ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΤΑ ΠΑΛΑΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΑΝ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Transcript

1 ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΤΑ ΠΑΛΑΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΑΝ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΕΠΑΛ ΒΑΘΕΟΣ ΣΑΜΟΥ ΜΑΘΗΤΕΣ: ΚΟΥΤΣΟΥΚΗΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΠΛΑΣΤΑΡΙΑ ΑΓΛΑΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΘΕΟΧΑΡΑΤΟΥ ΕΥΓΕΝΙΑ ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ

2 Βυρσοδεψία Η Ελλάδα, τόπος κτηνοτροφικός, ανέπτυξε με επιτυχία όλους τους κλάδους του δέρματος και σε όλες τις εποχές. Ο Όμηρος περιγράφει στο παρακείμενο απόσπασμα της Ιλιάδας τη χρήση του λίπους και του νερού στην κατεργασία των τομαριών. Αποδίδει την ανθεκτικότητα της περίφημης ασπίδας του Αχιλλέα, έργο του Ηφαίστου, στις πέντε στρώσεις πετσιά, και περιφράφει την κατασκευή αυτής του Αίαντα του Λοκρού από τον βυρσοδέψη Τύχιο «με επτά βοϊδοτόμαρα». Ο Παυσανίας αναφέρει στη Περιήγηση τους Οζολούς Λοκρούς που κατοικούσαν στην Άμφισσα και ντύνονταν με δέρματα για αυτό και μύριζαν δυνατά (Χ 38,3), ο Ησίοδος συμβουλεύει για τη χρήση των δερμάτινων πεδίλων και πανωφοριών για το κρύο, ο Αριστοφάνης σατιρίζει το βυρσοδέψη Κλέωνα στους Ιππείς και διαχωρίζει «βυρσοδέψες» και «σκυτοτόμους» στον Πλούτο και τις Εκκλησιάζουσες. Οι αναφορές στη χρήση και την κατεργασία των δερμάτων στον Πλάτωνα, τον Αρριανό, τον Ξενοφώντα, το Λουκιανό, το Θεόφραστο, είναι συχνές και ενδεικτικές για την αρχαιότητα του κλάδου. Οι βυζαντινοί χρησιμοποίησαν ευρύτατα τα δερμάτινα ενδύματα, υποδήματα, αξεσουάρ και αντικείμενα, ανακάλυψαν ποιότητες και μεθόδους που αργότερα

3 εξελίχθηκαν στην προβιομηχανική βυρσοδεψία, έβαλαν τις βάσεις της οργάνωσης των ισχυρών τους συντεχνιών. Κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία η κατεργασία των δερμάτων εξελίχθηκε ακόμη περισσότερο ενώ πλέον δημιουργήθηκαν βυρσοδεψικά κέντρα στον ελλαδικό χώρο με σημαντικές εμπορικές συναλλαγές στα Βαλκάνια, τις παραδουνάβιες περιοχές, τη Μικρά Ασία, τη Ρωσία και τη Δύση. Τα Ταμπάκικα προστατεύονταν με ευνοϊκές ρυθμίσεις ως προς τις προμήθειες των υλών και τη διάθεση των προϊόντων. Στα νεώτερα χρόνια, η βυρσοδεψία πέρασε στη διαδικασία της εκβιομηχάνισης, δημιουργώντας έναν εύρωστο και δυναμικό κλάδο στην Ελλάδα, για έναν περίπου αιώνα. Οι συνοικίες των ταμπάκικων στις πόλειςλιμάνια του 19ου αι. αποτελούν ένα χαρακτηριστικό πολεοδομικό σύνολο, σύμβολο πλούτου και προκοπής, αν και στα επόμενα χρόνια αντιμετωπίζουν διαρκώς πιέσεις για απομάκρυνση από τις κατοικημένες περιοχές, ως «οχληρές και ρυπαίνουσες εγκαταστάσεις». Η περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου έπαιξε σημαντικό ρόλο την περίοδο της εκβιομηχάνισης. Η Σύρος, πρωτεργάτρια, η Χίος, η Λέσβος, η Σάμος, η Ρόδος και η Κύπρος, δημιούργησαν εύρωστους βιομηχανικούς πόλους, αξιοποιώντας τα δίκτυα συναλλαγών με τα Μικρασιατικά κέντρα εμπορίου.

4 Η Σάμος διακρίθηκε στην κατεργασία των σολοδερμάτων. Τα πρώτα μικρά οικοτεχνικά ταμπάκικα εμφανίζονται στη Σάμο στο Λιμένα του Βαθέος, στην ομώνυμη συνοικία. Δεν ευημέρησαν όμως στην πρωτεύουσα της Ηγεμονίας, ίσως λόγω της όχλησης που δημιουργούσαν. Έτσι, η δραστηριότητα άνθισε στο Καρλόβασι το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. και έπαιξε σημαντικό ρόλο ως το 1950, όταν άρχισε η φθίνουσα πορεία μέχρι την οριστική λήξη, με το τέλος του 20ου αιώνα. Υποτυπώδης βυρσοδεψία μαρτυρείται στη Σάμο από τις αρχές του 19ου αιώνα στο λιμάνι του Βαθιού, όπου στις παρυφές της πόλης χτίστηκαν μικρά εργαστήρια βυρσοδεψίας και η περιοχή ονομάστηκε «Ταμπάκικα». Τα εργαστήρια όμως εκείνα δεν εξελίχθηκαν ούτε αναπτύχθηκε η βυρσοδεψία σε άλλη περιοχή έξω από την πόλη, η οποία ήδη από το 1854 αποτελούσε την πρωτεύουσα της ηγεμονίας της Σάμου. Αντίθετα, μεγάλη ανάπτυξη της βυρσοδεψίας παρατηρείται προς τα τέλη του 19ου αιώνα στο Καρλόβασι, που αναδεικνύεται εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της Σάμου. Η δυναμική εμφάνιση της βυρσοδεψίας στο Καρλόβασι χρονολογείται, σύμφωνα με αρχειακές πηγές, στο 1868, όταν ομάδα δεκαέξι βυρσοδεψών ζήτησε από την ηγεμονική διοίκηση μείωση των φόρων επί της εξαγωγής «κατειργασμένων βυρσών». Το 1874 έχουν σχεδόν υπερδιπλασιαστεί, έχουν συστήσει συντεχνία και απαιτούν τη λήψη μέτρων για την προστασία της εγχώριας βυρσοδεψίας. Η ζήτηση κατεργασμένων δερμάτων από τον οθωμανικό στρατό στη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου ( ) ενίσχυσε περαιτέρω την εξέλιξη των σαμιακών βυρσοδεψείων, τα οποία αρχίζουν να εκσυγχρονίζονται και να

5 διευρύνουν τον κύκλο εργασιών τους από τις αρχές της δεκαετίας του 1890 με χρήση μηχανών για την επεξεργασία του δέρματος. Τα βυρσοδεψεία αναπτύχθηκαν στην παραλιακή ζώνη του όρμου Νέου Καρλοβάσου, περιοχή όπου διευκολύνονταν οι μεταφορές, η επεξεργασία και η εμπορία των δερμάτων. Στα τέλη περίπου του 19ου αιώνα η βυρσοδεψία στο Καρλόβασι αποτελούσε ένα δυναμικό και κερδοφόρο κλάδο της εγχώριας βιομηχανίας, που ανταγωνιζόταν σε ποιότητα ελληνικά, αιγυπτιακά και τουρκικά δέρματα. Η μεγαλύτερη ακμή της βυρσοδεψίας στο Καρλόβασι παρατηρείται την πρώτη τριακονταετία του 20ού αιώνα. Στις αρχές του αιώνα οι ιδιοκτήτες βυρσοδεψείων στο Καρλόβασι ιδρύουν ομόρρυθμες εταιρείες, μερικοί συγχωνεύονται σε μεγαλύτερες επιχειρήσεις και χρησιμοποιούν σύγχρονα μηχανήματα, που βελτιώνουν την ποιότητα του τελικού προϊόντος. Κατά την απογραφή του 1920 λειτουργούσαν 47 εργοστάσια βυρσοδεψίας, τα οποία απασχολούσαν πολλούς εργάτες οργανωμένους σε ισχυρό σωματείο. Το πρώτο σωματείο βυρσοδεψών «Αδελφότης βυρσοδεψών Ο Προφήτης Ηλίας» ιδρύθηκε το 1899, με σκοπό την αμοιβαία υποστήριξη και τη βοήθεια άπορων εργατών, ενώ το 1908 ιδρύθηκε καθαρά εργατικό σωματείο με την επωνυμία «Αδελφότης Εργατών Βυρσοδεψείων Ο Άγιος Παντελεήμων». Τα κατεργασμένα δέρματα εξάγονται σε αγορές της Μικράς Ασίας, της Αιγύπτου, της Μέσης Ανατολής αλλά και της Ελλάδας, ενώ ακατέργαστα δέρματα εισάγονται από τις ίδιες περιοχές αλλά και από μακρινές χώρες της

6 Ασίας και της Νοτίου Αμερικής. Η μείωση ή απαλλαγή από τελωνειακούς δασμούς που είχε εξασφαλίσει η ηγεμονία κατέστησε τα σαμιακά δέρματα ιδιαίτερα ανταγωνιστικά στις αγορές. Για τη διευκόλυνση της μεταφοράς των δερμάτων από τα εργοστάσια προς το λιμάνι κατασκευάστηκαν σιδηροτροχιές όπου κινούνταν ιππήλατος τροχιόδρομος, που λειτουργούσε από το 1905 μέχρι τις παραμονές του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Τα υλικά που χρησιμοποιούνταν για την επεξεργασία των δερμάτων ήταν φυσικής προέλευσης (πευκοφλοιός, σκίνος, ρούδι, βελανίδια), το μεγαλύτερο μέρος των οποίων προερχόταν από τις ορεινές περιοχές του νησιού ή εισαγόταν από τη Μικρά Ασία. Η επεξεργασία των σολοδερμάτων περιλάμβανε τρεις φάσεις: α) ενυδάτωση και καθαρισμό, β) πρόδεψη και δέψη και γ) επεξεργασία καλλωπισμού, βαφής και συσκευασίας των δερμάτων για εξαγωγή. Η βιομηχανία της βυρσοδεψίας στη Σάμο επηρεάστηκε από τη μεγάλη οικονομική κρίση στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και σταδιακά παρήκμασε δεχόμενη ισχυρά πλήγματα, τόσο στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο όσο και μεταπολεμικά, με τη διάδοση των συνθετικών υλικών που αντικατέστησαν τα δέρματα. Σήμερα λειτουργούν ελάχιστα βυρσοδεψεία στο Καρλόβασι, ενώ τα

7 εντυπωσιακά κτήρια, πολλά από τα οποία έχει αγοράσει το Πανεπιστήμιο Αιγαίου για τις εκπαιδευτικές ανάγκες του και με σκοπό να δημιουργήσει Μουσείο Βυρσοδεψίας, καθώς και τα πολλά νεοκλασικά αρχοντικά, δηλώνουν τη μεγάλη ακμή της βυρσοδεψίας στη Σάμο. ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Η κατεργασία του δέρματος γενικά περιλαμβάνει τρία στάδια, τα οποία χωρίζονται σε περισσότερες από δέκα παραγωγικές φάσεις που προσαρμόζονται και τροποποιούνται ανάλογα με τον τύπο της δοράς και το τελικό επιθυμητό προϊόν. Οι φάσεις αυτές ταξινομούνται σε χημικές και μηχανικές παραγωγικές διαδικασίες. Οι ιδιότητες που αποκτά το δέρμα κατά την κατεργασία του είναι η αντοχή στα χτυπήματα, τις κάμψεις και τα σκισίματα, η καλή θερμομονωτικότητα, η διαπερατότητα στους υδρατμούς, η ευκαμψία και η ελαστικότητα. Με την εξέλιξη της βυρσοδεψίας, την εφαρμογή των ανακαλύψεων στη χημεία και των μοντέρνων μηχανικών μεθόδων, οι διαδικασίες τροποποιήθηκαν, συντομεύθηκαν, και έδωσαν νέα προϊόντα. Οι μέθοδοι κατεργασίας είναι πολλές και τα παραγόμενα προϊόντα ποικίλα. Η Σάμος φημίστηκε για την φυτική κατεργασία των σολοδερμάτων αν και παρήγε επίσης μικρές ποσότητες και άλλων ποικιλιών (αδιάβροχα, βακέτες κλπ) ΟΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΤΑΝΙΝΩΝ Το δέρμα των θηλαστικών αποτελείται από τρεις στιβάδες: την επιδερμίδα, τη δερμίδα ή χόριο και την υποδερμίδα ή υποδόριο ιστό. Το χόριο, πυκνό δίκτυο ινών πρωτεϊνικής σύστασης με βάση το κολλαγόνο, είναι το καθευατό δέρμα. Η αντοχή ενός κατεργασμένου δέρματος εξαρτάται κυρίως από την ποιότητα και την αναλογία του χορίου προς το συνολικό πάχος. Η δέψη είναι ουσιαστικά η διαδικασία σταθεροποίησης των ινών του κολλαγόνου και πρόληψης της σήψης. Με τη διαδικασία αυτή, η τανίνη εισέρχεται στο δέρμα και στη συνέχεια αντικαθιστά τα μόρια του νερού που συγκρατούνται στις ιονισμένες ομάδες του κολλαγόνου

8 Η τανίνη δεν είναι μία συγκεκριμένη χημική ένωση, αλλά μία κατηγορία ενώσεων ευρύτατα διαδεδομένη στα φυτά. Οι τανίνες είναι διαλυτές στο νερό και στην αλκοόλη. Τις συναντάμε στις ρίζες, στο ξύλο, στο φλοιό, στον καρπό καθώς και στα φύλλα πολλών δένδρων, όπως στη καστανιά, στο πευκοφλοιό, στα καπάκια από τα βελανίδια, στα φύλλα του σκίνου κ.ά. Η βελανιδόκουπα και ο πίτυκας (πευκοφλοιός) που ήταν τα κύρια δεψικά υλικά στη Σάμο, αλέθονταν σε χοντρό κόκκο σε ειδικούς μύλους, χύνονταν σε μια δεξαμενή, τη χαρτζόλιμπα, καλυπτόταν με θερμό νερό και έμεναν εκεί για τουλάχιστον μια νύχτα, ώστε να «μελώσουν» και να γίνουν ένα παχύρρευστο υγρό, το χάρτζι. ΣΤΑΔΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΤΑ ΝΕΡΑ Στο πρώτο στάδιο τα δέρματα καθαρίζονται, ενυδατώνονται, αποτριχώνονται από το πρόσωπο και απομακρύνονται τα λίπη από το γουδουρά, την εσώτερη στιβάδα. Μένει μόνον καθαρό το τμήμα της βύρσας που θα δεχθεί την κατεργασία. Κόψιμο των δερμάτων κατά μήκος της πλάτης σε δύο κομμάτια, τα κρουπόνια. Δυο εργάτες κουβαλούσανε στους ώμους τους ένα μακρύ κοντάρι το- «μπαστούνι»-φορτωμένο πετσιά, και το κατεβάζανε στο κυμοθάλασσο. Εκεί ήταν μόνιμα μπηγμένοι μέσα στο νερό πάσσαλοι από χοντρά αγριόξυλα όπου οι εργάτες με λεπτά σκοινιά τα «καβέτα»-δένανε τα πετσιά και τ αφήνανε στο

9 αέναο κύμα της Ρίβας. Κ. Καλατζής. Το Ταμπάκικο, Πιτσιλός 1992, σελ. 26 ΣΤΑΔΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΑΡΓΑΣΗ Οι τρόποι φυτικής δέψης των σολοδερμάτων στα σαμιώτικα ταμπάκικα ήταν το πάστωμα σε μποτόνια με χάρτζια, ή αρκετά αργότερα, στα κουνητά με διαλύματα ισχυρών τανινών. Οι βαρέλες δέψης που επιτάχυναν τους χρόνους και άλλαξαν την οργάνωση του ταμπάκικου χρησιμοποιήθηκαν ευρέως ήδη από τις αρχές του αιώνα.

10 Δευτέρωμα Ο έλεγχος της δέψης γινόταν με μικρές τομές στην άκρη του δέρματος από έμπειρους τεχνίτες ώστε να δουν σε τι βάθος είχε εισχωρήσει η τανίνη: αν τα δέρματα περάσανε. Αν μετά τη παρέλευση τεσσάρων μηνών περίπου διαπίστωναν ότι η τανίνη δεν είχε εισχωρήσει σε όλο το δέρμα, επαναλάμβαναν τη διαδικασία του παστώματος, δευτέρωναν με άλλο χαρτζ. ΣΤΑΔΙΟ ΤΡΙΤΟ: Ο ΚΑΛΛΩΠΙΣΜΟΣ Στο στάδιο αυτό το δέρμα αποκτά την επιθυμητή όψη, χρώμα, υφή, ανάλογα με την τελική του χρήση. Οι τεχνικές, οι μέθοδοι και οι μηχανές είναι αναρίθμητες, όσες η φαντασία του ανθρώπου για νέα προϊόντα. Για τα σολοδέρματα ειδικότερ

11 βασικά στάδια του τελειώματος ήταν: α τα H ξήρανση των δερμάτων είναι κρίσιμη, καθώς θα πρέπει να επιτευχθεί ομοιόμορφη αφύγρανση και να αποφευχθεί η οξείδωση των τανινών στην επιφάνειά τους. Στα περισσότερα βυρσοδεψεία το στέγνωμα γινόταν στον όροφο, όπου κρεμούσαν τα δέρματα στις κρεμάλες. Τις τελευταίες δεκαετίες στο Καρλόβασι εμφανίστηκαν θερμικά ξηραντήρια, όπου η ξήρανση των δερμάτων επιτυγχάνεται με σταθερή θερμοκρασία και ελεγχόμενη υγρασία, με αποτέλεσμα μια σαφώς καλύτερη ποιότητα.

12 Τις δύο πρώτες μέρες έπρεπε ο χώρος να μην αερίζεται καθόλου, γιατί ήτανε κίνδυνος να τσικνώσουν τα πετσιά. Αν τύχαινε να φυσήξει κουφονότι, βαρούσε συναγερμός στη Ρίβα. Ο κίνδυνος να πάθουν ζημιά τα πετσιά μεγάλωνε, και τα εργοστάσια παίρνανε με βιάση τα μέτρα τους. Κλείνανε πόρτες και παραθύρια, ακόμα και τις χαραμάδες. Κ. Καλατζής. Το Ταμπάκικο, Πιτσιλός 1992, σελ. 32 Κατόπι τα δέρματα παστρεύονται και ξελουρίζονται δηλαδή κόβονται τα άχρηστα κομμάτια τους. Παράλληλα ταξινομούνται σε κατηγορίες ανάλογα με το βάρος και τη ποιότητά τους. Η ποιότητα της βαφής καθορίζεται αποφασιστικά από την επιλογή των χρωστικών ουσιών. Οι χρωστικές που χρησιμοποιούνται είναι υδατοδιαλυτές. Η βαφή γίνεται σε ειδικό μηχάνημα και επιδιώκεται πάντοτε το δέρμα να αποκτήσει ομοιόμορφο και σταθερό χρώμα. Άλλες τεχνικές Oι σύγχρονες τάσεις της μόδας και η υποβάθμιση της ποιότητας των ακατεργάστων επέβαλλαν μηχανικές διαδικασίες όπως το τρόχισμα, το στάμπωμα, την επικάλυψη και βαφή των σολοδερμάτων με πιστόλια κ.α.

13 Έλεγχος, μέτρημα, αποστολή Μετά από κάθε φάση ελέγχεται η ποιότητα του παραγόμενου δέρματος, ταξινομούνται ανάλογα με τις ποιότητες και τον τελικό προορισμό, μαρκάρονται, μετριούνται, δένονται σε μπάλες και προωθούνται στην αγορά. Τα καπνοφίντανα(βdάνια) Η πρώτη δουλεία του καπνοκαλλιεργητή είναι να ετοιμάσει τις ψάθα και τις πρασές για τα φιντάνια. Πρώτα-πρώτα κάνουμε της ψάθες, για να σκεπάζουμε τα καπνά. Έτσι θα τα γλιτώσουν από τις πολλές βροχές και τα κρύα. Ακόμα κι από τα πουλιά,να μην τα σκαλίζουν. Για να γίνουν οι ψάθες χρειάζονται κάμποσα μικρά καντρόνια, και λίγες πρόκες (σκουρέτα και καρφοβελόνες).τα καντρόνια θα ναι μακριά ίσαμε δυο μέτρα κι οι πενταύρες ώς ενάμισι. Βάζουμε κάτω στο έδαφος τρία καντρονάκια ένα μέτρο μακριά το ένα απ τα άλλο.στρώνουμε, πάνω σ αυτά, έξι-επτά πενταύρες, ανάλογα το πλάτος,έτσι που να είναι στην άκρη λίγο καβαλικευτές,όπως στις τραβάκες, για να φεύγουν τα νερά (<<τραβάκα>>=στέγη με κεραμίδια)και να μη μπαίνουν μέσα στις πρασές. Αν δεν έχουμε πενταύρες και σουβεδάκια ή άμα θέλουμε να μη μας στοιχίσουν πολύ, κόβουμε απ το δάσος μικρά πευκάκια, τα καθαρίζουν και τα κάνουμε<<στρουπνάκια>>(<<στρουπίνα>>=κορμός μικρού -πεύκου,μακρύς και λεπτός).τα <<στρουπίνια>> αυτά τα καρφώνουμε τέσσερα-τέσσερα,σε σχήμα κορνίζας τετράπλευρες. Κάνουμε πολλά τέτοια πλαίσια. Βάζουμε από κάτω ένα από αυτά τα πλαίσια και το στρώνουμε με ψαθί, αν έχουμε. Από πάνω από το ψαθί, βάζουμε στρωτά άλλο πλαίσιο και καρφώνουμε το να με τα άλλο.αν δεν έχουμε ψαθί, μπορούμε να βάλουμε σπαρτά, θυμάρια. Προχωρούμε τώρα στις πρασές. κοντά σ έναν τοίχο ή άλλο (=υπήνεμο) τόπο που έχει νερό κοντά, χαρακώνουμε με το ράμμα, μέσα εκεί στρώνουμε τις κοπριές. Και θα σπείρουμε τα φιντάνια. Βάζουμε όσο σπόρο θέλουμε, μέσα σ ένα μικρό πανένιο σακουλάκι, και τον ποτίζουμε

14 βράδυ-πρωί με νερό λίγο χλιαρό. Μέρα-νύχτα έχουμε το σακούλι κρεμασμένο κοντά στο τζάκι. Έτσι, με τη ζεστασιά της φωτιάς, φουσκώνει λίγο-λίγο ο σπόρος κι αρχίζει να βγάζει κάτι άσπρα φύτρα. Σαν τα δούμε τα φύτρα αυτά, καταλαβαίνουμε πως ο σπόρος (έγινε) και πρέπει να σπαρθεί στις πρασέ. Πάμε λοιπόν και τον σπέρνουμε, αφού πρώτα τον ανακατώσουμε με ψιλοκοσκινισμένη κοπριά η ποταμίσα άμμο, τον (πιέζουμε) ύστερα ελαφρά ελαφρά, μ ένα σανιδάκι, του κάνουμε κι ένα ελαφρύ (στρώμα) με χωνεμένη κοπριά, ποτίζουμε την πρασά με το ποτιστήρι και σκεπάζουμε τέλος με την ψάθα, πρωί-βράδυ σηκώνουμε τις ψάθες και ποτίζουμε τις πρασές και τις σκεπάζουμε ξανά ως κάτω. Ύστερα από δυο-τρεις μέρες, αν είναι καλός ο καιρός, ανασηκώνουμε λίγο τις ψάθες από μπροστά, για να παίρνει αέρα και φως πρασιά. Προτού βραδιάσει καλά κατεβάζουμε τέλεια της ψάθες για να μην ξεπαγιάσει την νύχτα ο σπόρος και τα φιντάνια κι όποτε φυσάει (δυνατή νοτιά), κρεμνάμε προστά χλωρές κλάρες, για να τα προφυλάξουμε. Εχθροί των φιντανιών είναι: ένα είδος σκουληκιού της γης, η αρρώστια των φυντανιών και τα πουλιά. Η ετοιμασία των χωραφιών Ώσπου να γίνουν τα φιντάνια, ετοιμάζουμε τα χωράφια: τα οργώνουμε. Το <<φύτιασμα>> (το φύτεμα) Ποτίζουμε πρώτα τις πρασές κι ύστερα αρχίζουμε να ξεπατώνουμε τα πιο μεγάλα και πιο τραχιά φιντάνια. Χωρίζουν (κατά μήκος) το χωράφι σε (ορθογώνια τμήματα), εξήντα ως εβδομήντα πόντους παίρνουν. Παίρνουν με τη χούφτα φυντάνι. Το σπρώχνουν κι ανοίγει μια τρυπά. Βάζουν μέσα κει με ένα φιντάνι. Καθώς πατούν με τα πόδια τους μέσα στ αυλάκι, το χώμα πατιέται και γίνεται λίγο σκληρό. Αυτό ωφελεί, γιατί και η τρύπα ανοίγεται πιο στρογγυλή και το τάπωμα γίνεται πιο εύκολα. Και τις πασαλείβουν με τη λάσπη.

15 Το πότισμα και το σκάλισμα Τόσο γρήγορα μεγαλώνει. Αν όμως το χωράφι είναι ποτιστικό,δεν κάνουμε τσάπισμα, δυο-τρεις μέρες ύστερα απ το πότισμα, το σκαλίζουμε πάλι. Όσες φορές ποτίσουμε, τόσες πρέπει και να το σκαλίσουμε Το μάζωμα των φύλλων Ξεκολλούμε και τα δυο κάτω-κάτω φύλλα, και τα πετούμε. Ξεκολλάμε τις πρωτομάνες της κάθε καπνουλιάς, με τη σειρά. Τα φύλλα που μπορεί να κρατήσει το αριστερό χέρι λέγονται μια <<τάπα>>. Καθώς αραδιάζονται οι τάπες, ο σελές θα γεμίσει ως τα χείλια. Ώσπου να γίνει ένα είδος

16 Το πέρασμα στις βελόνες Για τη δουλειά αυτή χρειάζονται: καμιά δεκαριά βελόνες, αρκετές καλαμόβεργες και σπάγγος ψιλός. Οι βελονές είναι μακριές, ως σαράντα πότους, και πλατσουκωτές. Μπροστά είναι πιο πλατσουκωτές και μυτερές πολύ. Οι βέργες είναι καλαμένιες, ως δυο μέτρα μακριές και σκισμένες λίγο κι από τις δυο μεριές. Κόβει και καλά, για κάθε μια βέργα, ένα κομμάτι σπάγκο λίγο πιο μεγάλο απ το καλάμι. Στη μιαν άκρη θα δέσει κόμπο και θα την περάσει μέσα στην σχισμάδα, που ναι απ το χονρτό μέρος της βέργας, αρχίζουμε το μπελόνιασμα. Παίρνουμε ένα-ένα φύλλο απ τις τάπες που έχουμε μέσα στην ποδιά μας και το περνάμε απ τη μύτη της βελόνας και το σπρώχνουμε λίγο-λίγο προς τα πίσω. Προσέχουμε να περνάει η βελόνα απ το χοντρό νεύρο των φύλλων. Να μην είναι το ένα φύλλο χαμηλά και τ άλλο ψηλά. Πριν αρχίσουν να περνούν φύλλα στη βελόνα, την αλείβουν πρώτα λάδι με το κρεμασμένο πανάκι. Ύστερα από μερικά μπελονιάσματα, τις ξαναλείβουν. Το μπελόνιασμα είναι η πιο εύκολη καπνοδουλειά.

17 Ο κρεμανταλάς και η λιάστρα Ο <<κριμαdαλά>> είναι η κρεμάστρα, που κρεμάνε απόνω της τις γεμάτες βέργες, για να ξεραθούν. Μόλις πάρουν κίτρινο χρώμα, τα φύλλα, κατεβάζουμε τις βέργες απ τον κρεμανταλάς και τις στρώνουμε καταγής στη λιάστρα, που έχουμε κάμει εκεί δίπλα, για να λιαστούνε μια-δυο μέρες. Μόλις τελειώσει το λιάσιμο, τις πάμε στην αποθήκη. Το καλούπιασμα Πριν αρχίσει το καλούπιασμα, θα βάλει τον καπνό στην (ύγρανση). Κάθε (στρώση) τη βρέχουν, καλά-καλά με το φυσητήρι. Έτσι μουσκεμμένο τον καπνό και στοιβασμένο, τον αφήνουν σκεπασμένο τρεις-τέσσερες μέρες μετά θ αρχίσουν το καλούπιασμα ή πάτημα. Μ ένα μικρό σιδερένιο αδράχτι πιέζει όσο πρέπει. Το ξεστρίβει ύστερα και βγάζει τον καπνό καλουπιασμένο. Αυτό το λέμε <δέμα>. Αρρώστιες του καπνού Ζημιά μεγάλη κάνει ακόμα κι ένα σκουλήκι σκούρο, κάπως χοντρό. Το λένε <καραφατμά>. Ο χρυσαφής χαλάει το νεύρο των φύλλων.

18 Τα εμπόριο του καπνού Ανοίγουν όλα τα δέματα, με τη σειρά. Χωριστά σημειώνουνε πόσο, πάνωκάτω, σκάρτο, άχρηστο φύλλο υπολογίζανε πως έχει κάθε. Την τιμή για κάθε ποιότητα την κανονίζει ο έμπορος. Με το κλείσιμο της συμφωνίας αγοραπωλησίας, ο παραγωγός παραδίνει στο μεσίτη την κατοχή κι ο μεσίτης δίνει <καπάρου>. Όποτε μας ειδοποιήσουν, τα πάμε και τα παραδίνουμε στο κπνομάγαζο, που τα αγόρασε. Εκεί τα ζυγιάζουν και το υπόλοιπο το πληρώνουν

19

20 Ο Νερόμυλος Λέγοντας έτσι γιατί κινούσε με την πίεση του νερού που έπεφτε από ψηλά τόπος κατάλληλος γεια την εγκατάσταση του ήταν οι ακροποταμιές μέρη του νερόμυλου ήταν. 1) ο μύλος (το κτίριο) 2) Η στέρνα (η λάκκος του νερού 3)Η δέση και το μυλαύλακο

21 4) οι δυο μυλόπετρες (λιθάρια του μύλου) 5) Η κρέμαση 6) Η φτερωτή

22 7) Η τεχνική του αλέσματος Μαζί με τη φτερωτή γύριζε και ο άξονας της και ανάγκαζε να κινιέται το πάνω λιθάρι Με το τρίψιμο του πάνω λιθαριού πάνω στο ακίνητο κάτω λιθάρι γινόταν αλεύρι το σιτάρι το κριθάρι και ότι άλλο καρπό ήθελαν να αλέσουν όσο γρηγορότερα γύριζε το λιθάρι τόσο πιο ψιλό γινόταν το αλεύρι Ο μυλωνάς κανόνιζε εύκολα την απόσταση των δυο λιθαριών ώστε να κάνουν το αλεύρι όπως του άρεσε του πελάτη Ο μυλωνάς αναποδογύριζε το πάνω λιθάρι και τροχούσε την επιφάνεια και των δυο λιθαριών πελεκώντας τις απαλά - απαλά μ ένα οδοντωτό σφυρί που το λέγανε δραπινα η θραπινα άμα τελείωνε τις έπλυνε καλά- καλά και αναποδογύριζε το πάνω λιθάρι στη θέση του μύλου και ο μύλος αμέσως ύστερα από το χάραμα λεγόταν πως είναι απουχαραής.

23 Για αυτό χτιζόταν σε ανεμόδαρτους τόπους. Το κτίριο του ανεμόμυλου ήταν κυλινδρικό. Είχε διάμετρο περίπου 5 μέτρα και περίμετρο μαζί με το πάχος των τοίχων 19 περίπου μέτρα. Εσωτερική περιφέρεια γύρω στα 16 μέτρα και ύψος 5,5 μέτρα ο Πατρινός τοίχος και συνέχεια άλλο μισό μέτρο κοντά ένας κυλινδρικός ξύλινος τοίος που στηριζόταν η τριγωνική (κωνική) σκεπή του μύλου γεια να μπορεί να μετακινείται περιστρεφόμενη Με το φύσημα του άνεμου η φτερωτή γύριζε περιστροφικά με τον άξονα της μαζί. Στο μέσο του εσωτερικού κομματιού του άξονα υπήρχε γρανάζι (σιδερένιο η παλιότερα ξύλινο) και με τη βοήθεια άλλου σιδερένιου κατακόρυφου άξονα, που το πάνω άκρο του έχει επίσης γρανάζι και το

24 κάτω του συνδεόταν με το πάνω λιθάρι, έκανε την οριζόντια περιστροφή κατακόρυφη.έτσι μαζί με τον κατακόρυφο άξονα, γύριζε και το πάνω λιθάρι. Πολλές φορές, ο κατακόρυφος άξονας μετέδιδε την κίνηση με μάντα σ άλλον κατακόρυφο άξονα, ο οποίος είχε τις μυλόπετρες Το σήκωμα η το χαλάρωμα του πάνω λιθαριού, γεια να κάνει χοντρότερο η ψηλότερο το αλεύρι, γινόταν όπως και στο νερόμυλο. Το σταμάτημα του ανεμόμυλου γινόταν διαφορετικά απ ο, τι στο νερόμυλο. Όταν άλλαζε ο άνεμος έπρεπε να γυρίσει και η φτερωτή του μύλου. Η αμοιβή των μυλωνάδων γινόταν σε είδος και λεγόταν αξάι και αν συνήθως 8-10 τα εκατό.

25 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΦΥΛΟ. ΗΛΙΚΙΑ 1. Ποια επαγγέλματα γνωρίζετε που υπήρχαν στη Σάμο και δεν υπάρχουν πια; 2. Είχε ασχοληθεί κάποιος από την οικογένεια σας με κάποια από αυτά; Ναι ή Όχι 3. Γιατί πιστεύετε ότι δεν υπάρχουν πια; 4. Ενδιαφερθήκατε να μάθετε; Ναι ή Όχι 5. Θα σας ενδιέφερε να συνεχίσετε κάποια από αυτά τα επαγγέλματα; Αν η απάντησή σας είναι ναι, πιο και γιατί;

26 Αποτελέσματα ερωτηματολόγιου 1) Μοιράσαμε τα ερωτηματολόγια στο σχολείο μας σε δέκα μαθητές (6 άντρες, 4 γυναίκες) ηλικίας 29 έως 41 χρονών. 2) Μετά την ανάλυση των απαντήσεων προέκυψε ότι τα πιο δημοφιλή επαγγέλματα του παρελθόντος ήταν βαρελοποιός, βυρσοδεψία, καπνοπαραγωγός.οι περισσότεροι (6 στους10) δεν είχαν κάποιο συγγενικό πρόσωπο που να ασχολήθηκε με αυτά τα επαγγέλματα. 3) Κύρια αιτία που δεν υπάρχουν αυτά τα επαγγέλματα είναι η ανάπτυξη της τεχνολογίας. 4) Κανένας από τους ερωτηθέντες δεν ενδιαφέρθηκε να μάθει για ποιο λόγο δεν υπάρχουν πια αυτά τα επαγγέλματα. 5) Τέλος, κανείς από αυτούς δεν θα ήθελε να συνεχίσει κάποιο από αυτά.