ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Ενωμένη στην πολυμορφία EL ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ

Transcript

1 ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ Επιτροπή Οικονομικής Ανάπτυξης, Οικονομικών και Εμπορίου ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με τα σαράντα χρόνια εταιρικής σχέσης: αξιολόγηση του αντικτύπου στο εμπόριο και την ανάπτυξη των χωρών ΑΚΕ και προοπτικές για διαρκείς σχέσεις μεταξύ των χωρών ΑΚΕ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης Επιτροπή Οικονομικής Ανάπτυξης, Οικονομικών και Εμπορίου Συνεισηγητές: Jacob Oulanyah (Ουγκάντα) David Martin (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) ΜΕΡΟΣ Β: ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ DR\ doc AP v01-00 Ενωμένη στην πολυμορφία

2 1. Εισαγωγή Η εταιρική σχέση ΕΕ-ΑΚΕ ανάγεται στο έτος Στην παρούσα μορφή της, ως συμφωνία του Κοτονού, αποτελεί την ευρύτερη συμβατική σχέση μεταξύ Βορρά και Νότου παγκοσμίως και διέπει τις σχέσεις μεταξύ 79 χωρών ΑΚΕ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνδυάζοντας τη μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση της ανάπτυξης, τις εμπορικές προτιμήσεις και τον πολιτικό διάλογο. Τα τελευταία χρόνια, το διεθνές πλαίσιο εξελίσσεται ταχέως και υπήρξαμε μάρτυρες της ανάδειξης μιας παγκόσμιας εμπορικής και αναπτυξιακής ατζέντας, η οποία θα απαιτήσει καινοτόμες μορφές διεθνούς διαλόγου και συνεργασίας. Ανακύπτουν πρωτοφανή ζητήματα και έρχονται στο προσκήνιο νέοι παγκόσμιοι παράγοντες. Η συμφωνία του Κοτονού θα λήξει το 2020 και υπάρχει ανάγκη θέσπισης ενός πλαισίου για μετά τη συμφωνία του Κοτονού. Το 2015 αποτελεί έτος εορτασμού της 40ετούς μακροπρόθεσμης συνεργασίας ΑΚΕ-ΕΕ στους τομείς του εμπορίου και της ανάπτυξης. Στο ίδιο πνεύμα, η ΕΕ θα εορτάσει και το Ευρωπαϊκό Έτος για την Ανάπτυξη το 2015, το οποίο αποτελεί και το έτος προθεσμία για την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας των Ηνωμένων Εθνών (ΑΣΧ). Η σύγκλιση των τριών αυτών γεγονότων, καθώς και η πολυαναμενόμενη έγκριση από τη διεθνή κοινότητα της αναπτυξιακής ατζέντας για την περίοδο μετά το 2015, η οποία θα διαδεχθεί τους ΑΣΧ, αποτελεί μοναδική ευκαιρία για τις χώρες ΑΚΕ και την ΕΕ προκειμένου να επιδείξουν και να συνεχίσουν να αγωνίζονται για εποικοδομητικές σχέσεις στο μέλλον. 2. Πορεία Η εταιρική σχέση ΑΚΕ-ΕΕ έχει τις ρίζες της στη Συνθήκη της Ρώμης, στην οποία ελήφθησαν μέτρα για τη διαφύλαξη των οικονομικών σχέσεων ορισμένων χωρών της ΕΟΚ και των τότε αποικιών τους. Κατόπιν της ανεξαρτησίας της πλειονότητας αυτών στις αρχές της δεκαετίας του 1960, έγινε η διαπραγμάτευση για τις συμβάσεις της Γιαουντέ, οι οποίες περιελάμβαναν ουσιαστικά αμοιβαία εμπορική, τεχνική συνεργασία και οικονομική βοήθεια. Τις συμβάσεις αυτές ακολούθησαν οι συμβάσεις της Λομέ, δύο εκ των κυρίων πυλώνων των οποίων ήταν η ένταξη μη αμοιβαίων εμπορικών προτιμήσεων και η παροχή οικονομικής βοήθειας σε χώρες ΑΚΕ μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάπτυξης (ΕΤΑ). Εξέλιξη της εταιρικής σχέσης ΕΕ-ΑΚΕ τα τελευταία 40 χρόνια DR\ doc 2/7 AP v01-00

3 Στόχοι της Λομέ IV ήταν «η προώθηση και επιτάχυνση της οικονομικής, πολιτιστικής και κοινωνικής ανάπτυξης των κρατών ΑΚΕ, και η εδραίωση και διαφοροποίηση των σχέσεών τους». Εντούτοις, κατά τη δεκαετία του 1990, πολλά κράτη ΑΚΕ παρέμειναν μεταξύ των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών, και αναγνωρίστηκε ότι η σύμβαση της Λομέ υπήρξε αναποτελεσματική ως προς τους στόχους της. Η συμφωνία του Κοτονού υπεγράφη τον Ιούνιο του 2000 για μια περίοδο 20 ετών, με στόχο την αντιμετώπιση ορισμένων ελλείψεων της σύμβασης της Λομέ. Κύριος στόχος της συμφωνίας του Κοτονού ήταν ο περιορισμός και, εν τέλει, η εξάλειψη της φτώχειας, «σύμφωνα προς τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης και της βαθμιαίας ενσωμάτωσης των χωρών ΑΚΕ στην παγκόσμια οικονομία». Σκοπός της συμφωνίας του Κοτονού ήταν η καθιέρωση μιας ολοκληρωμένης εταιρικής σχέσης, βάσει τριών θεμελιωδών πυλώνων: της αναπτυξιακής συνεργασίας, της οικονομικής και εμπορικής συνεργασίας, και της πολιτικής διάστασης. Οι συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης ΑΚΕ-ΕΕ (ΣΟΕΣ) στόχευαν στη διασφάλιση της ανάπτυξης των χωρών ΑΚΕ και της σταδιακής ενσωμάτωσής τους στην παγκόσμια οικονομία. 3. Αντίκτυπος της 40ετούς εταιρικής σχέσης στο εμπόριο Πριν από τη συμφωνία του Κοτονού, το εμπόριο ΕΕ-ΑΚΕ χαρακτηριζόταν από μονομερή, μη αμοιβαία προτιμησιακή πρόσβαση στην αγορά. Οι εμπορικές προτιμήσεις που εκχωρήθηκαν στις χώρες ΑΚΕ με την πάροδο των χρόνων υπήρξαν σημαντικές. Δυνάμει της συμφωνίας του Κοτονού ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για τη σύναψη ΣΟΕΣ με στόχο τη δημιουργία μιας κοινής εμπορικής και αναπτυξιακής εταιρικής σχέσης η οποία θα έπρεπε, μέσω της βαθμιαίας και ελεγχόμενης απελευθέρωσης του εμπορίου αγαθών μαζί με κανόνες σε τομείς όπως οι υπηρεσίες και οι επενδύσεις, να συμβάλει στην ανάπτυξη, να εντάξει πλήρως τις οικονομίες ΑΚΕ στο παγκόσμιο εμπόριο και να συμβάλει στη μεγέθυνση και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Πολλές χώρες ΑΚΕ επιλέγουν τις ΣΟΕΣ (π.χ. ΣΟΕΣ των CARIFORUM, SADC, EAC και Δυτικής Αφρικής), θεωρώντας τις φορείς των αναπτυξιακών στρατηγικών τους, καθώς παρέχουν σταθερό και προβλέψιμο πλαίσιο για το εμπόριο, τις επενδύσεις, τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Εντούτοις, οι ΣΟΕΣ έχουν αποτελέσει αντικείμενο κριτικής, μεταξύ άλλων διότι έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν τα περιθώρια χάραξης πολιτικής των χωρών ΑΚΕ, διότι ενδεχομένως οδηγούν σε απώλειες στα φορολογικά έσοδα ΑΚΕ και σε αποβιομηχανοποίηση των χωρών ΑΚΕ, και διότι φέρονται να υπονομεύουν την αφρικανική περιφερειακή ολοκλήρωση. Πρόσβαση στην αγορά Η ΕΕ παρέχει πρόσβαση χωρίς δασμούς και ποσοστώσεις για τα προϊόντα ΑΚΕ, σε αντίθεση με την πρόσβαση που δίδεται σε ανταγωνιστικά προϊόντα από άλλες χώρες. Η απόλυτη ποσότητα των αγαθών ΑΚΕ στην αγορά της ΕΕ, τόσο όσον αφορά την αξία όσο και τον όγκο, έχει αυξηθεί και η ΕΕ εξακολουθεί να αντιστοιχεί στο 60% των συνολικών εξαγωγών των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών. Εντούτοις, η προτιμησιακή πρόσβαση απέτυχε να τονώσει τις τοπικές οικονομίες και να ενισχύσει την ανάπτυξη στις χώρες ΑΚΕ. Έχει υποστηριχθεί ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν οι μείζονες περιορισμοί όσον αφορά την προσφορά, οι οποίοι παρακωλύουν την ανταγωνιστική παραγωγή, προκειμένου να αποκομίσουν οι χώρες ΑΚΕ τα οφέλη της ενισχυμένης πρόσβασης στην αγορά. Το μερίδιο των χωρών ΑΚΕ στις ευρωπαϊκές εισαγωγές έπεσε από σχεδόν 8% το 1975 σε 2,8% το 2000, αν και έχει υποστηριχθεί ότι το μερίδιο στην αγορά θα ήταν κατά 30% χαμηλότερο, αν δεν DR\ doc 3/7 AP v01-00

4 υπήρχαν οι εμπορικές προτιμήσεις. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις που έχουν στις χώρες ΑΚΕ οι προτιμησιακές συμφωνίες της ΕΕ με εταίρους μη ΑΚΕ. Βασικά προϊόντα Η σύμβαση της Λομέ αντιμετώπισε ρητά το ζήτημα των βασικών προϊόντων, από τα οποία εξαρτώνταν σε μεγάλο βαθμό πολλές συσχετιζόμενες οικονομίες, θεσπίζοντας μηχανισμούς αποζημίωσης για την αντιστάθμιση των αποκλίσεων στις τιμές των διεθνών βασικών προϊόντων και τη στήριξη του εξορυκτικού τομέα. Άλλες συναφείς με το εμπόριο διατάξεις της σύμβασης της Λομέ παρείχαν οικονομική και τεχνική βοήθεια για την προώθηση του εμπορίου ΑΚΕ-ΕΕ. Εντούτοις, οι μηχανισμοί σταθεροποίησης των τιμών των εξαγωγών και τα πρωτόκολλα για τα βασικά προϊόντα δεν οδήγησαν στην ιδιαίτερα αναγκαία διαφοροποίηση των εξαγωγών εντός των χωρών ΑΚΕ. Το 2007, πάνω από το 75% των εισαγωγών της ΕΕ από τις χώρες ΑΚΕ αφορούσαν πρωτογενή προϊόντα: κυρίως γεωργικά προϊόντα (23,8%) και ενέργεια (42%). Το 2006, 31 χώρες ΑΚΕ βασίστηκαν σε ένα μόνο γεωργικό βασικό προϊόν για πάνω από το 20% του συνόλου των εσόδων τους από εξαγωγές. 4. Αντίκτυπος της 40ετούς εταιρικής σχέσης στην ανάπτυξη Όσον αφορά την αναπτυξιακή συνεργασία, η 40ετής εταιρική σχέση υπήρξε σημαντική. Περισσότερα από εκατομμύρια EUR δαπανήθηκαν στο πλαίσιο της αναπτυξιακής συνεργασίας μέσω του ΕΤΑ. Οι πόροι του ΕΤΑ διοχετεύονται με τη χρήση δύο μέσων: της χρηματοδοτικής διευκόλυνσης και της επενδυτικής διευκόλυνσης. Κάθε ΕΤΑ συνάπτεται για πολυετή περίοδο και στο 11ο ΕΤΑ διατέθηκαν 30,5 δισεκατομμύρια EUR για την περίοδο Η αναπτυξιακή συνεργασία της ΕΕ, σύμφωνα με τις προτεραιότητες που περιγράφονται στο πρόγραμμα δράσης για αλλαγή και λαμβάνοντας υπόψη την αναπτυξιακή ατζέντα για την περίοδο μετά το 2015, κινείται προς την κατεύθυνση της διαφοροποίησης, της εταιρικής σχέσης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της βιώσιμης ανάπτυξης. Προϋπολογισμοί των ΕΤΑ 1-10 σε εκατομμύρια ευρώ (τρέχουσες τιμές) Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάπτυξης Χρησιμοποιήθηκαν καινοτόμα μέσα, συμπεριλαμβανομένης της Επενδυτικής Διευκόλυνσης, του Κέντρου Ανάπτυξης των Επιχειρήσεων, του προγράμματος PROINVEST και του Καταπιστευματικού ταμείου υποδομών της ΕΕ για την Αφρική (AITF). Το ΕΤΑ είχε επίσης τεράστιο αντίκτυπο στην ανάπτυξη των περιφερειών ΑΚΕ-ΕΕ στους τομείς της ανάπτυξης υποδομών, της γεωργίας, του τουρισμού, της οικονομικής ανάπτυξης και της μείωσης της φτώχειας. DR\ doc 4/7 AP v01-00

5 Τα αποτελέσματα του ΕΤΑ είναι θετικά σε τομείς που αφορούν τις υποδομές και την κάλυψη υπηρεσιών. Όσον αφορά τη μείωση της φτώχειας, λίγα μόνο αποδεικτικά στοιχεία μπορούν να βρεθούν, εξαιτίας της έλλειψης επαρκούς αξιολόγησης του αντικτύπου και της δυσκολίας απομόνωσης των επιπτώσεων των ενισχύσεων της ΕΕ από άλλους παράγοντες. Χάρη στο εξειδικευμένο μοντέλο κατανομής των ενισχύσεων, το ΕΤΑ δίδει ιδιαίτερη έμφαση στις φτωχές χώρες, η οποία ενισχύεται από την περαιτέρω διαφοροποίηση στην κατανομή των ενισχύσεων διαθέτει επίσης μηχανισμούς που επιτρέπουν ευελιξία έναντι των μεταβαλλόμενων πολιτικών και οικονομικών καταστάσεων. Εντούτοις, το ΕΤΑ εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την πρόκληση της επαρκούς ευελιξίας για τον αναπρογραμματισμό κονδυλίων και την ανταπόκριση σε κρίσεις, διασφαλίζοντας συγχρόνως μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση για την ενίσχυση της ασφάλειας, της ανάπτυξης και των ανθρωπιστικών συνδέσεων, και έχουν διατυπωθεί ανησυχίες σχετικά με τις θεσμικές ικανότητες και τη βιωσιμότητα. Μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση η κατανομή των πόρων του ΕΤΑ (ανά τομέα, λόγω αιρεσιμότητας, που χρηματοδοτεί τις λειτουργικές δαπάνες της Γραμματείας ΑΚΕ), καθώς και η σχέση μεταξύ της διάθεσης και της πραγματικής εκταμίευσης όλων των πακέτων βοήθειας ΕΤΑ (λιγότερο από το 50% των διατεθέντων κονδυλίων εκταμιεύτηκαν κατά τη 40ετή διάρκεια της εταιρικής σχέσης 1 ). 5. Προοπτικές για τις μελλοντικές σχέσεις ΑΚΕ-ΕΕ Δεδομένου ότι η συμφωνία του Κοτονού πρόκειται να λήξει το 2020, για την περίοδο μετά το 2020 μπορούν να εξεταστούν διάφορα σενάρια μεταξύ των οποίων τα εξής: λύση της κοινής εταιρικής σχέσης και αντικατάστασή της από περιφερειακές ρυθμίσεις ανάπτυξη μιας ευρύτερης εταιρικής σχέσης ΑΚΕ-ΕΕ που θα συνυπάρχει με ενισχυμένες περιφερειακές οικονομικές κοινότητες και ανάδειξη μιας πιο δυναμικής και συνεκτικής ομάδας ΑΚΕ, η οποία θα μπορεί να συνάψει παγκόσμιες εταιρικές σχέσεις πέραν της ΕΕ. Τα κράτη ΑΚΕ ξεκίνησαν την επίσημη εξέταση του μέλλοντος των ΑΚΕ και της περιόδου μετά τη συμφωνία του Κοτονού με τη δήλωση του Sipopo. Η επικείμενη τελική έκθεση της ομάδας προσωπικοτήτων από τις χώρες ΑΚΕ και η πράσινη βίβλος της ΕΕ σχετικά με τις πιθανότητες για την περίοδο μετά τη συμφωνία του Κοτονού θα αποτελέσουν ένδειξη ως προς το ποιο σενάριο είναι πιθανότερο να υλοποιηθεί. Το μέλλον του ΕΤΑ συνδέεται στενά με την εξέλιξη των σχέσεων ΑΚΕ-ΕΕ και η σχεδιαζόμενη ένταξή του στον προϋπολογισμό θα μπορούσε επίσης να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην εταιρική σχέση, καθώς και στους προϋπολογισμούς βοήθειας των κρατών μελών (μη εκπληρωθείσες δεσμεύσεις των κρατών μελών της ΕΕ για αύξηση της βοήθειας στο 0,7% της επίσημης αναπτυξιακής βοήθειας (ΕΑΒ)). 6. Συμπέρασμα 1 Βλέπε Προσάρτημα, Πίνακας 1. DR\ doc 5/7 AP v01-00

6 Το ιστορικό πλαίσιο της εταιρικής σχέσης ΕΕ-ΑΚΕ έχει καταδείξει ότι ούτε οι ενισχύσεις ούτε το εμπόριο δεν επαρκούν από μόνα τους για βιώσιμη ανάπτυξη και μείωση της φτώχειας. Το εξωτερικό εμπόριο θα οδηγήσει σε μείωση της φτώχειας μόνον εφόσον ενσωματωθεί επαρκώς και συνδυαστεί με εγχώριες πολιτικές. Η επίτευξη αποτελεσμάτων βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης δεν είναι πιθανή με μια γενικού χαρακτήρα προσέγγιση της οικονομικής πολιτικής, και είναι αναγκαίο οι αναπτυσσόμενες χώρες να έχουν τα απαραίτητα περιθώρια χάραξης πολιτικής για την εφαρμογή των πολιτικών που είναι προσαρμοσμένες στις ιδιαίτερες συνθήκες τους. Η εταιρική σχέση υπό την παρούσα μορφή της δεν επέφερε όλα τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Ορισμένα διδάγματα είναι σαφή: δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε την πορεία του παρελθόντος. Πρέπει να υπάρξουν σημαντικές βελτιώσεις: η πρόσβαση στην αγορά της Ευρώπης πρέπει να συνδυαστεί με τη διαφοροποίηση των οικονομιών και των εξαγωγών. Πρέπει επίσης να δοθεί έμφαση στην προώθηση και την ενίσχυση της ολοκλήρωσης Νότου-Νότου και των συμπράξεων ιδιωτικούδημόσιου τομέα. Εξακολουθούν να υφίστανται προοπτικές για μια ουσιαστική εταιρική σχέση ΑΚΕ-ΕΕ που να συμβάλλει και να ανταποκρίνεται συγκεκριμένα και αποτελεσματικά στους στόχους της προώθησης και της επίτευξης ειρήνης, ασφάλειας, εξάλειψης της φτώχειας και βιώσιμης ανάπτυξης. Η μελλοντική αυτή συνολική συνεργασία πρέπει να στηριχθεί σε συνεργατικές προσεγγίσεις, δημιουργικές μεθόδους και καινοτόμες παρεμβάσεις. Η εταιρική σχέση ΑΚΕ- ΕΕ πρέπει να εντοπίσει κατάλληλες προσεγγίσεις για τις χώρες ΑΚΕ ώστε να καταστεί πιο αποτελεσματική, ορατή και υπεύθυνη σε έναν κόσμο εταιρικών σχέσεων και ιδιοκτησίας, ενσωματώνοντας γενικές αρχές όπως ο σεβασμός των θεμελιωδών αξιών και λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της πραγματικότητας σε χώρες και περιφέρειες. Η συζήτηση για την περίοδο μετά τη συμφωνία του Κοτονού θα αποτελέσει ευκαιρία για να αναλυθούν ενδελεχώς τόσο τα επιτεύγματα όσο και οι αδυναμίες της υφιστάμενης συμφωνίας όσον αφορά τη βιώσιμη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των χωρών ΑΚΕ. Σε οποιαδήποτε μελλοντική εταιρική σχέση ΑΚΕ-ΕΕ πρέπει να διασφαλιστεί ότι σε καμιά χώρα ΑΚΕ δεν θα επιδεινωθεί η κατάσταση, και ότι η μείωση της φτώχειας, η βιώσιμη ανάπτυξη και η δημιουργία θέσεων εργασίας θα τοποθετηθούν στο επίκεντρο της εταιρικής σχέσης. DR\ doc 6/7 AP v01-00

7 7. Προσάρτημα Πίνακας 1: Κονδύλια που διατέθηκαν και δαπανήθηκαν στη διάρκεια κάθε πενταετούς κύκλου χρηματοδότησης (σε εκατομμύρια ευρώ) Πακέτο βοήθειας ΕΤΑ Κονδύλια που διατέθηκαν Πραγματική αξία κονδυλίου Εκταμιεύσεις (ονομαστική αξία) Ποσοστό των συνολικών εκταμιευθέντων κονδυλίων (ονομαστική αξία) (έτος βάσης 1975) 4 ο ΕΤΑ( ) , ο ΕΤΑ( ) , ο ΕΤΑ( ) , ο ΕΤΑ( ) , ο ΕΤΑ( ) , ο ΕΤΑ( ) ,0 28 Πίνακας 2: Προϋπολογισμοί των ΕΤΑ 1 έως ΕΤΑ 11 σε εκατομμύρια ευρώ (τρέχουσες τιμές) ΕΤΑ ΕΤΑ2 ΕΤΑ3 ΕΤΑ ΕΤΑ ΕΤΑ ΕΤΑ7 ΕΤΑ8 ΕΤΑ9 ΕΤΑ10 ΕΤΑ Ποσό Αριθ. χωρών ΑΚΕ Αριθ. χωρών ΕΕ DR\ doc 7/7 AP v01-00