μοντερνισμός σε Ανατολή και Δύση Πρώτο μέρος: ΟΛΛΑΝΔΙΑ

Transcript

1 Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Σχεδιασμός Χώρος Πολιτισμός μοντερνισμός σε Ανατολή και Δύση Πρώτο μέρος: ΟΛΛΑΝΔΙΑ Κώστας Θεολόγου, - τηλ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών & Φυσικών Επιστημών Τομέας Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών & ικαίου

2

3 Πώς και γιατί κατέληξαν οι πόλεις του 20 ου αιώνα να παρουσιάζουν τέτοιες έντονες ομοιότητες στην όψη και στην εσωτερική δομή τους; Πώς δημιούργησαν και δόμησαν με τη σειρά τους τις «σύγχρονες κοινωνίες» και τον τρόπο ζωής τους, τον τόσο περίτεχνα χορογραφημένο; Μπορούμε να εγκιβωτίσουμε την ιστορική ερμηνεία των προφανών ομοιοτήτων ανάμεσα στις σύγχρονες πόλεις σε όλη την υφήλιο, χωρίς ταυτόχρονα να παραβλέψουμε τις πολλές και ποικίλες, επίμονες διαφορές μεταξύ τους;

4 Το βασικό ερμηνευτικό μοντέλο (που υιοθετήσαμε σε αυτές τις συζητήσεις) της κυκλοφορίας και οικειοποίησης μάς βοηθά να κατανοήσουμε εξίσου τον χαρακτήρα του μοντερνισμού και την επίδραση που άσκησε στη μορφή και τη δομή των πόλεων. Ο μοντερνισμός υπήρξε μία από τις «μηχανές πουάλλαξαντονκόσμο» επιβάλλοντας έναν βαθμό ομοιομορφίας στις απανταχού πόλεις

5

6

7 Εκ πρώτης όψεως, η Αμβέρσα και το Σικάγο δεν έχουν κανένα κοινό στοιχείο η πρώτη, λιμάνι στη Βόρεια Θάλασσα αναπτυγμένη γύρω από έναν μεσαιωνικό πυρήνα, το δεύτερο, ένα βιομηχανικό και εμπορικό κέντρο της ενδοχώρας. Παρ όλα αυτά, τα νεότερα τμήματα των δύο πόλεων παρουσιάζουν μια αινιγματική ομοιότητα ως προς την αστική μορφή, τους τύπους δόμησης, τον τρόπο ζωής. Αυτό οφείλεται στο ότι και στις δύο περιπτώσεις, τα τμήματα αυτά διαμορφώθηκαν υπό την κυρίαρχη επίδραση των μοντερνιστικών αντιλήψεων για την μορφή που θα έπρεπε να έχουν τα κτήρια, τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να αρθρώνεται η πόλη τον χαρακτήρα των χώρωνπουθαστέγαζαντηζωήτωνχρηστών.

8 κυκλοφορία των μοντερνιστικών ιδεών για την Αρχιτεκτονική και τον πολεοδομικό σχεδιασμό. ταξίδεψαν για τον σκοπό της έρευνας, επισκέφτηκαν διεθνείς εκθέσεις, οργάνωσαν πολεοδομικά συνέδρια και εξέδωσαν επιστημονικά περιοδικά, βιβλία και κριτικές που απευθύνονταν σε ένα διεθνές κοινό. CIAM (Congrès Internationaux d Architecture Moderne), του Οργανισμού Διεθνών Συνεδρίων Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής ( ). Ευρώπη, Μοντερνισμός, κουλτούρες & παραδόσεις συγκεκριμένων χωρών (π.χ. οικειοποίηση της μοντέρνας Αρχιτεκτονικής και του πολεοδομικού σχεδιασμού στην περίπτωση δύο μικρότερων ευρωπαϊκών εθνών).

9 σχέση μεταξύ τεχνολογίας και μοντερνισμού. Ο μοντερνισμός στην Αρχιτεκτονική υιοθέτησε συγκεκριμένα νεοτερικά υλικά και συγκεκριμένες φόρμες Βάλτερ Γκρόπιους, Μπρούνο Τάουτ και Έρνστ Μέι: μαζική παραγωγή αμερικανικού τύπου ρεύματα κοινωνικού και τεχνολογικού εκσυγχρονισμού. τελεολογική αφήγηση που οδηγούσε γραμμικά από τα νεοτερικά υλικά σε συγκεκριμένες νεοτερικές φόρμες. ο τεχνολογικός φονταμενταλισμός προοιωνίζεται εμπειρικά, και προϋποθέτει κανονιστικά, την «ομοιογένεια» του μοντερνιστικού πειράματος.

10 παγκόσμια «μηχανή που άλλαξε τον κόσμο» CIAM 1928 ο οργανισμός των μοντερνιστών. στην Αρχιτεκτονική και στον αστικό σχεδιασμό CIAM: υπήρξε βήμα του Λε Κορμπυζιέ. ο Le Corbusier ως ιστορική φιγούρα σίγουρα φέρει ένα βαρύ φορτίο Δεύτερη σημαντική φιγούρα ήταν ο επί σειρά ετών γραμματέας του CIAM, Ζίγκφριντ Γκίντιον, γνωστότερος σήμερα για τα δημοφιλή βιβλία του Χώρος, χρόνος και Αρχιτεκτονική και Η μηχανοποίηση κυριαρχεί. συνδετικός κρίκος μεταξύ των τόσο διαφορετικών μεταξύ τους μελών του οργανισμού και των αντικρουόμενων συχνά προθέσεων και οραμάτων τους.

11 ευρωπαϊκός προσανατολισμός του CIAM (ο Γκίντιον δίδασκε στο Χάρβαρντ στη δεκαετία του 30). η επίδραση της Αμερικής στον ευρωπαϊκό μοντερνισμό ήταν πολύ μεγαλύτερη παρά το αντίστροφο. Ήταν ελάχιστοι οι Αμερικανοί που παρευρίσκονταν στις συναντήσεις του οργανισμού Ένας από αυτούς ήταν και ο Ρίχαρντ Νόιτρα, συγγραφέας του Πώς χτίζει η Αμερική; δημιουργός της μοντέρνας Οικίας Λόβελ ( ) στο Λος Άντζελες. τα καθιερωμένα πρότυπα για την κατασκευή ανελκυστήρων, για το τρεχούμενο νερό και την κεντρική θέρμανση, για την κατασκευή κατοικιών γενικότερα, διέφεραν τόσο μεταξύ τους, που οι Αμερικανοί δεν θα αποδέχονταν τις ιδέες CIAM ο Γκίντιον παραδεχόταν πως «τα προβλήματα που μας απασχολούσαν (...) δεν παρουσίαζαν κανένα ενδιαφέρον για τους Αμερικανούς αρχιτέκτονες, για τα περιοδικά ή το κοινό της Αμερικής. Το οικιστικό πρόβλημα, με πληροφόρησε ένας Αμερικανός μέλος του οργανισμού, θεωρείτο απλώς ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα».

12 Ο ολλανδικός μοντερνισμός Ο «θρίαμβος» του μοντερνισμού ιδέα υπό διαρκή αμφισβήτηση. Εκστρατεία εδραίωσης του ιδιαίτερου ερμηνευτικού μοντέλου για τον σύγχρονο κόσμο μοντερνιστικές τάσεις στην Ολλανδία: εικόνα διαφοροποίηση στο εσωτερικό του μοντερνισμού και της εξάρτησής του από το ενδεχόμενο Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο εμφανίστηκαν δύο ιδεολογικά αντίπαλες Σχολές: ντε Στιλ, «σχολή του Άμστερνταμ» Wendingen κυκλοφόρησε το 1918, 1917 ντε Στιλ

13 εναλλακτικός μοντερνισμός Scheepvaarthuis

14 οι αρχιτέκτοντες του συγκεκριμένου έργου αποφάσισαν να σχεδιάσουν οι ίδιοι όλα τα στοιχεία του έως και την τελευταία λεπτομέρεια του εσωτερικού του, συμπεριλαμβανομένων των επίπλων και των χαλιών, αντανακλά την μοντερνιστική πίστη στη δημιουργία του Gesamtkunstwerk, του περιεκτικού, «συνολικού έργου τέχνης».

15 Ο Μισέλ ντε Κλερκ, αρχιτέκτονας του Scheepvaarthuis «Κατά τη γνώμη μου, ο Μπερλάγκε έχει πάψει εδώ και δεκαετίες να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων» de Klerk στo Bouwkundig Weekblad. «Το καινούργιο δεν τον κεντρίζει, το θεαματικό δεν τον εκπλήσσει, δεν τον κατακυριεύει η χαρακτηριστική εικόνα του μοντέρνου σήμερα». Σχολή του Άμστερνταμ: Πάρκο Μέερβικ, συγκρότημα 16 εξοχικών κατοικιών στο Μπέργκεν, το συγκρότημα εργατικών κατοικιών στο Πάρκο Σπααρντάμερπλαντσεν του Άμστερνταμ. Οι αρχιτέκτονες της Σχολής του Άμστερνταμ σχεδίασαν συγκροτήματα κοινωνικών κατοικών, καλαίσθητα υπαίθρια γραμματοκιβώτια και περίτεχνα στολισμένες γέφυρες, και το πολυκατάστημα Μπίγενκορφ στη Χάγη ( ). Οι εκφραστές του ντε Στιλ αποκήρυτταν τη λανθασμένη προσέγγιση του μοντέρνου που χαρακτήριζε τη σχολή του Άμστερνταμ.

16 ο μοντερνισμός δεν τύχαινε της αποδοχής όλων των Ολλανδών αρχιτεκτόνων της εποχής. εκπρόσωπος της αντίθεσης ο Μ. Τζ. Γκρανπρέ Μολιέρ, ιδιοσυγκρασιακός συντηρητισμός. συγκρότημα Βρέεβικ, νότιο Ρότερνταμ ( ) κηπούπολη ή χωριό με κήπους. σχεδιαστική ιδέα με ρίζες στις κηπουπόλεις του Λέτσγουερθ και Γουέλγουιν στα σχέδια του Εμπενίζερ Χάουαρντ. ο πολεοδομικός σχεδιασμός πριμοδοτούσε ημιανεξάρτητες ιδιωτικές κατοικίες σε πλήρη αντίθεση με τη «μοντερνική» πολεοδομία

17

18

19 Από τη δεκαετία του 20 μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 40 δύναμη με επιρροή στηn ολλανδική κοινωνία. η Αρχιτεκτονική όφειλε να είναι «διαχρονική» και να αντανακλά τις παραδόσεις της κάθε περιοχής ή χώρας. ενίσχυση των παραδοσιακών τεχνικών και η χρήση παραδοσιακών υλικών. Συντηρητικοί ήταν οι αρχιτέκτονες που σχεδίασαν δημόσια κτήρια, ευρύτερης εκτίμησης: δημαρχεία του Ένσεντε και Βάαλβεϊκ, το Μουσείο Μπόιμανς στο Ρότερνταμ. 1924, Γκρανπρέ Μολιέρ καθ. Αρχιτεκτονικής στο Ντελφτ. Κυκλοφόρησε το 1930 το Rooms Katholiek Bouwblad

20 waalwijk town hall

21 waalwijk town hall

22 boijmans museum Rotterdam

23

24 Οι συντηρητικοί θα επικρατoύσαν αν οι μοντερνιστές δεν συνασπίζονταν και δεν παρουσίαζαν ένα ενωμένο και ισχυρό μέτωπο. η δυναμική της κυκλοφορίας σε διεθνές επίπεδο, η επίμονη προτίμηση του CIAM σε ομάδες με «εθνική» ταυτότητα Στα 20, το Ρότερνταμ και το Άμστερνταμ έμοιαζαν δύο ανταγωνιστικές μορφές του μοντερνιστικού κινήματος Το 1920 Αρχιτεκτονική Ένωση Opbouw, ένωση αφοσιωμένη στην πολιτική της αριστεράς και την Αρχιτεκτονική του αυστηρού φονξιοναλισμού. το 1927, μια ομάδα αρχιτεκτόνων του Άμστερνταμ ίδρυσε την ένωση De 8.

25 Οι ανταγωνιστικές αρχιτεκτονικές ομάδες ενώθηκαν μέσω του CIAM. Οι Ολλανδοί αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι Κορνέλις βαν Έεστερν, Μαρτ Σταμ, Χ. Π. Μπερλάγκε και Γκέριτ Ρίτβιλντ βρέθηκαν το 1928 μεταξύ των ιδρυτικών μελών του οργανισμού Μέλη Opbouw του Ρότερνταμ, και D8 του Άμστερνταμ συμμετείχαν ενεργά σε συνέδρια και εκθέσεις που διοργανώθηκαν με την υποστήριξη του οργανισμού ο CIAM υιοθέτησε ολλανδικά αρχιτεκτονικά πρότυπα De 8 en Opbouw, συνυπήρχαν οι ομάδες του Άμστερνταμ και Ρότερνταμ ( ).

26 ολλανδική ταυτότητα Nieuwe Bouwen, έκφραση του λειτουργισμού στην Αρχιτεκτονική, συνώνυμη του ολλανδικού μοντερνισμού. απέρριπταν τους ιστορικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς νέα δομικά υλικά: ατσάλι, γυαλί, μπετόν. εργοστάσιο της καπνοβιομηχανίας Βαν Νέλε ( ), που βρίσκεται έξω από το Ρότερνταμ. Το οκταώροφο αυτό συγκρότημα με τις γυάλινες προσόψεις σχεδιάστηκε από το γνωστό αρχιτεκτονικό γραφείο Μπρίνκμαν & Βαν ντερ Βλουκτ.

27 De Van Nelle fabriek

28

29 Betondorp προάστιο Μπέτοντορπ, Άμστερνταμ, «χωριό από μπετόν», οι αρχιτέκτονες δοκίμασαν έντεκα διαφορετικούς τύπους κατασκευής από μπετόν καινοτομία. ρητορικό πλεονέκτημα έναντι των αρχιτεκτόνων που προτιμούσαν να καλλιεργούν πιο συμβατικές φόρμες και υλικά. οι «συντηρητικοί» αρχιτέκτονες χρησιμοποίησαν το μπετόν στις κατασκευές τους Από τους «συντηρητικούς» έλειπε η ετοιμότητα να αντιμετωπίσουν τον μοντερνισμό διαλεκτικά.

30

31 η οικοδομική δραστηριότητα στην Ολλανδία διακόπηκε στα χρόνια του πολέμου στη δεκαετία του 50 η ομάδα De 8 en Opbouw είχε εξαρθρωθεί από τις γερμανικές αρχές κατοχής. Το Ρότερνταμ βομβαρδισμούς το 1940 οι τοπικές αρχές εξασφάλισαν επιπλέον ελεύθερο χώρο μεταπολεμικά ισοπεδώνοντας μια εργατική συνοικία στο κέντρο του. Στην περίπτωση του Ρότερνταμ, ο ολλανδικός μοντερνισμός δημιούργησε την πλέον «αμερικανική» πόλη στην Ολλανδία, με αμερικανικού τύπου πολυώροφα κτήρια γραφείων και ένα αμερικανικού τύπου εμπορικό κέντρο (mall) στην καρδιά της πόλης.

32

33

34 οι Βαν ντεν Μπρεκ και Μπακέμα ανέλαβαν προβεβλημένα έργα: εμπορικό συγκρότημα για τη στέγαση τριών εταιρειών ( ), ο εμπορικός πεζόδρομος Λέινμπααν ( ) και ιδιωτικές κατοικίες, εργοστάσια και εκκλησίες. Ο πεζόδρομος Λέινμπααν, στα πρότυπα των αμερικανικών εμπορικών κέντρων του Βίκτορ Γκρύεν, του γεννημένου στην Αυστρία σχεδιαστή του αρχέτυπου, κλειστού εμπορικού κέντρου, «ανεξίτηλο σημάδι» της αμερικανικής επιρροής. Στο σκοτεινό The City in History ο Λιούις Μάμφορντ εκφράζει θαυμασμό για την ανάπλαση του Ρότερνταμ: «μετρημένος τόσο ως προς τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή του όσο και ως προς την κλίμακά του και προορισμένος να στεγάσει μια ποικιλία μικρών καταστημάτων, εστιατορίων και κινηματογράφων, είναι υποδειγματικός από όλες σχεδόν τις απόψεις». Άμστερνταμ Μαρσέλ Μπρόιερ κτήριο πολυκαταστήματος Ντε Μπίγιενκορφ, συγκροτήματα διαμερισμάτων στην περιοχή του κέντρου και τον Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό ( ).

35 Ο Λιούις Μάμφορντ (Νέα Υόρκη, ) έργα του. «Η ιστορία των ουτοπιών» (Νησίδες, 1998), «Τεχνική και πολιτισμός», «Η κατάσταση του ανθρώπου», «Τέχνη και τεχνική» (Νησίδες, 1997), «Οι μεταμορφώσεις του ανθρώπου» (Νησίδες, 1998), «Η πόλη στην ιστορία», «Ο μύθος της μηχανής: Α. Τεχνική και ανθρώπινη ανάπτυξη, Β. Το πεντάγωνο της ισχύος» (Νησίδες, 2005). Άλλα βιβλία του στα ελληνικά: «Η φωτιά του Προμηθέα» (Νησίδες, 1998), «Η προσωπικότητα στην ιστορία» (Ύψιλον, 1988) «Ο μύθος της μηχανής» (Ύψιλον, 1985)

36

37 Αμστερνταμ De Bijenkorf

38

39

40 Το 1957 οι «συντηρητικοί» συντάκτες του Katholiek Bouwblad παραδέχτηκαν πως είχε αναδυθεί «...ένα οικουμενικό στυλ που αντιπροσώπευε την κουλτούρα της εποχής», μοντερνιστικό και όχι προσηλωμένο στην παράδοση. υπήρξαν Ολλανδοί αρχιτέκτονες να συνειδητοποιούν πως το οικουμενικό στυλ μπορούσε να αποδειχτεί περιοριστικό. μια ομάδα Team 10 παραμέρισε τις «συμπαντικές» αξιώσεις του CIAM και πρότεινε σειρά εναλλακτικών επιλογών ίδρυση της ένωσης Liga Nieuwe Beelden το 1957 ανάπτυξη ενός μόνιμου, έντονου διάλογου μέσα από τις σελίδες του εκλεκτικού περιοδικού Forum.

41 σύνολο από διαφορετικά μοντερνιστικά στυλ. Το τοπίο του Ρότερνταμ σφύζει σήμερα από πληθώρα μοντερνιστικών κατασκευών: γέφυρες, κτήρια και γλυπτά ο μοντερνισμός ζει και βασιλεύει στην πόλη. Ολλανδικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, το οποίο στεγάζεται στο δικό του μοντερνιστικό κτήριο, Μουσείο Μπόιμανς. Το Ολλανδικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής έντεκα διαφορετικά μοντερνιστικά αρχιτεκτονικά στυλ και αντίστοιχα στάδια στην εξέλιξη του κινήματος που καλύπτουν τον 20 ο αι: ρεαλισμός, Σχολή του Άμστερνταμ, ντε Στιλ, λειτουργισμός, μνημειακότητα, μοντερνισμός, στρουκτουραλισμός, νεορασιοναλισμός, νεομοντερνισμός, μεταμοντερνισμός και υπερμοντερνισμός.

42 Ολλανδικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής

43

44

45 Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Σχεδιασμός Χώρος Πολιτισμός μοντερνισμός σε Ανατολή και Δύση Τέλος πρώτου μέρος: ΟΛΛΑΝΔΙΑ Ερωτήσεις; Κώστας Θεολόγου, - τηλ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών & Φυσικών Επιστημών Τομέας Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών & ικαίου