ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΒΑΒΡΙΤΣΑ Ν. ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΓΕΩΠΟΝΟΣ Α.Π.Θ. Εξεταστική Επιτροπή Λέκτορας Π. Σεργάκη, Επιβλέπουσα Καθηγητής Α. Σέμος, Μέλος Τριμελούς Εξεταστικής Επιτροπής Καθηγήτρια Ε. Τζίμητρα Καλογιάννη, Μέλος Τριμελούς Εξεταστικής Επιτροπής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 Ευχαριστίες Με την ολοκλήρωση της μεταπτυχιακής μου διατριβής θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσά μου, κa Σεργάκη Παναγιώτα, Λέκτορα του Τομέα Αγροτικής Οικονομίας, της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. για τη βοήθειά της. Οι χρήσιμες συμβουλές της και οι υποδείξεις της σε όλα τα στάδια της εκπόνησης της διατριβής συνέβαλλαν ουσιαστικά στην ολοκλήρωσή της. Θερμές ευχαριστίες οφείλω και στους καθηγητές της τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής, στον κ. Σέμο Αναστάσιο, Καθηγητή του Τομέα Αγροτικής Οικονομίας της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. και στην κα. Τζίμητα Καλογιάννη Ειρήνη, Καθηγήτρια του Τομέα Αγροτικής Οικονομίας της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. Θα ήταν παράλειψη να μην ευχαριστήσω θερμά την κα Κουτσού Σταυριανή, Επίκ. Καθηγήτρια του Τμήματος Αγροτικής Ανάπτυξης & Διοίκησης Αγροτικών Επιχειρήσεων του Α.Τ.Ε.Ι.Θ. για το ενδιαφέρον της και τη σημαντική βοήθεια που μου προσέφερε, καθώς και για το υλικό που μου παραχώρησε από το προσωπικό της αρχείο, και την κα Ιακωβίδου Όλγα, Καθηγήτρια του Τομέα Αγροτικής Οικονομίας της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ., για την ανοιχτή της πόρτα σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου, πρόθυμη, πάντα, να με στηρίζει ηθικά και να με κατευθύνει επιστημονικά. Ευχαριστώ, επίσης, θερμά τα στελέχη των Συνεταιρισμών, χωρίς τη συνεργασία των οποίων θα ήταν αδύνατη η συλλογή των απαραίτητων για την εκπόνηση της διατριβής δεδομένων. Ξεχωριστές ευχαριστίες οφείλω να απευθύνω στα μέλη της οικογένειάς μου, αφιερώνοντάς τους την παρούσα εργασία, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη δυνατότητα που μου έδωσαν να ολοκληρώσω τις σπουδές μου, καθώς και στο φιλικό μου περιβάλλον για τη βοήθεια και την ενθάρρυνση σε όλη την διάρκεια των σπουδών μου. Βαβρίτσα Ν. Δέσποινα Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η συνεταιριστική δράση, παρά τα μεγάλα και σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει, συνεχίζει να αποτελεί διέξοδο του προβλήματος της διάθεσης των αγροτικών προϊόντων στην αγορά. Η ανάγκη της επιβίωσης οδηγεί τους αγρότες στη συνένωση προκειμένου να αποκτήσουν διαπραγματευτική δύναμη, γεγονός που αποτελεί και την κύρια αιτία για τη δημιουργία των συνεταιρισμών. Τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι συνεταιρισμοί στη διάθεση των προϊόντων και αφορούσαν κυρίως την κερδοσκοπία των μεσαζόντων εις βάρος των αγροτών, καθώς και η πίεση των κρατικών φορέων για να υπάρξουν σε σύντομο χρονικό διάστημα θετικά αποτελέσματα από τη λειτουργία τους, οδήγησαν στη δημιουργία μιας διαφορετικής μορφής συνεταιρισμού, αυτής του Αναγκαστικού. Η παρούσα μελέτη αποτελεί τη μεταπτυχιακή μου διατριβή στα πλαίσια των μεταπτυχιακών σπουδών στον τομέα Αγροτικής Οικονομίας, της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. Γίνεται μία προσπάθεια να μελετηθούν τα οικονομικά χαρακτηριστικά των Αναγκαστικών Συνεταιρισμών, ώστε να παρουσιαστεί η πραγματική εικόνα της οικονομικότητας τους και να συμπεράνουμε αν πράγματι οι Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί είναι απαραίτητοι και περισσότερο αποδοτικοί από τους Παραδοσιακούς (Εθελοντικούς) Συνεταιρισμούς Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίστηκε κατά τη διάρκεια της έρευνας ήταν η απροθυμία πολλών στελεχών αγροτικών συνεταιρισμών, αναγκαστικών και μη, να ανταποκριθούν στο επανειλημμένο αίτημά μας και να μας διαθέσουν οικονομικά στοιχεία των τελευταίων ετών. 3

4 Οικονομική Διερεύνηση των Αναγκαστικών Συνεταιρισμών στην Ελλάδα Μια νέα γενιά αγροτών με υψηλή ειδίκευση, θα σήμαινε ουσιαστική προθυμία για καινοτομία ή για ανάληψη κινδύνων είτε μέσα από αγροτικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις είτε μέσα από την διαφοροποίηση των γεωργικών δραστηριοτήτων. Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Βρυξέλλες,

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Το αντικείμενο και ο σκοπός της έρευνας Υποθέσεις της Έρευνας Η διάρθρωση της διατριβής 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο. ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 2.1 Εισαγωγή Η έννοια του συνεργατισμού Ο ορισμός του συνεταιρισμού Συνεταιριστικές αξίες & Συνεταιριστικές αρχές 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο. ΟΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 3.1. Εισαγωγή Ιστορική Εξέλιξη Ο ρόλος των συνεταιρισμών Συνεταιρισμοί στα πλαίσια της Κοινωνικής Οικονομίας 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο. ΟΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 4.1 Ιστορική Αναδρομή Πρόδρομες Μορφές Συνεταιρισμού Εξέλιξη των συνεταιρισμών Δομή των Αγροτικών Συνεταιρισμών Πρωτοβάθμιοι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Γεωργικών Συνεταιρισμών (ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ.) Οφέλη Αγροτικών Συνεταιρισμών Προβλήματα Αγροτικών Συνεταιρισμών Άλλες μορφές Συλλογικής Δράσης Αγροτικοί Συνεταιρισμοί Νέας Γενιάς Ομάδες Παραγωγών 35 i

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ 5.1. Εισαγωγή Σύντομο Ιστορικό Παρουσίαση Αναγκαστικών Συνεταιρισμών Ε.Α.Σ. ΚΙΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΡΗΤΗΣ ΣΥΝ ΠΕ ΕΝΩΣΗ ΟΙΝΟΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΑΜΟΥ ΕΝΩΣΗ ΜΑΣΤΙΧΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΧΙΟΥ Ε.Α.Σ. ΘΗΡΑΪΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ SANTO WINES ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΚΡΟΚΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΟΖΑΝΗΣ Νομοθετικό Πλαίσιο Εισαγωγή Νομοθεσία εξέλιξη Καταστατικό 56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 7.1 Εισαγωγή Συγκέντρωση και κωδικοποίηση δεδομένων της έρευνας Θεωρία Ανάλυσης της Οικονομικής Κατάστασης της Επιχείρησης Οι Οικονομικές Καταστάσεις της Επιχείρησης Ο ισολογισμός Οι Καταστάσεις Αποτελεσμάτων Χρήσης Οι αριθμοδείκτες Ανάλυση των δεδομένων των επιχειρήσεων με τη χρήση αριθμοδεικτών Χρησιμότητα των αριθμοδεικτών Προβλήματα υπολογισμού και ερμηνείας των αριθμοδεικτών Γενικές αρχές της ανάλυσης μέσω αριθμοδεικτών Το πρόβλημα της επιλογής των αριθμοδεικτών 73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 8.1 Εισαγωγή 75 ii

7 8.2 Χρηματοοικονομική ανάλυση Ερμηνεία και Αξιολόγηση των Αριθμοδεικτών ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ : ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ : ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ (Ή ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ) ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΠΑΓΙΩΝ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΚΑΘΑΡΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ & ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ 103 iii

8 ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ Ή ΟΛΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΔΑΝΕΙΑΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΔΑΠΑΝΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΠΑΓΙΩΝ ΠΡΟΣ Μ.Ο. ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 111 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 121 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 133 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι 135 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ 143 iv

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 2.1: Συνεταιριστικές αρχές 11 Πίνακας 3.1: Μεγάλοι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στην Ευρώπη (2003) 14 Πίνακας 3.2: Οι μεγαλύτεροι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στην Ευρώπη (2003) 16 Πίνακας 3.3: Κοινωνικοοικονομικά μεγέθη των συνεταιρισμών της Ευρώπης (2003) 17 Πίνακας 4.1: Ιστορικά Στατιστικά Στοιχεία για επιλεγμένες χώρες στον κόσμο 24 Πίνακας 4.2: Εξέλιξη του αριθμού των συνεταιρισμών στην Ελλάδα ( ) 26 Πίνακας 4.3: Δραστηριότητες των πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών 28 Πίνακας 4.4: Το δίκτυο των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών 29 Πίνακας 4.5: Συναλλασσόμενοι και ενδιαφέροντα σε ένα συνεταιρισμό 32 Πίνακας 5.1: Αναγκαστικοί συνεταιρισμοί κατά κατηγορία στις δεκαετίες 1971,1981 & Πίνακας 5.2: Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί Συγκεντρωτικός Πίνακας 52 Πίνακας 5.3: Νομοθετικό χρονικό μετά την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους 55 Πίνακας 6.1 : Σχέση μεταξύ ποικιλίας δραστηριοτήτων και πωλήσεων των Ε.Α.Σ. 61 Πίνακας 6.2: Οικονομικά στοιχεία των ΕΑΣ σε εκατ. ευρώ, Πίνακας 8.1: Αριθμοδείκτης γενικής ρευστότητας ( ) 80 Πίνακας 8.2: Αριθμοδείκτης ειδικής ρευστότητας ( ) 82 Πίνακας 8.3: Αριθμοδείκτης ταχύτητας είσπραξης απαιτήσεων ( ) 84 Πίνακας 8.4: Αριθμοδείκτης μέσης διάρκειας απαιτήσεων ( ) 86 Πίνακας 8.6: Αριθμοδείκτης μέσης διάρκειας αποθεμάτων ( ) 89 Πίνακας 8.7: Αριθμοδείκτης ταχύτητας κυκλοφορίας παγίων ( ) 91 Πίνακας 8.8: Αριθμοδείκτης ταχύτητας κυκλοφορίας ενεργητικού ( ) 93 Πίνακας 8.9: Αριθμοδείκτης Μικτού Κέρδους ( ) 95 Πίνακας 8.10: Αριθμοδείκτης Καθαρού Κέρδους ( ) 97 Πίνακας 8.11: Αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Ενεργητικού ( ) 98 Πίνακας 8.12: Αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων ( ) 100 Πίνακας 8.13: Αριθμοδείκτης Ιδίων προς Συνολικά κεφάλαια ( ) 102 Πίνακας 8.14: Αριθμοδείκτης Κυκλοφοριακού Ενεργητικού προς Συνολικές Υποχρεώσεις ( ) 104 v

10 Πίνακας 8.15: Αριθμοδείκτης Φερεγγυότητας ή Ολικής ικανότητας δανεισμού ( ) 105 Πίνακας 8.16: Αριθμοδείκτης Δανειακής Επιβάρυνσης ( ) 107 Πίνακας 8.17: Αριθμοδείκτης Δανειακών Κεφαλαίων ( ) 108 Πίνακας 8.18: Δείκτης Παγίων προς το Μ.Ο. απασχολουμένων ( ) 109 vi

11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Γράφημα 8.1: Αριθμοδείκτης γενικής ρευστότητας ( ) 81 Γράφημα 8.2: Αριθμοδείκτης ειδικής ρευστότητας ( ) 83 Γράφημα 8.3: Αριθμοδείκτης ταχύτητας είσπραξης απαιτήσεων ( ) 85 Γράφημα 8.4: Αριθμοδείκτης μέσης διάρκειας απαιτήσεων ( ) 86 Γράφημα 8.5: Αριθμοδείκτης ταχύτητας κυκλοφορίας αποθεμάτων ( ) 88 Γράφημα 8.6: Αριθμοδείκτης μέσης διάρκειας αποθεμάτων ( ) 90 Γράφημα 8.7: Αριθμοδείκτης ταχύτητας κυκλοφορίας παγίων ( ) 91 Γράφημα 8.8: Αριθμοδείκτης ταχύτητας κυκλοφορίας ενεργητικού ( ) 92 Γράφημα 8.9: Αριθμοδείκτης μικτού κέρδους ( ) 95 Γράφημα 8.10: Αριθμοδείκτης μικτού κέρδους (Μ.Ο. ετών ) 96 Γράφημα 8.11: Αριθμοδείκτης καθαρού κέρδους ( ) 97 Γράφημα 8.12: Αριθμοδείκτης καθαρού κέρδους (Μ.Ο. ετών ) 97 Γράφημα 8.13: Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ενεργητικού ( ) 99 Γράφημα 8.14: Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ενεργητικού (Μ.Ο. ετών ) 99 Γράφημα 8.15: Αριθμοδείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων ( ) 101 Γράφημα 8.16: Αριθμοδείκτης Ιδίων προς τα Συνολικά Κεφάλαια ( ) 103 Γράφημα 8.17: Αριθμοδείκτης Κυκλοφοριακού Ενεργητικού προς Συνολικές Υποχρεώσεις ( ) 104 Γράφημα 8.18: Αριθμοδείκτης Φερεγγυότητας (ή Ολικής ικανότητας δανεισμού ) 105 Γράφημα 8.19: Αριθμοδείκτης δανειακής επιβάρυνσης ( ) 107 Γράφημα 8.20: Αριθμοδείκτης Δανειακών Κεφαλαίων ( ) 108 Γράφημα 8.21: Αριθμοδείκτης παγίων προς το ΜΟ απασχολουμένων ( ) 110 vii

12 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 3.1: Μέλη συνεταιρισμών σε όλο τον κόσμο 13 Εικόνα 4.1: Δομή Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων στην Ελλάδα 27 Εικόνα 5.1.: Προϊόντα της Ένωσης Κιτροπαραγωγών Κρήτης 42 Εικόνα 5.2. : Τα προϊόντα της Ένωσης Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου 44 Εικόνα 5.3. : Προϊόντα της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου 47 Εικόνα 5.4. : Λογότυπο και προϊόντα καταστημάτων mastihashop 47 Εικόνα 5.5.: Προϊόντα της Ένωσης Αναγκαστικών Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων SANTO WINES 49 Εικόνα 5.6. : Προϊόντα Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης 51 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Πίνακας 5.1: Πρωτοβάθμιοι Συνεταιρισμοί που αποτελούν την Ε.Α.Σ. ΘΗΡΑΪΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ "ΣΑΝΤΟ" 136 Πίνακας 5.2: Πρωτοβάθμιοι Συνεταιρισμοί που αποτελούν την Ε.Α.Σ. ΜΑΣΤΙΧΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΧΙΟΥ 137 Πίνακας 5.3: Πρωτοβάθμιοι Συνεταιρισμοί που αποτελούν την Ε.Α.Σ. ΚΙΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΡΗΤΗΣ ΣΥΝ ΠΕ 138 Πίνακας 5.4: Πρωτοβάθμιοι Συνεταιρισμοί που αποτελούν την ΕΝΩΣΗ ΟΙΝ/ΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΑΜΟΥ 140 Πίνακας 5.5: ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΣ ΚΡΟΚΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΟΖΑΝΗΣ 141 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥ 145 viii

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Εισαγωγή 1.1 Το αντικείμενο και ο σκοπός της έρευνας Στην ανθρώπινη ιστορία μερικές δραστηριότητες αναλαμβάνονται πάντα από ομάδες παρά από άτομα, απλούστατα διότι ήταν ο καλύτερος και ο οικονομικότερος τρόπος για να επιτύχεις κάποια πράγματα. Τέτοιου είδους δραστηριότητες περιγράφονται συνήθως ως «άτυπη συνεργασία». Πιο τυποποιημένοι τρόποι συνεργασίας με τη μορφή των συνεταιριστικών οργανώσεων εμφανίστηκαν πρώτα κατά το τέλος του 19 ου αιώνα, όταν και αναπτύχθηκαν ως μορφή οικονομικής οργάνωσης στην αρχή στην Ευρώπη και αργότερα σε όλο τον κόσμο (Parnell, 2000). Οι συνεταιρισμοί υπήρξαν και είναι έως σήμερα μέρος των εκάστοτε οικονομικών μετασχηματισμών. Οικονομικές εντάσεις και αλλαγές -βιομηχανοποίηση το 1880 και παγκοσμιοποίηση το είναι αιτίες για την ύπαρξη των συνεταιρισμών. Επίσης, οι συνεταιρισμοί, όπως όλοι οι οργανισμοί αντανακλούν την ευρύτερη πορεία μια κοινωνίας. Τα μέλη και οι καθοδηγητές ενός συνεταιρισμού δεν μπορούν να αντιληφθούν έναν συνεταιρισμό εάν δεν αντιληφθούν την ευρύτερη οικονομία και κοινωνία της οποίας ο συνεταιρισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι (Merret and Walzer, 2004) Στις ανεπτυγμένες χώρες, όπου το συνεταιριστικό κίνημα στηρίχθηκε από την πολιτεία υλικά και ηθικά, οι συνεταιρισμοί αποτέλεσαν το πιο συγκροτημένο και αποτελεσματικό υποκείμενο περιφερειακής πολιτικής και ανάπτυξης, γιατί μπόρεσαν στα πλαίσια της σύνθετης και συνδυασμένης παραγωγής μεγάλης κλίμακας να εξασφαλίσουν μεταξύ των άλλων και μεγάλες οικονομίες μεγέθους και οικονομίες κλίμακας. Έτσι ελέγχοντας οι ίδιοι την εμπορία των προϊόντων τους μπόρεσαν να συσσωρεύουν, να κρατούν μέσα στην περιφέρεια και να ξαναρίχνουν στη διεύρυνση της παραγωγικής τους βάσης ένα ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό του παραγόμενου 1

14 στην περιφέρεια αγροτικού πλεονάσματος(λάμπος, 1999). Αντίθετα, στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί αντιμετώπισαν την αδιαφορία της πολιτείας κάτι που τις εμπόδισε να αναπτυχθούν ή τις περιόρισε σε εκείνες τις δραστηριότητες που δεν είχαν ενδιαφέρον για το κεφάλαιο γιατί δεν απέδιδαν κέρδος ή παρουσίαζαν αυξημένο επιχειρηματικό κίνδυνο. Στη χώρα μας είναι λίγο έως πολύ γνωστή η ιστορική πορεία ανάπτυξης του συνεταιριστικού κινήματος. Από το ξεκίνημά του έως σήμερα έχει επιδείξει σημαντικές επιτυχίες αλλά και αποτυχημένες προσπάθειες. Η εξέλιξη αυτή είναι μια φυσιολογική πορεία αφού πρόκειται για οικονομικές επιχειρήσεις που είναι ανοιχτές στις συγκυρίες και στον ανταγωνισμό και όπως συμβαίνει σε όλες τις οικονομικές μονάδες μπορεί να αποτύχουν (Προβατάς, 1998). Στην ιστορική, αυτή, πορεία του συνεταιριστικού κινήματος της Ελλάδας, το 1922, 60 χρόνια αργότερα από την καθιέρωση του «συνεταιρίζεσθαι», πρωτοεμφανίζονται στην Ελλάδα οι αναγκαστικοί συνεταιρισμοί ως συνεταιρισμοί αποκατάστασης των ακτημόνων καλλιεργητών 1 (ΣΑΑΚ) και αναγκαστικοί συνεταιρισμοί προστασίας προϊόντων (Θήρας και Λευκάδας) (Αβδελίδης, 1986 και Παπαγεωργίου, 2004). Το 1931 δημιουργείται η Ε.Α.Σ. Κιτροπαραγωγών Κρήτης και ακολουθούν η Ένωση Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου, η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, η Ε.Α.Σ. Θηραϊκών Προϊόντων και τέλος το 1971 ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης. Ο αντικειμενικός σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να παρουσιασθούν και να διερευνηθούν οικονομικά οι Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί ώστε να καταστεί δυνατή η σύγκρισή τους με τις υπόλοιπες Παραδοσιακές (Εθελοντικές) Συνεταιριστικές Οργανώσεις στην Ελλάδα και να συμπεράνουμε τελικά αν οι Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί, που τόσο έχουν αμφισβητηθεί, είναι αποτελεσματικοί και οικονομικά βιώσιμοι. 1 σε κάθε απαλλοτριούμενο κτήμα δημιουργούταν αναγκαστικός συνεταιρισμός ακτημόνων καλλιεργητών 2

15 1.2. Υποθέσεις της Έρευνας Με βάση τον αντικειμενικό σκοπό της έρευνας διατυπώνονται οι παρακάτω υποθέσεις της έρευνας: Οι Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί παρουσιάζουν επαρκή ρευστότητα και ανταποκρίνονται καλύτερα στις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις από τους Παραδοσιακούς Συνεταιρισμούς. Ο χρόνος παραμονής των κεφαλαίων των Αναγκαστικών Συνεταιρισμών εκτός του συνεταιρισμού είναι γενικά μικρότερος σε μία διαχειριστική χρήση. Οι Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί έχουν μεγαλύτερα ποσά αποθεμάτων από τους Παραδοσιακούς. Οι Παραδοσιακοί Συνεταιρισμοί παρουσιάζουν υπερεπένδυση σε πάγια στοιχεία. Οι Παραδοσιακοί Συνεταιρισμοί χρησιμοποιούν περισσότερο εντατικά τα περιουσιακά τους στοιχεία από τους Αναγκαστικούς. Οι Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί παρουσιάζουν μεγαλύτερα μικτά κέρδη και μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα μία αύξηση του κόστους των πωλούμενων προϊόντων τους. Οι Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί αποκομίζουν μεγαλύτερα καθαρά κέρδη από τους Παραδοσιακούς Συνεταιρισμούς. Η αποτελεσματικότητα με την οποία απασχολούνται τα κεφάλαια στους Αναγκαστικούς Συνεταιρισμούς είναι μεγαλύτερη από αυτή των Παραδοσιακών. Οι Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί δεν έχουν μεγάλη πιθανότητα οικονομικής δυσκολίας για την εξόφληση των υποχρεώσεών τους. 3

16 Οι Παραδοσιακοί Συνεταιρισμοί παρουσιάζουν μεγάλη δανειακή επιβάρυνση, γεγονός που αυξάνει σημαντικά το χρηματοδοτικό κίνδυνο σε αντίθεση με τους Αναγκαστικούς. Το κατά πόσο οι παραπάνω υποθέσεις θα επαληθευτούν ή όχι θα διαπιστωθεί στην ανάλυση των αποτελεσμάτων της συγκεκριμένης έρευνας και στη διεξαγωγή των συμπερασμάτων Η διάρθρωση της διατριβής Στο δεύτερο κεφάλαιο της διατριβής ορίζονται οι έννοιες του συνεταιρισμού και του συνεργατισμού και αναφέρονται, επίσης, οι συνεταιριστικές αξίες και αρχές. Στο τρίτο κεφάλαιο παρατίθεται μία σύντομη ιστορική εξέλιξη για τους Συνεταιρισμούς στην Ευρώπη και τον ρόλο τους και παρουσιάζεται, επίσης, η έννοια της Κοινωνικής Οικονομίας, που είναι πολύ διαδεδομένη στην Ευρώπη Το τέταρτο κεφάλαιο της διατριβής αναφέρεται στους Συνεταιρισμούς στην Ελλάδα. Γίνεται μία σύντομη ιστορική αναδρομή σε πρόδρομες συνεταιριστικές μορφές και ακολουθεί η παρουσίαση της εξέλιξής τους. Αναλύεται η δομή των συνεταιρισμών, συνεταιριστικά προβλήματα αλλά και οφέλη και, τέλος, αναφέρονται άλλες μορφές συλλογικής δράσης. Ενώ στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πέντε Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί της Ελλάδας καθώς και το νομοθετικό πλαίσιο στο οποίο υπάγονται. Το κεφάλαιο έξι περιλαμβάνει τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, ενώ στο κεφάλαιο επτά παρουσιάζεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε και γίνεται μία εισαγωγή στη Θεωρία Ανάλυσης της Οικονομικής Κατάστασης της Επιχείρησης και στους Αριθμοδείκτες. Στο επόμενο (όγδοο) κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της χρηματοοικονομικής ανάλυσης με τη μεθοδολογία ανάλυσης οικονομικών δεδομένων μέσω των αριθμοδεικτών και στο τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της έρευνας και προτάσεις. Τέλος, παρατίθεται η βιβλιογραφία και ακολουθούν τα παραρτήματα. 4

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Αγροτικοί Συνεταιρισμοί Εννοιολογική Προσέγγιση 2.1 Εισαγωγή Ο συνεταιριστικός θεσμός διατηρείται ουσιαστικά αναλλοίωτος πάνω από 160 χρόνια, διότι παρουσιάζει εξαιρετική προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες. Ο πυρήνας των αξιών και οι στόχοι του θεσμού, που είναι να αξιοποιεί την αλληλεγγύη και τη συνεργασία προς όφελος των εργαζομένων και να αποδίδει τα οφέλη σε εκείνους που τα παράγουν, με ελεύθερη βούληση και δημοκρατικό τρόπο, μπορεί να υπόκεινται σε διαφορετικές διατυπώσεις, αλλά η ουσία παραμένει η ίδια (Παπαγεωργίου, 2004). Παρόλα αυτά, δεν είναι εύκολο να δοθεί ένας συνοπτικός ορισμός του συνεταιρισμού, που να περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία του και να τον περιγράφει με επάρκεια. Είναι γεγονός πως όλοι σχεδόν οι ορισμοί του συνεταιρισμού δεν είναι πλήρεις καθώς υπάρχουν τόσα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή σκοποί, που αν αναφερθούν θα κάνουν τον ορισμό μακροσκελή και πρακτικά αχρησιμοποίητο (Καμενίδης, 2001 και Παπαγεωργίου, 2004). Ο συνεταιρισμός αναπτύσσοντας την οικονομική του δραστηριότητα στην ελεύθερη αγορά, για να επιβιώσει, είναι υποχρεωμένος να έχει την ίδια τουλάχιστον επιχειρηματική αποτελεσματικότητα με τους ανταγωνιστές του. Όμως, παρά το γεγονός ότι αποδέχεται την πρόκληση του ανταγωνισμού, ο συνεταιρισμός παραμένει προσκολλημένος σε ορισμένες αξίες. Αυτό συμβαίνει γιατί δε θεωρεί την επιτυχία στον οικονομικό στίβο αυτοσκοπό, αλλά ένα μέσο για την ποιοτική προαγωγή των συνεργαζόμενων ατόμων και κατά προέκταση, του κοινωνικού συνόλου (Παπαγεωργίου, 2004). 5

18 Από τους θεωρητικούς του συνεργατισμού πολλοί απέφυγαν να διατυπώσουν οποιοδήποτε ορισμό, αναγνωρίζοντας ότι κανένας ορισμός δεν είναι απαλλαγμένος από αδυναμίες. Άλλοι έδωσαν ορισμούς χωρίς, όμως, να συμφωνήσουν μεταξύ τους. Γι αυτό υπάρχει ποικιλία ορισμών. Στους ορισμούς αυτούς δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές, καθένας, όμως, προβάλει ή τονίζει περισσότερο ένα ή περισσότερα από τα χαρακτηριστικά του συνεταιρισμού (Παπαγεωργίου, 2004) Η έννοια του συνεργατισμού Γενικά, η ιδέα της συνεργασίας αποτελεί τμήμα του ανθρώπινου πολιτισμού, που βελτιώνει την οικονομική και κοινωνική ζωή του ανθρώπου, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές (ICA, 2007). Η έννοια «συνεργατισμός» υποδηλώνει αόριστα κάποια μορφή άμεσης ή έμμεσης συνεργασίας μεταξύ πολλών ατόμων που εργάζονται προγραμματισμένα σε μια ή σε περισσότερες συναφείς παραγωγικές διαδικασίες. Με την έννοια αυτή, οι άνθρωποι βρίσκονται πάντα σε κάποια μορφή συνεργασίας από τότε που συνειδητά και κατ ανάγκη συμβιώνουν σε συλλογικούς, δηλαδή σε κοινωνικούς σχηματισμούς, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η συνεργασία ήταν προϊόν ελεύθερης συναπόφασης κι εξυπηρετούσε τα κοινά συμφέροντα (Λάμπος, 1999). O Γερμανός θεωρητικός Hettlage (1997) αναφέρει ότι «ο Συνεργατισμός είναι μια ευρύτερη έννοια η οποία συνάδει με πολύπλευρες θεωρίες και πρακτικές, σε σχέση πάντα με τη συνεταιριστική ιδέα και τη συνεταιριστική ουσία». Αντίθετα, η έννοια «συνεταιρισμός», η οποία εμπεριέχεται στον ευρύτερο όρο «Συνεργατισμός», υποδηλώνει μια συγκεκριμένη μορφή συνεργασίας (μικροπαραγωγών,μικροαγροτών, μικροεπαγγελματιών, καταναλωτών και οποιασδήποτε άλλης κατηγορίας ανθρώπων που άμεσα ή έμμεσα συσπειρώνονται γύρω από έναν τουλάχιστον κοινό σκοπό), που επιδιώκει, συστηματικά και μέσω της κοινής προσπάθειας, προάσπιση και προαγωγή των συμφερόντων των συνεταιρισμένων ατόμων, στα πλαίσια μιας αυτοπροσδιοριζόμενης συνεργασίας (Λάμπος, 1999). Κατά μία έννοια, ο συνεργατισμός αντιπροσωπεύει α) την αλληλεπίδραση μεταξύ των συνεργαζόμενων μελών, των υπαλλήλων, των καθοδηγητών τους καθώς και των 6

19 μελλοντικών τους προσδοκιών, β) τις συνεταιριστικές αξίες που κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν και εκφράζονται είτε μέσω των συνεταιριστικών αρχών είτε μέσω εκπαιδευτικού υλικού, βιβλία συμβόλων κλπ., γ) πρακτικές συνεταιριστικές εφαρμογές, δομές, μεθόδους δραστηριοποίησης, εκπαίδευσης κλπ που επίσης κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν και δ) το περιβάλλον των συνεταιρισμών π.χ. κρατικοί μηχανισμοί, συνταγματική δομή της κοινωνίας, το οικονομικό σύστημα και γενικά οι αξίες της κοινωνίας (ICA, 2007). Ως μονάδα πραγμάτωσής του ο Συνεργατισμός έχει βασικά το Συνεταιρισμό (Cooperative) με τη γενική έννοια του όρου, ή τη συνεταιριστική επιχείρηση (Μαριάδης, 2003) Ο ορισμός του συνεταιρισμού Πολλοί και διαφορετικοί ορισμοί έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς από διαφόρους επιστήμονες για την έννοια του συνεταιρισμού, που η διαφοροποίησή τους βασικά οφείλεται στο γεγονός ότι ο καθένας από αυτούς δίνει έμφαση σε διαφορετικά χαρακτηριστικά ή σκοπούς του συνεταιρισμού (Καμενίδης, 2001). Ο πρώτος νόμος που αφορούσε τους συνεταιρισμούς, ο 602 του 1915 «περί συνεταιρισμών» (ΦΕΚ 33/ ) όριζε το συνεταιρισμό ως «εταιρεία μεταβλητού αριθμού μετόχων και κεφαλαίου που επιδιώκει δια της συνεργασίας την προαγωγή της ιδιωτικής οικονομίας των συνεταίρων». Παρόμοιο ορισμό για το γεωργικό συνεταιρισμό περιείχε ο νόμος 921/1979, ο οποίος προσδιόριζε πως πρόκειται για «ιδιότυπη εταιρεία, στην οποία συμμετέχουν πρόσωπα απασχολούμενα κατά κύριο ή δευτερεύον επάγγελμα με τη γεωργία». Ο νόμος 1541/1985 όριζε τον αγροτικό συνεταιρισμό ως «εκούσια ένωση αγροτών με σκοπό την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη, με την ισότιμη συνεργασία τους και την αμοιβαία βοήθεια, μέσα σε μία κοινή επιχείρηση». Σύμφωνα με το ά. 1 του ισχύοντος ν.2810/2000 για τις «Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις», η Αγροτική Συνεταιριστική Οργάνωση (Α.Σ.Ο.) είναι «αυτόνομη ένωση προσώπων, η οποία συγκροτείται εθελοντικά και επιδιώκει, με την αμοιβαία βοήθεια των μελών της, την οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη και 7

20 προαγωγή τους, μέσω μιας συνιδιόκτητης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης». Η Διεθνής Συνεταιριστική Ένωση (International Co-operative Alliance-ICA) ορίζει το συνεταιρισμό ως μία αυτόνομη ένωση προσώπων, οποία συγκροτείται εθελοντικά και επιδιώκει την οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη και προαγωγή τους, μέσω μιας συνιδιόκτητης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης (ICA, 2007). Είναι σαφές πως ο ορισμός του ν.2810/2000 ταυτίζεται με τον ορισμό της Διεθνούς Συνεταιριστικής Ένωσης. Το σημαντικό στοιχείο που προβάλλει ο παραπάνω ορισμός είναι το στοιχείο της αυτονομίας, το οποίο δεν προτάσσεται συμπτωματικά. Οι συνεταιρισμοί χωρίς τη δυνατότητα αυτόνομης λήψης αποφάσεων και δράσης, με βάση τις επιλογές των μελών που τους απαρτίζουν, με τήρηση βέβαια των νόμων, δε νοούνται. Η Εθνική Συνεταιριστική Επιχειρησιακή Οργάνωση (National Cooperative Business Association - NCBA), η κορυφαία οργάνωση για τους συνεταιρισμούς των Η.Π.Α., ορίζει το συνεταιρισμό ως μία επιχείρηση «ιδιόκτητη και δημοκρατικά ελεγχόμενη από τα μέλη της». Πιο συγκεκριμένα οι αγροτικοί συνεταιρισμοί είναι ζωτικής σημασίας για το εθνικό σύστημα τροφίμων. Αυξάνουν την εμπορική δύναμη και την παραγωγική αποτελεσματικότητα των παραγωγών και δίνουν στους καταναλωτές τη δυνατότητα να καταναλώσουν υψηλής ποιότητας προϊόντα. ( Η Καναδική Συνεταιριστική Οργάνωση (Canadian Co-operative Association CCA) περιγράφοντας το συνεταιρισμό αρχίζει με τη φράση «επιχειρησιακοί οργανισμοί που ανήκουν στα μέλη τους, οι οποίοι εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους» και αναλύει τα πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού ως εξής: βάζει πρώτα τον άνθρωπο ανήκει και διοικείται από τα μέλη του σχεδιάζεται για να καλύψει τις ανάγκες των μελών του είναι δημοκρατικός ένα μέλος, μία ψήφος έχει οικονομικούς και κοινωνικούς στόχους ( 8

21 Ο Γερμανός δάσκαλος συνεταιριστής Draheim (1952), αναφέρει ότι «Συνεταιρισμοί είναι επιχειρήσεις, φορείς των οποίων είναι άτομα, τα οποία ενώνονται προαιρετικά στα πλαίσια των διανθρώπινων σχέσεων και σχηματίζουν από τη μία μεριά μια Ένωση προσώπων, δηλαδή ομάδα με την κοινωνιολογική έννοια, και ταυτόχρονα συγκροτούν και συντηρούν μια κοινή επιχειρηματική μονάδα, το συμμετοχικό κεφάλαιο και τα όργανα διοίκησης της οποίας εκπορεύονται μόνο από τα άτομαμέλη. Η αποστολή τους είναι να αντιμετωπίζουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όλες τις ανάγκες, οι οποίες προκύπτουν άμεσα ή έμμεσα από τις ιδιωτικές ατομικές επιχειρήσεις των μελών». Πιο συγκεκριμένα, κύριος στόχος των συνεταιρισμών είναι η προώθηση των συμφερόντων των μελών τους, δηλαδή η αύξηση του εισοδήματος των μελών, η δυνατότητα μείωσης του κόστους παραγωγής, μείωση δαπανών που αφορούν το κόστος συναλλαγών, καθώς και η καλύτερη ροή πληροφοριών σχετικά με θέματα εμπορίας των προϊόντων τους (Szabo, 2006). Τέλος, ο θεωρητικός του ελληνικού συνεργατισμού Θεόδωρος Τζωρτζάκης έδωσε τον εξής ορισμό: «Ο συνεταιρισμός είναι όργανο αυτοβοήθειας ασθενών οικονομικά προσώπων, δημιουργούμενος με την ένωση μικρών κατά μέρος δυνάμεων σε μία μεγάλη ομοειδή δύναμη, που τίθεται στη διάθεση του καθενός για την καλύτερη άσκηση της επαγγελματικής και της οικιακής οικονομίας». (Τζωρτζάκης, 1973). Είναι γεγονός πως κανένας από τους ορισμούς του συνεταιρισμού δε θεωρείται πλήρης και αυτό γιατί υπάρχουν τόσα πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή σκοποί του συνεταιρισμού που αν αναφερθούν θα κάνουν τον ορισμό μακροσκελή και πρακτικά αχρησιμοποίητο (Καμενίδης, 2001). Αυτό που πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα είναι ότι ο συνεταιρισμός δεν είναι ούτε αμιγής οικονομική μονάδα, αλλά ούτε και αμιγής κοινωνική οργάνωση, αλλά αποτελεί έναν μικτό οικονομικοκοινωνικό θεσμό, που αποβλέπει ταυτόχρονα στη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης και στην εξύψωση της κοινωνικής και πολιτιστικής θέσης των μελών του (Καμενίδης, 2001). 9

22 2.4 Συνεταιριστικές αξίες & Συνεταιριστικές αρχές Μέχρι προσφάτως δεν υπήρχε ένας παγκόσμια αποδεκτός ορισμός του συνεταιρισμού. Αυτό δε σημαίνει ότι ο συνεταιρισμός αποτελεί απροσδιόριστη έννοια ή ότι η σύλληψη και η εφαρμογή του διαφέρει μεταξύ των χωρών ή μεταξύ των διαφόρων τομέων εφαρμογής. Κάτι τέτοιο δε συμβαίνει, γιατί υπάρχουν οι θεμελιώδεις αρχές του συνεργατισμού, οι οποίες αποτελούν αναγνωριστικό στοιχείο των συνεταιρισμών, ανεξάρτητα από χώρα ή τομέα εφαρμογής (Παπαγεωργίου, 2004). Αρκετοί άνθρωποι, λοιπόν, που ασχολούνται με τους συνεταιρισμούς δυσκολεύονται να δώσουν έναν ορισμό του συνεταιρισμού χωρίς να αναφερθούν στους κανόνες του Rochdale, τις αποκαλούμενες συνεταιριστικές αρχές (Parnell, 2000). Ο συνεταιρισμός της πόλης Rochdale, καταναλωτικός συνεταιρισμός της ομώνυμης μικρής αγγλικής πόλης, αποτέλεσε την αφετηρία των συνεταιρισμών της σύγχρονης εποχής, διότι οι αρχές που καθόρισε (το 1844) αποδείχθηκαν επιτυχημένες στην πράξη και αποτέλεσαν, αυτούσιες ή προσαρμοζόμενες, το υπόδειγμα για άλλους συνεταιρισμούς (Παπαγεωργίου, 2004). Ύστερα από 90 και πλέον χρόνια από την ίδρυση του συνεταιρισμού της Rochdale, η Διεθνής Συνεταιριστική Ένωση (ICA), το 1937, στο Παρίσι, προχώρησε στην πρώτη διατύπωση των συνεταιριστικών αρχών, που θα έπρεπε να εφαρμόζονται διεθνώς και να αποτελούν τα αναγνωριστικά στοιχεία των συνεταιρισμών. Το 1995 στο συνέδριο του Manchester η ICA προχώρησε στην υιοθέτηση μια δήλωσης για την ταυτότητα των συνεταιρισμών, στην οποία περιλαμβάνεται ο ορισμός των συνεταιρισμών, οι αξίες τις οποίες ασπάζονται και οι αρχές (Πίνακας 2.1) που τους διέπουν (ICA, 2007). Οι συνεταιρισμοί στηρίζονται στις αξίες της αυτοβοήθειας, της αυτευθύνης, της δημοκρατίας, της ισότητας, της ισοτιμίας και της αλληλεγγύης. Ακολουθώντας την παράδοση των πρωτεργατών, τα μέλη των συνεταιρισμών στηρίζονται στις ηθικές αξίες της εντιμότητας, της διαφάνειας, της κοινωνικής υπευθυνότητας και της φροντίδας για τους άλλους (ICA, 2007). Ο συνεταιρισμός υπάρχει για να εξυπηρετεί τα μέλη του, με πρωταρχικό στόχο να παρέχει υπηρεσίες σε αυτούς (Parnel, 2000). 10

23 Πίνακας 2.1: Συνεταιριστικές αρχές 1 η : Εθελοντική και ελεύθερη συμμετοχή. 2 η : Δημοκρατική διοίκηση εκ μέρους των μελών ένα μέλος, μία ψήφος. 3 η : Οικονομική συμμετοχή των μελών. 4 η : Αυτονομία και ανεξαρτησία. 5 η : Εκπαίδευση, πρακτική εξάσκηση και πληροφόρηση. 6 η : Συνεργασία μεταξύ των συνεταιρισμών. 7 η : Ενδιαφέρον για την κοινότητα. Πηγή: ICA, 2007 Οι έννοιες των συνεταιριστικών αρχών και αξιών μπορούν να κατανοηθούν στα πλαίσια της οικονομικής θεωρίας σαν μηχανισμοί μείωσης του κόστους συναλλαγής των μελών. Υποστηρίζουν τον ιδιόμορφο χαρακτήρα των συνεταιρισμών και δίνουν έμφαση στην συμμετοχή των μελών και στο συνολικό του όφελος. Για να χαρακτηρισθεί μια οικονομική μονάδα ως συνεταιρισμός θα πρέπει να λειτουργεί με βάση τις συνεταιριστικές αρχές (Fregidou, 2000 και Καμενίδης, 2001). Αξίζει βέβαια να σημειωθεί, ότι πολλοί συνεταιρισμοί δεν εφαρμόζουν πιστά όλες τις συνεταιριστικές αρχές, λόγω διαφορετικών προτεραιοτήτων και συμβιβασμών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι συνεταιρισμοί της Σκανδιναβίας (Chloupkova, 2002). 11

24 12

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στην Ευρώπη 3.1. Εισαγωγή Οι συνεταιρισμοί δεν είναι ελληνικό φαινόμενο, αλλά παγκόσμιο. Έχουν αναπτυχθεί σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου, σε άλλες περισσότερο και σε άλλες λιγότερο, ανεξάρτητα από το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα με το οποίο λειτουργούν (Καμενίδης, 2001) Εικόνα 3.1: Μέλη συνεταιρισμών σε όλο τον κόσμο Πηγή: Η ιδέα και η εφαρμογή του «συνεταιρίζεσθαι» υπήρξε προϊόν μακρόχρονων κοινωνικοοικονομικών αλλαγών στις χώρες της Ευρώπης τον περασμένο αιώνα. Η πρωτοβουλία της δημιουργίας συνεταιρισμών από τις χαμηλά κοινωνικά εισοδηματικές τάξεις, όπως η εργατική τάξη και μικρομεσαία στρώματα αγροτών, με σκοπό την αυτοάμυνα από τις επιπτώσεις του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής 13

26 και την επιβίωση, δεν μπορούσε παρά να λειτουργήσει πάνω σε δημοκρατικές αρχές, οι οποίες είναι κοινές για όλα τα εθνικά συνεταιριστικά κινήματα, όπως: α) η αρχή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, β) η ελευθερία τους ατόμου, γ) η ατομική και κοινωνική ανάπτυξη, δ) η ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση (Κρουσταλλάκη Μπεβεράτου, 1990). Πίνακας 3.1: Μεγάλοι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στην Ευρώπη (2003) Χώρα Συνεταιρισμός Δραστηριότητες Μερίδιο αγοράς % στη χώρα τους Αυστρία Bergenlandmilch Γαλακτοκομικά 36 Βέλγιο Δανία AVEVE Γεωργικά Εφόδια 25 BELGOMILK Γαλακτοκομικά 20 VMV Φρούτα-Λαχανικά 20 BZU Γαλακτοκομικά 20 COVAEE Κρέατα 20 Danish Crown Σφαγεία 80 MD Foods Γαλακτοκομικά 90 DLG Εφόδια 27 Landsforeningen Den locale Andel Εφόδια 25 Steff Houlberg Σφαγεία 12 Φινλανδία Osuuskunta Metsaliitto Δασικά Προϊόντα 33 Valio Γαλακτοκομικά 69 Hankkja Εφόδια 41 Atria Ltd. Κρέατα 31 HK Ruokatalo Κρέατα 28 Ιταλία Gruppo Conserve Φρούτα-Λαχανικά 40 Gruppo Cavivo Κρασιά 12 AVI-COOP Πουλερικά-Κουνέλια 15 Σουηδία Arla Γαλακτοκομικά 64 Πηγή: Noche, E., 2005, COGECA Swedish Meats Κρέατα 75 Η χρησιμότητα και η αποτελεσματικότητα των συνεταιρισμών σε όλους τους τομείς της οικονομίας, τεκμηριώνεται από την ευρύτερη διάδοσή τους, καθώς

27 συνεταιρισμοί αριθμούν 80 εκατομμύρια μέλη σε όλο τον κόσμο (ICA, 2007). Επίσης, στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, διαχειρίζονται το μεγαλύτερο μέρος της γεωργικής παραγωγής και αποτελούν τους φορείς στήριξης και ανάπτυξης των γεωργικών εισοδημάτων ( Ο συνεταιριστικός θεσμός στην Ευρώπη υφίσταται πάνω από έναν αιώνα. Η πλατιά διάδοση των συνεταιρισμών, οι ποικιλόμορφες δραστηριότητές τους, η ικανότητα επιβίωσης σε συνθήκες οικονομικών κρίσεων, λόγω της μεγάλης προσαρμοστικότητάς τους στις εκάστοτε εναλλασσόμενες συνθήκες, προσδίδουν τεράστιο δυναμισμό στην ανάπτυξη της οικονομίας όσο κανένας άλλος κοινωνικοοικονομικός θεσμός (Κρουσταλλάκη Μπεβεράτου, 1990). Εκτός από τη συμβολή των συνεταιρισμών στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και στην οικονομική οργάνωση των φτωχότερων τάξεων στις αρχές του 20ου αιώνα, αξιοσημείωτη ήταν η συμβολή τους στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Ευρώπης μετά το 1945 και στην οικοδόμηση του μεταπολεμικού «κράτους πρόνοιας» (Girodot, 2000). Οι περισσότεροι αγροτικοί συνεταιρισμοί σε χώρες με ανεπτυγμένο αγροτικό τομέα (Γαλλία, Ολλανδία, Σουηδία, Δανία κτλ) δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός συνδυασμού παραγόντων, που σχετίζονται με οικονομικούς λόγους, την αποτελεσματική οργάνωση των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και την κρατική πολιτική (Ηλιόπουλος, 2004). Σήμερα, στη Σουηδία υπάρχουν συνεταιρισμοί με μέλη τους εκατομμύρια ανθρώπους, στη Γαλλία το συνεταιριστικό κίνημα αποτελείται από συνεταιρισμούς που απασχολούν άτομα, ενώ στην Αυστρία, ο Τραπεζικός όμιλος Reiffeisen είναι η μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα με συνεταιριστική δομή και μέλη-μετόχους 1,7 εκατομμύρια άτομα ( Η διαχείριση της πίστης είναι, επίσης, πολύ σημαντική στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς το 25% των διακινούμενων κεφαλαίων γίνεται από συνεταιριστικά πιστωτικά ιδρύματα. Συνολικά στην Ε.Ε., υπάρχουν αγροτικοί συνεταιρισμοί, οι οποίοι 15

28 διακινούν προϊόντα συνολικής αξίας 251 δισ. ευρώ και αντιπροσωπεύουν πάνω από το 50% της αγροδιατροφικής βιομηχανίας (Παπαδημούλης, 2006). Πίνακας 3.2: Οι μεγαλύτεροι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στην Ευρώπη (2003) Όνομα Χώρα Δραστηριότητα Κύκλος εργασιών (εκατ. ) 1. Metsäliitto Φινλανδία Δασικά 8, Bay Wa Γερμανία Εφόδια 5, Arla Foods Σουηδία-Δανία Γαλακτοκομικά 5, Danish Crown Δανία Κρέατα 5, Friesland Coberco Ολλανδία Γαλακτοκομικά 4, Kerry Ιρλανδία Γαλακτοκομικά 3, Campina Ολλανδία Γαλακτοκομικά 3, Agravis Γερμανία Εφόδια 3, Svenska Lantmänen Σουηδία Εφόδια 3, Terrena Γαλλία Εφόδια 2, Union IN VIVO Γαλλία Δημητριακά 2, Humana Milchunion Γερμανία Γαλακτοκομικά 2, Nordmilch Γερμανία Γαλακτοκομικά 2, Glanbia Ιρλανδία Γαλακτοκομικά 2, SOCOPA Γαλλία Κρέατα 1, Flora Holland Ολλανδία Κηπευτικά 1, DLG Δανία Εφόδια 1, Sodiaal Γαλλία Γαλακτοκομικά 1, Irish Dairy Board Ιρλανδία Γαλακτοκομικά 1, TEREOS Γαλλία Ζάχαρη 1, Valio group Φινλανδία Γαλακτοκομικά 1, Bloemenveiling Ολλανδία Κηπευτικά 1, The Greenery Ολλανδία Κηπευτικά 1, RWZ Rhein-Main Γερμανία Εφόδια 1, RWA Αυστρία Εφόδια 1, Södra Σουηδία Δασικά 1, Bretagne Γαλλία Πολλαπλές 1, CECAB Γαλλία Πολλαπλές 1, AGRIAL Γαλλία Πολλαπλές 1, Cosun-Breda Ολλανδία Πολλαπλές 1,321 Πηγή: Noche, E., 2005, COGECA 16

29 Πίνακας 3.3: Κοινωνικοοικονομικά μεγέθη των συνεταιρισμών της Ευρώπης (2003) Βέλγιο Δανία Γερμανία Ελλάδα Ισπανία Φινλανδία Γαλλία Ιρλανδία Ιταλία Ολλανδία Σουηδία Σύνολο Κύκλος Εργασιών (εκατ. ) Συνεταιρισμοί Μέλη (χιλάδες) 35,8 81,5 2385,0 714,0 932,1 215,0 580,0 197,9 783,8 143,1 300,0 6368,3 Εργαζόμενοι (χιλιάδες) 20,0 35,0 120,0-78,4 45,2 150,0 35,3 86,1 59,6 30,0 659,6 Μέσος Όρος Κύκλος Εργασιών 7, ,43 11,26 0,16 3,40 277,08 19,14 125,25 5, ,36 370,59 10,89 /Συνεταιρισμό (εκατ. ) Μέλη/Συνεταιρισμό Κύκλος Εργασιών 76,82 231,29 15,51 1,46 15,22 61,86 115,52 62,66 34,54 315,50 42,00 39,47 /Μέλος (εκατ. ) Εργαζόμενοι/ 56,3 2500,0 36,5-18,8 941,7 42,9 356,5 16,7 1354,5 882,4 28,6 Συνεταιρισμό Εργαζόμενοι/Μέλος 0,6 0,4 0,1-0,1 0,2 0,3 0,2 0,1 0,4 0,1 0,10 Πηγή: Noche, E., 2005, COGECA (*) Σημείωση: Τα στοιχεία για τις χώρες Ελλάδα, Ιρλανδία και Ολλανδία είναι για το έτος

30 3.2. Ιστορική Εξέλιξη Οι πρώτοι οργανωμένοι συνεταιρισμοί έκαναν την εμφάνισή τους στην Ευρώπη στα τέλη του 18 ου αιώνα με αρχές του 19 ου και συμπίπτουν με την ακμή της Βιομηχανικής Επανάστασης η οποία έδρασε καταλυτικά για τη γέννησή τους (Δαουτόπουλος, 2006). Οι συνεταιρισμοί είχαν και εξακολουθούν να έχουν πολύ σημαντικό ρόλο στον τομέα της γεωργίας σε ολόκληρη την Ευρώπη (Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2004). Παρακολουθώντας αναλυτικότερα την ιστορική εξέλιξη του συνεταιριστικού θεσμού στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης διακρίνονται τέσσερις φάσεις ανάπτυξης ως εξής: 1 η :Εμφάνιση και δημιουργία αγροτικών συνεταιρισμών με πολλαπλές δραστηριότητες. 2 η :Επιλογή και εξειδίκευση τομέων συνεταιριστικής δραστηριότητας. 3 η :Ανάπτυξη της καθετοποιημένης συνεταιριστικής παραγωγής. 4 η :Δημιουργία συνεταιριστικών συγκροτημάτων και διαμόρφωση αυτοδύναμου συνεταιριστικού τομέα (Κρουσταλλάκη Μπεβεράτου, 1990). Τα όρια των τεσσάρων φάσεων δεν είναι δυνατό να προσδιοριστούν χρονικά, ούτε έχουν ολοκληρωθεί σε όλες τις χώρες τις Ευρώπης. Εξετάζοντας, όμως, τις αλλαγές που επιτελέστηκαν στα συνεταιριστικά αγροτικά κινήματα της Δυτικής Ευρώπης παρατηρείται ότι καθοριστικό ρόλο στην πρώτη φάση ανάπτυξής τους αποτελεί η προέλευση της πρωτοβουλίας για την ίδρυση των αγροτικών συνεταιρισμών. Πιο συγκεκριμένα α) αν η πρωτοβουλία θα προέρχεται από τους ίδιους τους αγρότες ή θα γίνει με προτροπή του κράτους, β) αν η πρωτοβουλία θα ανήκει στους μεγάλους ιδιοκτήτες γης ή στους μικρομεσαίους αγρότες και γ) αν η αστική τάξη της χώρας θα δεχτεί το θεσμό ως ισότιμο και ισάξιο παράγοντα ανάπτυξης ή τον αντιμετωπίσει αρνητικά (Κρουσταλλάκη Μπεβεράτου, 1990). Το σημαντικό είναι ότι τόσο από την πλευρά των μικροπαραγωγών και μικροκαταναλωτών, όσο και από την πλευρά της πολιτείας συνειδητοποιήθηκε η ανάγκη για τη συνεταιριστική οργάνωση της παραγωγικής και καταναλωτικής δραστηριότητας. Σε θεωρητικό και σε πρακτικό επίπεδο η συνειδητοποίηση αυτή εκφράστηκε συστηματικά γύρω στο 1800 από τους Henri de Saint-Simon (

31 1825), Robert Owen ( ), Charles Fourier ( ), Ettienne Cabet ( ) και William King ( ), που θεωρούνται και οι πατέρες της σύγχρονης συνεταιριστικής μορφής (Λάμπος, 1999) Ο ρόλος των συνεταιρισμών Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί αποτελούν μια από τις σημαντικότερες οργανώσεις των αγροτών σε πολλές χώρες του κόσμου και ιδιαίτερα στις πιο ανεπτυγμένες από αυτές. Ο πρώτος αγροτικός συνεταιρισμός ιδρύθηκε τον 13 ο αιώνα από Ελβετούς τυροκόμους που συνασπίστηκαν για την παραγωγή και διάθεση των προϊόντων τους (Δαουτόπουλος, 2006). Από τις αρχές του 20 ου αιώνα, οι δύο πιο συνηθισμένοι λόγοι για τη δημιουργία των αγροτικών συνεταιρισμών στην Ευρώπη, ήταν οικονομικοί και συγκεκριμένα οι παραγωγοί χρειάζονταν α) ένα θεσμικό μηχανισμό που θα τους έδινε τη δυνατότητα να ελέγχουν τις οικονομικές ανισορροπίες λόγω υπερπροσφοράς στην αγορά και οδηγούσαν σε χαμηλές τιμές για τα αγροτικά προϊόντα και β) θεσμικούς μηχανισμούς που θα τους επέτρεπαν να αντιμετωπίσουν καταστάσεις αισχροκέρδειας, οι οποίες ήταν πολύ συνηθισμένες ιδίως στο τέλος του 19 ου αιώνα και στις αρχές του 20 ου αιώνα (Ηλιόπουλος, 2004). Επίσης, η Chloupkova (2002), παρουσιάζει τρεις παράγοντες για τη δημιουργία των συνεταιρισμών στην Ευρώπη α) η ύπαρξη κάποιας οικονομικής απειλής, η οποία οφείλεται σε δυσμενείς συνθήκες, που δημιουργήθηκαν μια δεδομένη χρονική στιγμή, β) η προώθηση της συνεταιριστικής ιδέας και γ) το ευνοϊκό πολιτικό κλίμα. Οι συνεταιρισμοί εξακολουθούν να έχουν πολύ σημαντικό ρόλο στον τομέα της γεωργίας. Παρέχεται, ήδη, υποστήριξη μέσω αναπτυξιακών μέτρων για την ύπαιθρο που χρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Γεωργικού Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ) για την ίδρυση οργανώσεων που παρέχουν διάφορες υπηρεσίες στους αγρότες σε συλλογική βάση (π.χ. ομίλους μηχανημάτων, υπηρεσίες βοήθειας και διαχείρισης αγροκτημάτων). Οι συνεταιρισμοί είναι ιδιαίτερα κατάλληλο μέσο για τέτοιες υπηρεσίες και είναι επιλέξιμοι για τα μέτρα αυτά. 19

32 Στα νέα κράτη μέλη οι αρνητικές συνδηλώσεις του όρου «συνεταιρισμός» είναι πρόβλημα για την ανάπτυξη ενός σύγχρονου συνεταιρισμού. Ο όρος συνδέεται ακόμα με την έλλειψη ελευθερίας στον αγροτικό τομέα, λόγω των κεντρικών κανονισμών. Η έλλειψη κεφαλαίων και σωστής νομοθεσίας αποτελούν ακόμα πρόβλημα για πολλές γεωργικές επιχειρήσεις και εταιρείες τροφίμων. Παρόλα αυτά, η δημιουργία συνεταιρισμών από μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις, που δραστηριοποιούνται στον ίδιο ή σε συναφείς τομείς μπορεί να τους δώσει τη δυνατότητα να πετύχουν το απαιτούμενο μέγεθος για μεγαλύτερα επενδυτικά σχέδια ενώ ταυτόχρονα θα παρέχονται στις τράπεζες και στους επενδυτές οι κατάλληλες εγγυήσεις (Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2004) Συνεταιρισμοί στα πλαίσια της Κοινωνικής Οικονομίας Η έννοια του επονομαζόμενου «Τρίτου τομέα» της οικονομίας, που συχνά αναφέρεται ως «Κοινωνική 2 Οικονομία» και απαρτίζεται από επιχειρήσεις και οργανισμούς, οι οποίοι δεν ανήκουν στον παραδοσιακό ιδιωτικό (κερδοσκοπικό) τομέα, αλλά ούτε και στο δημόσιο τομέα, αναδείχθηκε και ήρθε στο προσκήνιο διεθνώς στα μέσα του Οι οργανισμοί αυτοί μπορεί να έχουν ρόλο: συμβουλευτικό, πρωτοπόρο, ανακατανομής πόρων και παραγωγικό (Archambault, 1996 και Borzaga and Santuari, 2000). Με τον όρο «κοινωνική οικονομία» (é conomie sociale) ή αλληλέγγυα οικονομία (é conomie solidaire) εννοούμε μια οικονομία ενταγμένη στην κοινωνία, που εξυπηρετεί τις πραγματικές ανάγκες της, και συνεπώς, μια οικονομία ανθρώπινων και οικολογικών μεγεθών, βασισμένη από ποσοτική άποψη αναγκαστικά στο «μικρό» και στο «τοπικό», και από ποιοτική άποψη στην άμεση δημοκρατία και την ισοκατανομή της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας. Ωστόσο, όπως υποστηρίζεται, ο όρος δεν αποτελεί επεξεργασμένη επιστημονική έννοια, αλλά όρο της πρακτικής γνώσης (Χαραλάμπους, 2000). 2 Πρόκειται για οικονομική δραστηριότητα. Ο όρος «κοινωνική» θα πρέπει να νοείται ως αμοιβαία αυτοβοήθεια και ως «κοινή ωφέλεια». 20

33 Στις περισσότερες βιομηχανικά ανεπτυγμένες χώρες, οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί της Κοινωνικής Οικονομίας μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: α) συνεταιριστικές επιχειρήσεις, β) «κοινωνίες αλληλοβοήθειας» και γ) σωματεία ή οργανισμοί, που αποκαλούνται γενικά «Ενώσεις» (Χρυσάκης κ.ά, 2002). Σήμερα είναι γενικά αποδεκτό ότι τα κοινά χαρακτηριστικά αυτών των οργανισμών σχετίζονται με τον παραγωγικό τους σκοπό και την εσωτερική τους δομή. Ο ορισμός που χρησιμοποιείται στις περισσότερες χώρες του κόσμου έχει ως εξής: «Η κοινωνική οικονομία περιλαμβάνει οικονομικές δραστηριότητες που αναλαμβάνονται από επιχειρήσεις και οργανισμούς κυρίως συνεταιρισμούς, κοινωνίες αλληλοβοήθειας και σωματεία, η στάση των οποίων διέπεται από τις ακόλουθες αρχές: i. Σκοπό έχουν κυρίως την παροχή υπηρεσιών προς τα μέλη τους ή την κοινωνία, παρά την επιδίωξη του κέρδους. ii. Έχουν ανεξάρτητη διοίκηση. iii. Εφαρμόζουν δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων. iv. Αποδίδουν προτεραιότητα στα άτομα και την εργασία έναντι του κεφαλαίου κατά τη διανομή του εισοδήματος» (Χρυσάκης κ.ά, 2002). Για παράδειγμα, στις Σκανδιναβικές χώρες, Φινλανδία, Νορβηγία, Δανία και Σουηδία, τα τελευταία χρόνια έχουν τονωθεί οι δραστηριότητες του τρίτου τομέα γενικότερα και η ανάπτυξη των συνεταιρισμών στις αγροτικές περιοχές, ειδικότερα. Και οι τέσσερις χώρες έχουν παρεμφερή κοινωνικά συστήματα: βαθιά ριζωμένη παράδοση σε λαϊκά κινήματα, μεγάλο δημόσιο τομέα και ισχυρό κράτος πρόνοιας. Αυτό που οδήγησε στην ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας ήταν η μείωση των κοινωνικών δαπανών στις χώρες αυτές τα τελευταία χρόνια (Borzaga και Maiello 1998). Το αποτέλεσμα είναι, η παροχή πρόνοιας και υπηρεσιών να διοχετεύεται μέσω ενός πιο σύνθετου συνδυασμού κρατικής και κοινωνικής οικονομίας, με τις μειώσεις στο πλαίσιο της κρατικής παροχής υπηρεσιών να δημιουργούν χώρους τους οποίους κατέλαβαν οργανισμοί κοινωνικής οικονομίας, συχνά με κρατική υποστήριξη. Το παράδειγμα των Σκανδιναβικών χωρών δείχνει ότι η ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας μπορεί να συμφιλιωθεί και να καταστεί συμβατή με ένα αξιοπρεπές και 21

34 γενναιόδωρο σύστημα πρόνοιας ως μέρος μιας προοδευτικής πολιτικής ανακατανομής (Borzaga & Maiello 1998). Στην Ελλάδα, όπου ακόμα ο όρος κοινωνική οικονομία αγνοείται από μεγάλη μερίδα πολιτών αλλά και από τις δημόσιες αρχές, λιγοστοί είναι οι ασχολούμενοι και γενικά ενδιαφερόμενοι με τις προοπτικές μιας εναλλακτικής οικονομίας (Πατρώνης και Νικολόπουλος, 2000). Έτσι, εμφανίζει, μια καθυστερημένη ανάπτυξη και αδυνατεί να παρακολουθήσει τις εξελίξεις που σημειώνονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Παράλληλα, απουσιάζει ένα ενιαίο θεσμικό πλαίσιο που να ρυθμίζει τη σύσταση κοινωνικών επιχειρήσεων καθώς και ένα ολοκληρωμένο σύστημα υποστήριξης της επιχειρηματικότητας του τρίτου τομέα. Επιπροσθέτως, η κοινωνική οικονομία στην Ελλάδα στην αντίληψη των πολιτών ήταν ταυτισμένη σε μεγάλο βαθμό με τους αγροτικούς συνεταιρισμούς για τους οποίους η κοινή γνώμη είχε αρνητική εντύπωση λόγω των διαχειριστικών και οικονομικών προβλημάτων που εμφάνισαν. Ένα τρίτο αρνητικό στοιχείο ήταν η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τις περιορισμένες, έστω, κρατικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του τρίτου τομέα, δεδομένου ότι στο παρελθόν ο χώρος της κοινωνικής οικονομίας και των συνεταιρισμών χρησιμοποιήθηκαν για κομματικούς σκοπούς (Πατρώνης και Μαυρέας 2005). 22

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στην Ελλάδα 4.1 Ιστορική Αναδρομή Πρόδρομες Μορφές Συνεταιρισμού Η ιστορία καταγράφει στο διάβα της πολύ πριν την εμφάνιση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής πρόδρομες μορφές, προπλάσματα συνεταιριστικής παραγωγικής δραστηριότητας. Οι πιο μακρινές μορφές συνεταιρισμού, πέρα από αυτή του πρωτόγονου κοινοτικού συστήματος, εμφανίζονται στη δουλοκτητική κοινωνία, όταν συντρέχουν κάποιες ειδικές συνθήκες. Τέτοιες μορφές ήταν και οι συνεταιρισμοί ναυτικών της αρχαίας Ελλάδας καθώς και τα πρωτοχριστιανικά κοινόβια της Ελλάδας και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Λάμπος, 1999). Η ανάπτυξη του συνεταιριστικού κινήματος στην Ελλάδα ήταν εξίσου αξιόλογη με των άλλων Ευρωπαϊκών χωρών, αλλά καθώς λειτουργούσαν κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό, οι πρωτοπόροι ελληνικοί συνεταιρισμοί δεν μπόρεσαν να διαδώσουν το έργο τους. Έτσι, σταδιακά διαμορφώθηκε το φαινόμενο που στο χώρο μας αποκλήθηκε «Ελληνικό Ορεινό Χωριό» (Λάμπος, 1999). Το ελληνικό ορεινό χωριό εξελίχθηκε σε ένα σύστημα δημοκρατικά αυτοδιοικούμενων κοινοτήτων που λεγόταν «Ελευθεροχώρια» ή «Κλεφτοχώρια» και στηρίζονταν σε μια μορφή συνεταιριστικής οικονομικής δραστηριότητας, για να εξελιχθεί στα χρόνια της τουρκοκρατίας σε «μεγάλους παραγωγικούς συνεταιρισμούς για εργασίες γεωργικές, βιομηχανικές, εμπορικές και ναυτικές» (Λάμπος, 1999). Χαρακτηριστικότερες πρόδρομες μορφές συνεταιρισμού είναι για τον ελλαδικό χώρο τα Τσελιγκάτα και οι Πατριές οι οποίες δεν αποτελούν μόνο μια προδρομική μορφή του σημερινού συνεταιρισμού, αλλά προηγούνται ακόμη και των άλλων σημερινών μορφών συνεταιριστικής καθετοποίησης της παραγωγής. Ακολουθούν οι Συντροφίες 22 χωριών της κοιλάδας των Τεμπών που εμφανίστηκαν γύρω στο 1770 για να 23

36 συγκροτηθούν στην παγκόσμια γνωστή «Κοινή Συντροφία» των Αμπελακίων το (Λάμπος, 1999 και Μαριάδης, 2003). Πίνακας 4.1: Ιστορικά Στατιστικά Στοιχεία για επιλεγμένες χώρες στον κόσμο Χώρα Πρώτος Συνεταιρισμός Πρώτος Νόμος για τους Συνεταιρισμούς Μέλη (% επί του πληθυσμού) Αλβανία Αυστρία ,4 Βέλγιο ,4 Τσεχία ,4 Δανία ,2 Φινλανδία ,8 Γαλλία ,1 Γερμανία ,9 Ελλάδα ,9 Ισλανδία ,0 Ιρλανδία ,5 Ιταλία ,3 Λιθουανία ,8 Λουξεμβούργο ,8 Ολλανδία ,1 Νορβηγία ,4 Πολωνία Πορτογαλία ,9 Ρουμανία ,5 Ρωσία ,5 Ισπανία ,1 Σουηδία ,7 Ελβετία ,1 Τουρκία ,9 Ην. Βασίλειο ,6 ΗΠΑ ,7 Γιουγκοσλαβία ,5 Πηγή: Shaffer (1999) Προηγήθηκαν πιθανόν οι δώδεκα Συνεταιρισμοί των Μαντεμοχωριών Χαλκιδικής που ανάλαβαν στις αρχές του 18 ου αιώνα για την εκμετάλλευση των μεταλλείων για 24

37 δικό τους λογαριασμό. Ακολούθησαν οι συνεταιρισμοί των «συντροφοναυτών» των νησιών Ύδρας, Σπετσών, Ψαρών και ο Συνεταιρισμός των μεταξοπαραγωγών της Χίου, που ανέπτυξαν μεγάλη δραστηριότητα από το 1780 μέχρι και το 1821 (Λάμπος, 1999). 4.2 Εξέλιξη των συνεταιρισμών Στην Ελλάδα κατά το παρελθόν, το κράτος επεδίωκε τον πλήρη έλεγχο των αγροτικών συνεταιρισμών. Πράγματι, η οργάνωση και η εκπροσώπηση των γεωργικών συμφερόντων δεν είχε οργανωθεί ως αποτέλεσμα της δράσης ενός συγκροτημένου γεωργικού κινήματος, αλλά σχεδιαζόταν από πολιτικές δυνάμεις που στόχευαν στην εναρμόνιση των συμφερόντων των γεωργών με τις κρατικές πολιτικές (Λουλούδης, 1995). Κατά τη μεταπολίτευση, η κινητοποίηση των γεωργικών οργανώσεων και των συνεταιρισμών πολλαπλασιάστηκε, με κύρια επιδίωξη τη διατήρηση και την επέκταση των προνομιακών τιμών στα γεωργικά προϊόντα που είχαν ισχύσει από το Η πολιτικοποίηση των γεωργών δημιούργησε νέες συνθήκες και οδήγησε τους συνεταιρισμούς στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης αναφορικά με τη γεωργική πολιτική και τα ζητήματα ανάπτυξης. Θεσμικές και νομοθετικές παρεμβάσεις τη δεκαετία του 1980, καθώς και η διάθεση επενδυτικών κεφαλαίων από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων στους γεωργικούς συνεταιρισμούς καθόρισαν την εξέλιξή τους τις δύο επόμενες δεκαετίες και κατά κάποιο τρόπο διαμόρφωσαν τη σύγχρονη φυσιογνωμία του γεωργικού συνεταιριστικού κινήματος στην Ελλάδα (Πατρώνης, 2000). Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, το κράτος χρηματοδότησε τους γεωργικούς συνεταιρισμούς για να υλοποιήσουν αναπτυξιακές δραστηριότητες. Αυτή η κρατική παρέμβαση οδήγησε σε αποτυχίες, κυρίως επειδή τα προγράμματα ξεκινούσαν χωρίς μελέτες σκοπιμότητας και χωρίς συστηματικό έλεγχο. Σαν αποτέλεσμα σε κάποιες περιοχές, οι γεωργικές ενώσεις και οι τοπικοί γεωργικοί συνεταιρισμοί βρέθηκαν υπερχρεωμένοι στην Αγροτική Τράπεζα και η λειτουργία τους παρέλυσε (Σαφιλίου και Παπαδόπουλος, 2004) 25

38 Ενώ τη δεκαετία του 1980 κυριαρχούσαν τα συνεταιριστικά ζητήματα, την επόμενη δεκαετία το πολιτικό και κοινωνικό ενδιαφέρον για την αναθεώρηση της αγροτικής πολιτικής επικεντρώθηκε σε οικονομικά ζητήματα, κυρίως στην υπερχρέωση και την οικονομική βιωσιμότητα των γεωργικών συνεταιρισμών (ΙΑΓΕ, 1998). Το ελληνικό κράτος μετέβαλε τη θέση του απέναντι στο γεωργικό συνεταιριστικό κίνημα από «υπέρ των γεωργών» σε μία ουδέτερη στάση (Λουλούδης και Μαραβέγιας, 1999). Από το 1980 και μετά, το νομικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των γεωργικών συνεταιρισμών υφίσταται διαρκείς αναθεωρήσεις. Μέχρι το 1993, μέλος του συνεταιρισμού μπορούσε να είναι μόνο ο αρχηγός γεωργικής εκμετάλλευσης και ο ιδιοκτήτης γεωργικών εκτάσεων. Συνεπώς, η πλειοψηφία των γυναικών δεν μπορούσαν να είναι μέλη συνεταιρισμού. Το 1993 ο νόμος άλλαξε και επετράπη η είσοδος των γυναικών των γεωργών στις συνεταιριστικές οργανώσεις. Έτσι, θεωρητικά τουλάχιστον, μπορούν να γίνουν μέλη του συνεταιρισμού όλοι όσοι απασχολούνται σε κάποιο τμήμα της αγροτικής οικονομίας, το οποίο εξυπηρετείται από συνεταιριστικές δραστηριότητες (Papageorgiou, 2001) Πίνακας 4.2: Εξέλιξη του αριθμού των συνεταιρισμών στην Ελλάδα ( ) Έτος Αριθμός Συνεταιρισμών Αριθμός Μελών Μέσος Αριθμός Μελών Πηγή: Αγροτική Τράπεζα. Δ/νση Συν/σμών. Εκθέσεις πεπραγμένων στο: Δαουτόπουλος (2006) 26

39 4.3 Δομή των Αγροτικών Συνεταιρισμών Με τον όρο δομή (ή διάρθρωση) συνεταιρισμών εννοούμε τον τρόπο με τον οποίο είναι διαρθρωμένοι σε όλο το φάσμα των εργασιών τους. Στην Ελλάδα, οι αγροτικές συνεταιριστικές οργανώσεις είναι διαρθρωμένες σε μορφή πυραμίδας όπως δείχνει η Εικόνα 4.1. (Καμενίδης, 2001). Εικόνα 4.1: Δομή Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων στην Ελλάδα ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ 3 ο βάθμιοι Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις (ΚΕ.Σ.Ε) 2 ο βάθμιοι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών (Ε.Α.Σ.) 1 ο βάθμιοι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί (Α.Σ.) Πηγή: Καμενίδης,

40 4.3.1 Πρωτοβάθμιοι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί Οι πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί αποτελούν τη βάση της πυραμίδας. Τα μέλη των πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών είναι φυσικά πρόσωπα. Με την ψήφιση του νόμου 2810/2000, που ισχύει σήμερα, δυνατότητα συμμετοχής έχουν και νομικά πρόσωπα, που ασκούν γεωργική δραστηριότητα (Παπαγεωργίου, 2004). Σύμφωνα με στοιχεία της ΠΑΣΕΓΕΣ (2006) ο συνολικός τους αριθμός είναι και ο μέσος όρος μελών ανά συνεταιρισμό για την Ελλάδα ήταν 117 άτομα. Οι δραστηριότητες που ασκούν οι πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί φαίνονται στον Πίνακα 4.3. Παρόλα αυτά στην Ελλάδα ο μεγαλύτερος όγκος των δραστηριοτήτων των πρωτοβάθμιων αγροτικών συνεταιρισμών περιορίζονταν κυρίως στην προμήθεια των γεωργικών εφοδίων και στη διανομή γεωργικών δανείων (Καμενίδης, 2001). Πίνακας 4.3: Δραστηριότητες των πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών 1. προμήθεια γεωργικών εφοδίων 2. λειτουργία μεταποιητικών εγκαταστάσεων 3. εμπορία γεωργικών προϊόντων 4. αγροτική πίστη 5. αποθήκευση Πηγή: (Καμενίδης 2001 και Παπαγεωργίου 2004) Λόγω εμποδίων διαρθρωτικής φύσεως της χώρας, δημιουργούνται προβλήματα συντονισμού και αποδοτικότητας στις δραστηριότητες των συνεταιρισμών. Στις συνθήκες αυτές οφείλεται και ο μεγάλος αριθμός μικρών συνεταιρισμών. Εξαιτίας, λοιπόν, του μικρού τους μεγέθους οι πρωτοβάθμιοι αγροτικοί συνεταιρισμοί δεν επεκτάθηκαν αρκετά στους σπουδαιότερους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, τη μεταποίηση και την εμπορία (Ουσταπασίδης, κ.ά, 2000 και Καμενίδης, 2001) Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών Ο χαμηλός βαθμός δραστηριότητας των πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών έχει κάνει αναγκαία τη δημιουργία συνεταιριστικών οργανώσεων δευτέρου βαθμού, με ευρύτερη οικονομική επιφάνεια και γεωγραφική βάση (Παπαγεωργίου, 2004) 28

41 Οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών έχουν ως μέλη τους Πρωτοβάθμιους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς της περιφέρειάς τους, που είναι συνήθως ο νομός που ανήκουν οι συνεταιρισμοί (Καμενίδης, 2001). Η πρώτη Ένωση ιδρύθηκε στην Καλαμάτα, το 1917 (Κορρές, 1999). Οι 112 Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών που υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα (ΠΑΣΕΓΕΣ, 2006) έχουν σχηματιστεί από πρωτοβάθμιους συνεταιρισμούς. Οι Ενώσεις έχουν συσταθεί για να αναλαμβάνουν ευρύτερες δραστηριότητες και να βελτιώνουν την αποδοτικότητα της συνεταιριστικής κίνησης. Εξυπηρετούν πολλαπλούς σκοπούς καθώς έχουν το μέγεθος και τη δυνατότητα να επηρεάζουν τις αγορές των γεωργικών προϊόντων και να προσφέρουν υπηρεσίες μεταποίησης και εμπορίας (Παπαγεωργίου, 2004). Πίνακας 4.4: Το δίκτυο των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών Γεωγραφικό Ενώσεις Αγροτικών Αγροτικοί Αγρότες - Μέλη διαμέρισμα Συνεταιρισμών Συνεταιρισμοί Στερεά Ελλάδα & Εύβοια Πελοπόννησος Νησιά Ιονίου Ήπειρος Θεσσαλία Μακεδονία Θράκη Νησιά Αιγαίου Κρήτη Σύνολο Πηγή: ΠΑΣΕΓΕΣ, ( Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις Οι Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις αποτελούνται από τις δευτεροβάθμιες ενώσεις ή και από πρωτοβάθμιους συνεταιρισμούς, οι οποίοι δε μετέχουν σε ενώσεις. Δημιουργούνται από την ανάγκη συντονισμού που επιβάλλουν γεωγραφικοί 29

42 παράγοντες και απαιτήσεις της μεταποίησης και εμπορίας γεωργικών προϊόντων (Παπαγεωργίου, 2004). Δραστηριότητες των Κεντρικών Συνεταιριστικών Ενώσεων είναι ο εφοδιασμός των μελών τους με αγαθά, η μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων και η εμπορία των αγροτικών προϊόντων των μελών τους (Καμενίδης, 2001) Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Γεωργικών Συνεταιρισμών (ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ.) Η ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ βρίσκεται στην κορυφή της συνεταιριστικής πυραμίδας. Ιδρύθηκε το 1935 και αποτελεί τον κορυφαίο ιδεολογικό και συντονιστικό φορέα των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων της χώρας, που υποστηρίζει, προωθεί, προάγει τις δραστηριότητές τους και τις εκπροσωπεί σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Δεν αναλαμβάνει οικονομικές δραστηριότητες. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της για την υποστήριξη των μελών της, εκπονεί μελέτες, εργασίες, έρευνες και συνάπτει συμβάσεις έργου ή παροχής υπηρεσιών, που έχουν σχέση με την αγροτική, γενικά, και τη συνεταιριστική, ειδικά, ανάπτυξη (ΠΑΣΕΓΕΣ, 2009). 4.4 Οφέλη Αγροτικών Συνεταιρισμών Η δημιουργία συνεταιρισμών στον αγροτικό τομέα είναι συνισταμένη πολλών παραγόντων που σχετίζονται με το μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας του τομέα αυτού. Επιπλέον, οι αγρότες θεωρούνται πάντα «μικροί» επιχειρηματίες σε σύγκριση με τους συναδέλφους τους του εμπορικού τομέα. Επίσης, η ανάγκη της επιβίωσης οδηγεί τους αγρότες στη συνένωση προκειμένου να αποκτήσουν διαπραγματευτική δύναμη, γεγονός που αποτελεί και την κύρια αιτία για τη δημιουργία των συνεταιρισμών. Γενικά, η συνεργασία προσδιορίζει το βαθμό αξιοποίησης των οικονομικών κλίμακας αλλά και το βαθμό αναγνώρισης και αξιοποίησης των σχέσεων συμπληρωματικότητας (Harris et all., 1998). Οι περισσότεροι αγροτικοί συνεταιρισμοί, σε χώρες με ανεπτυγμένο αγροτικό τομέα, έχουν δημιουργηθεί εξαιτίας ενός συνδυασμού παραγόντων που σχετίζονται με 30

43 οικονομικούς λόγους, την αποτελεσματική οργάνωση των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και την υπάρχουσα κρατική πολιτική. Οι δύο επικρατέστεροι οικονομικοί λόγοι ήταν ότι οι παραγωγοί χρειάζονταν: α) έναν θεσμικό θεσμό που τους έδινε τη δυνατότητα να ελέγχουν τις οικονομικές ανισορροπίες, οι οποίες δημιουργούνταν από συνθήκες υπερπροσφοράς και οδηγούσαν σε χαμηλές τιμές για τα αγροτικά προϊόντα και β) θεσμικούς μηχανισμούς που θα τους επέτρεπαν να αντιμετωπίσουν καταστάσεις αισχροκέρδειας (Ηλιόπουλος, 2004). Έτσι, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί λειτουργούν ως φορείς εμπορίας σε όλα τα στάδια εμπορίας των αγροτικών προϊόντων. Επίσης, αναλαμβάνουν τη μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων, καθώς και το εξαγωγικό εμπόριο. Φροντίζουν να διαθέσουν όλη την ποσότητα των προϊόντων των μελών τους και αυξάνουν τη γεωργική τιμή των προϊόντων μέσω της διαπραγματευτικής δύναμης (Καμενίδης, 2004). Στον Πίνακα 4.5., παρακάτω, παρουσιάζονται οι συναλλασσόμενοι σε ένα συνεταιρισμό και τα ενδιαφέροντά τους από τη συμμετοχή αυτή. Οι συνεταιρισμοί διασφαλίζουν σε μεγάλο βαθμό την απασχόληση και το εισόδημα των μελών τους και συμβάλλουν στην ουσιαστική λειτουργία του ανταγωνισμού στην αγορά, προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Πρέπει να επισημανθεί όμως, ότι ζητήματα, όπως η παγκόσμια απελευθέρωση του εμπορίου αλλά και ο συγκεντρωτισμός που παρουσιάζεται σε κάποιους τομείς της βιομηχανίας αλλάζουν τα δεδομένα της αγοράς και καταδεικνύουν την ανάγκη του μετασχηματισμού των συνεταιρισμών προκειμένου να επωφεληθούν νέων ευκαιριών καθετοποίησης και ανάπτυξης (Zobbe, 2001). Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι κυρίως πρωτοβάθμιοι και δευτεροβάθμιοι αγροτικοί συνεταιρισμοί έχουν λάβει πιστοποίηση τους Συστήματος Ολοκληρωμένης Διαχείρισης. Το γεγονός αυτό δείχνει το σημαντικό ρόλο που έχουν αναλάβει οι συνεταιρισμοί στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των γεωργικών δραστηριοτήτων παράλληλα με τη διασφάλιση των εισοδημάτων των παραγωγών (Παπαδοπούλου, κ.ά., 2008) Επιπρόσθετα, οι συνεταιρισμοί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην αγροτική οικονομία, στην ανάπτυξη των περιφερειών με οικονομικές δυσκολίες, ενώ η δομή 31

44 τους είναι ιδανική για την ενίσχυση της απασχόλησης και της κοινωνικής συνοχής. Εξασφαλίζουν την παρουσία στην αγορά των μικρών οικονομικών μονάδων, που θα είχαν αδρανοποιηθεί από την ανταγωνιστική δύναμη των μεγάλων επιχειρήσεων εντάσεως κεφαλαίου (Ουσταπασίδης κά., 2000). Χαρακτηριστική είναι έρευνα στις ΗΠΑ (Rogers and Petraglia, 1990), η οποία απέδειξε ότι όσο αυξάνεται το μερίδιο των συνεταιρισμών στην αγορά, τόσο μειώνονται οι τιμές των προϊόντων και τα μονοπωλιακά κέρδη. Πίνακας 4.5: Συναλλασσόμενοι και ενδιαφέροντα σε ένα συνεταιρισμό Συναλλασσόμενοι Ενδιαφέρον Αγρότες/Μέλη 1. καλές τιμές 2. αξία μερίσματος 3. μείωση κινδύνων 4. πρόσβαση σε αγορές 5. συνέχιση γεωργίας Πελάτες 1. ασφάλεια τροφίμων 2. θρεπτική αξία 3. τιμές προϊόντων 4. αποτελεσματική προώθηση Εργαζόμενοι 1. οικονομικά οφέλη 2. αναγνώριση 3. περιβάλλον εργασίας Προμηθευτές 1. τιμή 2. σταθερότητα Κράτος 1. φόροι 2. αποφυγή υπερπροσφοράς 3. επιβολή νομοθεσίας 4. ανταγωνισμός Κοινωνία 1. αειφορική ανάπτυξη 2. αποφυγή κατασπατάλησης πόρων 3. εκπαίδευση και υπηρεσίες 4. μείωση ρύπανσης 5. εξασφάλιση εργασίας Ιδιοκτήτες γης 1. καλό ενοίκιο 2. εκτίμηση της αξίας της γης Πηγή: Van Bekkum και Van Dijk (1997) στο Κοντογεώργος (2008) Η προώθηση της ευρύτερης διάδοσης του ρόλου και του δυναμικού των συνεταιρισμών είναι, συνεπώς, σημαντική όχι μόνο όσον αφορά τα άμεσα οφέλη για τους ίδιους τους συνεταιρισμούς, αλλά και λόγω της σχέσης με σημαντικούς στόχους και πολιτικές, όπως εξηγείται στις επόμενες παραγράφους. Υπάρχει, συνεπώς, σαφής ανάγκη να καταβληθούν προσπάθειες σε κοινοτικό επίπεδο για να εξασφαλιστεί ότι ο 32

45 ρόλος των συνεταιρισμών λαμβάνεται πλήρως υπόψη σε όλα τα σχετικά κοινοτικά προγράμματα (Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2004). 4.5 Προβλήματα Αγροτικών Συνεταιρισμών Κάθε συνεταιρισμός, λειτουργώντας στα πλαίσια της ελεύθερης οικονομίας έχει να αντιμετωπίσει δύο ομάδες προβλημάτων α) τα εσωτερικά και β) τα εξωτερικά προβλήματα. Τα εσωτερικά καθορίζονται και επηρεάζονται από τη δομή και τις στρατηγικές που έχει υιοθετήσει ο κάθε συνεταιρισμός, ενώ τα εξωτερικά προκαλούνται από εξωγενείς παράγοντες που διαρκώς μεταβάλλουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται ο συνεταιρισμός και συνεπώς επηρεάζουν τη λειτουργία του (Δαουτόπουλος, 2006). Η χώρα μας έχει έναν από τους μεγαλύτερους αριθμούς συνεταιρισμών στην Ευρώπη, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι φτωχοί λειτουργικά και τα μέλη τους δεν απολαμβάνουν τα οφέλη των συνεταιρισμών όπως αυτά αναφέρονται στη θεωρία (Iliopoulos, 2000). Οι κυριότεροι λόγοι για τους οποίους οι συνεταιρισμοί αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα είναι η ανυπαρξία κατάλληλης οργάνωσης, η μη στελέχωσή τους με εξειδικευμένα στελέχη, η ανάμιξη της Διοίκησης στο έργο της Διαχείρισης, η έλλειψη βαθειάς συνεταιριστικής συνείδησης και η περιορισμένη χρηματοδότηση των συνεταιρισμών (Καμενίδης, 2004). Ιδιαίτερα, την τελευταία εικοσαετία, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί βρέθηκαν σε ένα περιβάλλον έντονου ανταγωνισμού. Σε αυτό συνέβαλλαν μεταξύ άλλων οι τεχνολογικές εξελίξεις, η παγκοσμιοποίηση των αγορών και η εκβιομηχάνιση της γεωργίας. Για να αντιμετωπιστούν οι νέες προκλήσεις απαραίτητη είναι η εξεύρεση και η επένδυση σημαντικών κεφαλαίων από τους συνεταιρισμούς. Έτσι, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα των συνεταιρισμών αποτελεί η αδυναμία τους να παρέχουν κίνητρα στα μέλη τους, ώστε να επενδύσουν σημαντικά ποσά στην επιθετική ανάπτυξη του συνεταιρισμού τους (Ηλιόπουλος, 2004). Οι Lamprinopoulou et. al. (2006), σε σχετική έρευνα για τις μικρομεσαίες αγροτικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα εντοπίζουν τρία προβλήματα για την κακή κατάσταση των συνεταιρισμών: την έλλειψη συνεταιριστικού πνεύματος, τα προβλήματα στις 33

46 κυβερνητικές πολιτικές και παρεμβάσεις και την προβληματική δομή στην εμπορία γεωργικών προϊόντων. Συμπερασματικά, τα αρνητικά χαρακτηριστικά των ελληνικών αγροτικών συνεταιρισμών και του περιβάλλοντος στο οποίο λειτουργούν είναι τα ακόλουθα (Ηλιόπουλος, 2004): 1. κομματικοποίηση και ανάμειξη του κράτους στις εσωτερικές υποθέσεις των συνεταιρισμών 2. έλλειψη συνεταιριστικής κουλτούρας 3. έλλειψη κρατικής πολιτικής για την ανάπτυξη υγιών συνεταιριστικών επιχειρηματικών πρωτοβουλιών 4. έλλειψη συνεταιριστικής εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα 5. ανυπαρξία ουσιαστικής έρευνας στα κρίσιμα και πιο ουσιαστικά οργανωτικά, χρηματοοικονομικά, και διοικητικά προβλήματα των αγροτικών συνεταιρισμών. Τα προβλήματα αυτά αντικατοπτρίζονται στις συχνές αλλαγές και αλλεπάλληλες τροποποιήσεις που αναφέρονται εκτενεστέρα σε επόμενο κεφάλαιο. Όπως, μάλιστα, αναφέρεται σε σχετική μελέτη (Λαμπροπούλου-Δημητριάδου, 1995), οι συνεταιριστικοί νόμοι είναι οι βραχυβιότεροι μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τέλος, πολλοί από αυτούς είναι υπερχρεωμένοι στην Αγροτική Τράπεζα (το πρώτο εξάμηνο του 2005 το συνολικό χρέος άγγιζε τα 850 εκατ. Ευρώ) και άλλοι έχουν περιορίσει τη δραστηριότητά τους πουλώντας ή ενοικιάζοντας περιουσιακά τους στοιχεία (Δαουτόπουλος, 2006). 4.6 Άλλες μορφές Συλλογικής Δράσης Αγροτικοί Συνεταιρισμοί Νέας Γενιάς Οι κοινωνίες στις οποίες εκδηλώνεται το συνεταιριστικό φαινόμενο εξελίσσονται και η εξέλιξη συνοδεύεται από διαφοροποιήσεις σε θέματα που επηρεάζουν τους συνεταιρισμούς. Μία από τις εξελίξεις αυτές είναι ο περιορισμός του ρόλου της γεωργίας και η διερεύνηση του ρόλου των υπηρεσιών που μεσολαβούν μεταξύ του παραγωγού και του τελικού καταναλωτή. Μία ακόμα μεταβολή είναι η ανάγκη 34

47 μεγέθυνσης των συνεταιρισμών για να αυξάνουν τη διαπραγματευτική τους δύναμη και να απολαμβάνουν οικονομίες κλίμακας (Παπαγεωργίου, 2004). Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 δημιουργήθηκε και εξαπλώθηκε στις Η.Π.Α. ένα καινοτόμο μοντέλο Αγροτικού Συνεταιρισμού, οι «Συνεταιρισμοί Νέας Γενιάς». Πρόκειται για καθετοποιημένες συλλογικές επιχειρήσεις των αγροτών, οι οποίες δραστηριοποιούνται στην παραγωγή τροφίμων και ποτών και όχι απλά αγροτικών προϊόντων. Τα μέλη δημιουργούν και προστιθέμενη αξία και την εισπράττουν οι ίδιοι, σε αντίθεση με παλιότερα, που την εισέπρατταν οι μη συνεταιριστικές βιομηχανίες (Ηλιόπουλος, 2004, Παπαγεωργίου, 2004 και Schank and Fulton, 2005). Έτσι, παρατηρήθηκε το φαινόμενο που ονομάστηκε «Συνεταιριστικός Πυρετός». Πολλές ομάδες παραγωγών οργάνωσαν και έθεσαν σε λειτουργία Συνεταιρισμούς Νέας Γενιάς. Σήμερα, πάνω από 200 τέτοιοι συνεταιρισμοί έχουν ιδρυθεί στις Η.Π.Α., οι περισσότεροι από τους οποίους στις Πολιτείες Βόρεια Ντακότα, Νότια Ντακότα και Μινεσότα (Ηλιόπουλος, 2004). Στην Ελλάδα, η επιτυχημένη δημιουργία Συνεταιρισμών Νέας Γενιάς ή η μετατροπή παραδοσιακών συνεταιρισμών σε Συνεταιρισμούς Νέας Γενιάς εξαρτάται τόσο από τους ίδιους τους συνεταιρισμούς, όσο και από το κράτος. Ωστόσο, ο σημαντικότερος παράγοντας είναι η θέληση των μελών των συνεταιρισμών για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα με τις δικές τους δυνάμεις Ομάδες Παραγωγών Ο θεσμός των Ομάδων Παραγωγών (Ο.Π.) θεσπίστηκε για πρώτη φορά με τον Κανονισμό της ΕΟΚ 1360/78, σύμφωνα με τον οποίο, η αναγκαιότητά του προέκυψε από το γεγονός ότι σε αρκετές περιφέρειες της Κοινότητας παρατηρήθηκε διαφορά στις συνθήκες προσφοράς και εμπορίας των γεωργικών προϊόντων (Κρουσταλλάκη Μπεβεράτου, 1990). Με την πάροδο του χρόνου, η Ε.Ε. προήγαγε το θεσμό των Ο.Π. με αφορμή την εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας στον τομέα των οπωροκηπευτικών, συγκεκριμένα με τον κανονισμό Ε.Κ. 2200/96 (Μαριάδης, 2008). 35

48 Η Κοινότητα, λοιπόν, θεώρησε ότι οι συνεταιρισμοί δεν έχουν δώσει την πρέπουσα σημασία σε ζητήματα συγκέντρωσης, προσφοράς, καθώς και στην προσαρμογή της παραγωγής στις απαιτήσεις της αγοράς και προώθησε το θεσμό των Ομάδων Παραγωγών, ώστε να υπάρξει περισσότερη πειθαρχία στην παραγωγή και εμπορία. Αρχικά, οι Ομάδες Παραγωγών θα μπορούσαν να δημιουργηθούν σε ολόκληρη την Ιταλία, σε ολόκληρο το Βέλγιο και σε συγκεκριμένες περιφέρειες και διαμερίσματα της Γαλλίας. Αργότερα η εφαρμογή του Κανονισμού επεκτάθηκε και σε άλλες χώρες, σε ολόκληρη την Ελλάδα καθώς και στην Ισπανία και την Πορτογαλία (Κρουσταλλάκη Μπεβεράτου, 1990). Στην Ελλάδα έχουμε το μικρότερο ποσοστό δημιουργίας Ομάδας Παραγωγών σε σχέση με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιο συγκεκριμένα, ο βαθμός οργάνωσης στην Ευρώπη σε Ομάδες Παραγωγών είναι πάνω από 40%, ενώ στην Ελλάδα φτάνει μέχρι το 11%. Επομένως, θεωρείται επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας Ομάδων Παραγωγών για να υπάρξει συνεργασία και οργάνωση των παραγωγών σε αρχικό στάδιο. 36

49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί 5.1. Εισαγωγή Σύντομο Ιστορικό Το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι εμφανίζεται για πρώτη φορά στο ελληνικό Σύνταγμα το 1864, στο άρθρο 11. Σχεδόν 60 χρόνια αργότερα, το 1922 πρωτοεμφανίστηκαν στην Ελλάδα οι αναγκαστικοί συνεταιρισμοί ως συνεταιρισμοί αποκατάστασης των ακτημόνων καλλιεργητών 3 (ΣΑΑΚ) και αναγκαστικοί συνεταιρισμοί προστασίας προϊόντων (Θήρας και Λευκάδας) (Αβδελίδης, 1986 και Παπαγεωργίου, 2004). Η μορφή τους καθιερώθηκε με ειδικούς νόμους για την αντιμετώπιση ειδικών προβλημάτων σε ορισμένους τομείς της οικονομίας, πχ. για την προστασία των προϊόντων ορισμένων περιοχών (άρθρο 12 παρ. 6). Οι νόμοι αναφέρονται είτε σε συγκεκριμένα προϊόντα ορισμένων περιοχών είτε σε καθορισμένες δραστηριότητες (Κορρές, 1999). Την αντίθεσή του προς αυτούς τους συνεταιρισμούς εκδήλωσε πρώτος, το 1922, ο πρωτεργάτης των συνεταιρισμών, Σωκράτης Ιασεμίδης, ο οποίος προχώρησε στη διάκριση ανάμεσα σε απόλυτα αναγκαστικούς τους οποίους και απέρριπτε - και σχετικά υποχρεωτικούς. Σύμφωνα με το διαχωρισμό αυτό, στους απόλυτα αναγκαστικούς η συμμετοχή ήταν υποχρεωτική σε όσους είχαν ορισμένες ιδιότητες, ενώ στους σχετικά υποχρεωτικούς η συμμετοχή γίνεται υποχρεωτική σε όσους έχουν ορισμένες ιδιότητες, με την προϋπόθεση ότι συμφωνεί η πλειοψηφία (Παπαγεωργίου, 2004). 3 σε κάθε απαλλοτριούμενο κτήμα δημιουργούταν αναγκαστικός συνεταιρισμός ακτημόνων καλλιεργητών 37

50 Ο Ν. Μιχαλόπουλος το 1930, εκδήλωσε επίσης την άρνησή του στη δημιουργία αναγκαστικών συνεταιρισμών, από τη θέση του Γενικού Επιθεωρητή Γεωργικών Συνεταιρισμών, όταν τέθηκε το θέμα ίδρυσης του αναγκαστικού συνεταιρισμοί κιτροπαραγωγών στην Κρήτη. Αντί αυτών πρότεινε την ίδρυση ελεύθερων συνεταιρισμών, με δέσμευση των μελών να παραμένουν 10, 15 ή και 20 έτη στο συνεταιρισμό και τη θέσπιση ποινικής ρήτρας για όσους δεν παραδίδουν τα προϊόντα τους στο συνεταιρισμό 4 (Παπαγεωργίου, 2004). Ο Σιφνιώτης (1990), αναφέρει σχετικά ότι δεν πρέπει να παραβιάζονται οι συνεταιριστικές αρχές. Η πολιτεία δεν πρέπει να εξαναγκάζει τα άτομα άμεσα ή έμμεσα να εγγραφούν στους συνεταιρισμούς. Η συμμετοχή τους πρέπει να είναι εκούσια. Παρά τις αντιρρήσεις αυτές τα αιτήματα των παραγωγών για την ίδρυση αναγκαστικών συνεταιρισμών ήταν πολλά, λόγω: 1. της απουσίας παράδοσης στους συνεταιρισμούς 2. των προβλημάτων διάθεσης των προϊόντων 3. της κερδοσκοπίας των μεσαζόντων και 4. της βιασύνης των κρατικών φορέων να παραχθούν γρήγορα αποτελέσματα από τους συνεταιρισμούς. Άλλωστε, και η μεγάλη πλειοψηφία των συνεταιριστικών παραγόντων, των καθηγητών και των οικονομολόγων της Ελλάδας δέχονται τους αναγκαστικούς συνεταιρισμούς. Για την παρουσίασή τους, οι αναγκαστικοί συνεταιρισμοί μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες (Πίνακας 5.1.): α) συνεταιρισμοί που αναφέρονται στην εξασφάλιση της ιδιοκτησίας ή της ορθολογικής διαχείρισης των κτημάτων, δασών κ.λπ. ή στη βελτίωση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και β) συνεταιρισμοί που αποβλέπουν στην προστασία ορισμένων προϊόντων με συλλογική εμφάνιση ή προϊόντων που χρειάζονται συλλογική εμφάνιση, για να εξασφαλισθεί η καλύτερη διάθεσής τους. 4 οι προτάσεις του, χρησιμοποιούνται σήμερα από τους συνεταιρισμούς νέας γενιάς σε Η.Π.Α. και Καναδά 38

51 Στην παρούσα εργασία θα διερευνηθούν οι αναγκαστικοί συνεταιρισμοί που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία, των οποίων η παρουσίαση ακολουθεί στο επόμενο κεφάλαιο. Πίνακας 5.1: Αναγκαστικοί συνεταιρισμοί κατά κατηγορία στις δεκαετίες 1971,1981 & 1991 ΠΡΩΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ Κατηγορία Αριθμός συνεται ρισμών Αριθμός μελών Αριθμός συνεταιρ ισμών Αριθμός μελών Αριθμός συνεται ρισμών Αριθμός μελών Διαχείρισης δασών Διαχείρισης χορτονομής Καυσοξυλεύσεως Οινοποιητικοί Θηραϊκών Μαστιχοπαραγών Κροκοπαραγωγών Κιτροπαραγωγών ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Παπαγεωργίου, Παρουσίαση Αναγκαστικών Συνεταιρισμών Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν για την ύπαρξη, τη δράση και τη λειτουργία των Αναγκαστικών Συνεταιρισμών στην Ελλάδα έχουν ως εξής: Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων, οι αναγκαστικοί συνεταιρισμοί σήμερα στην Ελλάδα είναι οι εξής: 1. Ε.Α.Σ. Κιτροπαραγωγών Κρήτης ΣΥΝ ΠΕ του ν. 4878/1931 (ΦΕΚ 54 Α ). 2. Ένωση Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου του α.ν. 6085/1934 (ΦΕΚ 85 Α ). 3. Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου του α.ν. 1390/1938 (ΦΕΚ 364 Α ). 4. Ε.Α.Σ. Θηραϊκών Προϊόντων Santo Wines του ν. 359/1947 (ΦΕΚ 144 Α ). 5. Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης του ν.δ. 818/1971 (ΦΕΚ 9 Α ). 39

52 Οι πρώτες τέσσερις είναι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών και συνίσταται από πρωτοβάθμιους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς ενώ ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης είναι Πρωτοβάθμιος Συνεταιρισμός. Οι Πρωτοβάθμιοι Συνεταιρισμοί που αποτελούν τους Δευτεροβάθμιους Αναγκαστικούς Συνεταιρισμούς, παρουσιάζοντα αναλυτικά στο Παράρτημα Ι. Αναγκαστικού χαρακτήρα είναι επίσης και οι Συνεταιρισμοί διαχείρισης ακινήτου συνιδιοκτησίας και κοινής χορτονομής του ν.δ (ΦΕΚ 196 Α ) και οι Συνεταιρισμοί Δασοκτημόνων του α.ν. 1627/1939 (ΦΕΚ 64 Α )., οι οποίοι, όπως αναφέρθηκε, δεν θα αποτελέσουν αντικείμενο της παρούσας έρευνας Ε.Α.Σ. ΚΙΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΡΗΤΗΣ ΣΥΝ ΠΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΟΡΕΑ Ε.Α.Σ. ΚΙΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΡΗΤΗΣ Δ/ΝΣΗ Λατζιμάς Μυλοποτάμου, ΤΘ 124, Ρέθυμνο ΤΗΛΕΦΩΝΟ , ΦΑΞ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ citron@ret.forthnet.gr Η Ένωση Κιτροπαραγωγών Κρήτης ιδρύθηκε το 1931, με σκοπό την διαχείριση του κίτρου (συγκέντρωση, μεταποίηση και διάθεση) στην Ελλάδα, καθώς υπήρξαν περίοδοι που έμποροι εξαγωγείς εκμεταλλεύονταν τους παραγωγούς διοχετεύοντας προς αυτούς ένα μόνο μικρό ποσοστό της τιμής πώλησης του προϊόντος. Αριθμεί 382 μέλη, το τακτικό της προσωπικό της αποτελείται από 21 άτομα, ενώ απασχολεί και 29 άτομα με σύμβαση. Μέλη της ένωσης είναι όλοι οι σύνδεσμοι κιτροπαραγωγών, ενώ μέλη των συνδέσμων είναι όλοι καλλιεργητές που έχουν στην κατοχή τους ή ενοικιάζουν κιτρεώνα. Τα μέλη είναι υποχρεωμένα να παραδίδουν ολόκληρη την ετήσια παραγωγή των κίτρων στο συνεταιρισμό. 40

53 Οι κιτροπαραγωγοί της Νάξου, που ανήκαν και αυτοί στην Ένωση Κιτροπαραγωγών Κρήτης, έστελναν μέσω της ΕΑΣ Νάξου τον καρπό κίτρου στην Κρήτη για να γίνει γλυκό κουταλιού. Αργότερα, μειώθηκε η παραγωγή κίτρων λόγω των μεγάλων απαιτήσεων για νερό του φυτού κι έτσι άλλοι εκρίζωσαν τα φυτά και άλλοι τα εμβολίασαν με πορτοκαλιές και μανταρινιές. Η αρχική δραστηριότητα της Ένωσης Κιτροπαραγωγών Κρήτης περιοριζόταν στην παραλαβή των φρούτων από τους παραγωγούς, την συντήρησή τους σε διάλυμα αλατιού και την εξαγωγή τους σε ημιεπεξεργασμένη μορφή σε βαρέλια. Την μεγαλύτερη ποσότητα τη διέθετε στην Ανατολική Γερμανία, μέχρι το Στις αρχές της δεκαετίας του 60, άρχισε και η μεταποίηση του κίτρου και παράλληλα και άλλων φρούτων. Οι πρώτες βιομηχανικές εγκαταστάσεις είχαν έδρα στον Ηράκλειο Κρήτης, με προϊόντα ζαχαρόπηκτα 5 αρχικά μόνο για την ελληνική αγορά. Η Ένωση Κιτροποαραγωγών Κρήτης έχει αντιμετωπίσει σοβαρά οικονομικά προβλήματα τουλάχιστον δύο φορές τα τελευταία 30 χρόνια. Η πρώτη παρουσιάσθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 70 με τα αποθέματα να φτάνουν στους τόνους περίπου, χωρίς προοπτική διάθεσης. Η κρίση αυτή αντιμετωπίστηκε με την απόσυρση της πλεονάζουσας ποσότητας των τόνων με κρατική χρηματοδότηση. Με τη ριζική αυτή αντιμετώπιση ο φορέας βάδισε με σταθερούς ρυθμούς για 15 περίπου χρόνια. Η δεύτερη κρίση παρουσιάσθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 90, όταν η ένωση βρέθηκε μπροστά σε ένα όγκο πρωτογενούς παραγωγής της τάξης τόνων και με υψηλά αποθέματα από τη σοδειά του Η διάθεση της ποσότητας αυτής ήταν αδύνατη στη διάρκεια ενός έτους, λόγω της ατυχούς για το φορέα συγκυρίας, της κατάρρευσης, της Ανατολικής Γερμανίας και την απώλεια της αγοράς τόνων σε άλμη ετησίως. Το γεγονός αυτό έχει ακόμη αντίκτυπο στη λειτουργία του φορέα, ο οποίος παρά τις προσπάθειες και τα σημαντικά αποτελέσματα στις άλλες αγορές, δεν έχει καταφέρει ακόμη να ανακάμψει. 5 Προϊόντα που παρασκευάζονται από καρπούς ή φλοιούς φρούτων από τα οποία έχουν αφαιρεθεί οι πυρήνες ή τμήματα αυτών ή χυμός τους και βράζονται σε διάλυμα ζάχαρης. 41

54 Οικονομική Διερεύνηση των Αναγκαστικών Συνεταιρισμών στην Ελλάδα Παρόλα αυτά, η τεχνολογική εξέλιξη της επιχείρησης στην παραγωγή και την συσκευασία, οδήγησαν στην ανάπτυξη της αγοράς του εξωτερικού με συσκευασμένα ζαχαρόπηκτα (κίτρο, πορτοκάλι, κεράσι). Σήμερα, η Ένωση παράγει ζαχαρόπηκτα προϊόντα και γλυκά του κουταλιού για την ελληνική, κυρίως, αγορά. Από το 1985 έχει γίνει επέκταση και εκσυγχρονισμός του εργοστασίου καθώς και μεταφορά του σε ιδιόκτητο οικόπεδο τ.μ από το Ηράκλειο στην περιοχή Ρεθύμνου όπου πραγματοποιείται και η μεγαλύτερη παραγωγή κίτρου. Το εργοστάσιο της επιχείρησης είναι πιστοποιημένο με ISO 9001 και HACCP και καταλαμβάνει στεγασμένα βιομηχανοστάσια τ.μ. Τα παραγόμενα προϊόντα στην αγορά είναι δύο κατηγοριών: 1. Ζαχαρόπηκτα σε συσκευασίες 100 γρ. για το λιανεμπόριο και 2. Ζαχαρόπηκτα σε συσκευασίες 5, 10, 15 χλγ. για την βιομηχανία τροφίμων. Εικόνα 5.1.: Προϊόντα της Ένωσης Κιτροπαραγωγών Κρήτης Πηγή: Ιστοσελίδα της Ένωσης Κιτροπαραγωγών Κρήτη: 42

55 5.2.2 ΕΝΩΣΗ ΟΙΝΟΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΑΜΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΟΡΕΑ ΕΝΩΣΗ ΟΙΝ/ΚΩΝ ΣΥΝ/ΣΜΩΝ ΣΑΜΟΥ Δ/ΝΣΗ Μαλαγάρι, 83100, Σάμος ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΦΑΞ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ H Ένωση Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου (ΕΟΣΣ) ιδρύθηκε το 1934, με τη συμμετοχή 25 τοπικών συνεταιρισμών, που αντιπροσωπεύουν όλους τους καλλιεργητές αμπέλου του νησιού. Αριθμεί 2847 μέλη, εκ των οποίων οι 40 ασχολούνται με τη βιολογική καλλιέργεια. Το τακτικό της προσωπικό της αποτελείται από 80 άτομα. Συστάθηκε, κυρίως, λόγω της εκμετάλλευσης που υφίσταντο οι αγρότες του νησιού. Μέχρι τότε η εμπορία του σαμιώτικου κρασιού ήταν στα χέρια Ελλήνων και ξένων εμπόρων, ενώ σήμερα την αποκλειστική ευθύνη των Σαμιώτικων κρασιών την έχει η ΕΟΣΣ. Από την ίδρυσή της, έως και σήμερα, συλλέγει το σταφύλι και παράγει το κρασί, στα οινοποιεία της και το διαθέτει, χύμα ή εμφιαλωμένο, στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο. Έχει δύο οινοποιεία, στο Μαλαγάρι και στο Καρλόβασι αντίστοιχα, συνολικής χωρητικότητας τόνων, τα οποία απασχολούν συνολικά 130 άτομα υπαλλήλους και εργάτες, ενώ προσλαμβάνεται και έκτακτο προσωπικό κατά την περίοδο του τρύγου. Η εμφιάλωση γίνεται στα οινοποιεία της ΕΟΣΣ με τον πλέον σύγχρονο εξοπλισμό. Τα οινοποιεία είναι πιστοποιημένα σύμφωνα το Σύστημα Ποιότητας κατά ISO 9001:2008 και το Σύστημα Διαχείρισης Ασφάλειας των Τροφίμων κατά ISO 22000:2005. Οι εξαγωγές της Ένωσης καλύπτουν το 80% της ετήσιας παραγωγής, που είναι περίπου τόνοι κρασί. H Γαλλία εισάγει το 60% της παραγωγής του νησιού. Άλλες χώρες που εισάγουν σημαντικές ποσότητες σαμιακών οίνων είναι η Αγγλία, η 43

56 Αυστραλία,η Αυστρία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Δανία, η Ελβετία, οι ΗΠΑ, η Ιταλία, ο Καναδάς, η Ολλανδία, η Σιγκαπούρη, η Σουηδία, η Φινλανδία, οι Σκανδιναβικές χώρες και, προσφάτως, χώρες της Άπω Aνατολής. Κάθε Οινοποιητικός Συνεταιρισμός αντιπροσωπεύεται στην Ένωση με ένα έως πέντε μέλη εκλεγμένων αντιπροσώπων. Ο αριθμός τους καθορίζεται ανάλογα με την παραγωγή σταφυλιών που παραδίδουν τα φυσικά μέλη του Οινοποιητικού Συνεταιρισμού στην Ένωση κατά την τελευταία τριετία. Παραγωγή μέχρι κιλά αντιστοιχεί σε έναν αντιπρόσωπο, παραγωγή από μέχρι κιλά σε δύο αντιπροσώπους κ.ο.κ. και μέχρι πέντε αντιπροσώπους. Τα κρασιά της ένωσης έχουν βραβευθεί επανειλημμένως σε έγκριτους διεθνείς διαγωνισμούς και συνεχίζουν ακάθεκτα. Το γλυκό σαμιακό κρασί συγκαταλέγεται στα κορυφαία του είδους του, παγκοσμίως, ενώ, ανάμεσα στις πολλές διακρίσεις του, διατηρεί το προνόμιο να είναι το κρασί που χρησιμοποιείται στη Θεία Ευχαριστία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Παράλληλα, το κρασί της ένωσης από σταφύλι βιολογικής γεωργίας κυκλοφορεί πια με ετικέτα που γράφει «Σάμος», από την αλυσίδα σούπερ μάρκετ ΑΒ Βασιλόπουλος και είναι ενταγμένο στη γκάμα βιολογικών προϊόντων της. Εικόνα 5.2. : Τα προϊόντα της Ένωσης Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου Πηγή: Ιστοσελίδα της Ένωσης Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου: 44

57 5.2.3 ΕΝΩΣΗ ΜΑΣΤΙΧΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΧΙΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΟΡΕΑ Δ/ΝΣΗ ΕΝΩΣΗ ΜΑΣΤΙΧΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΧΙΟΥ Κ. Μονομάχου, , Χίος ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΦΑΞ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Σήμερα, η μαστίχα διατηρεί τον μονοπωλιακό σε παγκόσμιο επίπεδο χαρακτήρα της. Η κίνηση αυτή επέσυρε την προσοχή της πολιτείας η οποία δημοσίευσε το 1938 το Νόμο 1390 σύμφωνα με τον οποίο ιδρύθηκαν οι 20 Συνεταιρισμοί Μαστιχοπαραγωγών μέλη των οποίων ήταν υποχρεωτικά όλοι οι μαστιχοπαραγωγοί. Σύμφωνα με τον ίδιο Νόμο συστήθηκε και η Ένωση των 20 Συνεταιρισμών με την επωνυμία «Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου (Ε.Μ.Χ)». Ο σχετικός νόμος έχει ως εξής: «Προς τον σκοπόν της προστασίας της μαστίχης Χίου δια της συστηματοποιήσεως της παραγωγής, της συγκεντρώσεως, της συσκευασίας, της επεξεργασίας και της από κοινού διαθέσεως αυτής επιβάλλεται δια του παρόντος η αναγκαστική συνεταιριστική οργάνωσις πάντων των Μαστιχοπαραγωγών Χίου» (Καταστατικόν Συνεταιρισμών Μαστιχοπαραγωγών Χίου, Α.Νόμος 1390/1938). Η λειτουργία της ΕΜΧ άρχισε το 1939, ένα χρόνο μετά τη δημοσίευση του Νόμου Το 1958 η Ένωση καταφέρνει να ορθοποδήσει, καθώς η κατανάλωση μαστίχας έφθασε το ύψος της παραγωγής. Η βιομηχανική επεξεργασία της μαστίχας ξεκίνησε το 1957 με το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής τσίκλας. Σήμερα, η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου είναι φορέας αποκλειστικής διαχείρισης της φυσικής μαστίχας στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αποτελεί την συλλογική έκφραση 20 πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών των 24 Μαστιχοχωρίων που ευρίσκονται στην νότια Χίο 6. Απασχολεί 60 άτομα και αριθμεί περίπου μέλη. Βασική 6 μία από τις ερμηνείες της ονομασίας της Χίου είναι ότι προέρχεται από φοινικική λέξη που σημαίνει "μαστίχα" 45

58 προϋπόθεση για να χαρακτηρισθεί ένας μαστιχοπαραγωγός, μέλος του συνεταιρισμού είναι η παράδοση, εντός της τελευταίας τετραετίας, 60 τουλάχιστον κιλών μαστίχας, γεγονός που του παρέχει το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Η Ε.Μ.Χ. διατηρεί ιδιόκτητες εγκαταστάσεις συνολικής στεγασμένης επιφάνειας τμ, όπου και φιλοξενείται το σύνολο των δραστηριοτήτων της συμπεριλαμβανομένων και των δύο παραγωγικών μονάδων: καθαρισμού & συσκευασίας μαστίχας και παρασκευής των προϊόντων EΛMA & απόσταξης μαστιχελαίου. Η εμπορική δραστηριότητα της Ένωσης είναι κυρίως εξαγωγική αφού το 60% της ετήσιας παραγωγής της μαστίχας Χίου προωθείται στις αγορές του εξωτερικού. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα σημαντικότερα προϊόντα (μαστίχα, μαστιχέλαιο, τσίκλα ELMA) της είναι προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π), ενώ, το 2001, πιστοποιήθηκε κατά ISO 9001:2000 και HACCP. Είναι ο πρώτος συνεταιρισμός που μπαίνει στο Χρηματιστήριο, στην εναλλακτική αγορά που δημιουργήθηκε στο Χ.Α. Το 2002 η ΕΜΧ ίδρυσε την MEDITERRA 7 AE με σκοπό την δημιουργία αλυσίδας καταστημάτων λιανικής πώλησης με το εμπορικό σήμα mastihashop (πρακτικά Γενικής Συνέλευσης Ε.Μ.Χ., Μάρτιος 2002). Σήμερα υπάρχουν έντεκα καταστήματα mastihashop σε μεγάλες ελληνικές πόλεις και το εξωτερικό. Ως αντικείμενο δραστηριότητας του mastihashop ορίζονται: Η συσκευασία της φυσικής μαστίχας. Η παραγωγή προϊόντων μαστίχας. Η εμπορία και συσκευασία παραδοσιακών προϊόντων. Η διοργάνωση δράσεων προβολής και προώθησης της μαστίχας και των προϊόντων τους. Η εφαρμογή της πρωτοποριακής ιδέας αποτέλεσε πρόκληση για το συνεταιρισμό, καθώς τη χρονική περίοδο ίδρυσης των καταστημάτων δεν υπήρχε η σημερινή γκάμα 7 στην εταιρία εκτός από τον συνεταιρισμό, μετέχουν η Attica Ventures και ο όμιλος Τσάκου 46

59 προϊόντων με βάση τη μαστίχα. Ακολούθησε συστηματική μελέτη των εφαρμογών της μαστίχας σε Ελλάδα και εξωτερικό, καθώς και σε παλαιότερες εφαρμογές, στην ανατολική Μεσόγειο, μέσω αναφορών σε κείμενα που αφορούσαν προϊόντα μαστίχας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα δυσπιστίας προς τους συνεταιρισμούς ήταν η δυσκολία στην εύρεση συνεργάτη για την παραγωγή κουλουριών με μαστίχα. Σήμερα, στα mastihashop διατίθεται φυσική μαστίχα, τρόφιμα, βιολογικά παραδοσιακά προϊόντα, ποτά, (mastiha cuisine), καθώς και φαρμακευτικά και παραφαρμακευτικά, καλλυντικά, (mastiha care), αρτοπαρασκευάσματα και λαογραφικά και γίνονται προσπάθειες για συνεχή ανανέωση της γκάμας. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης νέων προϊόντων η οικογένεια Χαΐτογλου δημιούργησε χαλβά με μαστίχα, η εταιρεία Κορρέ σειρά προϊόντων περιποίησης προσώπου και σώματος καθώς και σαπούνια με βάση τη μαστίχα και η σοκολατοβιομηχανία ΙΟΝ, σοκολάτα υγείας με μαστίχα Χίου. Εικόνα 5.3. : Προϊόντα της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου Πηγή: Ιστοσελίδα της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου: Εικόνα 5.4. : Λογότυπο και προϊόντα καταστημάτων mastihashop Πηγή: Ιστοσελίδα των καταστημάτων της MastihaShop: Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου, 47

60 5.2.4 Ε.Α.Σ. ΘΗΡΑΪΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ SANTO WINES ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΟΡΕΑ Ε.Α.Σ. ΘΗΡΑΪΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Δ/ΝΣΗ Πύργος, Σαντορίνη ΤΗΛΕΦΩΝΟ , ΦΑΞ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Η Ένωση Αναγκαστικών Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων SANTO WINES ιδρύθηκε το Αριθμεί 2921 μέλη και απασχολεί 25 άτομα προσωπικό. Στηρίζει όλα τα θηραϊκά προϊόντα. Εκτός από το εργοστάσιο τοματοπολτού, το κονσερβοποιείο και το οινοποιείο, γίνεται προσπάθεια για ανάπτυξη άλλων ντόπιων προϊόντων όπως η φάβα και η άγρια κάππαρη. Προτεραιότητα, όμως του συνεταιρισμού αποτελεί η ενίσχυση και ανάπτυξη των αμπελώνων. Το οινοποιείο μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση το Έχει χτιστεί σε επίπεδα ώστε με το νόμο της βαρύτητας να εξοικονομείται ενέργεια. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα σύγχρονα οινοποιεία σε σχεδιασμό και το μεγαλύτερο στο νησί σε χωρητικότητα. Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται είναι το Ασύρτικο, το Αθήρι, το Αηδάνι και η Μαντηλαριά. Τα λευκά είναι το 90% της παραγωγής και τα κόκκινα περίπου το 10%. Υπάρχουν όμως άλλες 25 ποικιλίες, οι οποίες γίνεται προσπάθεια να αναπτυχθούν. Για το σκοπό αυτό δημιουργούνται πρότυποι πειραματικοί αμπελώνες και φυτώρια. Το κρασί Vinsanto 8 είναι από τα σημαντικότερα προϊόντα της Ένωσης, στο οποίο έχει επενδύσει, για το λόγο αυτό γίνονται πειραματισμοί και μακροχρόνιες αναπαλαιώσεις. Το εργοστάσιο τοματοπολτού της Ένωσης αποτελεί το μοναδικό εργοστάσιο τοματοπολτού που λειτουργεί μέχρι σήμερα στη Σαντορίνη. Ανανέωσε μέρος του 8 Μεγάλο Χρυσό Βραβείο, στον 7ο Διεθνή Διαγωνισμό Οίνου Θεσσαλονίκης. 48

61 Οικονομική Διερεύνηση των Αναγκαστικών Συνεταιρισμών στην Ελλάδα εξοπλισμού του από δωρεά Θηραίου τοματοβιομηχάνου το 1999, οπότε και επαναλειτούργησε μετά από τη διακοπή εργασίας του το Πρόσφατα δημιούργησαν και τοματοπολτό τριπλής συμπύκνωσης. Παράλληλα, στην Ένωση Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων λειτουργεί οργανωμένα και ένα κέντρο προβολής κρασιού από τον Μάρτιο έως τον Νοέμβριο, ενώ στόχος είναι να επεκταθεί η λειτουργία του κέντρου όλο το χρόνο. Επίσης, η κύρια αίθουσα κέντρου, χωρητικότητας 120 ατόμων, διατίθεται για προβολές, διενέργεια σεμιναρίων, δεξιώσεις και γαμήλιες τελετές Εικόνα 5.5.: Προϊόντα της Προϊόντων SANTO WINES Ένωσης Αναγκαστικών Συνεταιρισμών Θηραϊκών Πηγή: Ιστοσελίδα της Ένωσης Θηραϊκών Προϊόντων: 49

62 5.2.5 ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΚΡΟΚΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΟΖΑΝΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΟΡΕΑ ΣΥΝ/ΣΜΟΣ ΚΡΟΚΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ Δ/ΝΣΗ Κρόκος Κοζάνης ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΦΑΞ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ Ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης ιδρύθηκε το Το 1966 είχε ιδρυθεί στην περιοχή συνεταιρισμός πώλησης κρόκου και το 1969 παρόμοια οργάνωση στο ομώνυμο χωριό. Αυτές οι δύο οργανώσεις έδρασαν μέχρι το 1971, όπου ιδρύθηκε ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός. Ο Συνεταιρισμός έχει το αποκλειστικό δικαίωμα συλλογής, συσκευασίας και διακίνησης του κρόκου και οποιοσδήποτε παραγωγός καλλιεργεί κρόκο, γίνεται αυτομάτως μέλος του, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ποιότητά του και να αποφεύγεται η νοθεία που γινόταν στο παρελθόν, από τους μεσάζοντες, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του προϊόντος. Σήμερα, απαρτίζεται από μέλη και λειτουργεί με μόνιμο προσωπικό 4 ατόμων, ενώ κατά την περίοδο επεξεργασίας, τυποποίησης και συσκευασίας του κρόκου απασχολούνται 50 άτομα ως εποχικό προσωπικό. Η ετήσια παραγωγή κρόκου ανέρχεται σε 6,9 τόνους, ωστόσο το 95% της παραγωγής εξάγεται. Η ίδρυση του Συνεταιρισμού αποτέλεσε ένα θετικό βήμα για την επίλυση των διαφόρων προβλημάτων διάθεσης του κρόκου, με αποτέλεσμα να επεκταθεί η καλλιέργειά του. Συγκεκριμένα από τα 1400 στρέμματα που καλλιεργούνταν το 1970, η έκταση της καλλιέργειας έχει αυξηθεί σε 8130 στρέμματα. Παράλληλα, ο συνεταιρισμός δημιούργησε τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να γίνει η καλλιέργεια λιγότερο κοπιαστική και περισσότερο προσοδοφόρα με αποτέλεσμα να αυξηθεί και η στρεμματική απόδοσή της (από 0,394 κιλά/στρ το 1977 σε 0,849 το 1995). 50

63 Σήμερα, ο Συνεταιρισμός στεγάζεται σε ιδιόκτητο κτίριο συνολικής επιφάνειας 612,40 τ.μ. Ο μηχανολογικός εξοπλισμός που διαθέτει ο Συνεταιρισμός, είναι σχετικά καινούριος (αποκτήθηκε την τελευταία πενταετία) και χρησιμοποιείται αποτελεσματικά στην παραγωγική διαδικασία. Στο συνεταιρισμό ανήκει επίσης και ένα υπερσύγχρονο χημείο - αποστακτήριο, το οποίο δε λειτουργεί, λόγω έλλειψης πόρων. Ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης από το 1997 εφαρμόζει σύστημα διασφάλισης ποιότητας ΙSΟ 9002/1994, έχει αναπτύξει πιστοποιημένη βιολογική καλλιέργεια κρόκου και έχει αποκτήσει σήμα βεβαίωσης Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης "Κρόκος Κοζάνης". Επίσης είναι μέλος της Πανευρωπαϊκής Ένωσης Αρωματικών Φυτών "EUROPAM". Ο Συνεταιρισμός διαθέτει το προϊόν σε ελκυστικές συσκευασίες που δίνουν προστιθέμενη αξία στον κρόκο. Έχει τιμηθεί με βραβείο συσκευασίας το 2004 στο διαγωνισμό «Ελληνικά Αστέρια», γεγονός που του προσδίδει το δικαίωμα συμμετοχής σε διεθνείς διαγωνισμούς. Τελευταία ολοκληρώθηκε επένδυση που θα καταστήσει δυνατή την παραγωγή ροφήματος κρόκου (σε φακελάκια όπως το τσάι). Τα προϊόντα εξάγονται σε χώρες όπως η Ισπανία, η Ιαπωνία, οι Η.Π.Α., η Γερμανία, η Γαλλία, η Κίνα και η Ελβετία (Παπανικολάου, 1997). Εικόνα 5.6. : Προϊόντα Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης Πηγή: Ιστοσελίδα του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης: 51