Θεματική ενότητα: «Εγώ, ο Άλλος» Τπεύθυνος: Αλέξανδρος Μπαζούκης, φιλόλογος Τ.Α.Π./Π.Ι.Κ.

Transcript

1 ΕΡΓΑΣΗΡΙΟ 6 Θεματική ενότητα: «Εγώ, ο Άλλος» Τπεύθυνος: Αλέξανδρος Μπαζούκης, φιλόλογος Τ.Α.Π./Π.Ι.Κ. Αρχικά, ο υπεύθυνος του εργαστηρίου υπέδειξε τη θεματική ενότητα Εγώ, ο Άλλος (η σχέση με τον εαυτό υπό το πρίσμα του άλλου/ ξένου), η οποία εντάσσεται στο πρόγραμμα διδασκαλίας της Α Λυκείου και αντιστοιχεί στον ευρύτερο θεματικό άξονα του Ν.Α.Π: Λογοτεχνία και ανθρώπινες σχέσεις, σύμφωνα με τη θεματική οργάνωση της ύλης που καλύπτει τη Γυμνασιακή Εκπαίδευση (Α Γυμνασίου ώς και Α Λυκείου). το πλαίσιο αυτό, έγινε και μια σύντομη αναφορά στις θεμελιώδεις αρχές και τη φιλοσοφία του Ν.Α.Π. της Λογοτεχνίας, με έμφαση στο περιεχόμενο και τις δεξιότητες του λογοτεχνικού γραμματισμού, τους δείκτες επιτυχίας ανά βαθμίδα και τάξη και τις βασικές αρχές επιλογής του διδακτικού υλικού, με στόχο την προαγωγή της αρχής της «παιδαγωγικής διαφοροποίησης» και της «διαθεματικότητας», τη διαρκή «έκθεση» των μαθητών σε κείμενα διαφορετικών συγγραφέων, εποχών ή/ και παραδόσεων και τελικά τη διαμόρφωση αξιών στάσεων συμπεριφορών και πεποιθήσεων, που να ανταποκρίνονται στον τύπο του μορφωμένου και ενεργού πολίτη της κοινωνίας του 21 ου αιώνα. τη συνέχεια, έγινε μια σύντομη αναφορά στην ενδεικτική (κατά βάση ελληνική, για λόγους άμεσης ενημέρωσης/ πρόσβασης των εκπαιδευτικών) βιβλιογραφία που επισυνάφθηκε στα υπό εξέταση κείμενα, με στόχο να καταδειχθεί πόσο η μελέτη της κατασκευής των εικόνων και των στερεοτύπων τού (φυλετικά, εθνικά, κοινωνικά κ.λπ.) άλλου στη λογοτεχνία έχει την τελευταία εικοσαετία εμπλουτίσει όχι μόνο τις φιλολογικές (κλασικές και νεοελληνικές), αλλά και ευρύτερα τις ανθρωπιστικές και πολιτισμικές σπουδές. τον ίδιο κατάλογο υπήρχε, επίσης, μια λίστα με επιλογή κειμένων για τον άλλο από τα υφιστάμενα εγχειρίδια/ ανθολόγια Νεοελληνικής, Κυπριακής και Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας του Λυκείου των εκδόσεων του Ο.Ε.Δ.Β. και της Τ.Α.Π./Π.Ι.Κ. Σο εργαστήριο επικεντρώθηκε στην εξέταση και επεξεργασία έντεκα κειμένων (έξι πεζών και πέντε ποιητικών) ελλαδιτών, κυπρίων και ευρωπαίων συγγραφέων (που στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν συμπεριλαμβάνονται σε κάποιο σχολικό ανθολόγιο), με συμπληρωματικό 1

2 υλικό επτά τραγουδιών, τα οποία μοιράστηκαν στους συμμετέχοντες, οι οποίοι ακολούθως χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες. Κάθε ομάδα ανέλαβε να μελετήσει τη μια από τις τρεις διαστάσεις του άλλου, έτσι όπως αυτές προέκυπταν από τα εν λόγω κείμενα: Εθνικός άλλος εν πολέμω / Υυλετικός άλλος εν διωγμώ Πρόσφυγες / Μετανάστες / Κοινωνικός αποκλεισμός Τπαρξιακή διάσταση του άλλου ή εγώ ως άλλος Δόθηκε επαρκής χρόνος, έτσι ώστε και οι τρεις ομάδες να διατρέξουν τα κείμενα, πριν η κάθε μια ασχοληθεί με όσα ενέπιπταν στη δική της υποενότητα. Ο γενικότερος στόχος της εξέτασης των κειμένων ήταν να διαφανεί κατά πόσο υπηρετούν τους ειδικούς διδακτικούς στόχους της ενότητας, όπως αυτοί ορίζονται στο Ν.Α.Π. της Λογοτεχνίας, καθώς και να διευκρινιστεί αν συνεισφέρουν στην οικείωση των μαθητών με έννοιες και δεξιότητες του λογοτεχνικού γραμματισμού. 1 η ομάδα: Εθνικός άλλος εν πολέμω / Υυλετικός άλλος εν διωγμώ Κείμενα: 1. Πάνος Ιωαννίδης, «Ο Γκρηγκόρυ», Ανάπλους, Διηγήματα και νουβέλες, τόμος Ι, Αλάσια, Λευκωσία 1992 (1 η έκδ. Στην Κύπρο την αέρινη, 1964) *ο εθνικός άλλος εν πολέμω+ 2. Γιώργος Ιωάννου, «Σο κρεβάτι», Η σαρκοφάγος, Κέδρος, Αθήνα (1 η έκδ. 1971) *ο φυλετικός άλλος εν διωγμώ+ 3. Γιώργος Φαριτωνίδης, *απ. 19+, Με διαβατήριο και βίζα μιας μέρας, Κέδρος, Αθήνα 2006 *ο (ενδο)εθνικός άλλος εν πολέμω+ Αντιστοίχιση με τους ειδικούς διδακτικούς στόχους της ενότητας: έμφαση στους τρόπους «κατασκευής» της εικόνας του άλλου/ξένου στη λογοτεχνία: γλωσσοϋφολογικές επιλογές & στερεότυπα, αξιολογικές κρίσεις, «θέση» του ξένου στη δομή του κειμένου (κεντρική ή περιθωριοποιημένη) κ.λπ. συνειδητοποίηση της σημασίας του «διαφορετικού» (του άλλου, του ξένου) για τη συγκρότηση ταυτότητας, συλλογικής και ατομικής 2

3 Αντιστοίχιση με στόχους και δεξιότητες λογοτεχνικού γραμματισμού: Σα γραμματολογικά είδη αφηγηματικής πεζογραφίας: μυθιστόρημα/ διήγημα «ιστορικό», αναδρομικό «αυτοβιογραφικό», «νατουραλιστικό» κ.ά. είδη και τρόποι της «παιγνιώδους» λογοτεχνίας (κώδικες αμφισημίας και ανατροπής): αλληγορία, χιούμορ, παρωδία, σάτιρα, ειρωνεία 2 η ομάδα: Πρόσφυγες / Μετανάστες / Κοινωνικός αποκλεισμός Κείμενα: 1. Ηλίας Φ. Παπαδημητρακόπουλος, «Tartufato», στο Μ. Υάις (επιμ.), Ξένος, ο άλλος μου εαυτός, Πατάκης, Αθήνα 1999 *πρόσφυγες/ μετανάστες/ κοινωνικός αποκλεισμός/ η υποκρισία της σύγχρονης «αστικής» κοινωνίας+ 2. Αντώνης ουρούνης, «Γέλια», Κυριακάτικες Ιστορίες, Καστανιώτης, Αθήνα 2002 *πρόσφυγες/ μετανάστες/ κοινωνικός αποκλεισμός/ η «συνωμοσία» της Ιστορίας+ 3. Μιχάλης Γκανάς, «Αντίτιμο», Ακάθιστος Δείπνος, Καστανιώτης, Αθήνα 2004 *εγώ ως άλλος ή/ και πρόσφυγες/ μετανάστες+ 4. Δήμητρα Φ. Φριστοδούλου, «Πρόσφυγες», Φορτίο, Καστανιώτης, Αθήνα 1997 *πρόσφυγες/ μετανάστες ή/και υπαρξιακή διάσταση του άλλου] Σραγούδια: 1. «Δύο ξένοι», Νίκος Πορτοκάλογλου 2. «Αχ Ελλάδα!», Μανόλης Ρασούλης/ Βάσω Αλαγιάννη/ Νίκος Παπάζογλου 3. «I pity the poor immigrant», Bob Dylan 4. «People are strange», The Doors Αντιστοίχιση με τους ειδικούς διδακτικούς στόχους της ενότητας: «παραδειγματικές» μεταβολές στη διαχρονική εξέλιξη του «τόπου» του Άλλου στη λογοτεχνία (οι «ξένοι» αλλάζουν, τα στερεότυπα μένουν ίδια) κριτική επίγνωση αυτής της «παραδειγματικότητας» στη ζωή όλων: ο χτεσινός «ξένος» σήμερα είναι «δικός» (η περίπτωση της ελληνικής ομογένειας), αυριανός «ξένος» μπορεί να είμαι «εγώ» (κάτω από δεδομένες κοινωνικές-υπαρξιακές συνθήκες) 3

4 κατάδειξη, επομένως, της ιστορικότητας του «ξένου» στη σύσταση των ανθρώπινων κοινωνιών συνειδητοποίηση της σημασίας του «διαφορετικού» (του άλλου, του ξένου) για τη συγκρότηση ταυτότητας, συλλογικής και ατομικής, και εν τέλει, της διαλεκτικής δυναμικής που εμπεριέχει ο διάλογος με τους «άλλους» στην κατασκευή της υποκειμενικότητας σε συνθήκες δημοκρατικής συλλογικότητας > αναγκαία διαθεματική σύνδεση με την Ιστορία και την Κοινωνική-Πολιτική Αγωγή Αντιστοίχιση με στόχους και δεξιότητες λογοτεχνικού γραμματισμού: Παραδοσιακή και νεοτερική ποίηση: βασικές διαφορές σε επίπεδο μορφής και περιεχομένου Σα γραμματολογικά είδη αφηγηματικής πεζογραφίας: μυθιστόρημα/ διήγημα «ιστορικό», αναδρομικό «αυτοβιογραφικό», «νατουραλιστικό» κ.ά. είδη και τρόποι της «παιγνιώδους» λογοτεχνίας (κώδικες αμφισημίας και ανατροπής): αλληγορία, χιούμορ, παρωδία, σάτιρα, ειρωνεία 3 η Ομάδα: Τπαρξιακή διάσταση του άλλου ή εγώ ως άλλος Κείμενα: 1. Υερνάντο Πεσσόα, Από το Βιβλίο της Ανησυχίας, Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1999 *εγώ ως άλλος, υπαρξιακή διάσταση+ 2. Άθως Δημουλάς, «Άλλη», Τα ποιήματα, , Ίκαρος, Αθήνα 1999 (1 η έκδ. Άλλοτε και αλλού, 1966) *εγώ ως άλλος, υπαρξιακή διάσταση+ 3. Σάσος Λειβαδίτης, «Επιτύμβιο», Άπαντα, τόμος Α, Κέδρος, Αθήνα (1 η έκδ. 1978) *εγώ ως άλλος / αλλοτρίωση στη σύγχρονη, «αστική» κοινωνία των συμβάσεων και της υποκρισίας+ 4. Μελισσάνθη, «Μυστική ενέδρα», Το φράγμα της σιωπής, Δίφρος, Αθήνα 1965 *εγώ ως άλλος, υπαρξιακή διάσταση+ Σραγούδια: 1. «Ο καθρέφτης», Υοίβος Δεληβοριάς 2. «Υεύγω», Ορφέας Περίδης 3. «Είμαι ξένος», Νίκος Πορτοκάλογλου 4

5 Αντιστοίχιση με τους ειδικούς διδακτικούς στόχους της ενότητας: κατάδειξη της ιστορικότητας του «ξένου» στη σύσταση των ανθρώπινων κοινωνιών: ο χτεσινός «ξένος» σήμερα είναι «δικός», αυριανός «ξένος» μπορεί να είμαι «εγώ» (κάτω από δεδομένες κοινωνικές-υπαρξιακές συνθήκες) Αντιστοίχιση με στόχους και δεξιότητες λογοτεχνικού γραμματισμού: Παραδοσιακή και νεοτερική ποίηση: βασικές διαφορές σε επίπεδο μορφής και περιεχομένου είδη και τρόποι της «παιγνιώδους» λογοτεχνίας (κώδικες αμφισημίας και ανατροπής): αλληγορία, χιούμορ, παρωδία, σάτιρα, ειρωνεία Από τη συζήτηση των εκπαιδευτικών για τα σημεία των κειμένων που θα εστίαζαν, προκειμένου να οργανώσουν τη διδασκαλία τους, τόσο σε επίπεδο ομάδας, όσο και σε επίπεδο ολομέλειας, προέκυψε το συμπέρασμα ότι τα κείμενα συνομιλούν μεταξύ τους (και μάλιστα όχι μόνο με τα αντίστοιχα κείμενα των υποενότητων όπου το καθένα εντάχθηκε) και δίνουν πολλές γόνιμες αφορμές για προβληματισμό σε διδάσκοντες και διδασκομένους παράλληλα, διαπιστώθηκε ότι υπηρετούν με επάρκεια τους ειδικούς διδακτικούς στόχους της ενότητας, αλλά και μπορούν να αξιοποιηθούν, μέσα από κατάλληλες δραστηριότητες, προς την κατεύθυνση της εξοικείωσης των μαθητών με γνώσεις και δεξιότητες λογοτεχνικού γραμματισμού. 5

6 ΑΛΛΕ ΠΡΟΣΑΕΙ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΣΗ ΘΕΜΑΣΙΚΗ ΕΝΟΣΗΣΑ ΕΓΩ Ο ΑΛΛΟΣ ΑΠΟ ΣΑ ΤΥΙΣΑΜΕΝΑ ΕΓΦΕΙΡΙΔΙΑ ΛΤΚΕΙΟΤ (επιλογή) ΚΝΕΛ Α ΛΤΚΕΙΟΤ (Ο.Δ.Γ.Β.): 1. Δ. Βικέλας, «Ο Παπά Νάρκισσος», σ Κ.Π. Καβάφης, «Περιμένοντας τους βαρβάρους», σ. 427 ΚΝΕΛ Β ΛΤΚΕΙΟΤ (Ο.Δ.Γ.Β.): 3. Γ. Βιζυηνός, «Ποίος ήτον ο φονεύς του αδελφού μου», *απ.+ σ. 19 και «Μοσκώβ ελήμ», *απ.+ σ Α. Παπαδιαμάντης, Η φόνισσα *απ.+ σ. 43 και «Ο Αλιβάνιστος», σ Μυριβήλης, *Ζάβαλη Μάικω+ από τη Ζωή εν τάφω, σ Κ. Πολίτης, Στου Χατζηφράγκου, *απ.+ σ Η. Βενέζης, Το νούμερο 31328, *απ.+ σ Ξεφλούδας, Άνθρωποι του μύθου, *απ.+σ Γ. Μπεράτης, Το πλατύ ποτάμι, *απ.+ σ Μ. Καραγάτσης, «Σα χταποδάκια», σ. 421 ΚΝΕΛ Γ ΛΤΚΕΙΟΤ (Ο.Δ.Γ.Β.): 11. Κ. τεργιόπουλος, «Ο άγνωστος», σ Σσίρκας, Αριάγνη, *απ.+ σ Α. αμαράκης, «Σο ποτάμι», σ Δ. Νόλλας, «το δρόμο για το Βούπερταλ», σ Ρ. Γαλανάκη, Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ πασά, *απ.+ σ Φ.Λ. Μπόρχες, «Ο άλλος», σ. 465 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΛΟΓΟΣΕΥΝΙΑ (Υ.Α.Π.): 17. Α. Γεωργιάδης Κυπρολέων, *Σο κυπαρισσάκι+, Β Ν. Βραχίμης, «Αλέξα», *απ.+ Β Κ. Φρυσάνθης, «Σα δύο φυλάκια», Β ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΗ (Υ.Α.Π.): 20. Γ. Βαφόπουλος, «Ο καθρέφτης», σ. 236 ΝΕΟΣΕΡΗ ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΛΟΓΟΣΕΥΝΙΑ (Ο.Δ.Γ.Β.): 21. Υερνάντο Πεσσόα, Από Το Βιβλίο της Ανησυχίας, *απ.+ Β15/ Ισαάκ Μπάμπελ, «το υπόγειο», Β17/ Ντράγκο Γιάντσαρ, «Επεισόδιο στο Λιβάδι», Β29/350 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΛΟΓΟΣΕΥΝΙΑ (Υ.Α.Π.): 24. Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, *Ζεράρ Ντιβάλ+ από το Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο, σ

7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ (ενδεικτική) [Πβ. και το βιβλίο των Β. Αποστολίδου, Β. Καπλάνη, Ε. Φοντολίδου (επιμ.), Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο Μια νέα πρόταση διδασκαλίας, Συπωθήτω/ Γιώργος Δαρδανός, Αθήνα , σ και ] 1. Υραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Η λογοτεχνία ως μαρτυρία. Έλληνες πεζογράφοι για τη γενοκτονία των Εβραίων, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη , Ο Άλλος εν Διωγμώ. Η εικόνα του Εβραίου στη λογοτεχνία. Ζητήματα ιστορίας και μυθοπλασίας, Θεμέλιο, Αθήνα , Η Γραφή και η Βάσανος. Ζητήματα λογοτεχνικής αναπαράστασης, Πατάκης, Αθήνα Δήμητρα Γκέφου-Μαδιανού, Εαυτός και άλλος: Εννοιολογήσεις, ταυτότητες και πρακτικές στην Ελλάδα και την Κύπρο, Gutenberg, Αθήνα Damla Demirözü, «Η εικόνα του Σούρκου στο πεζογραφικό έργο του Γιώργου Θεοτοκά», Νέα Εστία, τεύχ Αφιέρωμα στο Γιώργο Θεοτοκά, Δεκέμβριος 2005, σ Σόνια Καφετζάκη, Προσφυγιά και λογοτεχνία (Εικόνες του Μικρασιάτη πρόσφυγα στη μεσοπολεμική πεζογραφία), Πορεία, Αθήνα Αργύρης Κυρίδης - Αντρέας Ανδρέου, Όψεις της ετερότητας, Gutenberg, Αθήνα Φρ. Κωνσταντοπούλου, Λ. Μαράτου-Αλιπράντη, Δ. Γερμανός, Θ. Οικονόμου (επιμ.), «Εμείς» και οι «άλλοι»: αναφορά στις τάσεις και τα σύμβολα, ΕΚΚΕ Συπωθήτω/ Γιώργος Δαρδανός, Αθήνα Ηρακλής Μήλλας, Εικόνες Ελλήνων και Τούρκων (Σχολικά βιβλία, ιστοριογραφία, λογοτεχνία και εθνικά στερεότυπα), Αλεξάνδρεια, Αθήνα Μαίρη Μικέ, Μεταμφιέσεις στη νεοελληνική πεζογραφία (19 ος -20 ος αιώνας), Κέδρος, Αθήνα Αλέξανδρος Δ. Μπαζούκης, «Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου του τρατή Δούκα: από την ιστορία στο μύθο, από την κυριολεξία στη μεταφορά, από την πόλωση στη συμφιλίωση», Νέα Εστία, τεύχ (Αφιέρωμα: Πρόσωπα και ζητήματα της νεοελληνικής πεζογραφίας), Υεβρουάριος 2010, σ Ιωάννα Οικονόμου-Αγοραστού, Εισαγωγή στη Συγκριτική Στερεοτυπολογία των εθνικών χαρακτηριστικών στη λογοτεχνία, University Studio Press, Θεσ/νίκη

8 13. Λευτέρης Παπαλεοντίου, «Εικόνες Σουρκοκυπρίων και Σούρκων σε πεζογραφήματα Ελληνοκυπρίων», περ. Νέα Εποχή, τεύχ. 284, Άνοιξη 2005, σ Michalis Pieris, «The image of the Turk in Greek Cypriot literature», Μ. Kappler, (επιμ.), Intercultural aspects in and around Turkic literatures, Βισμπάντεν: Mizan / Harrassowitz, 2006, σ Ζαχαρίας Ι. ιαφλέκης & Ράνια Πολυκανδριώτη (επιμ.), Ταυτότητα και ετερότητα στη λογοτεχνία: 18 ος -20 ος αιώνας, Δόμος, Αθήνα Δημήτρης Σζιόβας, Ο άλλος εαυτός: ταυτότητα και κοινωνία στη νεοελληνική πεζογραφία, Πόλις, Αθήνα Άννα Υραγκουδάκη, Θάλεια Δραγώνα (επιμ.), Τι είν η πατρίδα μας: εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα Γιώργος Υρέρης, Εισαγωγή στο πολεμικό μυθιστόρημα, ελληνικό και ευρωπαϊκό, φακιανάκης, Θεσ/νίκη Νάτια Φαραλαμπίδου, «Εικόνες του Άλλου στην Κυπριακή πεζογραφία», περ. Σημείο, τευχ. 4, 1996, σ Νέα Εστία, τεύχ. 1842, Μάρτιος 2011 (Αφιέρωμα: Οι Εβραίοι στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία) 8