. Επιπλέον, αυτές οι περιοχές πρέπει να αυξήσουν την προσέλκυση ταξιδιωτών για σκοπούς ψυχαγωγίας και επαγγελµατικούς µε, παραδείγµατος χάριν, την προώθηση πολιτιστικών και δηµιουργικών δραστηριοτήτων. Αυτό θα ενδυνάµωνε τις ανταλλαγές νέων ιδεών και θα αύξανε ενδεχοµένως την ελκυστικότητα της περιοχής για νέους κατοίκους και επαναπατριζόµενους µετανάστες. Οι περιφέρειες µετάβασης µειώνουν τη διαφορά µε τις περιφέρειες ΠΠΑ, αλλά ακόµα σηµειώνουν χαµηλότερες επιδόσεις σε πολλούς από τους οικονοµικούς δείκτες συµπεριλαµβανοµένης της παραγωγικότητας και της απασχόλησης. Οι δείκτες σχετικά µε την καινοτοµία όπως η Ε&Α, τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας και το ανθρώπινο δυναµικό είναι ακόµα σηµαντικά χαµηλότεροι. Για να κινηθούν από µια εστίαση στην οικονοµική αποτελεσµατικότητα προς µια οικονοµία που τροφοδοτείται από την καινοτοµία 23, αυτές οι περιφέρειες θα πρέπει να βελτιώσουν το επιχειρηµατικό περιβάλλον τους και να επενδύσουν περισσότερο στην Ε&Α, την εκπαίδευση και την κατάρτιση και την ανάπτυξη των βασικών δηµιουργικών δεξιοτήτων. Οι περιφέρειες ΠΠΑ πρέπει να βεβαιωθούν ότι λαµβάνουν το µέγιστο όφελος από το υψηλό µερίδιο των κατοίκων που έχουν γεννηθεί σε άλλη χώρα, εξασφαλίζοντας ότι αυτοί είναι ενσωµατωµένοι στην αγορά εργασίας και διευκολύνοντάς τους να δηµιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση. Για να συνεχίσουν να ανταγωνίζονται σε µια παγκόσµια κλίµακα, αυτές οι περιφέρειες πρέπει να αυξήσουν την επένδυσή τους στη δηµιουργικότητα και την καινοτοµία και να επιταχύνουν τη µετάβαση από µια νέα ιδέα σε ένα νέο προϊόν, µια υπηρεσία ή µια διαδικασία. Η δηµιουργικότητα και η καινοτοµία αναπτύσσονται σε ένα περιβάλλον όπου οι νέες ιδέες και οι προσεγγίσεις γίνονται αποδεκτές και ενθαρρύνονται. Μια περιοχή στην οποία οι άνθρωποι υφίστανται διακρίσεις λόγω της εθνοτικής προέλευσής τους, των πεποιθήσεων τους, του φύλου τους, της αναπηρίας τους, της ηλικίας τους ή του σεξουαλικού προσανατολισµού τους όχι µόνο θα είναι λιγότερο δίκαιη αλλά και λιγότερο ανταγωνιστική. 23 Global Competitiveness Report , Παγκόσµιο οικονοµικό φόρουµ EL 12 EL

14 Εποµένως, όλες οι περιφέρειες οφείλουν να προσπαθήσουν να µειώσουν τις διακρίσεις, να προωθήσουν το διαπολιτισµικό διάλογο και να καταστούν πιο ανοιχτές σε ανθρώπους µε διαφορετικό υπόβαθρο ή τρόπους ζωής. 3. Ε ΑΦΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ: Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ Η συνθήκη της Λισαβόνας, στο άρθρο της 3, καθιστά την εδαφική συνοχή ρητά εκφρασµένο στόχο για το µέλλον της πολιτικής συνοχής. Επιπλέον, η τρέχουσα κρίση µε τις ασύµµετρες εδαφικές επιδράσεις της έχει αυξήσει τη σηµασία της εδαφικής συνοχής ανά την ΕΕ, και η συζήτηση για την εν λόγω έννοια κερδίζει έδαφος. Τον Οκτώβριο του 2008, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε µια Πράσινη Βίβλο για τη «Εδαφική Συνοχή» 24 προωθώντας µια ευρεία δηµόσια συζήτηση σχετικά µε την εδαφική συνοχή και τις πολιτικές επιπτώσεις της. Η Επιτροπή είχε την ικανοποίηση να λάβει 391 απαντήσεις 25, συµπεριλαµβανοµένων συνεισφορών από όλα τα κράτη µέλη, από σχεδόν 100 περιφερειακές αρχές, από περισσότερες από 150 περιφερειακές και τοπικές ενώσεις καθώς επίσης και από πόλεις, οικονοµικούς και κοινωνικούς εταίρους, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ερευνητικά ιδρύµατα, και µεµονωµένους πολίτες. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Επιτροπή των περιφερειών και η Ευρωπαϊκή Οικονοµική και Κοινωνική Επιτροπή, γνωµοδότησαν σχετικά µε την Πράσινη Βίβλο για την εδαφική συνοχή. Αυτό το τµήµα συνοψίζει εν συντοµία τα βασικά αποτελέσµατα των διαβουλεύσεων Ορισµός, πεδίο εφαρµογής και κλίµακα της εδαφικής συνοχής Η Πράσινη Βίβλος για την εδαφική συνοχή δεν πρότεινε έναν ορισµό, αλλά ζητούσε έναν. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην αντίδρασή του, εξέφρασε την ανησυχία ότι χωρίς έναν «ορισµό, από κοινού συµφωνηθέντα που να τον συµµερίζονται και να τον κατανοούν όλοι» θα ήταν δύσκολο να συζητηθούν οι επιπτώσεις της πολιτικής. Μερικοί ανταποκριθέντες συµµερίστηκαν αυτήν την ανησυχία, αλλά άλλοι υποστήριξαν ότι η απαίτηση για έναν ακριβή ορισµό θα καθυστερούσε άσκοπα τις συζητήσεις. Ευτυχώς, από αυτήν την συζήτηση προέκυψαν µια ευρεία συµφωνία ως προς το στόχο καθώς και βασικά στοιχεία της εδαφικής συνοχής. Ο στόχος της εδαφικής συνοχής είναι να ενθαρρυνθεί η αρµονική και βιώσιµη ανάπτυξη όλων των εδαφών οικοδοµώντας στη βάση των εδαφικών χαρακτηριστικών και των πόρων τους. Τα τρία βασικά στοιχεία που προτάθηκαν για την επίτευξη του εν λόγω στόχου υποστηρίχθηκαν ευρέως: συγκέντρωση (επίτευξη κρίσιµης µάζας, αντιµετωπίζοντας συγχρόνως τους εξωτερικούς αρνητικούς παράγοντες), σύνδεση (που ενισχύει τη σηµασία των αποδοτικών συνδέσεων των υστερουσών περιοχών µε κέντρα ανάπτυξης µέσω της υποδοµής και της πρόσβασης σε υπηρεσίες), και COM(2008) EL 13 EL

15 συνεργασία (από κοινού εργασία διαµέσου των διοικητικών ορίων για την επίτευξη συµπράξεων). Οι απαντήσεις τόνισαν ότι η εδαφική συνοχή συµπληρώνει και ενισχύει την οικονοµική και κοινωνική συνοχή και υπογράµµισαν ότι τα τρία βασικά στοιχεία ήταν ήδη σιωπηρά παρόντα στην πολιτική συνοχής. Για µερικούς, η εδαφική συνοχή εξυπηρετεί ουσιαστικά την κοινωνική και οικονοµική συνοχή, ενώ για τους περισσότερους πρόκειται για µια ευρύτερη, οριζόντια έννοια που υποστηρίζει όλους τους τοµείς πολιτικής σε όλα τα διοικητικά επίπεδα. Πολλοί συνεισφέροντες υπογράµµισαν τη διάσταση αλληλεγγύης της εδαφικής συνοχής µερικοί ως εδαφική διάσταση του ευρωπαϊκού κοινωνικού µοντέλου. Αυτό υπονοεί ότι οι οικονοµικές και κοινωνικές ανισότητες µεταξύ των εδαφών σε όλα τα επίπεδα (από το επίπεδο ΕΕ µέχρι το περιφερειακό και τοπικό) πρέπει να ληφθούν υπόψη. Πολλές απαντήσεις δήλωσαν ότι µια καλή ποιότητα ζωής, οι ίσες ευκαιρίες και η πρόσβαση στις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας για όλα τα εδάφη είναι κρίσιµης σηµασίας τόσο για την αλληλεγγύη όσο και για την ανταγωνιστικότητα. Μια µειονότητα των ερωτηθέντων πρότεινε τη σύνδεση της εδαφικής συνοχής µε έναν µικρό αριθµό γεωγραφικών χαρακτηριστικών γνωρισµάτων που µπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη. Πρότειναν επίσης συγκεκριµένες πολιτικές της ΕΕ και χρηµατοδότηση ή ακόµα και συνολικές στρατηγικές της ΕΕ για αυτά τα εδάφη. Εντούτοις, η πλειοψηφία των απαντήσεων, συµπεριλαµβανοµένης µιας καθαρής πλειοψηφίας των κρατών µελών, υποστήριξε ότι αυτά τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα από µόνα τους δεν καθορίζουν την επιτυχία ή την αποτυχία, ούτε λαµβάνουν υπόψη τις ικανότητες των κρατών µελών και των περιφερειών για να δίνουν τις κατάλληλες απαντήσεις πολιτικής και εποµένως δεν απαιτούν ειδική µεταχείριση, ούτε βέβαια αντιστάθµιση. Αυτές οι αντιδράσεις επιβεβαιώνουν ότι η κοινωνικοοικονοµική κατάσταση των εδαφών πρέπει να είναι η βάση για την παρέµβαση πολιτικής και για το σχεδιασµό. Επιπλέον, υπογράµµισαν ότι η πολιτική συνοχής παρέχει ήδη ικανοποιητική ευελιξία ώστε να αντιµετωπιστούν διαφορετικά προβλήµατα σε διαφορετικά εδάφη. Πολλές πλευρές υποστήριξαν ότι τα διαφορετικά ζητήµατα (π.χ. κοινωνικός αποκλεισµός ή αστική εγκατάλειψη, προσβασιµότητα σε υπηρεσίες ή ο κίνδυνος πληµµυρών) απαιτούν απαντήσεις πολιτικής σε διαφορετικά εδαφικά επίπεδα. Αυτές µπορούν να ποικίλουν από τις στερηµένες αστικές γειτονιές στις µητροπολιτικές περιοχές, από τις κοιλάδες ποταµών στις ορεινές περιοχές. Η ανάγκη για ευρωπαϊκή υποστήριξη και την επιθυµητή ευελιξία να αντιµετωπιστούν τα προβλήµατα κατά τρόπο λειτουργικό πρέπει να εξεταστεί λαµβάνοντας υπόψη την αρχή της επικουρικότητας Καλύτερος συντονισµός και νέες εδαφικές συνεργασίες Η πλειοψηφία των συνεισφορών συνδέει την εδαφική συνοχή µε µια ολοκληρωµένη προσέγγιση, µια πολλαπλών επιπέδων διακυβέρνηση, και την εταιρική σχέση και τα τρία πολύτιµα προτερήµατα της πολιτικής συνοχής. Ειδικότερα αναφέρθηκαν ευνοϊκά οι κοινοτικές πρωτοβουλίες όπως η URBAN και η LEADER για την ανάπτυξη της υπαίθρου. Ακόµα, πολλές απαντήσεις υποστήριξαν ότι η εδαφική συνοχή πρέπει να οδηγήσει σε µια περαιτέρω βελτίωση της εδαφικής διάστασης στο σχεδιασµό και την εφαρµογή των κοινοτικών πολιτικών. Παραδείγµατος χάριν, πολλές αντιδράσεις ζήτησαν έναν καλύτερο συντονισµό και συνοχή µεταξύ των διαφορετικών µέσων και ταµείων της ΕΕ. EL 14 EL

16 Μια σαφής συναίνεση προέκυψε ως προς το ότι οι δηµόσιες πολιτικές σε διάφορα επίπεδα πρέπει να λαµβάνουν υπόψη τον εδαφικό αντίκτυπό τους για την αποφυγή αντιφατικών αποτελεσµάτων. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις ευρωπαϊκές πολιτικές µε εδαφικό αντίκτυπο, όπως οι πολιτικές συνοχής, µεταφορών, ενέργειας, γεωργίας, περιβάλλοντος, απασχόλησης, ανταγωνισµού και έρευνας. ιάφορες συνεισφορές τόνισαν ότι θα πρέπει επίσης να εξεταστούν οι εδαφικές διαστάσεις των στρατηγικών της Λισσαβόνας και του Γκέτεµποργκ. Ο συνυπολογισµός του εδαφικού αντίκτυπου κατά τη διάρκεια της φάσης διατύπωσης της πολιτικής θα βελτίωνε τις συµπράξεις και την αποτελεσµατικότητα. Γι' αυτό το λόγο απαιτείται µια καλύτερη κατανόηση του εδαφικού αντίκτυπου των δηµόσιων πολιτικών. Στις περισσότερες συνεισφορές ζητήθηκε από την ΕΕ να διαδραµατίσει εδώ έναν βασικό ρόλο, παραδείγµατος χάρη µε τη δοκιµή τρόπων ενίσχυσης της εδαφικής διάστασης των υπαρχουσών εκτιµήσεων αντικτύπου. Όλες οι συνεισφορές συµφώνησαν ότι ο συντονισµός µπορεί επίσης να βελτιωθεί µέσω περισσότερης πολλαπλών επιπέδων διακυβέρνησης. Για τη µεγάλη πλειοψηφία, αυτό δεν αλλάζει τη κατανοµή των αρµοδιοτήτων, ειδικά όσον αφορά στη χωροταξία. Ο σηµαντικός ρόλος των περιφερειακών και τοπικών παραγόντων-συµπεριλαµβανοµένων των αντιπροσώπων πόλεων και κωµοπόλεων, του ιδιωτικού τοµέα και της κοινωνίας των πολιτών-στη διατύπωση, την εφαρµογή, και την αξιολόγηση των πολιτικών υπογραµµίστηκε σε πολλές απαντήσεις. Οι συνεισφορές προσκαλούν την ΕΕ να διευκολύνει την εδαφική διακυβέρνηση δισυνοριακών (π.χ. συνεργασίες αστικών-αγροτικών περιοχών, πόληπεριφέρεια, δίκτυα πόλεων) ώστε να επιτευχθεί η κρίσιµη µάζα για την παροχή δηµόσιων υπηρεσιών ή για την ανάπτυξη προγραµµάτων κοινού ενδιαφέροντος. Σε διάφορες συνεισφορές δηλώθηκε ότι η ΕΕ έχει ένα ρόλο στην υποστήριξη της θεσµικής ικανότητας σε διάφορα χωρικά επίπεδα µέσω της πολιτικής συνοχής, πράγµα που αυξάνει επίσης την αποδοτικότητα των εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης χρηµατοδοτουµένων πολιτικών Καλύτερη συνεργασία Τα τρία σκέλη εδαφικής συνεργασίας σχεδόν οµόφωνα αναγνωρίζονται ως βασικά για την εδαφική συνοχή και ως σαφή παραδείγµατα της προστιθέµενης αξίας της ΕΕ. Υπάρχει µια ισχυρή απαίτηση για την ενίσχυση της εδαφικής συνεργασίας καθιστώντας την πιό στρατηγική, αλλά-συγχρόνως-πιό εύκαµπτη και απλή. Εν προκειµένω, χαιρετίζεται η Ευρωπαϊκός όµιλος εδαφικής συνεργασίας (ΕΟΕΣ) και αναγνωρίζεται το δυναµικό της. Οι διασυνοριακές περιοχές θεωρούνται ως εργαστήρια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Οι ενδιαφερόµενοι παράγοντες από διασυνοριακά πολεοδοµικά συγκροτήµατα ή φυσικές περιοχές, παραδείγµατος χάρη, θα µπορούσαν να δοκιµάσουν ολοκληρωµένα προγράµµατα ανάπτυξης και παροχής υπηρεσιών. Η πλειονότητα των συνεισφορών υπογραµµίζει τη σηµασία του συντονισµού εθνικών και περιφερειακών στρατηγικών, κανονισµών και χρηµατοδότησης υπέρ της βιώσιµης ανάπτυξης ολόκληρων των διεθνικών περιοχών, όπως έγινε στη στρατηγική για την περιοχή της Βαλτικής. Η ΕΕ θα πρέπει να διευκολύνει τις ανταλλαγές εµπειριών και βέλτιστων πρακτικών Υπάρχει ευρεία υποστήριξη για την ενίσχυση της διαπεριφερειακής συνεργασίας (ειδικότερα INTERREG C και URBACT), ειδικά της δικτύωσης και της αξιολόγησης στην επίλυση των προβληµάτων ανεξάρτητα από τα διοικητικά σύνορα. EL 15 EL

17 Τέλος, οι συνεισφορές απαιτούν καλύτερο συντονισµό της πολιτικής συνοχής και της εξωτερικής πολιτικής, ενίσχυση της ευρωπαϊκής πολιτικής γειτονίας και χρήση της ΕΟΕΣ στα εξωτερικά σύνορα επίσης Βελτίωση της κατανόησης της εδαφικής συνοχής Όλοι οι απαντώντες συµφώνησαν ότι απαιτούνται καλύτερα εργαλεία για την εδαφική ανάλυση και δείκτες για την κατανόηση των εδαφικών τάσεων. Η βελτιωµένη ανάλυση σε επίπεδο NUTS3, η ανάπτυξη θεµατικών αναλύσεων για τη µετανάστευση ή την κλιµατική αλλαγή, η βελτίωση των µέσων εκτίµησης του εδαφικού αντίκτυπου, µπορούν όλα να βελτιώσουν τον σχεδιασµό πολιτικής. Το πρόγραµµα ESPON και ο αστικός λογιστικός έλεγχος θεωρούνται ως βασικά στοιχεία από αυτή την άποψη. Η Επιτροπή καλείται να συµπληρώσει για αναλυτικούς λόγους το κατά κεφαλήν ΑΕΠ µε άλλους δείκτες ποιότητας ζωής (π.χ. ανθρώπινη ανάπτυξη, βιωσιµότητα, ευπροσβλητότητα, προσπελασιµότητα υπηρεσιών). EL 16 EL