1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά Σκοπός και Δομή της Διπλωματικής Εργασίας VIVARTIA (CYPRUS) LTD...3

Transcript

1 Περιεχόμενα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικά Σκοπός και Δομή της Διπλωματικής Εργασίας VIVARTIA (CYPRUS) LTD Εταιρικό Προφίλ Γαλακτοκομικές Εταιρίες Γαλακτοκομεία Χαραλαμπίδη Γαλακτοκομεία Κρίστης Σχέση με την Εταιρία Στρατηγική Απεικόνιση Εφοδιαστικής Αλυσίδας της Vivartia Cyprus ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΕΥΠΑΘΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Γενικά Σημαντικότητα της Εφοδιαστικής Αλυσίδας στη Γαλακτοβιομηχανία Διαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας Ευπαθών Προϊόντων Δομή της Εφοδιαστικής Αλυσίδας Ψυχρή Εφοδιαστική Αλυσίδα Συστήματα Διαχείρισης Αποθεμάτων στην Ψυκτική Εφοδιαστική Αλυσίδα Εφοδιαστική Αλυσίδα Γάλακτος Μεταφορά και Συλλογή του Γάλακτος Παστερίωση του Γάλακτος Πράσινη Εφοδιαστική Αλυσίδα Γενικά Λόγοι Ανάπτυξης της Πράσινης Εφοδιαστικής Αλυσίδας Παραδείγματα Πράσινης Εφοδιαστικής Αλυσίδας Αντίστροφα Logistics ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ ΤΗΣ VIVARTIA (CYPRUS) LTD Πρόβλημα Μιας Περιόδου Περιγραφή Προβλήματος i

2 4.1.2 Λύση του Προβλήματος Πρόβλημα πολλών περιόδων Περιγραφή Προβλήματος Λύση Προβλήματος με τη μέθοδο EOQ Επίλυση Προβλήματος με τον Αλγόριθμο Wagner Whitin Πώς υπολογίζει η Εταιρία τις Παραγγελίες - Αλγόριθμος Silver Meal Ανάδραση με την Εταιρία ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...97 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ii

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Ο όρος εφοδιαστική αλυσίδα αναφέρεται πρώτη φορά από τον πατέρα της ιστορίας Ηρόδοτο, θέλοντας να περιγράψει την ικανότητα των Περσών να εφοδιάζουν τα στρατεύματα τους τα οποία μάχονταν κατά των ελλήνων, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από το έδαφος τους. Η ανάγκη για συνεχή εφοδιασμό και για απρόσκοπτη προμήθεια σε αποθέματα εμφανίστηκε από τα αρχαία χρόνια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου προς την Ασία, θα ήταν ανέφικτη χωρίς την διάθεση με βέλτιστο τρόπο των προμηθειών που υπήρχαν στην διάθεση τους. Ο άνθρωπος ξεκίνησε την ενασχόληση του με τη Διαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας (ΔΕΑ), με την έννοια αυτή που γνωρίζουμε, από το 1900 και μετά. Μεγάλη άνθηση γνώρισε κατά την διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Η εξέλιξη αυτή ήταν το αποτέλεσμα των επιτακτικών αναγκών κατά τη διάρκεια του πόλεμου για συνεχείς ανεφοδιασμούς με τρόφιμα, πυρομαχικά καθώς και για την κάλυψη της οποιασδήποτε ανάγκης των στρατιωτών αλλά και συμβάλλοντας στη μαζική μεταφορά τους. Σε μεταγενέστερο στάδιο και λόγω της ανάπτυξης της πληροφορίας η διαχείριση εφοδιαστικής αλυσίδας γνώρισε μεγάλη άνθηση και έγινε κατανοητή στις επιχείρησης, η αξία και τα σημαντικά οφέλη που προέκυπταν από την χρησιμοποίηση της. Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να αναπτύσσεται ένας κλάδος της διαχείρισης εφοδιαστικής αλυσίδας που πριν φαινόταν αδύνατον. Η διαχείριση εφοδιαστικής αλυσίδας ευπαθών προϊόντων άρχισε να ανατέλλει την δεκαετία του 70 και έδωσε τροφή για έρευνα στους επιστήμονες και ελπίδες στους παραγωγούς των ευπαθών (γεωργικών) προϊόντων. Αντικειμενικός στόχος της διαχείρισης εφοδιαστικής αλυσίδας ευπαθών προϊόντων είναι η μεταφορά και διανομή προϊόντων που χρειάζονται ειδικές συνθήκες διατήρησης ή έχουν συγκεκριμένο χρόνο ζωής. 1.2 Σκοπός και Δομή της Διπλωματικής Εργασίας Η ιδέα για την εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτέλεσε η καθημερινή μας τριβή με την εταιρία και η πρόκληση να ασχοληθούμε με την εφοδιαστική αλυσίδα μιας από τις μεγαλύτερες εταιρίες τροφίμων στην Κύπρο. Πρόκληση ακόμα ήταν η μελέτη και η καταγραφή της εφοδιαστικής αλυσίδας ευπαθών προϊόντων και πιο συγκεκριμένα η εφοδιαστική αλυσίδα του γάλακτος, μέσα από μια ελλειπή ελληνική βιβλιογραφία. Η ξένη βιβλιογραφία και κυρίως 1

4 δημοσιεύσεις σε έγκριτα περιοδικά και μελέτες ξένων πανεπιστημίων αποτέλεσαν τον ακρογωνιαίο λίθο για την ολοκλήρωση της διπλωματικής μας. Στη συνέχεια ασχοληθήκαμε με ένα πρόβλημα καθαρά διαχείρισης αποθεμάτων που είχε ως στόχο τη μελέτη και υπολογισμό των βέλτιστων ποσοτήτων παραγγελίας για τα υλικά εμφιάλωσης του φρέσκου γάλακτος, υπολογισμός για τα αντίστοιχα κόστη τους και σύγκριση των αποτελεσμάτων με την μεθοδολογία της εταιρίας. Σκοπός της παρούσας διπλωματικής είναι η καταγραφή της εφοδιαστικής αλυσίδας της Vivartia Cyprus και η επίλυση ενός προβλήματος διαχείρισης αποθεμάτων. Στο Κεφάλαιο 2 δίνεται μια σαφής εικόνα της εταιρίας παρουσιάζοντας στοιχεία για την εταιρία, για τις γαλακτοβιομηχανίες οι οποίες την αποτελούν, τα προϊόντα τα οποία η εταιρία παράγει και διαθέτει στην κυπριακή αγορά, η σχέση που έχουμε εμείς με την εταιρία και τέλος γίνεται μια σε βάθος ανασκόπηση της εφοδιαστικής της αλυσίδας. Στο Κεφάλαιο 3 παρουσιάζεται η εφοδιαστική αλυσίδα ευπαθών προϊόντων, η ψυχρή εφοδιαστική αλυσίδα και τα συστήματα της στην διαχείριση των αποθεμάτων, η εφοδιαστική αλυσίδα του γάλακτος όπου γίνεται εκτεταμένη αναφορά στην μεταφορά και στην παστρερίωση του γάλακτος. Ακόμα γίνεται αναφορά στη πράσινη εφοδιαστική αλυσίδα, στους λόγους ανάπτυξης της και αναφερόμαστε σε 2 εταιρίες κολοσσούς στην παγκόσμια βιομηχανία και τις ενέργειες που έκαναν για να δημιουργήσουν την δική τους πράσινη εφοδιαστική αλυσίδα και τέλος γίνεται αναφορά στην αντίστροφη εφοδιαστική αλυσίδα. Στο Κεφάλαιο 4 παρουσιάζουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Vivartia Cyprus και προσπαθούμε μέσα από την εφαρμογή της θεωρίας των αποθεμάτων να βρούμε λύσεις στα συγκεκριμένα προβλήματα. Στο Κεφάλαιο 5 γίνεται παρουσίαση και σχολιασμός των αποτελεσμάτων και γίνονται προτάσεις για βελτίωση της υφιστάμενης κατάστασης. 2

5 2.VIVARTIA (CYPRUS) LTD 2.1 Εταιρικό Προφίλ Η Vivartia ΑΒΕΕ είναι η μεγαλύτερη εταιρεία τροφίμων στην Ελλάδα. Ως μέλος αυτού του ομίλου η Vivartia (Cyprus) Ltd ξεκίνησε την δημιουργία της, τον Απρίλιο του 2007 και ολοκληρώθηκε τυπικά περί τα τέλη του 2008 η νομική συγχώνευση. Με την δημιουργία του σχήματος αυτού, δύο ιστορικές και ανταγωνιστικές γαλακτοβιομηχανίες της Κύπρου βρίσκονται πλέον υπό την ίδια οικονομική διοίκηση, δημιουργώντας ένα σχήμα πρωτόγνωρο για την κυπριακή αγορά. Πρόκειται για τις εταιρείες παραγωγής προϊόντων φρέσκου γάλακτος Γαλακτοκομεία Χαραλαμπίδης ΛΤΔ και Γαλακτοκομεία Κρίστης ΛΤΔ. Στο τέλος Νοεμβρίου 2007, μεταφέρθηκε το εργοστάσιο Χαραλαμπίδης στη Λεμεσό, δημιουργώντας μέσα στο εργοστάσιο της Κρίστης νέους χώρους παραγωγής για το γάλα Χαραλαμπίδης. Το γάλα Κρίστης και το γάλα Χαραλαμπίδης παστεριώνονται και συσκευάζονται σε ξεχωριστές γραμμές παραγωγής, διατηρώντας έτσι, τα ιδιαίτερα στοιχεία της κάθε μάρκας. Στις αρχές του 2008 το ενοποιημένο σχήμα συμπληρώθηκε. Η επίσημη μετονομασία της εταιρείας σε Vivartia (Cyprus) Ltd έγινε μέσα στο Κάτω από τη Vivartia (Cyprus) Ltd παράγονται και διανέμονται στη κυπριακή αγορά: φρέσκο γάλα Χαραλαμπίδης, φρέσκα βιολογικά προϊόντα Χαραλαμπίδης (γάλα, γιαούρτι και χαλούμι), φρέσκο γάλα Χαραλαμπίδης active, γάλα αρωματισμένο Χαραλαμπίδης σε γεύσεις σοκολάτας και μπανάνας, φρέσκο γάλα Κρίστης, φρέσκο γάλα delact Κρίστης, γιαούρτι Κρίστης στραγγιστό, τυροκομικά προϊόντα Κρίστης (χαλούμι, κεφαλοτύρι, αναρή), κρέμα γάλακτος Κρίστης μακράς διάρκειας, έτοιμος καφές Coffee Break. Παράλληλα, εισάγει στην Κύπρο και διανέμει τα προϊόντα: MILKO, χυμοί LIFE, γιαούρτι με φρούτα VITALINE, επιδόρπια MILKY, παιδικό γιαούρτι STEPS και B-COOL, κατεψυγμένα λαχανικά Μπάρμπα Στάθης και κατεψυγμένες ζύμες Χρυσή Ζύμη. Η Vivartia (Cyprus) Ltd κατέχει ηγετική θέση στην αγορά φρέσκου γάλακτος, φρέσκου αρωματισμένου γάλακτος, γιαουρτιού και κρέμας γάλακτος ενώ έχει σημαντική παρουσία και στους τομείς της τυροκομίας, μαργαρίνης, φρέσκων χυμών και έτοιμου καφέ. Η Vivartia (Cyprus) εξάγει το χαλούμι Κρίστης και το Πισσουρκώτικο σε 24 χώρες, και η αξίας τους είναι πέραν των 12 εκατομμυρίων ευρώ. Το προϊόν με την μεγαλύτερη ζήτηση για εξαγωγή είναι το χαλλούμι. Τα τελευταία 20 χρόνια το χαλούμι Κρίστης βρίσκεται σε όλες τις Αραβικές χώρες και στις περισσότερες της Ευρώπης. Οι εξαγωγές της Vivartia (Cyprus) αντιστοιχούν περίπου στο 3

6 ένα τρίτο του συνόλου των εξαγωγών Κυπριακού χαλουμιού. Εικόνα 1: Προϊόντα που παράγει και διανέμει η Vivartia Cyprus Από το 2008 εξάγεται στην Ελλάδα, σε όλες τις Αραβικές χώρες, στην Ταιβάν και στην Σιγκαπούρη η κρέμα μακράς διάρκειας Κρίστης. Η εταιρία κατέχει πλέον το 75% της αγοράς φρέσκου γάλακτος στην κυπριακή αγορά. Οι συνολικές πωλήσεις ανήλθαν σε πάνω από 100 εκατομμύρια ευρώ το Στα τέλη του 2011 υπεγράφη συμφωνία πώλησης του 90% της εταιρείας Vivartia (Cyprus) Ltd στους Κύπριους επιχειρηματίες Αλέξη Χαραλαμπίδη και Μενέλαο Σιακόλα αντί τιμήματος 42 εκατομμυρίων ευρώ. Το 10% της εταιρείας παραμένει στη ΔΕΛΤΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΑΕ θυγατρικής της Vivartia ΑΒΕΕ. Τα κεντρικά γραφεία της εταιρίας βρίσκονται στην βιομηχανική περιοχή Νήσου. Το εργοστάσιο και το κέντρο διανομής στην βιομηχανική περιοχή Αγίου Αθανασίου στην Λεμεσό, ενώ διαθέτει ακόμα 3 κέντρα διανομής στην Λευκωσία, Πάφο και Παραλίμνι. Η Vivartia (Cyprus) Ltd εργοδοτεί 580 άτομα μόνιμο προσωπικό. Διευθύνων σύμβουλος της εταιρίας είναι ο κ. Μάριος Καμπανελάς. 4

7 2.2 Γαλακτοκομικές Εταιρίες Γαλακτοκομεία Χαραλαμπίδη Η εταιρία ιδρύθηκε το 1945 με έδρα την Λευκωσία από τους κα. Εύρη Νικολαϊδη και κ. Τάκη Χαραλαμπίδη. Ξεκίνησε σαν μια μικρή βιοτεχνία η οποία διοχέτευε γάλα στα γειτονικά σπίτια. Το 1969 παρουσίασε για πρώτη φορά στην κυπριακή αγορά το φρέσκο αρωματισμένο γάλα Χαραλαμπίδη. Η ανάπτυξη της εταιρίας ήταν συνεχής καθ όλη την διάρκεια των 60 και πλέον χρόνων ζωής της. Η εταιρία είναι η πρώτη που ξεκίνησε την συσκευασία του φρέσκου γάλακτος σε χάρτινες συσκευασίες, τις οποίες διατηρεί μέχρι και σήμερα, παράλληλα με τις συσκευασίες σε πλαστικό μπουκάλι τις οποίες διαθέτει από το Αποτελεί την πιο παλιά εταιρία παραγωγής και διάθεσης φρέσκου γάλακτος στην Κύπρο και τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη της αγοράς φρέσκου γάλακτος. Η εταιρεία διανέμει στην αγορά φρέσκο γάλα, φρέσκο αρωματισμένο γάλα, φρέσκο βιολογικό αιγινό γάλα. Φρέσκο Γάλα Χαραλαμπίδη Εικόνα 2: Φρέσκο Γάλα με 3% Λιπαρά Εικόνα 3: Φρέσκο Γάλα με 1,5% Λιπαρά 5

8 Εικόνα 4: Φρέσκο Γάλα με 0,1% Λιπαρά Προϊόντα Φρέσκου Αρωματισμένου Γάλακτος: Εικόνα 5: Φρέσκο Αρωματισμένο Γάλα Σοκολάτας 250ml και 330ml Εικόνα 6: Φρέσκο Αρωματισμένο Γάλα Μπανάνας 330ml 6

9 Χαραλαμπίδης Active Πρόκειται για ένα καινοτόμο προϊόν και το μοναδικό που κυκλοφορεί στην Κυπριακή αγορά. Η σειρά προϊόντων Χαραλαμπίδης Active αποτελείται από την συσκευασία φρέσκου γάλακτος ενός λίτρου με προσθήκη φυτικών ινών και από τα γιαούρτια φρούτων με προβιοτικά και φυτικές ίνες σε διάφορες γεύσεις. Εικόνα 7: Φρέσκο Γάλα Active με 1,5% Λιπαρά Εικόνα 8: Γιαούρτι Φρούτων Active 7

10 Χαραλαμπίδης Plus Πρόκειται για Φρέσκο γάλα εμπλουτισμένο με 40% περισσότερο ασβέστιο και βιταμίνες Α, D και φολικό οξύ. Εικόνα 9: Φρέσκο Γάλα Plus 8

11 2.2.2 Γαλακτοκομεία Κρίστης Η γαλακτοβιομηχανία Κρίστης ιδρύθηκε το 1961, παράγοντας αρχικά μόνο φρέσκο γάλα. Το 1974 δημιουργήθηκε η τυροκομική μονάδα της εταιρίας για να καλύψει την μεγάλη ζήτηση που υπήρχε σε αυτά τα προϊόντα στην κυπριακή αγορά. Κατέχει σημαντικό μερίδιο στην αγορά γάλακτος και είναι η ηγέτιδα εταιρία στην διάθεση τυροκομικών προϊόντων. Φρέσκο Γάλα Κρίστης Εικόνα 10: Φρέσκο Γάλα με 3% Λιπαρά Εικόνα 11: Φρέσκο Γάλα με 1,5% Λιπαρά 9

12 Εικόνα 12: Φρέσκο Γάλα με 0,1% Λιπαρά Φρέσκο Γάλα Κρίστης Delact Εικόνα 13: Φρέσκο Γάλα Delact με 1,5% Λιπαρά Τυροκομικά Κρίστης Εικόνα 14: Χαλλούμι 10

13 Εικόνα 15: Φέτα Εικόνα 16: Αναρή 11

14 Εικόνα 17: Κεφαλοτύρι Γιαούρτι Εικόνα 18: Γιαούρτι Στραγγάτο Πλήρες Εικόνα 19: Γιαούρτι Στραγγάτο Ελαφρύ 12

15 Κρέμα Γάλακτος Εικόνα 20: Κρέμα Γάλακτος Πλήρης Εικόνα 21: Κρέμα Γάλακτος Light Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται αναλυτικά τα προϊόντα της Vivartia Cyprus τα οποία θα μελετήσουμε και ο αντίστοιχος κωδικός του προϊόντος. Ακόμα παρουσιάζοντα τα υλικά συσκευασίας για τον κάθε ένα κωδικό ξεχωριστά. Α/Α ΠΡΟΪΟΝ ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΛΙΚΑ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ 1 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΠΛΗΡΕΣ 10 ΛΙΤ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ CH 10 FULL PLASTIC BAG (10lit) 2 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΠΛΗΡΕΣ 2 ΛΙΤ CH 2 FULL ELOCAP RED, PAPER FULL FAT 2LTRS CHARALAMB 3 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΠΛΗΡΕΣ 1 ΛΙΤ CH 1 FULL ELOCAP RED, PAPER FULL FAT 1LTR CHARALAMB 13

16 Α/Α ΠΡΟΪΟΝ ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΛΙΚΑ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ 4 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΕΛΑΦΡΥ 2 ΛΙΤ CH 2 LIGHT ELOCAP YELLOW PAPER LIGHT 2LTRS CHARALAM 5 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΕΛΑΦΡΥ 1 ΛΙΤ CH 1 LIGHT ELOCAP YELLOW PAPER LIGHT 1LTR CHARALAMB 6 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΣΟΚΟΛΑΤΑ 0.25 ΛΙΤ CH O,25 CHOCO PAPER CHOCO 0.25LTR CHARALAMB STRAW 250 ML ΚΟΛΛΑ ΖΑΧΑΡΗ 7 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΣΟΚΟΛΑΤΑ 0.33 ΛΙΤ ΣΕ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CH O,33 CHOCO 330 ML PRE-FORMS B.BROWN CAP 330ML SLEEVES 8 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΜΠΑΝΑΝΑ 0.33 ΛΙΤ CH O,33 BANANA PAPER BANANA 0.33LTR CHARALAMB STRAW 330ML ΚΟΛΛΑ 9 ΦΡΕΣΚΑ ΚΡΕΜΑ 5 ΛΙΤ CH 5 CREM PLASTIC BAG (5lit) 10 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ SKIM 1 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CH 1 SKIM BOT. CHAR. PRE-FORMS 30gr B BLUE CAP CHAR. SKIM SLEEVES 1LTR 11 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ PLUS 1,5 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CH 1,5 PLUS BOT. CHAR. PRE-FORMS 36gr B WHITE CAP CHAR. PLUS SLEEVES 1,5LTRS 12 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ PLUS 1 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CH 1 PLUS BOT. CHAR. PRE-FORMS 30gr B WHITE CAP CHAR. PLUS SLEEVES 1LTR 13 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΠΛΗΡΕΣ 1,5 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CH 1,5 FULL BOT. CHAR. PRE-FORMS 36gr B RED CAP CHAR. FULL SLEEVES 1.5LTRS 14 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΠΛΗΡΕΣ 1 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CH 1 FULL BOT. CHAR. PRE-FORMS 30gr B RED CAP CHAR. FULL SLEEVES 1LTR 14

17 Α/Α ΠΡΟΪΟΝ ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΛΙΚΑ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ 15 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΕΛΑΦΡΥ 1 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CH 1 LIGHT BOT. CHAR. PRE-FORMS 30gr B YELLOW CAP CHAR. LIGHT SLEEVES 1LTR 16 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΕΛΑΦΡΥ 1,5 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CH 1,5 LIGHT BOT. CHAR. PRE-FORMS 36gr B YELLOW CAP CHAR. LIGHT SLEEVES 1.5LTRS 17 ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ACTIVE 1 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CH 1 ACTIVE BOT. CHAR. PRE-FORMS 30gr B GREEN CAP CHAR. ACTIVE SLEEVES 1LTR CHRISTIS 1 ΚΡΙΣΤΗΣ ΠΛΗΡΕΣ 1.5 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CHR 1,5 FULL BOT. CHAR. PRE-FORMS 36gr CHR FULL SLEEVES 1.5 LTRS B. RED CAP 2 ΚΡΙΣΤΗΣ ΠΛΗΡΕΣ 1 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CHR 1 FULL BOT. CHAR. PRE-FORMS 30gr CHR FULL SLEEVES 1LTR B RED CAP 3 ΚΡΙΣΤΗΣ ΕΛΑΦΡΥ 1,5 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CHR 1,5 FULL BOT. CHAR. PRE-FORMS 36gr CHR LIGHT SLEEVES 1.5 LTRS B YELLOW CAP 4 ΚΡΙΣΤΗΣ ΕΛΑΦΡΥ 1 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CHR 1 FULL BOT. CHAR. PRE-FORMS 30gr CHR LIGHT SLEEVES 1LTR B YELLOW CAP 5 ΚΡΙΣΤΗΣ SKIM 1 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CHR 1 SKIM BOT. CHAR. PRE-FORMS 30gr CHR SKIM SLEEVES 1LTR B BLUE CAP 6 ΚΡΙΣΤΗΣ DELACT 1 ΛΙΤ ΜΠΟΥΚΑΛΙ CHR 1 DELACT BOT. CHAR. PRE-FORMS 30gr CHR DELACT SLEEVES 1LTR B YELLOW CAP Πίνακας 1: Προϊόντα Vivartia Cyprus και Υλικά Συσκευασίας 15

18 2.3 Σχέση με την Εταιρία Το τελευταίο χρόνο είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε από κοντά τον τρόπο λειτουργίας της εταιρίας για λόγους που αφορούσαν συλλογή στοιχείων και παρατηρήσεων για την σύνταξη της παρούσας εργασίας. Επίσης βρισκόμαστε και στην ευχάριστη θέση να ανήκει ο ένας εκ των δύο σπουδαστών στο εργατικό δυναμικό της εταιρίας, σε μια θέση της παραγωγής προϊόντων φρέσκου γάλακτος. Αυτό μας βοήθησε πάρα πολύ αλλά δεν έκανε το έργο μας πιο εύκολο, παρά πιο απαιτητικό. Μας έφερε σε επαφή με άτομα σημαντικά για την ιστορική εξέλιξη των γαλακτοκομικών και την επεξεργασία γάλακτος στη Κύπρο. Άτομα τα οποία έθεσαν ψηλότερα το πήχη των προσδοκιών μας για το τελικό αποτέλεσμα και μας εμπιστεύτηκαν στοιχεία της εταιρείας (οικονομικά κυρίως) τα οποία σε διαφορετικές περιπτώσεις δεν θα παίρναμε. Η παρακολούθηση των διαδικασιών παραλαβής, παστερίωσης, εμφιάλωσης, αποθήκευσης και διανομής υπήρξε μέρος της καθημερινότητας μας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μέσα από αυτά μελετήσαμε και μάθαμε τρόπους με τους οποίους η εταιρία εργάζεται μεθοδικά μέσα από τη συλλογική εργασία των επιμέρους τμημάτων της για την ορθολογική χρήση των πόρων της για την επιτυχή πορεία ως πρωτοπόρος στους δύσκολους καιρούς που διανύουμε στη Κύπρο λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Σημαντικά σε αυτά που είδαμε είναι η ροή πληροφορίας σε όλα τα σημεία της εφοδιαστικής της αλυσίδας και αξιοποίηση των συστημάτων τα οποία μέχρι τώρα γνωρίζαμε μόνο σε θεωρία. Ιδιαίτερη εντύπωση μας έκανε ο τρόπος με τον οποίο διασφαλίζεται η ποιότητα των προϊόντων με πλήθος ελέγχων σε κρίσιμα σημεία της αλυσίδας εφοδιασμού με καταγραφή παραμέτρων σε έντυπα και τα μεγάλα αρχεία τα οποία διατηρούνται. 16

19 2.4 Στρατηγική Απεικόνιση Εφοδιαστικής Αλυσίδας της Vivartia Cyprus Το Σύστημα Διαχείρισης Αποθεμάτων & Προμηθειών ασχολείται με την στρατηγική διαχείρισης και διοίκησης της φυσικής ροής των προϊόντων, που ξεκινά από τις πηγές των πρώτων υλών και τελειώνει στο σημείο απόκτησης του τελικού προϊόντος. Είναι πλήρες σύστημα που αυτοματοποιεί και βελτιστοποιεί ολόκληρο το κύκλωμα των αγορών μίας εταιρείας. Έχει σαν στόχο την ελαχιστοποίηση του κόστους της εφοδιαστικής αλυσίδας, που δημιουργείται από τις λανθασμένες χρονικά αγορές των εμπορευμάτων, από την έλλειψη αποθέματος και την αδυναμία εκτέλεσης παραγγελιών, από τη λανθασμένη εκτέλεση παραγγελιών από την αδυναμία εντόπισης παραγγελιών για τυχόν ανάκληση παρτίδων, από αδυναμία έγκαιρης αντίδρασης σε ανάγκες προτεραιότητας, από έλλειψη πληροφόρησης. (1) Το Σύστημα Εφοδιαστικής αλυσίδας στη Vivartia Cyprus αποτελείται από τα ακόλουθα: Προμηθευτές Είναι σημαντικό σε μια επιχείρηση γαλακτοβιομηχανίας για αρχή να υπάρχει συνεχής ροή προμηθειών έτσι ώστε να κινείτε η παραγωγή και στη συνέχεια να γίνεται η σωστή διαχείριση των αποθεμάτων μέσα στην αποθήκη. Εικόνα 22: Σιλό αποθήκευσης ακατέργαστου γάλακτος (RAW Milk) Η Vivartia Cyprus για να υπάρχει συνεχής προμήθεια σε γάλα στην παραγωγή συνεργάζεται με 2 συνεταιρισμούς προμηθευτών. Ο πρώτος προμηθευτής είναι η Παγκύπρια Ομάδα Αγελαδοτρόφων (ΠΟΑ) η οποία εφοδιάζει την εταιρία με το 28,7% των αναγκαίων ποσοτήτων γάλακτος. Ο δεύτερος προμηθευτής είναι μια ομάδα αποτελούμενη από 37 φάρμες και οι οποίες παραδίδουν γάλα μόνο στην Vivartia Cyprus. Καλύπτουν το 71,3% των αναγκών της εταιρίας. Οι συγκεκριμένες φάρμες ελέγχονται συνεχώς από κτηνίατρο της εταιρίας και από το τμήμα 17

20 ποιοτικού ελέγχου. Συνολικά η εταιρία παραλαμβάνει ημερησίως κατά μέσω όρο 180,000 λίτρα αγελαδινού γάλακτος και 17,000 λίτρα πρόβειου. Το γάλα που παραλαμβάνεται αποθηκεύεται σε σιλό στο εργοστάσιο. Η μέθοδος αποτίμησης του αποθέματος γίνετε με τη μέθοδο FIFO (first in- first out) δηλαδή η ποσότητα γάλακτος που μπήκε πρώτη στα σιλό αυτή πρέπει να φύγει πρώτη και να προχωρήσει στη διαδικασία μορφοποίησης του γάλακτος. Η εταιρία ακόμα συνεργάζεται με προμηθευτές τόσο στη Κύπρο όσο και στο εξωτερικό για την προμήθεια της στις άλλες πρώτες ύλες που χρειάζεται όπως μπουκάλια, ετικέτες, πώματα κ.α ΣΥΜΒΕΒΛΗΜΕΝΟΙ ΠΟΑ Διάγραμμα 1: Μηνιαίες Παραλαβές Αγελαδινού Γάλακτος Η επιχείρηση διαθέτει μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους για τις υπόλοιπες πρώτες ύλες που χρησιμοποιεί όπως και ψυγεία για την συντήρηση των έτοιμων προϊόντων. Όλες οι αποθήκες είναι ιδιόκτητες και βρίσκονται πλησίον του εργοστασίου για να ελαχιστοποιείται τόσο το κόστος όσο και ο χρόνος μεταφοράς. Η μέθοδος αποτίμησης των αποθεμάτων γίνετε με τη μέθοδο FIFO ( first in first out) δηλαδή τα πρώτα προϊόντα που μπαίνουν στην αποθήκη είναι και τα πρώτα που βγαίνουν. Οι αποφάσεις για τις παραγγελίες πρώτων υλών λαμβάνονται από τον υπεύθυνο αγορών υλικών συσκευασίας σε συνεργασία με τους υπεύθυνους πωλήσεων. 18

21 Αποθηκευτικές Λειτουργίες Στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου στην βιομηχανική περιοχή Αγίου Αθανασίου υπάρχουν σύγχρονες αποθήκες με επαρκούς χώρους για την αποθήκευση των απαιτούμενων υλικών συσκευασίας, αναλωσίμων και τεχνικού εξοπλισμού συντήρησης. Ο τρόπος φύλαξης τους γίνεται βάση των διατάξεων ευρωπαϊκών προτύπων για τη διασφάλιση της ποιότητας υλών που προορίζονται για προϊόντα διατροφικής κατανάλωσης. Η καταγραφή και ο έλεγχος των αποθεμάτων γίνεται με ηλεκτρονικά μέσα και τη χρήση κατάλληλου λογισμικού (WMS) και η διακίνηση αυτών μέσα στους χώρους παραγωγής με ηλεκτροκίνητα περονοφόρα οχήματα. Σε όσες περιπτώσεις δεν το επιτρέπουν οι χώροι υπάρχει και η δυνατότητα της διακίνησης τους με ειδικά βαγονέτα μόνο για πολύ μικρές ποσότητες. Η επιλογή της εγκατάστασης των αποθηκευτικών χώρων δεν έγινε τυχαία καθότι βρίσκονται πολύ κοντά σε λιμάνι και έτσι σημειώνεται μείωση του χρόνου και του κόστους αποστολής. Επίσης στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένοι ψυκτικοί αποθηκευτικοί χώροι μέσα στους οποίους μεταφέρονται τα γαλακτοκομικά προϊόντα αναλόγως της φύσεως τους και των ιδιαιτεροτήτων τους σε συνθήκες διατήρησης τους (θερμοκρασίες, χρόνος παραμονής, σχετική υγρασία κ.λ.π.). Αυτοί οι θάλαμοι έχουν μια είσοδο η οποία επικοινωνεί με τους χώρους παραγωγής και σε όλη τη διάρκεια της παραγωγής υπάρχει φυσική ροή προϊόντων σε αυτούς καθώς και ροή πληροφορίας (καταγραφή παραγωγής στο λειτουργικό Aberon WMS). Σε αυτούς παρατηρούνται πολλές έξοδοι οι οποίες είναι πλατφόρμες φόρτωσης ειδικά διαμορφωμένες για να παρκάρουν τα φορτηγά-ψυγεία που θα μεταφέρουν τα τελικά προϊόντα στα κατά τόπους σημεία πώλησης ή σε ένα εκ των τριών κέντρων διανομής στις υπόλοιπες πόλεις. Παραγωγή Όλες οι διαδικασίες που αφορούν την παραγωγή λαμβάνουν χώρα στο εργοστάσιο της εταιρείας στη βιομηχανική περιοχή Αγίου Αθανασίου. Στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου τα πάντα γίνονται αυτοματοποιημένα με χρήση ειδικών μηχανημάτων και τη διαρκή υποστήριξη τους από τους χειριστές αυτών. Σε όλες της φάσης της παραγωγής γίνονται καταγραφές των κρισίμων σημείων των παραμέτρων της παραγωγής και καθημερινά αυτές μαζεύονται και ελέγχονται από τους υπεύθυνους των τμημάτων. Οι διατάξεις της παραγωγής ακολουθούν το τύπο της γραμμής παραγωγής και όλα τα προϊόντα παράγονται ομαδοποιημένα αναλόγως της φύσεως τους. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται κάθε 19

22 είδους νοθείας ή μίξης για την προστασία του καταναλωτή και της εταιρείας. Πριν την έναρξη της παραγωγής καθώς και με την λήξη της γίνεται εντατικό πλύσιμο των χώρων παραγωγής (δάπεδο, μηχανημάτων, εξοπλισμού, γραμμών μεταφοράς γάλακτος από τα σιλό στις μηχανές εμφιάλωσης, σιλό, ρομποτικών συστημάτων παραλαβής) εξασφαλίζοντας έτσι την καλύτερη υγιεινή των προϊόντων. Εικόνα 23: Γραμμές Εμφιάλωσης Γάλατος με Μηχανές Elopak Όσον αφορά την εμφιάλωση γάλακτος στην εταιρεία υπάρχουν μηχανές εμφιάλωσης δύο μεγάλων εταιρειών του χώρου. Η μια είναι η γνωστή Elopak με έδρα την Νορβηγία, εταιρεία με πολύχρονη πείρα στη συσκευασία και διατήρηση των ιδιοτήτων φρέσκων ποτών σε χάρτινη συσκευασία. Είναι συσκευασίες που χρησιμοποιούνται κατά κόρων από τις μεγαλύτερες εταιρείες παρασκευής φρέσκου γάλακτος και φυσικών χυμών παγκοσμίως και είναι πρωτοπόροι στο είδος. Στο φρέσκο γάλα που εμφιαλώνεται μέσα σε πλαστικό μπουκάλι τύπου PET χρησιμοποιούνται μηχανές της εταιρείας GEA Procomac με έδρα την Ιταλία και δραστηριότητα στις πάνω από 70 χώρες σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για μηχανές με μεγάλες δυναμικότητες εμφιάλωσης για να μπορούν να καλύπτουν όλες τις ημερήσιες ανάγκες παραγγελιών. 20

23 Εικόνα 24: Παστεριωτής συνεχούς ροής Όλη η παραγωγή φρέσκου παστεριωμένου γάλακτος (παστερίωση, εμφιάλωση) καταλήγει στα ίδια σημεία περισυλλογής ετοίμων προϊόντων στα οποία στοιβάζονται με ρομποτικούς βραχίονες τα προϊόντα σε παλέτες και οδηγούνται στους αποθηκευτικούς χώρους που προαναφέρθηκαν. Τα τμήματα παραγωγής του εργοστασίου έχουν δική τους αυτόνομη τεχνική υποστήριξη που βρίσκεται εν αναμονή όλο το 24ωρο καθώς και υποστήριξη από εξωτερικούς συνεργάτες με έδρα στην Κύπρο αλλά και σε χώρες της Ευρώπης. Έχουν κύρια εργασία τους τη τακτική συντήρηση όλων των μηχανημάτων για την ομαλή διεξαγωγή των δραστηριοτήτων της παραγωγής. Διανομή Προϊόντων Η διανομή των προϊόντων στα κατά τόπους σημεία πώλησης και στα ιδιόκτητα κέντρα διανομών γίνεται από πόρους της εταιρείας και όχι από κάποιο άλλο συνεργάτη (third party logistics 3PL). Με αυτό τον τρόπο δίνεται έμφαση στην προσωπική επαφή με το πελάτη και στη δημιουργία μιας πιο ανθρώπινης σχέσης της εταιρείας με τους καταναλωτές. Στο δυναμικό υπάρχουν ιδιόκτητα αυτοκίνητα νεώτερης τεχνολογίας και προσωπικό που απασχολείται μόνιμα με τη διανομή των προϊόντων λαμβάνοντας ένα ανταγωνιστικό πακέτο απολαβών, στοχεύοντας στη δημιουργία ενδιαφέροντος του προσωπικού για την υγιή ανάπτυξη της εταιρείας και της προώθησης των προϊόντων της. Επίσης με το στόλο των νέων αυτοκινήτων, εκτός από τα οφέλη λόγω μειωμένης κατανάλωσης, γίνεται η εργασία της φορτοεκφόρτωσης ευκολότερη, επικρατούν καλύτερες συνθήκες φύλαξης των ψυχρών προϊόντων αλλά συμβάλει και στο στόχο της εταιρείας για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάπτυξη της πράσινης εφοδιαστικής αλυσίδας. 21

24 Εικόνα 25: Οχήματα διανομής τελικών προϊόντων Στο τομέα της δρομολόγησης των οχημάτων διανομής δραστηριοποιείται ομάδα προσωπικού η οποία με γνώμονα το συνεχώς αυξανόμενο κόστος διακίνησης προσπαθεί μέσω υπολογιστικών μεθόδων να μειώσει τους κύκλους διαδρομών και να αυξήσει το επίπεδο εξυπηρέτησης με ταυτόχρονη μείωση του κόστος διανομής της εταιρείας. Τα οχήματα μεταφοράς προϊόντων είναι εξοπλισμένα με ειδικά συστήματα καταγραφής της θέσεως τους για λόγους εκμετάλλευσης της πληροφορίας από το κέντρο δρομολόγησης. Ο προγραμματισμός του δρομολογίου του εκάστοτε οδηγού εξαρτάται από παραμέτρους όπως το ωράριο παραλαβών που τηρεί η υπεραγορά, ο φούρνος ή το περίπτερο, το ύψος της παραγγελίας, η γεωγραφική θέση του σημείου παράδοσης κ.ο.κ. Είναι εύκολο από εδώ να γίνει μια εκτίμηση του δύσκολου έργου των συναδέλφων που εργάζονται στην εύρεση της βέλτιστης δρομολόγησης του εκάστοτε διανομέα αν αναλογισθεί και ο ετήσιος κύκλος πωλήσεων της εταιρείας που το έτος 2010 έκλεισε στα 100 εκατομμύρια ευρώ. Πελάτες Η Vivartia Cyprus λόγω του μεγάλου μεριδίου αγοράς που διαθέτει δεν θα μπορούσε παρά να έχει σημεία πώλησης των προϊόντων της σε όλη τη Κύπρο και στο εξωτερικό. Τα προϊόντα της εταιρίας βρίσκονταν σε κάθε ράφι και ψυγείο σε οποιονδήποτε σημείο του νησιού. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ερευνούμαι το φρέσκο γάλα από την μεγάλη γκάμα προϊόντων που διαθέτει. Για ευκολία και απλοποίηση της διπλωματικής μας οι πελάτες της εταιρίας χωρίζονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. Οι υπεραγορές, οι φούρνοι και τα περίπτερα. 22

25 ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΤΗΤΑ 0 ΦΟΥΡΝΟΙ ΥΠΕΡΑΓΟΡΕΣ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ Διάγραμμα 2: Ετήσιες Αναγκαίες Ποσότητες Φρέσκου Παστεριωμένου Γάλακτος(σε Λίτρα) Όπως φαίνεται πάνω στο Διάγραμμα 2 η Vivartia Cyprus διαθέτει στην αγορά ετησίως μόνο για την κάλυψη των αναγκών σε φρέσκο παστεριωμένο γάλα περίπου 38 εκατομμύρια λίτρα γάλα. Από αυτά το 49,28% πωλείται από τους φούρνους και τα ζαχαροπλαστεία, το 34,39% από τις υπεραγορές και το 16,33% από τα περίπτερα. Στο Διάγραμμα 3 φαίνεται η Ανάλυση Pareto για τις ετήσιες πωλήσεις σε φρέσκο παστεριωμένο γάλα ΦΟΥΡΝΟΙ ΥΠΕΡΑΓΟΡΕΣ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ Διάγραμμα 3: Ανάλυση Pareto των Πωλήσεων σε Φρέσκο Παστεριωμένο Γάλα 23

26 Πληροφοριακά Συστήματα Παραδοσιακά το αντικείμενο δραστηριότητας των Logistics Managers είναι οι αποθηκευτικοί χώροι, οι μεταφορές, η διανομή, η διοίκηση των αποθεμάτων, οι προμήθειες και η εξυπηρέτηση των πελατών. Σε κάθε σχηματοποίηση της Εφοδιαστικής Αλυσίδας παρουσιάζονται δύο βασικές ροές: Η φυσική ροή των αγαθών και Η ροή των πληροφοριών Φυσική ροή αγαθών σημαίνει αποτελεσματική διοίκηση ανθρώπων, παραγωγικών πόρων και μέσων. Η αποτελεσματική διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας όμως, είναι εφικτή μόνον εφόσον υπάρχει διαθεσιμότητα και αποτελεσματική χρήση των πληροφοριών που ρέουν κατά μήκος της Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Δε είναι υπερβολή να τονιστεί ότι ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, αποτελεσματικότητα κόστους και υψηλό επίπεδο εξυπηρέτησης πελατών έχουν οι επιχειρήσεις που διαθέτουν ανταγωνιστικά πληροφοριακά συστήματα. Η επιλογή και η εγκατάσταση ενός πληροφοριακού συστήματος έχει τις ίδιες απαιτήσεις που έχει η επιλογή και η εγκατάσταση μιας μονάδας παραγωγής ή και ακόμη ενός εργοστασίου. Για να γίνει αυτό θα πρέπει: Να καθορισθεί η επιχειρηματική στρατηγική και οι στόχοι Να αναλυθούν πλήρως οι δραστηριότητες που θα υποστηριχθούν από το πληροφοριακό σύστημα. Να συνταχθούν προδιαγραφές για το πληροφοριακό σύστημα που θα πρέπει να αποκτηθεί τόσο για το λογισμικό, όσο και για το απαιτούμενο H/Υ, το οποίο πρέπει να λειτουργήσει αποτελεσματικά σε συγκεκριμένο επιχειρηματικό περιβάλλον. Να αποκτηθεί, παραμετροποιηθεί, εγκατασταθεί και να τεθεί σε λειτουργία το πληροφοριακό σύστημα, αφού γίνουν και οι ανάλογες προσαρμογές στον τρόπο λειτουργίας της επιχείρησης. Να μετρηθούν και να αξιολογηθούν τα αποτελέσματα και η προστιθέμενη αξία που είχε το σύστημα για την επιχείρηση και όπου απαιτείται να γίνουν επιπλέον διορθωτικές ενέργειες. Η εγκατάσταση πληροφοριακών συστημάτων ήταν επιτυχημένη επιλογή μόνο στις επιχειρήσεις εκείνες που πριν αυτά εγκατασταθούν προσαρμόσθηκαν πλήρως, ώστε να ακολουθούν βελτιστοποιημένες επιχειρηματικές διαδικασίες. Η Vivartia Cyprus σαν μια πρωτοπόρος εταιρία στον τομέα της, με βαθειά γνώση των διαδικασιών 24

27 logistics αναγνωρίζει τόσο την χρησιμότητα των πληροφοριακών συστημάτων όσο και την βοήθεια που αυτά μπορούν να προσφέρουν στην διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας. Η διοίκηση για το λόγο αυτό έχει εξοπλίσει το προσωπικό σύστημα (Σύστημα Διαχείρισης Αποθηκών (Warehouse Management System). Το λογισμικό που χρησιμοποιεί η εταιρία είναι το WMS Aberon. Η επιχείρηση κάλυψε τις ανάγκες της στο να καταγράφει όλα τα γεγονότα και τις ενέργειες κατά την παραλαβή, το χειρισμό, την αποθήκευση των προϊόντων και των παραγγελιών στο περιβάλλον της αποθήκης. 25

28 3. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ ΕΥΠΑΘΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 3.1 Γενικά Ελάχιστα από τα συγγράμματα και επιστημονικά άρθρα, τα οποία ασχολούνται με το γνωστό από παλιά και συνάμα σημαντικότατο στο σύγχρονο τρόπο ζωής, τομέα των αλυσίδων εφοδιασμού αλλά και διαχείρισης αποθεμάτων ειδικότερα, αναφέρουν το χρόνο ζωής των αποθεμάτων. Δίνεται έτσι η πολύ λανθασμένη εντύπωση ότι ο χρόνος ζωής στα αποθέματα πρώτων υλών, ημιέτοιμων προϊόντων και έτοιμων προϊόντων είναι πρακτικά απεριόριστος με τη χρησιμότητά τους να παραμένει αμετάβλητη με τη πάροδο του χρόνου και όταν αυτά τοποθετηθούν μέσα σε μια αποθήκη ή στο ράφι μιας υπεραγοράς, τότε θα συνεχίσουν να έχουν την αρχική τους αξία για απεριόριστο χρονικό διάστημα. Κατ ακρίβεια υπάρχουν κάποιων ειδών αποθέματα για τα οποία αυτή η υπόθεση είναι αναληθής και τα οποία απαξιώνονται με τη πάροδο του χρόνου ή ανήκουν στην κατηγορία που ονομάζουμε ευπαθή. Αρχικά είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τους όρους που χρησιμοποιούνται ευρέως στην επιστήμη της εφοδιαστικής αλυσίδας. Με τον όρο απαξίωση εννοούμε την κατάσταση η οποία προκύπτει όταν ένα αντικείμενο, υπηρεσία ή πρακτική δεν είναι πλέον επιθυμητά ακόμα και αν αυτά βρίσκονται σε καλή και λειτουργήσιμη κατάσταση. Η απαξίωση συχνά συμβαίνει επειδή μια καλύτερη αντικατάσταση είναι πλέον διαθέσιμη στην αγορά η οποία είναι καλύτερη σε ένα ή και παραπάνω τομείς. Η απαξίωση αναφέρεται σε κάτι το οποίο είναι ήδη εκτός λειτουργίας, έχει απορριφθεί ή θεωρείται απαρχαιωμένο. Συνήθως προηγείται μια σημαντική μείωση της δημοτικότητας πριν την απαξίωση του προϊόντος. (2) Εξαρτήματα ηλεκτρονικών συσκευών, χάρτες, φωτογραφικές μηχανές, κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρονικοί υπολογιστές και πολλά άλλα είναι παραδείγματα προϊόντων τα οποία τυγχάνουν απαξίωσης με την πάροδο του χρόνου. Σημειώστε δε ότι σε όλες τις περιπτώσεις τα ίδια τα προϊόντα δεν αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Αυτό όμως που αλλάζει είναι το περιβάλλον γύρω τους και κατ επέκταση ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται από τον καταναλωτή. Με τον όρο ευπαθή προϊόντα αναφερόμαστε σε προϊόντα τα οποία έχουν συνεχή χρησιμότητα μέχρι μιας ημερομηνίας λήξης κατά την οποία η υπολειμματική τους αξία πέφτει ακαριαία στο μηδέν. (3) Η κατηγορία ευπαθών περιλαμβάνει συσκευασμένα φαγητά όπως μακαρόνια, τυριά, κονσερβοποιημένο κρέας, αεριούχα εγκυτιομένα ποτά, γάλα, ψάρια, φρούτα και πλειάδα παρόμοιας φύσης αγαθά έτοιμα για κατανάλωση. Επίσης σχεδόν περιλαμβάνει και όλα τα φαρμακευτικά παρασκευάσματα καθώς βρίσκει και παραδείγματα σε τράπεζες αίματος όπως και 26

29 φωτογραφικών φιλμ. Είναι γενικά αποδεκτό ότι η ποιότητα των ευπαθών προϊόντων εξαρτάται από τρεις παράγοντες: το καταναλωτή, το ίδιο το προϊόν και την κατάσταση που επικρατεί στην αγορά. Συνεπώς είναι δύσκολο να καθορισθεί ακριβώς τι είναι ποιότητα και πώς ακριβώς μπορεί να ελεγχθεί. Αναλύοντας την όμως σε περαιτέρω παράγοντες μας οδηγεί σε διάκριση στοιχείων αυτής όπως την αποδοχή του προϊόντος από τον πελάτη και της ειδικής ποιότητας που αποδίδεται στο προϊόν. Ειδική ποιότητα είναι η έννοια ποιότητας που αποδίδει ο καταναλωτής στο προϊόν και απορρέει από δικά του ειδικά κριτήρια, αξιολογώντας το προϊόν βάση αυτών και συγκρίνοντας το μαζί με άλλα, παρόμοιου χαρακτήρα, ανταγωνιστικών εταιρειών. Με την αποδοχή διευκρινίζεται εάν ένας καταναλωτής είναι πρόθυμος να ξοδέψει χρήματα για ένα αγαθό σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο και είναι αποτέλεσμα συσχέτισης σχετικών προϊόντων παρόμοιας ποιότητας καθώς και εξωγενών παραγόντων όπως π.χ η τιμή. Εύκολα καταλαβαίνουμε την σημασία της σωστής διαχείρισης αποθεμάτων για τα πιο πάνω είδη αφού οποιοσδήποτε λάθος χειρισμός αυτόματα μεταφράζεται σε ζημιά που μπορεί να είναι παραπάνω κόστος σε εταιρείες, καταναλωτές και αρκετές φορές καταστροφή στο περιβάλλον. 3.2 Σημαντικότητα της Εφοδιαστικής Αλυσίδας στη Γαλακτοβιομηχανία Η παγκοσμιοποίηση και ο ανταγωνισμός στην αγορά έχουν φέρει πολλές αλλαγές λόγω της ανάπτυξης νέων εμπορικών και οικονομικών τεχνολογιών που εφαρμόζονται στις επιχειρήσεις. Η διανομή και η αποθήκευση ως διαδικασίες της εφοδιαστικής αλυσίδας έχουν χρησιμοποιηθεί από διάφορες επιχειρήσεις για πολλά χρόνια. Η διαφοροποίηση και η καινοτομία που υπάρχει σήμερα αφορά τις συνεργασίες διαχείρισης των αλληλένδετων λειτουργιών που έχουν αναπτυχθεί από το παραδοσιακό μοντέλο διοικήσεως σε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο διοικήσεως. Δηλαδή είναι υπεύθυνο για τις διαδικασίες υλοποίησης του εισερχόμενου προϊόντος στα εργοστάσια και στη διανομή του τελικού προϊόντος στους καταναλωτές, και παραδίδοντάς το στο χαμηλότερο δυνατό κόστος, προσθέτοντας αξία στο προϊόν της επιχείρησης όταν το απόθεμα είναι σωστά τοποθετημένο ώστε να διευκολύνετε η προώθηση και πώληση του προϊόντος. Εδώ όμως υπάρχει ένα δίλημμα καθώς από τη μία η διαχείριση και η βελτίωση των λειτουργιών της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι ένα από τα πιο σημαντικά καθήκοντα των επιχειρήσεων, από την άλλη όμως το κόστος πρέπει να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα καθώς οι μέτοχοι ασκούν πίεση στη μείωση κόστους κατά την διάρκεια της ψηλής επίδοσης σε αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητας τους. 27

30 Η εφοδιαστική αλυσίδα του γάλακτος είναι εξίσου περίπλοκη όσο οποιαδήποτε άλλη αλυσίδα. Η διανομή και η συλλογή γάλακτος είναι ένα από τα προβλήματα που ανησυχούν τις γαλακτοβιομηχανίες λαμβάνοντας υπόψη την μεταφορά. Η εφοδιαστική αλυσίδα περιλαμβάνει τις εταιρείες μεταφοράς πρώτων υλών και τελικών προϊόντων, εταιρείες που προμηθεύουν προϊόντα για τη στήριξη της παραγωγής όπως συσκευασίες και άλλες πρώτες ύλες που απαιτούνται για την παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων και φτάνοντας στο τελευταίο στάδιο της αλυσίδας, τους καταναλωτές. Έτσι η επιτυχία και η ανταγωνιστικότητα στην αγορά εξαρτάται απόλυτα από το κόστος μεταφοράς που συνδέεται στενά με τις υποδομές της εφοδιαστικής αλυσίδας των επιχειρήσεων. Πολλά από τα προβλήματα που μπορεί να προσέξει κανείς κατά την μεταφορά του γάλακτος από τις φάρμες στα εργοστάσια και από εκεί στον τελικό καταναλωτή είναι τα φορτηγά που χρησιμοποιούνται για την μεταφορά του γάλακτος. Το κόστος των διαδικασιών logistics, ειδικά αυτές που σχετίζονται με τις μεταφορές, μπορεί να αποτελέσει ένα υψηλό ποσοστό κόστους για τις επιχειρήσεις καθώς αυτό μπορεί να κυμαίνεται από 5% έως και 35% της τελικής τιμής του προϊόντος ανάλογα με τον κλάδο στον οποίο ανήκει η εταιρεία, η γεωγραφική θέση και χώρος που εμπορεύεται η εταιρεία, το βάρος του προϊόντος και η αξία του προϊόντος. Για ορισμένες εταιρείες το κόστος της εφοδιαστικής αλυσίδας μπορεί να αντιπροσωπεύει το δεύτερο υψηλότερο κόστος του προϊόντος. (4) (5) Οι εταιρείες δαπανούν σημαντικό μέρος των κεφαλαίων τους για την επίτευξη υψηλών προδιαγραφών λειτουργίας της εφοδιαστικής αλυσίδας και σε ρυθμίσεις της παραγωγής χωρίς να διακυβεύεται το επίπεδο της εξυπηρέτησης. (5) (6) Όπως και με πολλές άλλες κατηγορίες εταιρειών, στην αγορά γαλακτοκομικών προϊόντων υπάρχουν πολλές εταιρείες που ανταγωνίζονται για τα μερίδια αγοράς, συμπεριλαμβανομένου των εθνικών και πολυεθνικών εταιρειών και συνεταιρισμών. Όλοι μοιράζονται μία πολιτική υψηλής επένδυσης στη τεχνολογία, την εμπορία και τη παραγωγή. Ακόμα και οι μικρές επιχειρήσεις γαλακτοκομικών προϊόντων ξέρουν ότι πρέπει να συμβαδίσουν με τις τεχνολογίες και τη βελτίωση της εφοδιαστικής αλυσίδας τους, προκειμένου να ανταγωνιστούν την εγχώρια και διεθνή αγορά. Οι επενδύσεις αυτές είναι η βελτίωση της αλυσίδας παραγωγής η οποία περιλαμβάνει τη συλλογή του γάλακτος και τη διανομή των τελικών προϊόντων τους στους καταναλωτές. 28

31 Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει ολοκληρώσει μελέτες για τον προσδιορισμό του κόστους της εφοδιαστικής αλυσίδας σε σχέση με την οικονομία του έθνους και των εταιρειών όπου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το κόστος της εφοδιαστικής αλυσίδας αντιπροσωπεύει περίπου το 12% του ΑΕΠ των χωρών. Στις ΗΠΑ το 2004, το ετήσιο κόστος για την εκτέλεση των δραστηριοτήτων της εφοδιαστικής αλυσίδας, ήταν περίπου 8,6% του ΑΕΠ της χώρας όπου το κόστος μεταφοράς αντιπροσωπεύει το 63,3% του συνολικού κόστους της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ο παγκόσμιος κλάδος της εφοδιαστικής υπολογίζεται σε περίπου 5,4 τρισεκατομμύρια ευρώ ή 13,8 % του παγκόσμιου ΑΕΠ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι ετήσιες δαπάνες εφοδιαστικής στην Ευρώπη και στη Βόρειο Αμερική να ανέρχονται σε περίπου 1 τρισεκατομμύριο ευρώ αντιστοίχως. Ο ανταγωνισμός στον ευρωπαϊκό κλάδο της εφοδιαστικής είναι έντονος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το χαμηλό ποσοστό συγκέντρωσης της εφοδιαστικής εξωτερικής ανάθεσης στην Ευρώπη, όπου οι 20 μεγαλύτερες εταιρείες έχουν μερίδιο αγοράς μόνο της τάξεως του 33%. Οι βελτιώσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα έχουν θετικές επιπτώσεις στις τιμές που πληρώνουν οι καταναλωτές για αγαθά και υπηρεσίες, την ισορροπία των εθνικών πληρωμών, αξιολόγησης του νομίσματος, τη δυνατότητα να ανταγωνίζονται αποτελεσματικά στις παγκόσμιες αγορές, τα κέρδη της βιομηχανίας, την ικανότητα άντλησης κεφαλαίων των επενδύσεων, της οικονομικής ανάπτυξης που οδηγεί σε υψηλότερο επίπεδο την απασχόληση, τα ποσοστά ενδιαφέροντος, την παραγωγικότητα, το κόστος της ενέργειας και τη διαθεσιμότητα των προϊόντων. (4) (9) Αν και το κόστος της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι σημαντικό, το επίκεντρο του ενδιαφέροντος δεν είναι για το πώς να περιέχουν τις δαπάνες στο κόστος τους, αλλά από την ικανότητα ορισμένων εταιρειών να δημιουργήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα από την εφοδιαστική αλυσίδα. (4) (9) Τα παραδοσιακά συστήματα εφοδιαστικής αλυσίδας δεν ασχολούνται με θέματα που αφορούν δραστηριότητες που μπορούν να τις φέρουν στον χώρο εργασίας τους, αλλά μόνο σαν στόχο έχουν την ελαχιστοποίηση του κόστους και την μεγιστοποίηση των κερδών. (10) Ωστόσο, τα περιβαλλοντικά θέματα, θα γίνουν μια άλλη σημαντική ανησυχία καθώς οι καταναλωτές σήμερα έχουν τροποποιήσει τη καταναλωτική τους συμπεριφορά. Σε προηγούμενες εποχές έψαχναν για την καλύτερη τιμή του προϊόντος ενώ σήμερα για τη ποιότητα και τη συνειδητοποιημένη επιλογή προϊόντων φιλικά προς το περιβάλλον, που παράγονται στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης με ελάχιστη περιβαλλοντική ρύπανση. Η συσκευασία και η μεταφορά του προϊόντος θα πρέπει να είναι προσανατολισμένη σε φιλικές για το περιβάλλον συσκευασίες. Όλες οι εταιρείες, συμπεριλαμβανομένου των γαλακτοβιομηχανιών, πρέπει να αξιολογούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την συνολική λειτουργία του συστήματος πέρα από τον συμβιβασμό σε 29

32 παραδοσιακές μεθόδους, όπως για παράδειγμα να γίνονται μεταφορές αντί απογραφή, το κόστος μεταφοράς σε σχέση με τη διέλευση του χρόνου και του κόστους εξυπηρέτησης των πελατών έναντι της εφοδιαστικής αλυσίδας. (11) 3.3 Διαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας Ευπαθών Προϊόντων Με τον όρο διαχείριση εφοδιαστικής αλυσίδας εννοούμε την διαχείριση ενός δικτύου εσωτερικά συνδεδεμένων επιχειρήσεων που συμμετέχουν στην απώτερη παροχή πακέτων προϊόντων και υπηρεσιών τα οποία απευθύνονται στους τελικούς καταναλωτές. (12) Η διαχείριση εφοδιαστικής αλυσίδας εκτείνεται σε όλη τη διαδικασία μεταφοράς και αποθήκευσης των πρώτων υλών, απογραφής της εσωτερικής διαδικασίας και παροχής ολοκληρωμένων αγαθών από πλευράς προέλευσης μέχρι και την κατανάλωση τους. Οι επιχειρήσεις διαπιστώνουν σήμερα όλο και πιο πολύ ότι πρέπει να στηριχθούν στην αποτελεσματική εφοδιαστική αλυσίδα, προκειμένου να είναι ανταγωνιστικές στην παγκόσμια αγορά και την δικτυωμένη οικονομία. Στον 21 ο αιώνα, οι αλλαγές στο επιχειρηματικό περιβάλλον συνέβαλαν στην ανάπτυξη των δικτύων εφοδιαστικής αλυσίδας. Πρώτον, ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης και της εξάπλωσης των πολυεθνικών εταιρειών, κοινοπραξιών, την δημιουργία στρατηγικών συμμαχιών και επιχειρηματικών συνεργασιών, σημαντικοί παράγοντες επιτυχίας εντοπίστηκαν, συμπληρώνοντας τις προηγούμενες εφαρμογές όπως το Just in Time, το lean manufacturing και την ευέλικτη παραγωγή πρακτική. Δεύτερο, οι τεχνολογικές αλλαγές λόγω κυρίως της δραματικής πτώσης του κόστους των πληροφοριών και των επικοινωνιών, οι οποίες αποτελούν σημαντική συνιστώσα του κόστους των συναλλαγών, έχουν οδηγήσει σε αλλαγές στον συντονισμό μεταξύ των μελών του δικτύου της εφοδιαστικής αλυσίδας. (13) Δομή της Εφοδιαστικής Αλυσίδας Επεξεργασία Είναι ο κρίκος στην αλυσίδα εφοδιασμού με τον οποίο αλλάζει η βασική μορφή του γεωργικού αγαθού (π.χ γάλα). Στα επεξεργασμένα προϊόντα περιλαμβάνονται τα κονσερβοποιημένα και κατεψυγμένα τρόφιμα σε όλους τους τομείς προϊόντων αλλά και τα ποτά. Οι κλάδοι της επεξεργασίας και της μεταποίηση τροφίμων οφείλουν την ύπαρξη τους στην πρόοδο της τεχνολογίας. Οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν την καλύτερη αξιοποίηση των υφιστάμενων τροφίμων παρατείνοντας την ωφέλιμη διάρκεια ζωής των προϊόντων τους. 30

33 Συσκευασία Ο κλάδος της συσκευασίας αποτελεί ένα δυναμικό κλάδο που εξελίσσεται διαρκώς προσπαθώντας να εξυπηρετήσει την ανάγκη της κάθε επιχείρησης τόσο για ποιοτικά logistics όσο και για ποιοτικό marketing. Ως συσκευασία, ορίζονται όλα τα υλικά κάθε είδους που χρησιμοποιούνται για την συγκράτηση, προστασία, διαχείριση, παράδοση και παρουσίαση των προϊόντων από πρώτες ύλες μέχρι τελικά προϊόντα, από τον παραγωγό στον τελικό καταναλωτή. (14) Αποθήκευση Η αποτελεσματική αποθήκευση αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την αποδοτική λειτουργία ολόκληρης της εφοδιαστικής αλυσίδας και την εξασφάλιση της ποιοτικότερης εξυπηρέτησης των καταναλωτών. Η αποθήκη έχει πάψει πλέον να αποτελεί το τελικό σημείο προορισμού, αλλά έχει εξελιχθεί σε ένα από τους βασικότερους κρίκους της εφοδιαστικής αλυσίδας. Η αποθήκευση δεν πρέπει να προσθέτει μόνο κόστος στα προϊόντα ή τις διαδικασίες, αλλά πρέπει να ανάγεται σε κέντρο δημιουργίας αξιών. Εάν μια οποιαδήποτε οργανωτική μορφή δημιουργεί επιπλέον κόστη και μόνο, είναι καταδικασμένη να αποτύχει. (15) Διανομή Στις μοντέρνες κοινωνίες η διανομή τροφίμων γίνεται από διάφορους οργανισμούς όπως οι υπεραγορές, οι παραγωγοί, οι χονδρέμποροι, οι μεταφορείς και οι συσκευαστές. Όσο περισσότερο διαφοροποιούνται αυτοί οι τρόποι εφοδιασμού των τροφίμων, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος αλλοίωσης της ποιότητας και αύξησης του κόστους του προϊόντος. Διασφάλιση ποιότητας Η ασφάλεια των καταναλωτών έχει αναχθεί σε ένα από τα πλέον κυρίαρχα και κρίσιμα θέματα στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Οι προσδοκίες και οι αντιλήψεις των καταναλωτών (γεύση, μυρωδιά, φρεσκάδα, εμφάνιση) έχουν αποκτήσει ακόμα μεγαλύτερη σημασία. Υπάρχουν πολλά συστήματα διασφάλισης ποιότητας τροφίμων για την προστασία καταναλωτών και καθοδήγησης των επιχειρήσεων. Κάποια από αυτά είναι το διεθνές πρότυπο ISO 8402:1994 Quality Management and Quality Assurance Vocabulary, ISO 9000:2000 Quality Management systems Fundamentals and Vocabulary και HACCP (Hazard Analysis Critical Control Point ). Παρακολουθώντας την πορεία των αγαθών μέσα σε αυτή την αλυσίδα είναι αδιαμφισβήτητη η ανάγκη καταγραφής αυτής της πορείας καθώς και η εύκολη αναζήτηση της εκάστοτε θέσης του 31

34 αγαθού ή της υπηρεσίας. Επεκτείνοντας αυτή την ανάγκη ζητούμε και την ανάκτηση των χαρακτηριστικών πληροφοριών που συνοδεύουν το αγαθό στην πορεία του μέσα στην εφοδιαστική αλυσίδα. (16) Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες δεν είναι λίγες οι κρίσεις που έχουν παρατηρηθεί στον τομέα των τροφίμων, κρίσεις σημαντικές και πολλές φορές θανατηφόρες όπως είναι η ασθένεια της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας, της σαλμονέλας, του αφθώδους πυρετού ή κρίσεις όπως αυτή που παρατηρήθηκε με τις διοξίνες ή πιο πρόσφατα με τη νόσο των πουλερικών. Αναμφίβολα οι πιο πάνω κρίσεις έγειραν αμφιβολίες στο ευρύ καταναλωτικό κοινό, είχαν και εξακολουθούν να έχουν ως φυσικό επακόλουθο την έλλειψη καταναλωτικής εμπιστοσύνης ως προς την ποιότητα, αλλά και την αξιοπιστία των προϊόντων που εμπορεύονται οι εταιρείες. Από τα παραπάνω κρίνεται απαραίτητη η διασφάλιση της ποιότητας των τροφίμων σε όλο το μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας, ώστε να μπορέσει να εφαρμοστεί ένα σύστημα ιχνηλασιμότητας σε όλα τα στάδια αυτής. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συμβεί αυτό γιατί μας επιτρέπει να αντιδρούμε με τον κατάλληλο τρόπο και έγκαιρα όταν παρουσιάζεται ένα ποιοτικό πρόβλημα σε κάποιο προϊόν. Δηλαδή: Ελαχιστοποιώντας τους κίνδυνους που απορρέουν από την κατανάλωση του. Εξοικονομώντας χρόνο, ανθρώπινη προσπάθεια και άλλους πόρους. Διασφαλίζοντας τη φήμη του προϊόντος και όλων των ανθρώπων που δουλεύουν για τη διακίνηση των προϊόντων της εταιρείας (17) Δεν είναι καθόλου παρακινδυνευμένο αλλά αντιθέτως απόλυτα ασφαλές να προβλέψουμε ότι σε λίγα χρόνια νέα εργαλεία θα αξιοποιηθούν για την ταχύτερη και καλύτερη εξυπηρέτηση του καταναλωτή. Το προϊόν στην πορεία του από το εργοστάσιο παραγωγής προς τον τελικό αποδέκτη του θα κινείται όλο και πιο εύκολα όλο και πιο γρήγορα. Και είναι λογικό ότι αυτό nα συμβεί γιατί εκατομμύρια εγκέφαλοι συντονίζουν τις προσπάθειες τους για να το πετύχουν. Η τεχνολογία είναι το μέσο αυτής της επιδίωξης και παρότι ορισμένοι θεωρούν ότι έχει εξαντλήσει σχεδόν τα όρια της πάντα μας εκπλήσσει με μικρές ή μεγάλες βελτιώσεις, που δίνουν νέες δυνατότητες και προοπτικές. Πίσω από κάθε τεχνολογία αιχμής κρύβεται μια ανάγκη που γέννησε μια ιδέα (18) Ψυχρή Εφοδιαστική Αλυσίδα Η ψύξη είναι η πιο διαδεδομένη μέθοδος διατήρησης των ευπαθών προϊόντων. Η επιστήμη της βιομηχανικής ψύξης κατέχει σήμερα ξεχωριστή θέση και παίζει σημαντικό ρόλο στην 32

35 αποτελεσματικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας των τροφίμων. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια στροφή των καταναλωτών προς τα φρέσκα προϊόντα. Οι απαιτήσεις σε γεύση και διατροφική αξία είναι πλέον αυξημένες. Παράλληλα ο καταναλωτής απαιτεί άριστα προϊόντα χωρίς να είναι διατεθειμένος να πληρώσει περισσότερα. Ένας σημαντικός αριθμός ερευνητικών μελών υποστηρίζουν την άποψη ότι οι καταναλωτές βασίζονται στη τιμή σαν ένα δείκτη ποιότητας του προϊόντος. Επίσης συνδέουν διαφορετικά επίπεδα ποιότητας σε πανομοιότυπα προϊόντα που έχουν διαφορετικές τιμές. Οι καταναλωτές, χρησιμοποιούν την τιμή σαν υποκατάστατο δείκτη ποιότητας του προϊόντος στις περιπτώσεις που έχουν λίγα ή καθόλου πληροφορικά στοιχεία για να κρίνουν την ποιότητα πέραν της τιμής. Επίσης, η τιμή χρησιμοποιείται στις περιπτώσεις που οι καταναλωτές έχουν λίγη εμπιστοσύνη στην δική τους ικανότητα να κάνουν αξιολόγηση και επιλογή μάρκας με βασικό κριτήριο την ποιότητα. (19) Ελάχιστοι είναι οι καταναλωτές που ανέχονται κατώτερη ποιότητα ή κατώτερες υπηρεσίες. Η διασφάλιση σταθερότητας στην ποιότητα ενός προϊόντος είναι απαραίτητη προκειμένου να αναπτυχθεί μια μακροπρόθεσμη σχέση εμπιστοσύνης με τους καταναλωτές. Κάτι τέτοιο απαιτεί την καθιέρωση λεπτομερών προτύπων σε μια επιχείρηση ώστε να είναι σε θέση να παράγει και να εμπορεύεται με συνέπεια ένα προϊόν, ενώ όλοι όσοι εργάζονται σε αυτή θα πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι ώστε να ανταποκρίνονται στα συγκεκριμένα πρότυπα. (20) Τα δεδομένα στην ψυκτική αλυσίδα και ειδικά στον κλάδο υποστήριξης εφοδιαστικών αλυσίδων για ευπαθή προϊόντα αλλάζουν συνεχώς, ακολουθώντας τις απαιτήσεις της αγοράς αλλά και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Η ανάγκη για παρακολούθηση της ιχνηλασιμότητας, της πιθανότητας ανάκλησης παρτίδων, καθώς επίσης και τη διαχείριση της αντίστροφης εφοδιαστικής αλυσίδας αποτελούν τα βασικά θέματα που απασχολούν τη συντριπτική πλειοψηφία των εταιρειών του κλάδου. Η πάλαι ποτέ βιομηχανία ψύχους αποτελεί έναν ισχυρό και δυναμικό πόλο των Logistics, η οποία εναρμονίζεται πλέον με το ευρωπαϊκό πλαίσιο υποστήριξης της ψυκτικής αλυσίδας. Ο πρόεδρος της Ελληνικής Ενώσεως Βιομηχανιών Ψύχους κ. Νίκος Χαριτωνίδης επισημαίνει πως οι επιχειρήσεις του κλάδου καλούνται να εφαρμόζουν μία συγκεκριμένη δέσμη δέκα βασικών διαδικασιών προκειμένου να ανταπεξέλθουν στις υψηλές απαιτήσεις που έχουν δημιουργηθεί. Τα Logistics των ευπαθών προϊόντων εξαρτώνται από την τήρηση συγκεκριμένων κανόνων ιχνηλάτησης και ελέγχου των ροών. Ο κοινά αποδεκτός ορισμός της ιχνηλασιμότητας είναι αυτός που δίνει το πρότυπο ISO 9000 σύμφωνα με το οποίο ιχνηλασιμότητα ορίζεται η δυνατότητα ιχνηλάτησης του ιστορικού, της εφαρμογής ή της θέσης αυτού το οποίο είναι υπό εξέταση (μέσω καταγεγραμμένων ιστορικών στοιχείων. (21) 33

36 Οι ειδικοί του κλάδου λοιπόν, θα πρέπει να έχουν υπ όψιν τους ότι ένα σύγχρονο σύστημα τήρησης αποθεμάτων πρέπει να ανταποκρίνεται στις εξής ανάγκες: Ιχνηλασιμότητα προέλευσης προϊόντων: Το σύστημα πρέπει να τηρεί την πληροφορία σχετικώς με τον αποστολέα του φορτίου. Επίσης θα πρέπει να περιγράφει την κατάσταση υπό την οποία παρελήφθησαν τα προϊόντα (θερμοκρασίες, εξωτερική ποιοτική κατάσταση και ούτω καθεξής). (22) Ιχνηλασιμότητα ανάλυσης κωδικών / παρτίδων: Το σύστημα δεν αρκεί μόνο να τηρεί αποθέματα ανά κωδικό. Σύμφωνα με τις σημερινές απαιτήσεις στα τρόφιμα πρέπει να αναγράφεται ο αριθμός παρτίδας (LOT) που φέρει πληροφορίες για την ημερομηνία παραγωγής και την ημερομηνία λήξεως. Με το κριτήριο αυτό επιτυγχάνεται η επιμελής τήρηση της διαδικασίας FEFO (First Expire First Out), το οποίο σημαίνει πως προωθείται στην αγορά το φορτίο που λήγει νωρίτερα. Σε περίπτωση ανάκλησης υπάρχει η δυνατότητα εντοπισμού, επιστροφής και καταστροφής της ελαττωματικής παρτίδας και όχι ολόκληρου του κωδικού, γεγονός το οποίο προκαλεί εξοικονόμηση πόρων. Ιχνηλασιμότητα παραδόσεως: Το σύστημα πρέπει να τηρεί την πληροφορία σχετικώς με το όνομα του παραλήπτη. Επίσης θα πρέπει να περιγράφει την κατάσταση υπό την οποία έγινε η παράδοση του φορτίου (π.χ. αναφορά θερμοκρασιών και εξωτερική ποιοτική κατάσταση). Εξωτερική ιχνηλασιμότητα: Το σύστημα πρέπει να τεκμηριώνει σε πραγματικό χρόνο ότι τα προϊόντα έχουν αποθηκευτεί υπό τις προβλεπόμενες συνθήκες (βάσει των στοιχείων του κάθε θαλάμου ψύξεως). Επίσης θα πρέπει να καταγράφει τις εσωτερικές διακινήσεις, να εντοπίζει τη θέση των φορτίων ανά πάσα στιγμή και να αναφέρει πλήρως το περιεχόμενο κάθε θαλάμου. Είναι σαφές ότι οι εταιρείες υποχρεούνται να ελέγχουν συνεχώς, 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, τις συνθήκες του επικρατούν στους ψυκτικούς τους θαλάμους. Πλήρης κατάσταση του αποθέματος: Οι κατάλογοι με το απόθεμα που υπάρχει στους θαλάμους θα πρέπει να είναι αναλυτικοί, να αναγράφουν τους αριθμούς πατρίδας (LOT), τις ημερομηνίες λήξεως, ποσότητες (δεσμευόμενες, συλλεγόμενες, πωλήσεως, τιμολογήσεως) και άλλα βοηθητικά στοιχεία (όπως ο όγκος των προϊόντων ή ο αριθμός των παλετών). 34

37 Πλήρης καθοδήγηση των διαλογέων: Αυτός ο στόχος επιτυγχάνεται με την τήρηση των προδιαγραφών που αναφέρθηκαν παραπάνω. Το σύστημα πρέπει να υποδεικνύει στους διαλογείς (pickers) τα στοιχεία του προϊόντος που θα περισυλλέξουν. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να αναφέρουν το όνομα του πελάτη, το είδος, την παρτίδα, την ημερομηνία λήξεως και την ποσότητα. Επίσης θα μπορούσε να αναφέρεται ο θάλαμος, το ράφι και η παλετοθέση. Ο διαλογέας μπορεί να γίνει πιο παραγωγικός εάν χρησιμοποιήσει κατάλογο διαλογής (picking list) ή εάν καθοδηγείται με σύστημα on line με τη χρήση τερματικού. Αυτοματοποίηση διαδικασιών τιμολόγησης: Όταν πρόκειται για εταιρείες Third Party Logistics (3PL), με την εφαρμογή ενός σύγχρονου συστήματος τιμολόγησης που θα υπολογίζει χρονοχρεώσεις, εργατικά in out, κόστος διαλογής, ειδικές εργασίες, ετικετοποίηση, ανασυσκευασία, διανομή, μπορεί να τιμολογεί τις υπηρεσίες του. Σ αυτό μπορεί να συμπεριληφθεί η επιλογή μονάδων τιμολογήσεως (π.χ. κιλό, παλέτα, κιβώτιο κ.ο.κ.). Έκδοση παραστατικών: Υποχρεωτική έκδοση των προβλεπομένων από το Νόμο παραστατικών. Στατιστικά στοιχεία ροών: Ο σχεδιασμός της υποστήριξης εφοδιαστικών αλυσίδων για ψυχόμενα προϊόντα να προβλέπει την τήρηση στοιχείων διοικητικής υποστήριξης (όπως η παραγωγικότητα των εργαζομένων, η πληρότητα των χώρων, η ανακύκλωση των αποθεμάτων κ.α.). Πληροφόρηση πελατολογίου: Κρίνεται χρήσιμη η τήρηση στατιστικών στοιχείων σχετικώς με κάθε πελάτη (π.χ. ποσότητες ανά παραλήπτη, ανακύκλωση αποθεμάτων, χρεώσεις υπηρεσιών κ.ο.κ.) Συστήματα Διαχείρισης Αποθεμάτων στην Ψυκτική Εφοδιαστική Αλυσίδα Τα συστήματα διαχείρισης αποθεμάτων διακρίνονται σε στατικά και σε πραγματικού χρόνου. Τα στατικά συστήματα ενημερώνονται ανά διαστήματα (batch) σύμφωνα με την έκδοση παραστατικών (λ.χ. δελτία εισαγωγής, αποστολής, εσωτερικής διακινήσεως). Αυτά που ονομάζονται real time δίνουν συνεχή εικόνα ροής εργασιών μέσω συνεργασίας και επικοινωνίας με συστήματα ραδιοσυχνικής αναγνώρισης (RF Radio Frequency) και γραμμωτών κωδίκων (barcodes). Στα στατικά συστήματα, η προετοιμασία των παραγγελιών γίνεται με τη χρήση χαρτιού, αφού 35

38 εκδίδονται τα picking lists, ενώ στα πραγματικού χρόνου η ετοιμασία των παραγγελιών γίνεται με καθοδήγηση μέσω της οθόνης και σάρωση σε προϊόντα και θέσεις αποθήκευσης (άμεση ενημέρωση συστήματος και λειτουργίες άνευ χάρτου). Γενικά Εκτός από την τήρηση των διαδικασιών, διακεκριμένοι σύμβουλοι επιχειρήσεων όπως ο γενικός διευθυντής της «Μανώλας Χήτας & Συνεργάτες Α.Τ.Ε.» κ. Χρίστος Μανώλας επισημαίνει ότι η ψυκτική εφοδιαστική αλυσίδα και εν γένει η διαχείριση ευπαθών προϊόντων που μεταφέρονται και αποθηκεύονται από εταιρείες του κλάδου εξαρτώνται εν πολλοίς από την ποιότητα των υποδομών. «Η δημιουργία σύγχρονων αποθηκευτικών υποδομών που θα μπορούν να λειτουργήσουν ως μικρά διαμετακομιστικά κέντρα για την ψυκτική αλυσίδα είναι άκρως επίκαιρη. Με τα νέα αναπτυξιακά κίνητρα πολλοί επιχειρηματίες καλούνται να προχωρήσουν σε επενδύσεις κατασκευάζοντας νέες μονάδες ή επεκτείνοντας τις παλιές», επισημαίνει ο κ. Μανώλας. Επισημαίνει ακόμα πως με τις νέες επενδύσεις θα ξεπεραστεί ο φόβος της οικονομικής κρίσης. Υποδομές Αποθήκης Οι σύγχρονες ψυκτικές αποθήκες κατασκευάζονται από μεταλλικό σκελετό και μονωτικά panels. Οι χώροι είναι ισόγειοι και μεγάλου ύψους. Η κατασκευή των ψυγείων έχει πολλές ιδιαιτερότητες, κάνοντας τις απαιτήσεις να απέχουν κατά πολύ από αυτές της κατασκευής μια απλής αποθήκης. Οι βασικές παράμετροι σχεδιασμού μιας σύγχρονης ψυκτικής αποθήκης είναι οι παρακάτω: Καθορισμός της αγοράς που καλούμαστε να εξυπηρετήσουμε Από το στοιχείο αυτό, προκύπτουν τα χαρακτηριστικά των προϊόντων που θα αποθηκευτούν διακινηθούν (διαστάσεις, βάρη, πλήθος κωδικών, ανακύκλωση αποθεμάτων, ταχυκίνητα/αργοκίνητα, παλετοποιημένα/χύμα, διακίνηση σε παλέτες /κιβώτια. Για επιχειρήσεις που δεν γνωρίζουν επαρκώς το (μελλοντικό) τους αντικείμενο, πρέπει να προβλέπεται υψηλού βαθμού ευελιξία (πολλαπλές συνθήκες αποθήκευσης, επιλεξιμότητα (selectivity) όλων των ειδών, ισχυρή μηχανογράφηση για πολλαπλές ανάγκες, ευελιξία στην ετοιμασία των παραγγελιών). Καθορισμός αποθηκευτικού συστήματος Το αποθηκευτικό σύστημα (ράφια) είναι συχνά ένας συνδυασμός συστημάτων, ώστε να πετύχουμε τις απαιτήσεις με τη σύγχρονη και βέλτιστη αξιοποίηση του αποθηκευτικού χώρου, αλλά και του κόστους. Τα πιο διαδεδομένα αποθηκευτικά συστήματα είναι τα ράφια back to back (ραφιέρα και διάδρομος) και τα ράφια τύπου drive in (αποθήκευση ομοειδών κωδικών μεγάλου 36

39 αριθμού σε αποθηκευτικές σειρές). Το πρώτο σύστημα έχει πολύ καλή επιλεκτικότητα κωδικών αλλά χαμηλά αποθηκευτική αξιοποίηση (περίπου 25%), ενώ το δεύτερο έχει χαμηλό βαθμό επιλεκτικότητας, αλλά υψηλό βαθμό αποθηκευτική αξιοποίησης (περίπου 70%). Επαναλαμβάνεται ότι τα χαρακτηριστικά των προϊόντων είναι αυτά που θα υποδείξουν το σύστημα (συνδυασμό) αποθήκευσης. Καθορισμός συστήματος διακίνησης. Σαν σύστημα διακίνησης εννοείται ο συνδυασμός των ανυψωτικών μηχανημάτων, που θα χρησιμοποιηθούν για την εισαγωγή αποθήκευση εξαγωγή και ετοιμασία παραγγελιών των προϊόντων. Μιλάμε πάλι για το βέλτιστο συνδυασμό, που πρέπει οπωσδήποτε να είναι συμβατός με το αποθηκευτικό σύστημα και να ικανοποιεί τη συνθήκη βελτιστοποίησης χώρου κόστους εξυπηρέτησης πελάτη. Είναι αυτονόητο, ότι τα συστήματα αποθήκευσης και διακίνησης είναι αλληλένδετα και κατά βάσει πρέπει να αντιμετωπίζονται από κοινού. Βασικότερα μηχανήματα διακίνησης που καλούμαστε να επιλέξουμε για αποθήκευση σε ράφια είναι τα μηχανήματα τύπου Reach Truck και τα μηχανήματα τύπου VNA (στενού διαδρόμου). Τα πρώτα είναι φθηνότερα, αλλά απαιτούν μεγαλύτερο διάδρομο (περίπου 3 μ.), ενώ τα δεύτερα απαιτούν πολύ μικρότερο διάδρομο (~1,70), είναι όμως πολύ ακριβότερα αλλά βεβαίως επιτυγχάνουν πολύ καλύτερη αποθηκευτική αξιοποίηση. Λοιπά απαραίτητα μηχανήματα είναι τα ηλεκτροκίνητα παλετοφόρα οριζόντιας μετακίνησης ή ανυψωτικά αντίβαρου, τα οποία χρησιμεύουν για φορτοεκφορτώσεις φορτηγών, περισυλλογή παραγγελιών και λοιπές οριζόντιες και κατακόρυφες μετακινήσεις μέσα στην αποθήκη. Πιο εξειδικευμένα μηχανήματα είναι οι «παραγγελιολήπτες» (pickers), τα οποία ανυψώνουν το χειριστή μαζί με πλατφόρμα προϊόντων σε όλα τα ύψη των ραφιών, επιτρέποντας έτσι τη κατευθείαν περισυλλογή των παραγγελιών από τα αποθηκευτικά ράφια. Καθορισμός της μεθοδολογίας διαδικασιών παραλαβών, ετοιμασίας παραγγελιών και παραδόσεων Στη φάση αυτή πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη οι ποιοτικές απαιτήσεις που προκύπτουν από την εφαρμογή συστημάτων ISO & HACCP. Απαραίτητες παραδοχές είναι τι προϊόντα διακινούνται σε παλέτες, τι σε κιβώτια, συστήματα γραμμωτών κωδίκων (barcode), τήρηση απαιτήσεων ιχνηλασιμότητας και ικανοποίηση απαιτήσεων επικοινωνίας με τους ενδιαφερόμενους. Κατά τη προσέγγιση της μεθοδολογίας αυτής, ανασκοπούνται ξανά τα συστήματα αποθήκευσης 37

40 και διακίνησης και αν χρειαστεί τροποποιούνται, ώστε μέσα από μια «ολιστική» αντιμετώπιση να βελτιστοποιούνται οι πόροι και το επίπεδο εξυπηρέτησης. Καθορισμός συστήματος διαχείρισης αποθεμάτων (WMS). Το σύστημα αυτό αποτελεί τη «καρδιά» της αποθήκης και πρέπει να επιλεγεί με μεγάλη προσοχή, καθότι είναι αποφασιστικής σημασίας και η λάθος επιλογή μπορεί να είναι καταδικαστική για την μελλοντική πορεία της επιχείρησης. Στην ουσία, όλη η υποδομή που καθορίστηκε στις προηγούμενες παραγράφους, πρέπει να είναι ικανή να «συνεργαστεί» με το καλύτερο τρόπο με το σύστημα διαχείρισης των αποθεμάτων. Βασικές προδιαγραφές σχεδιασμού σύγχρονων κτιρίων Ψυγείων Μετά το καθορισμό των παραπάνω παραμέτρων, ξεκινάμε το σχεδιασμό των εγκαταστάσεων (κτίρια περιβάλλων χώρος), με τέτοιο τρόπο ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες (δηλαδή το κτίριο «ντύνει» την υποδομή). Μετά τους γενικούς κανόνες σχεδιασμού ενός ψυγείου, είδαμε πως ακολουθούν οι διαδικασίες καθορισμού αποθηκευτικού συστήματος (ράφια), συστήματος διακίνησης (ανυψωτικά), καθώς και συστήματος διαχείρισης αποθεμάτων WMS. Το κτίριο έρχεται να «ντύσει» τα συστήματα αυτά, με τη προϋπόθεση βέβαια της ικανοποίησης των Πολεοδομικών Κανονισμών. Μορφή κτιρίου Το σύγχρονο κτίριο έχει μεταλλικό σκελετό (ισόγειο), συχνά με εξωτερική επικάλυψη προστασίας από λεπτά panels πολυουρεθάνης. Μέσα στο κτίριο τοποθετούνται οι Ψυκτικοί Θάλαμοι. Το μέγιστο επιτρεπόμενο εξωτερικό ύψος του κτιρίου είναι 11 μ. Αν ληφθεί υπόψη ότι ο χώρος των φορτώσεων είναι υπερυψωμένος κατά 1,20 περίπου μ., το καθαρό ύψος αποθήκευσης μετά την αφαίρεση όλων των δομικών στοιχείων και της κλίσης της στέγης είναι 8 8,5 μ. Τα βασικά στοιχεία ενός κτιρίου ψυγείου είναι το δάπεδο, ο μεταλλικός σκελετός, οι πλαγιοκαλύψεις και επικαλύψεις, οι πόρτες των ψυγείων και του χώρου φορτώσεων και οι χώροι των γραφείων. Δάπεδο Το δάπεδο είναι ίσως η δυσκολότερη και σπουδαιότερη κατασκευή σε ένα ψυγείο. Οι τεχνικές προδιαγραφές του δαπέδου πρέπει να ικανοποιούν τις εξής απαιτήσεις: Να έχει την απαιτούμενη αντοχή. Η αποθήκευση σε μεγάλα ύψη «κατεβάζει» στο δάπεδο φορτία άνω των 4 τόνων ανά τετραγωνικό μέτρο 38

41 Να είναι λείο και χωρίς ρωγμές. Τα μηχανήματα υψώνουν παλέτες στα 8 μέτρα. Η ελάχιστη ανωμαλία στο δάπεδο μεταφράζεται σε ευρεία ταλάντωση στο υπερυψωμένο φορτίο και άρα κίνδυνο κρούσεων ή πτώσεων Να καθαρίζεται εύκολα, ώστε να ικανοποιεί τις απαιτήσεις υγιεινής Σε χώρους αποθήκευσης υπόγειους και με θερμοκρασίες κάτω του μηδέν, πρέπει να υπάρχει προστασία έναντι ανύψωσης δαπέδου λόγω παγετού. Αν η θερμοκρασία στο υπέδαφος πέσει κάτω του μηδενός, η υγρασία που εμπεριέχεται στο έδαφος θα γίνει πάγος. Όπως είναι γνωστό, ο πάγος διαστέλλεται. Οι δυνάμεις διαστολής μπορεί να «σηκώσουν» το δάπεδο, οδηγώντας το σε αστοχία. Η ζημιά αυτή είναι πολύ σοβαρή για το κτίριο και τη λειτουργία του. Η προστασία έναντι παγετού επιτυγχάνεται με τρεις τρόπους: Εγκιβωτισμό στο δάπεδο σωλήνων αερισμού, όπου ο αέρας κυκλοφορεί συνεχώς και δεν αφήνει τη θερμοκρασία να κατέβει (εννοείται ότι ο αέρας έχει θετική θερμοκρασία) Εγκιβωτισμό ηλεκτρικών αντιστάσεων, οι οποίες λειτουργούν όταν δοθεί εντολή από αισθητήρα ότι η θερμοκρασία κάτω από τη πλάκα έπεσε κάτω του 0 Κύκλωμα γλυκόζης, η οποία κυκλοφορεί με τη βοήθεια κυκλοφορητή και ζεσταίνεται μέσω εναλλάκτη από τις ζεστές καταθλίψεις των συμπιεστών ψύξης. 39

42 3.4 Εφοδιαστική Αλυσίδα Γάλακτος Εισαγωγή Γάλα είναι το έκκριμα του μαστικού αδένα των θηλαστικών, που προορίζεται για την διατροφή του νεογέννητου για το οποίο αποτελεί τη μοναδική τροφή μέχρι μια ορισμένη ηλικία (23). Αποτελεί για τον άνθρωπο μέρος της καθημερινής του διατροφής αυτούσιο είτε με την μορφή γαλακτοκομικών προϊόντων (γιαούρτι, τυρί, χαλλούμι, βούτυρο). Εικόνα 26: Εφοδιαστική Αλυσίδα Γάλακτος (Πηγή: Howard Smith and John Thanassoulis, Department of Economics) (24) Σύμφωνα με τον κώδικα γάλακτος των ΗΠΑ (USDEW, 1953), ορίζεται ως γάλα το «έκκριμα του μαστού το οποίο είναι απαλλαγμένο από πρωτόγαλα, παίρνεται με άρμεξη μιας ή περισσότερων υγιών αγελάδων και το οποίο περιέχει τουλάχιστον 3,15% λίπος και 8,25% στερεά συστατικά άνευ λίπους. Ως παστεριωμένο γάλα σύμφωνα με το Άρθρο 80, παράγραφος 5 του Ελληνικού Κώδικα Τροφίμων και Ποτών, ορίζεται το γάλα εκείνο το οποίο έχει υποβληθεί σε παστερίωση με μια από τις παγκόσμια αναγνωρισμένες μεθόδους και έχει εγκυτιωθεί σε κατάλληλα, σφραγισμένα δοχεία. To 2008 Βρετανοί ερευνητές ανακάλυψαν ότι το γάλα και τα υπόλοιπα γαλακτοκομικά προϊόντα ήταν γνωστά στις προϊστορικές κοινωνίες της 7ης χιλιετίας π.χ. Αυτό αποδεικνύει ότι οι άνθρωποι 40

43 άρχισαν να καταναλώνουν γάλα πριν από σχεδόν χρόνια. (25) (26) Η γαλακτοκομία άρχισε να αναπτύσσεται ως επιστήμη τον 13 ο αιώνα. Τον 20 ο όμως αιώνα σημείωσε αλματώδη πρόοδο λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης. Το γάλα είναι ένα πολύ ευπαθές προϊόν που πρέπει να επεξεργασθεί μερικές μόλις ώρες μετά την περισυλλογή του εκτός και αν φυλαχθεί σε χαμηλές θερμοκρασίες στις οποίες μπορεί και να διατηρηθεί αναλλοίωτο μέχρι και τρεις ημέρες πριν να κατεργασθεί. Το κλειδί στις διαδικασίες logistics στην αλυσίδα του φρέσκου γάλακτος βρίσκεται στη σωστή συγκομιδή και τη αρχική του φύλαξη. (27) Κατηγορίες φρέσκου γάλακτος Υπάρχουν 4 κύριες κατηγορίες στις οποίες μπορεί να χωριστεί το φρέσκο γάλα το οποίο κυκλοφορεί στην κυπριακή και στην παγκόσμια αγορά. Η κάθε κατηγορία διαθέτει τα δικά της χαρακτηριστικά τα οποία και βοηθούν στην κατηγοριοποίηση τους σε αυτές τις 4 ομάδες (28) Φρέσκο Όλα τα γάλατα είναι παστεριωμένα ως ένα βαθμό ούτως ώστε να διατηρούν την διατροφική τους αξία και παράλληλα να είναι ασφαλές για την υγεία του καταναλωτή. Η διεθνείς πρακτική είναι η χρησιμοποίηση του όρου Φρέσκο Παστεριωμένο Γάλα. Το παστεριωμένο γάλα πρέπει να έχει παραχθεί με επεξεργασία σε υψηλή θερμοκρασία για μικρό χρονικό διάστημα (τουλάχιστον σε 71,7 C για 15 δευτερόλεπτα ή άλλο ισοδύναμο συνδυασμό) ή με μέθοδο παστερίωσης κατά την οποία χρησιμοποιούνται διάφοροι συνδυασμοί χρόνου θέρμανσης και θερμοκρασίας για την επίτευξη ισοδύναμου αποτελέσματος (29). Ο μέσος όρος ζωής του γάλακτος ανέρχεται από 3 ως 9 μέρες βάσει της ποιότητας και της διεργασίας η οποία έχει χρησιμοποιηθεί. Για να ονομαστεί ένα προϊόν βιολογικό, πρέπει ολόκληρος ο κύκλος παραγωγής του, από την ανάπτυξη του ζώου μέχρι και τον τελικό αποδέκτη του προϊόντος, τον καταναλωτή, να έχει ελεγχθεί και πιστοποιηθεί από τους αρμόδιους φορείς ότι είναι βιολογικός,. Στην περίπτωση του γάλακτος, η κυριότερη ασφαλιστική δικλείδα είναι να εξασφαλιστεί ότι οι αγελάδες τρέφονται με βιολογικές ζωοτροφές, δηλαδή με τροφές που έχουν παραχθεί με φυσική καλλιέργεια, απαλλαγμένη από παντός είδους χημικά και φυτοφάρμακα. Επιπλέον, τα ζώα πρέπει να μεγαλώνουν σε φυσικό και υγιεινό περιβάλλον και όχι σε περιοχή όπου η ατμόσφαιρα επηρεάζεται από χημικά. 41

44 Νωπό ή ακατέργαστο γάλα (μη παστεριωμένο) Το συγκεκριμένο γάλα δεν είναι παστεριωμένο και επομένως δεν είναι κατάλληλο να κυκλοφορεί στην αγορά. Ενδεχομένως να υπάρχουν μικρόβια τα οποία είναι επικίνδυνα για την υγεία των καταναλωτών. Γάλα Υψηλής παστερίωσης (UHT) Πρόκειται για γάλα εξαιρετικά υψηλής παστερίωσης ή μακράς διάρκειας το οποίο θερμαίνεται στους 187 ο C. Έχει διάρκεια ζωής μέχρι και ένα χρόνο αλλά τα διατροφικά του χαρακτηριστικά δεν είναι τα βέλτιστα. Εβαπορέ Συμπυκνωμένο Προέρχεται από την διεργασία συμπύκνωσης σε υψηλές θερμοκρασίες. Αγορά γαλακτοκομικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η πρώτη περιοχή παγκοσμίως σε παραγωγή γάλακτος με 27%. Ακολουθούν οι με Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής 20%, η Ινδία με 16% της παγκόσμιας παραγωγής γάλακτος. (30) Διάγραμμα 4: Παγκόσμια Παραγωγή Αγελαδινού Γάλακτος για το έτος 2009 (Πηγή: Faostat) 42

45 Το γάλα συγκαταλέγεται στις κύριες γεωργικές παραγωγές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αποτελεί το 14% της γεωργικής παραγωγικής εκμετάλλευσης (31), παράγοντας ετησίως σε 1 εκατομμύριο εκμεταλλεύσεις, 148 εκατομμύρια λίτρα φρέσκου γάλακτος, χρηματικής αξίας 41 δισεκατομμυρίων ευρώ. Στην μεταποίηση του γάλακτος εργάζονται περίπου 400,000 άτομα στην Ευρώπη και αντιπροσωπεύει ένα κύκλο εργασιών της τάξης των 120 δισεκατομμυρίων ευρώ. (31) Αγορά Γαλακτοκομικών στην Κύπρο ΕΤΟΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ (ΜΤ x 1000) , , , , , , , , , , , ,61 Πίνακας 2: Ποσότητες Αγελαδινού Γάλακτος στην ΕΕ (Πηγή Eurostat) Στην Κύπρο σήμερα δραστηριοποιούνται 3 μεγάλες γαλακτοβιομηχανίες οι οποίες καλύπτουν όλη την εγχώρια ζήτηση σε φρέσκο γάλα και 15 εταιρείες παραγωγής γαλακτοκομικών προϊόντων οι οποίες καλύπτουν μέρος της εγχώριας ζήτησης και εξάγουν τα προϊόντα τους στο εξωτερικό. Η συνολική παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων από αγελαδινό γάλα, στην Κύπρο, ανήλθε, σε 88,751 χιλ. τόνους (το 2010), σημειώνοντας περιορισμένη αύξηση έναντι του 2009 (88,74 χιλ. τόνοι). Όσον αφορά στην εγχώρια παραγωγή αγελαδινού γάλακτος, αυτή ανήλθε (το 2010) σε 150,96 χιλ. τόνους, σημειώνοντας, επίσης, αύξηση έναντι του 2009 (148,52 χιλ. τόνοι). Η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί στο 78% της συνολικής παραγωγής γάλακτος (παραγωγή αιγοπρόβειου γάλακτος: τόνοι), ενώ η αξία της ανέρχεται σε , σημειώνοντας αύξηση σε σχέση με το προηγούμενο έτος ( ). Το αιγοπρόβειο γάλα διατίθεται αποκλειστικά για την παρασκευή τυριών (κυρίως χαλουμιού) και γιαουρτιού. (32) 43

46 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΓΕΛΑΔΙΝΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ Διάγραμμα 5:Παραγωγή Αγελαδινού Γάλακτος στη Κύπρο (Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου) Σχεδόν το σύνολο της παραγόμενης ποσότητας γάλακτος στην Κύπρο (97,5%) πωλείται στους μεταποιητές γαλακτοκομικών προϊόντων, οι οποίοι από την ποσότητα αυτή επεξεργάζονται, συσκευάζουν και διαθέτουν το 55% ως παστεριωμένο γάλα, το 40% ως τυριά (σε ποσοστό 68% για χαλούμι και το υπόλοιπο 38% για λευκά και κίτρινα τυριά), το 4% ως γιαούρτι και το 1% ως παγωτό. Σύμφωνα με σχετική έρευνα, η τάση στην κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων στη Κύπρο, κατά κεφαλή, ετησίως, για τη χρονική περίοδο , διαμορφώνεται ως εξής : Η κατανάλωση φρέσκου γάλακτος ανερχόταν σε 107 λίτρα (το 2007) έναντι 93,1 λίτρων (το 1997), η κατανάλωση εγχώριων τυριών (με το χαλούμι να βρίσκεται πρώτο σε προτιμήσεις καθώς η κατανάλωσή του αντιπροσωπεύει σχεδόν το 50% του συνόλου των κυπριακών τυριών) σε 18,7 κιλά (το 2007) έναντι 16,8 κιλών (το 1997) και η κατανάλωση εισαγομένων τυριών σε 10,4 κιλά (το 2007) έναντι 4,4 κιλών (το 1997). Η μεγάλη αυτή αύξηση οφείλεται, κυρίως, στο γεγονός ότι με την είσοδο της Κύπρου στην ΕΕ (το 2004) καταργήθηκαν οι εισαγωγικοί δασμοί και τα εισαγόμενα τυριά κατέστησαν σημαντικά φθηνότερα από τα κυπριακά, με αποτέλεσμα η κατανάλωση (το 2004) να σημειώσει τεράστια αύξηση και να ανέλθει στα 7,7 κιλά, ενώ (το 2003) ήταν 4,8 κιλά. 44

47 3.4.1 Μεταφορά και Συλλογή του Γάλακτος Η ικανότητα των γαλακτοκομικών εταιρειών να κρατηθούν σε μια ανταγωνιστική αγορά βασίζεται στην ικανότητα τους να διαχειριστούν το κόστος παραγωγής τους σε ένα αποδεκτό επίπεδο. Το κόστος μεταφοράς είναι ένα από τα συστατικά που έχει τη σημαντικότερη επίπτωση στο συνολικό κόστος της εφοδιαστικής αλυσίδας, όπου το κύριο εμπόδιο για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της παραγωγικής διαδικασίας είναι το κόστος μεταφοράς από τους παραγωγούς στις εγκαταστάσεις των βιομηχανιών. (33) (34) Τα σημαντικά προβλήματα που προκύπτουν τόσο στη μεταφορά του γάλακτος από τα σημεία περισυλλογής του όσο και στην μεταφορά του σαν έτοιμο προϊόν στα σημεία πώλησης του το κάνουν ένα καθαρό πρόβλημα logistics - vehicle routing. Οι απαιτήσεις όσον αφορά την ποιότητα και την παραγωγικότητα κατά τη διαδικασία της παραγωγής γάλακτος έδωσαν ώθηση για βελτιώσεις στα logistics της συλλογής γάλακτος σε αγροτικές επιχειρήσεις γαλακτοκομικών προϊόντων. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται δυνατή η μείωση των δρομολογίων συλλογής και αύξηση της ποσότητας του γάλακτος που μεταφέρονται από φορτηγά, με αποτέλεσμα σημαντική οικονομία στο κόστος μεταφοράς με ταυτόχρονη αύξηση του κέρδους. Τα στάδια της μεταφοράς του γάλακτος είναι τα εξής: Από τις φάρμες στους σταθμούς συλλογής Από τους σταθμούς συλλογής στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας Από τα εργοστάσια στους καταναλωτές Τρόποι μεταφοράς γάλακτος Η συλλογή γάλακτος έχει περάσει από ορισμένες αλλαγές προκειμένου να επικεντρωθεί στην ποιότητα της πρώτης ύλης. Μέχρι τις αρχές του 1990 το γάλα αρμεγόταν στις φάρμες και μεταφερόταν απευθείας στις μονάδες επεξεργασίας μέσα σε κοινά φορτηγά που χρησιμοποιούσαν ειδικούς κάδους για γάλα. Αργότερα εισήχθη μια πιο μαζική συγκομιδή γάλακτος η οποία διαδόθηκε πάρα πολύ γρήγορα. Εδώ το γάλα μεταφέρεται σε φορτηγά ειδικά εξοπλισμένα με ισοθερμικά δοχεία. Σε όλες τις περιπτώσεις συγκομιδής του το γάλα πρέπει να διατηρείται σε θερμοκρασίες κάτω των τεσσάρων βαθμών κελσίου, να μην εκτίθεται στον αέρα και να γίνεται σωστός χειρισμός του από κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό. Μεταφορά μέσα σε κάδους γάλακτος Οι κάδοι γάλακτος έχουν χωρητικότητα από 20 μέχρι 50 λίτρα, είναι κυλινδρικοί και κατασκευασμένοι από αλουμίνιο, ατσάλι ή κασσίτερο. Σε αυτή την περίπτωση το γάλα μαζεύεται, ψύχεται με κρύο νερό ή με πάγο και στη συνεχεία τοποθετείται στους χώρους αποθήκευσης ακριβώς λίγο πριν έρθει το φορτηγό να το συλλέξει και να το οδηγήσει στα εργοστάσια. Η συγκομιδή στα σημεία περισυλλογής πρέπει να είναι πολύ καλά οργανωμένη ώστε τα φορτηγά να 45

48 έρχονται στις φάρμες για περισυλλογή κάθε μέρα την ίδια ώρα. Μετά τη συγκέντρωση τους οι κάδοι πρέπει να οδηγηθούν κατευθείαν στα κέντρα συλλογής γάλακτος ή στα εργοστάσια. Ωστόσο αυτό το είδος μεταφοράς έχει σημαντική επίδραση στην ποιότητα του γάλακτος λόγω της διάδοσης βακτηρίων. Αυτό συμβαίνει επειδή οι κάδοι τοποθετούνται στην πλευρά του δρόμου περιμένοντας το φορτηγό, κάτι το οποίο επιτρέπει την αύξηση της θερμοκρασίας. Ως εκ τούτου είναι απαραίτητο να κτιστεί ένα υπόστεγο το οποίο τα προστατεύει από την ηλιακή ακτινοβολία ή να χρησιμοποιηθεί ένα προστατευτικό κάλυμμα. Επίσης κέντρα συλλογής γάλακτος πρέπει να δημιουργηθούν εκεί όπου δεν υπάρχουν καλές οδικές αρτηρίες οι οποίες να οδηγούν γρήγορα σε εργοστάσια επεξεργασίας του γάλακτος. Μερικές φορές η συνολική παραγωγή γάλακτος δεν δικαιολογεί τόσο υψηλού κόστους επενδύσεις. Μαζική συλλογή γάλακτος με σύγχρονα φορτηγά Η δεύτερη επιλογή για τη συλλογή του γάλακτος χρησιμοποιεί βυτιοφόρα φορτηγά. Στην περίπτωση αυτή, το γάλα συλλέγεται σε χύμα μορφή από τις φάρμες και γίνεται φύλαξη του εκεί, μέσα σε ειδικά δωμάτια που είναι και ψυκτικοί θάλαμοι ή μέσα σε δεξαμενές ψύξης. Αυτή η μέθοδος γίνεται όλο και πιο κοινή στις μέρες μας. Τα βυτιοφόρα έχουν χωρητικότητα που κυμαίνεται από 300 έως λίτρα, με αναδευτήρα για να διατηρούν το γάλα ομογενοποιημένο και ένα σύστημα ψύξης το οποίο κρατά το γάλα στην απαιτούμενη θερμοκρασία των 4 C. Σε ορισμένες μεγάλες κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, υπάρχουν ειδικές πλάκες ψύξης οι οποίες ψύχουν το γάλα ακριβώς πριν την είσοδο του στα βυτιοφόρα. (35) Στην περίπτωση αυτή το βυτιοφόρο συνδέεται μέσω σωλήνα με την ψυκτική δεξαμενή και το γάλα ρέει μέσω του σωλήνα από τη δεξαμενή στο βυτίο. Υπάρχει ειδική αντλία για να δημιουργεί την εισροή γάλακτος και ειδικοί μετρητές για να υπολογίζεται η ποσότητα του γάλακτος. (36) Εικόνα 27: Βυτιοφόρο μεταφοράς Γάλακτος 46

49 Εσωτερικά το βυτιοφόρο χωρίζεται σε διαμερίσματα για να αποφευχθεί ο πιτσιλισμός του γάλακτος κατά τη διάρκεια της διαδρομής του προς το εργοστάσιο, κάτι το οποίο θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ποιότητα του. Αυτή η μέθοδος περισυλλογής προσφέρει αναρίθμητα πλεονεκτήματα στη βιομηχανία μεταποίησης προϊόντων γάλακτος και στα μέλη στης αλυσίδας του (παραγωγούς, καταναλωτές και εταιρείες). Αυτό το σύστημα συλλογής μειώνει το κόστος συλλογής των πρώτων υλών, εξαλείφει την ανάγκη του σημείου συλλογής, αυξάνει την παραγωγικότητα στο αγρόκτημα, έχοντας την ευελιξία για τον προγραμματισμό του γάλακτος και τη δυνατότητα να υπάρξει ένα δεύτερο άρμεγμα την ίδια μέρα. Αυξάνει σημαντικά την ποιότητα του γάλακτος που φτάνει στα εργοστάσια για επεξεργασία και οι καταναλωτές επωμίζονται σημαντικά οφέλη στην ποιότητα του τελικού προϊόντος. Αυτή η διαδικασία καθιστά δυνατή τη διατήρηση των ιδιοτήτων του γάλακτος που συλλέγεται στη φάρμα με την άμεση ψύξη του. (34) (36) Παρ όλα τα πλεονεκτήματα που αποκτήθηκαν από την μαζική συλλογή, υπάρχουν κάποια εμπόδια που καθιστούν την εφαρμογή του συστήματος αυτού ακόμα δύσκολη, όπως: Η δύσκολη πρόσβαση στις διάφορες περιοχές του νησιού Το κόστος απόκτησης και συντήρησης των δεξαμενών ψύξης Η μικρή παραγωγή ορισμένων γεωργικών εκμεταλλεύσεων Η σωστή δρομολόγηση γίνεται θέμα εξέτασης από τις εταιρείες Ύπαρξη κινδύνου μόλυνσης του συνόλου της δεξαμενής από μία παρτίδα από ένα συγκεκριμένο αγρόκτημα. Επιπλέον από τα έξοδα μεταφοράς, πρέπει να εξετάσουν τις περιφερειακές πτυχές και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε δραστηριότητας, όπως οι συνθήκες των δρόμων, οι όγκοι που συλλέγονται από κάθε φάρμα, οι διάφορες συνθήκες στις εποχές του χρόνου, το κόστος καυσίμων, κόστη για πλύση οχημάτων και άλλα. Παραλαβή γάλακτος από τα εργοστάσια Οι εταιρείες γαλακτοκομικών προϊόντων έχουν ένα σύστημα σε κάποιο σημείο ώστε να μπορούν να λαμβάνουν το γάλα από τις φάρμες. Τα φορτηγά φέρνοντας το γάλα, σταθμεύουν σε ένα ελεύθερο σημείο υποδοχής και αδειάζουν το γάλα. Πριν από την έναρξη εκφόρτωσης του γάλακτος, είναι σημαντικό να γίνει η μέτρηση της ποσότητας, να γίνει η καταγραφή και να εισέλθουν στο σύστημα στάθμισης γαλακτοκομικών προϊόντων προκειμένου να υπολογιστεί το γάλα κατά την είσοδο ώστε να είναι γνωστό το τελικό αποτέλεσμα της παραγωγής. Η ποιότητα 47

50 του γάλακτος επίσης ελέγχετε. Κάδοι γάλακτος Κάθε κάδος γάλακτος έχει τον δικό του αριθμό αναγνώρισης που ταιριάζει με τον φορέα εκμετάλλευσης (κτηνοτρόφος). Οι κάδοι γάλακτος που παρελήφθησαν από την γαλακτοβιομηχανία ξεφορτώνονται από το φορτηγό και τοποθετούνται στον μεταφορέα. Ο μεταφορέας αναλαμβάνει τους κάδους γάλακτος και τους μεταφέρει στο σταθμό ζύγισης αφαιρώντας αυτόματα το καπάκι του, όπου ζυγίζονται, καταγράφονται και καταχωρούνται από τον επιχειρηματία (ή υπάλληλο εταιρείας) με τον αριθμό ταυτοποίησης του. Από τον σταθμό ζύγισης το γάλα διοχετεύεται στις δεξαμενές όπου περιμένει μέχρι την έναρξη της επεξεργασίας. Οι άδειοι κάδοι γάλακτος μεταφέρονται σε ένα σταθμό εκκαθάρισης, πλένονται πολύ προσεκτικά και αποστέλλονται στην αποβάθρα αποθήκευσης για να επιστρέψουν στη φάρμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι κάδοι γάλακτος χρησιμοποιούνται επίσης για την αποθήκευση κάποιου τελικού προϊόντος όπως το γάλα, το βούτυρο ή το αποβουτυρωμένο γάλα για όση διάρκεια είναι στην αναμονή για συσκευασίας τους. Και μετά πάλι πλένονται οι κάδοι γάλακτος και στέλλονται στην αποβάθρα αποθήκευσης. Υποδοχή βυτιοφόρων Στις εταιρείες γαλακτοκομικών προϊόντων υπάρχουν κάποια σημεία, όπου σταθμεύουν τα βυτιοφόρα για εκφόρτωση του γάλακτος. Υπάρχουν δύο τρόποι για την καταμέτρηση του γάλακτος σε κάθε δεξαμενή: Κατά όγκο Σε αυτή την περίπτωση ο όγκος μετριέται μέσω ενός μετρητή όγκου ο οποίος βρίσκεται συνδεδεμένος στην αντλία και καταγράφει τον όγκο του γάλακτος που διοχετεύεται στα σιλό. Είναι σημαντικό να έχουμε ένα απαγωγέα αέρα πριν από τον μετρητή καθώς μπορεί να αλλοιωθούν οι πραγματικές μετρήσεις. 48

51 Κατά βάρος Η μέθοδος αυτή προσφέρει άλλους δύο τρόπους μέτρησης της ποσότητας γάλακτος: α. Στάθμιση του βυτιοφόρου πριν και μετά την εκφόρτωση Το βυτιοφόρο οδηγείται σε ένα σταθμό ζυγίσματος όπου το βάρος του καταγράφεται πριν και μετά από την εκφόρτωση. Πριν το βυτιοφόρο φτάσει στο ζυγιστικό σταθμό πρέπει να πλένεται. Το γάλα, στη συνέχεια, διοχετεύεται σε μια δεξαμενή αποθήκευσης και αναμένει την έναρξη της επεξεργασίας. β. Ζύγισμα χρησιμοποιώντας ένα κελί φορτίου του στόλου Στην περίπτωση αυτή, το γάλα διοχετεύεται σε ένα ειδικό δοχείο φτιαγμένο με κυψέλες δοχείου ικανές να καταγράψουν το βάρος του γάλακτος που ξεφορτώνεται μέσω ηλεκτρικών σημάτων. Η ισχύς του σήματος αυξάνει καθώς η δεξαμενή γεμίσει, υπολογίζοντας έτσι το βάρος του γάλακτος. Μετά την εκφόρτωση του γάλακτος και αφού μετρηθεί τότε το γάλα διοχετεύεται σε μία αποθηκευτική δεξαμενή. Συλλογή γάλακτος Το πρόβλημα της δρομολόγησης συλλογής γάλακτος διαφέρει σε πολλά από τα προβλήματα δρομολόγησης άλλων προϊόντων, λόγω των χαρακτηριστικών δρομολόγησης που αφορούν την διαφορετικότητα στον στατικό τους χαρακτήρα και στην διαφορετικότητα της καθημερινής βάσης. (37) Συνεπώς οι εταιρείες γαλακτοκομικών προϊόντων έχουν εξειδικευμένο προσωπικό που τον ονομάζουν προγραμματιστής που βλέπει την δρομολόγηση της συλλογής γάλακτος και τη κατανομή των πόρων που απαιτούνται για την εκτέλεση του έργου. Οι προγραμματιστές μαζί με τα ειδικά κατασκευασμένα λογισμικά, πρέπει να διαχειρίζονται τα συμφέροντα όλων των εμπλεκόμενων μέσων και να σχεδιάζουν μία οικονομικά αποδοτική διαδρομή που διαθέτει τις καλύτερες φάρμες, τα βυτιοφόρα, οι οδηγοί και την ικανότητα των εγκαταστάσεων, ώστε να ελαχιστοποιηθεί το κόστος της συλλογής γάλακτος. (34) Η πρώτη προσπάθεια που έγινε ώστε να χρησιμοποιηθούν ειδικά λογισμικά ηλεκτρονικών 49

52 υπολογιστών για τη διαχείριση της συλλογής γάλακτος και την αντικατάσταση των δρομολογητών δεν ήταν επιτυχής. Ο σκοπός του λογισμικού ήταν να ελαχιστοποιήσει το κόστος χωρίς να ελέγξει το ενδιαφέρον και τους περιορισμούς των άλλων τμημάτων, όπως η δύσκολη πρόσβαση στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, οι οδηγοί, οι ώρες εργασίας και το μέγεθος του φορτηγού. Κατά συνέπεια, είναι ένα σύστημα υποστήριξης λήψης αποφάσεων και προορίζεται για τη στήριξη των δρομολογητών και όχι την αντικατάσταση τους. Υπάρχουν πολλοί περιορισμοί που πρέπει να εξεταστούν κατά την απόφαση της καλύτερης διαδρομή, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η απόσταση ταξιδίου και να μεγιστοποιηθεί η χρήση των φορτηγών, όπως: Την συχνότητα συλλογής: εξαρτάται από την ημερήσια παραγωγή και τη χωρητικότητα των δεξαμενών αποθήκευσης. Ικανότητα μεταφοράς των βυτιοφόρων: υπάρχουν πολλά είδη φορτηγών στα οποία αλλάζει η ικανότητα μεταφοράς τους Προσβασιμότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων: ορισμένες εκμεταλλεύσεις δεν έχουν περιορισμό στην πρόσβαση, ενώ άλλες δεν μπορούν να έχουν μεγάλα οχήματα λόγω της οδικής πρόσβασης. Η πρώτη γενιά Συστήματος Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (DSS) είχε μόνο πληροφορίες για τη διαδρομή και τον όγκο γάλακτος. Αργότερα μία βάση δεδομένων που ονομάζεται Σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS) το οποίο εντάχθηκε στο DSS επέτρεψε να έχουμε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη συλλογή του γάλακτος, όπως: (34) Όνομα προμηθευτή Αριθμό τηλεφώνου προμηθευτή Κωδικός προμηθευτή Λιπαρές ουσίες του βουτύρου από πρόσφατο δειγματικό έλεγχο Πρωτεΐνη από πρόσφατο δειγματικό έλεγχο Λακτόζη από πρόσφατο δειγματικό έλεγχο Συνολικός αριθμός βακτηριδίων από πρόσφατο δειγματικό έλεγχο 50

53 Περιεκτικότητα κυτταρικών σωματιδίων από πρόσφατο δειγματικό έλεγχο Συνολικές προμήθειες μέχρι σήμερα Ποσόστωση Βουτυρική λιπαρή ουσία Λιπαρές ουσίες του βουτύρου προσαρμοσμένη με την ποσόστωση Επιπλέον, άλλες τεχνικές εξελίξεις, όπως το σύστημα γεωγραφικής θέσης (GPS) είχε συμπεριλήφθη στα DSS. Το εργαλείο αυτό έχει βοηθήσει να υπολογίζεται η απόσταση και ο χρόνος ταξιδίου με μεγάλη ακρίβεια κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό σε αυτές τις περιπτώσεις. Όλες αυτές οι πληροφορίες βοηθούν στο χρονοδιάγραμμα για να υπάρχει μια καλύτερη και πιο περιεκτική εικόνα των αλλαγών που έγιναν όσο αφορά την δρομολόγηση και τις συνέπειες της. Επίσης το DSS, παρέχει μεγάλο όγκο πληροφοριών σχετικά με τη συλλογή του γάλακτος. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται από τον υπεύθυνο των γαλακτοβιομηχανιών ώστε να σχεδιάζει και να ελέγχει όλες τις πτυχές του συστήματος συλλογής του γάλακτος όπως: Κατανομή του βυτιοφόρου στη ζυγιστικό έλεγχο Ποσόστωση γάλακτος για κάθε φάρμα Πληρωμή κάθε φάρμας Παστερίωση του Γάλακτος Η παστερίωση είναι μια διαδικασία θέρμανσης ενός τροφίμου, συνήθως υγρού, σε μια συγκεκριμένη θερμοκρασία για ορισμένο χρονικό διάστημα και στη συνέχεια ή άμεση ψύξη του. Με τη διαδικασία αυτή επιβραδύνεται η αλλοίωση των τροφίμων λόγω της ανάπτυξης μικροβίων σε αυτά. (23) Σε αντίθεση με την αποστείρωση, η παστερίωση δεν προορίζεται για την εξόντωση όλων των μικροοργανισμών στα τρόφιμα. Αντί αυτού, έχει ως στόχο να μειώσει αρκετά τον αριθμό των παθογόνων οργανισμών ώστε να είναι απίθανο να προκληθεί ασθένεια στον ανθρώπινο οργανισμό από την κατανάλωση ενός σωστά παστεριωμένου προϊόντος( με την προϋπόθεση ότι το προϊόν αποθηκεύεται στις κατάλληλες συνθήκες και καταναλώνεται πριν την ημερομηνία που αναγράφεται στην συσκευασία). Ορισμένα φαγητά, όπως τα γαλακτοκομικά, μπορεί να υποστούν υπέρθερμη παστερίωση ώστε να διασφαλιστεί η καταστροφή των παθογόνων μικροβίων. 51

54 Η παστερίωση κατά παρτίδες Στην παστερίωση κατά παρτίδες μια συγκεκριμένη γάλακτος τοποθετείται μέσα σε δοχείο θέρμανσης το οποίο θερμαίνεται σε θερμοκρασία 65 C για τριάντα λεπτά. Ακολούθως γίνεται γρήγορη ψύξη στους 4 C. Αυτή η μέθοδος δεν χρησιμοποιείται καθόλου στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου της Vivartia αφού ο όγκος του γάλακτος που παστεριώνεται κάθε φορά εξαρτάται από το μέγεθος του δοχείου θέρμανσης κάτι που συνεπάγεται σε αυξημένους χρόνους παστερίωσης και επιπλέον κόστος διεργασίας λόγω αυξημένης χρήσης θερμικής ενέργειας που προκύπτει. Παστερίωση συνεχούς ροής Η συνεχούς λειτουργίας παστερίωση (υψηλή θερμοκρασία για μικρό χρόνο) χρησιμοποιεί ειδικά διαμορφωμένους για παστερίωση εναλλάκτες θερμότητας. Η διαδικασία περιλαμβάνει την θέρμανση γάλακτος σε μια συγκεκριμένη θερμοκρασία, κρατώντας σε αυτή τη θερμοκρασία, κάτω από συνθήκες τυρβώδους ροής, για ένα χρονικό διάστημα που εξασφαλίζει την καταστροφή ή/και την καταστολή μικροοργανισμών οι οποίοι μπορεί να είναι παρόντες στην πρώτη ύλη. Για εξοικονόμηση ενέργειας, υπάρχει αναγέννηση θερμότητας. Για παράδειγμα το γάλα το οποίο έχει ήδη παστεριωθεί και πρέπει να ψυχθεί επανακυκλοφορεί και θερμαίνει εν μέρει το γάλα το οποίο εισέρχεται στον παστεριωτήρα και είναι παγωμένο στους 4 C δίνοντας του μέρος της θερμικής ενέργειας που απαιτείται για την παστερίωση του με αποτέλεσμα το ακατέργαστο γάλα να θερμαίνεται αλλά και το ήδη παστεριωμένο να φτάνει γρηγορότερα στη επιθυμητή θερμοκρασία ψύξης του. Οι ελάχιστες προϋποθέσεις παστερίωσης είναι εκείνες που έχουν βακτηριοκτόνο δράση και ισοδυναμούν με θέρμανση κάθε σωματιδίου γάλακτος στους 72 C για 15 δευτερόλεπτα. Όταν υπάρχουν αλλαγές στη σύνθεση και τη χρήση του προϊόντος τότε υπάρχουν και αλλαγές στην προγραμματισμένη θερμική επεξεργασία και εκ νέου ρύθμιση των παραμέτρων θερμοκρασίας και χρόνου. Τα προϊόντα που υπόκεινται σε παστερίωση πρέπει να παρουσιάζουν αρνητική αντίδραση αλκαλικής φωτό-φάσης αμέσως μετά τη θερμική επεξεργασία, όπως καθορίζει μια αποδεκτή μέθοδος παστερίωσης. Υπάρχουν όμως και άλλες μέθοδοι οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να επιβεβαιωθεί η σωστή παστερίωση και γίνονται κατά τη διάρκεια της διεργασίας αλλά και κάποιο χρόνο μετά. Οι συσκευές παστερίωσης που χρησιμοποιεί το εργοστάσιο έχουν καταγραφικά θερμοκρασιών τα οποία καταγράφουν θερμοκρασίες σε πολλά κρίσιμα σημεία των εναλλακτών. Πάντα μετά τα θερμόμετρα υπάρχουν βαλβίδες οι οποίες 52

55 ελέγχονται από αυτοματοποιημένα συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και κλείνουν αυτόματα τη ροή μόλις παρατηρηθεί πτώση η άνοδος θερμοκρασίας. Στα αρχεία των υπολογιστών υπάρχουν βάσεις δεδομένων με καταγεγραμμένες θερμοκρασίες πολλών ετών οι οποίες βοηθούν στην ιχνηλασιμότητα των προϊόντων αλλά και στον εντοπισμό τυχόν σφαλμάτων ή βλαβών στους παστεριωτήρες. (38) 3.5 Πράσινη Εφοδιαστική Αλυσίδα Γενικά Η ανάγκη του ανθρώπου για ένα καθαρότερο περιβάλλον, με καλύτερες συνθήκες διαβίωσης έχει οδηγήσει στη δημιουργία της πράσινης εφοδιαστικής αλυσίδας. Η πράσινη εφοδιαστική αλυσίδα λαμβάνει τα κατάλληλα δραστικά μέτρα για τη τροποποίηση των λειτουργιών που αφορούν τις μεταφορές, τη σωστή διαχείριση των επικινδύνων φορτίων, τη διαχείριση των επιστρεφόμενων αγαθών και στη χρήση της κατάλληλης συσκευασίας ούτως ώστε να μειώνετε η αλόγιστη χρήση φυσικών πόρων Λόγοι Ανάπτυξης της Πράσινης Εφοδιαστικής Αλυσίδας Οι κυριότεροι λόγοι ανάπτυξης και προώθησης της πράσινης εφοδιαστικής αλυσίδας είναι οι απαιτήσεις των καταναλωτών βασισμένες στην περιβαλλοντική ευαισθησία, ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων και οι νομοθετικές ρυθμίσεις που έχουν εφαρμοστεί για την μείωση των αρνητικών επιρροών στο περιβάλλον, από τις διαδικασίες της εφοδιαστικής αλυσίδας. Εικόνα 28: Πράσινη Εφοδιαστική Αλυσίδα Οι εταιρίες αναγκάστηκαν να συμμορφωθούν προς τους περιβαλλοντικούς νόμους, γιατί το κόστος των προστίμων θα ήταν ζημιογόνο για αυτές. (41) Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός κυβερνητικών οργανισμών, οι οποίοι ελέγχουν τις εταιρίες και είναι υπεύθυνοι για την μόλυνση, τα 53

56 χημικά απόβλητα και το υλικό των προϊόντων που παράγουν οι εταιρίες. Ένα άλλο κίνητρο που ωθεί τις εταιρίες στο να χρησιμοποιούν πιο περιβαλλοντικά υπεύθυνους τρόπους είναι ο ανταγωνισμός μεταξύ τους. Κάθε εταιρία θέλει να εντυπωσιάσει τον καταναλωτή και να ξεχωρίσει από τους ανταγωνιστές της. Η ίδια η εταιρία μπορεί να υποκινηθεί για οικονομικούς ή ηθικούς λόγους να χρησιμοποιήσει την πράσινη εφοδιαστική αλυσίδα. Η υιοθέτηση αυτή είναι δυνατόν να οδηγήσει σε μείωση του κόστους, στην αύξηση της αποτελεσματικότητας, στην δημιουργία εμπορικής φήμης και στην μείωση των αποβλήτων. (41) Ενισχύεται ακόμα το ηθικό των εργαζομένων από την δημιουργία εργονομικού εργασιακού περιβάλλοντος. (42) Η υιοθέτηση της πράσινης εφοδιαστικής αλυσίδας βοηθά όχι μόνο στην εξοικονόμηση σημαντικού κόστους, αλλά και στην αύξηση των πωλήσεων, αύξηση του μεριδίου αγοράς και στην προώθηση νέων ευκαιριών στην αγορά που συντελεί σε μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους. (43) Η ενσωμάτωση της πράσινης εφοδιαστικής αλυσίδας αποτελεί πιθανό παράγοντα για την ενίσχυση της οικονομικής απόδοσης και του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος μιας επιχείρησης καθώς εξοικονομεί πρώτες ύλες, νερό και ενέργεια. Με τον τρόπο αυτό βελτιώνεται η περιβαλλοντική απόδοση της εταιρίας, μειώνονται τα κόστη, βελτιώνεται η εταιρική εικόνα και μειώνεται ο κίνδυνος μη συμμόρφωσης στις νομοθετικές ρύθμισες που αναφέρονται στην προστασία του περιβάλλοντος. (44) Τα εμπόδια που μπορεί να υπάρξουν κατά την υιοθέτηση της πράσινης εφοδιαστικής αλυσίδας και να καταστήσουν μη αποτελεσματική την διαδικασία είναι κυρίως το κόστος για την δημιουργία όλων αυτών των περιβαλλοντικών προγραμμάτων, η έλλειψη δέσμευσης από τα ανώτερα στελέχη, η έλλειψη ευαισθητοποίησης από τους προμηθευτές, η έλλειψη περιβαλλοντικών προτύπων και προγραμμάτων ελέγχου από την ίδια την εταιρία, οι μη πιεστικές και ασαφής περιβαλλοντικές ρυθμίσεις. (45) Συμπερασματικά φαίνεται πως τα μακροπρόθεσμα οφέλη υπερβαίνουν κατά πολύ το κόστος επενδύσεων των επιχειρήσεων για την εφαρμογή στρατηγικών φιλικών προς το περιβάλλων. Προσφέρει αναμφισβήτητα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε κάθε εταιρία που παρέχει πράσινα προϊόντα και υπηρεσίες στους πελάτες της. 54

57 3.5.3 Παραδείγματα Πράσινης Εφοδιαστικής Αλυσίδας Το Παράδειγμα της Fujitsu: Ιδρύθηκε το 1935 στο Τόκυο της Ιαπωνίας. Σχεδιάζει και κατασκευάζει μια ευρεία γκάμα προϊόντων η οποία περιλαμβάνει υπολογιστές, κλιματιστικά, συστήματα αποθήκευσης, servers κ.α. Εργοδοτεί 186,000 άτομα και διαθέτει ένα δίκτυο πωλήσεων σε 70 χώρες. (46) Οι παράγοντες που ώθησαν την εταιρία να γίνει πρωτοπόρος στην πράσινη εφοδιαστική ήταν καταρχήν, οι νομοθετικές ρυθμίσεις που σχετίζονταν με τον περιορισμό των επιβλαβών ουσιών την διαχείριση των αποβλήτων από ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά υλικά. Ακόμα βοήθησε η ευαισθητοποίηση του κοινού για την προστασία του περιβάλλοντος, ο έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των εταιριών και η ηθική η οποία διέπει την εταιρία, για προστασία του περιβάλλοντος. Η Fujitsu για να πετύχει τον στόχο μιας πράσινης εφοδιαστικής αλυσίδας εστίασε στους εξής τομείς: πράσινη προμήθεια, πράσινος σχεδιασμός προϊόντων, πράσινη παραγωγή, πράσινη μεταφορά και διανομή, πράσινη αποθήκευση. Πράσινη προμήθεια: Η Fujitsu σε συνεργασία με τους προμηθευτές της υιοθέτησαν ένα σύστημα διαχείρισης περιβάλλοντος (EMS), όπως το πρότυπο ISO Μέχρι τον Νοέμβριο του 2006 σχεδόν όλοι οι προμηθευτές υιοθέτησαν τέτοια συστήματα. Ακολούθως οργάνωνε συσκέψεις οι οποίες απευθύνονταν στα διευθυντικά στελέχη των τμημάτων προμηθειών και έστελνε ελεγκτές από τα κεντρικά της γραφεία στους προμηθευτές για να διαπιστώσει την σωστή λειτουργία του συστήματος ISO Το τελικό βήμα για την οργάνωση της πράσινης προμήθειας ήταν η διατύπωση και λειτουργία μιας λίστας(checklist) για την διαχείριση των χημικών ουσιών, «Chemicals Management System (CMS) checklist: Fujitsu Version». Η συγκεκριμένη λίστα περιέχει τις απαιτήσεις για χημικές ουσίες που περιέχουν τα υλικά και τα εξαρτήματα που προμηθεύεται. Οι προμηθευτές της Fujitsu είναι υποχρεωμένοι να κάνουν τους απαραίτητους ελέγχους ή τις απαραίτητες βελτιώσεις ούτως ώστε να πληρούν τα κριτήρια της λίστας. (47) 55

58 Εικόνα 29: Επίπεδο που απαιτείται για την εφαρμογή στους προμηθευτές (Πηγή: Fujitsu Group) Εικόνα 30: Σύστημα Διαχείρισης Περιβάλλοντος της Fujitsu (Πηγή: Fujitsu Group) 56