ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΑΡΑΝΟΪΚΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΚΑΙ ΟΨΙΜΗΣ ΕΝΑΡΞΗΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΑΡΑΝΟΪΚΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΚΑΙ ΟΨΙΜΗΣ ΕΝΑΡΞΗΣ"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Ψυχιατρική Kλινική Διευθυντής: Αν. Καθηγητής Φίλιππος Γουρζής ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΑΡΑΝΟΪΚΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΚΑΙ ΟΨΙΜΗΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΜΑΡΙΑ Ν. ΣΚΩΚΟΥ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ Διδακτορική Διατριβή Πάτρα, Μάρτιος 2012

2

3 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Φίλιππος Γουρζής Σταυρούλα Μπεράτη Αγγελική Κατριβάνου Αναπληρωτής Kαθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Επιβλέπων Kαθηγητής Μέλος Tριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Ομότιμη Καθηγήτρια Ψυχιατρικής, Παιδοψυχιατρικής και Ψυχανάλυσης Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Φίλιππος Γουρζής Σταυρούλα Μπεράτη Αγγελική Κατριβάνου Νικόλαος Μοσχονάς Παναγιώτης Παπαθανασόπουλος Διονύσιος Τσαμπάος Κωνσταντίνος Ασημακόπουλος Αναπληρωτής Kαθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Επιβλέπων Kαθηγητής Μέλος Tριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Ομότιμη Καθηγήτρια Ψυχιατρικής, Παιδοψυχιατρικής και Ψυχανάλυσης Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Καθηγητής Ιατρικής Μοριακής Γενετικής Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος Επταμελούς Εξεταστικής Επιτροπής Καθηγητής Νευρολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος Επταμελούς Εξεταστικής Επιτροπής Καθηγητής Δερματολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος Επταμελούς Εξεταστικής Επιτροπής Επίκουρος Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος Επταμελούς Εξεταστικής Επιτροπής

4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σελ. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ.. 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ..5 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ 7 Περιγραφική Επιδημιολογία Σχιζοφρένεια και Τόπος Παράγοντες Κινδύνου Θνητότητα και Σωματικές Νόσοι. 11 Αυτοκτονία..11 Χρήση Ουσιών ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΝΕΥΡΟΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΝΕΥΡΟΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΝΕΥΡΟΧΗΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΝΕΥΡΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΝΕΥΡΩΝΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ...23 Διαγνωστικοί Τύποι...23 Διαγνωστικά Εργαλεία και Κλίμακες Κλινική Συμπτωματολογία ΠΡΟΝΟΣΗΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΡΟΔΡΟΜΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ...36 ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΟΨΙΜΗΣ ΕΝΑΡΞΗΣ...39 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ.45 ΣΚΟΠΟΣ...47 ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ...47 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ...49

6 Συμφωνία μεταξύ των εξεταστών.. 50 ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΑΣΘΕΝΩΝ Δημογραφικά Στοιχεία...51 Κλίμακα Θετικού και Αρνητικού Συνδρόμου(PANSS)...52 Κλίμακα Calgary για την Κατάθλιψη στη Σχιζοφρένεια(CDS).. 53 Πρόδρομα Συμπτώματα.54 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Δημογραφικά Στοιχεία 56 Χρήση Ουσιών...59 Προνοσηρή Περίοδος.. 62 Πρόδρομη Περίοδος. 66 Ενεργός Φάση...68 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 73 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.83 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 85 SUMMARY 87 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..89

7 Στον πατέρα μου, που μου δίδαξε την αγάπη για την επιστήμη Στη μητέρα μου, για την αδιάλειπτη υποστήριξή της Mmmmm «.Πρέπει λοιπόν να θεωρήσουμε ότι η φύση μας διαμορφώθηκε κάτω από την πίεση πολλών και ποικίλων πραγμάτων, και ο νους παίρνοντας από αυτήν, όπως είπα προηγουμένως, τις εικόνες των πραγμάτων, μας οδηγεί εν συνεχεία στην αλήθεια» Ιπποκράτης, Παραγγελίαι

8

9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η σχιζοφρένεια είναι μια σοβαρή νόσος του εγκεφάλου, με συχνά δυσμενέστατες συνέπειες για τους ασθενείς αλλά και δυσβάσταχτο βάρος για τις οικογένειές τους. Η έρευνα γύρω από τη σχιζοφρένεια δεν έχει αποσαφηνίσει ακόμα την αιτιολογία και την παθοφυσιολογία της νόσου, δεδομένης της μεγάλης πολυπλοκότητας και ετερογένειάς της. Καθώς η ηλικία έναρξης και το φύλο αποτελούν παράγοντες που σχετίζονται με αυτήν την ετερογένεια, η εκπόνηση αυτής της διατριβής θεωρήθηκε ότι θα συμβάλλει στη διευκρίνηση αυτών των παραμέτρων. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον δάσκαλό μου κ. Φίλιππο Γουρζή, Αναπληρωτή Καθηγητή Ψυχιατρικής, ο οποίος με την πολύτιμη εποπτεία και συνεχή εμψύχωση και υποστήριξη του, συνέβαλε καθοριστικά στην ολοκλήρωση της παρούσας διατριβής. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω την Ομότιμη Καθηγήτρια Ψυχιατρικής, Παιδοψυχιατρικής και Ψυχανάλυσης κ. Σταυρούλα Μπεράτη, για τις πολύτιμες επισημάνσεις και συμβουλές της. Την Λέκτορα Παιδοψυχιατρικής κ. Αγγελική Κατριβάνου για τις εύστοχες παρατηρήσεις της. Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον συνάδελφο ψυχίατρο κ. Ιωάννη Ανδριόπουλο, ο οποίος ήταν ο δεύτερος εξεταστής κατά τη διάρκεια της μελέτης, για την εξαιρετική εργασία του και την πολύτιμη συνεργασία που είχαμε. Τέλος ευχαριστώ θερμά τον φυσικό κ. Σπύρο Σκιαδόπουλο για την εξαίρετη στατιστική ανάλυση των δεδομένων.

10

11 A. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1

12 2

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σχιζοφρένεια είναι ένα ψυχοπαθολογικό σύνδρομο με ποικίλες εκδηλώσεις που αφορούν τη σκέψη, το συναίσθημα, την αντίληψη και τη συμπεριφορά. Αν και οι κλινικές εικόνες ποικίλουν από ασθενή σε ασθενή και στην πορεία του χρόνου, οι επιπτώσεις είναι πάντοτε σοβαρές και ασκούν την καταστρεπτική τους επίδραση σε όλη τη διάρκεια της ζωής (Buchanan & Carpenter 2005). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η σχιζοφρένεια κατατάσσεται στην 4 η θέση αιτιών αναπηρίας και πρώιμης θνητότητας από όλες τις ιατρικές αιτίες παγκοσμίως. Λεπτές διαταραχές στην επεξεργασία των πληροφοριών και στην νευροαπαρτιωτική λειτουργία είναι παρούσες ήδη από τη γέννηση, υποσκάπτοντας την επαγγελματική και ακαδημαϊκή επίδοση και την κοινωνική προσαρμογή, επί πολλά έτη πριν τα συμπτώματα της ενεργού νόσου θέσουν στο άτομο την αλλόκοτη σφραγίδα τους και καταστήσουν εμφανή την ανάγκη για θεραπεία (Carpenter 2003). Τα πολλαπλά αναπάντητα ερωτήματα γύρω από την αιτιολογία, την φαινομενολογία και τη θεραπεία της σχιζοφρένειας καθιστούν επιτακτική την έρευνα γύρω από αυτήν τη νόσο. 3

14 4

15 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ο όρος πρώιμη άνοια χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Emil Kraepelin, για να δηλώσει το ψυχοπαθολογικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, διαταραχή της δομής της σκέψης και χρόνια εκπτωτική πορεία (Kraepelin 1893). Αν και στο απώτερο παρελθόν δεν υπάρχουν λεπτομερείς περιγραφές ασθενών που θα ενέπιπταν σε αυτήν την διαγνωστική κατηγορία με τα σημερινά κριτήρια, υπάρχουν ενδείξεις ώστε να υποθέσουμε ότι η ιστορία της νόσου αρχίζει αρκετούς αιώνες πριν. Στην Αρχαία Ελλάδα των ομηρικών επών η παράλογη συμπεριφορά και οι διαταραχές του θυμικού αποδίδονταν στην επίδραση κάποιου θεού και είχαν συνήθως την έννοια της τιμωρίας, για την ύβρη που είχε διαπράξει ο ήρωας (Dodds 1996). Η άποψη αυτή διατηρήθηκε και στα χρόνια των τραγικών ποιητών, μέχρι την εμφάνιση του Ιπποκράτη του Κώου (460 π.χ π.χ.), ο οποίος απέδωσε τις ασθένειες σε φυσικά αίτια. Κατά τον Ιπποκράτη, έδρα της ψυχής είναι ο εγκέφαλος. Οι ψυχικές ασθένειες οφείλονται σε ανισορροπία των 4 χυμών, μέλαινα χολή, κίτρινη χολή, αίμα και φλέγμα, που αντιστοιχούν στις 4 βασικές ιδιοσυγκρασίες: μελαγχολική, χολερική, αιματώδης και φλεγματική (Ιπποκράτης, Άπαντα, εκδ. Κάκτος 1993). Αρκετά αργότερα, ο Κορνήλιος Κέλσος (25 π.χ.- 50 μ.χ.) ανέφερε καταστάσεις αποξένωσης, που μπορούσε να παρατηρηθούν σε νέους ανθρώπους, και να συνοδεύονται από οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις (Stone 2006), ενώ ο Γαληνός από την Πέργαμο ( μ.χ.) περιέγραψε καταστάσεις επιπέδωσης της συναισθηματικής ζωής, που πιθανόν να είχαν κάποια στοιχεία της πρώιμης άνοιας. Ο Γαληνός θεωρούσε ότι η ψυχική ζωή συνίστατο στις ιδιότητες της φαντασίας, της κρίσης και της μνήμης. Τα συμπτώματα που συνδέουμε σήμερα με τη σχιζοφρένεια, όπως η κατατονία και η παράνοια, απεδίδοντο υποθετικά σε διαταραχή της λειτουργίας της φαντασίας (Stone 2006). Σύγχρονος του Γαληνού, ο Αρεταίος από την Καππαδοκία περιέγραψε ασθενείς που πιθανόν σήμερα θα θεωρούνταν παραληρητικοί, χωρίς να προεξάρχει άλλη συμπτωματολογία: «... κάποιος άλλος δεν πίνει, διότι πιστεύει πως είναι πλίνθος και ότι με το υγρό θα διαλυθεί» (Αρεταίος, Άπαντα, εκδ. Κάκτος 1997). Σημαντικοί Βυζαντινοί, όπως ο Αλέξανδρος ο Τραλλαίος (6 ος αι. μ.χ.), ο Παύλος ο Αιγινήτης (7 ος αι. μ.χ.), αλλά και Άραβες ιατροί, όπως ο Αβικέννας ( ) και ο Αβερρόης ( ), περιγράφουν ψυχικές νόσους, όπου το μεταφυσικό στοιχείο δεν έχει καμία θέση (Howells 1993), ωστόσο, λίγο αργότερα, με την επικράτηση του χριστιανισμού στη μεσαιωνική Ευρώπη, σημειώνεται οπισθοδρόμηση στην επιστημονική σκέψη. Αρκετοί ασθενείς βρίσκουν τραγικό θάνατο, αφού θεωρούνται όργανα του διαβόλου από την Ιερά εξέταση. Θα περάσουν 5

16 αρκετά χρόνια έως ότου καθιερωθεί μια πιο ορθολογική κατανόηση και ανθρωπιστική αντιμετώπιση αυτών των νόσων. Σημαντική προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν η συμβολή του Johann Weyer, o οποίος αμφισβήτησε την ύπαρξη μαγισσών και υπηρετών του διαβόλου στην περίφημη μονογραφία του «De Praestigiis Daemonum» (Stone 2006). Η πρώτη περιγραφείσα περίπτωση που μπορεί με σχετική ασφάλεια να θεωρηθεί σχιζοφρένεια, είναι αυτή του James Tilly Matthews, ασθενούς του νοσοκομείου Bethlem Hospital, για τον οποίο περιγράφονται παραληρητικές ιδέες δίωξης, υποκλοπής και τοποθέτησης σκέψης, σωματικού περιεχομένου και ακουστικές ψευδαισθήσεις στα πλαίσια μιας χρόνιας εκπτωτικής πορείας (Haslam 1810). Στις αρχές του 20 ου αι. ο Emil Kraepelin εισήγαγε τον όρο dementia praecox - πρώιμη άνοια- κάτω από τον οποίο συμπεριέλαβε αρκετές μορφές της νόσου, που μέχρι τότε θεωρούνταν ξεχωριστές οντότητες, και τις διαχώρισε από την μανιοκαταθλιπτική ψύχωση. Ο Kraepelin πίστευε ότι η πρώιμη άνοια ακολουθεί γενικά μια προοδευτική επιδείνωση, με έναρξη στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή, και καταλήγει σε χρόνια νοητική έκπτωση (Kraepelin 1893). Αντίθετα, o Eugen Bleuler θεωρούσε ότι η νόσος δεν κατέληγε απαρέγκλιτα σε νοητική έκπτωση και εισήγαγε τον όρο σχιζοφρένεια, που δεν παρέπεμπε οπωσδήποτε σε ζοφερή πρόγνωση. Θεωρούσε ως θεμελιώδεις εκδηλώσεις της τα 4Α: Αυτισμός, Ασυναρτησία, Αμφιθυμία, Απροσφορότητα (Bleuler 1911). Ο Kurt Schneider διέκρινε τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας σε 1 ης και 2 ης τάξης. Τα 1 ης τάξης συμπτώματα, αν και δεν είναι παθογνωμονικά, έχουν μεγάλη αξία για τη διάγνωση της σχιζοφρένειας. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν: ηχηρή σκέψη, ακουστικές ψευδαισθήσεις που σχολιάζουν την συμπεριφορά του ασθενούς, βιώματα εξωτερικού ελέγχου της σκέψης ή των πράξεων (Schneider 1959). Σήμερα, παρ ότι η σύγχρονη ταξινόμηση έχει υιοθετήσει μια μάλλον νέο- Κρεπελίνεια οπτική, τα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν την άποψη του Bleuler ότι η σχιζοφρένεια, όπως την ονόμασε ο ίδιος, χαρακτηρίζεται από ετερογένεια (Stone 2006). 6

17 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Η επιδημιολογική έρευνα της σχιζοφρένειας έχει γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, καθώς το ερευνητικό ενδιαφέρον εστιάζεται, εκτός από την μελέτη των δεικτών της περιγραφικής επιδημιολογίας, και στην αναζήτηση παραγόντων κινδύνου για την ίδια τη νόσο. Περιγραφική Επιδημιολογία O επιπολασμός σημείου για τη σχιζοφρένεια εκτιμάται περίπου σε 0,5% και κυμαίνεται από 0,27%-0,83%, σε διάφορες μελέτες (Eaton 1985). Η ετήσια επίπτωση της σχιζοφρένειας είναι περίπου 0,20 ανά 1000 άτομα ανά έτος, με εύρος σε διάφορες μελέτες σε διάφορες περιοχές, 0,11-0,70 ανά 1000 άτομα ανά έτος (Eaton 1991). Ο επιπολασμός σημείου είναι περίπου δεκαπλάσιος της επίπτωσης, γεγονός που υποδεικνύει τη χρονιότητα της διαταραχής. Σύμφωνα με την άποψη που κυριαρχούσε μέχρι την προηγούμενη δεκαετία, η οποία υποστηρίζεται και από τη μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που διεξήχθη σε 10 χώρες (Sartorius και συν. 1986), η επίπτωση της σχιζοφρένειας δε διαφέρει σημαντικά σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Ωστόσο, από τις περιοχές της μελέτης που έδωσαν αποτελέσματα για τον υπολογισμό της επίπτωσης, μόνο δύο ανήκαν στον αναπτυσσόμενο κόσμο, εκ των οποίων η μία ήταν βιομηχανοποιημένη. Οι υπόλοιπες έξι περιοχές ανήκαν σε ανεπτυγμένες χώρες. Μεταγενέστερες μελέτες υποδεικνύουν μεγαλύτερη επίπτωση της νόσου στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου σε σχέση με τις ανεπτυγμένες (Rajkumar 1993, McGrath & Susser 2009). Διαφορές στην επίπτωση της σχιζοφρένειας έχουν αναφερθεί και στη διάρκεια μεγάλων χρονικών περιόδων. Επιδημιολογικά δεδομένα συγκλίνουν στην αύξηση του επιπολασμού κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων, κατά 2-4 φορές, παράλληλα με την βιομηχανική ανάπτυξη και τον εκμοντερνισμό των κοινωνιών (Torrey & Miller 2001). Εικάζεται ότι υποκείμενοι αυτής της τάσης είναι παράγοντες όπως η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με καινούριες χημικές ουσίες δυνάμει νευροτοξικές, η αύξηση του συνωστισμού στα αστικά περιβάλλοντα και άρα η αύξηση των λοιμώξεων και κοινωνικοί παράγοντες (Eaton & Chen 2006). Αντίθετα, τις τελευταίες δεκαετίες σημειώνεται μια υποχώρηση της επίπτωσης, που μπορεί να οφείλεται σε τεχνητούς παράγοντες, όπως αυστηρότερα διαγνωστικά κριτήρια, γήρανση του πληθυσμού, αλλαγές στο σύστημα ψυχικής υγείας, αλλά και ουσιαστικούς παράγοντες, με κυριότερους τις διαφορές στην διατροφή και στην 7

18 γενικότερη υγεία των εγκύων, και διαφορές στην νεογνική και βρεφική φροντίδα (Brown και συν. 2005). Σχιζοφρένεια και Τόπος Ο σχετικός κίνδυνος για την εμφάνιση σχιζοφρένειας είναι 2-4 φορές μεγαλύτερος για τους κατοίκους των αστικών περιοχών. Φαίνεται μάλιστα να υπάρχει αναλογική σχέση ανάμεσα στην έκθεση σε αστικά περιβάλλοντα και στην πιθανότητα νόσησης από σχιζοφρένεια, με το μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίζεται στις πλέον αστικοποιημένες περιοχές (Eaton και συν. 2000, Van Os και συν. 2004, March και συν. 2008). Αυτή η σχέση δεν έχει καταδειχθεί για τις συναισθηματικές ψυχώσεις (March και συν. 2008). Από προοπτικές μελέτες υποδεικνύεται ότι η αρνητική περιβαλλοντική επίδραση ασκείται κατά κύριο λόγο νωρίς, κοντά στη γέννηση, ενώ έχει ανευρεθεί και ένα αθροιστικό αποτέλεσμα, κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης, ανάλογα με τη διάρκεια της έκθεσης στο αστικοποιημένο περιβάλλον (Pedersen & Mortensen 2001). Τα παραπάνω ευρήματα δε μπορεί να εξηγηθούν στα πλαίσια της επιλεκτικής μετανάστευσης αλλά μάλλον πρέπει να αποδοθούν σε μια, άγνωστη ακόμα, περιβαλλοντική επίδραση. Υποψήφιοι παράγοντες μπορεί να είναι διαφορές στο φυσικό περιβάλλον, στην πυκνότητα του πληθυσμού, στην ύπαρξη ή μη κατοικίδιων ζώων, στις πρακτικές της βρεφικής φροντίδας και στις πολιτισμικές προσδοκίες, όπως η πίεση για γρήγορη αυτονόμηση (Tandon και συν. 2008). Διαφορές στον κίνδυνο νόσησης έχουν ανευρεθεί και ανάμεσα σε αστικά μικροπεριβάλλοντα (March και συν. 2008). Έχει ανευρεθεί υψηλότερη συχνότητα νόσησης σε άγαμα άτομα που διαμένουν σε περιοχές με χαμηλό ποσοστό άγαμων ατόμων, καθώς και σε μέλη εθνικών μειονοτήτων που διαμένουν σε περιοχές με μικρό αριθμό ατόμων της αυτής εθνικότητας (Brown και συν. 2005, Veling και συν. 2008). Ίσως κοινωνικοί παράγοντες, όπως η κοινωνική συνοχή, να ασκούν κάποιον προστατευτικό ρόλο, αν και είναι άγνωστη η φύση αυτής της επίδρασης (March και συν. 2008). Τέλος, έχει καταδειχθεί αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης της νόσου σε ομάδες μεταναστών, 1 ης και 2 ης γενεάς, και μάλιστα σε μετανάστες από περιοχές όπου η πλειοψηφία του πληθυσμού είναι μαύροι (Eaton & Harisson 2000, Boydell & Murray 2003). 8

19 Παράγοντες Κινδύνου 1. Μαιευτικές Επιπλοκές και Προγεννητικές Επιδράσεις Μια ποικιλία μαιευτικών επιπλοκών έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σχιζοφρένειας. Ένα αξιοσημείωτο εύρημα είναι ότι η σχέση αυτή φαίνεται να περιορίζεται στους ασθενείς με ηλικία έναρξης μικρότερη των 25 ετών (Cannon και συν. 2000). Έχουν αναφερθεί η αποκόλληση του πλακούντα και η αιμορραγία με σχετικό κίνδυνο 4,02, ο διαβήτης της μητέρας με σχετικό κίνδυνο 7,76, το χαμηλό βάρος γέννησης με σχετικό κίνδυνο 3,89, η προεκλαμψία, η ασυμβατότητα Rhesus, και η πρόωρη ρήξη θυλακίου (Geddes και συν. 1999, Cannon και συν. 2002, Gilmore & Murray 2006). Γενικά η περιγεννητική υποξία-ισχαιμία συνοδεύεται από σχετικό κίνδυνο 4,56 για την εμφάνιση σχιζοφρένειας (Zornberg και συν. 2000). Αρκετές μελέτες υποστηρίζουν την θετική συσχέτιση ανάμεσα στην έκθεση της μητέρας στον ιό της γρίπης κατά τη διάρκεια του 1 ου και 2 ου τριμήνου της κύησης, και στην εμφάνιση σχιζοφρένειας αργότερα, στην ενήλικη ζωή. Ο αποδιδόμενος κίνδυνος στον πληθυσμό μπορεί να είναι έως και 21%, που σημαίνει ότι έως και 21% των περιπτώσεων σχιζοφρένειας μπορεί να μην είχαν συμβεί, αν δεν είχε προηγηθεί η προγεννητική έκθεση στον ιό (Bagalkote και συν. 2000). Εξάλλου, έχει διαπιστωθεί ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι πιο πιθανό (κατά 5-15%) να έχουν γεννηθεί τους χειμερινούς μήνες (Mortensen και συν. 1999). Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι σε αυτές τις κυήσεις, αυξάνεται η πιθανότητα νόσησης της μητέρας από τον ιό της γρίπης, κατά το δεύτερο τρίμηνο της κύησης (Munk-Jørgensen & Ewald 2001). Άλλες λοιμώξεις που έχουν μελετηθεί είναι από τον ιό της ερυθράς, με σχετικό κίνδυνο 5,2 και ισχυρότερη επίδραση κατά τους 2 πρώτους μήνες της κύησης (Brown και συν. 2000), της ιλαράς, της παρωτίτιδας, της πολιομυελίτιδας, του έρπητα ζωστήρα και λοιμώξεις του ανωτέρου αναπνευστικού (Torrey και συν. 1988, O Callaghan και συν. 1994). Η κακή διατροφή της μητέρας κατά τη διάρκεια της κύησης αυξάνει τον κίνδυνο για εμφάνιση σχιζοφρένειας. Ο Χειμώνας του Ολλανδικού Λιμού ήταν ένα τραγικό ιστορικό γεγονός το οποίο προσέφερε μια μοναδική ευκαιρία ανάδειξης αυτής της σχέσης, καθώς ήταν μια καλά τεκμηριωμένη και χρονικά περιορισμένη περίοδος έκθεσης του πληθυσμού σε ασιτία (Susser & Lin 1992). Έχει βρεθεί ότι ο υποσιτισμός της μητέρας νωρίς κατά την κύηση σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης σχιζοφρένειας αλλά και σχιζοειδούς διαταραχής προσωπικότητας (Hoek και συν. 1996). Η έλλειψη διατροφικών παραγόντων όπως το φυλλικό οξύ, τα λιπαρά οξέα, τα ρετινοειδή, οι πρωτεΐνες, η επαρκής θερμιδική κάλυψη, αλλά και η πρόσληψη τοξικών ή μολυσματικών παραγόντων από την κατανάλωση κατοικίδιων 9

20 ζώων και βολβών, και τέλος το stress, πιθανόν να αποτελούν ενδιάμεσους κρίκους στη σχέση αυτή (Brown και συν. 2005). Επιπλέον, έχει αναφερθεί η αρνητική επίδραση του stress, προγεννητικά, στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, με συνέπεια τον αυξημένο κίνδυνο νόσησης από σχιζοφρένεια. Ιδιαίτερα ο ιππόκαμπος είναι ευαίσθητος στα υψηλά επίπεδα κορτιζόλης που προκύπτουν από την ενεργοποίηση του άξονα υποθαλάμουυπόφυσης-επινεφριδίων (Brown και συν. 2005). Οι παραπάνω παράγοντες επιδρούν δυσμενώς στον εγκέφαλο κατά τα πρώιμα στάδια τη νευροανάπτυξης, με πιθανές τελικές οδούς την υποξία-ισχαιμία, την ανεπάρκεια θρεπτικών παραγόντων, τη φλεγμονή-λοίμωξη και την απάντηση στο stress (Gilmore & Murray 2006). 2. Πατρική Ηλικία Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί ότι η μεγαλύτερη ηλικία του πατέρα αυξάνει τον κίνδυνο νόσησης από σχιζοφρένεια, και μάλιστα στις σποραδικές και όχι στις οικογενείς περιπτώσεις της νόσου. O μεγαλύτερος σχετικός κίνδυνος, 2,96, εμφανίζεται στις ηλικίες άνω των 55 ετών, σε σύγκριση με την ομάδα των ετών. Μια πιθανή εξήγηση είναι η υπόθεση ότι, αυξανομένης της ηλικίας, καθώς μειώνεται η επάρκεια των επιδιορθωτικών μηχανισμών του DNA και οι μεταλλαξιογόνοι παράγοντες δρουν αθροιστικά, αυξάνεται η συχνότητα των de novo μεταλλάξεων στα πατρικά γεννητικά κύτταρα. Αυτό είναι ένα παράδειγμα αλληλεπίδρασης γονιδιώματος και περιβάλλοντος. Άλλες πιθανές εξηγήσεις που θα πρέπει να μελετηθούν είναι ότι άνδρες με ευαλωτότητα για διαταραχές του σχιζοφρενικού φάσματος μπορεί να παντρεύονται αργότερα, ως συνέπεια μειωμένης κοινωνικής λειτουργικότητας, όπως επίσης και η επίδραση στα παιδιά με μεγαλύτερους πατέρες ιδιαίτερων στρεσσογόνων γεγονότων, όπως π.χ. η απώλεια του πατέρα λόγω θανάτου (Malaspina και συν. 2001, McGrath & Susser 2009). 3. Λοιμώξεις στην ενήλικη ζωή Ο ρόλος των λοιμώξεων στην ενήλικη ζωή δεν έχει προς το παρόν τεκμηριωθεί επαρκώς, αν και υπάρχουν κάποια στοιχεία για τους ιούς BDV και HERV-W. Σε μια μελέτη βρέθηκε συσχέτιση με τη νόσηση από μηνιγγίτιδα, με μέσο όρο ηλικίας κατά τη λοίμωξη 26 μήνες (Gattaz και συν. 2004). 10

21 Θνητότητα και Σωματικές Νόσοι Η σχιζοφρένεια σχετίζεται με αυξημένη συχνότητα αυτοκτονιών και πρόωρων θανάτων από συνυπάρχουσες σωματικές νόσους. Σύμφωνα με μια πρόσφατη ανασκόπηση (Saha και συν. 2007), η διάμεση τιμή του προτυπωμένου πηλίκου θνητότητας για τους θανάτους από όλες τις αιτίες ήταν 2,6. Η αυτοκτονία αντιστοιχούσε στη μεγαλύτερη τιμή, 12,9, αλλά ο κίνδυνος ήταν αυξημένος και για τις περισσότερες μείζονες αιτίες θανάτου, όπως καρδιαγγειακή νόσος, σακχαρώδης διαβήτης, καρκίνος, και HIV λοίμωξη. Αυτές οι παρατηρήσεις αποδίδονται τουλάχιστον εν μέρει στην έκθεση των ασθενών σε παράγοντες κινδύνου όπως το κάπνισμα, το αλκοόλ, η χρήση ουσιών, το μεταβολικό σύνδρομο από τη θεραπεία με νεότερα αντιψυχωτικά και η υψηλού κινδύνου σεξουαλική συμπεριφορά. Ωστόσο, απαιτούνται περισσότερες μελέτες για τη διερεύνηση της σχέσης αυτών των νόσων με τη σχιζοφρένεια (Mortensen 2003). Αυτοκτονία Οι απόπειρες αυτοκτονίας παρατηρούνται με αυξημένη συχνότητα στον πληθυσμό των ασθενών με σχιζοφρένεια. Εκτιμάται ότι το 20-50% των πασχόντων επιχειρούν να αυτοκτονήσουν, ενώ το 10-13% τελικά αυτοκτονούν. Περίπου το 7% των θυμάτων αυτοκτονίας στο γενικό πληθυσμό πάσχουν από σχιζοφρένεια (Heilä & Lönnqvist 2003). Δημογραφικοί παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο για αυτοκτονία είναι το άρρεν φύλο, η νεότερη ηλικία (Caldwell & Gottesman 1990), το να είναι κανείς άγαμος, διαζευγμένος ή εν χηρεία, ιδιαίτερα στις γυναίκες (Allebeck και συν. 1987), και η απουσία κοινωνικής υποστήριξης (Heilä & Lönnqvist 2003). Η παρουσία καταθλιπτικών συμπτωμάτων και απόγνωσης αυξάνει πολύ τον κίνδυνο, καθώς η πλειοψηφία των θυμάτων, περίπου 64%, φαίνεται να υποφέρουν από καταθλιπτική συμπτωματολογία λίγο πριν αυτοκτονήσουν (Heilä και συν. 1997). Άλλος σημαντικός παράγοντας κινδύνου είναι το ιστορικό προηγούμενων αποπειρών, καθώς το 20%- 50% όσων αποπειρώνται, τελικά αυτοκτονούν (Haas 1997). Τέλος, η βαρύτερη ψυχοπαθολογία και η ανεπαρκής θεραπεία αυξάνουν τον κίνδυνο. Η αιχμή του κινδύνου εμφανίζεται το 1 ο έτος μετά την 1 η νοσηλεία, ιδιαίτερα κατά το 1 ο τρίμηνο. Πολλοί ασθενείς που αυτοκτονούν το κάνουν σύντομα μετά το εξιτήριο, ενώ επιβαρυντική είναι και η κατάσταση επανειλημμένων νοσηλειών που βιώνουν αρκετοί ασθενείς (Heilä & Lönnqvist 2003). 11

22 Χρήση Ουσιών Η χρήση καπνού, οινοπνεύματος και άλλων ουσιών συναντάται συχνά στον πληθυσμό των ασθενών με σχιζοφρένεια (Murray και συν. 2003). Έχει αναφερθεί συχνότητα καπνίσματος 70-90% στους ασθενείς με σχιζοφρένεια, έναντι 40-50% των ασθενών με κατάθλιψη ή άγχος και 25-30% του γενικού πληθυσμού (Ziedonis & George 1997, Dervaux & Laqueille 2008), με βαρύτερη χρήση μεταξύ των χρονίων ασθενών (Diwan και συν. 1998). Ακολουθεί η κατάχρηση οινοπνεύματος, με επιπολασμό ζωής 20% (Koskinen και συν. 2009), συχνότητα κάπως χαμηλότερη από το 35% που αναφερόταν σε προηγούμενες ανασκοπήσεις (Blanchard και συν. 2000). H παράνομη ουσία που χρησιμοποιείται συχνότερα από τους ασθενείς με σχιζοφρένεια είναι η κάνναβη, η οποία προτιμάται από το 88% των ασθενών που κάνουν χρήση ουσιών (Hambrecht & Häfner 1996). Έχει υποστηριχθεί ότι η έκθεση στην κάνναβη είναι επιβαρυντικός παράγοντας για την ανάπτυξη ψύχωσης (D Souza και συν. 2009), με σχετικό κίνδυνο 1,4 (Moore και συν. 2007). 12

23 ΓΕΝΕΤΙΚΗ Η γενετική κατέχει μείζονα θέση στην κατανόηση της αιτιολογίας και της κλινικής ετερογένειας της σχιζοφρένειας. Είναι γνωστό ότι η σχιζοφρένεια δεν κληρονομείται όπως οι μονογονιδιακές διαταραχές, αλλά μάλλον είναι το φαινοτυπικό αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης πλειάδας γονιδίων και περιβαλλοντικών παραγόντων, οι κυριότεροι από τους οποίους έχουν ήδη αναφερθεί. Πρόκειται δηλαδή για μια σύνθετη γενετική διαταραχή (Tandon και συν. 2008). Γενετική Επιδημιολογία Η κλασσική γενετική επιδημιολογία της σχιζοφρένειας στηρίζεται σε τριών ειδών μελέτες, τις μελέτες οικογενειών, μελέτες υιοθεσίας και μελέτες διδύμων. Το πλήθος των μελετών που έχουν διεξαχθεί μέχρι τώρα υποστηρίζουν την ισχυρή συμμετοχή του γενετικού παράγοντα στην αιτιολογία της σχιζοφρένειας (Sullivan και συν. 2003, Riley & Kendler 2005). Η κληρονομησιμότητα της νόσου εκτιμάται στο 80% (Merikangas & Risch 2003, Schwab & Wildenauer 2009). Μοριακή Γενετική Κλασσικά, οι μέθοδοι που έχουν χρησιμοποιηθεί στην αναζήτηση των γονιδιακών τόπων που συμμετέχουν στην αιτιολογία της σχιζοφρένειας, είναι η ανάλυση σύνδεσης (linkage analysis) και η ανάλυση συσχέτισης (association analysis) (Alaerts & Del-Favero 2009). Η ανάλυση σύνδεσης είναι μια μέθοδος που χρησιμοποιεί γενετικές πληροφορίες από οικογένειες με πολλά προσβεβλημένα μέλη και στοχεύει στην αναγνώριση περιοχών του γονιδιώματος που συνδέονται με τη διαταραχή. Η ανάλυση συσχέτισης αναζητά στατιστικά σημαντικές διαφορές στη συχνότητα εμφάνισης ενός αλληλίου, σε έναν πληθυσμό ασθενών σε σχέση με έναν πληθυσμό υγιών ατόμων. Το πρόβλημα του εντοπισμού μπορεί να προσεγγισθεί ακολουθώντας δυο διαφορετικές στρατηγικές: τη μέθοδο του υποψήφιου γονιδίου, που προϋποθέτει μια επιστημονική υπόθεση για την εμπλοκή συγκεκριμένων γονιδίων, και τη μέθοδο της κλωνοποίησης θέσης, που δεν έχει αυτό το προαπαιτούμενο αλλά έχει μικρότερη 13

24 ισχύ, με συνέπεια να απαιτούνται μεγαλύτερα δείγματα. Οι νεότερες μελέτες αξιοποιούν έναν συνδυασμό αυτών των προσεγγίσεων (Schwab & Wildenauer 2009). Πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις έχουν καταστήσει δυνατή την ανάλυση συσχέτισης για όλο το γονιδίωμα (GWA, Genome Wide Association), για πολυμορφισμούς απλών νουκλεοτιδίων (SNPs) και για μεγαλύτερες περιοχές του γονιδιώματος, δηλ. υπομικροσκοπικές χρωμοσωμικές ανωμαλίες, όπως οι παραλλαγές αριθμού αντιτύπων τμημάτων του DNA (CNVs, Copy Number Variations) (Owen και συν. 2009). Το μοντέλο που φαίνεται να αναδύεται από τα πιο πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα είναι ένας συνδυασμός των υποθέσεων «συχνή διαταραχή-συχνό αλλήλιο» και «συχνή διαταραχή- σπάνιο αλλήλιο» (Schwab & Wildenauer 2009). Στην πρώτη περίπτωση, η οποία προτιμάτο μάλλον τα προηγούμενα χρόνια ως αιτιολογική υπόθεση, θεωρείται ότι πολλαπλά συχνά αλλήλια, με μικρού μεγέθους επίδραση το καθένα, ασκούν αθροιστικά ή συνεργικά τη δράση τους, με συνέπεια την ανάπτυξη της σχιζοφρένειας. Στη δεύτερη, η οποία συγκεντρώνει τελευταία το ενδιαφέρον βάσει των ερευνητικών δεδομένων για τις υπομικροσκοπικές χρωμοσωμικές ανωμαλίες, υποστηρίζεται ότι σπάνιες, αλλά υψηλής διεισδυτικότητας μεταλλάξεις, έχουν ισχυρή επίδραση στην ανάπτυξη της νόσου (Craddock και συν. 2007, McClellan και συν. 2007). Και τα δύο μοντέλα επιτρέπουν την ύπαρξη γενετικής και φαινοτυπικής ετερογένειας. Μέχρι σήμερα, στατιστικά σημαντική σύνδεση έχει αναδειχθεί για τις περιοχές των χρωμοσωμάτων 8p, 13q, 22q (Badner & Gershon 2002), 1q, 2q, 3p, 5q, 6p, 11q, 14p, 20q (Lewis και συν. 2003, Alaerts & Del-Favero 2009). Αλληλεπίδραση γονιδίων-περιβάλλοντος Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι γενετικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν με περιβαλλοντικούς παράγοντες κατά την παθογένεση της σχιζοφρένειας. Πρόσφατα έχει δειχθεί ότι ορισμένα γονίδια (AKT1, BDNF, GRM3, DTNBP1) πιθανόν παίζουν κάποιον ρόλο σε υποξικά γεγονότα που συμβαίνουν σε μαιευτικές επιπλοκές, και αυξάνουν τον κίνδυνο για τη νόσηση (Nicodemus και συν. 2008). 14

25 ΝΕΥΡΟΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Η τεχνολογική πρόοδος των απεικονιστικών μεθόδων έχει επιτρέψει την εκλέπτυνση των γνώσεών μας γύρω από την δομική και λειτουργική νευροανατομία της σχιζοφρένειας. Γίνεται προσπάθεια σύνδεσης των νευροαπεικονιστικών ευρημάτων με τα ευρήματα από το πεδίο της επιδημιολογίας και της μοριακής γενετικής, προς την κατεύθυνση μιας πιο ολοκληρωμένης κατανόησης της αιτιολογίας της σχιζοφρένειας και της δυνατότητας για πρώιμη αναγνώριση και παρέμβαση στη νόσο. Αρκετές απεικονιστικές μελέτες με CT και MRI έχουν δείξει μείωση του όγκου του μετωπιαίου λοβού, συγκεκριμένα του ραχιαιοπλάγιου προμετωπιαίου φλοιού, των κατώτερων ελίκων άμφω, της λευκής ουσίας, του προσθίου τμήματος της έλικας του προσαγωγίου άμφω και της κογχομετωπιαίας περιοχής, όπως και των δομών του κροταφικού λοβού και ιδιαίτερα του ιπποκάμπου, του συμπλέγματος ιπποκάμπου-αμυγδαλής, της έλικας του Heschl, της παραϊπποκάμπειας έλικας και του κροταφικού επιπέδου [planum temporale] αριστερά, που σχετίζεται με μικρότερη ασυμμετρία αριστερά προς τα δεξιά στους ασθενείς, καθώς και υποφλοιωδών δομών, στα βασικά γάγγλια, το θάλαμο και τον κερκοφόρο πυρήνα (Nelson και συν. 1998, Wright και συν. 2000). Η μείωση του όγκου της φαιάς ουσίας φαίνεται να σχετίζεται με μείωση του όγκου των νευρώνων και μείωση του νευροπιλήματος μάλλον, παρά με απώλεια νευρώνων (Selemon και συν. 1998). Αρκετά σταθερό εύρημα είναι η αύξηση του μεγέθους των πλαγίων κοιλιών και της τρίτης κοιλίας. Επίσης αναφέρονται ανωμαλίες των βρεγματικών λοβών και της παρεγκεφαλίδας (Shenton και συν. 2001). Έτσι, οι ασθενείς εμφανίζουν αυξημένο λόγο εύρους κοιλιών προς εγκεφαλικό παρέγχυμα σε σχέση με τους συγγενείς τους και με υγιείς μάρτυρες (Van Horn & McManus 1992, Lawrie και συν. 2008). Aρκετές από αυτές τις διαφορές εντοπίζονται ήδη από την αρχή της νόσου (Vita και συν. 2006, Steen και συν. 2006, Gur και συν. 2007). Λειτουργικές μελέτες με PET, SPECT, και fmri, έχουν δείξει δυσλειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού, που περιλαμβάνει τις ραχιαιοπλάγιες, κοιλιακές και μέσες προμετωπιαίες περιοχές, των κροταφικών δομών, καθώς και ειδικά ελλείμματα στην λειτουργική σύνδεση μετωπιαίου και κροταφικού λοβού, και μετωπιαίου και βρεγματικού λοβού. Ελλειμματική έχει βρεθεί και η ενεργοποίηση των βασικών γαγγλίων, του θαλάμου και του πρόσθιου τμήματος της έλικας του προσαγωγίου (Belger 2006). Έχει υποστηριχθεί ότι η σχιζοφρένεια χαρακτηρίζεται από ανώμαλη αλληλεπίδραση του προμετωπιαίου φλοιού με άλλες περιοχές του φλοιού, σύμφωνα με την υπόθεση της διαταραγμένης συνδεσιμότητας για τη σχιζοφρένεια (Lawrie 2008). 15

26 Νευροαπεικονιστικές μελέτες έχουν γίνει και σε συγγενείς ασθενών με σχιζοφρένεια αλλά και σε πληθυσμούς υψηλού κινδύνου για την ανάπτυξη της νόσου (Lawrie και συν. 1999, 2001, Job και συν. 2005), σε μια προσπάθεια σύνδεσης των νευροανατομικών και λειτουργικών παραμέτρων με τους γενετικούς και περιβαλλοντικούς αιτιολογικούς παράγοντες και τη φυσική πορεία της διαταραχής. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι οι μαιευτικές επιπλοκές και η υποξία αλληλεπιδρούν με γενετικούς παράγοντες που σχετίζονται με τη σχιζοφρένεια και καταλήγουν στην εμφάνιση αυξημένου μεγέθους κοιλιών και μειωμένου όγκου μέσων κροταφικών δομών, ανατομικών ανωμαλιών παρόντων ίσως ήδη από τη γέννηση (McNeil και συν. 2000). Περαιτέρω αλλαγές στη δομή και λειτουργία του μετωπιαίου και κροταφικού λοβού και στη λειτουργική σύνδεση μεταξύ τους φαίνεται να συμβαίνουν αργότερα, ίσως ένα ή δύο χρόνια πριν την έναρξη της ψύχωσης, και πιθανόν μεσολαβούνται από γενετικούς παράγοντες, στρεσσογόνα γεγονότα και χρήση κάνναβης (Corcoran και συν. 2003, Quickfall & Crockford 2006). Ορισμένοι απεικονιστικοί δείκτες, όπως η μείωση του όγκου του μετωπιαίου λοβού, η μείωση του όγκου του κροταφικού λοβού και η μεταβολή της λειτουργίας του καθώς και μεταβολές στην μετωποκροταφική συνδεσιμότητα, πιθανόν έχουν προβλεπτική ισχύ για την ανίχνευση των ατόμων υψηλού κινδύνου που τελικά θα μεταβούν στην ενεργό ψύχωση, και ελπίζεται ότι στο μέλλον θα μπορούσε να αξιοποιηθούν για την πρόληψη και πρώιμη παρέμβαση (Lawrie και συν. 2008). 16

27 ΝΕΥΡΟΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Πλήθος ενδείξεων υποστηρίζουν την άποψη ότι η σχιζοφρένεια είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή, που, αν και εκδηλώνεται συχνότερα στην όψιμη εφηβεία και πρώιμη ενήλικη ζωή, έχει τις απαρχές της στην αρχή της ανάπτυξης. Διάφοροι παράγοντες κινδύνου επιδρούν ήδη από το πρώτο τρίμηνο της εμβρυϊκής ζωής αλλά και αργότερα, οδηγώντας τον εγκέφαλο σε ένα αποκλίνον αναπτυξιακό μονοπάτι με κατάληξη την ενεργό ψύχωση (Fatemi & Folsom 2009). Έτσι, έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά που αργότερα θα εμφανίσουν σχιζοφρένεια, διαφέρουν σαν ομάδα από τα συνομήλικα τους σε ορισμένα χαρακτηριστικά. Αυτές οι διαφορές θα μπορούσε να είναι συνέπεια της επίδρασης βλαπτικών παραγόντων σε άλλοτε άλλο στάδιο της ανάπτυξης του εγκεφάλου, οι οποίοι αφήνουν το ίχνος της επίδρασής τους στον ίδιο τον εγκέφαλο αλλά και στη μορφογένεση άλλων δομών, όπως του κρανίου, του προσώπου, των δερματογλυφικών, των άκρων χειρών και ποδών (Murray & Bramon 2005, Keshavan και συν. 2006). Συγγενείς ανωμαλίες του εγκεφάλου όπως αγενεσία του μεσολοβίου, στένωση του υδραγωγού, εγκεφαλικά αμαρτώματα, αραχνοειδείς και διαφραγματικές κύστεις, ανευρίσκονται συχνότερα μεταξύ ασθενών με σχιζοφρένεια και φαίνεται ότι συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου (Shenton και συν. 2001, Lahuis και συν. 2003). Ελάσσονες φυσικές ανωμαλίες, όπως η χαμηλή θέση των ώτων, η αυξημένη απόσταση μεταξύ του 1 ου και 2 ου δακτύλου του κάτω άκρου και οι επικανθικές πτυχές, παρατηρούνται συχνότερα σε ασθενείς με σχιζοφρένεια και υποδηλώνουν μια πιθανή βλαπτική επίδραση στο 1 ο τρίμηνο της κύησης (Lloyd και συν. 2008), ενώ η ύπαρξη παθολογικών δερματογλυφικών, που επίσης έχει τεκμηριωθεί σε αυτήν την ομάδα, παραπέμπει πιθανώς σε κάποια βλαπτική επίδραση στη διάρκεια του 2 ου τριμήνου (Avila και συν. 2003). Σε συμφωνία με τα ανωτέρω, τα παιδιά που αργότερα θα νοσήσουν εμφανίζουν σε μεγαλύτερο ποσοστό καθυστέρηση των κινητικών αναπτυξιακών σταδίων, ιδιαίτερα της βάδισης, προβλήματα στο λόγο, ιδιαίτερα στην κατανόηση, πενιχρή κοινωνική αλληλεπίδραση και προτίμηση στο μοναχικό παιχνίδι. Ακόμη έχουν παρατηρηθεί προβλήματα στο συντονισμό των κινήσεων, παροδικές χορειοαθετωσικές κινήσεις και άλλα μαλακά νευρολογικά σημεία, αυξημένο άγχος και πτωχή επίδοση σε δοκιμασίες προσοχής, καθώς επίσης και χαμηλότερος δείκτης νοημοσύνης, σε μια γραμμική συσχέτιση με τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου (Murray & Bramon 2005). Αρκετοί περιβαλλοντικοί παράγοντες επιδρούν δυσμενώς στην ανάπτυξη του εμβρυϊκού εγκεφάλου. Η γενετική επιβάρυνση του εμβρύου με γονίδια που 17

28 σχετίζονται με τη σχιζοφρένεια, πολλά από τα οποία αλληλεπιδρούν ειδικά με περιβαλλοντικούς παράγοντες (Nicodemus και συν. 2008, Carter 2008), το καθιστά ευάλωτο στην επίδραση αυτών των παραγόντων, σε αυτό το πρώτο αναπτυξιακό παράθυρο (πρώιμο νευροαναπτυξιακό μοντέλο). Είναι πιθανό ότι το αποτέλεσμα αυτών των επιδράσεων εκφράζεται με διαταραχές στη μετανάστευση των νευρώνων με επακόλουθο τη διαταραχή της αρχιτεκτονικής των κυττάρων του φλοιού, ενώ σχετίζονται και με την παρουσία μικρότερου μεγέθους νευρώνων, μικρότερων και λιγότερων δενδριτικών απολήξεων, άρα και μικρότερου όγκου της φαιάς ουσίας, που παρατηρείται στους ασθενείς ήδη από την αρχή της νόσου (Keshavan και συν. 2006). Περιβαλλοντικοί παράγοντες που δρουν αργότερα, σε ένα δεύτερο αναπτυξιακό παράθυρο (όψιμο νευροαναπτυξιακό μοντέλο), στην εφηβεία, είναι η χρήση ουσιών, ιδιαίτερα της κάνναβης, αλλά και κοκαΐνης, αμφεταμινών και LSD, καθώς και τα στρεσσογόνα γεγονότα, ενώ παράγοντες όπως η κοινωνική απομόνωση, η μετανάστευση, η γέννηση σε αστική περιοχή και οι αντίξοες συνθήκες ανατροφής επιδρούν σε αρκετά στάδια της ανάπτυξης. Η φυσιολογική αναπτυξιακή διαδικασία του κλαδέματος των συνάψεων που συμβαίνει στην εφηβεία, εικάζεται ότι μπορεί να συμβαίνει σε υπερβολικό βαθμό ή ότι μπορεί να κλαδεύονται λανθασμένα άλλες συνάψεις, με συνέπεια την εμφάνιση δυσλειτουργικών κυκλωμάτων στα άτομα που θα εμφανίσουν σχιζοφρένεια. Τελευταίες μελέτες έχουν δείξει ότι ίσως η τελική οδός που οδηγεί στη νόσο είναι η ευαισθητοποίηση της ντοπαμινεργικής μεταβίβασης (Murray & Bramon 2005). Από μελέτες σε ζώα έχει καταστεί δυνατή η πρόκληση νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων που εμφανίζονται στην εφηβεία και στην πρώιμη ενήλικη ζωή, κατόπιν βλαβών που προκαλούνται στον ιππόκαμπο κατά την ενδομήτριο ζωή. Ωστόσο, όπως είναι γνωστό, υπάρχουν περιπτώσεις όψιμης εμφάνισης σχιζοφρένειας. Εδώ, το γενετικό φορτίο είναι μικρότερο, όπως και το ποσοστό των πρώιμων περιβαλλοντικών επιδράσεων. Χρειάζεται αρκετή επιπλέον έρευνα ώστε να δύναται να περιληφθούν και αυτές οι περιπτώσεις, που ανέρχονται στο 23,5% του συνόλου, σε ένα ικανοποιητικό ερμηνευτικό μοντέλο (Fatemi & Folsom 2009). 18

29 ΝΕΥΡΟΧΗΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Αν και οι γνώσεις μας γύρω από την παθοφυσιολογία της σχιζοφρένειας παραμένουν ελλιπείς, αρκετά δεδομένα έχουν συσσωρευθεί σχετικά με το ρόλο αρκετών νευροδιαβιβαστών και νευρωνικών κυκλωμάτων. Μέχρι σήμερα, ο νευροδιαβιβαστής που συγκεντρώνει μακράν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι η ντοπαμίνη. Χάρη σε μοριακές τεχνικές έχουν μέχρι σήμερα ταυτοποιηθεί 5 είδη υποδοχέων. Αυτοί έχουν καταταχθεί, βάσει γενετικής ομολογίας και κοινών συστημάτων δεύτερου αγγελιοφόρου, σε δύο οικογένειες: D 1, D 5 και D 2, D 3, D 4 (Remington 2008). Η περιοχική κατανομή των υποδοχέων στον εγκέφαλο διαφέρει. Οι D 1 βρίσκονται ευρέως στο φλοιό, περιλαμβανομένου του προμετωπιαίου, και στο ραβδωτό σώμα, οι D 5 εντοπίζονται στον ενδορρινικό φλοιό και στον ιππόκαμπο, οι D 2 κυρίως στο ραβδωτό σώμα, όπως και οι D 3, και οι D 4 στον προμετωπιαίο φλοιό και στον ιππόκαμπο (Joyce & Meador-Woodruff 1997). Η υπόθεση ότι η ντοπαμινεργική μεταβίβαση έχει κεντρικό ρόλο στην παθοφυσιολογία της σχιζοφρένειας παραμένει σταθερή για αρκετά χρόνια, και στηρίχτηκε αρχικά στην παρατήρηση ότι η δράση των αντιψυχωτικών σχετιζόταν με τον αποκλεισμό των D 2 υποδοχέων. Η αρχική σκέψη, εκδοχή Ι, ότι τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας οφείλονται σε αυξημένη ντοπαμινεργική μεταβίβαση, χωρίς να διευκρινίζεται σε ποια περιοχή του εγκεφάλου, αλλά ούτε και ποια επιμέρους συμπτώματα (Snyder 1976) έδωσε τη θέση της στην υπόθεση- εκδοχή ΙΙ (Davis και συν. 1991) ότι τα γνωσιακά και αρνητικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας σχετίζονται με μείωση της ντοπαμινεργικής μεταβίβασης στον προμετωπιαίο φλοιό, ενώ τα θετικά συμπτώματα οφείλονται σε υποφλοιώδη αύξηση της ντοπαμινεργικής μεταβίβασης. Η υπολειτουργία της ντοπαμινεργικής μεταβίβασης στον προμετωπιαίο φλοιό θα μπορούσε να αίρει την αναστολή της απελευθέρωσης ντοπαμίνης στο ραβδωτό σώμα, καθώς φαίνεται ότι υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ των φλοιωδών και υποφλοιωδών συστημάτων της ντοπαμίνης (Pycock και συν. 1980). Η εκδοχή ΙΙΙ για την ντοπαμινεργική υπόθεση της σχιζοφρένειας, που προτείνεται τελευταία, προσφέρει μια αναθεωρημένη υπόθεση. Σύμφωνα με αυτήν, πολλαπλά «χτυπήματα», δηλαδή γονίδια, μαιευτικές επιπλοκές, κοινωνική απομόνωση, χρήση διεγερτικών και κάνναβης, αλληλεπιδρούν για να οδηγήσουν σε ντοπαμινεργική δυσλειτουργία. Αυτή συνίσταται σε αύξηση των επιπέδων της προσυναπτικής ντοπαμίνης στο ραβδωτό σώμα. Η αύξηση αυτή θεωρείται ως το τελικό κοινό μονοπάτι που οδηγεί στην ψύχωση, δηλαδή στα θετικά ψυχωτικά συμπτώματα, είτε αυτά είναι μέρος σχιζοφρενικής είτε συναισθηματικής ψύχωσης (Howes & Kapur 2009). 19

30 Το ερευνητικό ενδιαφέρον έχει συμπεριλάβει τα τελευταία χρόνια και άλλους νευρομεταβιβαστές, όπως τη σεροτονίνη, το GABA και κυρίως το γλουταμικό, καθώς η θεωρία της ντοπαμίνης δεν εξηγεί ικανοποιητικά τις δομικές μεταβολές του εγκεφάλου, τα γνωσιακά και αρνητικά συμπτώματα, αλλά και την εμφάνισή της στο τέλος της εφηβείας ή στην αρχή της ενήλικης ζωής (Stone και συν. 2007). Οι υποδοχείς του γλουταμικού διακρίνονται σε ιονοτροπικούς, που είναι οι καϊνικοί, οι AMPA και οι NMDA, και μεταβοτροπικούς, οι οποίοι είναι συνδεδεμένοι με τις G πρωτεΐνες. Θεωρείται ότι η δυσλειτουργία των NMDA υποδοχέων των GABAεργικών νευρώνων μπορεί τελικά να οδηγήσει σε απώλεια συνάψεων και δενδριτών, λόγω τοξικότητας από υπερδιέγερση (Stone και συν. 2007). H χορήγηση κεταμίνης, η οποία είναι ανταγωνιστής των NMDA υποδοχέων, μπορεί να προκαλέσει την πλήρη ψυχοπαθολογική συνδρομή της σχιζοφρένειας, ενώ η χορήγηση αμιγώς ντοπαμινεργικών ουσιών, π.χ. αμφεταμίνης, οδηγεί μόνο στην εμφάνιση της θετικής συμπτωματολογίας (Stone 2009). Τέλος, η χορήγηση κεταμίνης σε αρουραίους δεν προκαλεί νευροτοξικότητα έως ότου αυτοί είναι έφηβοι, ενώ επίσης η αναισθησία με κεταμίνη προκαλεί σε πολύ μικρότερο ποσοστό ψύχωση, εάν χορηγηθεί σε παιδιά από ότι αν χορηγηθεί σε ενήλικες (Javitt & Laruelle 2006). Αυτές οι παρατηρήσεις, οι οποίες συμφωνούν με το νευροαναπτυξιακό μοντέλο της σχιζοφρένειας (Olney και συν. 1999), πιθανόν έχουν την ερμηνεία ότι οι νευρωνικές συνδέσεις που σχετίζονται με την νευροτοξικότητα από τον αποκλεισμό των NMDA υποδοχέων δεν αναπτύσσονται πλήρως παρά μέχρι την όψιμη εφηβεία. Τότε ίσως αποκαλύπτονται, με το κλάδεμα των συνάψεων που συμβαίνει μαζικά σε αυτήν την αναπτυξιακή φάση (Stone και συν. 2007). Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι γλουταμινεργικοί νευρώνες του ιπποκάμπου και του φλοιού δέχονται ρύθμιση από την ντοπαμίνη, ενώ αντίστροφα το γλουταμικό επιδρά στην πυροδότηση των ντοπαμινεργικών νευρώνων, και φαίνεται ότι τα δύο συστήματα είναι σε στενή αλληλεπίδραση (David και συν. 2005, Hatzipetros & Yamamoto 2006). 20

31 ΝΕΥΡΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΝΕΥΡΩΝΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ Μελέτες νεκροτομικών δειγμάτων πασχόντων ασθενών βρίσκονται σε συμφωνία με τις in vivo απεικονιστικές μελέτες. Τα ευρήματα αναδεικνύουν μειωμένο εγκεφαλικό βάρος και μήκος, και μειωμένο όγκο των εγκεφαλικών ημισφαιρίων (Bruton και συν. 1990, Harrison 1999). Επίσης, διεύρυνση των πλαγίων κοιλιών, μείωση του μεγέθους των κροταφικών δομών, μείωση του όγκου του θαλάμου και αύξηση του μεγέθους των βασικών γαγγλίων (Crow και συν. 1989). Το τελευταίο εύρημα αποδίδεται στην αντιψυχωτική αγωγή (Harrison 1999). Ωστόσο, η μεγαλύτερη αξία των νευροπαθολογικών μελετών έγκειται στην ανάδειξη μικροσκοπικών και μοριακών χαρακτηριστικών της σχιζοφρένειας που δε μπορούν να μελετηθούν με τις υπάρχουσες απεικονιστικές μεθόδους. Από τα νευροπαθολογικά ευρήματα, η απουσία γλοίωσης βρίσκεται σε συμφωνία με τη νευροαναπτυξιακή θεωρία της σχιζοφρένειας, έναντι της εκφυλιστικής θεωρίας. Ωστόσο δε μπορεί να αποκλεισθεί η συμμετοχή εκφυλιστικών διαδικασιών μικρότερης κλίμακας ή άλλου τύπου (π.χ. απόπτωση), στις οποίες δεν παρατηρείται γλοίωση (Arnold και συν. 1998, Jarskog & Robbins 2006). Ακόμη, έχουν παρατηρηθεί μικρότερος αριθμός νευρώνων σε ορισμένες περιοχές, συγκεκριμένα στον ραχιαίο θάλαμο και μείωση του αριθμού των GABAεργικών νευρώνων του ιπποκάμπου, μικρότερο μέγεθος νευρωνικών σωμάτων στο φλοιό και κυρίως στον ιππόκαμπο (Jarskog & Robbins 2006), καθώς επίσης και μείωση του νευροπιλήματος στο φλοιό και στον ιππόκαμπο, εύρημα που βρίσκεται σε συμφωνία με το μικρότερο μέγεθος του νευρωνικού σώματος, το οποίο συσχετίζεται με λιγότερες και μικρότερες δενδριτικές απολήξεις και λιγότερες συνάψεις (Harrison 1999). Επιπλέον, έχει διαπιστωθεί μείωση της φυσιολογικής εγκεφαλικής ασυμμετρίας (Roberts & Tamminga 2005). Σε συμφωνία με αυτό το εύρημα είναι η υπόθεση ότι η σχιζοφρένεια είναι στενά συνδεδεμένη με την πλαγίωση των λειτουργιών του εγκεφάλου και την εξελικτική εμφάνιση του λόγου (Crow 1998). Αντίθετα, οι διαταραχές της κυτταροαρχιτεκτονικής του ιπποκάμπου και του ενδορρινικού φλοιού, που αρχικά είχαν επισημανθεί και στις οποίες είχαν στηριχθεί τα επιχειρήματα για διαταραγμένη νευρωνική μετανάστευση στο 2 ο τρίμηνο της κύησης, δεν έχουν ακόμη πειστικά τεκμηριωθεί (Jacob & Beckmann 1989, Akil & Lewis 1997). Τα ανωτέρω υποστηρίζουν τη θεώρηση της σχιζοφρένειας ως μιας νόσου στην οποία πιθανόν διαταράσσονται οι νευρωνικές συνδέσεις εντός και μεταξύ των εγκεφαλικών περιοχών (Whalley και συν. 2005, 2009, Lewis & Sweet 2009). Η χρήση μεθόδων λειτουργικής απεικόνισης όπως οι PET, SPECT και κυρίως η fmri έχουν επιτρέψει κάποιες αρχικές παρατηρήσεις σχετικά με νευρωνικά κυκλώματα που έχουν διαταραχθεί στη σχιζοφρένεια, κυρίως τα εξής: φλοιός- 21

32 ραβδωτό σώμα -θάλαμος και προμετωπιαίος φλοιός- πρόσθια έλικα του προσαγωγίου -μετωποκροταφικός φλοιός (Jarskog & Robbins 2006). 22

33 ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ Η σχιζοφρένεια εμφανίζεται με εκδηλώσεις από αρκετές νοητικές λειτουργίες, όπως η σκέψη, η αντίληψη, το συναίσθημα, η προσοχή και η μνήμη (Lindenmayer & Khan 2006). Η σημερινή αντίληψη για τη σχιζοφρένεια βασίζεται εν πολλοίς στις εργασίες των Kraepelin, Bleuler και Schneider. Οι ταξινομήσεις της σχιζοφρένειας, περνώντας διαδοχικά από ευρύτερους σε στενότερους διαγνωστικούς ορισμούς της διαταραχής, σήμερα ενσωματώνουν την οπτική της μακροχρόνιας πορείας του Emil Kraepelin, τα αρνητικά συμπτώματα του Eugene Bleuler και τα θετικά συμπτώματα του Kurt Schneider, με διάφορους συνδυασμούς και ερμηνείες αυτών των στοιχείων (Tandon και συν. 2009). Tα δύο ταξινομικά συστήματα, DSM-IV-TR (APA 2000) και ICD-10 (WHO 1992) παρουσιάζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό συμφωνία ως προς τον ορισμό της σχιζοφρένειας, ωστόσο διαφέρουν ως προς τον προσδιορισμό της πορείας στο χρόνο, καθώς και στην αναφορά στη λειτουργικότητα. Επίσης, το ICD-10 δίνει έμφαση στα 1 ης τάξεως συμπτώματα του Schneider. Διαγνωστικοί τύποι Οι διαγνωστικοί τύποι της σχιζοφρένειας είναι παρόμοιοι στα δύο ταξινομικά συστήματα, και συνίστανται στον παρανοειδή, αποδιοργανωμένο, κατατονικό, αδιαφοροποίητο και υπολειμματικό. Συχνότερος είναι ο παρανοειδής τύπος, ο οποίος σχετίζεται με καλύτερη πρόγνωση και χαρακτηρίζεται από την επικράτηση στην κλινική εικόνα παραληρητικών ιδεών και ψευδαισθήσεων. Βασικά γνωρίσματα του αποδιοργανωμένου τύπου είναι η αποδιοργάνωση της σκέψης και της συμπεριφοράς και η επιπέδωση ή απροσφορότητα του συναισθήματος. Ο κατατονικός τύπος χαρακτηρίζεται από προεξάρχοντα κατατονικά συμπτώματα, ενώ στον υπολειμματικό τύπο ταξινομούνται ασθενείς που είχαν στο παρελθόν τουλάχιστον ένα ψυχωτικό επεισόδιο και πληρούσαν τα κριτήρια για τη σχιζοφρένεια, αλλά παρουσιάζουν μόνο αρνητικά ή υπολειμματικά συμπτώματα, δηλαδή ψυχωτικά συμπτώματα σε εξασθενημένη μορφή. Ο αδιαφοροποίητος τύπος αφορά ασθενείς που ενώ πληρούν τα κριτήρια για τη σχιζοφρένεια, δεν εμπίπτουν σαφώς σε κάποια από τις άλλες διαγνωστικές κατηγορίες. Στο ICD-10 περιλαμβάνεται επίσης ο τύπος της απλής σχιζοφρένειας, η οποία χαρακτηρίζεται από την ύπουλη έναρξη και σταδιακή επιδείνωση αρνητικής συμπτωματολογίας (Kirkpatrick & Cenk 2005). 23

34 DSM-IV-TR: Διαγνωστικά κριτήρια για τη σχιζοφρένεια: Α. Χαρακτηριστικά συμπτώματα: Δύο (ή περισσότερα) από τα παρακάτω, το καθένα παρόν για ένα σημαντικό μέρος του χρόνου κατά τη διάρκεια ενός μηνός( ή λιγότερο, εάν έχει θεραπευθεί επιτυχώς): 1. Παραληρητικές ιδέες 2. Ψευδαισθήσεις 3. Αποδιοργανωμένος λόγος(π.χ. συχνός εκτροχιασμός ή ασυναρτησία) 4. Σοβαρά αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά 5. Αρνητικά συμπτώματα (π.χ. συναισθηματική αμβλύτητα, αλογία, αβουλία) Σημείωση: Αρκεί μόνο ένα από τα συμπτώματα του κριτηρίου Α εάν οι παραληρητικές ιδέες είναι αλλόκοτες ή οι ψευδαισθήσεις συνίστανται σε μία φωνή που σχολιάζει τη σκέψη ή τη συμπεριφορά του ατόμου ή σε δύο ή περισσότερες φωνές που συζητούν μεταξύ τους Β. Έκπτωση κοινωνικής/επαγγελματικής λειτουργικότητας: Για μια σημαντική αναλογία του χρόνου από την έναρξη της διαταραχής, μία ή περισσότερες περιοχές λειτουργικότητας όπως εργασία, διαπροσωπικές σχέσεις, ή αυτοφροντίδα είναι σαφώς κάτω από το επίπεδο που είχε επιτευχθεί πριν από την έναρξη της διαταραχής( ή όταν η έναρξη είναι στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία, αποτυχία να επιτευχθεί το αναμενόμενο επίπεδο διαπροσωπικής, ακαδημαϊκής ή επαγγελματικής λειτουργικότητας). Γ. Διάρκεια: Σημεία της διαταραχής είναι παρόντα κατά τη διαρκεια μιας περιόδου τουλάχιστον έξι μηνών. Αυτή η περίοδος θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα διάστημα τουλάχιστον ενός μηνός που να πληρούν το κριτήριο Α (συμπτώματα ενεργού φάσης) και μπορεί να περιλαμβάνει περιόδους με πρόδρομα ή υπολειμματικά συμπτώματα. Κατά τη διάρκεια των προδρόμων ή υπολειμματικών περιόδων, τα σημεία της διαταραχής μπορεί να εκδηλώνονται μόνο με αρνητικά συμπτώματα ή δύο ή περισσότερα συμπτώματα του κριτηρίου Α παρόντα σε εξασθενημένη μορφή(π.χ. παράδοξες πεποιθήσεις, ασυνήθεις αντιληπτικές εμπειρίες). Δ. Αποκλεισμός σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής και διαταραχής της διάθεσης: Η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή και η διαταραχή της διάθεσης με ψυχωτικά στοιχεία έχουν αποκλεισθεί επειδή 1) δεν έχει συμβεί μείζον καταθλιπτικό, μανιακό ή μικτό επεισόδιο ταυτόχρονα με τα συμπτώματα της ενεργού φάσης, ή 2)εάν έχουν συμβεί επεισόδια διαταραχής της διάθεσης κατά τη διάρκεια της συμπτωματολογίας ενεργού φάσης, η συνολική τους διάρκεια είναι βραχεία σε σχέση με τη διάρκεια των ενεργών και υπολειμματικών φάσεων. Ε. Αποκλεισμός διαταραχής οφειλόμενης σε ουσία/γενική σωματική κατάσταση: Η διαταραχή δεν είναι άμεσο φυσιολογικό αποτέλεσμα κάποιας ουσίας ή γενικής σωματικής κατάστασης. ΣΤ. Σχέση με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή: Εάν υπάρχει ιστορικό αυτιστικής διαταραχής ή άλλη διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή, η επιπρόσθετη διάγνωση της σχιζοφρένειας γίνεται μόνον εάν προεξάρχουν παραληρητικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις για διάστημα ενός μηνός( ή λιγότερο, εάν θεραπευθούν επιτυχώς). 24

35 ICD-10: Διαγνωστικά κριτήρια για τη σχιζοφρένεια I. Είτε τουλάχιστον ένα από τα σύνδρομα, συμπτώματα, και σημεία που αναφέρονται στο (1), είτε τουλάχιστον δύο από από τα συμπτώματα και σημεία που αναφέρονται στο (2), θα πρέπει να είναι παρόντα για το περισσότερο διάστημα κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου ψυχωτικής νόσου που διαρκεί τουλάχιστον ένα μήνα( ή κάποιο διάστημα για τις περισσότερες μέρες). 1. Τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω πρέπει να είναι παρόν: Α. Ηχηρή σκέψη, τοποθέτηση ή υποκλοπή σκέψης, αναμετάδοση σκέψης. Β. Παραληρητικές ιδέες ελέγχου, επίδρασης ή παθητικότητας, σαφώς αναφερόμενες σε κινήσεις μελών του σώματος, σε σκέψεις, πράξεις ή αισθήσεις. Παραληρητική αντίληψη. Γ. Ακουστικές ψευδαισθήσεις που σχολιάζουν τη συμπεριφορά του ασθενούς, φωνές που συζητούν για τον ασθενή μεταξύ τους ή άλλοι τύποι ψευδαισθητικών φωνών που μοιάζει να εκπορεύονται από κάποιο σημείο του σώματος. Δ. Άλλοι τύποι παραληρητικών ιδεών που επιμένουν, είναι πολιτισμικά απρόσφορες και εντελώς αδύνατες. 2. Ή τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω: Α. Επίμονες ψευδαισθήσεις οποιουδήποτε τύπου, όταν συμβαίνουν κάθε μέρα για τουλάχιστον ένα μήνα, όταν συνοδεύονται από παραληρητικές ιδέες χωρίς σαφές συναισθηματικό περιεχόμενο, ή από επίμονες υπερτιμημένες ιδέες. Β. Νεολογισμοί, ανακοπές, εκτροχιασμοί, που έχουν ως αποτέλεσμα την ασυναρτησία ή την ασχετολογία. Γ. Κατατονική συμπεριφορά, όπως διέγερση, παράξενες στάσεις, κηρώδης ευκαμψία, αρνητισμός, αλαλία, ή καταπληξία. Δ. Αρνητικά συμπτώματα, όπως εκσεσημασμένη απάθεια, πτωχεία του λόγου, αμβλύτητα ή απροσφορότητα των συναισθηματικών απαντήσεων. ΙΙ. Κριτήρια αποκλεισμού: Εάν ο ασθενής επίσης πληρεί τα κριτήρια για μανιακό ή καταθλιπτικό επεισόδιο, τα κριτήρια που παρατίθενται στα (1) και (2) πρέπει να έχουν ικανοποιηθεί πριν την ανάπτυξη της συναισθηματικής διαταραχής. Η διαταραχή δεν αποδίδεται σε οργανική εγκεφαλική νόσο, ή σε σχετιζόμενη με το αλκοόλ ή άλλη ουσία τοξίκωση, εξάρτηση ή απόσυρση. 25

36 Διαγνωστικά εργαλεία και κλίμακες Τόσο στην κλινική πράξη αλλά και για ερευνητικούς σκοπούς, η δομημένη συνέντευξη που κυρίως χρησιμοποιείται για τη διάγνωση της σχιζοφρένειας είναι η Δομημένη Κλινική Συνέντευξη για τις διαταραχές του άξονα Ι του DSM-IV (SCID- I/P, Structured clinical interview for DSM-IV axis I disorders- patient edition) (First και συν. 1995). Από τις κλίμακες που μετρούν τη βαρύτητα της ψυχοπαθολογίας, οι σημαντικότερες είναι η BPRS (Brief Psychiatric Rating Scale) (Overall & Gorham 1962) και η PANSS (Positive And Negative Syndrome Scale) (Kay και συν. 1987), η οποία αποτελείται από τρείς υποκλίμακες που μετρούν 7 θετικά, 7 αρνητικά και 16 γενικά ψυχοπαθολογικά συμπτώματα. Στην κλίμακα PANSS είναι δυνατή η εκτίμηση διαστάσεων της ψυχοπαθολογίας, επιπλέον της κλασσικής διάκρισης θετικήςαρνητικής συμπτωματολογίας (Nakaya και συν. 1999, Lykouras και συν. 2000, Peralta & Cuesta 2001). Οι κλίμακες SAPS (Αndreasen 1984) και SANS ( Scale for the Assessment of Negative Symptoms) (Αndreasen 1983) χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση της θετικής και αρνητικής συμπτωματολογίας, αντίστοιχα. Η κλίμακα CDS (Calgary Depression Scale) (Addington και συν. 1990, 1991) χρησιμοποιείται για την εκτίμηση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στα πλαίσια της σχιζοφρένειας. Κλινική Συμπτωματολογία Τα κλινικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας ταξινομούνται γενικώς σε διαστάσεις συμπτωμάτων. Οι διαστάσεις αυτές προκύπτουν από παραγοντικές αναλύσεις μελετών μεγάλου αριθμού ασθενών και, παρά την ύπαρξη μικρών διαφορών, έχουν αναπαραχθεί ευρέως σε μεγάλο αριθμό ασθενών και σε διάφορα στάδια της νόσου (Nakaya και συν. 1999, Lykouras και συν. 2000, Peralta & Cuesta 2001). H θετική συμπτωματολογία αφορά τον έλεγχο της πραγματικότητας και περιλαμβάνει τις παραληρητικές ιδέες, τις ψευδαισθήσεις και άλλες διαστρεβλώσεις της πραγματικότητας. Οι παραληρητικές ιδέες θα μπορούσε να ορισθούν ως σκέψεις του ατόμου στις οποίες αυτό συγκατατίθεται και τις ενστερνίζεται επί μακρό χρονικό διάστημα, σκέψεις που αναπαριστούν όψεις της εσωτερικής ή/και της εξωτερικής πραγματικότητάς του, με το ίδιο το άτομο στο επίκεντρό τους, και τις οποίες αυτό αδυνατεί να δικαιολογήσει έλλογα, θεωρητικά ή/και εμπειρικά (Ουλής 2006). Τα παραληρήματα μπορεί να διαφέρουν ως προς την ένταση, τη συστηματοποίηση και το βαθμό που επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του ατόμου. Έχει προταθεί η έννοια της 26

Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΕΩΡΓΙΛΑ ΕΛΕΝΗ Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διάγνωση: είναι η πολύπλοκη διαδικασία αναγνώρισης και ταυτοποίησης μιας διαταραχής που γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Βασικά γάγγλια Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Ιεραρχία κινητικού ελέγχου ΠΡΟΘΕΣΗ Αναμετάδοση της πληροφορίας Εξειδίκευση της θέσης και της κίνησης για να εκτελεστεί η πρόθεση δράσης

Διαβάστε περισσότερα

Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ. Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς

Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ. Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς Κατανάλωση οινοπνευματωδών στους Έλληνες μαθητές (2011) Στην Ελλάδα, τα αγόρια

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Απαρτιωμένη Διδασκαλία Εισαγωγή στην Ψυχιατρική 21 ος αιώνας μεγάλη πρόοδος των συναφών επιστημών: Νευροεπιστήμες, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία Προηγήθηκε περίοδος

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακές Διαταραχές της Παιδικής Ηλικίας Αγγελίνα Κατριβάνου

Αναπτυξιακές Διαταραχές της Παιδικής Ηλικίας Αγγελίνα Κατριβάνου Αναπτυξιακές Διαταραχές της Παιδικής Ηλικίας Αγγελίνα Κατριβάνου Απαρτιωμένη Διδασκαλία Αναπτυξιακές Διαταραχές της Παιδικής Ηλικίας I. Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές II. III. Ειδικές Αναπτυξιακές Διαταραχές

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Μάρτιος 2017

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Μάρτιος 2017 Βασικά γάγγλια Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Μάρτιος 2017 Ιεραρχία κινητικού ελέγχου ΠΡΟΘΕΣΗ Αναμετάδοση της πληροφορίας Εξειδίκευση της θέσης και της κίνησης για να εκτελεστεί

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης;

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης; Ολοι κάποιες φορές νιώθουμε μελαγχολία ή θλίψη, αλλά αυτά τα συναισθήματα συνήθως περνούν μετά από λίγες μέρες. Όταν ένα άτομο έχει κατάθλιψη, η διαταραχή αυτή επηρεάζει την καθημερινή του ζωή, τη φυσιολογική

Διαβάστε περισσότερα

- Έκπτωση στη χρήση εξoλεκτικών συμπεριφορών πχ βλεμματικής επαφής, εκφραστικότητας προσώπου.

- Έκπτωση στη χρήση εξoλεκτικών συμπεριφορών πχ βλεμματικής επαφής, εκφραστικότητας προσώπου. ΑΥΤΙΣΜΟΣ- ΔΙΑΧΥΤΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η Διάχυτη Διαταραχή της Ανάπτυξης σύμφωνα με το ICD-10 το σύστημα της Διεθνούς Ταξινόμησης των Νόσων είναι μια διαταραχή που περιλαμβάνει δυσκολίες στην ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

«Μαθησιακές δυσκολίες και παραβατική συμπεριφορά»

«Μαθησιακές δυσκολίες και παραβατική συμπεριφορά» «Μαθησιακές δυσκολίες και παραβατική συμπεριφορά» Θεοδώρα Πάσχου α.μ 12181 Τμήμα Λογοθεραπείας-Τ.Ε.Ι ΗΠΕΙΡΟΥ Εισαγωγικές επισημάνσεις 1) η εκδήλωση διαταραχών στην κατάκτηση μαθησιακών δεξιοτήτων προκαλεί

Διαβάστε περισσότερα

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα.

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Μαρία Φωτουλάκη Επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής-Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Επικινδυνότητακαι. και Ψυχικές ιαταραχές. Α. ουζένης Επίκουρος Καθηγητής Ψυχιατροδικαστικής Αθηνών Β Ψυχιατρική Κλινική, Αττικο Νοσοκοµείο

Επικινδυνότητακαι. και Ψυχικές ιαταραχές. Α. ουζένης Επίκουρος Καθηγητής Ψυχιατροδικαστικής Αθηνών Β Ψυχιατρική Κλινική, Αττικο Νοσοκοµείο Επικινδυνότητακαι και Ψυχικές ιαταραχές Α. ουζένης Επίκουρος Καθηγητής Ψυχιατροδικαστικής Ιατρική Σχολή Παν/µιου Αθηνών Β Ψυχιατρική Κλινική, Αττικο Νοσοκοµείο Ποιόςείναι είναιεπικίνδυνος; Κοινωνικοδηµογραφικά

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο. Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια

Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο. Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια Ψυχικές διαταραχές στην περιγεννητική περίοδο Δέσποινα Δριβάκου Ψυχολόγος Msc Οικογενειακή θεραπεύτρια με τον όρο περιγεννητική περίοδος αναφερόμαστε στο χρονικό διάστημα της κύησης, της λοχείας και των

Διαβάστε περισσότερα

Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος. Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών

Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος. Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών Βασιλόπουλος Φ. Στέφανος Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών Τις τελευταίες δεκαετίες, η παιδική και εφηβική κατάθλιψη έχει μετατραπεί σε ένα υπαρκτό πρόβλημα που ταλανίζει τους νέους. Τα ποσοστά

Διαβάστε περισσότερα

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας;

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας; Σχιζοφρένεια Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Η σχιζοφρένεια, μια πνευματική ασθένεια που προκαλεί διαταραχή στον τρόπο που σκέφτεται το άτομο, επηρεάζει περίπου το 1% του πληθυσμού. Συνήθως ξεκινά από τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ. Ευανθία Σούμπαση. Απαρτιωμένη Διδασκαλία

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ. Ευανθία Σούμπαση. Απαρτιωμένη Διδασκαλία Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Ευανθία Σούμπαση Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΠΕΔΙΟ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΟΡΙΣΜΟΣ Η επιστήμη που ασχολείται με τον προσδιορισμό της λειτουργικής κατάστασης του εγκεφάλου

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Σωτήριος Κανταρτζής, Ψυχίατρος

Γράφει: Σωτήριος Κανταρτζής, Ψυχίατρος Γράφει: Σωτήριος Κανταρτζής, Ψυχίατρος Η σχιζοφρένεια είναι μία από τις σοβαρότερες ψυχικές διαταραχές και σχετίζεται με δυσφορία, αναπηρία και επιρεάζει τόσο την λειτουργικότητα, όσο και το περιβάλλον

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία

Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία Β. Α. Παπαγεωργίου MD, Med, Δρ. Α.Π.Θ. Παιδοψυχίατρος - TEACCH Consultant τ. Επίκουρος Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής Οι Δ.Π.Τ. Δεν είναι απλώς αποκλίνουσες διατροφικές

Διαβάστε περισσότερα

Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Νεώτερα Δεδομένα και Μελλοντικός Σχεδιασμός Έρευνας

Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Νεώτερα Δεδομένα και Μελλοντικός Σχεδιασμός Έρευνας Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Νεώτερα Δεδομένα και Μελλοντικός Σχεδιασμός Έρευνας Λαζάρου Ιουλιέττα, Tσολάκη Μάγδα, Κομπατσιάρης Ιωάννης Ψυχολόγος- Ερευνήτρια 1. EKETA- ΙΠΤΗΛ 2. Γ ΝΡΛ Γ.Ν. «Γ. Παπανικολάου»,

Διαβάστε περισσότερα

χρόνιου πόνου κι των συναισθημάτων. Μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτού

χρόνιου πόνου κι των συναισθημάτων. Μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτού Το μαιτεχμιακό σύστημα συνδέεται με τμήματα του μετωπιαίου κι κροταφικού λοβού ( τμήματα των εγκεφαλικών ημισφαιρίων,ονομασμένα σύμφωνα με το κρανιακό οστό που τα καλύπτει). Το ίδιο σχετίζεται με τον έλεγχο

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια

Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια Κώστας Νικολάου ψυχίατρος Παρουσίαση βασισμένη στο: BPSD Educational Pack, International Psychogeriatric Association (IPA) 2002 Τα Συμπεριφορικά και Ψυχολογικά συμπτώματα

Διαβάστε περισσότερα

Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο

Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο Ανδρέας Φλωράκης Βιολόγος, Ψυχίατρος, PhD, Γ.Ν. Ελευσίνας Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία Σεμινάρια Εργασίας Θεσσαλονίκη 2 ος

Διαβάστε περισσότερα

Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση

Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση Λαζάρου Ιουλιέττα 1, Τσολάκη Μάγδα 2,3 1Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ 2 3η Πανεπιστημιακή νευρολογική Κλινική «Γ.Ν. Παπανικολάου, Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ» 3 Ελληνική Εταιρεία

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΙΔΩΝ «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ» ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Γιώργος Γιαννακόπουλος, Ειδ. Παιδοψυχίατρος Στρογγυλό Τραπέζι: «Οι διάφορες διαστάσεις της Διασυνδετικής-

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΝΕΟΓΝΟ 7ο ΕΤΗΣΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗΣ Δρ. Μαρία Τζητηρίδου- Χατζοπούλου Παιδίατρος Νεογνολόγος-Αναπτυξιολόγος Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Π.Ο.Υ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Τμήμα Ιατρικής Ψυχιατρική Κλινική

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Τμήμα Ιατρικής Ψυχιατρική Κλινική ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Τμήμα Ιατρικής Ψυχιατρική Κλινική Διευθυντής: Αν. Καθηγητής Φ. Γουρζής ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ακ. Έτος 2013-2014 Πάτρα, 2013 Επιστημονικό Προσωπικό Ψυχιατρικής Κλινικής Διευθυντής:

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ

ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ Νευροψυχολογική αξιολόγηση των νοητικά υστερούντων ατόμων στην Τρίτη Ηλικία - Αποτελέσματα παρούσας μελέτης Α. ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗ, ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Ε. ΛΥΚΟΥ, ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Ι. ΠΑΠΑΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ,

Διαβάστε περισσότερα

Επιλόχειος κατάθλιψη

Επιλόχειος κατάθλιψη ΕΠΙΛΟΧΕΙΟΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Επιλόχειος κατάθλιψη «Γιατί νιώθω έτσι; Τι μου συμβαίνει;» Είναι η σκέψη που, πολύ συχνά, βασανίζει τη νέα μαμά, η οποία λίγες μέρες μετά τη γέννηση του μωρού της αρχίζει να έχει κακή

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Ελένη Αναστασίου, Υπεύθυνη Διαβητολογικού Κέντρου Κύησης του Α' Ενδοκρινολογικού Τμήματος» του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα»

Γράφει: Ελένη Αναστασίου, Υπεύθυνη Διαβητολογικού Κέντρου Κύησης του Α' Ενδοκρινολογικού Τμήματος» του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα» Γράφει: Ελένη Αναστασίου, Υπεύθυνη Διαβητολογικού Κέντρου Κύησης του Α' Ενδοκρινολογικού Τμήματος» του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα» Παρακάτω θα αναφερθούμε χωριστά στις επιπτώσεις και την αντιμετώπιση (α) του

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Πολύ συχνά, τα άτομα, παρατηρώντας τους άλλους, εντοπίζουν υπερβολές και ακρότητες στις συμπεριφορές τους. Παρατηρούν υπερβολές στους χώρους της εργασίας.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΚΑΥΚΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ 1 ο Μάθημα Προγραμματισμένα μαθήματα 2/10, 9/10, 16/10, 23/10, 30/10, 6/11, 13/11, 20/11, 27/11, 4/12, 11/12,

Διαβάστε περισσότερα

Αιτιοπαθογένεια της νόσου

Αιτιοπαθογένεια της νόσου Νόσος ALZHEΪMER Η νόσος Alzheϊmer είναι η συνηθέστερη & περισσότερο σημαντική εκφυλιστική πάθηση του εγκεφάλου. Μπορεί να εμφανισθεί σε οποιαδήποτε περίοδο της ενήλικης ζωής & κυρίως σε άτομα άνω των 50

Διαβάστε περισσότερα

Η συμβολή των απεικονιστικών μεθόδων στη διάγνωση μαθησιακών και αναπτυξιακών διαταραχών. Φοιτήτρια: Νούσια Αναστασία

Η συμβολή των απεικονιστικών μεθόδων στη διάγνωση μαθησιακών και αναπτυξιακών διαταραχών. Φοιτήτρια: Νούσια Αναστασία Η συμβολή των απεικονιστικών μεθόδων στη διάγνωση μαθησιακών και αναπτυξιακών διαταραχών Φοιτήτρια: Νούσια Αναστασία Απεικονιστικές μέθοδοι Οι νευροαπεικονιστικές μέθοδοι εμπίπτουν σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΛΟΣΩΡΙΣΑΤΕ ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΚΑΛΟΣΩΡΙΣΑΤΕ ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΛΟΣΩΡΙΣΑΤΕ ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΘΕΜΑ Διερεύνηση ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών συνύπαρξης ψυχιατρικής διαταραχής με εξάρτηση από ψυχοδραστικές ουσίες. Η Περίπτωση του θεραπευτικού προγράμματος

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος Οδηγίες για εφαρμογή Επίλογος Θέματα για έρευνα Θέματα για συζήτηση... 32

Πρόλογος Οδηγίες για εφαρμογή Επίλογος Θέματα για έρευνα Θέματα για συζήτηση... 32 Περιεχόμενα Πρόλογος... 13 1. Άσκηση και ψυχική υγεία... 15 Εισαγωγή... 15 Η ψυχολογία της άσκησης... 16 Ψυχολογία της άσκησης και υγεία... 17 Άσκηση και ψυχική υγεία... 18 Το πρόβλημα της υποκινητικότητας...

Διαβάστε περισσότερα

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια ρ ZΩΗ ΚΑΤΣΑΡΟΥ Νευρολόγος ιευθύντρια ΕΣΥ Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια µορφή κατάθλιψης,

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΣΟΣ PARKINSON : ΜΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ

ΝΟΣΟΣ PARKINSON : ΜΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ ΝΟΣΟΣ PARKINSON : ΜΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ Η νόσος του Parkinson είναι μια προοδευτικά εξελισσόμενη, εκφυλιστική νόσος του κεντρικού νευρικού συστήματος, είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΨΥΧ 422 ΨΥΧΟΒΙΟΛΟΓΙΑ II:

ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΨΥΧ 422 ΨΥΧΟΒΙΟΛΟΓΙΑ II: ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΨΥΧ 422 ΨΥΧΟΒΙΟΛΟΓΙΑ II: Νευροψυχολογία ΑΙΘΟΥΣΑ B211 ΧΩΔ 02 ΗΜΕΡΑ : ΤΡΙΤΗ & ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 3: 00 4: 30 μμ ΔΙΔΑΣΚΩΝ Dr Greta Wozniak MD., PhD Επίκουρος Επισκέπτης Καθηγητής Νευροφυσιολόγος

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Κώστα κουραβανα

Από τον Κώστα κουραβανα Από τον Κώστα κουραβανα Περιεχόμενα Γενικός ορισμός παχυσαρκίας Ορμονικοί-Γονιδιακοί-παράγοντες Επιπτώσεις στην υγεία Θεραπεία-Δίαιτα Γενικός ορισμός παχυσαρκίας Παχυσαρκία είναι κλινική κατάσταση στην

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΦΑΣΜΑ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΕΜΒΡΥΙΚΟΥ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΥ (FASD) ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Γνωστοποιήσεις:

ΤΟ ΦΑΣΜΑ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΕΜΒΡΥΙΚΟΥ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΥ (FASD) ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Γνωστοποιήσεις: Γνωστοποιήσεις: Εργάζομαι στην Κλινική Παιδιατρικής Νευρολογίας του ΝΑΜ Γ όπου μεταξύ άλλων παιδιών με παιδονευρολογικά προβλήματα αξιολογώ νευρολογικά παιδιά στο φάσμα διαταραχής εμβρυικού αλκοολισμού.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΣΙΓΚΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΗ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΔΑ Β ΨΥΧ. ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΠΓΝ ΑΤΤΙΚΟΝ e.mail

ΤΣΙΓΚΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΗ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΔΑ Β ΨΥΧ. ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΠΓΝ ΑΤΤΙΚΟΝ e.mail ΤΣΙΓΚΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΗ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΔΑ Β ΨΥΧ. ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΠΓΝ ΑΤΤΙΚΟΝ e.mail evitsigaropoulou@yahoo.com ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ «Σύνολο μεθόδων και τεχνικών προσέγγισης του ασθενούς, που μέσω

Διαβάστε περισσότερα

ΡΕΘΥΜΝΟ 14 ΜΑΡΤΙΟΥ 2011 ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΙΤΛΟΣ: ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ: ΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ

ΡΕΘΥΜΝΟ 14 ΜΑΡΤΙΟΥ 2011 ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΙΤΛΟΣ: ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ: ΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ HELLENIC SOCIETY FOR NEUROSCIENCE Τ.Θ. 13254, Πανεπιστήμιο Πατρών, 26504 Πάτρα, P.O. Box 13254, University of Patras, 26 504 Patra http://www.hsfn.gr ΡΕΘΥΜΝΟ 14

Διαβάστε περισσότερα

Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας.

Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας. ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΑΣΘΜΑ Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας. Αν από το τρέξιμο, τη γυμναστική ή άλλη εργασία, δυσκολεύεται η αναπνοή, αυτό λέγεται άσθμα. Αρεταίος Καππαδόκης, 100 μχ Οι γυναίκες ήταν

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια 5 ο Συμπόσιο Νοσηλευτικής Ογκολογίας "Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις στον Ογκολογικό Ασθενή και ο Πολυδιάστατος Ρόλος της Συμβουλευτικής στην Αντιμετώπισής τους" Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΜΠΤΗ 2/5/ ΠΡΟΣΕΛΕΥΣΗ ΕΓΓΡΑΦΕΣ ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ ΔΙΑΚΟΠΗ

ΠΕΜΠΤΗ 2/5/ ΠΡΟΣΕΛΕΥΣΗ ΕΓΓΡΑΦΕΣ ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ ΔΙΑΚΟΠΗ ΠΕΜΠΤΗ 2/5/2019 8.30 9.30 ΠΡΟΣΕΛΕΥΣΗ ΕΓΓΡΑΦΕΣ 9.30 11.00 11.00 11.45 Ι. Νηματούδης Χ. Τουλούμης Χ. Τουλούμης Ι. Νηματούδης Θ. Μουγιάκος Ομιλητής P. Haddad Αυτοκτονία και ψυχοπαθολογία: Διαχωρισμός ιδεασμού

Διαβάστε περισσότερα

Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου

Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου Άρθρο του ΧΑΡΑΛΑΜΠΟY ΤΙΓΓΙΝΑΓΚΑ, MT, CST, MNT Το μεταιχμιακό σύστημα ελέγχει το κύκλωμα του χρόνιου πόνου και των συναισθημάτων, ενώ συνδέεται με τα βαθύτερα τμήματα του

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι η κατάθλιψη;

Τι είναι η κατάθλιψη; Τι είναι η κατάθλιψη; Στην καθημερινή ζωή με τον όρο κατάθλιψη εννοούμε μια κατάσταση θλίψης και μελαγχολίας, αυτό συνήθως είναι παροδικό και μάλλον οφείλεται σε κάτι σχετικά ασήμαντο και επουσιώδες. Η

Διαβάστε περισσότερα

αμινοξύ. Η αλλαγή αυτή έχει ελάχιστη επίδραση στη στερεοδιάταξη και τη λειτουργικότητα της πρωτεϊνης. Επιβλαβής

αμινοξύ. Η αλλαγή αυτή έχει ελάχιστη επίδραση στη στερεοδιάταξη και τη λειτουργικότητα της πρωτεϊνης. Επιβλαβής Κεφάλαιο 6: ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ -ΘΕΩΡΙΑ- Μεταλλάξεις είναι οι αλλαγές που συμβαίνουν στο γενετικό υλικό ενός οργανισμού, τόσο σε γονιδιακό επίπεδο (γονιδιακές μεταλλάξεις) όσο και σε χρωμοσωμικό επίπεδο (χρωμοσωμικές

Διαβάστε περισσότερα

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ νεφρά νεφρών Η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) είναι ένα από τα δύο κύρια αίτια χρόνιας νεφρικής νόσου παγκοσμίως (το άλλο είναι ο διαβήτης). Επίσης, τα νεφρά έχουν βασικό ρόλο στη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Τμήμα Ιατρικής Ψυχιατρική Κλινική

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Τμήμα Ιατρικής Ψυχιατρική Κλινική ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Τμήμα Ιατρικής Ψυχιατρική Κλινική Διευθυντής: Καθηγητής Φ. Γουρζής ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ακ. Έτος 2014-2015 Πάτρα, 2014 Επιστημονικό Προσωπικό Ψυχιατρικής Κλινικής Διευθυντής: Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

«β-μεσογειακή αναιμία: το πιο συχνό μονογονιδιακό νόσημα στη χώρα μας»

«β-μεσογειακή αναιμία: το πιο συχνό μονογονιδιακό νόσημα στη χώρα μας» Εργαστήριο Κυτταρογενετικής ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» «β-μεσογειακή αναιμία: το πιο συχνό μονογονιδιακό νόσημα στη χώρα μας» Ζαχάκη Σοφία - Ουρανία Βιολόγος, MSc, PhD β μεσογειακή αναιμία Η θαλασσαιμία ή νόσος

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχωτικές διαταραχές και θεραπευτική αντιμετώπιση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Σάββατο, 10 Ιούλιος :29

Ψυχωτικές διαταραχές και θεραπευτική αντιμετώπιση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Σάββατο, 10 Ιούλιος :29 Γράφει: Νικόλαος Βακόνδιος, Ψυχολόγος Η λέξη «ψύχωση» είναι μία λέξη η οποία χρησιμοποιείται υπερβολικά συχνά από τον κόσμο με λάθος νόημα και περιεχόμενο. Στο κείμενο αυτό, γίνεται μία προσπάθεια να δοθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ - ΥΣΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ - ΥΣΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ - ΥΣΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΕΛ. ΦΡΥΣΙΡΑ Επ. Καθηγήτρια Κλινικής Γενετικής ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΑΝ/ΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΙ ΩΝ «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ» ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ κ.ε. ΚΑΝΑΒΑΚΗΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Γιώργος Βλειώρας

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Γιώργος Βλειώρας Αναπτυξιακή Ψυχολογία Γιώργος Βλειώρας gvleioras@gmail.com 1 Στόχος έρευνας Η διαμόρφωση καλών θεωριών 2 Προσοχή!!! Το ίδιο εύρημα μπορεί να ερμηνευτεί διαφορετικά ανάλογα με το θεωρητικό πλαίσιο αναφοράς

Διαβάστε περισσότερα

Αυτισμός - Νοητική υστέρηση

Αυτισμός - Νοητική υστέρηση Αυτισμός - Νοητική υστέρηση Τζένη Σουμάκη Παιδοψυχίατρος Ψυχαναλύτρια Επιστημονικά Υπεύθυνη Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών ΑΝΑΣΑ Γρ. Ελληνικής Εταιρίας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας Μέλος Δ.Σ. Ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΟΡΙΣΜΟΣ Η αυτοκτονική συµπεριφορά ορίζεται ως η συµπεριφορά, κατά την οποία το άτοµο θέλει να κάνει κακό στον εαυτό του µε σκοπό να δώσει ένα τέλος στη ζωή του. ιαχωρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3

Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3 Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3 Για χρόνια, οι καταναλωτές µαθαίνουν για τα οφέλη της µείωσης των καρδιαγγειακών παθήσεων µε τη λήψη ωµέγα-3 λιπαρών οξέων. Αυτή η άποψη έχει επικρατήσει,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Πορεία, Πρόγνωση και Θεραπεία. Φίλιππος Γουρζής Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Πορεία, Πρόγνωση και Θεραπεία. Φίλιππος Γουρζής Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Πορεία, Πρόγνωση και Θεραπεία Φίλιππος Γουρζής Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Πορεία, Πρόγνωση Η πορεία είναι κρίσιμος παράγοντας για την εκτίμηση των κοινωνικών συνεπειών, του κόστους,

Διαβάστε περισσότερα

Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου

Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου Πανταζής Α. Ιορδανίδης Διδάκτωρ Ψυχιατρικής Α.Π.Θ Καθηγητής Ψυχολογίας & Διατροφής, ΑΤΕΙ Ιορδανίδης,, 10/3/11 1 ρ.πανταζής Ιορδανίδης, 10/3/11 2

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΩΣΗ. Δρ ΙΩΑΝΝΑ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ Β ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΓΝ «ΑΤΤΙΚΟΝ»

ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΩΣΗ. Δρ ΙΩΑΝΝΑ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ Β ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΓΝ «ΑΤΤΙΚΟΝ» ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΩΣΗ Δρ ΙΩΑΝΝΑ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ Β ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΓΝ «ΑΤΤΙΚΟΝ» Γονίδια Περιβάλλον Ψυχική νόσος Προσωπικότητα Γονίδια Αναπτυξιακή πορεία/διαταραχές Χρόνος

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας ή Υπερκινητική Διαταραχή

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας ή Υπερκινητική Διαταραχή Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας ή Υπερκινητική Διαταραχή Δρ. Αναστασία Κουμούλα Παιδοψυχίατρος Συντ. Διευθύντρια Τμ. Ψυχιατρικής Παιδιών & Εφήβων Διευθύντρια ψυχιατρικού Τομέα Σισμανόγλειο

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

DRUGOMANIA ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

DRUGOMANIA ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ DRUGOMANIA ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Ποια είναι τα συμπτώματα που εμφανίζει ο χρήστης; Η χρήση ναρκωτικών ουσιών διαταράσσει τη λειτουργία εγκεφαλικών περιοχών που είναι κρίσιμες για την κίνηση, τη μνήμη, τη μάθηση, την

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ.

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Παπανικολάου» Η καρδιά αποτελεί το κέντρο της νόησης και των συναισθημάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΙΙ ΓΑΤΣΙΑ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΙΙ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΜΙΙΙ ΓΑΤΣΙΑ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΙΙ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΜIV ΜΗΛΙΩΝΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΙΙΙ ΓΑΤΣΙΑ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΙΙ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Παγκόσμια Ημέρα Alzheimer Η Παγκόσμια Ημέρα Αlzheimer γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 21 Σεπτεμβρίου. Σκοπόs: ευαισθητοποίηση της

Διαβάστε περισσότερα

HEKTIΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΣΑΛΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ

HEKTIΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΣΑΛΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ HEKTIΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΣΑΛΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ X.ΠΩΓΩΝΙΔΗΣ 1,Α.ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 2,Ε.ΞΕΝΟΔΟΧΙΔΟΥ 3, Δ.ΟΥΖΟΥΝΗΣ 2, Μ.ΤΣΟΥΛΗ 3,Α.ΠΑΠΠΑ 3, Ε.ΚΑΡΑΜΠΕΛΑ 4 1.Κ.Υ ΜΑΥΡΟΘΑΛΑΣΣΑΣ, 2.Κ.Υ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ,

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Καραϊβaζογλου Κατερiνα Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ (DSM-5) Διαταραχές άγχους Διαταραχές συμπεριφοράς Διαταραχές συναισθήματος Ψυχωτικές διαταραχές Διαταραχές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ DOWN ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΊΔΑ ΤΗΣ ΙΕΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ. Μαλτέζος Ιωάννης

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ DOWN ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΊΔΑ ΤΗΣ ΙΕΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ. Μαλτέζος Ιωάννης ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ DOWN ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΊΔΑ ΤΗΣ ΙΕΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ Μαλτέζος Ιωάννης Κληρονομικότητα Το σώμα μας αποτελείται από εκατομμύρια κύτταρα εκ των οποίων τα περισσότερα εξ αυτών

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

Είναι υποειδικότητα της ψυχιατρικής που διαμεσολαβεί μεταξύ της ψυχιατρικής και υπόλοιπης ιατρικής Αντικείμενο της ο ασθενής του γενικού νοσοκομείου

Είναι υποειδικότητα της ψυχιατρικής που διαμεσολαβεί μεταξύ της ψυχιατρικής και υπόλοιπης ιατρικής Αντικείμενο της ο ασθενής του γενικού νοσοκομείου Είναι υποειδικότητα της ψυχιατρικής που διαμεσολαβεί μεταξύ της ψυχιατρικής και υπόλοιπης ιατρικής Αντικείμενο της ο ασθενής του γενικού νοσοκομείου που αντιμετωπίζει ψυχικά προβλήματα λόγω της σωματικής

Διαβάστε περισσότερα

Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες

Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες στην επικοινωνία, κοινωνικότητα και συμπεριφορά, καθώς

Διαβάστε περισσότερα

Χατζηκωνσταντίνου Θωμάς, ειδικευόμενος Παθολογίας Παθολογική κλινική Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ)

Χατζηκωνσταντίνου Θωμάς, ειδικευόμενος Παθολογίας Παθολογική κλινική Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ) ΙΑΤΡΕΙΟ-ΔΥΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ; ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΝΟΣΟΣ Χατζηκωνσταντίνου Θωμάς, ειδικευόμενος Παθολογίας Παθολογική κλινική Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ) ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΣΑΚΧΑΡΩΔΟΥΣ ΔΙΑΒΗΤΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Μαρία Σκώκου Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ DSM-IV: Ντελίριο, άνοια, αμνησιακές και άλλες γνωστικές και ψυχικές διαταραχές που οφείλονται σε σωματική νόσο

Διαβάστε περισσότερα

ΉΠΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ. Αυδίκου Κωνσταντίνα Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc Ελεωνόρα Κυριαζοπούλου Νευρολόγος, MSc Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer

ΉΠΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ. Αυδίκου Κωνσταντίνα Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc Ελεωνόρα Κυριαζοπούλου Νευρολόγος, MSc Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer ΉΠΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Αυδίκου Κωνσταντίνα Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc Ελεωνόρα Κυριαζοπούλου Νευρολόγος, MSc Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ Γιατί µιλάµε

Διαβάστε περισσότερα

Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014

Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014 Παθητικό κάπνισμα Θεοτοκά Σοφία Α1 6/5/2014 Παθητικό Κάπνισμα Το παθητικό κάπνισμα θεωρείται σήμερα η τρίτη προλήψιμη αιτία θνησιμότητας. «Ο εισπνεόμενος και εκπνεόμενος από τους καπνιστές καπνός (καπνός

Διαβάστε περισσότερα

Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά

Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά είναι η πιο κοινή αιτία άνοιας μια κατάσταση που επηρεάζει

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Τ.Ε. Β Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η στεφανιαία µονάδα είναι ένας χώρος

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Φίλιππος Γουρζής Απαρτιωμένη Διδασκαλία Σχιζοφρένεια 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι η σοβαρότερη και η πλέον αινιγματική ψυχική νόσος που προσβάλλει τον άνθρωπο 1% του πληθυσμού

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Η Καρδιακή Ανεπάρκεια(ΚΑ) είναι ένα πολύπλοκο, προοδευτικά εξελισσόμενο σύνδρομο κλινικών, αιμοδυναμικών και νευροορμονικών διαταραχών

Διαβάστε περισσότερα

Υποστηρίζοντας τα παιδιά με γενετικά νοσήματα - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Πέμπτη, 16 Ιούνιος :58

Υποστηρίζοντας τα παιδιά με γενετικά νοσήματα - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Πέμπτη, 16 Ιούνιος :58 Από: K-Life (Καθημερινή) Τα γενετικά νοσήματα είναι ιδιαίτερα σπάνιες ασθένειες που οφείλονται σε μεταλλάξεις γονιδίων. Τα παιδιά που πάσχουν από αυτά χρειάζονται φροντίδα, ψυχολογική στήριξη αλλά και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΚΌΛΛΗΣΗ ΠΛΑΚΟΎΝΤΑ

ΑΠΟΚΌΛΛΗΣΗ ΠΛΑΚΟΎΝΤΑ ΑΠΟΚΌΛΛΗΣΗ ΠΛΑΚΟΎΝΤΑ Παθοφυσιολογία, Διάγνωση και Αντιμετώπιση Alexander Kofinas, MD Director Kofinas Perinatal Associate Professor Clinical Obstetrics and Gynecology Cornell University, College of Medicine

Διαβάστε περισσότερα

Δημήτριος Ι Ζαφειρίου Καθηγητής Παιδιατρικής Νευρολογίας- Αναπτυξιολογίας ΑΠΘ

Δημήτριος Ι Ζαφειρίου Καθηγητής Παιδιατρικής Νευρολογίας- Αναπτυξιολογίας ΑΠΘ Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (Attention Deficit Hyperactivity Disorder,ADHD) στην Εφηβεία Δημήτριος Ι Ζαφειρίου Καθηγητής Παιδιατρικής Νευρολογίας- Αναπτυξιολογίας ΑΠΘ Μαρία Κυριαζή

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία

Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία Πολιτισμός και ψυχοπαθολογία Ο πολιτισμός ως αιτιολογικός παράγοντας ψυχοπαθολογίας Ερευνητικά δεδομένα DSM-IV-TR Διαπολιτισμική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία Πολιτισμική διακύμανση ψυχικών διαταραχών

Διαβάστε περισσότερα

Σακχαρώδης Διαβήτης. Ένας σύγχρονος ύπουλος εχθρός

Σακχαρώδης Διαβήτης. Ένας σύγχρονος ύπουλος εχθρός Σακχαρώδης Διαβήτης Ένας σύγχρονος ύπουλος εχθρός Φιρούζα Κουρτίδου Ειδικός Παθολόγος με μετεκπαίδευση στο Σακχαρώδη Διαβήτη Φιρούζα Κουρτίδου Ειδικός Παθολόγος Μετεκπαιδευθείσα στο Σακχαρώδη Διαβήτη Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΑΛΚΟΟΛ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ Ευάγγελος Γρινάκης Ψυχίατρος Αλκοολογικό Ιατρείο ΠαΓΝΗ Ιανουάριος 2018 Οι επιπτώσεις του αλκοόλ διακρίνονται σε Συνέπειες της τοξίκωσης, του μεθυσιού

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος

Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος Δρ. Αναστασία Κουμούλα Παιδοψυχίατρος Συντ. Διευθύντρια Τμ. Ψυχιατρικής Παιδιών & Εφήβων Διευθύντρια ψυχιατρικού Τομέα Σισμανόγλειο ΓΝΑ 4/10000 άτομα Α:Κ 3:1 70% IQ

Διαβάστε περισσότερα

Η Έκθεση του Π.Ο.Υ για την πρόληψη των αυτοκτονιών με στοιχεία και για την Ελλάδα.

Η Έκθεση του Π.Ο.Υ για την πρόληψη των αυτοκτονιών με στοιχεία και για την Ελλάδα. Η Έκθεση του Π.Ο.Υ για την πρόληψη των αυτοκτονιών με στοιχεία και για την Ελλάδα. Στόχος του Σχεδίου Δράσης για την Ψυχική Υγεία 2013-2020 του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας(Π.Ο.Υ) ήταν η μείωση του ποσοστού

Διαβάστε περισσότερα

AΣΘΜΑ ΚΑΙ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΑΣΘΜΑΤΟΣ & ΚΥΗΣΗΣ

AΣΘΜΑ ΚΑΙ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΑΣΘΜΑΤΟΣ & ΚΥΗΣΗΣ AΣΘΜΑ ΚΑΙ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ Το άσθμα είναι ένα από τις πιο συχνές νόσους που περιπλέκει την εγκυμοσύνη. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν πως περίπου 8-10% των εγκύων έχουν άσθμα και μπορεί να επηρεάσει την εγκυμοσύνη

Διαβάστε περισσότερα

Δρ Αφροδίτη Ελισσαίου-Ξενοφώντος

Δρ Αφροδίτη Ελισσαίου-Ξενοφώντος ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΕΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΕΑ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΛΚΟΟΛΗΣ ΣΤΑ ΤΡΙΑ ΤΡΙΜΗΝΑ ΤΗΣ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΛΚΟΟΛ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΥΗΣΗ ΚΑΙ ΘΗΛΑΣΜΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΚΥΗΣΗ ΚΑΙ ΘΗΛΑΣΜΟ Σύνδρομο

Διαβάστε περισσότερα

Σχιζοφρένεια 1 Ευγενία Γεωργάκα

Σχιζοφρένεια 1 Ευγενία Γεωργάκα Σχιζοφρένεια 1 Ευγενία Γεωργάκα Η σχιζοφρένεια είναι ίσως η πιο πολυσυζητημένη διαγνωστική κατηγορία μεταξύ των λεγόμενων ψυχικών διαταραχών. Ως το σήμα κατατεθέν της ψυχιατρικής διάγνωσης υποστηρίχθηκε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΛΕΜΦΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΗΣΗ. Βιβλιογραφική ενημέρωση, ΓΝΑ Ευαγγελισμός Θ. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΛΕΜΦΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΗΣΗ. Βιβλιογραφική ενημέρωση, ΓΝΑ Ευαγγελισμός Θ. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΛΕΜΦΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΗΣΗ Βιβλιογραφική ενημέρωση, ΓΝΑ Ευαγγελισμός Θ. ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ 17-10-2013 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1:6000 περιπτώσεις κακοήθειας κατά την κύηση / έτος στις ΗΠΑ 1:1000 κυήσεις Λέμφωμα 4 ο σε

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής 1 Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής Υπάρχει ένα δεδομένο στη σύγχρονη ιατρική που λειτουργεί όπως λειτουργούσε στην

Διαβάστε περισσότερα

Γεννητικά όργανα. Εγκέφαλος

Γεννητικά όργανα. Εγκέφαλος Φύλο και Εγκέφαλος Φυλετικός διµορφισµός: Ø ύπαρξη διαφορετικών µορφών σε ένα είδος Ø αναφέρεται σε κάθε χαρακτηριστικό που είναι διαφορετικό στο αρσενικό και στο θηλυκό Ø αναπαραγωγικές και µη-αναπαραγωγικές

Διαβάστε περισσότερα

Σύναψη µεταξύ της απόληξης του νευράξονα ενός νευρώνα και του δενδρίτη ενός άλλου νευρώνα.

Σύναψη µεταξύ της απόληξης του νευράξονα ενός νευρώνα και του δενδρίτη ενός άλλου νευρώνα. ΟΙ ΝΕΥΡΩΝΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΣΥΝΑΨΗΣ Άντα Μητσάκου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήµιο Πατρών Γνωρίζουµε ότι είµαστε ικανοί να εκτελούµε σύνθετες νοητικές διεργασίες εξαιτίας της

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονες μεθοδολογίες μοριακής βιολογίας και γενετικής στη γυναικολογία

Σύγχρονες μεθοδολογίες μοριακής βιολογίας και γενετικής στη γυναικολογία ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΕΣ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ - ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ Σύγχρονες μεθοδολογίες μοριακής βιολογίας και γενετικής στη γυναικολογία ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΛΕΝΗ, Ph.D. Λέκτορας Εργαστήριο Βιολογίας, Ιατρική Σχολή Αθηνών

Διαβάστε περισσότερα

Διακοπή Καπνίσματος. Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες για Ομάδες Υψηλού Κινδύνου (TOB.g) Βάσω Ευαγγελοπούλου, MD, PhD Πνευμονολόγος Εντατικολόγος

Διακοπή Καπνίσματος. Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες για Ομάδες Υψηλού Κινδύνου (TOB.g) Βάσω Ευαγγελοπούλου, MD, PhD Πνευμονολόγος Εντατικολόγος Διακοπή Καπνίσματος Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες για Ομάδες Υψηλού Κινδύνου (TOB.g) Βάσω Ευαγγελοπούλου, MD, PhD Πνευμονολόγος Εντατικολόγος TOB.g Tobacco Cessation Guidelines for High Risk Populations

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ «Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ»

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ «Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ» ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΧΟΛΗ ΣΕΥΠ- ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ «Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΠΑΜΑΡΙΝΟΥΔΗ ΙΩΑΝΝΑ ΣΤΕΦΑΝΙΔΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ

Διαβάστε περισσότερα