H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( )

Transcript

1 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( )

2 øƒ π µπ À Στο χαρέµι O Ã Nα γνωρίσουν οι µαθητές το φος, τη θεµατική και την τεχνοτροπία εν ς απ τους σηµαντικ τερους εκπροσώπους της νεοελληνικής πεζογραφίας. ª π ƒ Πραγµατικ τητα M θος Aλήθεια Aυταπάτη Ψευδαίσθηση Ψέµα Φαντασιώσεις της παιδικής ηλικίας Aυτοβιογραφικ ς τ πος αφήγησης π π ƒ ª À π ƒ π H αριστοτεχνική αφήγηση του Bιζυηνο παρουσιάζει παραστατικά και πειστικά τη σ γχυση εν ς µικρο παιδιο, µαθητευ µενου ράφτη στην Kωνσταντινο πολη του 19ου αιώνα, ανάµεσα στην πραγµατικ τητα και το παραµ θι. Oι µυθικές ιστορίες που έχει ακο σει απ τον παππο του, για την αλήθεια των οποίων το παιδί είναι ακράδαντα πεπεισµένο, µοιάζει να επαληθε ονται, καθώς η πρ σβαση του παιδιο στο µυστηριακ και απατηλ κ σµο του σουλτανικο χαρεµιο χρωµατίζει την πραγµατικ τητα και την εµπειρική αλήθεια µε εξίσου µυθικά χαρακτηριστικά. O ταπειν ς και πεζ ς κ σµος του ραφτάδικου, στον οποίο το παιδί είναι έγκλειστο («η αηδής και ανιαρά µονοτονία του πρακτικο βίου»), αντισταθµίζεται έτσι µε την πλήρη απελευθέρωση της παιδικής φαντασίας, που ακροβατεί αδιάκοπα ανάµεσα στην επιθυµία και το φ βο. Aυτή ακριβώς η φαντασιακή βίωση της πραγµατικ τητας αποτελεί τη γοητεία του κειµένου, συγχρ νως µως συνιστά και την ολοκληρωτική αποµ νωση του παιδιο απ τον περίγυρ του, αφο το οδηγεί σε σ γκρουση µε τους προσγειω- µένους και «ρεαλιστές» συνοµηλίκους του. Στον αφηγηµατικ κ σµο του διηγήµατος, που καθετί είναι συγχρ νως και το αντίθετ του, η φαντασία είναι απελευθερωτική και συνάµα καταπιεστική, αφο καταλήγει να λειτουργεί σαν έσχατο καταφ γιο για το παιδί (αλλά, υποψιαζ µαστε, και για τον ενήλικο αφηγητή), που οχυρωµένο σ αυτήν πασκίζει να αντιµετωπίσει την απειλητική ισχ του πραγµατικο κ σµου. ƒ π ª 1. Iσαάκ Mπάµπελ, «Στο υπ γειο», Στο υπ γειο και άλλες ιστορίες, µτφρ. Σπ ρος Tσακνιάς, Στιγµή Tο διήγηµα βρίσκεται επίσης στο ανθολ γιο Nε τερη ευρωπαϊκή λογοτεχνία (B Eνιαίου Λυκείου επιλογής), ΟΕ Β 1998, σ , ενώ είναι διαθέσιµο και στον Hλεκτρονικ K µβο του Kέντρου Eλληνικής Γλώσσας. 2. Μαν λης Αναγνωστάκης, «Στο παιδί µου» στα Κ.Ν.Λ. της Γ Γυµνασίου. [64]

3 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Πώς περιγράφει ο πρωταγωνιστής του διηγήµατος την ατµ σφαιρα του χαρεµιο ; 2. Σε ποιο βαθµ συµβάλλουν οι εικ νες της πραγµατικ τητας, που έχει ο µικρ ς πρωταγωνιστής απ το σουλτανικ παλάτι, στη διατήρηση της πίστης του στα παραµ θια; 3. Γιατί ο Μαν λης Αναγνωστάκης υποστηρίζει τι «πρέπει να λέµε την αλήθεια στα παιδιά»; Τι θα κέρδιζε ο µικρ ς ήρωας του Βιζυηνο, αν γνώριζε την αλήθεια; 3. ιαβάστε ολ κληρο το διήγηµα, µε σκοπ να εντοπίσετε και άλλα πλασµατικά στοιχεία που αποκαλ πτονται εκ των υστέρων στο παιδί. µ π µ π ƒ º π Αθανασ πουλος Βαγγέλης, Οι µ θοι της ζωής και του έργου του Γ.Μ. Βιζυηνο, Καρδαµίτσα Γκ τση Ζέτα, «Η οργάνωση της χρονικής αναπαράστασης στο Το µ νον της ζωής του ταξείδιον, Τετράδια Ευθ νης, τχ. 29, 1988, σ ιαβάζω, τχ. 278, 1992 [αφιέρωµα]. Λευκώµατα για την Κωνσταντινο πολη: Κωνσταντινο πολη, Αναζητώντας τη βασιλε ουσα, εκδ. Λ. Μπρατζιώτη Κωνσταντινο πολη, Η π λη των π λεων, επιµέλεια Γ. Γιαννακ πουλος, Έφεσος χ.χ. Μουλλάς Παν., «Το νεοελληνικ διήγηµα και ο Γ.Μ. Βιζυην ς», στο Γ.Μ. Βιζυην ς, Νεοελληνικά διηγήµατα, Ερµής Παγαν ς Γιώργος, «Γεώργιος Βιζυην ς, Το µ νον της ζωής του ταξίδιον», Η νεοελληνική πεζογραφία, Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1983, σ Πέρι Μάσσιµο, «Το πρ βληµα της αφηγηµατικής προοπτικής στα διηγήµατα του Βιζυηνο», οκίµια αφηγηµατολογίας, επιµέλεια Σ. Ν. Φιλιππίδης, Πανεπιστη- µιακές Εκδ σεις Κρήτης, Ηράκλειο 1994, σ Στεργι πουλος Κώστας, «Ο Βιζυην ς και το διήγηµα», Περιδιαβάζοντας, τ µ. 2, Κέδρος 1986, σ Τετράδια Ευθ νης, τχ. 278, Χρυσανθ πουλος Μιχάλης, Γεώργιος Βιζυην ς, Μεταξ φαντασίας και µνήµης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας Γεώργιος Βιζυην ς ( ), «Το µ νον της ζωής του ταξείδιον», Νεοελληνικά διηγήµατα, επιµέλεια Παν. Μουλλάς, Eρµής 1986, σ [65]

4 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ƒ π ª Τ αγνάντεµα Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα αντιπροσωπευτικ ηθογραφικ διήγηµα του Παπαδιαµάντη. ª π ƒ Η εθιµοτυπία της αγροτικής κοινωνίας, η οργάνωση, οι παραδ σεις και η θρησκευτική ζωή Η ζωή των ναυτικών, µέσα απ τη σκηνή της αναχώρησης και του αποχωρισµο απ τα σπίτια και τις οικογένειές τους Ο δεσπ ζων ρ λος και το ήθος των γυναικών Ηθοπλαστική παρηγορητική διήγηση για τη δ ναµη της συζυγικής πίστης και αγάπης ƒ ª À π ƒ π ƒ π π Στο διήγηµα αυτ οι µαθητές έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν χαρακτηριστικές ψεις της Σκιάθου του Παπαδιαµάντη: τον κ κλο ζωής της φ σης και τη στενή εξάρτηση των ανθρώπων απ αυτήν (εργασία, κοινωνικές δραστηρι τητες, συναισθηµατική διάθεση και ήθος). Το διήγηµα συγκεντρώνει πολλά ηθογραφικά γνωρίσµατα (χωροχρ νος, λογοτεχνικοί ήρωες και λειτουργίες, ιδεολογικά χαρακτηριστικά) και αποτελεί αντιπροσωπευτικ δείγµα γραφής του Παπαδιαµάντη, καθώς συνδυάζει τη γλαφυρή ανθρωπογεωγραφία του µε βασικά γνωρίσµατα της αφηγη- µατικής του τεχνικής (διάρθρωση και αφηγηµατικά µέρη, κυκλική αφήγηση, παντογνώστης αφηγητής, χαρακτηρολογική περιγραφή, ελε θερος πλάγιος λ γος, µίµηση, παράδειγµα, παραµυθιακή διήγηση). Έχει ενδιαφέρον, λ.χ., να παρατηρήσουµε την οπτική γωνία του παντογνώστη αφηγητή, ο οποίος απ τη µια καταγράφει τη συλλογική ψυχολογία των ναυτικών την ηµέρα της αναχώρησης και απ την άλλη ερµηνε ει την εθιµοτυπία, τα αισθήµατα και τις σκέψεις των γυναικών, που την ηµέρα εκείνη, πως και τις επ µενες µέρες της Άνοιξης, συγκεντρώνονται στο ξωκλήσι της Παναγίας της Κατευοδώτρας µε το διπλ στ χο, του αγναντέµατος αλλά και της χριστιανικής δέησης για την προστασία των ναυτικών και για την παρηγοριά των οικογενειών τους. Μέσα σε αυτ ν το γυναικείο περίγυρο ο αφηγητής βρίσκει την ευκαιρία να εµπλουτίσει ηθογραφικά και ηθοπλαστικά τη διήγηση µε την εµφάνιση της γριάς καπετάνισσας Συρραχίνας. Πετυχαίνει έτσι να ανανεώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ο οποίος τώρα παρακολουθεί τα πάθη της Φλανδρώς. Η ιστορία της Φλανδρώς, αν και αναφέρεται στην εκδικητικ τητα της θάλασσας, έχει συγκεκριµένη πρακτική σκοπιµ τητα και απευθ νεται ως παράδειγµα και παραµυθία στις [66]

5 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) γυναίκες, καθώς ακ µα και το νοµα της αρχαίας ηρωίδας δείχνει τη συζυγική αγάπη και αφοσίωση. Το ηθικ επιµ θιο της γερ ντισσας, τι δηλαδή ο θε ς απ τα αρχαία ως τα χριστιανικά και τα νε τερα χρ νια προστατε ει αυτά τα ανθρώπινα αισθήµατα, ενδυναµώνει τις γυναίκες, οι οποίες, ησυχασµένες, επιστρέφουν στα σπίτια τους, για να συνεχίσουν τη ζωή και να επιτελέσουν τους κοινωνικο ς τους ρ λους. Τα δ ο παράλληλα κείµενα πραγµατε ονται αντίστοιχες σκηνές απ τη ζωή των ναυτικών και απ την καθηµεριν τητα µιας νησιωτικής πολιτείας, η ζωή και η οικονοµία της οποίας στηρίζεται στα ταξίδια των ναυτικών. ƒ A π ª A 1. Ανδρέας Καρκαβίτσας, «Οι φρεγάδες», Τα λ για της πλώρης (1899), Νεφέλη 1991, σ Ε α Βλάµη, Γαλαξείδι. Η µοίρα µιας ναυτικής πολιτείας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας ,σ À ª ƒ ø ª π E ƒ π 1. Τι συνηθίζουν να κάνουν οι γυναίκες στην αρχή της Άνοιξης; Για ποιους λ γους πιστε ετε τι έχουν οργανώσει τη ζωή τους µε αυτ τον τρ πο; 2. Επισηµάνετε τα ηθογραφικά στοιχεία του διηγήµατος και εντοπίστε ποια έχουν σηµαντικ τερο ρ λο στην αφήγηση. Αιτιολογήστε την απάντησή σας. 3. Ποια είναι η γριά Συρραχίνα και ποιο ρ λο επιτελεί µε την εµφάνισή της; 4. Ο αφηγητής αναφέρεται τ σο στις πράξεις σο και στους λογισµο ς των γυναικών. είτε µε ποιους τρ πους επιχειρεί να ερµηνε σει τις σκέψεις και τα αισθήµατα των γυναικών και σχολιάστε την επιτυχία ή µη του εγχειρήµατ ς του. À ƒ À ƒ ƒ ƒ π 1. Συχνά στα διηγήµατα του Παπαδιαµάντη παρεµβάλλονται παραµυθιακές διηγήσεις, που εξηγο ν διάφορα φυσικά ή υπερφυσικά φαιν µενα. ιαβάστε το διήγηµα «Το άνθος του γιαλο» και συγκρίνετε τη διήγηση του Λίµπου µε τη διήγηση της γριάς Συρραχίνας. 2. Εξετάστε συγκριτικά τις µεταµορφώσεις της Φλανδρώς και της Μαυροµαντηλο ς στο οµώνυµο διήγηµα του Παπαδιαµάντη. 3. Είναι ενδιαφέρον να δείτε πώς αποτυπώνεται το αντίστοιχο θέµα της αναχώρησης των ναυτικών απ την Ε α Βλάµη, µε σκοπ να συγκρίνετε τον τρ πο που οι δ ο συγγραφείς αποδίδουν τ σο τη γυναικεία ψυχολογία σο και την κοινωνική οργάνωση στον τ πο των (απ ντων) ναυτικών. 4. Μπορείτε να παρακολουθήσετε στην τάξη το τηλεοπτικ αφιέρωµα για τον Παπαδιαµάντη, που κυκλοφ ρησε (σε µορφή βίντεο) η ιε θυνση Εκπαιδευτικής Τηλε ρασης (2001). [67]

6 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ µ π µ π ƒ º π Αντί, τχ. 463, 1991 [αφιέρωµα]. αιµ νιο µεσηµβριν : Έντεκα κείµενα για τον Παπαδιαµάντη, επιµέλεια Ν.. Τριανταφυλλ πουλος, Γρηγ ρης ιαβάζω, τχ. 165, Ελ της Οδυσσέας, «Η µαγεία του Παπαδιαµάντη», Εν λευκώ, Ίκαρος 1992, σ Μουλλάς Παν., «Το διήγηµα, αυτοβιογραφία του Παπαδιαµάντη», Α. Παπαδιαµάντης αυτοβιογραφο µενος, Ερµής 1974, σ. ιε -ξε. Νέα Εστία, τχ. 355, Χριστο γεννα 1941 και τχ. 568, Παπαδιαµάντης Αλέξανδρος. Είκοσι κείµενα για τη ζωή και το έργο του, επιµέλεια Ν.. Τριανταφυλλ πουλος, Οι εκδ σεις των φίλων Παπαδιαµαντικά τετράδια, τχ. 1, 2, 3, (1992, 1993, 1994). Περάνθης Μιχ., Ο κοσµοκαλ γερος [Μυθιστορηµατική βιογραφία], Πολίτου-Μαρµαρινο Ελένη, Η παλαι τερη πεζογραφία µας, τ µ. 6, Σοκ λης 1997, σ Τετράδια Ευθ νης, τχ. 15, Φαρίνου-Μαλαµατάρη Γεωργία, Αφηγηµατικές τεχνικές στον Παπαδιαµάντη, Κέδρος Φώτα ολ φωτα, επιµέλεια Ν.. Τριανταφυλλ πουλος, Ε.Λ.Ι.Α Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης ( ), «Τ αγνάντεµα» (1899), Άπαντα, τ µ. 3, κριτική έκδοση Ν.. Τριανταφυλλ πουλος, µος 1984, σ Ãøº O Παχ ς και ο Aδ νατος T O Ã Nα εκτιµήσουν οι µαθητές τις δυνατ τητες του ρεαλιστικο διηγήµατος µέσα απ ένα αντιπροσωπευτικ δείγµα απ την παραγωγή του Ά. Tσέχωφ. ª π K A E ƒ Αλλοτρίωση Γραφειοκρατία ουλοπρέπεια [68]

7 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) π π ƒ ª À π ƒ π Tο σ ντοµο διήγηµα του Tσέχωφ παρουσιάζει την αλλοτρίωση των ανθρώπινων χαρακτήρων και σχέσεων στο πλαίσιο της γραφειοκρατίας της τσαρικής Pωσίας. ο παλιοί συµµαθητές συναντιο νται στο σιδηροδροµικ σταθµ. Πριν ακ µη αναγνωριστο ν, η περιγραφή της εικ νας και της µυρωδιάς τους απ τον αφηγητή αποκαλ πτει τ σο τα σηµάδια της ταξικής τους διαφοράς σο και την κοινή τους µιζέρια. Ύστερα απ την αρχική συγκίνηση, η απ πειρα του Aδ νατου να εκθέσει τα τεκµήρια της αξιοπρεπο ς κοινωνικής του θέσης συγκρο εται µε την καταλυτική οµολογία του Παχ για την πολ ανώτερη θέση, που ο ίδιος έχει κατορθώσει να κατακτήσει. H τραγελαφική συνέχεια, µε την κωµική δουλοπρέπεια που εκδηλώνει ο παλι ς συµµαθητής προς τον αυτάρεσκο σηµεριν ανώτερ του, δηλώνει µε σαφήνεια τα στενά ρια της αξιοπρέπειας στο ασφυκτικ περιβάλλον της γραφειοκρατικής δηµοσιοϋπαλληλίας. H ηθική κατάπτωση του Aδ νατου γίνεται ακ µα εντον τερη καθώς διαδραµατίζεται µπροστά στην οικογένειά του, µεταµορφώνοντας τη στιγµιαία συνάντηση σε αποκαλυπτική στιγµή, που φαίνεται να σφραγίζει στα µάτια της γυναίκας και του παιδιο του την πλήρη προσωπική του αποτυχία. πως συχνά συµβαίνει στον Tσέχωφ, ο τ νος του σ ντοµου διηγήµατος είναι γλυκ πικρος, καθώς το επεισ διο (και η περιγραφή του απ τον αφηγητή) εκφράζουν συγχρ νως χιο µορ για την κωµική αλληλεπίδραση των δ ο χαρακτήρων και θλίψη για την υποχώρηση της αξιοπρέπειας µπροστά στην ελάχιστη κοινωνική διαφορά. O γραφειοκρατικ ς µικρ κοσµος παρουσιάζεται τ σο ισχυρ ς, ώστε να παρέχει το µείζον κριτήριο για την αυτοαξιολ γηση των µελών του. Mια λεπτοµέρεια, εξάλλου, που εµφανίζεται ως µακρινή και χαριτωµένη ανάµνηση, φαίνεται να δηλώνει µε χιο µορ την προδιαγεγραµµένη πορεία των δ ο χαρακτήρων: ο Hρ στρατος και ο Eφιάλτης των σχολικών χρ νων δείχνουν να έχουν επαληθε σει τα παιδικά τους παρατσο κλια στην εξέλιξή τους σε ενήλικες γραφειοκράτες. ƒ π ª Kοσµάς Πολίτης, «Ένα διπλ», H κοροµηλιά και άλλα διηγήµατα, Eρµής À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Tι ενώνει και τι χωρίζει τους δ ο παλιο ς συµµαθητές; 2. Tι υποδηλώνουν για τους δ ο χαρακτήρες του διηγήµατος οι αναφορές του Tσέχωφ στον Hρ στρατο και τον Eφιάλτη; B π µ π ƒ º π Αιολικά Γράµµατα, τχ , 1980 [αφιέρωµα]. ιαβάζω, τχ. 169, Νέα Εστία, τχ. 785, [69]

8 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ au-.html Άντον Τσέχωφ ( ), «Ο Παχ ς και ο Αδ νατος», Η αγάπη και 32 άλλα διηγήµατα, µτφρ. Β. Ντιν πουλος, Βιβλιοπωλείον της Εστίας 2001, σ ƒ ƒ µπ Ο Ζητιάνος Ã Nα έρθουν οι µαθητές σε επαφή µε ένα κορυφαίο παράδειγµα νατουραλιστικής πεζογραφίας του ελληνικο 19ου αιώνα, να γνωρίσουν το φος και τη θεµατική του A. Kαρκαβίτσα. ª π ƒ Φιλανθρωπία Ηθικ ς εξευτελισµ ς Οικογενειακή παράδοση Ειρωνεία και παρωδία π π ƒ ª À π ƒ π Tο απ σπασµα απ το Zητιάνο του Kαρκαβίτσα περιγράφει αναλυτικά τις µυητικές πρακτικές, τις οποίες χρησιµοποιεί η κοιν τητα των ζητιάνων για να µεταφέρει στους νέους τη γνώση, τις µεθ δους και τις τεχνικές που αφορο ν την επαιτεία, µέσω των οποίων η κοιν τητα διαιωνίζεται. Παρωδώντας µοτίβα του έπους, ο Kαρκαβίτσας παρουσιάζει τους νέους του χωριο να γυµνάζονται ασκο µενοι στην τέχνη των προγ νων τους, ενώ ένας βάρδος (παρωδιακή εικ να του επικο ποιητή) τους µαθαίνει την ιστορία του κ σµου, πως αυτή γίνεται αντιληπτή απ την οπτική γωνία της ιδι τυπης κοιν τητας, και τους µυεί στις αρετές και τα οφέλη της επαιτείας. H µυητική τελετουργία µεταφέρεται στη συνέχεια στο µικρ κοσµο της οικογενειακής ιστορίας, καθώς ο Tζιριτ γιωργας ανταµείβει τις υψηλές επιδ σεις του γιου του επιδεικν οντάς του τα µπαστο νια των παλαι τερων ζητιάνων-µελών της οικογένειας, που φυλάσσονται στο άθλιο σπίτι ως ιερά κειµήλια. Περιγράφοντας µε ειρωνεία αλλά και ακρίβεια το χωρι των ζητιάνων ως αρχαϊκή κοιν τητα που διέπεται απ ισχυρές παραδοσιακές αρχές και διατηρεί πανάρχαιες µυητικές τελετουργίες, ο Kαρκαβίτσας επιτυγχάνει ένα διπλ αποτέλεσµα. Aφεν ς η αναντιστοιχία των «υψηλών» τρ πων µε τη συγκεκριµένη ταπεινή θεµατική παράγει αβίαστο [70]

9 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) χιο µορ και καταλήγει σε µια ιδιαίτερα διασκεδαστική αφήγηση. Aφετέρου η ψευδοηρωική περιγραφή αντισταθµίζει τον έσχατο πραγµατικ εξευτελισµ της κοιν τητας περιβάλλοντάς την µε µια ψευδαίσθηση «αξιοπρέπειας», στοιχείο που θα επιτρέψει στο συγγραφέα να χειριστεί τη νατουραλιστική του θεµατική σαν αγώνα επικών διαστάσεων ανάµεσα στο καλ και το κακ. ƒ π ª Kάρολος Nτίκενς, λιβερ Tουίστ, µτφρ. Π. Aναγνωστ πουλος, Γκοβ στης 1985, κεφ. 9. À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Γιατί ολ κληρο το χωρι επέλεξε να ασκεί τη ζητιανιά ως επάγγελµα και τέχνη; Πώς εξηγείται αυτή η επιλογή στο κείµενο; 2. Tι επιδιώκει ο συγγραφέας µε την ανάδειξη της ζητιανιάς σε τέχνη που ασκείται παραδοσιακά απ µια ολ κληρη κοιν τητα; µ π µ π ƒ º π ιαβάζω, τχ. 306, 1993 [αφιέρωµα]. Mαστροδηµήτρης Π.., O Zητιάνος του Kαρκαβίτσα, Kαρδαµίτσα Παγαν ς Γ.., Μαθήµατα νεοελληνικής πεζογραφίας, Α,Το διήγηµα, 1980, σ Πλάκας ηµήτρης, «Ο Ζητιάνος του Ανδρέα Καρκαβίτσα Ένα αυτοφυές νατουραλιστικ µυθιστ ρηµα», ιαβάζω, τχ. 250, 1990, σ Σαχίνης Απ στολος, Το σ γχρονο ελληνικ µυθιστ ρηµα, 1958, σ Aνδρέας Kαρκαβίτσας ( ), O Zητιάνος (1896), Bιβλιοπωλείον της Eστίας 1984, σ ø ª Ίαµβοι και ανάπαιστοι Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές την ποίηση (θεµατική, στιχουργική, γλώσσα, φος) του βασικ τερου εκπροσώπου της Νέας Αθηναϊκής Σχολής. ª π ƒ Η σ γκρουση Επιστήµης και Ειδώλου Η δ ναµη της αρχαιοελληνικής παράδοσης [71]

10 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π π ƒ ª À π ƒ π Πρ κειται για δ ο αυτοτελή ποιήµατα τα οποία πρέπει να εξεταστο ν ως τµήµα της ευρ τερης ποιητικής σ νθεσης Ίαµβοι και ανάπαιστοι (1897). Τα στοιχεία που αξίζει να προσεχτο ν περισσ τερο είναι η µορφή και η συµβολική γλώσσα των ποιη- µάτων. H µορφή των ποιηµάτων µε το συνδυασµ δ ο µετρικών ειδών αναδεικν ει τη µετρική σοφία του Παλαµά. Τα ποιήµατά του, πως παρατηρεί ο Μ. Μερακλής, «µικρά ή µεγάλα, τραγο δια ή πλατιές επικολυρικές συνθέσεις, είναι απ τα πιο στέρεα, τα πιο άρτια χτισµένα µνηµεία έµµετρου νεοελληνικο λ γου». Πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα η συµβολική γλώσσα του ποιητή, η οποία γίνεται καταφανής µέσα απ τη χρήση των συµβ λων της Επιστήµης και του Ειδώλου, συµβ λων που µέσα στο κεί- µενο γράφονται, χι τυχαία, µε κεφαλαία γράµµατα. Α. Στο πρώτο ποίηµα κυριαρχο ν τα σ µβολα της Επιστήµης και του Ειδώλου και ο ποιητής περιγράφει τη σ γκρουση µεταξ τους. Η Επιστήµη, υπέρµαχος της λογικής και της αλήθειας, έρχεται σε σ γκρουση ή, ακ µα καλ τερα, είναι αυτή που υποτάσσει την παγανιστική και πιο ενστικτώδη σ λληψη του Ειδώλου. µως, η κυριαρχία της πρώτης πάνω στο ά-λογο του Ειδώλου δηµιουργεί µια νέα κατάσταση πραγµάτων, δίνει λ σεις αλλά φέρνει και νέα προβλήµατα. Ο κριτικ ς Αντρέας Καραντώνης γράφει χαρακτηριστικά για το ποίηµα αυτ : «Με εναλλασσ µενα είδωλα ζει µυστικά ο άνθρωπος σ αυτά στηρίζει την κρυφή του ελπίδα, κι είναι σε θέση και τη Λογική ακ µη να την κάνει θρησκεία του, πως την έκανε ο Σπιν ζα. Κι αυτή την πρώτη θεοποίηση της Επιστήµης, την είδε ο Παλαµάς, ν ησε το βαθ τερο ν ηµά της, το µεταφυσικ, και το απεικ νισε έντονα κι επιγραµµατικά σ ένα απ τα πιο χαρακτηριστικά τραγο δια των Ιάµβων και αναπαίστων του. Η θέση που γίνεται τολµηρή ποίηση στους στίχους αυτο ς µε το επιβλητικά κοφτ και περιεκτικά αποφθεγµατικ φος τους είναι, νοµίζουµε, αµετάβλητη. Επικυρώνεται απ τη νέα θέση που πάει να πάρει η Επιστήµη στην εποχή µας θέση θρησκείας δίχως θε, µε αντικείµενο τη Γνώση και λειτουργ τον άνθρωπο». Και ο Αιµίλιος Χουρµο ζιος επισηµαίνει: «Αυτή η ψυχρή µορφή της Επιστήµης είναι αντιπαθητική για την παλαµική σκέψη. εν της αρκεί ο τετράγωνος θετικισµ ς. Αναζητεί κάτι πέρ απ τα πορίσµατα της επιστήµης, αναζητεί το µεταφυσικ νειρο Κάτι ανάλογο µας είπε ο Παλαµάς, είκοσι χρ νια αργ τερα µε τους Χαιρετισµο ς της Ηλιογέννητης: Ξέρω πως η θετική επιστήµη µπορεί κάπως να µε µυήσει σ αυτ που λέµε αλήθεια, ταν µε τα λ για δε θέλουµε να παίζουµε. Και πάλι έρχεται τ νειρο το µεταφυσικ µε την αξίωση να µου βαθ νει απειροστά τους ορίζοντες. Η φαντασία µου ταυτ χρονα και αράδ αράδα θερ- µαίνεται και απ τα υλιστικά και απ τα υπερβατικά φιλοσοφήµατα». Β. Το δε τερο ποίηµα κινείται σε διαφορετικ κλίµα και φος και αναδεικν ει τη σχέση του Παλαµά µε τα σ µβολα και τη φιλοσοφία της αρχαι τητας, µια σχέση δηµιουργική και χι στατική. Για το ποίηµα αυτ και τα σ µβολά του γράφει ο Νίκος Βέης: «Την επιβίωση της αρχαίας ειδωλολατρικής ψυχής µέσα στο χριστιανικ νεοελληνικ κ σµο και την αθάνατη λατρεία του παντοτινο ωραίου [72]

11 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) τραγο δησε ο Ποιητής πάνω σ Απολλώνια και Πανικά µοτίβα. Ο Αρκαδικ ς θε ς Παν, η λατρεία του οποίου απ το στρατηγ Μιλτιάδη, έπειτα απ τη νίκη του Μαραθώνα, καθιερώθηκε και στην Αττική, για να ταυτιστεί βραδ τερα στους Ελληνιστικο ς χρ νους µε το Παν. Ο Παν δεν είναι πλέον καθώς θέλει ο Ποιητής θε ς των ποιµένων και των ποιµνίων, αλλά φωτογέννητη και φωτεινή θεία παρξη. [ ],τι λείψανα της συµβολικής λατρείας του Άδωνη και σήµερα σώζονται στην Ήπειρο, τα ξερε καλά ο Ποιητής απ µιλήµατα µε τον Ν. Γ. Πολίτη και τη µελέτη του. Σάρρου ( ελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τ.λ, 1987, σ ). Ο Άδωνης ήταν προσωποποιία της βλάστησης που χάνεται και πάλι ξαναγεννιέται [ ] Λένε µερικοί µελετητές πως οι θλιβερές µέρες των γιορτών του Άδωνη κρατο σαν ολ κληρη βδοµάδα και µας θυµίζουν τη Μεγάλη Βδοµάδα τη δική µας, των χριστιανών! Μα σαν περνο σε το ταχτ πένθος για το θάνατο του Άδωνη, άρχιζαν χαρές και πανηγ ρια για την ανάσταση του Πανώριου θεο (κάτι σαν τη δική µας Λαµπρή)». Για τη σχέση του Άδωνη και του Εσταυρωµένου Χριστο µπορεί ο φιλ λογος να χρησιµοποιήσει παράλληλα και τις δ ο πρώτες στροφές απ το ποίηµα του Άγγελου Σικελιανο «Στου σιου Λουκά το µοναστήρι». Επίσης για το στίχο «Ο Μέγας Παν δεν πέθανε!» µπορεί να ανατρέξει στον Πλο ταρχο: «Περί των εκλελοιπ των χρηστηρίων» 17 [=Ηθικά 419.Α-Ε]. Ο Παλαµάς, µέσα απ µια σ νθεση των χριστιανικών µε τα αρχαία στοιχεία, αναδεικν ει τη διαχρονικ τητα των ιδεών και της ελληνικής παράδοσης, που µετουσιώνονται σε συστατικά στοιχεία της ελληνικής ψυχής. Αυτή η συνέχεια µέσα στους αιώνες προσδίδει στο ποιητικ φος πανηγυρική διάθεση, πνε µα αισιοδοξίας και σιγουριάς. Έχει ενδιαφέρον, µετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας, οι µαθητές να διαβάσουν το «Ιωνικ ν» του Καβάφη και να επισηµάνουν την επιβίωση της ελληνικής αρχαι τητας ως βασική έννοια στην οποία εστιάζει ο Καβάφης. A P A H O K E I M E N O Κ.Π. Καβάφης, «Ιωνικ ν», Ποιήµατα, τ µ. 1, Ίκαρος 1983, σ. 53. Γιατί τα σπάσαµε τ αγάλµατά των, γιατί τους διώξαµεν απ τους ναο ς των, δι λου δεν πέθαναν γι αυτ οι θεοί. Ω γη της Ιωνίας, σένα αγαπο ν ακ µη, σένα οι ψυχές των ενθυµο νται ακ µη. Σαν ξηµερώνει επάνω σου πρωί αυγουστιάτικο την ατµοσφαίρα σου περνά σφρίγος απ την ζωή των και κάποτ αιθέρια εφηβική µορφή, α ριστη, µε διάβα γρήγορο, επάνω απ τους λ φους σου να περνά. [73]

12 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Ύµνος στον Παρθενώνα Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα αντιπροσωπευτικ απ σπασµα απ το µεγαλ πνοο έργο του Κωστή Παλαµά, που υµνεί την αθηναϊκή δηµοκρατία και τη διαχρονική οµορφιά. ª π ƒ Η υψηλή τέχνη και η αρµονία της κλασικής αρχαι τητας Η δυναµική εν ς συµβ λου για τον ελληνισµ και για την ανθρωπ τητα π π ƒ ª À π ƒ π Η φλογέρα του βασιλιά, που εκδ θηκε το 1910, είναι ένα απ τα σηµαντικ τερα έργα του Κωστή Παλαµά και χαρακτηρίζει µια εποχή ελπίδων για την αναγέννηση της Ελλάδας, η οποία διακρίνεται για το µεγαλοϊδεατισµ της. Χωρισµένη σε «ώδεκα Λ γους» αποτελεί µια µεγάλη επικολυρική σ νθεση, µε κεντρική µορφή το Βυζαντιν αυτοκράτορα Βασίλειο Β Βουλγαροκτ νο, το λείψανο του οποίου βρέθηκε σ µφωνα µε το θρ λο σε ένα ερειπωµένο µοναστήρι την εποχή της Φραγκοκρατίας µε µια φλογέρα στο στ µα του, βαλµένη προφανώς απ αυτο ς που σ λησαν τον τάφο του. Ο Παλαµάς εµπνε στηκε απ το θρ λο και δηµιο ργησε τη Φλογέρα του βασιλιά, της οποίας το τραγο δι εκφράζει ταυτ χρονα την ψυχή του ένδοξου αυτοκράτορα και την πνοή του ποιητή. Στο τελευταίο µέρος του «Τρίτου Λ γου» ο Παλαµάς συνδέει τη βυζαντινή παράδοση µε την αρχαία, αφο ο Βασίλειος ερχ µενος να προσκυνήσει την Παναγία την Αθηνιώτισσα πάνω στον ιερ βράχο αντικρίζει τον Παρθενώνα. Στα αποσπάσµατα που ανθολογο νται µε βάση τη θεµατική τους εν τητα, ο να ς της Αθηνάς προβάλλει ως σ µβολο της ακµής του ελληνικο πνε µατος, το οποίο υµνείται ως ανώτερο κάθε άλλου ανθρώπινου επιτε γµατος. Στο πρώτο απ σπασµα ο Παρθενώνας αναδεικν εται ως η θαυµαστή ισορροπία ρυθµο, σχεδίου και ιδέας, ως η απ λυτη οµορφιά που υψώνεται πάνω απ τους λαο ς και τις θρησκείες. Στο δε τερο απ σπασµα τονίζεται η σχέση ανάµεσα σε εκείνους που συνέλαβαν και πραγµατοποίησαν αυτ το έργο τέχνης και στην καλλιτεχνική υπ σταση του έργου. Ο Παρθενώνας είναι δηµιο ργηµα µιας ελε θερης χώρας που διαθέτει αίσθηση του µέτρου. Εδώ έχουµε µια ενδιαφέρουσα αντίθεση ανάµεσα στο να της Αθηνάς και στις πυραµίδες της Αιγ πτου, οι οποίες εντυπωσιάζουν µε τον γκο αλλά χι µε τη χάρη τους. Ο Παρθενώνας εκφράζει τη ηµοκρατία και το Ν µο της Πολιτείας, ο οποίος ταν πρωτοδηµιουργήθηκε «ήταν κι αυτ ς τραγο δι». Εδώ ο Παλαµάς αναφέρεται στην παράδοση, σ µφωνα µε την οποία ο Σ λωνας έγραψε τους ν µους του σε ποιητική µορφή. Στο τρίτο απ σπασµα ο ποιητής αναφέρεται στην υπερβατική δ ναµη αυτο του µνηµείου της απ λυτης οµορφιάς. Κάθε [74]

13 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) άνθρωπος, και χι µ νο ο Έλληνας, απ τον Παρθενώνα πρέπει να ξεκινάει και, αφο γνωρίσει και άλλα έργα της ανθρώπινης δηµιουργίας, εκεί πρέπει να επιστρέφει για να νιώσει ολοκληρωµένος. Η γλώσσα του Παλαµά είναι η ε πλαστη δηµοτική, στην οποία ο ποιητής έχει αφιερώσει τις δυνάµεις του, µε σκοπ να χαρίσει στο ελληνικ έθνος χι µ νο ένα σηµαντικ ποιητικ έργο αλλά και έναν πλο σιο γλωσσικ οδηγ. Στιχουργικά εδώ χρησιµοποιεί τον ιαµβικ ανοµοιοκατάληκτο δεκαπεντασ λλαβο που συναντάµε και στο δηµοτικ τραγο δι, χωρίς µως να ακολουθεί σταθερά την παράδοση της τοµής, πράγµα που σπάει τη µονοτονία του ρυθµο. Η αρχαιογνωσία του Παλαµά µετουσιώνεται εδώ ποιητικά, πως φαίνεται απ τη λειτουργική χρήση ιστορικών και µυθικών στοιχείων. Το φος του είναι υψηλ, πως το απαιτεί το θέµα του, ενώ η επανάληψη της αποστροφής «εσ, εσέ και εσένα» δηµιουργεί την αίσθηση εν ς σταθερο άξονα αναφοράς και µιας αέναης κλιµάκωσης ρυθµο και ιδέας. ƒ π ª Γιώργος Ιωάννου, «Ακρ πολη, 1982», Εφήβων και µη, Κέδρος 1982, σ À ƒ À ƒ ƒ ƒ π Επισκεφθείτε το Κέντρο Μελετών Ακροπ λεως (Μακρυγιάννη 2-4, Ακρ πολη, τηλ ), που µπορείτε να δείτε προπλάσµατα που απεικονίζουν τη µορφή και τις χρήσεις του ιερο βράχου, απ την προϊστορική εποχή ως το 18ο αιώνα. µ π µ π ƒ º π ιαβάζω, τχ. 334, 1994 [αφιέρωµα]. Εκηβ λος, τχ. 14, Η λέξη, τχ. 114, Καραντώνης Αντρέας, Γ ρω στον Παλαµά, τ µ. 1, 2, Γκοβ στης χ.χ. Κασίνης Κ.Γ., Η ελληνική λογοτεχνική παράδοση στη «Φλογέρα του βασιλιά», Ίδρυµα Κωστή Παλαµά Μερακλής Μ.Γ., Η ελληνική ποίηση, τ µ. 2, Σοκ λης Νέα Εστία, τχ. 397, Πολίτης Λίνος, «Η µετρική του Παλαµά», Μετρικά, Κωνσταντινίδης, Θεσσαλονίκη χ.χ., σ Φιλολογική, τχ. 45, τχ. 46, 1993, Χουρµο ζιος Αιµίλιος, Ο Παλαµάς και η εποχή του, τ µ. 1, Πήγασος Κωστής Παλαµάς ( ), Ίαµβοι και ανάπαιστοι, 28, 37 (1897). Άπαντα, τ µ. 1, Μπίρης 1972, σ. 363, 368. Απ σπασµα απ τον «Τρίτο Λ γο», Η φλογέρα του βασιλιά (1910). Άπαντα, τ µ. 5, Μπίρης 1972, σ [75]

14 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ.. µ º Φωνές Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα λυρικ ποίηµα του Κ.Π. Καβάφη, που αναφέρεται στη λειτουργία και στην επιλεκτικ τητα της µνήµης. ª π ƒ Απώλεια αγαπηµένων προσώπων Μνηµονική ανάκληση Ο ρ λος των εσωτερικών συναισθηµάτων Ο παραλληλισµ ς µε τη µουσική π π ƒ ª À π ƒ π Το ποίηµα γράφτηκε το 1904 και ανήκει στην πρώτη ποιητική φάση του καβαφικο έργου. Είναι λυρικ ποίηµα µε συναισθηµατικ περιεχ µενο, συµβολιστικές επιδράσεις και µουσική υποβολή. Έχει ενδιαφέρον εξαρχής να παρατηρήσουµε τη χρήση του πρώτου πληθυντικο προσώπου, το οποίο αναφέρεται απ τη µια σε κοινές ιδι τητες της ανθρώπινης µνήµης (νοσταλγία για χαµένα αγαπηµένα πρ σωπα, εξιδανίκευση του παρελθ ντος, νειρα, φευγαλέες σκέψεις) και απ την άλλη διευρ νει τα προσωπικά αισθήµατα του ποιητή. Το περιεχ µεν του συνδέεται στενά µε την έννοια της µνηµονικής ανάκλησης και σχετίζεται εξολοκλήρου µε νοητικές, συνειδητές (σκέψη, µυαλ ) και ασυνείδητες ( νειρα) λειτουργίες του ανθρώπου. Οι µνήµες που ανακαλο νται συχν τερα στο µυαλ του ποιητή προέρχονται απ ευχάριστες στιγµές και αγαπηµένα πρ σωπα της παιδικής και νεανικής ηλικίας («πρώτη ποίηση της ζωής»). Τα ευχάριστα περιστατικά του περασµένου χρ νου είναι ε λογο τι ανήκουν οριστικά στο παρελθ ν, ενώ τα αγαπηµένα πρ σωπα αποµακρ νονται ολοένα απ κοντά µας εξαιτίας του θανάτου ή της γεωγραφικής και ψυχικής απ στασης. εν είναι τυχαίο τι ο ενήλικος ποιητής επαναφέρει τη µνήµη τους συνδυάζοντάς τη µε τον ήχο και παροµοιάζοντάς τη µε τη µουσική µε αυτ τον τρ πο η θ µησή τους µοιάζει να µεταµορφώνεται σε ήχο, που ανακαλεί αρχέτυπα συναισθήµατα και προκαλεί πνευµατική τέρψη και ψυχική αγαλλίαση. Το καβαφικ ποίηµα µπορεί να διδαχτεί συνδυαστικά µε το σονέτο «Λήθη» του Μαβίλη, ώστε οι µαθητές να αντιπαραβάλουν τα κοινά θεµατικά χαρακτηριστικά µε τη διαφορετική λειτουργία της µνήµης αλλά και της οπτικής γωνίας κάθε ποιητή. ƒ π ª 1. Λορέντζος Μαβίλης, «Λήθη» στα Κ.Ν.Λ. της Γ Γυµνασίου. [76]

15 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) 2. Ζακ Πρεβέρ, «Αίµα και φτερά», Θέαµα και Ιστορίες, µτφρ. Γ. Βαρβέρης, Νεφέλη 1982, σ. 78. Κορυδαλλέ της θ µησης Το αίµα σου είναι που κυλά Κι χι το αίµα µου Κορυδαλλέ της θ µησης Έσφιξα τη γροθιά µου Κορυδαλλέ της θ µησης Ωραίο νεκρ πουλί εν έπρεπε να ρθεις Απ το χέρι µου να φας Σπ ρους της λήθης. À M H P ø M A T I K E E P A I E 1. Συγκρίνετε: α) τον τρ πο µε τον οποίο αντιµετωπίζει το θέµα του θανάτου ο Καβάφης και ο Μαβίλης β) τον τρ πο που αντιµετωπίζουν το θέµα της µνήµης ο Καβάφης και ο Πρεβέρ. 2. Ολ κληρο το ποίηµα σχετίζεται µε τη νοητική λειτουργία των αναµνήσεων. Απευθυνθείτε σε πρ σωπα του οικογενειακο ή φιλικο σας περιβάλλοντος και ρωτήστε τα ποια πρ σωπα ή γεγον τα απ το παρελθ ν θυµο νται περισσ τερο. Ζητήστε ακ µα να σας διηγηθο ν µια ζωηρή ανάµνηση απ την παιδική ηλικία ή απ τη σχολική τους ζωή. Προσπαθήστε να διακρίνετε ποια αισθήµατα νιώθουν γι αυτήν, αλλά και να εξηγήσετε αυτήν τη συναισθηµατική τους διάθεση. σο µπορείς Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα καβαφικ παραινετικ ποίηµα, που αφορά τ σο τη διαµ ρφωση βιοθεωρητικής στάσης σο και τη διαφ λαξη της ξεχωριστής φυσιογνωµίας του ατ µου απ την απειλή της µαζοποίησης. ª π ƒ Aναφορά στην έννοια «σο µπορείς» H προσωπική στάση ζωής π π ƒ ª À π ƒ π Οι παραινέσεις που απευθ νει ο ποιητής στοχε ουν να προφυλάξουν τον άνθρωπο απ εκδηλώσεις µαζοποίησης και ρηχο εντυπωσιασµο, και επιδιώκουν τη διαφ - [77]

16 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ λαξη της αξιοπρέπειας και της ατοµικής ελευθερίας. Καθώς το περιεχ µενο του ποιή- µατος είναι εξαιρετικά επίκαιρο στην εποχή µας, ε κολα ο διδάσκων µπορεί να µεταδώσει στους µαθητές τον προβληµατισµ και τις απ ψεις του ποιητή, µε σκοπ απ τη µια να τους ευαισθητοποιήσει για ένα θέµα που, συνειδητά ή ασυνείδητα, τους απασχολεί, και απ την άλλη να τους βοηθήσει να αντιληφθο ν τη διαχρονική σηµασία του διλήµµατος που αντιµετωπίζουν ιδιαίτερα οι νέοι, σχετικά µε κρίσιµες επιλογές της ζωής και των κοινωνικών τους συναναστροφών. Η πνευµατική καλλιέργεια, η αυτογνωσία και τα ποικίλα προσωπικά ενδιαφέροντα στη ζωή κάθε ατ - µου προασπίζουν µε τον καλ τερο τρ πο τις ατοµικές ελευθερίες, τα κοινωνικά δικαιώµατα αλλά και την ψυχική του υγεία, προάγοντας την πνευµατική ολοκλήρωση, την αυτοεκτίµηση και την κοινωνικοποίησή του. Ο σηµεριν ς νέος κατακλ ζεται απ εξωτερικά ερεθίσµατα, τα οποία, αν αφεθεί να τον παρασ ρουν, µπορο ν να επιδράσουν αρνητικά στη διαµ ρφωση του χαρακτήρα και στις επιλογές του. O άνθρωπος θέτει στ χους και προτεραι τητες στη ζωή του, καθορίζει την προσωπική του στάση και επανεξετάζει τις ιδέες του, αντιδρώντας στη µαζική ψυχολογία και τη συµβατικ τητα των κοινωνικών εκδηλώσεων. Με αυτές του τις επιλογές ανήκει στα σκεπτ µενα άτοµα και προφυλάσσει τη ζωή του απ ανο σιες συναναστροφές, οι οποίες προσωρινά είναι ευχάριστες, αλλά πολ γρήγορα εξαντλο νται και καταντο ν ανιαρές. ƒ O π ª O Οδυσσέας Ελ της, «Το παράπονο», Τα ρω του έρωτα (1972). Ποίηση, Ίκαρος 2002, σ Εδώ στου δρ µου τα µισά έφτασε η ώρα να το πω Άλλα είν εκείνα που αγαπώ γι αλλο γι αλλο ξεκίνησα σο κι αν κανείς προσέχει σο κι αν τα κυνηγά Πάντα πάντα θα ναι αργά δε τερη ζωή δεν έχει. Στ αληθινά στα ψε τικα το λέω και τ οµολογώ Σαν να µουν άλλος κι χι εγώ µες στη ζωή πορε τηκα Στα 200 π.χ. Ã π Προσέγγιση της ειδικής ποιητικής σχέσης που ανέπτυξε ο Καβάφης µε την ιστορία. Ανάδειξη της ιστορικής και πολιτισµικής ακµής του ελληνισµο, χάρη στην πανελ- [78]

17 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) λήνια εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου. Αξιολ γηση της στάσης που κράτησαν οι Λακεδαιµ νιοι και αναφορά στους ιστορικοπολιτικο ς και άλλους λ γους που αποτρέπουν ορισµένες κοινωνικές οµάδες ή λαο ς απ τη συµµετοχή τους σε συλλογικο ς αγώνες. ª π ƒ Η στενή σχέση των ποιηµάτων του Καβάφη µε την ιστορία Η δηµιουργία, η ακµή και η παρακµή των ελληνιστικών βασιλείων Η ταυτ τητα του οµιλητή: η οπτική γωνία της αφήγησης και ο ειρωνικ ς σχολιασµ ς της στάσης των Λακεδαιµονίων Η αξιολ γηση της εκστρατείας: διάδοση της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισµο π π ƒ ª À π ƒ π Στο εισαγωγικ σηµείωµα του ποιήµατος δίνονται οι απαραίτητες ερµηνευτικές πληροφορίες και επισηµαίνεται η ποιητική αφ ρµηση της επιγραφής, άµεσα στην αρχή και έµµεσα στο τέλος του ποιήµατος. Το ποίηµα είναι γραµµένο σε πρώτο πληθυντικ πρ σωπο και αποτελεί αντιπροσωπευτικ δείγµα της διαλεκτικής σχέσης που ανέπτυξε ο Καβάφης µε την ιστορία. Ο φανταστικ ς οµιλητής του ποιήµατος, εκπροσωπώντας τον ελληνικ πληθυσµ των ελληνιστικών βασιλείων, µοιάζει να αξιολογεί τα γεγον τα του παρελθ ντος (νικηφ ρα εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου) µε την πείρα της δικής του παρακµασµένης εποχής (200 π.χ., δέκα χρ νια πριν απ την καταλυτική µάχη της Μαγνησίας που σήµανε την οριστική επικράτηση των Ρωµαίων) αλλά και τη λανθάνουσα ιστορική εµπειρία του Καβάφη, ο οποίος γράφει αυτ το ποίηµα στα 1931 (εννιά χρ νια µετά τη Μικρασιατική καταστροφή και τη δραµατική συρρίκνωση του ελληνισµο ). Το ποίηµα συνθέτει µε αριστοτεχνικ τρ πο την αρνητική µε τη θετική πλευρά της ιστορίας: απ την ειρωνική οπτική (για τη στάση των Λακεδαιµονίων) ως την εξ µνηση των κορυφαίων επιτευγµάτων που δηµιο ργησε η πανελλήνια εκστρατεία απ την κρίσιµη καµπή της ελληνιστικής εποχής (200 π.χ.) ως τη σηµαντική θετική επενέργεια που είχαν οι κατακτήσεις του Αλεξάνδρου για τον ελληνισµ. Στα δ ο κειµενικά χρονικά επίπεδα της αφήγησης πολλοί µελετητές της καβαφικής ποίησης (Γ.Π. Σαββίδης, Γ. Σεφέρης κ.ά.) προσθέτουν και ένα τρίτο: το 1931, χρ νο γραφής του ποιήµατος, στοιχείο που εµπλέκει εµµέσως και τον ίδιο τον ποιητή σε ταυτ χρονη αποτίµηση της σ γχρονής του ιστορικής πραγµατικ τητας. Μετά τη σ ντοµη αυτή αναφορά στην ιστορική ποιητική και την προοπτική της ποίησης του Καβάφη, ο καθηγητής µπορεί να στρέψει το ενδιαφέρον των µαθητών στη µορφή και στο περιεχ µενο του ποιήµατος. Σχετικά µε τη µορφή αξίζει να σχολιαστο ν ειδικ τερα η λ για και σε αρκετά σηµεία ρητορική και ειρωνική γλώσσα και τα εκφραστικά στοιχεία του ποιήµατος (θριαµβικ ς τ νος, µακρά παράθεση [79]

18 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ εµφατικών επιθέτων, καταλογογράφηση των ελληνιστικών βασιλείων). Σχετικά µε το περιεχ µενο, ιδιαίτερο σχολιασµ απαιτεί η διαφοροποίηση των Λακεδαιµονίων απ τους υπ λοιπους Έλληνες, η οποία κυριαρχεί στο εισαγωγικ µέρος. Αυτή η διαφοροποίηση λειτουργεί ως συνδετικ ς κρίκος µε το κ ριο µέρος και επανέρχεται στην κατακλείδα του ποιήµατος. Τ σο η γενικ τερη οπτική του οµιλητή απέναντι στους Λακεδαιµονίους, σο και ο καταληκτικ ς στίχος του ποιήµατος, έχουν σχολιαστεί αναλυτικά απ πολλο ς µελετητές της καβαφικής ποίησης. Στη συνέχεια παραθέτουµε αποσπάσµατα απ το σχετικ προβληµατισµ του Edmund Keeley στη µελέτη του «Η οικουµενική προοπτική» (Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη, σ , βλ. βιβλιογραφία): «Ο στίχος µπορεί να διαβαστεί απλά σαν τελευταίος σαρκασµ ς του οµιλητή στους Σπαρτιάτες που τώρα, στα 200 π.χ., δεν αξίζουν ο τε να µιλο ν γι αυτο ς, µ λη την αλαζονική ανωτερ τητα που έδειξαν ταν αρνήθηκαν να ακολουθήσουν την εκστρατεία του Αλέξανδρου, 130 χρ νια νωρίτερα µε δεδο- µένο µως το ευρ τερο πλαίσιο του ποιήµατος ο Καβάφης θα µπορο σε ν απαντήσει στον οµιλητή του: Πώς να µη µιλο µε για Λακεδαιµονίους τώρα! [ ] Η προοπτική ανήκει σ έναν ποιητή-ιστορικ, που βλέπει το οικουµενικ τερο, κι αναγκαστικά πιο τραγικ, σχήµα πίσω ακ µα κι απ τις περι δους του ιστορικο µεγαλείου, που εκφράζουν καλ τερα τις πολιτικές και πολιτιστικές αξίες στις οποίες πιστε ει: τις εκτεταµένες επικράτειες, την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρµογών και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά [ ] Είναι ένδειξη της µαεστρίας του ποιητή σ αυτ το προτελευταίο ποίηµα, το τι µπορεί να κρατάει και την πίτα γερή και το σκ λο χορτάτο : µπορεί ν αντιµετωπίζει µε ειρωνεία µια στάση, κι ωστ σο να καταφέρνει να πείσει τον αναγνώστη για τις αλήθειες που κλείνει µέσα της». ƒ π ª Κ.Π. Καβάφης, «Ποσειδωνιάται» (1906), Ανέκδοτα ποιήµατα, Ίκαρος 1982, σ À ƒ À ƒ ƒ ƒ π 1. ιαβάστε συγκριτικά τα ποιήµατα «Στα 200 π.χ.» και «Ποσειδωνιάται», και σχολιάστε ειδικ τερα το στοιχείο της ανατροπής που περιέχουν τα δ ο ποιήµατα: στο πρώτο ακ µα και η Περσία εξελληνίζεται, ενώ στο δε τερο οι Ιταλιώτες Έλληνες βαθµιαία εκβαρβαρίζονται. 2. Βρείτε και άλλα λογοτεχνικά κείµενα που αξιοποιο ν δηµιουργικά την ιστορία, ερευνώντας στα Κ.Ν.Λ. των τριών γυµνασιακών τάξεων. µ π µ π ƒ º π Άγρας Τέλλος, Κριτικά, τ µ. 1, φιλολογική επιµέλεια Κ. Στεργι πουλος, Ερµής ιαβάζω, τχ. 78, 1983 [αφιέρωµα]. Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη, επιλογή κριτικών κειµένων, επιµέλεια Μιχάλης Πιερής, Πανεπιστηµιακές Εκδ σεις Κρήτης, Ηράκλειο [80]

19 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) Η λέξη, τχ. 23, Ιλίνσκαγια Σ νια, Κ.Π. Καβάφης. Οι δρ µοι προς το ρεαλισµ στην ποίηση του 20ο αιώνα, Κέδρος Keeley Edmund, Η καβαφική Αλεξάνδρεια, Ίκαρος 1979, σ Κουλουφάκος Κώστας, Κείµενα και αναλ σεις, τ µ. 1, ιογένης ,σ Κ κλος Καβάφη, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικο Πολιτισµο και Γενικής Παιδείας Μηλιώνης Χριστ φορος, Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γυµνασίου Λυκείου. Ποίηση Βιβλίο του καθηγητή, ΟΕ Β ,σ Νέα Εστία, τ µ. 74, Σαββίδης Γ.Π., «ιαβάζοντας τρία «σχολικά» ποιήµατα του Κ.Π. Καβάφη», Φιλ λογος, τχ , 1983, σ Σεφέρης Γιώργος, οκιµές, τ µ. 1, Ίκαρος ,σ Τσιάτσικας Θησέας, Ο σχολικ ς Καβάφης, ελφοί Φιλ λογος, τχ , Χάρτης, τχ. 5-6, Κ.Π. Καβάφης ( ), «Φωνές» (1904) «σο µπορείς» (1913), Ποιήµατα, τ µ. 1, φιλολογική επιµέλεια Γ.Π. Σαββίδης, Ίκαρος 1983, σ. 95, 23. «Στα 200 π.χ.», Ποιή- µατα, τ µ. 2,.π., σ ƒ ƒπ À Ο τ πος και η ουσία Ã π Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα απολαυστικ διήγηµα του πολυγραφ τατου Ζακυνθινο συγγραφέα Γρ. Ξεν πουλου. Να παρακολουθήσουν µια σειρά απ ιστορικές, κοινωνικές και ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, πολλές απ τις οποίες έχουν ειρωνική διάσταση, που έρχονται στο προσκήνιο µετά την Ένωση των Επτανήσων µε την Ελλάδα. Να αντιδιαστείλουν τον τ πο απ την ουσία και να βρουν πιθανές προεκτάσεις στην εποχή µας. ª π ƒ Σ γκριση του ανεπτυγµένου βιοτικο και πολιτισµικο επιπέδου των Επτανη- [81]

20 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ σίων µε τον τρ πο ζωής και τις αντιλήψεις που ίσχυαν στο νεοσ στατο ελληνικ κράτος Τι σηµαίνουν και τι αντανακλο ν οι τ ποι για κάθε πρ σωπο του διηγήµατος Η σκιαγράφηση του αρέζη ως γραφικο τ που H ειρωνεία των καταστάσεων και το αριστοκρατικ ήθος του αρέζη π π ƒ ª À π ƒ π Μέσα απ τη στάση και την ψυχολογία του πρωταγωνιστή του διηγήµατος σκιαγραφείται ένας αντιπροσωπευτικ ς τ πος της επτανησιακής αριστοκρατίας, η οποία είχε ενταχθεί πλήρως στην αγγλική νοοτροπία, τηρο σε τους τ πους και απολάµβανε ανώτερο κοινωνικ και πολιτισµικ επίπεδο ζωής. Ο αδιαµφισβήτητος πατριωτισµ ς του αρέζη και η επιθυµία του να υπηρετήσει την Ελλάδα τον ωθο ν να εγκαταλείψει τον αξιοσέβαστο ρ λο που επιτελο σε στην Κέρκυρα και να επιδιώξει δηµ σιο αξίωµα στο ανοργάνωτο ακ µη ελληνικ κράτος. Στο διήγηµα µας ενδιαφέρει να αναδείξουµε τη διάσταση ανάµεσα στις ασ στατες υψηλές προσδοκίες του Επτανήσιου µε τη µίζερη απ τη µια, ανεξάρτητη µως απ την άλλη ελληνική πραγ- µατικ τητα της εποχής. Η διάσταση αυτή δείχνει άµεσα τις ιστορικές διαφορές ανά- µεσα στις ιδεαλιστικές αντιλήψεις των Επτανησίων και το ρεαλισµ των νε κοπων ελε θερων Ελλήνων, οι οποίοι υπολείπονται µεν σε παιδεία και πολιτισµ, επιθυ- µο ν µως να αντιµετωπίσουν άµεσα, µακριά απ τυπολατρικές εκδηλώσεις, τις διάφορες εθνικές και κοινωνικές τους προτεραι τητες. Μολον τι ο αρέζης µε την αρχική επιλογή του πέφτει θ µα της ιστορικής συγκυρίας και της πολιτισµικής διαφοράς, µε αποτέλεσµα να λειτουργεί ως γραφικ πρ σωπο και να αντιµετωπίζεται πολλές φορές ειρωνικά και γελοιογραφικά στο διήγηµα, αποκαθίσταται στο τέλος τ σο ως προς τις ιδεολογικές επιλογές σο και ως προς τις σταθερές αξίες του. Η τελική επιλογή της παραίτησης απ το αξίωµα του επάρχου και η ιδιώτευση µαρτυρο ν την παρξη δ ο ασ µβατων αλλά αξιοσέβαστων κ σµων και αντιλήψεων, η διάσταση των οποίων δεν περιορίζεται στη βασική αντιπαράθεση τ που και ουσίας, αλλά αντιπροσωπε ει γενικ τερα την κοινωνική πολυµορφία και υποστηρίζει το σεβασµ στη διαφορετικ τητα. Στο διήγηµα µας δίνεται ακ µα η δυνατ τητα να σχολιάσουµε τη γλώσσα, τις αφηγηµατικές τεχνικές και την οπτική γωνία του Ξεν πουλου, ο οποίος µε ανάλαφρο τρ πο πραγµατε εται µια υπαρκτή ιστορική αντίφαση (εντοπίζεται κυρίως απ το 1864 ως το πρώτο µισ του εικοστο αιώνα) ανάµεσα στο κοινωνικ σ στηµα αξιών της επτανησιακής και της ελληνικής κοινωνίας. Ο ετεροδιηγητικ ς αφηγητής εµφανίζεται να εξιστορεί, µε αληθοφάνεια και χιουµοριστικ πνε µα, τα διατρέξαντα γ ρω απ την ανάληψη του δηµ σιου αξιώµατος απ το αρέζη. Σκιαγραφεί πειστικά τον ανθρώπινο τ πο και, µέσα απ τον εσωτερικ του µον λογο, προσπαθεί να ερµηνε σει τις φιλοδοξίες του, αποδίδοντας εντέλει την αγάπη του για τους τ πους σε βιοθεωρητικές του επιλογές. Η διευρυµένη χρήση διαλ γων δίνει παραστατικ τητα στη διήγηση και προβάλλει τις ειρωνικές πτυχές του [82]

21 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) έργου. Πολ αντιπροσωπευτική είναι και η χυµώδης γλώσσα του διηγήµατος µε τη χρήση επτανησιακών ιδιωµατισµών και την έντονη προφορικ τητα των διαλ γων. Χάρη σε αυτά τα αισθητικά του γνωρίσµατα το διήγηµα µπορεί να κινητοποιήσει δηµιουργικά τους µαθητές και να µεταπλαστεί ε κολα σε θεατρικ δρώµενο. ƒ π ª 1. Ζαχαρίας Παπαντωνίου, «Το παραστράτηµα του προέδρου», ιηγήµατα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας 1954, σ Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Πρέβεζα», Ποιήµατα και πεζά, Ερµής ,σ À ª ƒ ø ª π ƒ π 1. Ο αρέζης έρχεται αντιµέτωπος µε µια σειρά απ διαψε σεις µετά την Ένωση των Επτανήσων µε την Ελλάδα. Αφο τις καταγράψετε, επιλέξτε εκείνη που τον απογοήτευσε περισσ τερο και σχολιάστε την αντίδρασή του. 2. Στο διήγηµα αναµειγν ονται διάφορες γλωσσικές εκφράσεις. Βρείτε την προέλευσή τους και εξηγήστε γιατί τις αναµειγν ει ο συγγραφέας. 3. Σε ποια σηµεία του διηγήµατος εκτυλίσσονται ειρωνικές σκηνές; Εντοπίστε τα και εξηγήστε για ποιους λ γους ο συγγραφέας προβάλλει τον ειρωνικ χαρακτήρα της αφήγησης. 4. Ο αρέζης ζητά απ τον καπετάνιο να αναρτήσει σηµαία στο πλοίο, προκειµένου να γίνει αισθητή η µεταφορά του επίσηµου προσώπου του. Ένα παρ µοιο σηµαιοστολισµένο πλοίο µεταφέρει στην Πρέβεζα τον κ. Νοµάρχη στο ποίηµα του Καρυωτάκη. Συγκρίνετε τα δ ο λογοτεχνικά περιστατικά και εξηγήστε πώς αντιµετωπίζει τους τ πους ο Καρυωτάκης. 5. Συγκρίνετε πώς λειτουργο ν οι τ ποι για το αρέζη και πώς για τον πρ εδρο του δικαστηρίου στο διήγηµα του Παπαντωνίου. µ π µ π ƒ º π ιαβάζω, τχ. 265, 1991 [αφιέρωµα]. Καραντώνης Ανδρέας, «Γρηγ ριος Ξεν πουλος», Φυσιογνωµίες, τ µ. 1, 2, Παπαδή- µας ,σ , Κέρκυρα. Εγχειρίδιο τοπικής ιστορίας, επιµέλεια Θ.Γ. Παππάς, Αθήνα Μητσάκης Κ., «Ο Γρηγ ριος Ξεν πουλος και η νεοελληνική κριτική», Πορεία µέσα στο χρ νο, Φιλιππ της 1982, σ Νέα Εστία, τχ. 587, Χριστο γεννα Νιρβάνας Πα λος, Άπαντα, τ µ. 4, Γιοβάνης 1968, σ Περίπλους, τχ , Φαρίνου-Μαλαµατάρη Γεωργία, Η παλαι τερη πεζογραφία µας, τ µ. 10, Σοκ λης 1997, σ Χάρης Πέτρος, Έλληνες πεζογράφοι, Βιβλιοπωλείον της Εστίας ,σ [83]

22 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Γρηγ ριος Ξεν πουλος ( ), «Ο τ πος και η ουσία» (1944), Ο ποπολάρος και άλλα διηγήµατα, Αδελφοί Βλάσση 1984, σ ø π Η τέχνη του αγιογράφου Ã π Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα διήγηµα του Κ. Θεοτ κη, το οποίο, αν και ηµιτελές, σκιαγραφεί ολοκληρωµένους ανθρώπινους χαρακτήρες και αποτελεί αντιπροσωπευτικ δείγµα για τη θεµατική και τον κοινωνικ προβληµατισµ των διηγηµάτων του. Να αντιληφθο ν τη λειτουργία του κλειστο κοινωνικο συστήµατος της εποχής και τη σηµασία της µεταβίβασης της πατροπαράδοτης τέχνης απ τον πατέρα στο γιο, σ µφωνα µε την οικογενειακή παράδοση. ª π ƒ Ο πατέρας: η επιθυµία διάσωσης της πατροπαράδοτης τέχνης του αγιογράφου και η ψυχολογική πίεση του παιδιο Το παιδί: η αδυναµία του παιδιο να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του πατέρα Η έλλειψη καλλιτεχνικής κλίσης και η αγάπη της ελε θερης κοινωνικής ζωής κοντά στη φ ση π π ƒ ª À π ƒ π Το διήγηµα επικεντρώνεται στην έλλειψη επικοινωνίας ανάµεσα στον πατέρα και στο γιο, σχετικά µε την τ χη της πατροπαράδοτης τέχνης του αγιογράφου: ο πατέρας αρνείται να δεχτεί το ενδεχ µενο ο γιος να µη συνεχίσει την αγιογραφία, ενώ ο νέος υφίσταται, παθητικά, τη µεγάλη ψυχολογική πίεση που του ασκεί ο πατέρας, έχοντας µως άλλους στ χους για το µέλλον του. Καλ θα ήταν να σχολιαστεί η προβληµατική κατάσταση που βιώνουν, µε διαφορετικ τρ πο, ο πατέρας και ο γιος, και να γίνει ειδική αναφορά στην αδυναµία κληρονοµικής διαδοχής της τέχνης. Ο αφηγητής απ τη µια µεριά απεικονίζει ένα στιγµι τυπο της κοινής ζωής και εργασίας τους, σ µφωνα µε την οπτική του πατέρα, και απ την άλλη αποδίδει τις εσωτερικές σκέψεις του γιου, σκιαγραφώντας δυο διαφορετικο ς κ σµους, επιθυµίες και αντιλήψεις. Μεγαλ τερη έκταση καταλαµβάνει η µορφή του πατέρα, ο [84]

23 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) οποίος στο λιτ τους δωµάτιο ασχολείται µε την τέχνη του. Ο γιος, ως βοηθ ς του, δυσκολε εται να παρακολουθήσει τις οδηγίες του πατέρα και ανταποκρίνεται µηχανικά και αν ρεκτα στην εργασία του. Αν και βασική έγνοια του πατέρα είναι να µυήσει, θέλοντας και µη, το γιο του στην πατροπαράδοτη τέχνη, δοκιµάζοντας λους τους τρ πους για να τον προσεγγίσει (φοβέρα, ψυχολογική πίεση, φιλοτιµία, συναίσθηµα, λογική, ενθάρρυνση, υποσχέσεις), φαίνεται τι µαταιοπονεί. Ο γιος δεν έχει καµιά καλλιτεχνική κλίση ο τε συµµερίζεται τις ιδέες του πατέρα του. Ασχολείται µε αυτ απρ θυµα εκτελώντας εντολές, δεν πείθεται απ τα επιχειρήµατα ή τις απειλές του µονοδιάστατου πατέρα, αλλά αναζητά διαφυγές στον ανοιχτ αέρα και τις κοινωνικές συναναστροφές των οµηλίκων του. Μοναδική του επιθυµία είναι να ενταχθεί στο υπ λοιπο κοινωνικ σ νολο και να εξοµοιωθεί µε τους κοινο ς ανθρώπους, αρνείται έτσι να συνεχίσει την παράδοση και τη διαφορετικ τητα της γενιάς του, που ήταν αξιοσέβαστοι αγιογράφοι στον τ πο τους. Καθώς ο γιος θα πρέπει να είναι υποτακτικ ς και να σέβεται τον πατέρα, δεν εκδηλώνει έµπρακτα την αντίδρασή του, η οποία περιορίζεται είτε στη νοερή φυγή του απ την κλειστή ατµ σφαιρα του εργαστηρίου είτε στη χαρά που νιώθει ταν ο πατέρας το αναθέτει εξωτερικές εργασίες. Καθώς ο Θεοτ κης εγκατέλειψε αυτή την πρώτη µορφή του διηγήµατος και επεξεργάστηκε εκ νέου το υλικ του στο διήγηµα «Οι δ ο αγάπες», δε θα µάθουµε ποτέ απ το συγγραφέα ο τε τις επιλογές του νέου ο τε την τ χη της οικογενειακής παράδοσης των αγιογράφων στην Κέρκυρα. Σίγουρα µως αυτή η έλλειψη θα λειτουργήσει ερεθιστικά για τους µαθητές, οι οποίοι θα κληθο ν να ολοκληρώσουν την ιστορία, και έχει ενδιαφέρον να δο µε πώς θα το πράξουν ƒ π ª Ανδρέας Καρκαβίτσας, «Η θάλασσα», Λ για της πλώρης (1899), Νεφέλη 1991, σ À ƒ π Σε αντίθεση µε τον αγιογράφο πατέρα στο διήγηµα του Θεοτ κη, ο οποίος επιθυµεί να συνεχίσει ο γιος του την τέχνη του, ο ναυτικ ς πατέρας στο διήγηµα του Καρκαβίτσα συµβουλε ει το γιο του να µείνει µακριά απ τη θάλασσα. Συγκρίνετε τη σχέση που έχει ο πατέρας µε το γιο στα δυο διηγήµατα, ελέγχοντας την επίδραση που έχει ο κάθε πατέρας στο γιο του σχετικά µε το επάγγελµα που πρ κειται να ακολουθήσει. µ π µ π ƒ º π άλλας Γιάννης, Η παλαι τερη πεζογραφία µας, τ µ. 10, Σοκ λης 1997, σ , Κωνσταντίνος Θεοτ κης, Σοκ λης ιαβάζω, τχ. 92, 1984 [αφιέρωµα]. Μπαλάσκας Κώστας, Κωνσταντίνος Θεοτ κης, Ειρµ ς [85]

24 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ Π ρφυρας [Κέρκυρας], τχ , Φιλιππίδης Σ.Ν., «Παρατηρήσεις για το φος και την αφηγηµατική τεχνική των διηγηµάτων του Κωνσταντίνου Θεοτ κη», Π ρφυρας, τχ. 80, 1997, σ Κωνσταντίνος Θεοτ κης ( ), προσχέδιο απ το διήγηµα «Οι δ ο αγάπες» (1910), Κορφιάτικες ιστορίες, εισαγωγή φιλολογική επιµέλεια Γιάννης άλλας, Κείµενα 1982, σ Πρώτες ενθυµήσεις Ã π Nα γνωρίσουν οι µαθητές ένα σηµαντικ αυτοβιογραφικ κείµενο και να προβλη- µατιστο ν γ ρω απ τις συµβάσεις του αυτοβιογραφικο λ γου. ª π ƒ Σχέσεις γονιών-παιδιών Εικ να του πατέρα Φ βος και γοητεία Συνείδηση της ανάγκης του άλλου π π ƒ ª À π ƒ π Oι αναµνήσεις απ την παιδική ηλικία έχουν ειδική σηµασία στο πλαίσιο του αυτοβιογραφικο εγχειρήµατος. Σ µφωνα µε την ε στοχη διατ πωση του Παν. Mουλλά, αυτοβιογραφο µαι σηµαίνει «υπακο ω στο παιδί που ζει µέσα µου και που δε λέει να µεγαλώσει» («Aπ το ηµερολ γιο της αυτοβιογραφίας: Θέµα και παραλλαγές», Eντευκτήριο τχ , 1994, σ. 99). Tο σ ντοµο απ σπασµα απ τις Πρώτες Eνθυ- µήσεις της Πηνελ πης έλτα περιγράφει αναδροµικά την εικ να της πατρικής µορφής, πως αυτή χαράχτηκε στη συνείδηση και τη µνήµη της µικρής κ ρης. H εικ να του πατέρα περικλείει δ ο αντιθετικές ψεις: απ τη µια µεριά το φ βο και την τυραννική παρουσία του αυταρχικο και απρ σιτου άντρα, που διατάζει και επιβάλλεται στους γ ρω του, και απ την άλλη το θαυµασµ, τη γοητεία και την υπερηφάνεια που προκαλεί η οµορφιά, η ευγένεια και η ακεραι τητά του. Tο ενδιαφέρον στοιχείο εδώ είναι πως η αυτοβιογραφική αφήγηση δεν επιλέγει τελικά µία απ τις δ ο ψεις ως επικρατέστερη. Aντιθέτως, οι δ ο αντίρροπες οπτικές αναπτ σσονται παράλληλα, για να συνθέσουν την εικ να µιας µυθικής µορφής, που λατρε ε- [86]

25 H NEA AΘHNAΪKH ΣXOΛH ( ) ται σαν θε τητα και υποχρεώνει την αφηγήτρια να παραδεχτεί πως έµεινε «η τελευταία µεγάλη αγάπη της ζωής µου». πως συµβαίνει συχνά, ο αυτοβιογραφικ ς µον λογος της έλτα φανερώνει περισσ τερα για το δικ της τραυµατισµένο ψυχισµ παρά για την προσωπικ τητα και τη συµπεριφορά των προσώπων για τα οποία γίνεται λ γος. Tο περιστατικ µε τα στρείδια, εξάλλου, δείχνει τη σηµασία που έχει για την αυτοβιογραφική σκέψη µια καθηµερινή λεπτοµέρεια, που αποκτά στα µάτια του παιδιο αλλά και στη συνείδηση του ώριµου αυτοβιογράφου το κ ρος και τη σηµασία εν ς κοµβικο σηµείου στη ζωή του. ƒ π ª 1. W. B. Yeats, Autobiographies (αποσπάσµατα), µτφρ. Μαρία Μουµτζή. 2. Leo Tolstoy, Childhood, Boyhood, Youth (απ σπασµα), µτφρ. Μαρία Μουµτζή. Tα παραπάνω κείµενα ανθολογο νται στον Hλεκτρονικ K µβο του Kέντρου Eλληνικής Γλώσσας ( µ π µ π ƒ º π ιαβάζω, τχ. 300, 1992 [αφιέρωµα]. ιαδροµές, τχ. 16, Zάννας Π. A., «Eισαγωγή» στο Πηνελ πη έλτα, Πρώτες ενθυµήσεις, επιµέλεια Π. Α. Ζάννας, Ερµής Θρ λος Άλκης, Μορφές της ελληνικής πεζογραφίας, τ µ. 3, Βιβλιοπωλείον της Εστίας χ.χ., σ Kαγιαλής Tάκης, «Η παιδική ηλικία στην αυτοβιογραφία», στον τ µο Παιδική Ηλικία/Τοπικά δ, επιµέλεια ήµητρα Μακρυνιώτη, Εταιρεία Μελέτης των Επιστη- µών του Ανθρώπου Καλαφάτης Στράτος, Ευθ µιος Σουλογιάννης, Αντώνης Εµµ. Μπενάκης , Καστανιώτης / Μουσείο Μπενάκη Νέα Εστία, τχ. 1562, O ηλεκτρονικ ς φάκελος Aftobiografia.htm περιέχει συναφή κριτικά κείµενα των John Sturrock, Stephen Spender, Richard N. Coe, ηµήτρη ασκαλ πουλου, Τάκη Καγιαλή και Γρηγ ρη Πασχαλίδη. Συναφές είναι επίσης το κείµενο του Gaston Bachelard στν ιστοσελίδα Πηνελ πη έλτα ( ), Πρώτες ενθυµήσεις, επιµέλεια Π.Α. Ζάννας, Ερµής 1989, σ [87]

26 ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ π π Γιατί βαθιά µου δ ξασα Ã Να γνωρίσουν οι µαθητές ένα αντιπροσωπευτικ ποιητικ δείγµα του Σικελιανο, το οποίο συµπυκνώνει βασικές εκφράσεις της ιδεολογίας και της ποιητικής του (υψηλ τ νο και αισιοδοξία, ποιητικ εγώ, λυρισµ και µυστικοπάθεια). ª π ƒ Η στενή σχέση του ποιητή µε τη γη και οι προεκτάσεις της στην πνευµατική δηµιουργία Tο µυστικ βίωµα της ποιητικής δηµιουργίας εξυψώνει τον άνθρωπο, εξευγενίζει τα αισθήµατα και τον οδηγεί στην υπέρβαση της εφήµερης και φθαρτής του λης π π ƒ ª À π ƒ π Η προσπάθειά µας να προσεγγίσουν οι µαθητές την ποίηση του Σικελιανο θα πρέπει εκ των προτέρων να ενισχυθεί µε επαρκείς πληροφορίες για την κυρίαρχη στο έργο του εικ να του εµπνευσµένου ποιητή. Η εικ να αυτή συνίσταται σε ένα προβεβληµένο και πανεποπτικ ποιητικ εγώ, το οποίο αφεν ς διακατέχεται απ ποιητικ οίστρο, αφετέρου φιλοδοξεί να έχει ρ λο συλλογικο εκφραστή, και δηλώνεται συνήθως µε τη χρήση πρώτου πληθυντικο προσώπου και άλλων ρητορικών τρ πων, µε σκοπ τη διακεκριµένη εκφορά του ποιητικο του µην µατος. Σε άλλες περιπτώσεις, πως και εδώ, ο ποιητής αντιµετωπίζει τον εαυτ του εξατοµικευµένα, εξυψώνοντας την εκλεκτή του φ ση, το πνε µα, την ηθική στάση και τις ενέργειές του. Τα βασικά θέµατα που προκ πτουν απ την πρώτη ανάγνωση του ποιήµατος είναι η τα τιση του αφηγητή µε τον ποιητή, οι στενοί δεσµοί µε τη φ ση και η πλήρης µυστική του µέθεξη σε ποικίλες ψεις της ζωής, µε έµφαση στην προβολή της ευφρ συνης και ζωογ νας ποιητικής του διάθεσης. Σε δε τερο επίπεδο παρατηρο µε τη γλωσσική εκφορά του ποιήµατος, µε αφετηρία το δεσπ ζον πρώτο ενικ πρ σωπο, τις ευθυτενείς υψηλές εξαγγελίες, τη συχνή παρουσία στίξης κ.ά. Αξίζει επίσης να σχολιαστο ν οι επαναλήψεις της προσωπικής αιτιολ γησης του ποιητή, σχετικά µε την αίσθησή του τι ξεπέρασε τα ανθρώπινα µέτρα και ρια και κατάφερε να συµφιλιωθεί µε το «µέγα Θάνατο». Καθώς µως είναι εξαιρετικά δ σκολο τ σο να οριστεί, σο και να ερµηνευτεί στους µαθητές το περιεχ µενο της συµφιλίωσης µε τον υπαρξιακ φ βο του θανάτου, καλ είναι να συνδέσουµε το λο θέµα µε τον ενθουσιώδη χαρακτήρα του ποιήµατος, ο οποίος ανταποκρίνεται τ σο στην ευρεία κοσµολογική µέθεξη του ποιητή, σο και στο διαχρονικ π θο του ανθρώ- [88]