ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΥΡΗ ΦΕΒΡΩΝΙΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΥΡΗ ΦΕΒΡΩΝΙΑ «ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ & ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΚΙΚΑΣ Θεσσαλονίκη

2 Θεσσαλονίκη 2014 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ανά χείρας μελέτη, ασχολείται με την ποιμαντική και ψυχολογική προσέγγιση των διαπροσωπικών σχέσεων, που αναπτύσσονται μέσα στο χώρο εργασίας. Είναι πολύ σημαντική η ανάπτυξη σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων και ιδιαίτερα στο περιβάλλον της δουλειάς τους, με σκοπό την αλληλοσυμπλήρωση στον πνευματικό και τον υλικό τομέα. Πώς όμως θα μπορούσαμε να εμβαθύνουμε από εκκλησιολογικής και ψυχολογικής πλευράς, στη φύση αυτών των σχέσεων; Η ψυχολογία του ανθρώπου, επηρεάζεται άμεσα και σε μεγάλο βαθμό από τα θρησκευτικά του «πιστεύω», καθιστώντας έτσι την ορθόδοξη ηθική και διδασκαλία, τη μόνη αρμόδια να δώσει φως, στον παραπάνω προβληματισμό. Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να απευθύνω τις θερμές μου ευχαριστίες, στον καθηγητή και ποιμένα πατέρα, Αθανάσιο Γκίκα, για την καθοδήγηση σε αυτή την προσπάθεια, καθώς και τα άλλη δύο μέλη της επιτροπής για τον κόπο τους να διαβάσουν και να κρίνουν την εργασία μου. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου, ιδιαίτερα τους γονείς μου που είναι πάντα δίπλα μου και με στηρίζουν. 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... 1 Περιεχόμενα... 2 Εισαγωγή... 3 Κεφάλαιο 1. Επικοινωνία και τόπος εργασίας 1.1 Ορισμοί-Εννοιολογική προσέγγιση Ηγέτης-Προϊστάμενος και εργασία Εργαζόμενος Διαπροσωπικές σχέσεις Κεφάλαιο 2. Οι διαπροσωπικές σχέσεις στο χώρο εργασίας 2.1 Ψυχική ισορροπία και εργασία Διάλογος Συγκρούσεις στην εργασία Κεφάλαιο 3. Θεολογική-ποιμαντική προσέγγιση 3.1 Κοινωνικός χαρακτήρας της Εκκλησίας Η εργασία κατά τη Θεολογική της Διάσταση Διαπροσωπικές σχέσεις και εκκλησιαστική κοινότητα Ενοριακή Διακονία και διαπροσωπικές σχέσεις Συμπεράσματα..63 Βιβλιογραφία

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κεντρικό θέμα της εργασίας αυτής, είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις οι οποίες αναπτύσσονται στο χώρο της εργασίας και γίνεται μια προσπάθεια ώστε να προσεγγιστούν, από ποιμαντικής και ψυχολογικής σκοπιάς. Επιχειρείται, με λίγα λόγια, μια κοντινότερη ματιά στις σχέσεις μεταξύ προϊσταμένων και υπαλλήλων ή μεταξύ των ίδιων των υπαλλήλων μιας που κυκλοφορούν και συναναστρέφονται σε ένα εργασιακό περιβάλλον. Τέλος, θα γίνει μια προσπάθεια να αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζεται η ψυχολογία των εργαζομένων, μέσα από τις σχέσεις που δημιουργούνται στο χώρο της δουλειάς τους αλλά και ποιές κατευθύνσεις δίνουν, περί αυτών, η ορθόδοξη πίστη, μέσα από μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί κατά καιρούς. Τι εννοούμε όμως με τον όρο διαπροσωπικές; Ονομάζονται οι σχέσεις που αναπτύσσουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, έτσι ώστε να καλύψουν τις όποιες πνευματικές ή ακόμα και υλικές τους ανάγκες. Εξάλλου, είναι ευρέως παραδεκτό, ότι η ποιότητα αλλά και το πλήθος, ορισμένες φορές, της επικοινωνίας με άλλους ανθρώπους, είναι καθοριστικής σημασίας για κάθε μορφή σχέσης, τόσο στην προσωπική μας ζωή, όσο και στην επαγγελματική. Το να δημιουργούνται και ακόμα περισσότερο να αναπτύσσονται οι σχέσεις με τους γύρω μας, αποτελεί το θεμέλιο λίθο της ίδιας της κοινωνίας. Διότι η επικοινωνία, είναι αυτή που μας επιτρέπει να οργανωνόμαστε ή να παίρνουμε κάποιες αποφάσεις, να συνεργαζόμαστε με άλλους, να υποστηρίζουμε τους συνανθρώπους μας, να ανακαλύπτουμε κοινά ενδιαφέροντα, να αισθανόμαστε τις χαρές και τις λύπες των άλλων ή το πολύ σημαντικό, να μεγαλώνουμε σωστά τους απογόνους μας και να τους περνάμε ορθά μηνύματα. Εξάλλου, σε ένα ζευγάρι αρχικά, μετέπειτα σε μία οικογένεια και κατ επέκταση στο χώρο της εργασίας, η αποτελεσματική επικοινωνία, σχετίζεται όχι μόνο με τον τρόπο με τον οποίο μιλάμε ή ακούμε τους άλλους αλλά και με τη γλώσσα του σώματος. Αντίστοιχη θα είναι επομένως και η αποτελεσματικότητα των μηνυμάτων, προς τους αποδέκτες στους οποίους απευθύνεται. Έτσι, αυτό που με σιγουριά μπορούμε να 3

5 πούμε, είναι πως όσο καλοί και αν είμαστε στην επικοινωνία μας, βελτίωση θα επιδέχεται πάντοτε. 1. Η σωστή όμως επικοινωνία με τους συνανθρώπους μας και εν συνεχεία, οι διαπροσωπικές σχέσεις που συνάπτουν επιτυγχάνονται μέσω τριών βασικών παραγόντων. Αυτές είναι: α) ο λόγος ή η συνομιλία μας και η καθαρότητα με την οποία μεταδίδουμε τα μηνύματά μας, β) οι κινήσεις ή γλώσσα του σώματος και ένας παράγοντας που πολλοί δεν αντιλαμβάνονται τη μεγάλη σημασία του, γ) το να ακούμε τους άλλους. Αναγνωρίζοντας επομένως ο καθένας, τις αδυναμίες που παρουσιάζει σε κάποιον από τους παραπάνω παράγοντες, μπορεί να βελτιωθεί σε αυτόν και να τον χρησιμοποιήσει σωστά, κατά την προσπάθεια δημιουργίας διαπροσωπικών σχέσεων. 2. Σχετικά με τις διαπροσωπικές σχέσεις στον χώρο εργασίας, θα πρέπει να τονίσουμε ότι αυτές χαρακτηρίζονται από έναν, συχνά έντονο, ανταγωνισμό, καθώς και ποικιλία συγκρούσεων. Βέβαια, οι συγκρούσεις αυτές, μπορεί να είναι στα πλαίσια της δουλειάς αλλά ενδέχεται να αποτελούν και αντικείμενο φθόνου, εξαιτίας της επιτυχίας συναδέλφων. Όποιος και αν είναι ο λόγος πάντως, από τον οποίο προέρχονται, είναι σίγουρο ότι τις χαρακτηρίζει συχνά ο χαμηλός βαθμός εμπιστοσύνης, η ελλιπής στήριξη και η αδιαφορία προς τα προσωπικά προβλήματα μεταξύ των συναδέλφων. Πηγές των κακών διαπροσωπικών σχέσεων μπορεί να αποτελέσουν η ανασφάλεια σχετικά με τις απαιτήσεις μιας θέσης, η υπερβολική ύπαρξη ανθρώπινου δυναμικού σε μικρό εργασιακό περιβάλλον, η συνεργασία με εργασιομανή συνάδελφο που επιταχύνει χωρίς λόγο τη ροή της δουλειάς και πλήθος παράλογων πιέσεων για εφαρμογή κανόνων. 3 Εδώ, θα ήταν καλό να παρατηρήσουμε την επίδραση που ασκεί στην ψυχολογία και γενικότερα στην ψυχική υγεία, η προσπάθεια που καταβάλει κάθε άνθρωπος, να επιτυγχάνει το επιθυμητό, ξεχωριστό για τον καθένα αποτέλεσμα στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Δεν είναι καθόλου εύκολο να προσπαθεί κανείς να συμπεριφέρεται, κατά τη διάρκεια της ημέρας, με διαφορετικούς τρόπους (ώστε να καταφέρνει να παίρνει αυτό που θέλει), λόγω της διαφορετικότητας των ανθρώπων. Επομένως όποιος το επιτυγχάνει αυτό, είναι δεδομένο ότι πιέζεται σε μεγάλο βαθμό, ενώ όποιος δεν το επιτυγχάνει, στρεσάρεται εξίσου, αφού δεν αποκτά τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Το συμπέρασμα είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις η ψυχική του υγεία δέχεται πιέσεις και δεν θα αντέξει στους ίδιους ρυθμούς για καιρό. Ακόμα περισσότερο, αν συναναστρέφεται με δύστροπους ανθρώπους στο εργασιακό του περιβάλλον, ένας παράγοντας που επιβαρύνει την προαναφερθείσα προσπάθεια. Άρα, οι υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, είναι ένα κεφάλαιο της ζωής του ανθρώπου, το οποίο μπορεί να έχει αρχή αλλά δύσκολα θα κλείσει. 4 1 F. D., Fincham & S. R. H., Beach, (2010) Of memes and marriage: Toward a positive relationship science, Journal of Family Theory & Review, (2), σσ S. M., & S., Chen, (2002) The relational self: An interpersonal socialcognitive theory, Psychological review, 109, (4), σσ H. E., Lee & H. S., Park, (2006) Exploration of the relationship between friendship at work and job satisfaction: An application of balance theory,international Communication Association, σσ Gable et al., (2004) ) What do you do when things go right? The intrapersonal and interpersonal benefits of sharing positive events, Journal of Personality and Social Psychology, (87), σσ

6 Βασιζόμενοι επιπλέον στο ερώτημα που έχει τεθεί ότι, «οι άνθρωποι κουβαλούν την πίστη τους στη δουλειά;», προκύπτει ότι υπάρχουν άτομα που λειτουργούν, τουλάχιστον σε κάποιο ποσοστό των περιπτώσεων, βάσει των πιστεύω τους. Η παραπάνω φράση, ενδεχομένως να θεωρείται υποτιμητική για κάποιους αλλά δεν ισχύει. Έπειτα από έρευνες και μελέτες αρκετών ετών, αποδείχθηκε καταρχήν ότι σε όλα τα επαγγέλματα, υπάρχουν εργαζόμενοι που ακολουθούν τις προτροπές που τους παρέχει η διδασκαλία της θρησκείας τους και συμπεριφέρονται στους υπόλοιπους συναδέλφους τους βάσει αυτών. Κατά δεύτερον, το αποτέλεσμα είναι ότι επιτυγχάνουν, σε σημαντικό ποσοστό, καλύτερες διαπροσωπικές σχέσεις, σε σύγκριση με συναδέλφους που είναι «αδιάφοροι» σε θέματα πίστης. Αυτό συνέβαινε εξαιτίας του γεγονότος ότι, η ορθόδοξη χριστιανική πίστη υποδεικνύει την υπομονή απέναντι στον συνάνθρωπο, την υποχώρηση μπροστά στο θυμό, την αλληλοβοήθεια, τη συνεργασία και το διάλογο. Σε αυτό το σημείο πάντως, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν ίσχυε το ίδιο για εργαζομένους που διακατέχονταν από φανατισμό και χρησιμοποιούσαν τις προτροπές της πίστης τους, σε κάθε πτυχή της επαγγελματικής τους ζωής ή ασκούσαν ακόμη και προσηλυτισμό, ένας παράγοντας που δεν επιτρέπει την αντικειμενική σκέψη και την ορθή κρίση, ιδίως στις περιπτώσεις έντονου στρες. Επίσης, η ψυχική υγεία των εργαζομένων που ακολουθούσαν τις υποδείξεις της πιστεώς τους, ήταν σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα, βοηθώντας να διατηρούν την ψυχραιμία τους, να είναι εγκρατείς και εν τέλει να αποδίδουν καλύτερα. Φυσικά, η όλη τους ψυχοσύνθεση, αντανακλώνταν και στη συμπεριφορά τους, εντός της οικογένειας, μια παράμετρο που πάντα πρέπει να λαμβάνεται υπ όψιν. Αρκετές βέβαια από αυτές τις μελέτες, δεν είχαν συγκεκριμένα κριτήρια για τη θρησκεία, ούτε λάμβαναν υπ όψιν τις έμμεσες επιπτώσεις που συντελούνται λόγω των θρησκευτικών μεταβλητών, επιτρέποντας έτσι να ελοχεύει ο κίνδυνος της στρέβλωσης, τόσο της ηθικής εντός του εργασιακού χώρου, όσο και της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Για παράδειγμα, ένας από τους πιο ισχυρούς παράγοντες που ενίσχυαν την απόκλιση κάποιων αποτελεσμάτων, ήταν το φύλο και η ηλικία των ατόμων. Επιπλέον, η οικογενειακή κατάσταση, φάνηκε πως διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Φάνηκε επίσης, ότι η εκπαίδευση, έχει άμεση σύνδεση με την ηθική και τη δεοντολογία, στο χώρο εργασίας. Επομένως, χωρίς ακριβή στοιχεία, δεν μπορούν να εξαχθούν και αντικειμενικά αποτελέσματα ή συμπεράσματα. Αυτό όμως, δε σημαίνει ότι δεν αποτελούν ενδείξεις, οι οποίες μπορούν να προβληματίσουν και να τροφοδοτήσουν τη σκέψη ή να δώσουν το έναυσμα για περαιτέρω μελέτη και διερεύνηση. 5 Η μόνη αξιοσημείωτη αναφορά, στην κατά τα άλλα φτωχή βιβλιογραφία σχετικά με την επίδραση της θρησκείας στο χώρο εργασίας, βασίζεται σε ένα ευρή δείγμα εργαζομένων της Αμερικής (Η.Π.Α.), από διάφορες περιοχές της χώρας και περιλαμβάνει ακόμα και κατ ιδίαν συνεντεύξεις. Εν κατακλείδι, το συμπέρασμα ήταν ότι η θρησκεία, διαδραματίζει έναν μικρό ρόλο στην ηθική εντός του εργασιακού 5 R., Ford. & W., Richardson, (1994) Ethical decision making: A review of empirical literature, Journal of Business Ethics, (13), σσ

7 χώρου αλλά ο ρόλος της είναι περισσότερο μεσολαβητικός, αφήνοντας μια υπόνοια για απόκρυψη πραγματικών στοιχείων από τους ερωτώμενους. Σίγουρα, επίσης, τα πράγματα θα είναι τελείως διαφορετικά μεταξύ των εργαζομένων ενός κράτους, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου υπάρχει πλήθος θρησκειών με επικρατούσα την Προτεσταντική με ποσοστό 51%, την Ρωμαιοκαθολική με ποσοστό 20% και ενός κράτους όπως η Ελλαδα όπου η ορθόδοξη χριστιανική πίστη ακολουθείται από τη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων. 6 Περνώντας τώρα στην αντίληψη της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας σχετικά με την εργασία, πρέπει να αναφέρουμε ότι αναγνωρίζει, καταρχήν, τη μεγάλη σημασία της για την ισορροπία του ανθρώπου και ανά τους αιώνες φρόντισε ώστε να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη διδασκαλία, περί της αξίας της εργασίας, για την πνευματική, σωματική, ψυχολογική και συναισθηματική του υγεία. Εξάλλου, το γνωστό ρητό «αργία μήτηρ πάσης κακίας», μόνο τυχαία δε μπορεί να προήλθε από τα χείλη του θυμόσοφου λαού. Γνωρίζοντας επίσης, τη σημασία των διαπροσωπικών σχέσεων στην καθημερινότητα του ανθρώπου αλλά και το ρόλο που παίζουν αυτές στην κοινωνία, ώστε να προάγεται η καλοσύνη, η ενάρετη ζωή, η συναδελφικότητα και άλλοι παράγοντες που βοηθούν στη βελτίωση του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου, έχει φροντίσει ώστε να ενημερώνει το ποίμνιο, μέσω των Πατέρων της Εκκλησίας. Η διδασκαλία τους πλέον, περιλαμβάνει και προτροπές για τον σωστό τρόπο αντιμετώπισης των καθημερινών καταστάσεων, τόσο στις επαφές γενικά (οικογένεια, φίλοι), με τον κοινωνικό περίγυρο, όσο και στον εργασιακό χώρο. Η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία επομένως, δείχνει σε αυτό το σημείο την προοδευτική της πλευρά, αποδεικνύοντας ότι μόνο συντηρητική δεν είναι. Έτσι, ασχολείται με την ενθάρρυνση από την παιδική ηλικία, τη χρήση των προσωπικών δυνατοτήτων για επίτευξη στόχων, την παραδοχή των λαθών, τη μελέτη και το συντονισμό των προσπαθειών και τέλος, το πολύ σημαντικό, την αναγνώριση των προσωπικών αναγκών και επιθυμιών. Μόνο μέσα από την κατανόηση του εαυτού μας και τη διαπίστωση των ικανοτήτων μας, θα μπορέσουμε να τα βρούμε αφενός με τον εσωτερικό μας κόσμο και αφετέρου να βελτιώσουμε και να αναπτύξουμε και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις με τους συνανθρώπους μας. 7 Συμπερασματικά, οδεύοντας προς το κλείσιμο αυτής της εισαγωγής, οφείλουμε να αναφερθούμε στο γεγονός ότι, οι μελέτες που έβλεπαν το φως της δημοσιότητας, είχαν μια κοινή παράμετρο. Η ευτυχία στο χώρο της εργασίας, η οποία συνδέεται τόσο με την επαγγελματική επιτυχία, όσο και με τις δημιουργικές και υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, συνδεόταν με θρησκευτικές καταβολές και την πίστη του ανθρώπου σε αυτές. Έτσι, οι διάφοροι υπεύθυνοι μεγάλων εταιρειών, οι οποίες σέβονται τους υπαλλήλους τους και τους πελάτες τους, στήριξαν ένα κομμάτι της επιτυχίας τους και στη σωστή διαχείριση των ατομικών πιστεύω και το σεβασμό προς αυτά. Εξάλλου, πέρα από τη διαδασκαλία μιας θρησκείας, η επιτυχία στο χώρο της 6 R., Wouthnow The restructuring of American religion, Princeton University Press, Princeton, Εκπαιδευτήρια «Απόστολος Παύλος», (2010) «Ενθάρρυνση-Διαπροσωπικές σχέσεις», Σεμινάριο γονέων 6

8 εργασίας βασίζεται στην επιτυχία των σχέσεων μεταξύ των υπαλλήλων, η οποία έρχεται μέσα από τη σωστή άσκηση καθηκόντων, την αντικειμενική επιβράβευση, ενθάρρυνση ή τιμωρία, την αίσθηση της πολύτιμης προσφοράς υπηρεσιών και άλλους παράγοντες. Αυτά όλα, αν προσέξει κανείς, προέρχονται μέσα από την αίσθηση του να «επιβραβεύεται το καλό», που θα τολμούσαμε να ισχυριστούμε ότι, ακολουθεί κατά κάποιο τρόπο μια θρησκευτική ηθική. Επιπροσθέτως με τα προαναφερθέντα, λειτουργούν εποικοδομητικά και η συμμετοχή σε μια ομάδα, το συναίσθημα της εμπιστοσύνης, η θέσπιση στόχων και η θετική σκέψη, όλα απόρροια καλών διαπροσωπικών σχέσεων εντός του χώρου εργασίας. 8 Στην παρούσα μελέτη, θα αναλυθεί αρχικά ο όρος «επικοινωνία», ο οποίος αποτελεί βασική προϋπόθεση, για τη δημιουργία οποιασδήποτε μορφής σχέσης. Στη συνέχεια, εξετάζονται οι ρόλοι του «προϊσταμένου» και του «υφισταμένου» μέσα στο εργασιακό περιβάλλον, καθώς και οι μεταξύ τους σχέσεις. Ακολούθως δίδονται από την πλευρά της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας, η έννοια και τα αίτια των συγκρούσεων μεταξύ εργαζομένων και ποιος ο ρόλος της ψυχοσύνθεσης του ανθρώπου στην ανάπτυξη σχέσεων, με τους συναδέλφους του. Επίσης, τονίζεται η σημασία του «διαλόγου», ως μέσον επίλυσης των διαφορών και ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ενός πολιτισμένου περιβάλλοντος. Τέλος, ο συνολικός προβληματισμός, προσεγγίζεται από θεολογικής πλευράς με βάση τη διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ως το επίκεντρο της ζωής των πιστών και προσπαθεί να εξομαλύνει τις συγκρούσεις και τις φιλονικίες. Η χριστιανική ηθική και διδασκαλία, διαμορφώνουν τη συμπεριφορά του καθενός και υποδεικνύουν τη στάση ζωής που οφείλουμε να κρατάμε στην καθημερινότητας μας και φυσικά στο εργασιακό μας περιβάλλον. Η ορθόδοξη ποιμαντική, μας διδάσκει τον τρόπο ζωής, σύμφωνα με το Ευαγγέλιο του Χριστού και αφήνει περιθώρια ορθομοτήσεως του λόγου της αληθείας και διαφωνίας με την αίρεση. Τονίζει το διάλογο και την ταπείνωση. Οι διαπροσωπικές σχέσεις λοιπόν, «μπολιάζονται» με την αγάπη και εξελίσσονται σε προσφορά του ανθρώπου-πρόσωπο, προς το συνάνθρωπο-πλησίον. 8 E., Bakiev. (2013) The influence of interpersonal trust and organizational commitment on perceived organizational performance, Journal of Applied Economics and Business Research, 3(3): σσ

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Επικοινωνία και τόπος εργασίας 1.1 Ορισμοί-εννοιολογική προσέγγιση Η επικοινωνία, σχετίζεται στενά με τη φύση του ανθρώπου. Από καταβολής κόσμου, υπήρξε γνωστή η ανάγκη των ανθρώπων για επικοινωνία μεταξύ τους με στόχο την επιβίωση και την εξέλιξη τους. Εκφράστηκε από την εποχή των πρωτόγονων για πρακτικούς λόγους, όπως η ανάγκη τους να βρουν τροφή, να προστατευθούν από τα θηρία ή από το περιβάλλον. Για να καταφέρουν να αντιμετωπίσουν όλα αυτά, αναζήτησαν τη βοήθεια των συνανθρώπων τους. Στην προσπάθεια τους λοιπόν να επικοινωνήσουν, δημιούργησαν ένα πρωτόγονο σύστημα συνεννόησης, αρχικά με χειρονομίες και ήχους. Στην πορεία, το σύστημα αυτό, εξελίχθηκε και μεταλλάχθηκε σε γλώσσα προφορική ή γραπτή. Τέλος, με την πάροδο των χρόνων και την πρόοδο των επιστημών, η επικοινωνία διεξάγεται με διάφορους τρόπους και γίνεται προσιτή σε κάθε σημείο της γης (τηλέγραφος, τηλέφωνο, διαδίκτυο, δορυφόροι κλπ). Η έννοια της επικοινωνίας, είναι δύσκολο να ορισθεί. Λόγω της σύνθεσης και της διεπιστημονικής της φύσης, προσδιορίζεται με διαφορετικούς τρόπους και για διάφορες χρήσεις. Για παράδειγμα, αυτό που ονομάζει επικοινωνία ένας κοινωνικός ψυχολόγος, διαφέρει κατά πολύ σε σύγκριση με την ονομασία που του δίνει ένας βιολόγος. Η επιστήμη της επικοινωνίας, χαρακτηρίζεται ως «επιστήμη σταυροδρόμι, από όπου πολλοί περνούν και λίγοι σταματούν»- 9. «Επικοινωνία», είναι η διαδικασία κατά την οποία δημιουργείται, μεταδίδεται, ερμηνεύεται και αξιοποιείται ένα μήνυμα, μια πληροφορία 10. Δηλώνει επίσης, ο,τιδήποτε «διαδραματίζεται» μεταξύ προσώπων και αναφέρεται στην αντίληψη, την αξιολόγηση, την κατανόηση και τον τρόπο αντίδρασης 11. Επιπρόσθετα, είναι η βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων. Δηλαδή των σχέσεων μεταξύ δύο ή περισσότερων προσώπων, που αλληλεπιδρούν και ικανοποιούν μία ή περισσότερες φυσικές ή συναισθηματικές ανάγκες 12. Οι διαπροσωπικές σχέσεις εξαρτώνται από την ικανότητα της επικοινωνίας του ατόμου. Χωρίς ουσιαστική επικοινωνία είναι δύσκολο να δημιουργηθούν και να αναπτυχθούν διαπροσωπικές σχέσεις που στηρίζονται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη και τον σεβασμό. Σύμφωνα με τον Morris, η επικοινωνία είναι ένας μηχανισμός μέσω του οποίου υπάρχουν και αναπτύσσονται οι ανθρώπινες σχέσεις. Δηλαδή, όλα τα 9 W. Shramm, The science of human communication, Basic Books, New York, 1963 σ Λ., Χυτήρης, Οργανωσιακή συμπεριφορά. Η ανθρώπινη συμπεριφορά σε οργανισμούς και επιχειρήσεις, Interbooks, Αθήνα, 2001 σ J., Gould, Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών, Ελληνική Παιδεία, Αθήνα, 1972 σ M., Cavazos, (2013) What is the meaning of interpersonal relationship, Διαθέσιμο από: 8

10 σύμβολα της σκέψης, μαζί με τους σκοπούς της μεταφοράς τους μέσα στο χώρο και τη διαφύλαξή τους στο χρόνο 13. Έχουμε έτσι κάποια κύρια στοιχεία, τα οποία χαρακτηρίζουν τη διαδικασία της επικοινωνίας και αυτά είναι: Αποστολέας/πομπός-παραλήπτης/δέκτης των μηνυμάτων (σκέψεις, ιδέες, συναισθήματα του αποστολέα). Το περιβάλλον (ο χώρος στον οποίο πραγματοποιείται η επικοινωνία). Τα εμπόδια (εσωτερικά ή εξωτερικά, τα οποία μειώνουν την αποτελεσματικότητα της επικοινωνίας και προκαλούν προβλήματα στη μετάδοση των μηνυμάτων). Η αντίδραση του δέκτη στο μήνυμα. Η επικοινωνία ως πράξη, στηρίζεται στην αποστολή και τη λήψη μηνυμάτων. Ο αποστολέας/πομπός στέλνει με κάποιο τρόπο (λεκτικό ή εικονικό) το μήνυμα του στο δέκτη και εκείνος αναλόγως των εμπειριών του, δέχεται και αντιδρά στο μήνυμα που λαμβάνει, οπότε από την αντίδραση αυτή κατανοεί ο αποστολέας, κατά πόσο αποτελεσματική ήταν η αποστολή του μηνύματός του. Βασικό μοντέλο επικοινωνίας, για την ανάπτυξη ομαλών διαπροσωπικών σχέσεων αποτελεί η παρακάτω γραφική παράσταση 14 : xx xxx xxx Επικοινωνία = Πομπός Μήνυμα Μέσο Δέκτης Επαναπληροφόρηση Τα βέλη, δείχνουν την κατεύθυνση του μηνύματος και τα x, τα εμπόδια ή τις παρεμβολές, τα οποία μπορεί να είναι θόρυβοι ή ό,τι άλλο εμποδίζει την μεταβίβαση του μηνύματος. Η διαδικασία της επαναπληροφόρησης, γίνεται καλύτερα με τη μείωση των παρασίτων. Η επαναπληροφόρηση προσδιορίζει την ανατροφοδότηση, η οποία με τη σειρά της βοηθά τον πομπό, να προσαρμόσει το μήνυμα του, στις ανάγκες και τις αντιδράσεις του δέκτη. Από την ανάδραση προκύπτει η βιωματική ανάγκη του δέκτη και καθορίζεται η διαπροσωπική σχέση πομπού-δέκτη. Ο αποστολέας πρέπει να γνωρίζει καλά τι θέλει να πει και επίσης, να γνωρίζει όσο γίνεται καλύτερα, τον παραλήπτη. Οι πληροφορίες που μπορεί να διαθέτει ο αποστολέας, σχετικά με τον παραλήπτη, αναφέρονται στα δημογραφικά και ψυχογραφικά χαρακτηριστικά του (δηλαδή την ηλικία, το φύλο, την οικογενειακή κατάσταση, την οικονομική και κοινωνική του θέση, τη θρησκεία του, την 13 Γ., Πιπερόπουλος, Επικοινωνώ άρα Υπάρχω. Δημόσιες σχέσεις και επικοινωνία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1996 σ Λ. Λ., Μπίλλης, Επικοινωνία-Δημόσιες Σχέσεις, Interbooks, Αθήνα, 1999, σ.27. 9

11 προσωπικότητα κλπ). Κατά την ανθρώπινη επικοινωνία, χρησιμοποιούνται διάφορα μέσα για την ανταλλαγή μηνυμάτων: Ο λόγος (γραπτός, προφορικός), είναι το κύριο μέσο για τη μετάδοση ιδεών, σκέψεων ή απόψεων. Ο χρωματισμός της φωνής του αποστολέα και του παραλήπτη, ο οποίος χρησιμοποιείται για να εκφράσει τα συναισθήματά του (το φόβο, την ένταση, την οργή, τη συγκατάθεση) και δίνει την ευκαιρία στο άτομο, να αποκωδικοποιήσει τα συναισθήματα του προσώπου του και έτσι, να λάβει ένα μήνυμα ή να αντισταθεί σε αυτό. Οι εκφράσεις του προσώπου και οι κινήσεις του σώματος. Η ενδυμασία, η οποία φανερώνει την ιδιότητα ενός ατόμου, τη θέση που έχει (π.χ. στρατιωτικός, αστυνομικός, γιατρός). Τα θρησκευτικά σύμβολα, τα οποία δηλώνουν τη θεολογική ταυτότητα ενός προσώπου. Με βάση το μέσο μετάδοσης ενός μηνύματος, η επικοινωνία κατατάσσεται σε λεκτική και μη λεκτική 15. Λεκτική είναι η μορφή επικοινωνίας που χρησιμοποιεί τη γλώσσα, μη λεκτική είναι η επικοινωνία που χρησιμοποιεί την κίνηση του σώματος. Η λεκτική μπορεί να είναι τυπική (επαγγελματική) ή άτυπη (συζήτηση) και περιλαμβάνει γραπτό και προφορικό λόγο. Η τυπική επικοινωνία μπορεί να είναι διαπροσωπική μεταξύ δύο ατόμων ή ομιλία σε ένα κοινό, οπότε και διαφοροποιείται ανάλογα. Η άλλη μορφή επικοινωνίας, η μη λεκτική, στηρίζεται στα νεύματα, στις εκφράσεις του προσώπου και αναλόγως επηρεάζει τις διαπροσωπικές σχέσεις του ανθρώπου. Στον εργασιακό χώρο η επικοινωνία έχει χαρακτήρα ομαδικό και δημιουργεί σχέσεις ανάμεσα στους εργαζόμενους. Κανένας χώρος εργασίας δεν μπορεί να λειτουργήσει εάν δεν υπάρχει η επικοινωνία. Τα είδη επικοινωνίας που αναπτύσσονται σε έναν τόπο εργασίας είναι η άτυπη και η τυπική επικοινωνία 16. Τυπική είναι η μορφή επικοινωνίας που έχει ορισθεί από την εργασία. Τα μηνύματα, η ροή των πληροφοριών, γίνεται με σαφείς τρόπους και αυστηρή τήρηση της ιεραρχίας. Η τυπική περιλαμβάνει την λεγόμενη κάθετη γραμμή επικοινωνίας. Δηλαδή, επικοινωνία από πάνω προς τα κάτω (καθοδική) και από κάτω προς τα πάνω (ανοδική). Η άτυπη μορφή επικοινωνίας δεν ακολουθεί σαφείς κατευθύνσεις, κινείται ελεύθερα. Δέκτες και πομποί προέρχονται από διάφορα ιεραρχικά επίπεδα (οριζόντιακάθετα-διαγώνια). Η επικοινωνία μεταξύ όλων των εργαζομένων, δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στα εργασιακά, δηλαδή στην εκτέλεση εργασιών ή καθηκόντων αλλά να περιλαμβάνει όλο το πλέγμα των ανθρωπίνων σχέσεων. Δείχνει στα άτομα να ενεργούν, γιατί χωρίς αυτή, δε μπορούν να υπάρξουν ανθρώπινες σχέσεις. Οι εργαζόμενοι επικοινωνούν για διαφορετικούς λόγους ο καθένας και ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες (ατομικές, ομαδικές, εργασιακές κλπ). 15 Ι., Αντωνάκης, Κοινωνιολογία των οργανώσεων, Α.Τ.Ε.Ι. Κρήτης Ηράκλειο, 2008, σ Λ., Χυτήρης, Οργανωσιακή συμπεριφορά. Η ανθρώπινη συμπεριφορά σε οργανισμούς και επιχειρήσεις, Interbooks, Αθήνα, 2001, σσ

12 Η προσωπική επικοινωνία μέσα στην εργασία, είναι η πιο άμεση μέθοδος επαφής. Ο προϊστάμενος, απευθύνεται στους υφισταμένους του και δίνει τις απαραίτητες κατευθύνσεις για τη βελτίωση της απόδοσής τους, καθώς και την επίτευξη των στόχων τους. Ένα από τα σπουδαιότερα συστατικά των καλών σχέσεων, μεταξύ της διοίκησης και των εργαζομένων, είναι το σύστημα αποτελεσματικής επικοινωνίας. Η καλή επικοινωνία βοηθάει το άτομο να κατανοήσει τους άλλους και οδηγεί σε θετικές και χρήσιμες σχέσεις. Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει η ανταλλαγή σκέψεων, συναισθημάτων, πληροφοριών δημιουργεί σχέσεις μεταξύ των συναδέλφων. Η αποτελεσματική επικοινωνία, διαμορφώνει καλές διαπροσωπικές σχέσεις και περιορίζει τις συγκρούσεις. Βασικά στοιχεία της επικοινωνίας είναι: 1. η εκτίμηση προς τον εαυτό μας αλλά και προς τους άλλους 2. η αναγνώριση των στοιχείων της προσωπικότητάς μας, είτε αυτά είναι θετικά είτε αρνητικά 3. η ικανότητα κατανόησης και έκφρασης των προσωπικών συναισθήμάτων όπως και των συναισθημάτων των άλλων, της διαφορετικότητας τους κλπ (συναισθηματική νοημοσύνη). Παρόλα αυτά, στους περισσότερους χώρους εργασίας, συναντά κανείς προβλήματα στην επικοινωνία μεταξύ συναδέλφων, προϊσταμένων και υφισταμένων μεταξύ διοίκησης και εργαζομένων. Τα προβλήματα αυτά, προκύπτουν από την αποτυχία στην επικοινωνία, κατά τη διάρκεια της οποίας η πληροφορία μεταφέρεται με λάθος τρόπο, το νόημα του μηνύματος που λαμβάνει κάποιος διαστρεβλώνεται και γενικότερα δημιουργούνται παρεξηγήσεις, που συχνά καταλήγουν σε επικοινωνία που υστερεί σε απόδοση και ποιότητα, καθώς επίσης και σε συγκρούσεις. Τα προβλήματα επικοινωνίας διακρίνονται σε 4 κατηγορίες/αιτίες 17. Οι άνθρωποι δε συνειδητοποιούν όσο θα έπρεπε, την ανάγκη της επικοινωνίας Δεν γνωρίζουν τι ακριβώς να μεταδώσουν Δεν ξέρουν πώς να το μεταδώσουν Δε διαθέτουν τα κατάλληλα μέσα, έτσι ώστε να μεταβιβάσουν αυτό που επιθυμούν Για να ξεπεραστούν αυτά τα εμπόδια, ιδιαίτερα στο χώρο της εργασίας, είναι απαραίτητο να διαμορφωθεί μια στρατηγική επικοινωνίας, η οποία θα αποτελέσει τη βάση για τη σωστή ανάπτυξη συστημάτων επικοινωνίας και την οργάνωση ενός συνεχούς προγράμματος εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, στις τεχνικές της επικοινωνίας. Τα σημαντικότερα εμπόδια επικοινωνίας, είναι τα παρακάτω 18 : Έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο, οι άνθρωποι να ακούνε αυτό που θέλουν και αυτό που οι ίδιοι σκέπτονται, αντί για εκείνο που τους λένε. Ακούγοντας κάτι, ανατρέχουν στο παρελθόν τους και προσπαθούν να το συνδυάσουν με τις 17 Λ., Χυτήρης, Οργανωσιακή συμπεριφορά, Η ανθρώπινη συμπεριφορά σε οργανισμούς και επιχειρήσεις, Interbooks, Αθήνα, 2001 σ Λ., Χυτήρης, ό.π. σσ

13 δικές τους εμπειρίες και γνώσεις. Εάν η πληροφορία που λαμβάνουν είναι σύμφωνη με τις πεποιθήσεις τους, τότε αυτή γίνεται αποδεκτή. Αντίθετα, την πληροφορία που δεν συμφωνεί με τις πεποιθήσεις τους, την αγνοούν ή την απορρίπτουν εντελώς. Εάν πάλι δεν μπορούν να την απορρίψουν, τη διαστρεβλώνουν και την προσαρμόζουν στις δικές τους παραμέτρους. Μια πληροφορία, που έρχεται σε αντίθεση με άλλη δημιουργεί αποτυχία στην επικοινωνία. Η κατάσταση που προκύπτει, όταν ο άνθρωπος δέχεται «συγκρουόμενες πληροφορίες», καλείται επιστημονικά «γνωστική ασυμφωνία» 19. Το άτομο, αρνείται να δεχτεί ένα μήνυμα και αποφεύγει να το οικειοποιηθεί. Το θεωρεί ως ξένο για εκείνον και το διαστρεβλώνει, ώστε να παραμείνει ανεπηρέαστος και να μην εκτεθεί. Το πρόσωπο που μεταδίδει μια πληροφορία, αντιμετωπίζει τη δυσπιστία του δέκτη, απέναντι σε μηνύματα που προέρχονται από αυτό. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που επηρεασμένοι από τα συναισθήματά τους για ένα άτομο, το συνδέουν με όσα ακούν και δεν δέχονται οποιοδήποτε μήνυμα. Συνήθως, ερμηνεύουν λανθασμένα τις κινήσεις του και βλέπουν κίνητρα ή συνωμοσίες πίσω από τα λεγόμενα του. Οι ομάδες που δέχονται μηνύματα, όπως η οικογένεια, οι φίλοι και οι συνάδελφοι, επηρεάζουν επίσης τις στάσεις και τις απόψεις των ατόμων. Κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται διαφορετικά το νόημα των λέξεων. Με τη γλώσσα μεταδίδουμε λέξεις αλλά όχι νοήματα. Οι ίδιες οι λέξεις μπορεί να υποδηλώνουν διαφορετικά νοήματα για το κάθε άτομο ξεχωριστά, με αποτέλεσμα ο δέκτης να αντιλαμβάνεται λάθος ένα νόημα από αυτό που ήθελε να του μεταφέρει ο πομπός της πληροφορίας. Η «επαγγελματική διάλεκτος» που χρησιμοποιούν τα άτομα στην εργασία τους είναι μεν γνώριμη σ αυτούς, ωστόσο αποτελεί εμπόδιο για τα άτομα που δεν τη γνωρίζουν. Η μη λεκτική επικοινωνία είναι πολλές φορές πιο αποτελεσματική. Η γλώσσα του σώματος, χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου, τόνος φωνής, μεταδίδει πιο ακριβή και αποκαλυπτικά μηνύματα απ ότι μια πρόταση που το νόημα των λέξεων παρεξηγείται. Το αρνητικό σε αυτή την αναφορά, είναι το γεγονός ότι δεν μπορεί σε όλες τις περιπτώσεις να χρησιμεύσει, αφού ορισμένα μηνύματα πρέπει να μεταδωθούν άμεσα και η λεκτική επικοινωνία χαρακτηρίζεται από την αμεσότητά της. Τα συναισθήματά μας επηρεάζουν την ικανότητα να μεταβιβάζουμε ή να αποδεχόμαστε το πραγματικό μήνυμα. Ο φόβος για παράδειγμα, προκαλεί 19 Λ., Χυτήρης, Οργανωσιακή συμπεριφορά, Η ανθρώπινη συμπεριφορά σε οργανισμούς και επιχειρήσεις, Interbooks, Αθήνα, 2001, σσ ( Η θεωρία της «γνωστικής ασυμφωνίας» (cognitive dissonance), του αμερικανού καθηγητή της ψυχολογίας Festinger, επικεντρώνεται στο πως οι άνθρωποι πασχίζουν να διατηρήσουν την εσωτερική τους συνοχή, η οποία όταν διαταράσσεται (ασυμφωνία) οι περισσότεροι δυσφορούν. Όταν διαψεύδονται οι πεποιθήσεις τους αντί να προσαρμόζουν την αντίληψη και τη συμπεριφορά τους στα νέα δεδομένα προσαρμόζουν με τέτοιο τρόπο τις πεποιθήσεις τους ώστε να ταιριάζουν με τη δική τους συμπεριφορά και αντίληψη. Ακόμη και εάν αντιλαμβάνονται λάθος τις καταστάσεις). 12

14 ανασφάλεια, αρνητικό κλίμα και συναισθήματα, ώστε αυτό που ακούει κάποιος να του φαίνεται απειλητικό και να το απορρίπτει. Λειτουργούμε συνήθως βάσει στερεοτύπων, όπως έχει προαναφερθεί. Εμπόδιο στην επικοινωνία φέρνει ορισμένες φορές και η εξουσία στο χώρο εργασίας, αφού η ύπαρξη μιας αυστηρής ιεραρχίας, δημιουργεί την ανάγκη διαμόρφωσης, ανάλογης μορφής επικοινωνίας. Για παράδειγμα, πολλές καθυστερήσεις ή παρερμηνείες στο χώρο εργασίας, συμβαίνουν επειδή, ένας προϊστάμενος δεν εμπλέκεται σε ανοικτή επικοινωνία με τους υφισταμένους του, είτε γιατί διστάζει ή σκέφτεται μήπως παρεξηγηθεί ή ακόμα μπορεί και να ανησυχεί για την απώλεια του κύρους του. Επίσης, ένας εργαζόμενος, διστάζει να αναφέρει ορισμένα γεγονότα στον ανώτερό του, κυρίως λόγω του φόβου της επίπληξης και κατ επέκταση, της απώλειας της θέσης του. Το μέγεθος μιας εταιρείας δημιουργεί επίσης πρόβλημα στην επικοινωνία. Τα μηνύματα για να φτάσουν στους αποδέκτες πρέπει πρώτα να «περάσουν» από διαφορετικά τμήματα που λειτουργούν το καθένα ξεχωριστά και βρίσκονται σε άλλη τοποθεσία. Έτσι το μήνυμα πολλές φορές είτε δεν καταλήγει στον προορισμό του είτε διαστρεβλώνεται και μειώνεται η ποιότητά του. Σημαντικός παράγοντας σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι και η πληθώρα θορύβων, η οποία αποσπά την προσοχή του ατόμου-δέκτη και αλλοιώνει το μεταβιβαζόμενο μήνυμα. Μια ελλιπής και αναποτελεσματική επικοινωνία, έχει αντίκτυπο ταυτόχρονα στους εργαζόμενους και στην εργασία. Είναι αποτέλεσμα της έλλειψης κατανόησης, σεβασμού, ασφάλειας και οργάνωσης. Οι εργαζόμενοι απομακρύνονται από την εργασία, εμφανίζονται επιθετικές συμπεριφορές και το όλο κλίμα γίνεται αρνητικό. Για να είναι αποτελεσματική η επικοινωνία, απαιτεί ορισμένες προϋποθέσεις: Τον χρόνο που χρειαστεί, για να μεταβιβαστεί ένα μήνυμα (μια πληροφορία ή κάποια ανακοίνωση μπορεί να γίνει δεκτή σε έναν συγκεκριμένο χρόνο, ενώ σε άλλη χρονική στιγμή να προκαλέσει αντίδραση). Η ελευθερία στη διατύπωση ερωτήσεων ή αντιρρήσεων από τον αποδέκτη, είναι σημαντική για την επικοινωνία. Ο αποδέκτης πρέπει να ενθαρρύνεται να κάνει ερωτήσεις, ώστε να διευκρινίσει κάτι που δεν κατανόησε σωστά ή καθόλου. Με τον τρόπο αυτό, γίνεται έλεγχος κατανόησης ενός μηνύματος (ανατροφοδότηση, ανάδραση). Η επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο (προφορική), είναι πιο αποτελεσματική από την γραπτή, διότι δίνει περιθώριο στον δέκτη να αντιδράσει, ενώ η γραπτή περιορίζει την αμεσότητα του λόγου. Το κλίμα αρμονίας και συνεργασίας, είναι σημαντικό, γιατί οδηγεί την ανάπτυξη ομαλών και καλών διαπροσωπικών σχέσεων. Επικρατεί δικαιοσύνη, αμοιβαίος σεβασμός και θετικό κλίμα, που προωθεί την ελευθερία λόγου, την ορθή επικοινωνία στα μέλη μιας ομάδας, ενός τμήματος, μιας διεύθυνσης κλπ. Με τη συζήτηση και τη διαλλακτικότητα, λύνονται ή αντιμετωπίζονται ορθά οι διαμάχες. Μειώνονται οι εντάσεις και με ηρεμία καταπνίγεται η 13

15 σύγκρουση. Αποφορτίζονται συναισθηματικά τα άτομα και με καθαρή σκέψη ενεργούν και λαμβάνουν αποφάσεις. Όταν κάποιος θέλει να μεταδώσει σωστά ένα μήνυμα, πρέπει να προσαρμόζεται στις προϋποθέσεις του δέκτη και όχι στον εαυτό του. Οφείλει να κατανοήσει τις ανάγκες του δέκτη, να σκεφτεί τις όποιες αντιδράσεις του και εάν κατάλαβε ορθά το νόημα του μηνύματος. Πρέπει να χρησιμοποιεί την τεχνική της επαναπληροφόρησης 20, να δίνει προσοχή στα συναισθήματα του δέκτη, αφού επηρεάζονται ανάλογα με αυτά που θα του μεταφέρει. Ακόμη και το λεξιλόγιο παίζει σημαντικό ρόλο στην βελτίωση της επικοινωνίας. Πρέπει να ταιριάζει με το λεξιλόγιο του δέκτη. Μερικοί άνθρωποι δημιουργούν πρόβλημα στην επικοινωνία, επειδή χρησιμοποιούν δυσνόητες λέξεις ή ξένη ορολογία και δε διευκολύνουν τον δέκτη του μηνύματος έτσι ώστε να συλλάβει το νόημα. Η ικανότητα ενός ατόμου να μπαίνει στη θέση του άλλου και να κατανοεί το πώς θα φτάσει το μήνυμα στα αυτιά του και πώς θα το ερμηνεύσει ονομάζεται «ενσυναίσθηση». Ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα ενός ατόμου να γνωρίζει την ανάγκη και τα συναισθήματα των άλλων και να χρησιμοποιεί αυτή τη γνώση προς όφελος των διαπροσωπικών και επαγγελματικών του σχέσεων. Ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση, σημαίνει να μπορεί κάποιος να καταλαβαίνει τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις ανησυχίες των άλλων πριν ακόμη αυτοί το εκφράσουν. Οι κοινωνικές δεξιότητες, αναφέρονται στην ικανότητα του ατόμου να χειρίζεται επιδέξια τα συναισθήματα των άλλων για να προκαλεί τις αντιδράσεις που επιθυμεί ή το αντίθετο. Η ικανότητα ενσυναίσθησης είναι ένδειξη ανθρωπιάς. Αποτελεσματική είναι και η ταυτόχρονη διεξαγωγή προφορικού και γραπτού λόγου. Μερικές επικοινωνίες πρέπει να γίνονται γραπτώς, για να αποδεικνύεται η παράδοση του μηνύματος και να μεταφέρεται το μήνυμα με σαφήνεια, με σκοπό την αποφυγή διαστρεβλώσεων. Για να ανταλλάξουν περισσότερες πληροφορίες μεταξύ τους, ο πομπός και ο δέκτης, είναι καλό η γραπτή επικοινωνία να συμπληρώνεται από τον προφορικό λόγο, όπως και το αντίθετο. Στη σύγχρονη εργασιακή πραγματικότητα που είναι τόσο ανταγωνιστική, είναι απαραίτητη η ύπαρξη ενός αποδοτικού συστήματος επικοινωνίας. Η ουσιαστική επικοινωνία είναι αναγκαία για κάθε χώρο εργασίας και αποτελεί ανθρώπινη ανάγκη. Συμβάλλει στη δημιουργία καλού κλίματος εργασίας και συνεργασίας, στην ικανοποίηση των εργαζομένων σε ξεχωριστούς τομείς, στην αύξηση της παραγωγής και της κερδοφορίας της επιχείρησης, στη βελτίωση της ποιότητας και στην ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα ενός επαγγελματικού χώρου. Η επικοινωνία είναι ζωτικής σημασίας για τους οργανισμούς, γιατί εκτός από την ικανοποίηση αναγκών των μελών τους, επιτυγχάνει και το συντονισμό των δραστηριοτήτων ανάμεσα στα μέλη τους. Χάρη στην επικοινωνία οι εργαζόμενοι ενημερώνονται για τους στόχους και την πολιτική (μιας εταιρείας) και πληροφορούνται για τυχόν αλλαγές, ώστε να τις αντιμετωπίσουν σωστά, ανάλογα με 20 Μ. Π., Γιαννουλέας, Συμπεριφορά και διαπροσωπική επικοινωνία στον εργασιακό χώρο, Πεδίο, Αθήνα, 2011, σ. 26 (Ως επαναπληροφόρηση (feedback), ορίζεται η ανταπόκριση του δέκτη στο μήνυμα του πομπού). 14

16 την κάθε περίσταση. Η αλλαγές και οι όποιες επιπτώσεις τους, μπορούν να κατανοηθούν αφού πρώτα γίνουν γνωστές στα άτομα που επηρεάζονται από αυτές. Η επικοινωνία λοιπόν γίνεται αποτελεσματική, όταν τα άτομα κατανοούν το δικό τους προσωπικό τρόπο επικοινωνίας αλλά και των άλλων. Η αναγνώριση, η αποδοχή, η ανταπόκριση του τρόπου επικοινωνίας ενισχύει την διαπροσωπική επικοινωνία. Η έλλειψη της προκαλεί μόνο προβλήματα και καθιστά αδύνατη τη συνεργασία. Μόνο μέσω της αναγνώρισης αυτής, είναι δυνατόν να επιτευχθούν οι καλές σχέσεις, η καθοδήγηση και η ηγεσία. 1.2 Ηγέτης-Προϊστάμενος και εργασία Ηγεσία, είναι η ικανότητα ορισμένων ατόμων να επιβλέπουν και ταυτόχρονα να συνεργάζονται με άλλα άτομα για την αποτελεσματικότερη ολοκλήρωση ενός έργου. Ως ηγεσία, ορίζουμε την καθοδήγηση, δύο ή περισσοτέρων ανθρώπων, από έναν, τον ηγέτη αυτής της ομάδας (στο χώρο εργασίας, προϊστάμενος ή διευθυντής κλπ). Αυτό δημιουργεί μια σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ του ηγέτη και των ακολούθων του. Η ηγεσία επιβάλλει στον ηγέτη να έχει ήθος, να διαθέτει γνώσεις, να παράγει έργο, να προωθεί τη συνεργασία, να επιδιώκει την ισορροπία και να φέρει αποτέλεσμα. Αυτός που ηγείται δείχνει το δρόμο, προπορεύεται, έχει το χάρισμα να εμπνέει εμπιστοσύνη. «Η ηγεσία είναι πρώτα και πάνω απ όλα, μια διαπροσωπική σχέση, η οποία μαθαίνεται. Μέσα από αυτήν τη σχέση οι άνθρωποι εθελοντικά και πρόθυμα υλοποιούν στόχους που αφορούν φιλοδοξίες, ιδανικά για πρόοδο, ένα καλύτερο μέλλον» 21. Είναι μια σχέση που χαρακτηρίζεται από την επικοινωνία, τη γνώση, την παρακίνηση,τη δύναμη και την επιρροή που ασκεί ο ηγέτης. Βασικά χαρακτηριστικά της ηγεσίας είναι η άσκηση εξουσίας, η δημιουργία ομοιομορφίας σε μια ομάδα, η άψογη συνεργασία των μελών της και η πίεση προς την κατεύθυνση της επίτευξης ενός κοινού στόχου. Διακρίνεται σε τυπική, η οποία βασίζεται στη θέση του ηγέτη και γίνεται με συγκεκριμένους κανόνες και σε άτυπη, η οποία στηρίζεται στην προσωπικότητα και τις ικανότητές του ηγέτη 22. Ένας ηγέτης-προϊστάμενος, πρέπει να διαθέτει συγκεκριμένα προσόντα, ώστε να πείσει τους άλλους να τον ακούνε και να λειτουργούν σαν σύνολο και όχι ανταγωνιστικά. Πρέπει να μπορεί να επιβάλλει τη γνώμη του και εάν χρειάζεται να αλλάζει τη γνώμη των άλλων. Πρέπει να τους επηρεάζει μέσα από το παράδειγμα του 23, να διακρίνεται για την υψηλή συναισθηματική του νοημοσύνη, ώστε να αναγνωρίζει τις ικανότητες του κάθε ατόμου αλλά και τις αδυναμίες του, ώστε να το 21 Δ., Μπουραντάς, Ηγεσία, Ο δρόμος της διαρκούς επιτυχίας, Κριτική, Αθήνα, 2005, σ Γ., Τσαούσης, Η κοινωνία του ανθρώπου. Εισαγωγή στην κοινωνιολογία, Gutenberg, Αθήνα, 2006 σ Α., Schweitzer,( ) «Το παράδειγμα, δεν είναι το κύριο αίτιο επιρροής των άλλων. Είναι το μόνο αίτιο», Διαθέσιμο από: 15

17 κατευθύνει κατάλληλα ή να το χρησιμοποιεί, για κάποια εργασία στην οποία ξέρει ότι θα αποδώσει. Ταυτόχρονα, οφείλει να ικανοποιεί τις ανάγκες των μελών της ομάδας του, έτσι ώστε να τηρούνται οι ισορροπίες και να προωθείται η δικαιοσύνη και η ισότητα. Να έχει τη δύναμη της γνώσης, την οποία μπορεί να βελτιώσει μέσα από τη δύναμη της πληροφορίας. Να συντονίζει τα άτομα, να κατανοεί το κάθε μέλος ξεχωριστά και ανάλογα με το προσωπικό που έχει, να δίνει κατευθυντήριες γραμμές. Επιπλέον, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη των γύρω του, εξασφαλίζει την επιτυχία των στόχων του και τα άτομα εργάζονται όσο καλύτερα γίνεται, με συνέπεια να αποδίδουν το μέγιστο. Ο ρόλος του προϊσταμένου ηγέτη είναι εξαιρετικά σημαντικός. Δημιουργεί τις βάσεις για την εξέλιξη της ομαδικής συνεργασίας αλλά και της ατομικής συνεισφοράς. Εξασφαλίζει συνοχή και ασφάλεια. Είναι σημαντικό ένας προϊστάμενος να μπορεί να ηγείται και να ενθαρρύνει τα άτομα να ασχοληθούν περισσότερο με το αντικείμενο που γνωρίζουν και διεκπεραιώνουν σωστότερα. Νιώθουν έτσι χρήσιμοι και αφοσιώνονται στην εργασία τους. Επιπρόσθετα πρέπει να παρακινεί τα άτομα να ασχοληθούν και με άλλον τομέα πέρα από το αντικείμενό τους, ακόμη και αν δεν έχουν εξειδικευμένες γνώσεις. Διότι κάθε εργασιακή ομάδα, έχει ανάγκη από διάφορα άτομα με ξεχωριστές προσωπικότητες και ικανότητες. Ένας ηγέτης ανάλογα με την κατάσταση που επικρατεί κάθε χρονική περίοδο χρησιμοποιεί διαφορετική μέθοδο για να πείσει ή να επηρεάσει τους υφισταμένους του. Έχει λοιπόν το ύφος αυταρχικού, δημοκρατικού ή επιεική ηγέτη. Εάν υιοθετεί συνέχεια ένα μόνο ύφος δεν θα μπορέσει να ανταπεξέλθει στις καθημερινές απαιτήσεις. Επίσης θα πρέπει να φροντίζει, να ελέγχει τη συμπεριφορά του, τον τρόπο που λειτουργεί (προφορικό λόγο, γλώσσα σώματος, εκφράσεις προσώπου) για να διαμορφώνει ευχάριστο κλίμα. Να είναι ευγενικός, χαμογελαστός, να μεταφέρει αισιοδοξία και να μην δείχνει εκνευρισμό και άσχημη διάθεση. Τα μηνύματα που μεταφέρει να είναι ορθά για να μην προκαλούνται παρερμηνείες και παρεξηγήσεις. Να κάνει ξεκάθαρο το τι ζητάει από τους υφισταμένους του με σαφή διαχωρισμό ρόλων και ακριβή ανάθεση καθηκόντων. Το ενδιαφέρον του για τα προβλήματα και την καθημερινή ροή της εργασίας της ομάδας βελτιώνει το ηθικό της και δημιουργεί κλίμα εμπιστοσύνης και σχέσεις που στηρίζονται στην ειλικρίνεια. Οφείλει να είναι κοντά στους υπαλλήλους, να αναλαμβάνει τις ευθύνες που του αναλογούν και να εκφράζει την εκτίμηση και την ικανοποίηση του, ώστε να επιτυγχάνει καλές διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι, είναι παρών λειτουργικά και συναισθηματικά. Η σχέση αυτή βοηθάει τον ηγέτη-προϊστάμενο να λύνει διπλωματικά τις κρίσιμες καταστάσεις που προκύπτουν (συγκρούσεις, παρεξηγήσεις). Σπουδαίο ρόλο στην αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων παίζει η συναισθηματική νοημοσύνη 24 ενός ηγέτη, η οποία είναι εν ολίγοις, η ικανότητα να αντιλαμβάνεται τα θέλω των άλλων και τις ανάγκες τους ή τι επιθυμούν να ακούσουν 24 D., Goleman, Η Συναισθηματική Νοημοσύνη στο Χώρο της Εργασίας, (μτφρ. Μεγαλούδη Φ. ), Ελλήνικά Γράμματα, 2000, σ. 26 «Συναισθηματική Νοημοσύνη σημαίνει να χειρίζεσαι τα συναισθήματα έτσι ώστε να εκφράζονται αποτελεσματικά και με τον κατάλληλο τρόπο δίνοντας στους ανθρώπους την δυνατότητα να δουλεύουν μαζί ομαλά και αρμονικά για την επίτευξη των κοινών τους στόχων». 16

18 και με ποιο τρόπο. Ο όρος της συναισθηματικής νοημοσύνης χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από δύο ακαδημαϊκούς τον J. Mayer και τον P. Salovey το Σύμφωνα με τους οποίους είναι η ικανότητα του ατόμου να κατανοεί, να ελέγχει και να ρυθμίζει τα δικά του συναισθήματα και τα συναισθήματα των άλλων και να τα χρησιμοποιεί για να κατευθύνει τη σκέψη του και τη δράση του. Το 1995 ο καθηγητής της Ψυχολογίας Goleman ορίζει την συναισθηματική νοημοσύνη ως την ικανότητα να γνωρίζουμε τα δικά μας συναισθήματα και αυτά των άλλων, να δημιουργούμε κίνητρα και να χειριζόμαστε σωστά τις σχέσεις και τα συναισθήματα μας. 25 O Daniel Goleman υποστηρίζει ότι η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να βελτιωθεί και να καλλιεργηθεί μέσω της εκπαίδευσης. Περιλαμβάνει πέντε συναισθηματικές και κοινωνικές ικανότητες: την αυτεπίγνωση, την αυτορύθμιση, την ενσυναίσθηση, τα κίνητρα συμπεριφοράς, τις κοινωνικές δεξιότητες. Ένας προϊστάμενος-ηγέτης οφείλει να έχει ανεπτυγμένες κοινωνικές δεξιότητες για να αντιλαμβάνεται την ένταση, να προλαμβάνει και να επιλύει προβλήματα ή συγκρούσεις στον εργασιακό χώρο. Καλείται να χειρίζεται δύσκολους και απαιτητικούς ανθρώπους και παράλληλα πρέπει να αποφορτίζει το κλίμα από καταστάσεις έντασης, μέσω της προώθησης του διαλόγου. Πρέπει να διαθέτει υψηλό δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης και να υιοθετεί μεθόδους που βοηθούν στην ανύψωση του ηθικού, στην απόδοση και στην παραγωγικότητα των εργαζομένων. Σύμφωνα με τον Goleman, είναι ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν έναν ηγέτη. Ένας συναισθηματικά νοήμων ηγέτης διαθέτει κατανόηση για τους άλλους και τα συναισθήματα τους, συμπεριφέρεται με ειλικρίνεια και είναι αυθεντικός ως προς τα συναισθήματα και τις σχέσεις του με άλλα άτομα, δεν υποκρίνεται. Δεν επικρίνει τους υφισταμένους του αλλά η κριτική του γίνεται πάντα με εποικοδομητικά σχόλια. Αναλαμβάνει τις ευθύνες του, ακόμα και όταν δεν σφάλλει προσωπικά. Δέχεται την κριτική και δεν κρατά αμυντική στάση. Υποστηρίζει τους υφισταμένους του κάνοντας τους να αισθάνονται σημαντικοί, ότι συμβάλλουν ενεργά στην επιτυχία. Είναι εκφραστικός αλλά παράλληλα επιλεκτικός. Επιλέγει πού και πότε θα μοιραστεί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του με τους γύρω του. Δίνει ιδιαίτερη σημασία στην προσωπική επικοινωνία. Είναι αποφασιστικός και επιλύει άμεσα τις συγκρούσεις. Είναι άτομο με αυτοπεποίθηση, ξέρει τη δύναμή του, δεν κάνει κατάχρηση της εξουσίας του και δίνει χώρο και χρόνο στους άλλους να εξελιχθούν αξιοποιώντας έτσι τα ταλέντα και τις δυνατότητές τους. Συνήθως τα άτομα με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη ικανοποιούνται περισσότερο από την εργασία τους διότι έχουν την ικανότητα να κατανοούν και να προσαρμόζουν, να αξιοποούν τα συναισθήματα τους με τέτοιο τρόπο που να τους βοηθά. Έπειτα από αρκετά σημαντικές επιστημονικές έρευνες και εργασίες διαπιστώθηκε ότι η συναισθηματική νοημοσύνη συμβάλλει στην εργασιακή πρόοδο και αποτελεί αναγκαιότητα για την επαγγελματική επιτυχία ενός ατόμου. Ειδικά στο σύγχρονο περιβάλλον που οι εργασιακές συνθήκες αλλάζουν και οι απαιτήσεις 25 Δ., Μπουραντάς, Μάνατζμεντ θεωρητικό υπόβαθρο σύγχρονες πρακτικές, Μπένου Γ, Αθήνα, 2002, σ

19 αυξάνονται. Καταλήγοντας έτσι στο συμπέρασμα ότι είναι απαραίτητο για έναν ηγέτη να ενσωματώσει τη συναισθηματική νοημοσύνη στον τρόπο που σκέφτεται και λειτουργεί. Τα θετικά συναισθήματα που προκύπτουν από την χρήση αποτελεσματικής ηγεσίας ωφελούν ταυτόχρονα εργαζόμενους και εργασιακό χώρο. Βελτιώνουν την ψυχολογία, την απόδοση και προσφέρουν στο εργασιακό περιβάλλον σχέσεις καλής επικοινωνίας. Αντίθετα η δημιουργία αρνητικών συναισθημάτων προκαλεί εργασιακό άγχος που σε πολλές περιπτώσεις είναι ανεξέλεγκτο και έχει δυσάρεστες επιπτώσεις, επηρεάζοντας τη συμπεριφορά και την απόδοση του ατόμου. Εξαντλείται, νιώθει μειονεκτικά, κλονίζεται η αντίληψή του και δεν ανταποκρίνεται στα καθήκοντά του. Επίσης, τα αρνητικά συναισθήματα που επιδεινώνουν μία κατάσταση είναι ο θυμός, η αδιαφορία, η έλλειψη επικοινωνίας και αναγνώρισης, η αίσθηση του κινδύνου και η υποβάθμιση της εργασίας. Ο υπάλληλος που νιώθει την εκτίμηση του προϊσταμένου του (εργασιακά και προσωπικά), αποκτά αυτοπεποίθηση και δύναμη να αντιμετωπίζει πολλές δύσκολες καταστάσεις, τόσο στην εργασία του, όσο και στις σχέσεις του με πρόσωπα εκτός αυτής. Συνεργάζεται καλύτερα, εκφράζει τη δημιουργικότητά του, συντονίζει τις ενέργειές του και αποδίδει με επιτυχία. Το αμφίδρομο αίσθημα της εκτίμησης, στο πρόσωπο του ηγέτη, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες επιτυχίας, στο χώρο εργασίας. 1.3 Εργαζόμενος Οι σχέσεις μεταξύ των συναδέλφων, επηρεάζουν την ψυχολογική κατάσταση, την παραγωγικότητα και την ποιότητα της ζωής τους. Οι αρμονικές σχέσεις, έχουν ζωτική σημασία για τα μέλη της ομάδας που συνεργάζονται για έναν κοινό σκοπό. Προβλήματα και διαφωνίες προκύπτουν σχεδόν σε όλους τους χώρους εργασίας. Η κακή επικοινωνία, οι έντονες αντιπαραθέσεις και οι άσχημες συμπεριφορές, οδηγούν σε ένα δυσλειτουργικό και δυσάρεστο περιβάλλον. Ο τρόπος προσέγγισης είναι σημαντικός παράγοντας για την επίλυση των διαπροσωπικών προβλημάτων και πρέπει να διακρίνεται από ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Παρακάτω, παραθέτουμε μερικά από αυτά: Πρέπει να προσπαθεί ο καθένας να καταλάβει τον συνάδελφό του, να κατανοεί και να συζητά την άποψη του έστω και αν διαφωνεί, ώστε να υπάρξει αμοιβαιότητα, ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών. Να ακούει προσεκτικά ότι λέει ο συνομιλητής του, να μην διακόπτει το λόγο του, να αντιμετωπίζει τον άλλον με σεβασμό, δίνοντας του την ευκαιρία να πει αυτό που θέλει, που έχει ανάγκη. Μ αυτόν τον τρόπο ανακαλύπτει πράγματα που δεν ήξερε για τον συνάδελφό του και σε μια διαφωνία μαζί του λύνεται πιο εύκολα η παρεξήγηση. 18

20 Να δημιουργεί σχέσεις που στηρίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό, την εκτίμηση, τον επαγγελματισμό. Να δείχνει προθυμία για συνεργασία, να αντιμετωπίζει από κοινού τυχόν προβλήματα. Να βρίσκει θέματα στα οποία έχει παρόμοιες απόψεις με τους συναδέλφους και να συζητά πρώτα γι αυτά, ενισχύοντας το καλό κλίμα και έπειτα, να συνεχίζει με θέματα που είναι πιο δύσκολο να λυθούν, λόγω μη σύγκλησης απόψεων. Να δηλώνει τα αισθήματά του, χρησιμοποιώντας τις λέξεις «νομίζω», «αισθάνομαι», για να διαμορφώνει ένα ζεστό και οικείο περιβάλλον, να μεταφέρει στους συνομιλητές του ότι εκφράζει τα πραγματικά του αισθήματα γι αυτό που λέει και πιστεύει. Να αποφεύγει την κριτική ή τις κατηγορίες. Να ξεχωρίζει καταστάσεις και να μην παίρνει τα πράγματα προσωπικά. Ισχύει ότι, όταν κανείς φορτίζεται συναισθηματικά, κυριεύεται από έντονο stress και αδυνατεί να ελέγξει την κατάσταση με ψυχραιμία, να καταλαγιάζει το θυμό του και να μην ανταποδίδει απειλές. Καλό θα είναι να συνεχίζει αργότερα τον διάλογο με τους συναδέλφους, όταν θα είναι ήρεμος και θα ελέγχει τον εαυτό του. Πρέπει να αναγνωρίζει τις σκέψεις και τα συναισθήματα των συναδέλφων του και να μπαίνει στη θέση τους όταν και όποτε γίνεται, ώστε να μεταφέρει το μήνυμα ότι κατανοεί και τη δική τους πλευρά. Να παραδέχεται τυχόν λάθη του. Να δείχνει ενδιαφέρον και να λειτουργεί ανθρώπινα, εκτός από τις εργασιακές σχέσεις που έχει με συναδέλφους. Να μην βιάζεται να μιλήσει ή να συμφωνήσει αμέσως σε κάτι, μόνο και μόνο για να γίνει αρεστός. Να δίνει χώρο και χρόνο στους υπόλοιπους να εκφραστούν, να δώσουν λύση σε ένα θέμα, που να εξυπηρετεί όσο γίνεται περισσότερους. Πριν να ξεκινήσει μια συζήτηση, να σκέφτεται τι πραγματικά πρέπει να πει, πώς να χειριστεί την όλη κατάσταση, εάν είναι απαραίτητο να συμβιβαστεί ή όχι. Δυστυχώς αρκετές φορές χρειάζεται να γίνουν πάνω από μία συναντήσεις μεταξύ των υπαλλήλων-συναδέλφων μέχρι να δοθεί οριστικά μια λύση. Συχνά επανέρχονται στα θέματα, τα ξανασυζητούν, επανατοποθετούνται, απορρίπτουν, προσθέτουν έως ότου καταλήξουν. 1.4 Διαπροσωπικές σχέσεις Διαπροσωπικές είναι οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων που βρίσκονται σε ένα κοινωνικό σύνολο. Όταν αναφερόμαστε στις διαπροσωπικές σχέσεις γίνεται λόγος για τις ενέργειες, τη συμπεριφορά ενός ατόμου που επηρεάζει τη συμπεριφορά ενός άλλου προσώπου. Έτσι έχουμε αλληλεπίδραση και αμοιβαία 19

21 ρύθμιση της συμπεριφοράς. Ουσιαστικό στοιχείο των διαπροσωπικών σχέσεων αποτελεί η αμοιβαιότητα 26. Για να υπάρξουν διαπροσωπικές σχέσεις πρέπει να υπάρχει πρώτα επικοινωνία. Οι σχέσεις αυτές ρυθμίζονται από νόμους, έθιμα, αμοιβαίες συμφωνίες και αισθήματα. Αποτελούν βάση των κοινωνικών ομάδων και γενικά της κοινωνίας. Ευρύτερα οι σχέσεις είναι αμφίδρομες και κινούνται ανάμεσα στην αλληλεπίδραση και την αλληλεξάρτηση. Πολλές επιστήμες ασχολούνται με τη μελέτη των διαπροσωπικών σχέσεων, όπως η Κοινωνιολογία, η ανθρωπολογία, η ψυχολογία (κοινωνική και ποιμαντική). Ο άνθρωπος από τη φύση του είναι κοινωνικό ον και αποζητά την ανθρώπινη επαφή. Έχει ανάγκη να συνυπάρχει με άλλους ανθρώπους και να μοιράζεται μαζί τους συναισθήματα, εμπειρίες, απόψεις. Αναπτύσσει έτσι σχέσεις διαπροσωπικές και κοινωνικές. Διαπροσωπικές είναι οι σχέσεις στις οποίες τα άτομα έχουν προσωπικές επαφές και δρουν με ορισμένο τρόπο. Οι κοινωνικές σχέσεις είναι έμμεσες, επηρεάζουν και δημιουργούν το πλαίσιο για την ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων. Το άτομο καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του και ανάλογα με το περιβάλλον που κινείται (κοινωνικό, εργασιακό, οικογενειακό) διαμορφώνει τις διαπροσωπικές του σχέσεις. Το πρώτο πεδίο ανάπτυξης των διαπροσωπικών σχέσεων στη ζωή του ανθρώπου είναι ο χώρος της οικογένειας. Εκεί το άτομο μαθαίνει να συνυπάρχει με άλλα άτομα αλλά και να συγκρούεται μαζί τους, να καλλιεργεί τον εαυτό του και τις σχέσεις του, να χρησιμοποιεί το διάλογο για να λύνει τις διαφορές του και όταν συγκρούεται να προσεγγίζει το πρόβλημα με κατανόηση και αγάπη. Μέσα από τις αδελφικές σχέσεις, έχει την ευκαιρία να μάθει την αλληλεγγύη, την αφοσίωση, το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο, τον συναγωνισμό. Του δίνεται επίσης η δυνατότητα, να εξασκήσει την αρετή της υπομονής, να δείξει ευαισθησία και σεβασμό απέναντι στα αδύναμα μέλη της οικογένειας (μικρά αδέλφια, ηλικιωμένοι), να μάθει να προστατεύει άλλους εκτός από τον εαυτό του. Επίσης, στο σχολείο ένα παιδί διαμορφώνει διαπροσωπικές σχέσεις. Το συγκεκριμένο περιβάλλον, προσφέρει στο παιδί-έφηβο τις ευκαιρίες να αναπτυχθεί και να μάθει να συμβιώνει-επιβιώνει με πολλά και διαφορετικά άτομα. Αποτελεί μικρογραφία της κοινωνίας και προετοιμάζει το παιδί να ενταχθεί στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Του μαθαίνει να είναι συνεπής, εργατικός, φιλόδοξος, επιμελής, υπεύθυνος άνθρωπος. Να εκφράζεται και να δέχεται τις γνώμες των άλλων έστω και αν δεν τις θεωρεί κατάλληλες για εκείνον. Να συνεργάζεται, να αναπτύσσει φιλίες, σχέσεις που στηρίζονται στον σεβασμό και την ειλικρίνεια. Να συμμετέχει στα κοινά του σχολείου, να τηρεί τους κανόνες και να έχει αρμόζουσα συμπεριφορά. Μέσα από την οικογένεια και το σχολείο το άτομο έχει προετοιμαστεί για να συνεχίσει να δημιουργεί διαπροσωπικές σχέσεις σε ένα κοινωνικό σύνολο, σε μια κοινότητα ανθρώπων. Σέβεται την ετερότητα και δρα υπεύθυνα. Έχει οφέλη αλλά και υποχρεώσεις. Ακολουθεί πιστά τους νόμους, διεκδικεί και στηρίζει παράλληλα τα δικαιώματα των συνανθρώπων του. Ξέρει να συνυπάρχει και να συνεργάζεται 26 Γ. Α., Καψάλης, Παιδαγωγική ψυχολογία, Αθήνα, Αφοί Κυριακίδη α.ε, 2003, σ