ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΟΝ ΥΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΣΜΗΜΑ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΚΑΙ ΣΗ ΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΟΝ ΥΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΣΜΗΜΑ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΚΑΙ ΣΗ ΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΣΑΠΣΤΥΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΚΑΣΕΤΘΤΝΗ: ΛΟΓΟ, ΣΕΥΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΜΟ ΣΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ Βασιλική Μαντζοςπάτος Α.Μ.: 260 Διπλωματική επγασία Η οργάνωση και η λειτοσργία της γωνιάς της βιβλιοθήκης στο νηπιαγωγείο Τπιμελήρ Εξεταστική επιτποπή: ηειιάθεο Νεθηάξηνο, επηβιέπωλ: Λέθηνξαο ηνπ Σ.Δ.Δ.Α.Π.Η. Κνλδύιε Μαξηάλλα: Αλαπιεξώηξηα θαζεγήηξηα ηνπ Σ.Δ.Δ.Α.Π.Η. Πνιίηεο Γεκήηξεο: Λέθηνξαο ηνπ Σ.Δ.Δ.Α.Π.Η. Πάτπα

2 Δπραξηζηίεο Η εθπφλεζε κηαο κεηαπηπρηαθήο δηπισκαηηθήο είλαη κηα ρξνλνβφξα θαη ελδηαθέξνπζα δηαδηθαζία πνπ πξνζζέηεη κελ ζε εκπεηξία αιιά θαη ζπλνδεχεηαη απφ δηαθφξσλ εηδψλ δπζθνιίεο, δηιιήκαηα θαη εξσηήκαηα πξνο επίιπζε. ε φιε ηελ πνξεία ζηάζεθα ηδηαίηεξα ηπρεξή λα έρσ γχξσ κνπ αλζξψπνπο, νη νπνίνη ζπλέβαιαλ αξθεηά θαη ηνπο νπνίνπο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ. Αξρηθά ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ επηβιέπνληά κνπ θ. Νεθηάξην ηειιάθε, Λέθηνξα ηνπ Σ.Δ.Δ.Α.Π.Η. Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, ν νπνίνο κνπ έδσζε ηελ επθαηξία λα εθπνλήζσ ηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα. Θεσξψ πσο ε θαζνδήγεζή ηνπ, ε άκεζε αληαπφθξηζή ηνπ ζε θάζε είδνπο αλεζπρία θαη αλαδήηεζή κνπ, ε ζεηηθή δηάζεζε θαη ε εξεκία ηνπ ζηάζεθαλ αξσγνί ζην πφλεκά κνπ. ηε ζπλέρεηα ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα ηνπ Σ.Δ.Δ.Α.Π.Η. Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ θ. Μαξηάλλα Κνλδχιε θαη ηνλ Λέθηνξα ηνπ Σ.Δ.Δ.Α.Π.Η. Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ θ. Γεκήηξε Πνιίηε, νη νπνίνη ζπκκεηείραλ ζηελ ηξηκειή επηηξνπή κνπ, θαη ζην ζχληνκν ρξφλν πνπ είραλ ζηε δηάζεζή ηνπο έθαλαλ εχζηνρεο παξαηεξήζεηο βνεζψληαο κε λα βειηηψζσ ην απνηέιεζκα ηεο δνπιεηάο κνπ. Θα ήζεια επίζεο λα επραξηζηήζσ ηνλ θ. Λαβίδα Κψζηα, Μαζεκαηηθφ, ηνπ νπνίνπ ε βνήζεηα ήηαλ θαζνξηζηηθή ζην θνκκάηη ηεο ζηαηηζηηθή αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο. Πνιχ ζεκαληηθή ζηελ εξεπλεηηθή κνπ πξνζπάζεηα ήηαλ ε ππνζηήξημε ησλ ζρνιηθψλ ζπκβνχισλ Ν. Αραΐαο θ. Μαληψ Μελαδνπνχινπ θαη θ. Υαξά Βνΐλέζθνπ θαζψο θαη ηεο ζρνιηθήο ζπκβνχινπ Ν. Ηιείαο θ. Καιιηφπε Μπαλάθα, νη νπνίεο κε δηεπθφιπλαλ ζηηο επηζθέςεηο κνπ ζηα λεπηαγσγεία. Ιδηαίηεξα ζα ήζεια λα αλαθεξζψ ζηε ζεκαληηθή ππνζηήξημε πνπ δέρηεθα απφ ηηο θίιεο θαη ζπλαδέιθνπο λεπηαγσγνχο Αγγειηθή Βειινπνχινπ, ππνςήθηα δηδάθηνξα ηνπ Σ.Δ.Δ.Α.Π.Η. Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ θαη Διέλε Γηδάρνπ, ππνςήθηα δηδάθηνξα ηνπ Σκήκαηνο Δθπαηδεπηηθήο Πνιηηηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Πεινπνλλήζνπ, κε ηηο νπνίεο, σο κέιε ηεο νκάδαο εξγαζίαο πνπ δεκηνπξγήζακε, 2

3 ζπδεηνχζα πνιχ ζπρλά ηφζν ηελ πνξεία ηεο εξγαζίαο κνπ, φζν θαη πνιινχο απφ ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο κνπ. Θα ήζεια αθφκα λα επραξηζηήζσ ηε θίιε θαη ζπλάδειθν, Γεσξγία Γθνιθηλνπνχινπ, θάηνρν κεηαπηπρηαθνχ ηίηινπ ηνπ Δ.Α.Π. θαη ηε θίιε θαη θηιφινγν Μαξία Θσκαΐδνπ, θάηνρν κεηαπηπρηαθνχ ηίηινπ ηνπ Σ.Δ.Δ.Α.Π.Η Παηξψλ, νη νπνίεο κέζα ζε πνιχ ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα επηκειήζεθαλ γισζζηθά θαη ζπληαθηηθά ην θείκελν. Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ φιεο ηηο ζπλαδέιθνπο πνπ δέρηεθαλ λα επηζθεθζψ ηηο ηάμεηο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα ζπιιέμσ ηα δεδνκέλα ηεο έξεπλαο θαη λα ηηο δηαβεβαηψζσ φηη, ζε θάζε πεξίπησζε, ζα δηαθπιάμσ ηελ αλσλπκία απηψλ θαη ησλ ζρνιείσλ ηνπο. Όπσο είλαη θπζηθφ ζε φιε ηελ πνξεία ηεο ζπγγξαθήο ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο κνπ κε ζηήξημε ηδηαίηεξα ε νηθνγέλεηά κνπ ζε πνιιά επίπεδα, εκςπρψλνληάο κε θαη δεκηνπξγψληαο κνπ ηηο ζπλζήθεο λα αθνζησζψ απεξίζπαζηα θαη κε εξεκία ζηελ εθπφλεζε απηήο ηεο δηπισκαηηθήο. 3

4 Δηζαγσγή... 5 Μέξνο 1 ν : Θεσξεηηθφ Πιαίζην Έξεπλαο Ο φξνο «γξακκαηηζκφο» θαη νη παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο ηνπ α. Αλαγλσξηζηηθφο γξακκαηηζκφο β. Γξακκαηηζκφο δξάζεο γ. ηνραζηηθφο γξακκαηηζκφο Γξακκαηηζκφο ζην λεπηαγσγείν α Γξακκαηηζκφο ζην ηζρχνλ αλαιπηηθφ πξφγξακκα Η ζπκβνιή ηεο γσληάο ηεο βηβιηνζήθεο ζηηο πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ α. Δπηζθφπεζε ηεο δηεζλνχο εξεπλεηηθήο βηβιηνγξαθίαο γηα ηε γσληά ηεο βηβιηνζήθεο β Δπηζθφπεζε ηεο ειιεληθήο εξεπλεηηθήο βηβιηνγξαθίαο γηα ηε γσληά ηεο βηβιηνζήθεο Μέξνο 2 ν : Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα Σερληθέο ζπιινγήο δεδνκέλσλ α. Γνκεκέλε ζπλέληεπμε θαη δνκεκέλε κε ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε β. Σν εξγαιείν ζπιινγήο δεδνκέλσλ: ε Φφξκα Απνηχπσζεο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο γσληάο ηεο βηβιηνζήθεο ζην λεπηαγσγείν β.i. Πηινηηθή δηεξεχλεζε β.ii. Παξνπζίαζε ηεο Φφξκαο Απνηχπσζεο Πιεζπζκφο θαη δείγκα ηεο έξεπλαο. ηξσκαηνπνηεκέλε επηινγή ηνπ δείγκαηνο Υξνλνδηάγξακκα θαη δηαδηθαζία ζπιινγήο δεδνκέλσλ Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο Μέξνο 3 ν : Παξνπζίαζε, αλάιπζε θαη ζπδήηεζε ησλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ λεπηαγσγείσλ θαη ησλ λεπηαγσγψλ ηεο έξεπλαο Παξνπζίαζε θαη αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο α. πζρέηηζε ησλ απνηειεζκάησλ ησλ δεδνκέλσλ κε ηα εξσηήκαηα ηεο έξεπλαο πδήηεζε Πξνηάζεηο θαη πξνεθηάζεηο Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα I: Η Φφξκα Απνηχπσζεο ηεο νξγάλσζεο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο γσληά ηεο βηβιηνζήθεο ζην λεπηαγσγείν Παξάξηεκα II: Η αξρηθή Φφξκα Απνηχπσζεο ηεο νξγάλσζεο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο γσληά ηεο βηβιηνζήθεο ζην λεπηαγσγείν Παξάξηεκα III: Απνζπάζκαηα απφ ην Γ.Δ.Δ.Π.. θαη ηνλ Οδεγφ Νεπηαγσγνχ...14 Παξάξηεκα IV: Φσηνγξαθηθφ πιηθφ ηεο έξεπλαο...22 Παξάξηεκα V: Η έγθξηζε απφ ην ΤΠ.Π.ΓΒ.Μ.Θ

5 Δηζαγωγή Σα παηδηά εξρφκελα ζην λεπηαγσγείν θέξνπλ δηαθνξεηηθά βηψκαηα θαη εκπεηξίεο αλάινγα κε ην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ. Ωο πξνο ηε γισζζηθή αλάπηπμή ηνπο έξρνληαη κε δηαθνξνπνηήζεηο ζε επίπεδν αλάπηπμεο ηνπ θπζηθνχ γξακκαηηζκνχ αλάινγα κε ηηο πξαθηηθέο νηθνγελεηαθνχ γξακκαηηζκνχ ζηηο νπνίεο ζπκκεηείραλ. Σν λεπηαγσγείν απνηειεί ην πξψην δνκεκέλν ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν ηα παηδηά έξρνληαη ζε επαθή κε ηνλ επίζεκν εθπαηδεπηηθφ ιφγν. Η κεηάβαζε απφ ηε θπζηθή γξακκή αλάπηπμεο ζην επίζεκν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην είλαη ζεκαληηθή, θαζψο ζα ζπκβάιιεη ζηελ επηηπρή ζρνιηθή θαη αξγφηεξα θνηλσληθή εμέιημε ηνπ παηδηνχ. Η κεηάβαζε απηή ζηελ πξνζρνιηθή ηάμε ζπληειείηαη κε ηηο παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ ζηνρεχνληαο ζε κηα εμηζσηηθή εθπαίδεπζε γηα φια ηα παηδηά αλεμάξηεηα απφ ηελ θνηλσληθν-νηθνλνκηθή ηάμε ζηελ νπνία αλήθνπλ. Οη παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ πνπ ζπκβάιινπλ ζηε κεηάβαζε ηνπ παηδηνχ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ιφγν εθαξκφδνληαη ζην ρψξν ηνπ λεπηαγσγείνπ ζε πνιιέο γσληέο, αιιά ηδηαίηεξα θαη πην ζπζηεκαηηθά, ζηε γσληά ηεο βηβιηνζήθεο κέζσ ησλ βηβιίσλ. Ωζηφζν, πνηνο είλαη ν ηξφπνο νξγάλσζεο ηεο γσληάο ηεο βηβιηνζήθεο πνπ ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη ειθπζηηθφ πεξηβάιινλ γηα ηα παηδηά θαη λα απμήζεη ηε ζπρλφηεηα ελαζρφιεζήο ηνπο κε απηήλ; Πνηεο ζα ήηαλ νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ζπκβάιινπλ ζηε κεηάβαζε ησλ παηδηψλ ζηνλ επίζεκν εθπαηδεπηηθφ ιφγν; Καη ελ ηέιεη, απηφο ν ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο γσληάο ηεο βηβιηνζήθεο εθαξκφδεηαη ζηα λεπηαγσγεία ζηνλ παξφληα ρξφλν; θνπφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη λα απνηππψζεη ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο γσληάο ηεο βηβιηνζήθεο ζηα ειιεληθά λεπηαγσγεία θαη λα δηεξεπλήζεη εάλ ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ζπλάδεη κε ηα φζα πξνβιέπνληαη γηα ηε ζπγθεθξηκέλε γσληά απφ ην ηζρχνλ αλαιπηηθφ πξφγξακκα.

6 Μέξνο 1 ν : Θεωξεηηθό Πιαίζην Έξεπλαο ην πξψην κέξνο, αξρηθά επηρεηξείηαη ν πξνζδηνξηζκφο ηνπ φξνπ «γξακκαηηζκφο» θαη παξνπζηάδνληαη νη παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο ηνπ ζχκθσλα κε ηε Hasan (2006). ηε ζπλέρεηα, αλαιχεηαη ν ηξφπνο πνπ νη πξαθηηθέο ηνπ «γξακκαηηζκνχ» εθαξκφδνληαη ζην λεπηαγσγείν θαη παξνπζηάδνληαη νη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο ην «Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ» (Γ.Δ.Δ.Π.., 2003) γηα ην λεπηαγσγείν ππνζηεξίδεη ηέηνηνπ είδνπο πξαθηηθέο. Έπεηηα, αλαιχεηαη ε ζπκβνιή ηεο γσληάο ηεο βηβιηνζήθεο (ζην εμήο Γ.Β). ζηελ πξνψζεζε ησλ πξαθηηθψλ «γξακκαηηζκνχ» θαη παξνπζηάδεηαη ν ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο Γ.Β., ψζηε λα εληζρχεηαη ν «γξακκαηηζκφο». Σέινο, γίλεηαη επηζθφπεζε ηεο δηεζλνχο θαη ειιεληθήο εξεπλεηηθήο βηβιηνγξαθίαο γηα ηε Γ.Β Ο όξνο «γξακκαηηζκόο» θαη νη παηδαγωγηθέο πξαθηηθέο ηνπ Ο φξνο «γξακκαηηζκφο», ηφζν ζηελ ειιεληθή, φζν θαη ζηελ μέλε βηβιηνγξαθία έρεη ιάβεη πνηθίιεο εξκελείεο θαη πεξηιακβάλεη ηέηνην εχξνο γλψζεσλ, ζηάζεσλ θαη δεμηνηήησλ πνπ δχζθνια κπνξεί λα νξηνζεηεζεί κε ζαθήλεηα. Πην θάησ παξαζέηνπκε ελδεηθηηθνχο νξηζκνχο. Καηά ην The Macquarie Dictionary «γξακκαηηζκφο» ζεκαίλεη «ε θαηάζηαζε ηνπ λα είλαη θαλείο εγγξάκκαηνο, ην λα έρεη θαλείο κφξθσζε» (Hasan, 2006: 135), φπνπ σο εγγξάκκαηνο δειψλεηαη ν ηθαλφο λα δηαβάδεη, λα γξάθεη θαη γεληθφηεξα λα έρεη κφξθσζε. ε ειιεληθά ιεμηθά δε ζπλαληάκε ηνλ φξν «γξακκαηηζκφ» αιιά ηε κεηνρή «γξακκαηηζκέλνο», ε νπνία εξκελεχεηαη σο «απηφο πνπ μέξεη γξάκκαηα, πνπ έρεη ζπνπδάζεη» (Μπακπηληψηεο, 1998: 444), ν «εγγξάκκαηνο, κνξθσκέλνο» (Σεγφπνπινο Φπηξάθεο, 1991: 177). χκθσλα κε ιεμηθά επνκέλσο ν φξνο ζπλδπάδεηαη απνθιεηζηηθά κε ηε κφξθσζε σο απνηέιεζκα ζπνπδψλ. Ο φξνο «γξακκαηηζκφο», φηαλ πξσηνεκθαλίζηεθε, ζπλδεφηαλ κφλν κε ην γισζζηθφ γξακκαηηζκφ θαη ηνλ αιθαβεηηζκφ θαη είρε ζηαηηθφ ραξαθηήξα. Όπσο παξαηεξεί ν Υαηδεζαββίδεο «Αιθαβεηηζκέλν άηνκν ζεσξνχληαλ απηφ πνπ γλσξίδεη απιψο γξαθή θαη αλάγλσζε. Με ηελ έλλνηα απηή ν γισζζηθφο γξακκαηηζκφο δε ζπλδεφηαλ κε θνηλσληθέο πξαθηηθέο θαη νχηε είρε θακηά θνηλσληθή πξνέθηαζε» (2007: 27-28). Μεηά απφ ην Β Παγθφζκην Πφιεκν ιφγσ αιιαγψλ ζην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν, ν «γξακκαηηζκφο» απέθηεζε θνηλσληθέο δηαζηάζεηο. Η Unesco ζηεξίδνληαο 6

7 ηελ αλάπηπμή ηνπ ηφληδε φηη «ζα ζπληειέζεη ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή επεκεξία ησλ ιαψλ ζε αληίζεζε κε ηελ έιιεηςή ηνπ, ε νπνία νδεγεί ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή εμαζιίσζε» (Υαηδεζαββίδεο, 2007: 28). χκθσλα κε νξηζκφ ηεο Unesco ηνπ 1962 εγγξάκκαην άηνκν ήηαλ απηφ πνπ δηέζεηε γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο επαξθείο γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζε δξαζηεξηφηεηεο γξακκαηηζκνχ ψζηε λα ιεηηνπξγεί, λα αλαπηχζζεηαη θαη λα εμειίζζεηαη ζηελ νκάδα θαη ζηελ θνηλφηεηα, ζηελ νπνία αλήθεη (Baynham, 2002). Αλάινγνη νξηζκνί κε ηεο Unesco δφζεθαλ απφ ην Γξαθείν Δθπαίδεπζεο ησλ Η.Π.Α. (USOE) θαη ην θίλεκα «A Right to Read» (Υαηδεζζαβίδεο, 2007), νη νπνίνη θξίζεθαλ κνλνδηάζηαηνη επεηδή αλαθέξνληαλ κφλν ζηε ιεηηνπξγηθή δηάζηαζε ψζηε ηα άηνκα λα πεηπραίλνπλ θνηλσληθνχο ζηφρνπο θαη φρη ζηελ θξηηηθή δηάζηαζε ψζηε λα ιεηηνπξγνχλ θξηηηθά ζηνραδφκελα (Baynham, 2002). Σελ θξηηηθή δηάζηαζε ζηνλ φξν γξακκαηηζκφ πηνζεηψληαο ην ζπλδπαζκφ θαη ησλ δπν δηαζηάζεσλ ηελ πξνζζέηεη ην Απζηξαιηαλφ πκβνχιην γηα ηνλ Γξακκαηηζκφ ησλ Δλειίθσλ (Υαξαιακπφπνπινο, 2006) ππνζηεξίδνληαο ηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο θαη ζέηνληαο σο ζηφρν ηνπ γξακκαηηζκνχ ηελ ακθηζβήηεζε ησλ θπξίαξρσλ ζεζκψλ θαη ηελ απνηειεζκαηηθή ζπκκεηνρή ησλ αηφκσλ ζηελ θνηλσλία (Baynham, 2002). Οη Κνλδχιε & ηειιάθεο (2006) ραξαθηεξίδνπλ ηνλ νξηζκφ ηνπ γξακκαηηζκνχ πνπ δφζεθε απφ ηελ Απζηξαιηαλή Πνιηηηθή γηα ηε Γιψζζα θαη ην Γξακκαηηζκφ (Australian Language and Literacy Policy, 1991) σο ηνλ πην επξχ, πεξηεθηηθφ θαη εχζηνρν: Γξακκαηηζκφο είλαη ε ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα δηαβάδεη θαη λα ρξεζηκνπνηεί γξαπηέο πιεξνθνξίεο θαζψο θαη λα γξάθεη θαηάιιεια ζε πνηθηιία ζπκθξαδνκέλσλ. Ο γξακκαηηζκφο ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ αλάπηπμε ηεο γλψζεο θαη ηεο θαηαλφεζεο, ηελ επίηεπμε πξνζσπηθήο αλάπηπμεο θαη ηελ απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ηεο θνηλσλίαο καο. Ο γξακκαηηζκφο πεξηιακβάλεη επίζεο ηελ αλάγλσζε ησλ αξηζκψλ θαη ησλ βαζηθψλ καζεκαηηθψλ ζπκβφισλ, θαζψο θαη ησλ ζπκβφισλ πνπ ππάξρνπλ ζηα θείκελα. 7

8 Ο γξακκαηηζκφο πεξηιακβάλεη ηελ ελζσκάησζε ηεο νκηιίαο, ηεο αθξφαζεο, ηεο θξηηηθήο ζθέςεο κε ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή. Ο ιεηηνπξγηθφο γξακκαηηζκφο έρεη ζηφρνπο, είλαη ειαζηηθφο θαη δπλακηθφο θαη ζπλερίδεη λα αλαπηχζζεηαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ. 162) (Australian Language and Literacy Policy, 1991, ζην Κνλδχιε & Σηειιάθεο, 2006: Ο γξακκαηηζκφο θαηά ηε Hasan (2006) ζπληειείηαη κέζα απφ κηα δηαδηθαζία ζπλερή θαη εμειηζζφκελε, θαη απνηειεί ηελ ηθαλφηεηα γξαθήο, αλάγλσζεο, θαη θαηαλφεζεο ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ησλ γξαπηψλ θεηκέλσλ, ηεο ζθέςεο, ηεο δεκηνπξγίαο θαη ηεο ακθηζβήηεζεο. Η ζεκαζηνινγηθή πνηθηινκνξθία ηνπ φξνπ πξνθχπηεη, θαζψο ν γξακκαηηζκφο αλαπηχζζεηαη θαη δηακνξθψλεηαη ζηελ εθάζηνηε θνηλσλία απφ ηζρχνπζεο ηδενινγηθέο ζέζεηο, πξνθεηκέλνπ λα ππεξεηήζεη θνηλσληθνχο ζηφρνπο θαη εθαξκφδεηαη αλάινγα κε ην πιαίζην ρξήζεο ηνπ (Baynham, 2002). Αλάινγα κε ην ζηφρν πνπ είλαη εζηηαζκέλνο ν γξακκαηηζκφο, ζπλεπάγεηαη θαη δηαθνξεηηθέο παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο κε δηαθνξνπνίεζε θάζε θνξά ησλ καζεζηαθψλ αληηιήςεσλ. Οη εθπαηδεπηηθνί ζεζκνί είλαη εμαξηψκελνη απφ ηε δνκή ηεο θνηλσλίαο θαη επνκέλσο ε εθάζηνηε θνηλσλία αλαδεηθλχεη ηέηνηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζεζκνχο, ψζηε λα αλαπαξαγάγεη ηελ επηζπκεηή 1 γλψζε πνπ ηαηξηάδεη ζηε δνκή ηεο (Hasan, 2006). Όπσο αλαθέξεη ε Hasan «νη ζεκαζίεο πνπ απνδίδνληαη ζηνλ φξν γξακκαηηζκφο είλαη δεισηηθέο ηνπ ηη απηέο ππνλννχλ» (2006: 134) θαη έλα απφ ηα εξσηήκαηα πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ηεζνχλ ζρεηηθά κε ην γξακκαηηζκφ είλαη «Ση γίλεηαη κε ηηο παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ; Καη ηη αληηιήςεηο γηα ηε κάζεζε θαη ηε γλψζε πξνυπνζέηεη απηή ε εξκελεία;» (2006: 134). Απφ ηελ αλαζθφπεζε ησλ δηαθφξσλ ελλνηνινγηθψλ νξηζκψλ ηνπ γξακκαηηζκνχ γίλεηαη αληηιεπηφ ην κεγάιν ελλνηνινγηθφ εχξνο ηνπ θαη ε δπζθνιία απφδνζεο ελφο νξηζκνχ κε θαζνιηθή ηζρχ. Γηαθνξεηηθέο επνρέο, θνηλσλίεο αθφκα θαη άηνκα λνεκαηνδνηνχλ δηαθνξεηηθά ην γξακκαηηζκφ ρξεζηκνπνηψληαο θάζε θνξά δηαθνξεηηθέο παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο. Ο γξακκαηηζκφο πνπ ζρεηίδεηαη κε ην 1 Η ιεηηνπξγία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζεζκνχ πνπ επηβάιιεη θάζε θνηλσλία κεηαδίδεη ηελ «θπξίαξρε παηδεία», ε νπνία πείζνληαο φηη είλαη ε κφλε λφκηκε, αλαπαξάγεηαη απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζεζκφ (Φξαγθνπδάθε, 1985: 168) 8

9 ζεκεησηηθφ ζχζηεκα ηεο γιψζζαο αλαπηχζζεηαη ζε δπν πεξηνρέο: α. ζηηο θαζεκεξηλέο δξαζηεξηφηεηεο (θπζηθή γξακκή αλάπηπμεο ηεο γιψζζαο - απφ ηελ εηζαγσγή ζηε κεηξηθή γιψζζα έσο πξηλ ηελ είζνδν ζην ζρνιείν) θαη β. ζην επίζεκν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην (κε ηελ είζνδν ζην ζρνιείν θαη εμήο) (Hasan, 2006). Πξνυπφζεζε ηεο εηζαγσγήο ηνπ αηφκνπ ζην γξαπηφ ιφγν θαη ηεο ηθαλφηεηάο ηνπ λα λνεκαηνδνηεί κέζσ απηνχ είλαη ε κεηάβαζε απφ ηε θπζηθή γξακκή αλάπηπμεο ζην επίζεκν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην, ε νπνία ζπληειείηαη κε ηηο πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ θαη απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ επηηπρία ζην ζρνιηθφ αιιά θαη θνηλσληθφ πιαίζην (Painter, 1999, Hasan, 2006, Κνλδχιε, 2007). Οη παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο ηνπ γξακκαηηζκνχ πνπ δηαθξίλεη ε Hasan (2006), αλαγλσξηζηηθφο γξακκαηηζκφο, γξακκαηηζκφο δξάζεο θαη ζηνραζηηθφο γξακκαηηζκφο, κπνξνχλ λα ζπλδπαζηνχλ θαη λα θαιιηεξγεζνχλ ζην λεπηαγσγείν (Κνλδχιε, 2007). Απηέο νη παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο ζπζρεηίδνληαη κε ηνλ «αλαδπφκελν γξακκαηηζκφ 2» πνπ ζπληειείηαη ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε θαη εηδηθφηεξα ζηε Γ.Β. κέζσ ηεο επαθήο ησλ παηδηψλ κε ηα θείκελα ησλ βηβιίσλ. ηε ζπλέρεηα, ζα παξνπζηαζηνχλ ζπλνπηηθά νη ηξεηο παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο θαη ν ηξφπνο εθαξκνγήο ηνπο ζην ρψξν ηνπ λεπηαγσγείνπ. 2 Ο φξνο «αλαδπφκελνο γξακκαηηζκφο» (emergent literacy) ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά ζηε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ηεο Clay ην 1966 θαη κε απηφλ «ηνλίδεηαη ε δηαδηθαζία κάζεζεο ηεο γξαθήο θαη ηεο αλάγλσζεο, πνπ μεθηλά πνιχ λσξίο ζηε δσή ηνπ παηδηνχ, ππνλνείηαη ην αιιειέλδεην ησλ ζπκπεξηθνξψλ αλάγλσζεο θαη γξαθήο θαη δίλεηαη έκθαζε ζηνλ θνηλσληθφ-νηθνδνκηζηηθφ ραξαθηήξα απηήο ηεο κάζεζεο» (ηειιάθεο, 2008: 55). Ο φξνο απηφο ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο δηφηη «ππνλνεί κηα κηα ζεηξά απφ γεληθέο αξρέο θαη ζθηαγξαθεί κηα νιφθιεξε ζεσξία γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο εγγξάκκαηεο ζπκπεξηθνξάο» (Κνλδχιε & ηειιάθεο, 2006: 163). Ο αλαδπφκελνο γξακκαηηζκφο πεξηιακβάλεη «φιεο ηηο ζηάζεηο, γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ απνθσδηθνπνίεζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ θαη ηελ θαηαλφεζε ηνπ κελχκαηφο ηνπ, θαζψο θαη ηελ παξαγσγή θσδηθνπνηεκέλσλ κελπκάησλ, θαηά ηελ πξνζρνιηθή ειηθία, δειαδή πξνηνχ αξρίζεη ε ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία ηεο αλάγλσζεο-γξαθήο» (Παπνχιηα-Σδειέπε, 2001α: 15-16). Ο αλαδπφκελνο γξακκαηηζκφο απνηειείηαη απφ «ζπκπεξηθνξέο νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε ηε κάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο πξηλ απφ ηελ έλαξμε ηεο επίζεκεο ζρνιηθήο εθπαίδεπζεο. Απηέο νη ζπκπεξηθνξέο απνθηψληαη κέζσ θαζεκεξηλψλ εκπεηξηψλ κε ην γξαπηφ ιφγν[ ] θαη ηηο αιιειεπηδξάζεηο κε ηνπο εγγξάκκαηνπο ελήιηθεο ζην πεξηβάιινλ» (Μνπδάθε, 2004). 9

10 1.1.α. Αλαγλωξηζηηθόο γξακκαηηζκόο Ο αλαγλσξηζηηθφο γξακκαηηζκφο απνηειεί ηελ πξψηε παηδαγσγηθή πξαθηηθή ηνπ γξακκαηηζκνχ. Αλαπηχζζεηαη ζην επίζεκν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην, δίλεη βάξνο ζηελ αλαγλψξηζε δνκηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, έκθαζε ζηε γιψζζα σο θαηάινγν κνξθψλ θαη φρη σο ζεκαζηαθφ δπλακηθφ ησλ ιέμεσλ, θαη εζηηάδεη ζηελ αληηζηνηρία ήρσλ θαη γξακκάησλ σο δηαδηθαζία απνθσδηθνπνίεζεο. Αλάινγα κε ηε βαζκίδα εθπαίδεπζεο δηαβαζκίδεηαη ην πεδίν εζηίαζεο ηνπ αλαγλσξηζηηθνχ γξακκαηηζκνχ (απιή γξαθή, γξακκαηηθά ζηνηρεία θ.ι.π), ν νπνίνο βαζίδεηαη ζηελ «αξρή ηεο αληηπξνζψπεπζεο», κε ηελ νπνία «ζπζρεηίδεη θαλείο κεηαμχ ηνπο δχν πνηνηηθά δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο θαηλνκέλσλ κηα έθθξαζε θαη έλα πεξηερφκελν [ ]» (Hasan, 2006: 137) σο δηαδηθαζία ζεκαζηνδφηεζεο. Η αξρή ηεο αληηπξνζψπεπζεο ζεκαίλεη φηη ζεκεία φπσο κηα ιέμε, κηα εηθφλα, κηα ρεηξνλνκία είλαη δεθηηθά εξκελείαο, αλ θαη εξκελεχνληαη δηαθνξεηηθά απφ δηαθνξεηηθά ππνθείκελα αλάινγα κε ηηο εκπεηξίεο ησλ θαηαζηάζεσλ ηεο δσήο ηνπο (Hasan, 2006). Η πξαθηηθή ηνπ αλαγλσξηζηηθνχ γξακκαηηζκνχ απνηειεί ηελ πξψηε θαη πην ζπρλή κνξθή δηδαζθαιίαο ηνπ γξακκαηηζκνχ ζην επίζεκν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην. Ωζηφζν, ε πξαθηηθή απηή απνηειεί ηπθιή παξάδνζε, θαζψο δελ εμεγεί ζηνπο καζεηέο ην ιφγν χπαξμεο θάπνησλ ζρέζεσλ θαη έηζη ε ζπκβνιή ηεο ζηελ εθκάζεζε παξαγσγήο λνήκαηνο κέζα απφ ηε ρξήζε ηεο γιψζζαο θαη δεκηνπξγίαο λέσλ λνεκάησλ θαη γλψζεσλ είλαη ειάρηζηε (Hasan, 2006). 1.1.β. Γξακκαηηζκόο δξάζεο Οη παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο ηνπ γξακκαηηζκνχ δξάζεο μεθηλνχλ απφ ην γεγνλφο φηη ην εμεηδηθεπκέλν πιαίζην ηεο εθπαίδεπζεο δηαθέξεη απφ ην πιαίζην ηεο θαζεκεξηλήο δσήο (Hasan, 2006), επνκέλσο πνηθίιεη θαη ν ηξφπνο ηνπνζέηεζεο ησλ δηαθνξεηηθψλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ ζην εθπαηδεπηηθφ πιαίζην (Bernstein, 1991, Williams, 2001, Hasan, 2006, Φξαγθνπδάθε, 1985). Η δηαθνξεηηθή ηνπνζέηεζε ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ ζην εθπαηδεπηηθφ πιαίζην ζπκβαίλεη θπξίσο επεηδή ε γιψζζα δηαθξίλεηαη ζε δπν ηχπνπο «θσδίθσλ 3»: ηνλ 3 «Ο θψδηθαο είλαη έλαο ξπζκηζηήο ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ πιαηζίσλ θαη, κέζσ απηήο ηεο ζρέζεο, έλαο ξπζκηζηήο ησλ ζρέζεσλ εληφο ησλ πιαηζίσλ» (Bernstein, 1991: 164). 10

11 «επεμεξγαζκέλν» θαη ηνλ «πεξηνξηζκέλν». Οη θψδηθεο απηνί νξίδνληαη αλάινγα κε ηα ζπληαθηηθά ζηνηρεία πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ απφδνζε ηνπ λνήκαηνο (Bernstein, 1991). Σα ζπληαθηηθά ζηνηρεία ηνπ «επεμεξγαζκέλνπ θψδηθα» πνηθίινπλ θαη ν ηξφπνο νξγάλσζήο ηνπο είλαη ζχλζεηνο, ελψ ηα ζπληαθηηθά ζηνηρεία ηνπ «πεξηνξηζκέλνπ θψδηθα» είλαη ιηγφηεξα θαη ε δνκή ηνπ ιφγνπ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα απνδψζεη λφεκα είλαη πξνβιέςηκε. Ο «θψδηθαο» βξίζθεηαη ζε πιήξε ζπλάξηεζε κε ηελ θνηλσληθή δνκή θαζψο νη κεζαίεο θαη πςειέο θνηλσληθέο ηάμεηο ρξεζηκνπνηνχλ «επεμεξγαζκέλν θψδηθα» επηθνηλσλίαο, ελψ νη ρακειέο θνηλσληθέο ηάμεηο ρξεζηκνπνηνχλ «πεξηνξηζκέλν» (Bernstein, 1991, Μπισλάο, ρ.ρ.). πλεπψο, θαη ηα παηδηά ησλ δηαθνξεηηθψλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλα ζε δηαθνξεηηθφ ηξφπν κάζεζεο σο απνηέιεζκα ησλ επηπηψζεσλ ηεο κνξθήο ηεο γιψζζαο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ 4, θαη «θαηέρνπλ δηαθνξεηηθφ κνξθσηηθφ θεθάιαην» (Φξαγθνπδάθε, 1985: 169). Οη πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ δξάζεο 5 (action literacy) ζηνρεχνπλ ζηελ αλάπηπμε ίζσλ επθαηξηψλ απφθηεζεο δηαιεθηηθψλ ηθαλνηήησλ πνπ ζπλάδνπλ κε ηα γισζζηθά επίπεδα ηεο εθπαίδεπζεο, ε νπνία θαιιηεξγεί θαη πξνσζεί ηνλ «επεμεξγαζκέλν θψδηθα» (Hasan, 2006). Με ην γξακκαηηζκφ δξάζεο ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ ηθαλφηεηεο ηέηνηεο, ψζηε λα παξάγνπλ κνξθέο γιψζζαο απαηηνχκελεο γηα ηελ επηηπρία ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, αιιά θαη ζε πνηθίιεο θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο πέξα απφ απηφ (Hasan, 2006). 4 ρεηηθή έξεπλα ηεο Painter (1999), βαζηδφκελε ζηε ζεσξία ηνπ Bernstein, έδεημε πσο νη γισζζηθέο αιιειεπηδξάζεηο ελφο παηδηνχ εληφο ηεο νηθνγέλεηαο παίξλνπλ δηαθνξεηηθέο κνξθέο αλάινγα κε ηελ θνηλσληθή ζέζε ησλ νκηιεηψλ θαη πσο απηέο νη αιιειεπηδξάζεηο γνληνχ παηδηνχ ραξαθηεξίδνπλ ηελ κεηέπεηηα ζρνιηθή πνξεία ηνπ παηδηνχ, ηε κεηάβαζε ηνπ δειαδή ζηελ εθπαηδεπηηθή γλψζε. Αλάινγα επξήκαηα έδεημε ε έξεπλα ηνπ Williams (2001) ε νπνία δηέθξηλε ηνπο γνλείο βάζεη ηεο απηνλνκίαο ιήςεο απνθάζεσλ ζηνλ ρψξν εξγαζίαο ηνπο ζε γνλείο κε ρακειή θαη κε πςειή απηνλνκία. χκθσλα κε ηα δεδνκέλα απηήο ηεο έξεπλαο ε εξγαζηαθή ζέζε ησλ κεηέξσλ δηακνξθψλεη δηαθνξεηηθά (γισζζηθά) εξγαιεία, θαη γισζζηθνχο θψδηθεο θαη ζπκπεξηθνξέο, πνπ κεηαθέξνληαη ζην ζπίηη, επεξεάδνληαο ηηο νηθνγελεηαθέο πξαθηηθέο αιιειεπίδξαζεο. Αλάινγα κε απηέο δηακνξθψλεηαη ζηα παηδηά ε πξφσξε αλαγλσζηηθή αλάπηπμε θαη ε εμέιημε ηνπ ζρνιηθνχ αιθαβεηηζκνχ. Πξφζθαηε έξεπλα ζηνλ ειιεληθφ ρψξν (Παπνχιηα Σδειέπε, 2001β), κειεηψληαο ηε ζπζρέηηζε ή φρη ησλ δηαθνξψλ ηεο επίδνζεο ησλ παηδηψλ κε ηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή πξνέιεπζή ηνπο θαη ην θιίκα γξακκαηηζκνχ ζηελ νηθνγέλεηα, έδεημε φηη νη δηαθνξέο απηέο ζρεηίδνληαη θαη κε ηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή ηάμε θαη ην δηάβαζκα ζην ζπίηη. 5 Οη απιέο πξαθηηθέο ηνπ γξακκαηηζκνχ δξάζεο πεξηέρνπλ αλάπηπμε δηαιεθηηθήο ηθαλφηεηαο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ θαηαλφεζε, ηε κεηάδνζε ζθέςεσλ θαη ζπλαηζζεκάησλ θάπνηνπ, ηελ αλάγλσζε θεηκέλσλ θαη ηελ παξαγσγή ζπλεθηηθψλ γξαπηψλ. Οη πην εμεηδηθεπκέλεο παηδαγσγηθέο πξαθηηθέο ηνπ κε βάζε ηα δηαθνξεηηθά θεηκεληθά είδε αθνξνχλ ζηελ αλάπηπμε δηαιεθηηθήο ηθαλφηεηαο κε ζηφρν ηελ θαηάθηεζε θαη ηνλ έιεγρν ησλ εθπαηδεπηηθψλ θεηκέλσλ, ηελ θαηαλφεζε ηεο δνκήο ελφο θεηκέλνπ, ησλ κελπκάησλ πνπ θαηαζθεπάδνληαη κέζα απφ απηφ, θαη ησλ λνεκάησλ πνπ δεκηνπξγνχληαη (Hasan, 2006). 11

12 Όπσο πξνθχπηεη, ε πξαθηηθή ηνπ γξακκαηηζκνχ δξάζεο είλαη πην απνηειεζκαηηθή απφ ηελ πξαθηηθή ηνπ αλαγλσξηζηηθνχ γξακκαηηζκνχ, θαζψο εθνδηάδεη ηνπο καζεηέο κε ηε δεμηφηεηα λα δξνπλ κε ηε γιψζζα, ελψ ν αλαγλσξηζηηθφο γξακκαηηζκφο δελ παξέρεη θαλελφο είδνπο δπλαηφηεηα γισζζηθήο δξάζεο. Ωζηφζν, ε επηηπρία ηνπ γξακκαηηζκνχ δξάζεο πξνυπνζέηεη ηελ θαηάθηεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ αλαγλσξηζηηθνχ γξακκαηηζκνχ. 12

13 1.1.γ. ηνραζηηθόο γξακκαηηζκόο Η παηδαγσγηθή πξαθηηθή ηνπ ζηνραζηηθνχ γξακκαηηζκνχ (reflection literacy) είλαη εζηηαζκέλε ζηνλ θξηηηθφ ζηνραζκφ επηδηψθνληαο ηελ παξαγσγή γλψζεο φπνπ νη ζπκβάζεηο ηεο γιψζζαο θαη ηεο γλψζεο δελ πξέπεη λα ζεσξνχληαη δεζκεπηηθέο, ζηαηηθέο θαη κε εμειηζζφκελεο επεηδή είλαη νη ηζρχνπζεο ηεο θνηλσλίαο (Hasan, 2006). ην ζηνραζηηθφ γξακκαηηζκφ νδεγεί ε ζπζηεκαηηθή θαη ε εμηζσηηθή εθπαίδεπζε. Λέγνληαο ζπζηεκαηηθή ελλνείηαη ή φρη αφξαηε παηδαγσγηθή, θαζψο απφ έξεπλα ηεο Hasan (1987) ζε πξναζηηαθά ζρνιεία ηεο Απζηξαιίαο θάλεθε φηη ε δηδαζθαιία ηνπ ζηνραζηηθνχ γξακκαηηζκνχ γηλφηαλ κε ππνιαλζάλνληα ηξφπν, σο αφξαηε παηδαγσγηθή, ρσξίο ζαθήλεηα θαη ζχζηεκα θαη ρσξίο νη δάζθαινη λα ζπλεηδεηνπνηνχλ απηφ πνπ θάλνπλ. Γειαδή, νη δάζθαινη, επηδεηνχζαλ ζηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ αληηθεηκεληθή ηεθκεξίσζε, πνπ απαηηεί θξηηηθφ ζηνραζκφ, επηβξαβεχνληαο ηηο απαληήζεηο πνπ παξνπζηάδνληαλ σο γεληθεχζεηο θαη απνξξίπηνληαο ζπκπεξάζκαηα ρσξίο ινγηθή ζηήξημε θαη ζαθή αηηηνιφγεζε. ηελ αφξαηε παηδαγσγηθή ηνπ ζηνραζηηθνχ γξακκαηηζκνχ αληαπνθξίλνληαλ κφλν νη καζεηέο πνπ δηέζεηαλ ηα γισζζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ «επεμεξγαζκέλνπ θψδηθα» ησλ θπξίαξρσλ ηάμεσλ, ελψ δπζθνιεχνληαλ λα ηελ θαηαλνήζνπλ νη καζεηέο ησλ θπξηαξρνχκελσλ ηάμεσλ. Δπνκέλσο, πξνθχπηεη πσο ππάξρεη δηαθνξνπνίεζε ησλ δπλαηνηήησλ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ ζηα παηδηά αλάινγα κε ηελ θνηλσληθή ηνπο πξνέιεπζε. Ο ζηνραζηηθφο γξακκαηηζκφο νδεγεί ζηε ζηνρεπκέλε παξαγσγή γλψζεο δεκηνπξγψληαο ίζεο επθαηξίεο γηα φινπο θαη εηδηθφηεξα ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε απφ ηε κεξηά ησλ καζεηψλ ηεο δπλαηφηεηαο ακθηζβήηεζεο ηεο ηζρχνπζαο απφ ηελ εθάζηνηε θνηλσλία λφξκαο ηεο γιψζζαο θαη ηεο γλψζεο (Hasan, 2006). 13

14 1.2. Γξακκαηηζκόο ζην λεπηαγωγείν ην πξνεγνχκελν θεθάιαην έγηλε ζαθέο πσο ν γξακκαηηζκφο αλαπηχζζεηαη ζε δχν άμνλεο (ηε θπζηθή γξακκή θαη ην επίζεκν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην) θαη δηδάζθεηαη κέζσ ηξηψλ παηδαγσγηθψλ πξαθηηθψλ (αλαγλσξηζηηθφ, δξάζεο, ζηνραζηηθφ) (Hasan, 2006). Οη ηξεηο πξαθηηθέο έρνπλ ηε δηθή ηνπο εζηίαζε θαη απηνηέιεηα κε ηελ πξψηε λα εζηηάδεη ζηε γιψζζα σο έθθξαζε, ηε δεχηεξε ζηε γιψζζα σο έθθξαζε θαη σο πεξηερφκελν θαη ηελ ηξίηε λα εζηηάδεη ζην θξηηηθφ ζηνραζκφ κέζα απφ ηελ έθθξαζε θαη ην πεξηερφκελν ηεο γιψζζαο (Hasan, 2006). Ωζηφζν, νη ηξεηο απηέο πξαθηηθέο είλαη θαη αιιειεμαξηψκελεο, θαζψο ν θξηηηθφο ζηνραζκφο ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ θεηκέλσλ πξνυπνζέηεη ηελ θαηάθηεζε ηεο γιψζζαο θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο θαη ην ηειεπηαίν πξνυπνζέηεη ηελ αλαγλψξηζε ηεο γιψζζαο σο έθθξαζε (Hasan, 2006). Σν λεπηαγσγείν απνηειεί ην πξψην πεξηβάιινλ, φπνπ ζπλαληηέηαη ε θπζηθή γξακκή αλάπηπμεο ηνπ γξακκαηηζκνχ κε ηε δηδαζθαιία απηνχ ζην επίζεκν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην. Δθεί πξαγκαηνπνηνχληαη γηα πξψηε θνξά νη γισζζηθέο πξνεηνηκαζίεο κεηάβαζεο απφ ην θαζεκεξηλφ ιφγν ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ιφγν - ηδίσο γηα ηα παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ κε παηδαγσγηθά θαη θνηλσληθά πξνλνκηνχρα πεξηβάιινληα 6. Οη ηάμεηο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο απνηεινχλ πξνλνκηαθφ ηφπν φπνπ κπνξνχλ λα δηδαρζνχλ ζπγρξφλσο νη ηξεηο πξαθηηθέο ηνπ γξακκαηηζκνχ (Κνλδχιε, 2007) θαη λα κεησζεί ε απφζηαζε αλάκεζα ζηηο δπν γξακκέο αλάπηπμήο ηνπ, έηζη ψζηε ηα παηδηά λα αζθεζνχλ «ζηελ θαηάιιειε ρξήζε ηεο γιψζζαο ζε δηαθνξεηηθέο πεξηζηάζεηο θαη αηηνχκελα» (Κνλδχιε, 2001: 48). Η κεηάβαζε απφ ηελ θνηλή ζηελ εθπαηδεπηηθή γλψζε, απφ ηνλ «πεξηνξηζκέλν» ζηνλ «επεμεξγαζκέλν» θψδηθα είλαη απαξαίηεηε ψζηε λα πξνιεθζεί ε ζρνιηθή απνηπρία, θαζψο έρεη απνδεηρζεί φηη ην ηη καζαίλεηαη θαη πψο καζαίλεηαη θαζνξίδεηαη απφ ηε γιψζζα θαη επεξεάδεη ηε κειινληηθή κάζεζε (Morais, Neves & Pires, 2000). ην ζεκείν απηφ πξνθχπηεη ε ζπνπδαηφηεηα ηνπ ξφινπ ηνπ λεπηαγσγείνπ σο πξψηνπ ηφπνπ, φπνπ κπνξνχλ νη πξαθηηθέο ηνπ γξακκαηηζκνχ λα δηεξεπλεζνχλ θαη λα δηδαρζνχλ (Κνλδχιε, 2007). Όπσο ήδε αλαθέξζεθε ε είζνδνο παηδηψλ ζην 6 Η δπζθνιία απηψλ ησλ παηδηψλ λ αληαπνθξηζνχλ ζε πξνγξάκκαηα γξακκαηηζκνχ ζην λεπηαγσγείν θαη ζην δεκνηηθφ ζρνιείν απνδηδφηαλ ζε καζεζηαθή δπζθνιία, σζηφζν κε πξνγξάκκαηα παξέκβαζεο φπσο ην «Reading Recovery» απεδείρζε πσο φια ηα παηδηά είλαη ζε ζέζε λα παξαθνινπζήζνπλ πξνγξάκκαηα γξακκαηηζκνχ (Cooper, 2000) αξθεί λα εθαξκνζηνχλ θαηάιιειεο πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ. 14

15 λεπηαγσγείν γίλεηαη κε δηαθνξνπνίεζε σο πξνο ην γισζζηθφ «θψδηθα» αλάινγα κε ηελ θνηλσληθή ηάμε ζηελ νπνία αλήθνπλ (Bernstein, 1991, Hasan, 2006). Οη γλσζηηθέο θαη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο πνπ απνηεινχλ πξνυπφζεζε γηα ηε ζρνιηθή επηηπρία θαζνξίδνληαη απφ ηηο απνθηεκέλεο γισζζηθέο κνξθέο (Φξαγθνπδάθε, 1985) θαζψο απηέο κεηαβαίλνπλ απφ ηε θπζηθή γξακκή ζηνλ επίζεκν εθπαηδεπηηθφ ιφγν. ηνλ Οδεγφ Νεπηαγσγνχ (2006) αλαθέξεηαη πσο «ζθνπφο ηεο πξνζέγγηζεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ζην λεπηαγσγείν είλαη λα δψζεη αλάινγεο επθαηξίεο ζε φια ηα παηδηά, λα ηα βνεζήζεη δειαδή λα έξζνπλ ζε επαθή κε ηε γιψζζα ησλ θεηκέλσλ, ψζηε λα πάςεη απηή λα απνηειεί κπζηήξην, θαη λα απνθηήζνπλ θίλεηξα γηα ηελ εθκάζεζε θαη ηε ρξήζε ηεο, γεγνλφο πνπ κπνξεί λα ζπκβάιιεη νπζηαζηηθά ζηελ πξνψζεζε ηεο ζρνιηθήο ηνπο επηηπρίαο» (2006: 108). Δπνκέλσο, ε εμηζσηηθή εθπαίδεπζε, πνπ επηδηψθεηαη ζην λεπηαγσγείν, πξνθεηκέλνπ λα αλαπηπρζνχλ νη ηθαλφηεηεο ιφγνπ φισλ αλεμαηξέησο ησλ καζεηψλ επηβάιιεη ηε δηδαζθαιία ηνπ γξακκαηηζκνχ, ψζηε λα έρνπκε νπζηαζηηθή εθπαίδεπζε ζηνρεπκέλε ζηελ παξαγσγή γλψζεο (Κνλδχιε, 2007, Φξαγθνπδάθε, 1985). Φαίλεηαη φηη ην Γ.Δ.Π.Π.. δεκηνπξγήζεθε ζηε ινγηθή ελίζρπζεο θαη ησλ ηξηψλ πξαθηηθψλ ηνπ «γξακκαηηζκνχ». πγθεθξηκέλα πξνηείλεηαη απφ ην Γ.Δ.Π.Π.. ε θσλεκηθή 7, ε θσλνινγηθή 8 επίγλσζε θαη νη γξαθν-θσλεκηθέο αληηζηνηρίζεηο, νη νπνίεο παξαπέκπνπλ ζε πξαθηηθέο αλαγλσξηζηηθνχ γξακκαηηζκνχ. Πξνηείλνληαη δειαδή πξαθηηθέο ζηνρεπκέλεο ψζηε ηα παηδηά «λα απνθηήζνπλ θσλνινγηθή ελεκεξφηεηα κέζα απφ ηξαγνχδηα, ιαρλίζκαηα θαη ξίκεο, λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ζηαδηαθά ην θσλεκηθφ ραξαθηήξα ηεο γιψζζαο θαη λα δηαθξίλνπλ ηα θσλήκαηα σο ζπζηαηηθά ησλ ιέμεσλ» ζπλεηδεηνπνηψληαο ην θσλεκηθφ ραξαθηήξα ηεο γιψζζαο, θαη δηαθξίλνληαο ηα θσλήκαηα σο ζπζηαηηθά ησλ ιέμεσλ» (Γ.Δ.Π.Π.., 2003: 704). Πξνηείλεηαη αθφκα ε «αξρή ηεο αληηπξνζψπεπζεο» κέζσ δξαζηεξηνηήησλ πνπ ζηνρεχνπλ ζην «λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ (ηα παηδηά) φηη ν γξαπηφο ιφγνο είλαη αλαπαξάζηαζε ηεο γιψζζαο [ ], λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ πσο φ,ηη ιέκε κπνξνχκε θαη λα ην γξάςνπκε. [ ], λα δηαθξίλνπλ ηα θσλήκαηα πνπ δνκνχλ ηηο ιέμεηο, λα αξρίδνπλ λα ηηο αλαγλσξίδνπλ θαη ζηγά-ζηγά λα είλαη ζε ζέζε λα απνκνλψλνπλ νξηζκέλα γξάκκαηα αιιά θαη λα θάλνπλ ζπλδπαζκνχο απηψλ ησλ γξακκάησλ 7 Ο φξνο (phonemic awareness) πεξηγξάθεη ηελ ηθαλφηεηα ρεηξηζκνχ ησλ θσλεκάησλ ζηηο ιέμεηο (Σάθα, 2001β). 8 Ο φξνο (phonological awareness) πεξηγξάθεη ηελ ηθαλφηεηα ρεηξηζκνχ νξηαθψλ θαη κεγαιχηεξσλ γισζζηθψλ κνλάδσλ (Σάθα, 2001β) 15

16 πξνθεηκέλνπ λα δηαβάζνπλ άγλσζηεο ιέμεηο [ ], λα θαηαλνήζνπλ γεληθά ζηνηρεία απφ ηε ζρέζε πξνθνξηθνχ-γξαπηνχ ιφγνπ. Να ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ζηαδηαθά φηη ζηα θσλήκαηα ηεο νκηινχκελεο γιψζζαο αληηζηνηρνχλ γξάκκαηα» (Γ.Δ.Π.Π.., 2003:707). Αλαθνξηθά κε πξαθηηθέο πνπ παξαπέκπνπλ ζην γξακκαηηζκφ δξάζεο ην Γ.Δ.Π.Π.. πξνηείλεη ηελ αλάγλσζε θεηκέλσλ θαη ηε ζπγγξαθή (νκαδηθά ή αηνκηθά) θεηκέλσλ φπσο πξνζθιήζεηο θαη επηζηνιέο θαζψο θαη ηα παηρλίδηα ξφισλ, ζηα νπνία ρξεζηκνπνηείηαη ιεμηιφγην αλάινγν κε ηελ εθάζηνηε πεξίζηαζε. Ο γξακκαηηζκφο δξάζεο ζην λεπηαγσγείν αθνξά θαηεμνρήλ ζηελ εμηζσηηθή εθπαίδεπζε κε ηελ έλλνηα φηη ηα παηδηά εξρφκελα ζην λεπηαγσγείν γλσξίδνπλ βαζηθέο έλλνηεο νξγάλσζεο, ρξήζεο θαη ζεκαζίαο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ θαηάθηεζεο ιφγσ ησλ δηαθνξεηηθψλ νηθνγελεηαθψλ πξαθηηθψλ γξακκαηηζκνχ θαη ππνζηεξηθηηθνχ πιαηζίνπ. Οη πξαθηηθέο ηνπ γξακκαηηζκνχ δξάζεο εκπιέθνπλ ηα παηδηά ζε δεκηνπξγία δηθψλ ηνπο θεηκέλσλ «ππνρξεψλνληάο» ηα λα επηιέγνπλ θάζε θνξά ηνπο θαηάιιεινπο ηξφπνπο έθθξαζεο. Πξνηείλεηαη δειαδή «ε ελεξγφο ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ ζηε δεκηνπξγία δηθψλ ηνπο θεηκέλσλ κε ππαγφξεπζε ζηνλ εθπαηδεπηηθφ. Σα παηδηά ζε κηθξέο νκάδεο, ζην πιαίζην ειθπζηηθψλ γηα απηά δξαζηεξηνηήησλ, ππαγνξεχνπλ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ θείκελα πνπ ηα δηακνξθψλνπλ ζπιινγηθά (π.ρ. γξάκκαηα, πξνζθιήζεηο, θαηαιφγνπο, θαλφλεο παηρληδηψλ, ζπληαγέο, παξακχζηα πνηήκαηα θ.ά.. Σα παηδηά ελζαξξχλνληαη λα [ ] επηιέγνπλ ηνλ θαιχηεξν ηξφπν έθθξαζεο ελφο κελχκαηνο ζε δηαθνξεηηθέο πεξηζηάζεηο» (Γ.Δ.Π.Π.., 2003: 707). Δπίζεο πξνηείλεηαη «Σα παηδηά λα ελζαξξχλνληαη λα παίδνπλ ειεχζεξα θαη ζε νκάδεο. Να ζπκκεηέρνπλ ζε πνηθίιεο δξαζηεξηφηεηεο δξακαηηθνχ παηρληδηνχ θαη λα αλαιακβάλνπλ δηαθφξνπο ξφινπο. [ ] λα εθθξάδνληαη κε ην δεκηνπξγηθφ δξάκα θαη λα αλαπηχζζνπλ ηε γιψζζα [ ] Να αλαπηχζζνπλ γισζζηθέο θαη εθθξαζηηθέο δεμηφηεηεο κε ηνλ απηνζρεδηαζκφ, ην δηάινγν, ηε δεκηνπξγία, ηελ επεμεξγαζία θαη ηε δξακαηνπνίεζε αθεγήζεσλ» (Γ.Δ.Π.Π.., 2003: ). 16

17 Οη πξαθηηθέο ηνπ ζηνραζηηθνχ γξακκαηηζκνχ ζην λεπηαγσγείν εθαξκφδνληαη κέζα απφ θαηεγνξηνπνηήζεηο, γεληθεχζεηο, εηδηθέο πεξηγξαθέο θαη εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ 9. Σα παηδηά πεξηγξάθνπλ γεγνλφηα, αληηθείκελα θαη πξνζσπηθέο εκπεηξίεο, ζηεξηδφκελα ζε πξνεγνχκελεο γλψζεηο θαη εκπεηξίεο, θάλνπλ ππνζέζεηο θαη θαηαιήγνπλ ζε ζπκπεξάζκαηα, πεξηγξάθνπλ αληηθείκελα ή θαηαζηάζεηο θαηεγνξηνπνηψληαο ηα κε βάζεη θάπνηα γλσξίζκαηα (Γ.Δ.Π.Π.., 2003). Πην ζπγθεθξηκέλα κέζα απφ πξνηεηλφκελεο δξαζηεξηφηεηεο ηα παηδηά εμαζθνχληαη ζε πξαθηηθέο ζηνραζηηθνχ γξακκαηηζκνχ, θαζψο «θάλνπλ απιέο ππνζέζεηο θαη θαηαιήγνπλ ζε ζρεηηθά ζπκπεξάζκαηα. [ ]. Αλαπηχζζνπλ δηαδηθαζίεο δνθηκήο, επαιήζεπζεο θαη ειέγρνπ [ ]. Αλαγλσξίδνπλ πσο θάπνηα πξνβιήκαηα έρνπλ πεξηζζφηεξεο απφ κηα ιχζεηο θαη πσο θάζε πξφβιεκα κπνξεί λα ιπζεί κε πνιινχο ηξφπνπο. [ ] πεξηγξάθνπλ, ζπγθξίλνπλ, θαη ηαμηλνκνχλ κε βάζε γλσξίζκαηα πνπ είλαη θνηλά ζε αληηθείκελα θαη θαηαζηάζεηο. [ ] Σα παηδηά εκπιέθνληαη αξρηθά ζε δξαζηεξηφηεηεο άκεζσλ ζπγθξίζεσλ αλζξψπσλ ή αληηθεηκέλσλ σο πξνο έλα ραξαθηεξηζηηθφ θαη αξγφηεξα ζε δξαζηεξηφηεηεο ζπγθξίζεσλ αληηθεηκέλσλ γηα ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ» (Γ.Δ.Π.Π.., 2003: ). πκπεξαζκαηηθά, πξνθχπηεη φηη φζα πξνηείλεη ην Γ.Δ.Π.Π.. (2003) είλαη απφιπηα ζπκβαηά κε ηηο ηξεηο πξαθηηθέο αλάπηπμεο ηνπ γξακκαηηζκνχ θαη είλαη δπλαηφλ λα εθαξκνζηνχλ ζηηο ηάμεηο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο. Δθφζνλ νη πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ ζπλδένληαη κε ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ιεηηνπξγηψλ θαη κνξθψλ ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ, βηβιίσλ θαη πνηθίισλ άιισλ θεηκέλσλ, ηα νπνία ζην ρψξν ηνπ λεπηαγσγείνπ ηνπνζεηνχληαη ζηε Γ.Β., ζπλεπάγεηαη πσο ε θαιά νξγαλσκέλε Γ.Β. θαη ν ζσζηφο ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ηεο ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηνπ γξακκαηηζκνχ θαη ζηε κεηάβαζε ησλ παηδηψλ ζηνλ επίζεκν εθπαηδεπηηθφ ιφγν. ην επφκελν θεθάιαην ζα παξνπζηαζηνχλ πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ πνπ πξνηείλνληαη ζην ηζρχνλ αλαιπηηθφ πξφγξακκα κε ηδηαίηεξε επηθέληξσζε ζε εθείλεο πνπ αθνξνχλ ζηε Γ.Β. 9 Μνινλφηη νη θαηεγνξηνπνηήζεηο, γεληθεχζεηο, εηδηθέο πεξηγξαθέο θαη ε εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ ζχκθσλα κε ην Γ.Δ.Π.Π.. αλαθέξνληαη ζηε καζεζηαθή πεξηνρή «Παηδί θαη καζεκαηηθά» θαη κνινλφηη νη πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ ηεο Hasan αλαθέξνληαη ζην γισζζηθφ ζχζηεκα, επηρεηξνχκε απηή ηε ζπζρέηηζε θαζψο ηφζν ην Γ.Δ.Π.Π.., φζν θαη ε γιψζζα δηαθξίλεηαη γηα ην δηαζεκαηηθφ ραξαθηήξα ηνπο. 17

18 1.2.α Γξακκαηηζκόο ζην ηζρύνλ αλαιπηηθό πξόγξακκα Σν Γ.Δ.Π.Π.. ( ) γηα ην Νεπηαγσγείν απνηειεί ηξνπνπνίεζε ησλ φζσλ είραλ ηεζεί ζην «Πξφγξακκα πνπδήο ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο ζηελ Πξνδεκνηηθή Δθπαίδεπζε Νεπηαγσγείν θαη ζην Γεκνηηθφ ρνιείν (Τπ. Απ. Γ1/58/ΦΔΚ 93/η. Β / ) θαη απνηέιεζε ηελ πξψηε πξνζπάζεηα λα δνζεί έκθαζε ζηελ θαιιηέξγεηα ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ θαηά ηελ πξνζρνιηθή ειηθία ζηε ρψξα καο. Οη ηξνπνπνηήζεηο αθνξνχλ ζην δηαζεκαηηθφ ραξαθηήξα ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο πξνθνξηθήο επηθνηλσλίαο, αλάγλσζεο θαη γξαθήο, νη νπνίεο ζα πξέπεη λα εκπιέθνληαη ζε φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηα ζέκαηα ηεο ηάμεο. χκθσλα κε ην Γ.Δ.Π.Π.. «ε γλψζε θαη ε γιψζζα νηθνδνκνχληαη ζηαδηαθά, κέζα απφ επηθνηλσληαθέο ζρέζεηο ππνζηεξηθηηθνχ ραξαθηήξα» (Γ.Δ.Π.Π.., 2003: 694). Δπηπιένλ, ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη λα δεκηνπξγεί θαηάιιειεο ζπλζήθεο, ψζηε φια αλεμαηξέησο ηα παηδηά λα απνθηνχλ θίλεηξα θαη πξνυπνζέζεηο κάζεζεο κέζα ζε έλα ειθπζηηθφ θαη πινχζην ζε εξεζίζκαηα πεξηβάιινλ. ην Γ.Δ.Π.Π.. (2003) αλαθέξνληαη ζηφρνη πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε Γ.Β. θαη πην ζπγθεθξηκέλα κε ηελ νξγάλσζε θαη ηε ιεηηνπξγία απηήο, ηνπο νπνίνπο θαη ζα παξνπζηάζνπκε ζηε ζπλέρεηα. Ωο πξνο ηελ πξνθνξηθή επηθνηλσλία, ην Πξφγξακκα πξνηείλεη (βι. αλαιπηηθά Παξάξηεκα ΙΙΙ), ηελ ππνζηήξημε θαη ηελ ελζάξξπλζε ησλ παηδηψλ γηα: λα αθεγνχληαη παξακχζηα, λα ζπλζέηνπλ ηζηνξίεο κε ή ρσξίο θαζνδήγεζε, λα εκπινπηίδνπλ ζπλεπψο θαη λα βειηηψλνπλ - ηνλ πξνθνξηθφ ηνπο ιφγν κε ην λα ρξεζηκνπνηνχλ ιέμεηο / εθθξάζεηο εηδηθψλ πεξηζηάζεσλ, λα καζαίλνπλ δηαθνξεηηθά είδε θεηκέλσλ, λα αλαπαξάγνπλ ιεθηηθά ζρήκαηα ησλ παξακπζηψλ θαη λα απνθηήζνπλ θσλνινγηθή επίγλσζε ζπλεηδεηνπνηψληαο ην θσλεκηθφ ραξαθηήξα ηεο γιψζζαο θαη δηαθξίλνληαο ηα θσλήκαηα σο ζπζηαηηθά ησλ ιέμεσλ. Ωο πξνο ηελ αλάγλσζε, ην Πξφγξακκα πξνηείλεη (βι. αλαιπηηθά Παξάξηεκα ΙΙΙ), ηα παηδηά κε ηξφπν θπζηθφ λα έξρνληαη ζε επαθή κε δηαθνξεηηθά είδε ιφγνπ θαη 10 Τπ. Απ. Γ2/21072β, ΦΔΚ 304/η. Β /

19 λα έρνπλ επθαηξίεο ψζηε: λα αλαγλσξίδνπλ πνιπηξνπηθά 11 είδε γξαπηνχ ιφγνπ κε βάζε ηα εμσηεξηθά ηππνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ην πεξηερφκελν, λα ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη αλάινγα κε ην είδνο κεηαθέξεηαη δηαθνξεηηθφ κήλπκα ππεξεηψληαο δηαθνξεηηθφ ζηφρν, λα πηνζεηνχλ βαζηθέο ζπκβάζεηο αλάγλσζεο ηνπ αιθαβεηηθνχ ζπζηήκαηνο γξαθήο, λα δηαθξίλνπλ ζ έλα θείκελν ηα δηαινγηθά απφ ηα κε δηαινγηθά κέξε, λα εληνπίδνπλ νηθείεο ιέμεηο ζην πεξηβάιινλ θαη ζε θείκελα ζηε βηβιηνζήθε φπνπ ζπγθεληξψλνληαη βηβιία θαη έληππν πιηθφ δηαθνξεηηθψλ εηδψλ. Δηδηθφηεξα, γηα ηε βηβιηνζήθε πξνηείλεηαη ηα παηδηά λα θάλνπλ ρξήζε ηεο Γ.Β. επηιέγνληαο ζπγθεθξηκέλα βηβιία αλάινγα κε ην ζέκα ή ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηνχην θαη πξνηείλεηαη ε πνηθηινκνξθία σο πξνο ην είδνο θαη ηε ζπλζεηφηεηα ηεο γιψζζαο ησλ θεηκέλσλ - αιιά θαη ε ηνπνζέηεζή ηνπο κε εκθαλέο ην εμψθπιιν θαη ελδερνκέλσο ε χπαξμε θσηνηππίαο απηψλ, ψζηε λα δηεπθνιχλεηαη ε επαλαηνπνζέηεζή ηνπο. Αθφκα, ηα παηδηά ζχκθσλα κε ην Γ.Δ.Π.Π.. ελζαξξχλνληαη ψζηε λα εληνπίδνπλ βαζηθά ζηνηρεία ηνπ εμψθπιινπ ηνπ βηβιίνπ, λα αλαγλσξίδνπλ νηθείεο ιέμεηο απνκνλψλνληαο νξηζκέλα γξάκκαηα θαη επηρεηξψληαο λένπο ζπλδπαζκνχο απηψλ, ψζηε λα «δηαβάζνπλ» άγλσζηεο ιέμεηο. Δπηπιένλ, ελζαξξχλνληαη λα «δηαβάζνπλ», ρσξίο λα δηνξζψλνληαη ή λα ηνπο επηβάιιεηαη ε ζσζηή «αλάγλσζε». Ωο πξνο ηε γξαθή θαη ηε γξαπηή έθθξαζε ηα λήπηα, ζχκθσλα κε ηα φζα πξνηείλνληαη ζην Γ.Δ.Π.Π.., θαηαλννχλ ηε ιεηηνπξγηθή ζεκαζία ηεο γξαθήο «δεκηνπξγψληαο» 12 δηθά ηνπο θείκελα. Δπηπιένλ, ηα παηδηά ππνζηεξίδνληαη λα θξαηνχλ κνιχβη πξνθεηκέλνπ λα αληηγξάθνπλ ιέμεηο γηα ιεηηνπξγηθέο αλάγθεο. 13 Σν 2006 δεκνζηεχηεθε ν Oδεγφο Nεπηαγσγνχ (Γαθέξκνπ, Κνπινχξε, & Μπαζαγηάλλε, 2006) πεξηέρνληαο νδεγίεο ζρεηηθέο κε ηνπο ζηφρνπο πνπ έζεζε ην Γ.Δ.Π.Π... Ο Οδεγφο Νεπηαγσγνχ επίζεο ππνζηεξίδεη θαη πξνηείλεη ελδεηθηηθέο δξαζηεξηφηεηεο γηα ηελ ελίζρπζε πξαθηηθψλ γξακκαηηζκνχ ζην λεπηαγσγείν. Απφ ηηο πξνηεηλφκελεο δξαζηεξηφηεηεο ππάξρνπλ θάπνηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ νξγάλσζε θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο Γ.Β. Οη πξνηεηλφκελεο δξαζηεξηφηεηεο είλαη 11 ζηα πνιπηξνπηθά θείκελα εηθφλεο θαη δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ θείκελν ζπκπιέθνληαη γηα λα κεηαθέξνπλ ην κήλπκα ελδεηθηηθά αλαθέξνληαη ηα εηθνλνγξαθεκέλα βηβιία θαη κε πεξηνδηθά, εθεκεξίδεο, ιεμηθά, θαζψο θαη κε αθίζεο 12 κφλα ηνπο ή θαζ ππαγφξεπζε ζηνλ εθπαηδεπηηθφ, αηνκηθά ή ζπιινγηθά 13 φπσο ε αλάγθε ηεο θαηαγξαθήο ηνπ δαλεηζκνχ ζηε δαλεηζηηθή βηβιηνζήθε 19

20 πεξηνξηζκέλεο θαη δελ θαιχπηνπλ παξά κφλν έλα κηθξφ πνζνζηφ ηνπ ζπλνιηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ρξφλνπ (Σάθα & Φξαγθηά, 2001). Σα θεθάιαηα πνπ πεξηέρνπλ πξαθηηθέο αλάπηπμεο ηνπ γξακκαηηζκνχ ζην λεπηαγσγείν θαη ζρεηίδνληαη κε ηελ νξγάλσζε θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο Γ.Β. είλαη δχν (βι. αλαιπηηθά παξάξηεκα ΙΙΙ): α. «Η ζεκαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ θαη ηεο νξγάλσζεο ηνπ καζεζηαθνχ πεξηβάιινληνο» θαη β. «Πξνθνξηθφο θαη γξαπηφο ιφγνο ζην λεπηαγσγείν: πξνσζψληαο ηνλ εγγξακκαηηζκφ φισλ ησλ παηδηψλ». ρεηηθά κε ηελ νξγάλσζε πξνηείλεηαη ν βαζηθφο εμνπιηζκφο ηνπ Ο..Κ., παξεκθεξείο πξνζήθεο κε βηβιία θαζψο θαη ζπκπιεξσκαηηθνί ρψξνη ηνπνζέηεζεο άιινπ έληππνπ πιηθνχ εθηφο απφ ηα βηβιία (βι. αλαιπηηθά Παξάξηεκα ΙΙΙ). Δπηζεκαίλεηαη πσο ε Γ.Β. είλαη κηα απφ ηηο ζηαζεξέο γσληέο ηνπ λεπηαγσγείνπ θαη ζα πξέπεη λα νξγαλψλεηαη απφ ηελ αξρή ηεο ρξνληάο θαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο λα αλαδηακνξθψλεηαη κε ηε ζπκβνιή ησλ παηδηψλ (Γαθέξκνπ, Κνπινχξε & Μπαζαγηάλλε, 2006: 64-65). Η Γ.Β. ραξαθηεξίδεηαη ζηνλ Οδεγφ Νεπηαγσγνχ σο κηα απφ ηηο «ήζπρεο» γσληέο (2006: 63) θαη γίλεηαη ζαθέο πσο, φρη κφλν ζα πξέπεη λα ηνπνζεηείηαη καθξηά απφ ηηο ζνξπβψδεηο γσληέο, αιιά θαη λα είλαη θνληά ζε θπζηθή πεγή θσηφο, λα είλαη άλεηε κε ζέζεηο γηα αλάγλσζε, ειθπζηηθή θαη ελδηαθέξνπζα γηα ηα παηδηά έηζη ψζηε λα απνηειεί θίλεηξν ελαζρφιεζεο κε απηή. Ωο πξνο ηε ζπιινγή ησλ βηβιίσλ ζηνλ Οδεγφ Νεπηαγσγνχ αλαθέξεηαη φηη ζα πξέπεη λα επηδηψθεηαη πνηθηινκνξθία απηψλ σο πξνο ην είδνο, σο πξνο ην πεξηερφκελν, σο πξνο ην κέγεζνο θαη ηε κνξθή (βι. αλαιπηηθά Παξάξηεκα ΙΙΙ). Σα βηβιία ζα πξέπεη λα αλαλεψλνληαη ζπρλά. ε φ,ηη αθνξά ηε ιεηηνπξγία ν Οδεγφο Νεπηαγσγνχ ππνδεηθλχεη πσο ηα παηδηά πξέπεη λα εκπιαθνχλ ζε δξαζηεξηφηεηεο γξακκαηηζκνχ, λα δίλνληαη επθαηξίεο ζε θάζε παηδί λα αληηιεθζεί γηα πνην ιφγν γξάθνπκε θαη δηαβάδνπκε θαη λα θαηαθέξεη λα γξάςεη κε ηνλ ηξφπν πνπ ην θαζέλα κπνξεί. «Η βηβιηνζήθε αμηνπνηείηαη ζε πνηθίιεο δξαζηεξηφηεηεο εγγξακκαηηζκνχ πνπ ζπλδένληαη κε φιεο ηηο καζεζηαθέο πεξηνρέο (π.ρ. απαξηζκνχλ ηα βηβιία πνπ δηαβάδνπλ, παξαηεξνχλ θαη ζρνιηάδνπλ ηνπο αξηζκνχο ζηηο ζειίδεο ησλ βηβιίσλ, ηαμηλνκνχλ ηα βηβιία αλάινγα κε ην πεξηερφκελν ή/θαη κε ην κέγεζφο ηνπο, αλαηξέρνπλ ζε πεγέο πιεξνθνξηψλ θαη γλψζεσλ πνπ ζπλδένληαη θαη ππνζηεξίδνπλ ηα ζρέδηα εξγαζίαο πνπ πξαγκαηνπνηνχλ, 20

21 αθνχλ θαη ηξαγνπδνχλ κεινπνηεκέλα πνηήκαηα, γξακκέλα ζε βηβιία, δαλείδνληαη ηδέεο γηα ηηο δεκηνπξγίεο ηνπο ζηε γσληά ησλ εηθαζηηθψλ θ.ι.π.» (Γαθέξκνπ, Κνπινχξε, & Μπαζαγηάλλε, 2006: 115). Ωο δξαζηεξηφηεηεο ιεηηνπξγηθνχ γξακκαηηζκνχ πξνηείλνληαη εθηφο απφ ηε δαλεηζηηθή βηβιηνζήθε, ε δεκηνπξγία θαηαιφγσλ, πξνζθιήζεσλ ή επηζηνιψλ θαη αθηζψλ, ε αμηνπνίεζε ησλ ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ κε γξαθή ή δσγξαθηθή ζηνηρείσλ απφ ην παξακχζη, ε γξαπηή αλαζχλζεζε παξακπζηψλ, ε έθζεζε αγαπεκέλσλ βηβιίσλ δεκηνπξγεκέλσλ απφ νκάδεο παηδηψλ, ε ζπγγξαθή ηζηνξίαο, ε δεκηνπξγία πεξηνδηθψλ θαη εθεκεξίδσλ. Σνλίδεηαη ε αμία ηεο δαλεηζηηθήο βηβιηνζήθεο κε βάζε θάπνην ζχζηεκα π.ρ. 1 ή 2 θνξέο εβδνκαδηαία πξνθεηκέλνπ λα βηψλνπλ ιεηηνπξγηθέο εκπεηξίεο γξαθήο θαηαγξαθή ηνπ δαλεηζκνχ απφ ηα παηδηά θαη ζπδήηεζε κε ηα παηδηά ζρεηηθά κε ηα δαλεηδφκελα βηβιία θαη ηεο ερεηηθήο βηβιηνζήθεο, ψζηε ηα παηδηά λα αθνχλ «δηαβάδνληαο» ηηο αγαπεκέλεο ηνπο ηζηνξίεο. Σφζν ζην Γ.Δ.Π.Π.. (2003), φζν θαη ζηνλ Οδεγφ Νεπηαγσγνχ (2006) δίλεηαη έκθαζε ζηελ ελίζρπζε πξαθηηθψλ γξακκαηηζκνχ ζε παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Φαίλεηαη πσο ν ξφινο ησλ λεπηαγσγψλ δελ είλαη λα δηδάζθνπλ κε ηξφπν ζπζηεκαηηθφ, αιιά λα δεκηνπξγνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο, ηηο ζπλζήθεο θαη ηηο επθαηξίεο, ψζηε ηα παηδηά λα αλαθαιχπηνπλ κφλα ηνπο ηε γλψζε κέζα απφ παξφηξπλζε, ελζάξξπλζε, ππνζηήξημε θαη αιιειεπίδξαζε κε ην πεξηβάιινλ, ηνπο ζπλνκήιηθνπο θαη ηνπο ελήιηθεο (Γ.Δ.Π.Π.., 2003, Γαθέξκνπ, Κνπινχξε, & Μπαζαγηάλλε, 2006). 21

22 1.3 Η ζπκβνιή ηεο γωληάο ηεο βηβιηνζήθεο ζηηο πξαθηηθέο γξακκαηηζκνύ ηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε ε επθαηξία γηα αλάδπζε ηεο γξαθήο θαη ηεο αλάγλσζεο ζην παηδί δίλεηαη κέζα απφ δξαζηεξηφηεηεο γξακκαηηζκνχ (Σάθα, 2001β). Σν ζσζηά νξγαλσκέλν πεξηβάιινλ ηεο πξνζρνιηθήο ηάμεο ζπλεηζθέξεη ζηηο πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ ησλ παηδηψλ απηήο ηεο ειηθίαο (Hoffman, Sailors, Duffy & Beretvas, 2004), θαζψο έρεη απνδεηρζεί πσο ππάξρεη ζπζρεηηζκφο κεηαμχ ηεο χπαξμεο ζπγθεθξηκέλσλ πιηθψλ γξακκαηηζκνχ θαη ηεο ζπρλφηεηαο δξαζηεξηνηήησλ θαη ζπκπεξηθνξψλ γξακκαηηζκνχ κέζσ ηνπ ειεχζεξνπ παηρληδηνχ (Morrow, 1990). Κάλνληαο κηα ηζηνξηθή αλαδξνκή βιέπνπκε πσο γεληθφηεξα ε επίδξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο έρεη επηζεκαλζεί απφ πνιινχο παηδαγσγνχο. Ο Froebel κε ηνλ «λεπηαθφ θήπν» (Kindergarten) νξγάλσζε έλα πεξηβάιινλ πινχζην ζε εξεζίζκαηα θαη άθεζε ηα παηδηά λα αλαπηπρζνχλ κέζα ζε απηφ παίδνληαο κε ην παηδαγσγηθφ πιηθφ, ην νπνίν νλφκαδε «δψξα» (Κπξηαδνπνχινπ-Βαιελάθε, 1977). Σν πξφγξακκα ηεο Montessori ζηεξίρζεθε ζηελ άπνςε φηη ηα παηδηά καζαίλνπλ, εάλ έρνπλ ηελ ειεπζεξία λα εμειηρζνχλ κε ην δηθφ ηνπο ξπζκφ ζε πεξηβάιινλ πνπ έρεη πξνζαξκνζηεί ζηηο αλάγθεο ηνπο θαη είλαη νξγαλσκέλν ειθπζηηθά κε πινχζηα πιηθά (Νηνιηνπνχινπ 2000). Ο Piaget, έδσζε κεγάιε ζεκαζία ζηε ιέμε «αθνκνίσζε» (assimilation) θαη ππνζηήξημε πσο ηα παηδηά θαηαθηνχλ ηε γλψζε, ηηο λέεο πιεξνθνξίεο θαη ηηο εκπεηξίεο, ελζσκαηψλνληάο ηεο ζηηο ήδε ππάξρνπζεο, κέζα απφ ηα ζηνηρεία ηνπ πεξηβάιινληνο (Κξαζαλάθεο, 1983, Καθαβνχιεο, 1993). χκθσλα κε ην Vygotsky, ηα παηδηά θαηαθηνχλ ηε γλψζε φηαλ έρνπλ ηελ επθαηξία λα αιιειεπηδξάζνπλ κε ηνπο ζπλνκήιηθνπο, ηνπο ελειίθνπο θαη κε ην πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν δνπλ (Νηνιηνπνχινπ, 1999, Schunk, 2010). Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη πσο ε νξγάλσζε ηεο Γ.Β. σο πεξηβάιινλ φπνπ ζα αλαπηπρζνχλ πεξηζηαηηθά γξακκαηηζκνχ, απνηειεί πςίζηεο ζεκαζίαο ζέκα (Cooper, 2000). ην πεξηβάιινλ ηεο ηάμεο ηνπ λεπηαγσγείνπ ππάξρεη θαηεγνξηνπνίεζε ζε γσληέο ζπλήζσο ζχκθσλα κε ηξία βαζηθά θέληξα κάζεζεο ( learning centers ): α. ην θέληξν ηνπ γξακκαηηζκνχ (literacy center) ( Morrow 1989) ή Κέληξν Γξαπηνχ Λφγνπ (Σάθα, 2001β) ην νπνίν πεξηιακβάλεη ηε γσληά ηεο γξαθήο θαη ηεο αλάγλσζεο, ησλ νπηηθναθνπζηηθψλ κέζσλ θαη ηεο βηβιηνζήθεο, β. ηα θέληξα ηεο αλαθάιπςεο θαη ηεο εμεξεχλεζεο ηα νπνία εκπιέθνπλ ηα παηδηά ζηελ εμεξεχλεζε επηζηεκνληθνχ παηδαγσγηθνχ πιηθνχ, γιψζζαο θαη καζεκαηηθψλ ή ηέρλεο- θαη γ. ηα θέληξα 22

23 δξακαηνπνίεζεο, ηα νπνία επηθεληξψλνληαη ζε κνξθέο ζπκβνιηθνχ παηρληδηνχ φπσο ε γσληά ηεο θνπδίλαο, ην καγαδάθη, ην ηαηξείν θ.ά. Δθηφο απφ ηε Γ.Β. αιιά θαη επηπιένλ απηήο, φιεο νη γσληέο δηαζέηνπλ πιηθφ γξακκαηηζκνχ πνπ λα ζρεηίδεηαη κε ην ζέκα ηνπο πξνσζψληαο έηζη δξαζηεξηφηεηεο γξακκαηηζκνχ π.ρ. ζην ηαηξείν κπινθ ζπληαγνγξάθεζεο θαξκάθσλ θ.ά. ( Rog, 2001). Οη γσληέο ζηελ πξνζρνιηθή ηάμε εθφζνλ νξγαλσζνχλ κε πιηθά γξαθήο θαη αλάγλσζεο κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ηα παηδηά ζε ζπκπεξηθνξέο θαη δξαζηεξηφηεηεο γξακκαηηζκνχ κέζα απφ απζφξκεηεο δξαζηεξηφηεηεο 14 παηρληδηνχ ξφισλ, θαζψο έηζη επηηπγράλεηαη ε ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ ζηε δηαδηθαζία πεηξακαηηζκνχ, αλαθάιπςεο θαη δεκηνπξγίαο (Morrow, 1990, ηβξνπνχινπ & Υαηδεζαββίδεο, 2004). Οη απζφξκεηεο δξαζηεξηφηεηεο γεληθά εληζρχνπλ ηελ πξσηνβνπιία θαη ηε ζπλεξγαζία ησλ παηδηψλ θαη εηδηθά φηαλ ζρεηίδνληαη κε πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ κέζα απφ ηελ παξνρή εληχπσλ θαη πιηθψλ γξακκαηηζκνχ ζηα θέληξα ζπκβνιηθνχ παηρληδηνχ εληζρχνπλ πξσηίζησο ηελ επηθνηλσλία, ηε γξαθή θαη ηελ αλάγλσζε (ηβξνπνχινπ & Υαηδεζαββίδεο, 2004). Απφ φιεο ηηο παηδαγσγηθέο γσληέο θαη ηα θέληξα κάζεζεο, ην θέληξν ηνπ γξακκαηηζκνχ θαη εηδηθφηεξα ε Γ.Β. απνηειεί ην θεληξηθφ ζεκείν ηεο ηάμεο, ζην νπνίν κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ δξαζηεξηφηεηεο γξαθήο θαη αλάγλσζεο, απζφξκεηεο ή νξγαλσκέλεο (Rog, 2001, Σάθα, 2001α). Όζν πην ζσζηφο είλαη ν ζρεδηαζκφο ηεο Γ.Β. ηφζν πην ηδαληθέο είλαη νη ζπλζήθεο γηα ηέηνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο, θαζψο ε ελαζρφιεζε ησλ παηδηψλ κε ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή απμάλεη ζε ζπρλφηεηα θαη δηάξθεηα φηαλ ππάξρεη πξφζβαζε ζε γσληά ζσζηά νξγαλσκέλε κε πινχζηα πιηθά γξακκαηηζκνχ (Morrow & Weinstein, 1982, Morrow & Rand, 1991α). Η Γ.Β. παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ πξνζρνιηθή ηάμε γηα δπν ιφγνπο: α. απνηειεί πεξηβάιινλ πινχζην ζε εξεζίζκαηα έληππνπ ιφγνπ θαη β. απνηειεί έλαλ θαηεμνρήλ ρψξν φπνπ ηα παηδηά κπνξνχλ λα έξζνπλ ζε επαθή κε ηα βηβιία εκπινπηίδνληαο ην ιεμηιφγηφ ηνπο θαη απνθηψληαο εμνηθείσζε κε ηνλ «επεμεξγαζκέλν» ιφγν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πιαηζίνπ. 14 Απζφξκεηεο δξαζηεξηφηεηεο ελλννχκε κηα ζεηξά κνξθψλ ζπκπεξηθνξάο, θηλήηξσλ, επθαηξηψλ θαη πξαθηηθψλ κέζα απφ ην νπνίν (ηηο νπνίεο) ην παηδί αλαθαιχπηεη ηνλ θφζκν πνπ ην πεξηβάιιεη, αλαπηχζζεη δεμηφηεηεο, εθθξάδεη ζπλαηζζήκαηα θαη θαηαθηά ηηο γλψζεηο (Υαηδεζαββίδεο & ηβξνπνχινπ, 2004). Απζφξκεηεο δξαζηεξηφηεηεο ζηε Γ.Β. είλαη φιεο εθείλεο νη ζπκπεξηθνξέο θαη πξαθηηθέο πνπ εκπιέθνπλ πεξηζηαηηθά γξακκαηηζκνχ 23

24 Η ζσζηή νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηεο Γ.Β. βνεζά ην παηδί λα πηνζεηεί ζπλήζεηεο αλαγλψζηε κε ηξφπν θπζηθφ θαη παηγληψδε θαη φρη θαηαλαγθαζηηθφ ή ππνρξεσηηθφ (Μπαηζνχηα, Παπαγηαλλίδνπ & Γάληε 2007, Υξηζηνδνχινπ Γθιηάνπ, 2007, Γηαλληθνπνχινπ, 1998, Σάθα, 2001β). Σν παηδί ζπλεηδεηνπνηεί ηνλ επηθνηλσληαθφ ξφιν ηεο γξαπηήο γιψζζαο, απνθηά γλψζεηο γηα ηα βηβιία, ηελ αλάγλσζε θαη ηε δνκή ηεο γξαπηήο γιψζζαο, καζαίλεη ζηξαηεγηθέο αλάγλσζεο θαη ηξφπνπο πξνζέγγηζεο ηνπ θεηκέλνπ. Δπηπιένλ, ε Γ.Β. ζην λεπηαγσγείν ζπκβάιιεη ζε πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ, γηαηί ην πιαίζην ιεηηνπξγίαο ηεο απαηηεί απφ ηα παηδηά ελεξγεηηθή θαη ζπκκεηνρηθή κάζεζε, δξαζηεξηνπνίεζε θαη αιιειεπίδξαζε κε ην γξαπηφ ιφγν (Μπαηζνχηα, Παπαγηαλλίδνπ & Γάληε 2007). Ωο πεξηβάιινλ πινχζην ζε εξεζίζκαηα έληππνπ ιφγνπ ε Γ.Β. δεκηνπξγεί θαηάιιειεο ζπλζήθεο θαη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ ελεξγεηηθή κάζεζε, πεξηζηαηηθά γξακκαηηζκνχ θαη ηελ αλάδπζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο (Morrow, 1989, Morrow & Rand, 1991). ηε Γ.Β. φια ηα παηδηά, αλεμάξηεηα απφ ηελ εμνηθείσζε πνπ έρνπλ κε ηα βηβιία απφ ην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ, έρνπλ ηε δπλαηφηεηα επαθήο θαη ρξήζεο ησλ βηβιίσλ γηα εκπεηξίεο αλάγλσζεο θαη γξαθήο, ζην πιαίζην κηαο εμηζσηηθήο εθπαίδεπζεο. Δπηπιένλ, ηα παηδηά παξαηεξψληαο θαζεκεξηλά αληηθείκελα ζην άκεζν πεξηβάιινλ ηνπο θαη επηζπκψληαο λα θαηαλνήζνπλ ηη «ιέεη» ην θείκελν θάλνπλ ππνζέζεηο ζρεηηθά κε απηφ, ηηο δηαηππψλνπλ θαη έπεηηα ειέγρνπλ ηελ εθαξκνγή ηνπο αθνινπζψληαο κηα δηαδηθαζία ππφζεζε, εθαξκνγή, έιεγρνο ε νπνία ηα βνεζά λα αληηιακβάλνληαη πσο νη ιέμεηο ιέλε θάηη πνπ έρεη λφεκα (Hall, 1987). Η αλαγλψξηζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ζην πεξηβάιινλ, ζηνλ πεξηβάιινληα έληππν ιφγν 15 είλαη ζεκαληηθφ βήκα ζπλεηδεηνπνίεζεο ζηελ πνξεία ησλ παηδηψλ πξνο ηελ θαηάθηεζε ηνπ γξακκαηηζκνχ, εθφζνλ εμνηθεηψλνληαη κε ηηο πξαθηηθέο αλάγλσζεο βηβιίσλ, κε ην ξφιν ηνπ αλαγλψζηε θαη ζπλεηδεηνπνηνχλ ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο γιψζζαο (Hall, 1987, Γηαλληθνπνχινπ, 1998, Σάθα, 2001β, Υξηζηνδνχινπ Γθιηάνπ, 2007). Ωο ρψξνο φπνπ ηα παηδηά έρνπλ ηελ επθαηξία λα εκπιαθνχλ κε βηβιία ε ζπκβνιή ηεο Γ.Β. θξίλεηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή θαζψο ε αλάγλσζε πςειήο πνηφηεηαο ινγνηερλίαο απνηειεί κηα ζεκαληηθή πιεπξά ηεο πξψηκεο αλάγλσζεο ηνπ 15 «Πεξηβάιισλ (πεξηβάιινληα) έληππν ιφγν» (environmental print) ελλννχκε θάζε είδνο γξαπηνχ ιφγνπ πνπ ππάξρεη ζην πεξηβάιινλ ηνπ παηδηνχ φπνπ ην ζεκαίλνλ απφ ην παηδί ζε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο αληιείηαη απφ ηα κε ιεθηηθά ζηνηρεία φπσο νη εηθφλεο- πνπ ζπλνδεχνπλ ην θείκελν (Hall, 1987: 22). «Δίλαη ν έληππνο ιφγνο πνπ ζπλαληάηαη ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ ηνπ παηδηνχ» (Rog, 2001: 30). 24

25 γξακκαηηζκνχ (Morrow, 2009). Με ην «αλαδπφκελν δηάβαζκα» (Παπνχιηα-Σζειέπε, 2001), ηα παηδηά θαλεξψλνπλ ηελ αληίιεςή ηνπο γηα ην γξαπηφ ιφγν θαη ζπγρξφλσο εμνηθεηψλνληαη κε απηφλ, ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη δηαβάδνληαη ηα θείκελα θαη φρη νη εηθφλεο, θαηαθηνχλ ηε θνξά αλάγλσζεο θαη εκπινπηίδνπλ ην ιεμηιφγην (Σάθα & Φξαγθηά, 2001, Σάθα 2001β, Μνπδάθε, 2004, Morrow, 2009). Όπσο εχζηνρα παξαηεξεί ε Κνλδχιε «ε αλάγλσζε ή ε αθήγεζε ηνπ παξακπζηνχ απνηειεί ζεκείν εθθίλεζεο γηα λα μεδηπισζνχλ πνιιέο δξαζηεξηφηεηεο κε δηαθνξεηηθνχο ζηφρνπο» (2001: 50). Δπηπιένλ, ε αλάγλσζε ηζηνξηψλ ζηα παηδηά ηνχο επηηξέπεη λα αιιειεπηδξνχλ κε ηνπο ελήιηθεο θαη λα θαηαζθεπάδνπλ ην λφεκα γχξσ απφ ην θείκελν πνπ ηνπο δηαβάδεηαη ή ηηο εξσηήζεηο πνπ ηνπο ππνβάιινληαη. Οη ζπδεηήζεηο θαη νη εξσηήζεηο αλνηθηνχ ηχπνπ πςειήο γλσζηηθήο απαίηεζεο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ αλαγλψζεσλ δεκηνπξγνχλ πξνυπνζέζεηο γηα ελεξγή ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ, ηα βνεζνχλ λα θαηαζθεπάζνπλ λέα λνήκαηα θαη λα αλαπηχμνπλ γισζζηθέο δεμηφηεηεο εκπινπηίδνληαο ην ιεμηιφγηφ ηνπο (Παπνχιηα Σδειέπε, 2001β, Μνζρνβάθε, 2001). ε απηή ηελ πεξίπησζε ηεο αλάγλσζεο ζηα παηδηά - ε ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ εμαξηάηαη απφ ην βαζκφ εκπινθήο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηφζν ζε γλσζηηθφ επίπεδν φζν θαη ζε επίπεδν ζηξαηεγηθψλ ζπδήηεζεο (Μνζρνβάθε, 2001). ε θάζε πεξίπησζε, νη παξαγσγηθέο ζπδεηήζεηο απφ ηα βηβιία πξνθχπηνπλ απφ αλνηθηέο εξσηήζεηο πνπ αληαλαθινχλ ηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ θαη πνπ νδεγνχλ ζηελ έθθξαζε ζθέςεσλ θαη ζπλαηζζεκάησλ πνπ εθπνξεχνληαη απφ ην θείκελν (Morrow, 2009). Ο εκπινπηηζκφο ηνπ ιεμηινγίνπ θξίλεηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο, θαζψο ε ιεμηινγηθή αλάπηπμε ησλ πξψηκσλ αλαγλσζηψλ βξίζθεηαη ζε ζπλάθεηα κε ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ αλαγλσζηηθήο απνθσδηθνπνίεζεο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ (Μνπδάθε, 2004). Η αλάγλσζε ηζηνξηψλ απφ ηα παηδηά, ην «αλαδπφκελν δηάβαζκα» ηζηνξηψλ, ηα βνεζά λα αληηιεθζνχλ πψο ιεηηνπξγεί ν γξαπηφο ιφγνο ζπκβάιινληαο ζηηο πξαθηηθέο γξακκαηηζκνχ θαη θαζνξίδεη ηηο ζηάζεηο θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ ζα απνθηήζνπλ ζηελ εμέιημή ηνπο απφ πξψηκνπο 16 ζε δεηλνχο αλαγλψζηεο ζηε ζρνιηθή ηνπο πνξεία (Παπνχιηα-Σζειέπε, 2001α). Σνχην είλαη ζεκαληηθφ, θαζψο έρεη απνδεηρζεί πσο ε ππεξνρή ησλ παηδηψλ ζε ηθαλφηεηεο γξακκαηηζκνχ δελ είλαη απιά βνεζεηηθή γηα ηελ 16 πξψηκνο αλαγλψζηεο είλαη ην παηδί πνπ καζαίλεη λα δηαβάδεη θαηαλνψληαο απηφ πνπ δηαβάδεη πξηλ ηελ είζνδφ ηνπ ζην ζρνιείν θαη ζηε ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία ( Τάθα, 2009), ην νπνίν θαη δηαηεξεί ηελ πςειή επίδνζε ζηε ζπλέρεηα ηεο θνίηεζήο ηνπ ζε απηφ. 25