V. Το «στερεότυπο» του αστυνοµικού 406

Transcript

1 518 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ καθήκον εχεµύθειας, η παραβίαση του οποίου τιµωρείται κατά τις διατάξεις των άρθρων 252 και 253 ΠΚ, περί παραβιάσεως υπηρεσιακού απορρήτου, επιφυλασσοµένων των διατάξεων περί πειθαρχικής και αστικής ευθύνης του. Επιπρόσθετα, η διάπραξη ποινικών ή πειθαρχικών παραβάσεων από το προσωπικό της Υπηρεσίας Εσωτερικών Υποθέσεων, που έχουν σχέση µε την εκτέλεση των καθηκόντων του, συνιστά επιβαρυντική περίπτωση για την επιµέτρηση της ποινής (άρθ. 79 ΠΚ). Επίσης, για τη βεβαίωση πειθαρχικών παραπτωµάτων των αστυνοµικών που υπηρετούν στην Υπηρεσία Εσωτερικών Υποθέσεων, εφαρµόζονται οι διατάξεις του οικείου πειθαρχικού δικαίου. Όταν συντρέχει περίπτωση εφαρµογής των διατάξεων του άρθ. 8 του Ν. 2622/1998 (ΦΕΚ Α 138), ο Υπουργός Δηµόσιας Τάξης ζητεί πάντοτε να ενεργηθεί η Ένορκη Διοικητική Εξέταση (Ε.Δ.Ε.) από τον αρµόδιο Εισαγγελέα. V. Το «στερεότυπο» του αστυνοµικού 406 Για να µετρήσουµε την «παραγωγικότητα» του έργου της αστυνοµίας και για να κατανοήσουµε λοιπόν, την ποιότητα δηλαδή την ικανότητα και την αποτελεσµατικότητα της αστυνοµικής δράσης, είναι πρωταρχικά αναγκαία η εννοιολογική σύλληψη και περιγραφή του «στερεοτύπου» του αστυνοµικού. Με άλλα λόγια, δεν είναι δυνατή η αποτίµηση κι ερµηνεία της πρόληψης και καταστολής του εγκλήµατος από την εντεταλµένη προς τούτο αστυνοµική δύναµη, χωρίς τη γνώση της ταυτότητας του φυσικού υποκειµένου αυτής της λειτουργίας, δηλαδή του ίδιου του αστυνοµικού. Αυτή η γνώση του «Style of police», θα µας επιτρέψει να κατανοήσουµε επιπλέον τις επίκαιρες µα, τόσο επώδυνες αποτυχίες της Ελληνικής Αστυνοµίας ή ακόµα, τις οργανωτικές της δυσλειτουργίες, όπως λ.χ. είναι οι κλίκες, η εσωτερική διαφθορά του σώµατος, τα επεισόδια εξωτερικής εµπλοκής µεµονωµένων ή και οµάδων αστυνοµικών στη διακίνηση των ναρκωτικών και σε πτυχές του οργανωµένου εγκλήµατος, όπως λ.χ. είναι η παράνοµη προστασία νυκτερινών και άλλων, καθ όλα ύποπτων κέντρων ή λεσχών τυχερών παιχνιδιών, η εµπορία της «λευκής σάρκας», η διευκόλυνση της λαθροµετανάστευσης και των αποδράσεων κρατουµένων, κ.λπ. Παράλληλα, θα µας δοθεί µ αυτόν τον τρόπο η δυνατότητα αξιολόγησης του τρόπου και της έκτασης του κοινωνικού ελέγχου του εγκλήµατος, κατά το λόγο που µετέχει εις αυτό η αστυνοµία και µάλιστα, ορισµένων κεντρικών πτυχών του, όπως λ.χ. τα εγκλήµατα βίας, η τήρηση του Κ.Ο.Κ., η σύλληψη υπόπτων, κ.ά. 406 Βλ. σχετ. Portelli: «Portait Socio-Culturel des Commissaires de Police», Publications du Centre d etudes et de recherches sur la police (Doctorat de 3 eme cycle en Science Politique), 1986, σελ. 11 επ., Loubet del Bayle: «La police Approche sociopolitique», Montchrestien, Paris 1992, σελ. 135 επ., Ζιανίκα: «Αστυνοµικό Σύστηµα», έκδ. Σάκκουλα 1995, σελ. 105 επ.

2 Ο ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ 519 Αυτές οι ενέργειες ή οι παραλείψεις τελούνται ασφαλώς, από τα «όργανα της τάξης», που είναι οι αστυνοµικοί λειτουργοί. Το «ποιοί» είναι και «πως» δρουν αυτοί οι αστυνοµικοί, αποτελεί αντικείµενο έρευνας της ανακριτικής επιστήµης, η οποία το προσεγγίζει και το συστηµατοποιεί, µέσα από τη θεωρία «περί στερεοτύπου», που δεν είναι άλλη από την επισκόπηση των τυπολογιών, η οποία αναφέρεται στην προσωπικότητα και τη συµπεριφορά του αστυνοµικού. Με τις τυπολογίες αυτές οι «ανακριτικολόγοι» αποσκοπούν: α) Στη σύγκριση των θεωρητικών τύπων µε τα εµπειρικά δεδοµένα, γεγονός που επιτρέπει τη συναγωγή συµπερασµάτων, αναφορικά µε το αν η εικόνα του αστυνοµικού αντιστοιχεί στην πραγµατική κατάσταση. β) Στην ευρύτερη κατανόηση της «ταυτότητας» του αστυνοµικού, η οποία µπορεί να επέλθει µέσω των «ιδανικών τύπων» ή του στερεοτύπου γι αυτόν, που δηµιουργούν οι τυπολογίες. γ) Στην προώθηση της σχετικής έρευνας, καθ όσον οι εν λόγω τυπολογίες µπορούν να παράσχουν καινούργιες υποθέσεις εργασίας. Ειδικότερα: A. Οι αστυνοµικές τυπολογίες 407 α) Η ποικιλία της αστυνοµικής συµπεριφοράς Η παλαιότερη αστυνοµική τυπολογία που απαντάται στην αστυνοµική βιβλιογραφία, είναι το καταστατικό σχήµα του James Wilson, µε τον παραπάνω τίτλο. Ο Wilson µελέτησε τη συµπεριφορά αστυνοµικών που ανήκαν σε αστυνοµικά τµή- µατα διαφορετικών πόλεων λαµβάνοντας υπόψη (του) επίσης, την πολιτική ατµόσφαιρα, την κοινωνική σύνθεση, τις ιδιαίτερες κοινωνικές συνθήκες, τις στάσεις και τις αντιδράσεις των διοικήσεων αυτών των τµηµάτων. Αφού ταξινόµησε τα εν λόγω αστυνοµικά τµήµατα µε κριτήριο την διωκτική τους προτίµηση και δράση, κατέληξε στην τυποποίηση 3 ειδών αστυνοµικών προσωπικοτήτων και δράσεων: α) Στον τύπο του παρατηρητικού αστυνοµικού, β) στον τύπο του νοµοταγούς, και γ) στον τύπο του υπηρεσιακού αστυνοµικού. Ειδικότερα, ο ιδεότυπος του παρατηρητικού αστυνοµικού, αντιστοιχεί εις εκείνον που διέπεται από µία ψυχική προκατάληψη µε την τήρηση της δηµόσιας τάξης. Με άλλα λόγια, πρωταρχική αποστολή αυτού του αστυνοµικού τύπου είναι η διατήρηση της ευταξίας κι η εµπέδωση της κοινωνικής ειρήνης και όχι τόσον, η επέµβασή του για την αποτροπή ενός εγκληµατικού επεισοδίου, για τα σύννο- µη διευθέτησή του και πάντως, για τη σύλληψη των ενόχων. Ο παρατηρητικός αστυνοµικός, υιοθετεί ένα πατερναλιστικό ύφος έναντι όλων ανεξαιρέτως των πολιτών, καθιστά την παρουσία του εµφανή και ρυθµίζει κατά κανόνα άτυπα τις κοινωνικές συγκρούσεις των ατόµων. Πεποίθησή του είναι πώς οι µη κακουρ- 407 Βλ. σχετ. Doerner, όπ.π., σελ. 276 επ.

3 520 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ γηµατικές περιπτώσεις, αποτελούν κατ ουσίαν ιδιωτικές υποθέσεις, οι οποίες θα πρέπει να ρυθµίζονται ατύπως και κατά παρέκκλιση των επίσηµων οργάνων της ποινικής δικαιοσύνης. Στο ιδεότυπο αυτόν, υπερτερεί του νόµου η προσωπική αντίληψη και κρίση του αστυνοµικού. Ο νοµοταγής αστυνοµικός καταλαµβάνει το άλλο άκρο, καθώς υπερτονίζει τη σηµασία και τη λειτουργία εφαρµογής του «law enforcement» ακόµα και για την απλή τήρηση της δηµόσιας τάξης. Πρόκειται για την τυπική περίπτωση εκείνου του αστυνοµικού, ο οποίος και για την πιο ασήµαντη υπόθεση χαµηλής ποινικής απαξίας, ενεργοποιεί την ποινική διαδικασία και προβαίνει χωρίς αναστολές σε συλλήψεις. Τα Τµήµατα, που φιλοξενούν στις υπηρεσίες τους τέτοιους αστυνοµικούς, εµφανίζουν υπερπλήρωση υποδίκων, χαµηλή διαφθορά και υψηλή «παραγωγικότητα» στο διωκτικό τους έργο. Στην πράξη όµως, συλλαµβάνουν κυρίως, την πληµµεληµατική εγκληµατικότητα, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις αστυνο- µικής αυθαιρεσίας έναντι των πολιτών, που κατά την αντίληψη των νοµοταγών αστυνοµικών πληρούν το στερεότυπο του υπόπτου τέλεσης εγκλήµατος. Ο τρίτος κατά σειράν ιδεότυπος του Wilson, αντιστοιχεί στον υπηρεσιακό αστυνοµικό, ο οποίος απαντάται στα Τµήµατα µικρών κοινοτήτων, οµοιογενών περιοχών και προαστικών οικισµών. Εδώ, το επιχειρησιακό ενδιαφέρον εξαντλείται στη διατήρηση της κοινωνικής ηρεµίας, που συνήθως υπάρχει σε τέτοιους σχηµατισµούς. Βασική µέριµνα του υπηρεσιακού αστυνοµικού είναι η συνεργασία του µε τους πολίτες, η τήρηση της κοινής ησυχίας, η δίωξη των ανηλίκων παραβατών και η διασφάλιση της απρόσκοπτης κυκλοφορικής ροής. Τα ποσοστά συλλήψεων για τους υπηρεσιακούς αστυνοµικούς είναι προφανώς υψηλότερα, έναντι των νοµοταγών, αλλά καταφανώς χαµηλότερα σε σχέση µε τους παρατηρητικούς αστυνοµικούς. Πρέπει να σηµειωθεί ότι η τυπολογία του Wilson, είναι αυστηρά περιοριστική, καθώς οι ιδεότυποί του ούτε περιγράφουν µε πληρότητα τον δυνατό αριθµό των σηµερινών τύπων αστυνοµικών λειτουργών ούτε βέβαια, τους συναντά κανείς οπωσδήποτε, στην αυθεντική κι αυτοτελή τους µορφή. Συνδυασµοί όµως, αυτών των ιδεοτύπων βρίσκουν εφαρµογή σε πολλές δικαιοταξίες. Εξάλλου, το εµπειρικό υλικό του Wilson αφορά σε µια σχετικά παλαιότερη εποχή, χωρίς το ίδιο ωστόσο να είναι δειγµατολογικά επαρκές 408. β) Ο επαγγελµατισµός Η αγωνία του August Vollmer προπολεµικού «ανακριτικολόγου» για τη δη- µιουργία ενός αστυνοµικού προσωπικού υψηλού επιπέδου, αποτέλεσε το έναυσµα για την τυπολογική συνεισφορά της Susan White. Η White πίστευε πως η αριστοποίηση του αστυνοµικού έργου, θα επερχόταν µε την επαγγελµατοποίηση 408 Βλ. σχετ. Wilson Q.J.: «Varieties of Police Behavior: the management of law and order in eight communities», Harvard University Press, Cambridge, Mass 1968.

4 Ο ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ 521 της αστυνοµικής συνείδησης και δράσης. Κατ αυτήν, τρεις είναι οι προϋποθέσεις για την κατάκτηση του αστυνοµικού επαγγελµατισµού: α) Ο αυτοέλεγχος του αστυνοµικού κατά την ενάσκηση του προληπτικού και κατασταλτικού του έργου, ο οποίος βρίσκεται σε συνάρτηση µε τον βαθµό της επαγγελµατικής του ευσυνειδησίας. Η White αντιµάχεται τον εξωτερικό έλεγχο κατά την άσκηση των αστυνοµικών καθηκόντων, όπως λ.χ. είναι οι διαταγές των ανωτέρων, το στρατιωτικό ή ηµιστρατιωτικό καθεστώς της αστυνοµικής υπηρεσίας, το ίδιο το αστυνοµικό δίκαιο, κ.ά., επειδή αυτός ο έλεγχος δεν προάγει τελικά, την προσωπική κρίση κι εποµένως, µπορεί να υπονοµεύσει ή και ν ακυρώσει την ίδια την αστυνοµική πρωτοβουλία. β) Η τήρηση των διατάξεων του αστυνοµικού δικαίου και µάλιστα, η τήρηση των τυπικών κι ουσιαστικών προϋποθέσεων εφαρµογής του νόµου (due process of law), πρέπει ν αποτελεί πυξίδα των ενεργειών του αστυνοµικού κατά την ενάσκηση των καθηκόντων του. Από την άποψη αυτή, πρωτεύοντα ρόλο θα πρέπει να διαδραµατίζει η νόµιµη διευθέτηση του εγκληµατικού επεισοδίου, δηλαδή η ίδια η διαδικαστική του διεκπεραίωση. Η εµµονή ορισµένων αστυνοµικών στη «λογική του αποτελέσµατος», δηλαδή στην εξέταση των πιθανοτήτων ή των ενδεχοµένων και µάλιστα, της τύχης που µπορεί να έχει ένα «συµβάν» κατά την δικονοµική και ποινική του διαδροµή, αφοπλίζει, αποπροσανατολίζει και τελικά, «απο-ηθικοποιεί» την δράση του αστυνοµικού. Οι αστυνοµικοί που θέλουν να επιβλέπουν το «Feedback» ενός αστυνοµικού συµβάντος, στην ουσία πολιτεύονται και δεν αστυνοµεύουν. γ) Η τρίτη προϋπόθεση για την απόκτηση της επαγγελµατικής νοοτροπίας, αφορά στον αφηρηµένο ή τον συγκεκριµένο τρόπο, µε τον οποίο προσεγγίζει και µεταχειρίζεται το εγκληµατικό επεισόδιο ένας αστυνοµικός. Ειδικότερα, ο αφηρη- µένος τρόπος συνίσταται στην ιδεολογική προκατάληψη λ.χ. στον ρατσισµό, σε άλλες διακρίσεις, κ.λπ., µε βάση την οποία ασκεί το λειτούργηµά του ο αστυνοµικός. Μια τέτοια προκατάληψη είναι φανερό πως µετακυλύει την διωκτική µέριµνα σε κατεξοχήν παράνοµες και πρόδηλα ολοκληρωτικές ατραπούς. Αντίθετα, ο συγκεκριµένος τρόπος δράσης, απογυµνώνει το επεισόδιο από όλες τις πιθανές ιδεολογικές του παραδηλώσεις και το αναδεικνύει ως το αποκλειστικό αντικείµενο αστυνοµικού ενδιαφέροντος. Αυτός ο τελευταίος τρόπος, αντιστοιχεί στο ζητού- µενο του επαγγελµατισµού. Στη συνέχεια η White, προέβη στην τυπολογική κατάταξη τεσσάρων αστυνοµικών ιδεοτύπων: 1) Στον αστυνοµικό επαφής µε τους πολίτες, 2) στον αστυνοµικό που επιλύει το πρόβληµα, 3) στον αστυνοµικό που καταπολεµά το έγκληµα, και 4) στον αστυνοµικό που εφαρµόζει το νόµο. Οι δύο πρώτοι τύποι αντιστοιχούν στο στερεότυπο ή την προϋπόθεση εκείνη, κατά την οποίαν, ο αστυνοµικός διέπεται από αυτοέλεγχο, ενώ οι άλλοι δυο ανήκουν στον αστυνοµικό ιδεότυπο που υπακούει στον εξωτερικό έλεγχο.

5 522 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Η πρώτη κατηγορία, αναφέρεται σε αστυνοµικούς οι οποίοι ενσωµατώνουν στη δράση τους τον αστυνοµικό πολιτισµό, αποκρύπτουν επιµελώς τις προσωπικές τους πεποιθήσεις, εµφανίζονται προσηλωµένοι στο ιδεώδες της απόλυτης δικαιοσύνης (just deserts) και βρίσκονται πάντα στην πρώτη γραµµή του καθήκοντος. Ενώ παρουσιάζουν «προς τα έξω» µια νοµιµόφρονα υπηρεσιακή εικόνα, στην πράξη ενεργούν κατά κανόνα εκτός του πλαισίου των διαταγών και σύµφωνα µε την προσωπική τους κρίση. Αποφεύγουν τη διαδικασία των συλλήψεων και προτιµούν τις συστάσεις ή συµβουλές και πάντως, κάθε είδος εξωποινικής διαδικασίας. Η δεύτερη κατηγορία αφορά στους αστυνοµικούς εκείνους, οι οποίοι ενδιαφέρονται πάνω απ όλα για την ουσιαστική και την οπωσδήποτε εξωποινική επίλυση της εγκληµατικής διαφοράς. Οι αστυνοµικοί αυτοί είναι συνήθως αποτελεσµατικοί στον αντεγκληµατικό τους ρόλο, καθώς εµπεδώνουν το κλί- µα κοινωνικής ειρήνης, χωρίς ένταση, πάθος και αυστηρότητα. Λειτουργούν το «πρόβληµα» µε την οπτική της «θεραπείας». Γι αυτό, αναζητούν τα αίτια του προβλήµατος στην συµπεριφορά των πρωταγωνιστών του επεισοδίου κι επεµβαίνουν καταλυτικά, µε συστάσεις. Η τρίτη κατηγορία αναφέρεται στους αστυνοµικούς εκείνους, οι οποίοι εµφορούνται από την ιδεολογία του πολέµιου του εγκλήµατος. Θεωρούν τους εαυτούς τους ως πρεσβευτές του νόµου και της τάξης και γι αυτό δεν διστάζουν να καταγγείλουν ακόµα και τους συναδέλφους τους, µόλις διαπιστώσουν κάποιο παράπτωµα. Αποκτούν µεγάλη φήµη, η οποία τους συντηρεί ως προσωπικότητες. Πλην όµως, δεν είναι πάντοτε αποτελεσµατικοί εις το έργο τους, διαφεύγει της προσοχής τους ο µη ευάλωτος στο ποινικό στίγµα ή ο αφανής δράστης, προκαλούν υπηρεσιακά προβλήµατα όπως λ.χ. πειθαρχικές διώξεις συναδέλφων τους, κ.ά., τα οποία µετεξελίσσονται σε κλίκες, αποδιοργάνωση και τελικά, σε µετατόπιση της κοινωνικής αστυνόµευσης στην «αστυνοµική αστυνόµευση». Η τελευταία κατηγορία αφορά στον ιδεότυπο του εφαρµοστή του νόµου. Αυτοί οι αστυνοµικοί είναι συµφιλιωµένοι µε τη ρουτίνα και την ειδικότερη φύση της αστυνοµικής εργασίας. Ενδιαφέρονται αποκλειστικά και µόνο για την εφαρ- µογή «του αστυνοµικού δικαίου» και της ποινικής δικονοµίας, χωρίς άλλη προσωπική κρίση και πρόνοια. Δεν τους αφορά τόσον η καταπολέµηση του εγκλή- µατος, όσον η εφαρµογή των διατάξεων του νόµου. Πρόκειται πραγµατικά για άτοµα που ζουν µέσα στη δοµή και το περιβάλλον της αστυνοµικής δικαιικής κουλτούρας, πράγµα που τους έχει µετατρέψει σε µηχανές του κοινωνικού ελέγχου. Όπως επιτυχώς, αναφέρει η White, οι «rule-appliers» είναι επαγγελµατίες χωρίς επαγγελµατισµό Βλ. σχετ. White O.S.: «A perspective on police professionalisation», στο Law and Society Review 7, no. 1, σελ

6 Ο ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ 523 γ) Η τήρηση της διαδικασίας και της κοινωνικής τάξης Η προσέγγιση αυτή ανήκει στον John Broderick. Το βασικό ερώτηµα που τον απασχόλησε και στη συνέχεια τον οδήγησε στην διατύπωση της τυπολογίας του, ήταν: Γιατί δύο αστυνοµικοί, οι οποίοι συνυπηρετούν και δέχονται την ίδια κλίση ενός συµβάντος δεν το αντιµετωπίζουν στην πράξη µε τον ίδιο τρόπο; Αφού µελέτησε διάφορα στερεότυπα αστυνοµικών, στο τέλος, αποµόνωσε δύο χαρακτηριστικά στοιχεία, που κατά τη γνώµη του, απαντούν στο πιο πάνω ερώτηµα. Πρόκειται: α) για την τήρηση των τυπικών και ουσιαστικών προϋποθέσεων εφαρµογής του νόµου. Σύµφωνα µε τον Broderick, το στοιχείο αυτό µπορεί να εξηγήσει µια σειρά αστυνοµικών συµπεριφορών, αφού για παράδειγµα, άλλοι αστυνοµικοί στο διωκτικό τους έργο δίνουν µεγαλύτερη έµφαση στην ευλαβική εφαρµογή του νόµου και ως εκ τούτου, στην ακώλυτη άσκηση και έννοµη προστασία των συνταγµατικών δικαιωµάτων του πολίτη και άλλοι όχι, καθώς θεωρούν πως η καταπολέµηση του εγκλήµατος είναι ο προέχων στόχος, στον οποίον οφείλουν να προσαρµόζονται και κάποτε, να θυσιάζονται οι νόµοι και κατ επέκταση, οι ατοµικές ελευθερίες. β) Για την τήρηση της κοινωνικής τάξης. Κατά τον Broderick λοιπόν, άλλοι αστυνοµικοί επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στην µε κάθε τρόπο διαφύλαξη της κοινωνικής ειρήνης, η οποία µπορεί να διασαλευθεί από τους εγκληµατίες και άλλοι αντίθετα φρονούν, ότι το αστυνοµικό έργο δεν επαρκεί γι αυτόν τον στόχο και πως οι ίδιοι δεν είναι ικανοί ν αναλάβουν ένα τέτοιο βάρος. Υποστηρίζει λοιπόν, ο Broderick ότι γύρω από τις δύο αυτές έννοιες, διαρθρώνεται όλη η φιλοσοφία και πρακτικών των διωκτικών οργάνων και ότι, από το που θα δοθεί η έµφαση, θα εξαρτηθεί και το «style of policing». Θεώρησε έτσι, πως οι «enforces», οι «idealists», οι «optimists» και οι «realists», συγκροτούν τους τέσσερις ιδεότυπους των σύγχρονων αστυνοµικών. Κατά την τυπολογία του Broderick, οι αστυνοµικοί που είναι εµποτισµένοι από το πνεύµα του «law enforcement», διαθέτουν µια ισχυρή προδιάθεση για τη διατήρηση της κοινωνικής τάξης και συγχρόνως, λαµβάνουν ελάχιστη πρόνοια για την προστασία των συνταγµατικών δικαιωµάτων. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, η µόνη επιδίωξή τους είναι η επιχείρηση «σκούπα», προκειµένου να καθαρίσουν τους δρόµους από το έγκληµα, χρησιµοποιώντας ως όπλα τους την κυριαρχία και την δυνατότητα των συλλήψεων. Πρόκειται για αµιγώς κυριαρχικές και κυνικές οντότητες, τις οποίες διακρίνει η αχαλίνωτη αυστηρότητα, ο µιλιταρισµός, η απάθεια απέναντι στον οίκτο και η δυστυχία µε την παρούσα κατάσταση. Ο ιδεαλιστής αστυνοµικός δεν διαφέρει εξωτερικά από τον προηγούµενο ιδεότυπο, αφού κι αυτός επιστρατεύει την κυριαρχία και τον κυνισµό του προκειµένου να επιβάλλει την ειρήνη και τάξη. Διαφέρει ωστόσο, εσωτερικά, στην ψυχική του δοµή, καθώς πιστεύει πως η θέση του δεν του προσδίδει το ανάλογο κύρος

7 524 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ στην κοινωνία και πως οι επιδιώξεις του είναι δυσανάλογες προς το είναι του. Δρα όµως κατ αυτόν τον τρόπο, από µια ιδεαλιστική παρόρµηση και ένα αόριστο «πιστεύω» για την επιβολή του νόµου. Ο τρίτος ιδεότυπος είναι ο οπτιµιστής. Οι αστυνοµικοί που ανήκουν εις αυτήν την κατηγορία, δεν προκρίνουν ως σκοπό τους την παγίωση της κοινωνικής ευταξίας και ειρήνης, αλλά την προστασία των ατοµικών ελευθεριών. Δεν θεωρούν τους εαυτούς τους ως «crime fighters», αλλ εστιάζουν την προσοχή τους στην κοινωνική εξυπηρέτηση και βοήθεια των ανθρώπων. Πρόκειται για καλλιεργηµένους αξιωµατικούς, οι οποίοι επιφυλάσσουν για τον εαυτό τους ένα ρόλο «πέραν της περιπολίας». Γι αυτό, εµφορούνται από µεταρρυθµιστικές ιδέες και προωθούν στρατηγικές για την αναδιάρθρωση της αστυνοµικής οργάνωσης και λειτουργίας. Κατά τον Broderick, θέλουν να γίνουν «renaissance bureaucrats», στο άµεσο µέλλον. Η τελευταία κατηγορία είναι ο ρεαλιστής. Οι ρεαλιστές αστυνοµικοί δεν προσπαθούν ν αλλάξουν τον κόσµο, τους εγκληµατίες ή ακόµα, την αστυνοµική υπηρεσία. Είναι όµως, βαθιά υπηρεσιακοί, µε υψηλό δείκτη νοµιµότητας στη δράση τους και µε σπάνιο ήθος. Στο ήθος αυτό, προσδίδουν κάποτε, κυνικότητα, ακριβώς για να προστατεύονται σε περιπτώσεις αποτυχίας και σε καταστάσεις απογοήτευσης. Οι ρεαλιστές επιδεικνύουν κατανόηση στους συναδέλφους τους, οικοδοµούν φιλικές σχέσεις µαζί τους και λειτουργούν µέσα σε ένα πλαίσιο αµοιβαίας υποστήριξης. Αυτό το πλαίσιο λειτουργεί γι αυτούς, ως προστατευτικό κέλυφος, γεγονός που τους επιτρέπει να έχουν µια αδιατάρακτη και οµαλή σταδιοδροµία 410. δ) Πάθος και προοπτική Το πάθος και η προοπτική αποτελούν τα δύο βασικά γνωρίσµατα, που κατά τον William Ker Muir, συνθέτουν το στερεότυπο του καλού αστυνοµικού. Ειδικότερα, µε την έννοια «πάθος», ο Muir αναφέρεται βασικά, στην ικανότητα του ατόµου να χρησιµοποιεί τον εξαναγκασµό του άλλου σε κάτι, όταν τούτο είναι αναγκαίο. Ο εξαναγκασµός, κατά τον Muir συνίσταται στον έλεγχο της συµπεριφοράς του ενός µέρους από το άλλο, είτε µέσω απειλής είτε µέσω της ικανότητας κάποιου να απειλήσει (δηλαδή να εµποιήσει φόβο και ανησυχία). Ικανός αστυνοµικός λοιπόν και κατ επέκταση, «καλός» για τον Muir είναι εκείνος ο οποίος εξαναγκάζει τους πολίτες σε συµµόρφωση, ακόµα και µε τη χρήση φυσικής βίας. Αυτός εποµένως, που έχει πάθος για την αποστολή του, κατανοεί, επιδιώκει κι επιβάλλει τον εξαναγκασµό. Οι αστυνοµικοί που ενεργούν µε πάθος κι εξαναγκάζουν, είναι πλήρως ενσωµατωµένοι στο αστυνοµικό ιδεώδες, ενώ όσοι δεν συµµερίζονται και πολύ περισσότερο δεν συναινούν εις αυτή την αναγκαιότητα, βρίσκονται σε συγκρουσιακή σχέση µε την αστυνοµία. 410 Βλ. σχετ. Broderick: «Police in a time of change», General Learning Press, N. Jersey 1977, σελ

8 Ο ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ 525 Η προοπτική τώρα αναφέρεται στην αντιληπτική ικανότητα του αστυνο- µικού, να διακρίνει µε ευχέρεια κι αντικειµενικότητα τις πραγµατικές συνθήκες, µέσα στις οποίες βρίσκονται οι πολίτες και συγκεκριµένα οι δράστες. Ένας αστυνοµικός λοιπόν, που τον διακρίνει η διορατικότητα, η προγνωστική ικανότητα και κατ εξοχήν η προοπτική, είναι ένα «καλός αστυνοµικός», εφόσον µπορεί να δώσει άµεσες και κατά κανόνα, ορθές λύσεις στα προβλήµατα του ανακύπτουν. Πιο συγκεκριµένα, ικανοποιητική µέθεξη στην ουσία των εγκληµατικών επεισοδίων έχουν οι αστυνοµικοί, που κατά τον Muir, διαθέτουν µία «τραγική προοπτική», ενώ η εν λόγω διεισδυτική ικανότητα περιορίζεται δραµατικά, όταν ο αστυνοµικός διέπεται από µία «κυνική» και κατά τούτο, εγωπαθή προοπτική. Τα δύο παραπάνω γνωρίσµατα πάθος και προοπτική όταν συνδυάζονται αρµονικά, δηµιουργούν ικανούς και αποτελεσµατικούς αστυνοµικούς, που αντιδρούν µε σταθερότητα κάτω από όλες τις περιστάσεις. Στο συνδυασµό αυτόν, αντιστοιχούν τέσσερις τύποι αστυνοµικών: ο «enforcer», ο «avoider», ο «reciprocator» και ο «professional». Ειδικότερα, ο πρώτος τύπος αντιπροσωπεύει την πιο σκληρή εκδοχή αστυνοµικού, πιστεύει ακράδαντα πως οι άνθρωποι χωρίζονται σε δύο απόλυτα διακριτές τάξεις: στους καλούς πολίτες, που είναι οι θιασώτες και οι τηρητές της έννοµης τάξης, στους οποίους ασφαλώς ανήκει και ο ίδιος και στους κακούς πολίτες που είναι οι αρνητές του νόµου, οι εγκληµατίες. Αυτό το ιδεολογικό σχήµα κανοναρχεί στην αστυνοµική του δραστηριότητα, η οποία αναλώνεται στην εφαρµογή του «law enforcement». Ο «avoider» αποφεύγει συνειδητά την εµπλοκή του στα εγκληµατικά επεισόδια και γι αυτό, θεωρείται ένας αναξιόπιστος αστυνοµικός. Στον τύπο αυτόν, απουσιάζει το γνώρισµα του πάθους, ενώ η προοπτική συνίσταται στην αποστασιοποίησή του από τα εγκλη- µατικά περιστατικά, τα οποία φαίνεται να µην τον αφορούν. Ο «avoider», ασχολείται µόνον όταν το επεισόδιο εκτυλίσσεται ενώπιόν του, καθώς θεωρεί ότι δεν έχει υποχρέωση εµπλοκής σε υποθέσεις ιδιωτικού χαρακτήρα, όπως είναι οι συγκρουσιακές καταστάσεις. Ο αστυνοµικός αυτός, είναι συνήθως απόµακρος και απρόσιτος στους πολίτες και διακατέχονται από µία προκατάληψη µε την έννοια και την πραγµατικότητα του κινδύνου. Ο «reciprocator» αποτελεί έναν εντελώς πρόσφατο ιδεότυπο αστυνοµικού, που µεταλλάσσει το πάθος του σε «διάλογο» µε τους εµπλεκόµενους στα εγκλη- µατικά επεισόδια. Συνήθως, βλέπει τον εαυτό του ως «σωτήρα» και γι αυτό, επεµβαίνει για να βοηθήσει τους πολίτες δίνοντας λύσεις εξωποινικής προοπτικής. Ο εξαναγκασµός και η χρήση φυσικής βίας ενεργοποιούνται απ αυτόν ως έσχατο καταφύγιο, δηλαδή σε τελευταία ανάλυση. Ο «professional» τέλος, αντιπροσωπεύει το στερεότυπο του «καλού αστυνο- µικού», που εργάζεται πάντοτε µέσα στα πλαίσια του νόµου και των εντολών που έχει πάρει από την υπηρεσία του. Πρόκειται για έναν επαγγελµατία αστυνοµικό,

9 526 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ορθολογιστή και ρεαλιστή, ο οποίος αποφεύγει τη χρήση βίας, µολονότι θεωρεί τη χρήση της αναγκαία, κάτω από ορισµένες περιστάσεις 411. ε) Εργασία στους δρόµους Ο Michael Brown αντιλαµβάνεται τον αστυνοµικό «εν δράσει» και την αστυνοµική δράση την τοποθετεί στους «δρόµους». Η τυπολογία του Brown, είναι άκρως ενδιαφέρουσα και δοµείται πάνω σε δυο χαρακτηριστικά στοιχεία: στην επιθετικότητα και την επιλογή του αστυνοµικού. Ειδικότερα, µε την επιθετικότητα εννοεί την σκληρότητα µε την οποία εργάζεται ο αστυνοµικός, προκειµένου να ελέγξει τα γεγονότα που λαµβάνουν χώρα στους δρόµους. Αποδεκτό στερεότυπο αστυνοµικού είναι εκείνο του «proactive officer», σύµφωνα µε το οποίον, ο φορέας του δεν διστάζει να µετέλθει ακόµα και των πιο παράνοµων µέσων, προκει- µένου να προλάβει και να καταστείλει το έγκληµα. Αντίθετα, ο αστυνοµικός που είναι ήπιος, πράος και υποχόνδριος δηλαδή αυτός που αναδιπλώνεται δεν πληροί το στερεότυπο του χρήσιµου και λειτουργικού οργάνου του κοινωνικού ελέγχου. Επίσης, αποτελεσµατικός αστυνοµικός είναι εκείνος που µπορεί να διακρίνει τις σοβαρές από τις µη σοβαρές πράξεις, τη χαµηλή από τη βαριά εγκληµατικότητα και να επιλέγει την πιο χρήσιµη και αποφασιστική ενέργεια για τη σύλληψη των πιο επικίνδυνων και ποινικά αξιόλογων δραστών. Ο αστυνοµικός που ενεργεί µε χαµηλό δείκτη επιλογής, µοιάζει όπως αναφέρει ο Brown µε τον «καρχαρία», ο οποίος καταβροχθίζει αδιάκριτα ο,τιδήποτε στο πέρασµά του, χωρίς επιλογή. Αυτός ο τύπος αστυνοµικού δεν είναι ωφέλιµος για το ποινικό σύστηµα, καθώς η πρακτική του είναι αλυσιτελής για την αντεγκληµατική πολιτική. Ο συνδυασµός των δύο αυτών γνωρισµάτων παράγει κατά τον Brown την ακόλουθη τυπολογία: α) τον «old-style crime fighter», β) τον «clean-beat crime fighter», γ) την οµάδα του «service style», και δ) τον «professional». Ειδικότερα, ο «old-style fighter» διακρίνεται από υψηλό βαθµό επιθετικότητας, αλλά και επιλεκτικότητας. Οι αστυνοµικοί αυτοί προβαίνουν σε πληθώρα συλλήψεων και µάλιστα, δραστών της κακουργηµατικής εγκληµατικότητας. Κινούνται καθηµερινά στους δρόµους µε στόχο την προστασία των νοµοταγών πολιτών από τους επίδοξους δράστες, γεγονός που τους οδηγεί µερικές φορές σε ακρότητες, όσον αφορά την άσκηση φυσικής βίας. Δίνουν έµφαση στη σύλληψη επικίνδυνων «street smarts» και των πάσης φύσης συµµοριτών. Έχουν αποκτήσει φήµη επίσης, για τον σχολαστικό και διεξοδικό έλεγχο των οδηγών αυτοκινήτων και γι αυτό συλλαµβάνουν πολλούς οδικούς παραβάτες. Οι εν λόγω αστυνοµικοί τύποι δεν χαρίζονται σε κανέναν, ενώ συχνά στρέφονται και εναντίον των ίδιων των συναδέλφων τους. 411 Βλ. σχετ. Muir W.: «Police: Streetcorner Politicians», University of Chicago Press, Chicago 1977, σελ. 25 επ.

10 Ο ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ 527 Ο «clean-beat crime fighter» προσοµοιάζει µε τον «old style», πλην όµως, δεν πλειοδοτεί σε περιπολίες και σε αναζήτηση του δράστη. Δρα συνήθως, εντός του ανατεθειµένου χώρου ευθύνης του µέσα στον οποίο, λειτουργεί ως «old-style fighter». Είναι υπέρ του διαλόγου µε τους πολίτες, πλην όµως, προβαίνει και στη χρήση φυσικής βίας, όταν τούτο επιβάλλεται κατά τη διαδικασία της σύλληψης. Ο «service style» αστυνοµικός, στερείται παντελώς επιθετικότητας και ενεργεί κατόπιν αυστηρής επιλεκτικότητας. Ο εν λόγω τύπος υποδιαιρείται επίσης σε δύο επιµέρους κατηγορίες: α) στον παραδοσιακό ή αµιγώς υπηρεσιακό αστυνοµικό, ο οποίος εµφορείται από πάθος για τη δουλειά του και πολλές φορές, από µια ιδεολογική προκατάληψη, όσον αφορά κάποιες κοινωνικές οµάδες, όπως λ.χ. είναι οι ανήλικοι, οι µειονοτικοί κ.ά. και προς τις οποίες στέφει συχνά το διωκτικό του ενδιαφέρον. β) Τον σύγχρονο υπηρεσιακό αστυνοµικό, ο οποίος πιστεύει πως η σταθερότητα και η ποιότητα των αξιών, πρέπει να προκρίνονται και να υπερτερούν της στενής και πολλές φορές, αιµατηρής αστυνοµικής δράσης. Πάντως, ο τύπος αυτός δίνει βαρύτητα στον προληπτικό ρόλο του «policing». Ο «professional» αστυνοµικός δρα αυστηρώς, στα πλαίσια των νόµων και των υπηρεσιακών εντολών και µε υψηλό επίπεδο επαγγελµατικής συνείδησης. Διέπεται από χαµηλούς δείκτες επιθετικότητας και επιλεκτικότητας και για τον λόγο τούτο, δεν αναζητά το «συµβάν», ούτε επεµβαίνει, αν προηγουµένως, δεν έχει τελεστεί κάποιο έγκληµα. Για παράδειγµα, ο τύπος αυτός δεν ενεργεί προληπτικούς ελέγχους κυκλοφορίας των οδηγών και δεν σταµατά κανένα αυτοκίνητο, πριν διαπραχθεί ορισµένη και µάλιστα, άξια λόγου παράβαση 412. στ) Αξιολόγηση των αστυνοµικών τυπολογιών 413 Τα ανωτέρω καταστατικά σχήµατα αποτελούν αναµφίβολα, θεωρητικές αναγωγές και συστηµατοποιήσεις της εµπειρικής εικόνας, την οποίαν εµφανίζουν οι κατά τόπους αστυνοµικοί. Οι εν λόγω τυπολογίες όµως, δεν απηχούν πάντοτε και εξ ορισµού, την τρέχουσα στερεοτυπική µορφή των αστυνοµικών οργάνων. Πολλοί τύποι αστυνοµικών, δεν απαντώνται παντού, δεν αποτελούν κοινωνική πανάκεια. Άλλοι πάλι, δεν απαντώνται στην καθαρή και γνήσια µορφή µε την οποία περιγράφονται στις αναλύσεις διαφόρων ερευνητών. Άλλοι τέλος, δεν έχουν καµία απολύτως, πρακτική ισχύ και πραγµατική αναφορά. Έτσι, κρίθηκε αναγκαία η εκ νέου εµπειρική επαλήθευση αυτών των τυπολογιών µέσα από τον ερευνητικό έλεγχο των διαπιστώσεών τους. 412 Βλ. σχετ. Brown K.M.: «Working in the street: Police Discretion and the dilemma of reform», Russell Sage Foundation, N. York 1981, σελ. 226 επ. 413 Βλ. σχετ. Hochstedler E.: «Testing Types: a review and test of police types», στο Journal of Criminal Justice 9, no. 6 (1981), σελ , Talarico, Swanson: «Policing Styles: Notes on an empirical Synthesis of Wilson and Muir», στο Journal of Criminal Justice 8, no. 5 (1980), σελ

11 528 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Συγκεκριµένα, η Ellen Hochstedler έθεσε σε «πειραµατικό έλεγχο» την τυπολογία του Muir, επειδή το αναλυτικό σχήµα αυτού του ερευνητή είχε βασιστεί στην «συµµετοχική παρατήρηση» µόλις 28 αξιωµατικών της αστυνοµίας, οι οποίοι µάλιστα υπηρετούσαν µαζί σε µια ορισµένη περιοχή. Η Hochstedler λοιπόν, διεύρυνε το «δείγµα», εξετάζοντας τη συµπεριφορά αστυνοµικών, διαφόρων βαθµών, που υπηρετούσαν στο Αστυνοµικό Διαµέρισµα του Dallas. Αυτή τελικά, βρήκε όχι 4, αλλά 14 διαφορετικούς τύπους «policing», οι οποίοι ήταν αδύνατο να υπαχθούν στην καθορισµένη τυπολογία του Muir. Θεώρησε, ότι η κατηγοριοποίηση του Muir µολονότι δεν αντιστοιχεί ευθέως στην πραγµατική αστυνοµική λειτουργία, παρέχει ωστόσο, µια αξιόλογη βάση για ευρύτερες συστηµατικές συγκλίσεις. Το ελπιδοφόρο στοιχείο στην κρινόµενη τυπολογία είναι κατά την Hochstedler, η δυνατότητα ανάδειξης µιας νέας και πιο αξιόπιστης τυπολογίας. Ακολούθως λοιπόν, πρότεινε τους εξής τύπους: α) τον «supercop», β) τον «balanced officer», γ) τον «service officer» και δ) τον «shirker». Όπως θα δούµε, αυτοί οι νέοι τύποι τέµνουν τους αντίστοιχους τύπους του Muir, δίνοντας έµφαση στα κοινά τους χαρακτηριστικά. Αποτελούν όµως, εννοιολογικά ευρύτερες κατηγορίες, οι οποίες µπορούν πράγµατι να στεγάσουν και τύπους αστυνοµικών, που εµφανίζουν απλώς, ορισµένες συµπεριφορικές αποχρώσεις ή αποκλίσεις. Ειδικότερα, ο «supercop», είναι ο κλασικός «υπεραστυνόµος», ο «fighter» που καταπολεµά µε πάθος και αδιάκριτα το έγκληµα και πολλές φορές, εις βάρος των ατοµικών ελευθεριών, αλλά και της ίδιας της αντεγκληµατικής προοπτικής. Ο «balanced» είναι ο ψυχικά ισορροπηµένος αστυνοµικός, ο οποίος αντιστοιχεί στο στερεότυπο του επαγγελµατία και ρεαλιστή διώκτη του εγκλήµατος. Ο ισορροπη- µένος αστυνοµικός έχει βαθιά επίγνωση της πολυπλοκότητας και της συνθετότητας του «policing», ενώ αντιλαµβάνεται επαρκώς το θεσµικό ρόλο και τη δυνατή «παραγωγικότητα» της αστυνοµίας, στους κόλπους µιας δηµοκρατικής και πλουραλιστικής κοινωνίας. Αυτός ο τύπος, εστιάζει την προσοχή του κυρίως, στον ορθολογισµό και στην οµαλή διευθέτηση των συγκρούσεων. Βασική αντίθεση µε τον παραδοσιακό «crime fighter» αστυνοµικό εκφράζει το στερεότυπο του «υπηρεσιακού». Πρόκειται για λειτουργούς, οι οποίοι δρουν εντός του «υπηρεσιακού καθήκοντος» και στην κατεύθυνση της επίλυσης των καθηµερινών εγκληµατικών επεισοδίων. Ο τέταρτος τύπος, είναι ο «shirker» ο οποίος αντιστοιχεί κατά κάποιον τρόπο, στον «avoider», καθώς αποφεύγει από τεµπελιά ή συνειδητή αποχή, την εµπλοκή του µε τα συγκρουσιακά περιστατικά και τις ρυθµίσεις τους. Στη συνέχεια, οι λοιπές τυπολογικές κατατάξεις υπάχθηκαν στην κριτική βάσανο, από τους Susette Talarico και Charles Swanson. Οι ερευνητές αυτοί ξεκίνησαν από την παραδοχή ότι οι αστυνοµικοί δεν λειτουργούν «in a vacuum», αλλά η συµπεριφορά τους προσδιορίζεται σηµαντικά από διάφορους εξωτερικούς παράγοντες, όπως λ.χ. είναι ο αστυνοµικός πολιτισµός, που εγγράφεται στην αστυνοµική νοοτροπία και πρακτική, οι διαταγές των ανωτέρων, η πολιτικοκοινωνική ατµόσφαιρα, οι ιδιαίτερες συνθήκες και συγκυρίες, κ.ά. Αφού µελέτησαν λοιπόν,

12 Ο ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ 529 τις απαντήσεις 650 ερωτηθέντων αξιωµατικών από 18 διαφορετικά αστυνοµικά διαµερίσµατα των Η.Π.Α., κατέληξαν στο συµπέρασµα, ότι η οποιαδήποτε κατηγοριοποίηση των αστυνοµικών, προϋποθέτει την ενδελεχή εξέταση µιας πλειάδας υποκειµενικών και αντικειµενικών κριτηρίων, όπως λ.χ. είναι το είδος της αστυνοµικής διοίκησης και επίβλεψης των κατωτέρων, το υπηρεσιακό καθεστώς και περιβάλλον, οι ειδικές υπηρεσιακές σχέσεις των αστυνοµικών, η ιδεολογική αντίληψη του αστυνοµικού, το πώς αισθάνεται µε την εργασία του, πόσο ανταποκρίνεται αυτή στα ζωτικά του προβλήµατα, το style που έχει καθιερώσει γενικότερα η υπηρεσία για το «policing», η αντίληψη του ίδιου του αστυνοµικού γι αυτό το ύφος, η κατάσταση του αυταρχισµού, οι ενδεχόµενες συνθήκες ανο- µίας, κ.λπ. Οι Talarico και Swanson συµπεραίνουν ότι δεν υπάρχει, οπωσδήποτε, κάποιο αυστηρά προσδιορισµένο αστυνοµικό στερεότυπο. Παραδεκτά κατά τους ίδιους µπορεί να γίνει λόγος µόνο, για το «persons police style», το οποίον όµως, µπορεί να συναχθεί µέσα από την συνεξέταση του «οργανωτικού περιβάλλοντος» της Αστυνοµίας. Κατόπιν αυτών, µπορούµε να προβούµε στις ακόλουθες διαπιστώσεις: α) Η φύση της αστυνοµικής εργασίας είναι τόσο σύνθετη, που δεν είναι εύκολο να κατηγοριοποιήσουµε αυστηρά και αναντίλεκτα, τους τύπους των αστυνοµικών. Αυτή πρέπει να είναι η εξήγηση για την αδυναµία των ερευνητών να οµογνωµήσουν σε µία σταθερή και αδιαµφισβήτητη τυπολογία. β) Πολλές τυπολογίες αποτελούν συστηµατοποιήσεις ερευνητικών παρατηρήσεων και ερωτηµατολογίων, που διεξάγονται «απ έξω» κι έτσι δεν µπορούν να έχουν υψηλό δείκτη αξιοπιστίας ούτε ασφαλώς, ερευνητική πληρότητα. Το «στρατιωτικό» ή «ηµιστρατιωτικό» καθεστώς του αστυνοµικού σώµατος, δεν επιτρέπει όπως είναι φυσικό κοινωνικές επεµβάσεις και µάλιστα ελεγκτικού χαρακτήρα. Άλλες τυπολογίες ωστόσο, διεξάγονται συµµετοχικά. Και στις περιπτώσεις αυτές, δεν µπορούµε να αχθούµε σε ασφαλή συµπεράσµατα, καθώς οι παρατηρούµενοι αστυνοµικοί, υπό το φως της δηµοσιότητας, µπορούν να µας δείξουν µία παραπλανητική εικόνα. γ) Στα ερωτηµατολόγια ιδίως, ελλοχεύει ο κίνδυνος των παραπειστικών και των όλων ψευδών απαντήσεων, για ευνόητους λόγους. δ) Παρά ταύτα, οι έρευνες πρέπει να συνεχιστούν και να πραγµατοποιηθούν µε υπεύθυνο και επιστηµονικό τρόπο και στη χώρα µας. Ιδίως για τη χώρα µας, η σκοπιµότητα µιας τέτοιας ερευνητικής προοπτικής είναι εύγλωττη και προφανής, αφού ακόµα συζητούµε για την συντελούµενη πρόοδο στη διαδικασία εκδηµοκρατισµού του σώµατος αυτού. Και πάντως, η έρευνα αυτή επιβάλλεται και από την πρόσφατη χιονοστιβάδα των κρουσµάτων αστυνοµικής διαφθοράς και αποτυχίας στις επιχειρήσεις της (Νοέµβριος 1998). ε) Η γνώµη µιας είναι ωστόσο, πως η αστυνοµική τυπολογία αποτελεί µία σύνθετη διεργασία, η οποία οφείλει να λαµβάνει αθροιστικά υπόψη: αφενός, την

13 530 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ οργανωτική δοµή και λειτουργία της υπηρεσίας και το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο αυτή εντάσσεται και αφετέρου, την ιδιαίτερη δράση των αστυνοµικών οργάνων κατά τη διαδικασία του κοινωνικού ελέγχου του εγκλήµατος. 2. Ο ρόλος του αστυνοµικού διοικητή 414 Λέγοντας εδώ «αστυνοµικό διοικητή», αναφερόµαστε σε κάθε βαθµοφόρο αστυνοµικό, ο οποίος ασκεί διοίκηση σε ένα Τµήµα, µια Διεύθυνση ή ακόµα και την ίδια την αρχηγία (leadership). Πρόκειται ουσιαστικά για την επίβλεψη ή την εποπτεία (supervision) των κατωτέρων, µε στόχο την επίτευξη του επιχειρησιακού ζητουµένου από την αστυνοµία. Ειδικότερα, η «leadership» µπορεί να προσδιοριστεί ως η τέχνη της επιρροής της διεύθυνσης, της καθοδήγησης και του ελέγχου άλλων ατόµων, προκειµένου να εκτελέσουν το καθήκον της αποστολής τους µε εκούσια υπακοή, εµπιστοσύνη, σεβασµό και πίστη. Η διοικητική λειτουργία, λοιπόν, αποτελεί έναν ανθρώπινο παράγοντα, ο οποίος µεσολαβεί και συνδέει τα άτοµα µε έναν οµαδικό δεσµό και τα οποία κινητοποιεί προς την κατεύθυνση της πραγµάτωσης του σκοπού της (αστυνοµικής εν προκειµένω) οργάνωσης. Η εν λόγω άσκηση της διοικητικής εξουσίας συνιστά αναµφίβολα ένα είδος τέχνης, που ενσωµατώνει ορισµένες βασικές αρχές, η εφαρµογή των οποίων διευκολύνει την ανθρώπινη προσπάθεια των διοικουµένων. Έτσι, ο τρόπος διοίκησης και µάλιστα εκφοράς και υλοποίησης του περιεχοµένου της διοικητικής λειτουργίας, είναι κάτι περισσότερο κι ασφαλώς κάτι πέραν της διοικητικής ισχύος, αυθεντίας και εξουσίας (authority). Οι William Parker και Robert Kleemeier υποστηρίζουν 414 Βλ. σχετ. Lannone F.N.: «Supervision of police personel», (4th edition) Englewood Cliffs, N. Jersey 1987, σελ. 34 επ. Επίσης για µία γενική επισκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας βλ. αντί άλλων, Drucker F.P.: «People and performance: the best of Drucker on management», Harpers College Press, N. York 1977, σελ. 28 επ., του ίδιου: «The effective Executive», Harper and Raw, N. York 1966, σελ. 23 επ., Swark J.C.: «Police management in the U.S.», στο Journal of Police Science and Administration 4 (1976), σελ , Katz R.: «Skill of an effective Administration», στο Harvard Business Review 33:1 (1955), σελ , Stogdill R.: «Handbook of leadership: a survey of theory and research», Free Press, N. York 1974, σελ. 17 επ., Montgomery M.F.: «The Path of leadership», Putnam. N. York 1961, σελ. 10 επ., Groode C.: «Significant Research on leadership», στο Personnel 25:5 (1951), σελ. 349 επ., Lewin K., Lippitt R., White R.: «Patterns of aggressive behavior in experimentally created social climates», στο Journal of Social Psychology, 10 (May 1939), σελ , Tannenbaum R., Scmidt H.W.: «How to choose a leadership Pattern», στο Harvard Business Review 36:3 (1958), σελ , Cohen B.: «Leadership styles of commanders in the N. York City Police Department», στο Journal of Police Science and Administration 8:2 (1980), σελ , Pursley R.: «Leadership and Community Identification Attitudes among two categories of Police Chiefs: an exploratory unquiry», στο Journal of Police Science and Administration 2:4 (December 1974), σελ , Hersey P., Blanchard K.: «Management of organizational Behavior: Utilizing Human Resources», 3rd edition, Englewood Cliffs, N. Jersey 1977, σελ , Kouzes M.J., Posner Z.B.: «The leadership challenge: How to get extraordinary things done in organisations», Jossey-San Francisco 1987, σελ και σελ

14 Ο ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ 531 ότι όταν οι άνθρωποι υπακούουν σε κάποιον εξαιτίας του φόβου τους, τότε αυτοί υποκύπτουν και παραδίδονται. Η υπακοή τους λοιπόν έχει δοθεί µνησίκακα. Δεν εκκινούν συνεπώς από πίστη και δεν επιθυµούν να πραγµατώσουν εκούσια τον κοινό στόχο. Αλλά, όταν αυτοί ακολουθούν, τότε εκδηλώνουν θεληµατικά το ενδιαφέρον τους να υιοθετήσουν και να εφαρµόσουν τις εντολές του διοικητή. Στο σηµείο αυτό, λοιπόν, έγκειται η διάκριση ανάµεσα στην άσκηση της διοικητικής εξουσίας και τη λειτουργία κάποιου ως διοικητή. Ο διοικητής, ως πραγµατικός ηγέτης, διεγείρει, παρακινεί και εµπνέει την οµάδα να ακολουθήσει τις εντολές του εκούσια, µε ζήλο και ζέση. Αντίθετα, η «authority» παρωθεί κι οδηγεί τα άτο- µα σε συµµόρφωση, επειδή φοβούνται τις συνέπειες της ανυπακοής τους». Υπάρχουν, λοιπόν, διαφορετικά επίπεδα κατανόησης αλλά και άρθρωσης του ρόλου του αστυνοµικού διοικητή. Γύρω από το θέµα αυτό, έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις, οι οποίες εξετάζουν τις γνώσεις, τις ικανότητες, την επιχειρησιακή ετοιµότητα κι αποτελεσµατικότητα, τη διοικητική συµπεριφορά κ.ά. Με βάση την εστίαση του επιστηµονικού ενδιαφέροντος πάνω σε καθεµία ή και στο συνδυασµό αυτών των περιοχών, έχουν συγκροτηθεί ορισµένα µέτωπα έρευνας, δηλ. θεωρίες που συστηµατο9ποιούν το περιεχόµενο του ρόλου ενός αστυνοµικού διοικητή. Ακολούθως, οι θεωρίες αυτές αποτελούν τις µήτρες, από τις οποίες καθορίζεται η τυπολογία της αστυνοµικής διοίκησης. Πιο συγκεκριµένα: I. Οι Θεωρίες 415 Οι θεωρίες της «leadership» επιχειρούν να εξηγήσουν τη φύση και τη λειτουργία της αστυνοµικής διοίκησης δηλ. πώς ασκείται και πώς πρέπει να ασκείται η αρµοδιότητα του διοικητή, του διευθυντή ή του αρχηγού ενός αστυνοµικού τµή- µατος. Όπως θα διαφανεί στη συνέχεια, η προβληµατική αυτή είναι άκρως ενδιαφέρουσα και συναρτάται εν πολλοίς µε την ίδια την πορεία, την ουσία και την έκταση του παραγόµενου αστυνοµικού έργου. Ειδικότερα, οι θεωρίες αυτές έχουν ταξινοµηθεί στις: α. Γενετικές θεωρίες, β. στην προσέγγιση των χαρακτηριστικών γνωρισµάτων, γ. στις συµπεριφορικές εξηγήσεις και δ. στις καταστασιακές θεωρίες. Συγκεκριµένα: Οι γενετικές θεωρίες αναπτύχθηκαν από τους Thomas Carlude και Georg Wilhelm Friedrich Hegel, οι οποίες θεωρούνται σήµερα ως παραδοσιακές και προωθούν το αρχηγικό πρότυπο του «great man». Ο Carlude πίστευε ότι οι αρχηγοί και κατ επέκταση οι διοικητές είναι άτοµα ασυνήθως προικισµένα και τα οποία συνήθως «γράφουν ιστορία». Αντιστρέφοντας αυτήν την αιτιολογία ο Hegel ισχυρίστηκε ότι τα προικισµένα άτοµα που «γράφουν ιστορία», συγκρο- 415 Βλ. σχετ. Swanson-Territo-Taylor: «Police administration», όπ.π., σελ. 171 επ.

15 532 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ τούν το στερεότυπο των «µεγάλων ανδρών». Προς την κατεύθυνση αυτή κινήθηκε και ο Francis Galton, ο οποίος διατύπωσε την ιδέα του «γεννηµένου αρχηγού» (born leader) σύµφωνα µε την οποία, οι καλοί και µεγάλοι ηγέτες ανεξάρτητα από το βαθµό ή το επίπεδο άσκησης της εξουσίας τους αποτελούν προϊόν ενός γενετικού προκαθορισµού. Η δεύτερη κατηγορία θεωριών ξέφυγε από την εσωτερική-γενετική αιτιολογία και απέδωσε την ηγετική ικανότητα του υποκειµένου στην κατοχή ορισµένων χαρακτηριστικών, προσωρινών γνωρισµάτων από αυτό. Έτσι, ο Field Marchal Montgomery ισχυρίστηκε ότι ορισµένα άτοµα, µολονότι δε γεννήθηκαν ηγέτες, διέθεταν ωστόσο χαρακτηριστικά ηγετικά προσόντα όπως λ.χ. οπτιµισµό, ευφυία κι ευθυκρισία. Ο Gesil Groode, µάλιστα, προσδιόρισε λεπτοµερέστερα τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα, τα οποία οδηγούν σε µια επιτυχή άσκηση της διοίκησης. Αυτά λοιπόν είναι 416 : α. Ο ηγέτης οφείλει να είναι ευφυέστερος των υφισταµένων του. β. Ο ηγέτης πρέπει να είναι ένα άτοµο συγκροτηµένο και µε πολύπλευρη παιδεία, εις ό,τι αφορά την εξυπηρέτηση των συµφερόντων της διοίκησης. γ. Ο ηγέτης πρέπει να έχει µια εξαιρετική ικανότητα στον χειρισµό της γλώσσας. Έτσι, ο ηγέτης πρέπει να οµιλεί και να γράφει απλά, πειστικά και κατανοητά. δ. Ο ηγέτης πρέπει να είναι πνευµατικά και ψυχικά ώριµος. Η ψυχοπνευµατική του ωρίµανση εµφανίζεται στο στάδιο της βιολογικής του ενηλικίωσης. ε. Ο ηγέτης έχει την εσωτερική δύναµη να εξαναγκάζει τρίτους σε συµµόρφωση προς τις εντολές του και να µοχθεί ο ίδιος για την εκτέλεσή τους. στ. Ο ηγέτης είναι πλήρως ενήµερος της σπουδαιότητας της συνεργατικής προσπάθειας για την εκπλήρωση των καθηκόντων και γι αυτό ενεργεί αποτελεσµατικά προς αυτή την εκπλήρωσή τους. ζ. Ο ηγέτης βασίζεται σηµαντικά στα εσωτερικά του χαρίσµατα, προκειµένου να επιτύχει στις διοικητικές του µέριµνες. Επίσης, ο Ralph Stogdill 417 αφού επιθεώρησε πάνω από 200 µελέτες που δη- µοσιεύτηκαν µεταξύ του 1948 και του 1974, αναφορικά µε τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα µιας διοικητικής προσωπικότητας, υποστήριξε στη συνέχεια ότι ο ηγέτης οφείλει να χαρακτηρίζεται από υπευθυνότητα, πληρότητα, σθεναρότητα κι εµµονή κατά την άσκηση της εξουσίας του. 416 Βλ. σχετ. Groode: «Significant Research on leadership», στο Personnel (25) 5, 1951, σελ. 349 επ. 417 Βλ. σχετ. Stogdill: «Handbook of leadership: a survey of theory and research», Free Press. N. York 1974, σελ

16 Ο ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ 533 Τέλος οι Bernard Bass και Ordway Tead υποστήριξαν ότι ο ιδανικός αστυνο- µικός αλλά και κάθε άλλος ηγέτης, πρέπει να εµφορείται από τα ακόλουθα γνωρίσµατα 418. α. Φιλικότητα, ειλικρίνεια, αγάπη για τους άλλους και προσωπική εγκαρδιότητα. β. Ενθουσιασµό για το αντικείµενο, αλλά και για τις λεπτοµέρειες της δουλειάς του. γ. Μετριασµένη φιλοδοξία. δ. Σωµατική και νευρική ενεργητικότητα καθώς και φυσική ζωτικότητα. ε. Προσωπική αξιοπρέπεια. στ. Υψηλή διανοητική ικανότητα. ζ. Επάρκεια τεχνικών γνώσεων. η. Πίστη στη φύση, το αντικείµενο και τη σηµασία της αποστολής του. θ. Υψηλό επίπεδο γλωσσικής εκφοράς του διατακτικού του λόγου. ι. Ευγένεια. κ. Σεµνότητα. κα. Αυτοέλεγχο. Όποιος λοιπόν διαθέτει τα παραπάνω γνωρίσµατα-προσόντα, θα επιτύχει στο έργο του ως αστυνοµικός διοικητής και παράλληλα θα οδηγήσει την αστυνοµική οργάνωση, στην οποία υπηρετεί, σε υψηλή παραγωγικότητα και µεγάλη αποτελεσµατικότητα. Ωστόσο, οι εν λόγω θεωρητικές αποφάνσεις επικρίθηκαν από τον C.A. Gibb, ότι οι πολυάριθµες αυτές απόψεις δεν άγουν σε κάποιο σταθερό σχήµα ηγετικής λειτουργίας κι από τον Walter Palmer, ότι τα εν λόγω προσωπικά προσόντα δεν επαληθεύονται εµπειρικά, καθώς η διευθυντή αποτελεσµατικότητα δεν είναι πάντοτε το προϊόν αυτών των υποκειµενικών χαρακτηριστικών 419. Η τρίτη κατηγορία των θεωριών, εστιάζει το αναλυτικό της ενδιαφέρον στην ίδια την συµπεριφορά και στάση αυτών οι οποίοι ασκούν ορισµένη διοικητική εξουσία. Στη θέση, λοιπόν, των θεωριών των προσωπικών γνωρισµάτων, που εξηγούν τι είναι ο ηγέτης, οι θεωρίες της συµπεριφοράς επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους πάνω στο τι κάνει ο ηγέτης. Η προβληµατική αυτή αναφέρεται στο «style of leadership», το οποίο όµως συµπυκνώνει αναµφίβολα τα προσωπικά 418 Βλ. σχετ. Bass: «Leadership, Psychology and organizational Behavior», Greenwood Press, Westport Conn. 1973, σελ. 166 επ., Tead: «Administration: its purpose and performance», the Shoe String Press, Hamden, 1982, σελ. 65 επ. 419 Βλ. σχετ. Gibb: «Leadership», στο Handbook of Sound Psychology, vol. 2, Addison-Wesley Reading Mass 1954.

17 534 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ χαρίσµατα, τα ηγετικά προσόντα και τις σχέσεις εξουσίασης, που µόλις προαναφέρθηκαν. Οι συµπεριφορικές θεωρίες άλλαξαν άρδην το σκηνικό και µετατόπισαν το επιστηµονικό ζητούµενο στην άρθρωση της τυπολογίας της αστυνοµικής διοίκησης, για την οποία θα γίνει λόγος στην επόµενη παράγραφο. Τέλος, οι καταστασιακές θεωρίες παραδέχονται ότι η αποτελεσµατική ηγεσία αποτελεί το προϊόν, αφενός των ηγετικών χαρισµάτων και προσόντων του υποκειµένου και αφετέρου της κατάστασης ή του πλαισίου, εντός του οποίου λαµβάνει χώρα η ηγεσία αυτή. Οι εν λόγω θεωρίες υνιστούν ειδικότερες συστηµατοποιήσεις των απόψεων του Frederick Fieder για το «πρότυπο της συγκυρίας» (contingency model) και του Robert House για την προβληµατική «του δρόµου (ή του µονοπατιού) σκοπού» (path-goal). II. Τα πρότυπα Τα ακόλουθα «πρότυπα» ιδιαιτεροποιούν κι αποκρυσταλλώνουν ευρύτερες θεωρητικές υποθέσεις, που συνιστούν αναγωγές εµπειρικών δεδοµένων της ηγετικής κουλτούρας. α. Το εξουσιαστικό, το δηµοκρατικό και το φιλελεύθερο πρότυπο. Πρόκειται για το καταστατικό σχήµα Authoritarian-Democratic-Laisezz faireτων K. Lewin, R. Lippitt και R. White, σύµφωνα µε το οποίο: α) Ο εξουσιαστικος ή κυριαρχικός ηγέτης παίρνει τις αποφάσεις του χωρίς να συµβουλεύεται τους κατωτέρους του, ενώ ασκεί έναν ασφυκτικό έλεγχο κατά την εκτέλεση της εργασίας, από τους υφισταµένους του. Ειδικότερα, στα πλαίσια του µοντέλου αυτού: i. Ο καθορισµός του περιεχοµένου της αστυνόµευσης διενεργείται από τον διοικητή, ii. Οι τεχνικές και η ευρύτερη αστυνοµική δραστηριότητα υπαγορεύονται κι επιβάλλονται από τη διοίκηση. Ως εκ τούτου, η µελλοντική µορφή αυτών των στοιχείων είναι σε µεγάλο βαθµό αβέβαιη. iii. Ο αστυνοµικός διοικητής υπαγορεύει την εργασιακή ύλη και τον συνεργάτη κάθε αστυνοµικού υπαλλήλου. iv. Ο διοικητής είναι φιλικός µε αυτούς που τον εγκωµιάζουν και επικριτικός προς τους τρίτους. Συνήθως, µένει µακριά από την οµαδική και συµµετοχή άσκηση του καθήκοντος. β) Ο δηµοκρατικός ηγέτης είναι προσανατολισµένος στο οµαδικό ιδεώδες, προωθεί την συνεργασιµότητα των αστυνοµικών και λαµβάνει τις αποφάσεις του µε την ενεργό συµµετοχή τους στο σχεδιασµό και την εκτέλεση αυτών. Ειδικότερα: i. Κάθε είδους αστυνόµευση αποτελεί το αντικείµενο και το προϊόν µιας οµαδικής συζήτησης κι απόφασης, η οποία κατά την εφαρµογή της ενθαρρύνεται από τον διοικητή. ii. Η προοπτική της αστυνοµικής λειτουργίας το περιεχόµενο, τα µέσα, οι στόχοι και οι εναλλακτικές διαδικασίες της καθορίζονται στα πλαίσια ενός οµαδικού διαλόγου. iii. Οι αστυνοµικοί είναι ελεύθεροι να επιλέγουν τον συνεργάτη τους, ενώ η κατανοµή του αστυνοµικού έργου γίνεται ελεύθερα από τους ίδιους. iv. Ο διοικητής είναι αντικειµενικός erga omnes και η κριτική

18 Ο ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ 535 του στάση αφορά στην επιδιόρθωση των κακώς κειµένων και στην ενίσχυση του πνεύµατος της οµαδικής συνεργασίας. γ) Ο φιλελεύθερος ηγέτης υιοθετεί µια παθητική στάση σε σχέση µε τους υφισταµένους του. Ειδικότερα: i. Εδώ, υπάρχει µια πλήρης ελευθερία στη λήψη µιας ατοµικής ή οµαδικής απόφασης κι ο αστυνοµικός διοικητής διατηρεί ένα minimum συµµετοχής σε αυτήν. ii. Οι αποφάσεις παίρνονται µε συζήτηση, στην οποία το πληροφοριακό υλικό παρέχει ο αστυνοµικός διοικητής, χωρίς όµως να προβαίνει στην αξιολόγηση και τακτοποίησή του. iii. Η εν λόγω αποχή του διοικητή είναι ευρύτατη και πλήρης. iv. Ο διοικητής δεν προβαίνει σε σχολιασµούς των ενεργειών και των στάσεων των κατωτέρων. Οι εν λόγω συγγραφείς άσκησαν, επίσης, κριτική στα παραπάνω πρότυπα. Έτσι, λοιπόν, οι White και Lippitt υποστήριξαν ότι η ποσότητα του αστυνοµικού έργου αυξάνει υπό το πρίσµα του εξουσιαστικού προτύπου, πλην όµως το πρότυπο τούτο παράγει εχθρότητα και επιθετικότητα. Οι δηµοκρατικά ελεγχόµενες αστυνοµικές οµάδες παρουσιάζουν την ίδια περίπου ικανότητα και αποτελεσµατικότητα µε εκείνες του κυριαρχικού προτύπου, αλλά η πρόοδος και γενικότερα η προοπτική της αστυνόµευσης στο δηµοκρατικό πρότυπο δεν εξαρτώνται από την παρουσία του αστυνοµικού διοικητή. Από την άποψη αυτή, η δηµοκρατική λειτουργία του αστυνοµικού διοικητή φαίνεται πως ανταποκρίνεται καλύτερα στη φύση της «leadership» και στην αποστολή της αστυνοµικής λειτουργίας. Αντίστροφα, στους κόλπους του φιλελεύθερου προτύπου παράγεται λιγότερη σε ποσότητα και πτωχότερη σε ποιότητα αστυνοµική εργασία. Παράλληλα, η εργασία αυτή είναι λιγότερο οργανωµένη και πάντως δεν ικανοποιεί σηµαντικά τα µέλη µιας αστυνοµικής οµάδας, που αστυνοµεύει, υπό τις συνθήκες του φιλελεύθερου µοντέλου. A. Το συνεχές της εξουσιαστικής-δηµοκρατικής ηγεσίας Το 1958 οι Robert Tannenbaum και Warren Schmidt, δηµοσίευσαν µια µελέτη, σύµφωνα µε την οποία ο επιτυχηµένος διοικητής είναι εκείνος που επιλέγει κάθε φορά µεταξύ του εξουσιαστικού και δηµοκρατικού προτύπου κατά τρόπο αποτελεσµατικό. Το ζήτηµα λοιπόν δεν βρίσκεται στην εξουσιαστική ή δηµοκρατική φύση και λειτουργία της διοίκησης, όσο στην επιτυχηµένη εναλλαγή τους στον δεδοµένο χρόνο. Στο χρόνο αυτόν, αποφασιστική επίδραση ασκούν ορισµένοι παράγοντες ή δυνάµεις, που είναι: α. Οι παράγοντες ή οι δυνάµεις της διεύθυνσης, όπως λ.χ. είναι το σύστηµα αξιών, το οποίον εγκολπούται ένας διοικητής, η εµπιστοσύνη την οποίαν επιδεικνύουν οι υφιστάµενοι στον διοικητή τους, η κλίση του ατόµου προς το διοικείν, η ανάγκη για ασφάλεια, που µεσολαβεί σε ορισµένες αβέβαιες καταστάσεις κ.τ.λ. β. Οι παράγοντες ή οι δυνάµεις που δρουν στο κατώτερο και διοικούµενο προσωπικό, όπως λ.χ. είναι η ανάγκη για αυτενέργεια, αυτεξουσίαση και ανεξαρτησία, η προθυµία των κατωτέρων να αναλάβουν πρόσθετες ευθύνες, που σχετίζονται µε άλλα επιπλέον ενδιαφέροντα, γνώσεις και εµπειρίες κ.ά.

19 536 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ γ. Οι παράγοντες και οι δυνάµεις, που αφορούν στην οργάνωση, όπως λ.χ. είναι οι κυρίαρχες απόψεις και πρακτικές µιας αστυνοµικής δοµής, η ικανότητα µιας αστυνοµικής οµάδας και εργάζεται αποτελεσµατικά, η φύση των προβληµάτων διωκτικού ενδιαφέροντος, η πίεση χρόνου κ.τ.λ. B. Το ηγετικό πρότυπο στις γραφειοκρατικές δοµές Το 1967 ο Antony Downs περιέγραψε 4 τύπους ηγετών, οι οποίοι συµπεριφέρονταν αντίστοιχα στα πλαίσια των γραφειοκρατικών δοµών. Πρόκειται για τους αναρριχόµενους (climbers), τους συντηρητικούς (conserves), τους φανατικούς ή ζηλωτές (zealots) και τους υπερασπιστές (advocates). Ειδικότερα, οι αναρριχόµενοι διοικούν µε κίνητρο την ανάγκη τους για επιβολή της εξουσίας, την επίδειξη δύναµης και τη διαµόρφωση µιας επιβλητικής εικόνας του εαυτού τους στους τρίτους. Οι τύποι αυτοί προσαρµόζουν ολόκληρο το διοικητικό αντικείµενο στις προσωπικές τους ορέξεις και φιλοδοξίες, µε συνέπεια τη δηµιουργία µιας αστυνοµικής οργάνωσης προσωποπαγούς χαρακτήρα. Οι συντηρητικοί τύποι είναι διοικητές που ασκούν βία στους κατώτερούς τους κι αποβλέπουν στη διατήρηση των πραγµάτων ως έχουν. Εχθρεύονται τις αλλαγές κι αντίκεινται σθεναρά στις µεταρρυθµίσεις, πράγµα που τους επιτρέπει την µακρόχρονη παραµονή στο διοικητικό τους αξίωµα. Οι φανατικοί είναι τύποι διοικητών, που ενδιαφέρονται στενά κι αποτελεσµατικά για την επιβολή και επικράτηση του ιδιαίτερου συµφέροντός τους. Οι φανατικοί, συγκρούονται συνήθως µε άλλους διοικητές, λόγω της αντιπάθειάς τους κι αντιµάχονται οποιαδήποτε ιδέα, η οποία προτάσσει το ευρύτερο υπηρεσιακό συµφέρον. Αντίθετα, οι υπερασπιστές διοικητές προάγουν ιδέες, διαδικασίες και πρόσωπα, που βρίσκονται στο πεδίο των αρµοδιοτήτων τους. Εκτός υπηρεσίας εµφανίζονται ως φανατικοί και προσκολληµένοι στο αστυνοµικό ιδεώδες λειτουργοί, αλλά στο εσωτερικό της υπηρεσίας είναι αµερόληπτοι και δίκαιοι. Πρόκειται για ριζοσπαστικά άτοµα, τα οποία προωθούν τα προγράµµατα αστυνο- µικής δράσης και δεν διστάζουν να συγκρουστούν µε τους ανωτέρους τους, όταν τούτο γίνεται προς όφελος της αστυνοµίας. Γ. Ο µεταρρυθµιστής ηγέτης Το πρότυπο αυτό προέκυψε από τις έρευνες που διεξήγαγε ο Bernard Cohen πάνω σε 556 αστυνοµικούς διευθυντές στο «New York City Police Department». Από αυτούς, οι 535 ήταν λευκοί και οι υπόλοιποι ήταν µαύροι µειονοτικοί και γυναίκες. Ο Cohen διαπίστωσε ότι δυο πρότυπα συγκεντρώνουν διοικητικό ενδιαφέρον: α. Αυτοί που προσκολλώνται στην παραδοσιακή άσκηση της αστυνοµικής εξουσίας και β. εκείνοι που προσανατολίζονται στις µεταρρυθµιστικές απόπειρες. Ειδικότερα: Οι διοικητές µε παραδοσιακό ύφος διαθέτουν κατά κανόνα περιορισµένη µόρφωση, έχουν χαµηλή βαθµολογία στα ατοµικά βιβλιάρια αξιολογήσεων και η επαγγελµατική τους εξέλιξη βασίζεται πάντα στις προαγωγές κατ αρχαιότητα. Οι

20 Ο ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ 537 εν λόγω διοικητές αδιαφορούν για τα νέα προτάγµατα της αστυνοµικής επιστήµης, υποβαθµίζουν τη σηµασία των καινοτοµιών και ικανοποιούνται µε τη δοµή και λειτουργία του αστυνοµικού κατεστηµένου. Ασκούν συνήθως απροκάλυπτη εξουσία, καθώς σε κάθε ενέργειά τους προσδίδουν εξουσιαστικό τόνο και έκφραση. Αντίστροφα, οι διοικητές µε µεταρρυθµιστική αγωνία και αντίληψη, διαθέτουν υψηλότερη ακαδηµαϊκή παιδεία, καλύτερες αξιολογήσεις και ταχύτερες κι οπωσδήποτε κατ αξίαν προαγωγές. οι διοικητές µεταρρυθµιστικού ύφους είναι δίκαιοι µε τους υφισταµένους τους κι αυστηρά τιµωρητικοί µε εκείνους που ασκούν άµετρη βία, τελούν πράξεις διαφθοράς και προσβάλλουν τις ατοµικές ελευθερίες. Τα άτοµα αυτά προωθούν, συνήθως, τις νέες και χρήσιµες επιστηµονικές απόψεις, ενώ προτείνουν και «τρέχουν» υψηλής επιχειρησιακής σηµασίας προγράµµατα αστυνοµικής δράσης. Πολλές καινοτόµες πρωτοβουλίες που αφορούν στην αναδιάρθρωση των υπηρεσιών και την αναδιάταξη των αστυνοµικών λειτουργιών, οφείλονται στη λογική του µεταρρυθµιστικού προτύπου. Σε παρόµοιες διαπιστώσεις κατέληξε και ο Robert Pursley, ο οποίος εξέτασε τις περιπτώσεις 58 παραδοσιακών διοικητών και 74 µη παραδοσιακών. Παρατήρησε λοιπόν, ότι οι µη παραδοσιακού ύφους αστυνοµικοί διοικητές ήταν σχετικά νέοι, πολύ κινητικοί και υψηλής αστυνοµικής κουλτούρας. Αντίστροφα, οι παραδοσιακού ύφους διοικητές εµφάνιζαν µια έντονη ανάγκη για έλεγχο του εργασιακού περιβάλλοντος και για άσκηση κυριαρχίας επί των κατωτέρων τους. Η ηγετική τους συµπεριφορά έτεινε προς τον αυταρχισµό και το συγκεντρωτισµό, γεγονός που αποθάρρυνε τις πρωτοβουλιακές ενέργειες των διοικουµένων. Δ. Οι διοικητές του «δρόµου» και των «γραφείων» Σε µια µελέτη του ο Van Maanen, αφού εξέτασε τις περιπτώσεις «1000-officer police department» κατέληξε στο συµπέρασµα ότι οι κατώτεροι αστυνοµικοί λειτουργοί δηλ. οι υπαξιωµατικοί, διακρίνονται σε δυο κατηγορίες: α. σε αυτούς που εργάζονται εντός του αστυνοµικού καταστήµατος και β. σε αυτούς που ασκούν την αστυνόµευση στους δρόµους. Η πρώτη κατηγορία, γνωστή µε το προσωνύµιο «Edwards, the olymbic touch who never goes out», είναι άτοµα µυηµένα στην αστυνοµική υποκουλτούρα, η οποία παράγεται στην αστυνοµική υπηρεσία τους κι απασχολούνται µε γραµµατειακά καθήκοντα, µε το σχεδιασµό του υπηρεσιακού ωραρίου, τη φύλαξη των αναφορών, τις σχέσεις της υπηρεσίας µε την έντυπη και ηλεκτρονική επικοινωνία και τη διεκπεραίωση των προστίµων. Η δεύτερη κατηγορία, γνωστή µε το προσωνύµιο «Shooter MacGee», ασκεί το αστυνοµικό έργο στους δρόµους, όπου λαµβάνει χώρα η τέλεση του εγκληµατικού φαινοµένου. Πιο συγκεκριµένα λοιπόν, οι υπαξιωµατικοί του γραφείου «stood behind their offices», ενώ οι υπαξιωµατικοί του δρόµου «stood beside their offices».