2.4.1 Κατευθύνσεις Αξιολόγηση... 66

Transcript

1

2 1 ΓΕΝΙΚΑ Εισαγωγή Διάρθρωση μελέτης Παρουσίαση Λίστα Σχεδίων και Τευχών (Υποστάδιο Ανάλυση Αναγνώριση) Πίνακας Οικισμών που περιλαμβάνονται στην παρούσα μελέτη ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ, ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Διοικητικό Πλαίσιο Δημογραφικά στοιχεία Κοινωνικοοικονομική κατάσταση της περιοχής Προβλέψεις και Υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο / Υπερκείμενα Επίπεδα Σχεδιασμού Κατευθύνσεις Αξιολόγηση ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Καταγραφή πραγματικών ορίων Σύγκριση πραγματικών ορίων οικισμών και θεσμοθετημένων Χρήσεις γης / ανάγκες ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΕΝΙΚΑ Αναγνώριση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας σε κάθε χωρική ενότητα Αναγνώριση του τοπίου σε κάθε χωρική ενότητα Περιγραφή αυθαίρετης δόμησης (αν υπάρχει) Ποιότητα δομημένου περιβάλλοντος Δομή - Μορφολογία συνόλων Κατάσταση δημόσιων ελευθέρων χώρων Κατάσταση ιδιωτικών ελευθέρων χώρων Υλοποιημένος Σ.Δ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ - ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΟΙΚΩΝ / ΧΡΗΣΤΩΝ Παρουσίαση τυπολογίας Ανάλυση - Παρουσίαση επικρατούντων σχημάτων Κωδικοποίηση των διαφορετικών μορφών - τύπων της τοπικής αρχιτεκτονικής παράδοσης Ποιότητα κατοικίας Αξιολόγηση κατασκευής Επίπεδο συντήρησης Κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά κατοίκων ή χρηστών Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 1 από 271

3 5.4 Λοιπά Στοιχεία Καταγραφή παραγωγικών δραστηριοτήτων (αδρομερής περιγραφή) ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΟΡΟΙ ΔΟΜΗΣΗΣ Αξιολόγηση Θεσμικού πλαισίου δόμησης Αποτελεσματικότητα ως προς την προστασία και ανάδειξη της τοπικής αρχιτεκτονικής Αποτελεσματικότητα ως προς την προστασία και ανάδειξη του τοπίου ΑΞΙΟΛΟΓΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Αρχείο αξιόλογων για προστασία ή ανάδειξη στοιχείων Στοιχεία Πολεοδομικού ιστού Κτήρια ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Παρουσίαση παραμέτρων και προβλημάτων στους οικισμούς που μελετήθηκαν Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 2 από 271

4 1 ΓΕΝΙΚΑ 1.1 Εισαγωγή Η μελέτη με τίτλο «Μελέτη μορφολογικών κανόνων δόμησης και Αρχιτεκτονικής, στις περιοχές εντός και εκτός οικισμών μέχρι κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας της Περιφέρειας Θεσσαλίας», ανατέθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ΥΠΕΚΑ στους συμπράττοντες μελετητές: Βλάσιο Καραγιάννη (Αρχιτέκτονα Μηχανικό), Νικόλαο Γροζόπουλο (Αρχιτέκτονα Μηχανικό) και Ανδρέα Θεολογίτη (Αρχιτέκτονα Μηχανικό Πολεοδόμος) με την με αρ / (ΑΔΑ: Β4370-7Σ4) απόφαση της Γενικής Γραμματείας Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος και την υπογραφή του κατά Νόμο Ιδιωτικού Συμφωνητικού την , σύμφωνα με: 1. Τις διατάξεις του Ν. 3316/2005 «Ανάθεση και εκτέλεση δημοσίων συμβάσεων εκπόνησης μελετών και παροχής συναφών υπηρεσιών και άλλες διατάξεις (Α 42). 2. Την απόφαση / για την Ένταξη στο ΕΠ «Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη», της πράξης «Μελέτη μορφολογικών κανόνων δόμησης και Αρχιτεκτονικής, στις περιοχές εντός και εκτός οικισμών μέχρι κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας της Περιφέρειας Θεσσαλίας» με κωδικό MIS Τα συμβατικά τεύχη και στοιχεία για την εκτέλεση της σύμβασης σύμφωνα με το άρθρο 7 της οικείας προκήρυξης, τα οποία είναι κατά σειρά ισχύος: - το ιδιωτικό συμφωνητικό - η από Προκήρυξη με τα προσαρτήματά της - η με ημερομηνία Οικονομική Προσφορά του αναδόχου - η με ημερομηνία Τεχνική Προσφορά του αναδόχου - το τεύχος συγγραφής υποχρεώσεων - το τεύχος τεχνικών δεδομένων του έργου - το τεύχος της Προεκτιμώμενης Αμοιβής με τους συγκεκριμένους υπολογισμούς της προεκτιμηθείσας αμοιβής, σύμφωνα με τα άρθρα 4 παρ.2 και 7 παρ. 2.δ. του Ν. 3316/ οι ισχύουσες προδιαγραφές για τις ανατιθέμενες κατηγορίες μελετών 4. τη ΣΑ 075/8 του έργου 2011ΣΜ την απόφαση προέγκρισης αρ / της ΕΥΔ ΕΠΠΕΡΑΑ 6. τη με αριθμό / εγγυητική επιστολή καλής εκτέλεσης ΕΤΑΑ Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 3 από 271

5 Προδιαγραφές και Διαδικασία Σύνταξης Μελέτης Η μελέτη εκπονείται σύμφωνα με τις τεύχος προδιαγραφών και τεχνικών δεδομένων της οικείας προκήρυξης όπως εγκρίθηκαν με την αρίθμ. πρωτ/λου 34701/ Απόφαση Γενικής Γραμματέως Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος, καθώς και τις οδηγίες κατευθύνσεις της Διεύθυνσης Πολεοδομικού Σχεδιασμού, που είναι η Διευθύνουσα Υπηρεσία, εκ μέρους του εργοδότη. Η υπηρεσία αυτή επιβλέπει, εποπτεύει και ελέγχει την μελέτη σύμφωνα με τη Σύμβαση. Σε γενικές γραμμές λαμβάνεται υπόψη υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο που αφορά: Τον Χωρικό Σχεδιασμό - Ν. δ/γμα της 17/7/ Ν. 947/79 - Οικιστικός Νόμος 1337/83 - Ν. 2508/97 (ΦΕΚ 124 Α / ) περί "Βιώσιμης Οικιστικής Ανάπτυξης των πόλεων και οικισμών της χώρας - Ν. 2742/97 περί "Χωροταξικού σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης" (ΦΕΚ 207 Α / ) κ.ά Το Περιβάλλον - Νόμος 1650 (ΦΕΚ 160 Α) "Για την προστασία του περιβάλλοντος" κ.ά Επίβλεψη Με την υπ αρίθμ. Πρωτ/λου 25810/ απόφαση ορίστηκε ως επιβλέπουσα η κα. Φωτεινή Γιάλπα, Αρχιτέκτων Μηχανικός. Σημαντικά ζητήματα, τόσο της διαδικασίας όσο και ουσιαστικών κατευθύνσεων, αντιμετωπίστηκαν με ευχέρεια και αποτελεσματικότητα τόσο από την επιβλέπουσα όσο και από τον προϊστάμενο κ. Χρ. Κολλίγρη. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 4 από 271

6 Ανάδοχο Σχήμα Νικόλαος Γροζόπουλος, Ανάδοχος Συντονιστής (πτυχίο κατ. 07) Βλάσιος Καραγιάννης, Ανάδοχος (πτυχίο κατ. 06) Ανδρέας Θεολογίτης Ανάδοχος Υπεύθυνος ποιοτικού ελέγχου (πτυχίο κατ. 02) Αρχιτέκτων Μηχανικός Αρχιτέκτων Μηχανικός, MSc (Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός) Αρχιτέκτων Μηχανικός/Πολεοδόμος, MSc ( Πολεοδομία Χωροταξία) Ομάδα μελέτης Λουκάς Καντάρης Ναυσικά Σιωροπούλου Μάρθα Οικονομοπούλου Άννα Μπιτσακάκη Μαριάνθη Γροζοπούλου Αλεξάνδρα Ζαργκλή Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικός Αρχιτέκτων Μηχανικός Αρχιτέκτων Μηχανικός, MSc Αρχιτέκτων Μηχανικός/Πολεοδόμος Μηχανικός Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, MSc Αρχιτέκτων Μηχανικός Επίσης, στην ομάδα μελέτης συμμετέχουν ως ειδικοί επιστημονικοί συνεργάτες: - Αθανάσιος Σκλαβενίτης, με ειδίκευση σε θέματα ανάλυσης και σχεδιασμού του τοπίου - Ιφιγένεια Φάρρου, με ειδίκευση σε θέματα βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και ένταξης στο χώρο εγκαταστάσεων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) - Κωνσταντίνα Βασιλακοπούλου, με ειδίκευση σε θέματα βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και ένταξης στο χώρο εγκαταστάσεων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 5 από 271

7 1.2 Διάρθρωση μελέτης Παρουσίαση Λίστα Σχεδίων και Τευχών (Υποστάδιο Ανάλυση Αναγνώριση) Η μελέτη, σύμφωνα και με τα τεχνικά δεδομένα της μελέτης αλλά και τις προδιαγραφές εκπόνησης, εκπονείται σε δύο (2) στάδια, Α και Β. Α Στάδιο Η πρώτη φάση- στάδιο ανάλυση, περιλαμβάνει: - τη συγκέντρωση όλων των ισχυόντων θεσμικών κανονιστικών ρυθμίσεων, (οριοθέτηση οικισμού, τυχόν εγκεκριμένα σχέδια τμημάτων, κηρύξεις παραδοσιακών, ειδικά δ/τα κλπ) γενικότερων και ειδικότερων και τη συλλογή στοιχείων από υφιστάμενες μελέτες αναγνώρισης αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας (ΕΠΑ, LEADER, ερευνητικά προγράμματα), αλλά και συναφείς ρυθμίσεις και προτάσεις στο πλαίσιο τυχόν υπαρχόντων εγκεκριμένων ή εκπονούμενων μελετών ΣΧΟΟΑΠ/ΓΠΣ ή Ρυθμιστικού Σχεδίου. - την αναγνώριση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας και του τοπίου σε κάθε χωρική ενότητα, την ανάλυση και την κωδικοποίηση των διαφορετικών μορφών - τύπων της τοπικής αρχιτεκτονικής παράδοσης. - την καταγραφή της πραγματικής κατάστασης δόμησης, που έχει διαμορφωθεί στους οικισμούς σε σχέση με τα θεσμοθετημένα ή εφαρμοζόμενα όριά του και την αναγνώριση του συνεκτικού τμήματός τους(σύμφωνα με τις διατάξεις του Π.Δ (ΦΕΚ 166Δ/1987) - την αποτίμηση του υφιστάμενου θεσμικού κανονιστικού πλαισίου(πολεοδομικός κανονισμόςόροι δόμησης) που διέπει τη δόμηση και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς του στην κατεύθυνση της προστασίας και ανάδειξης της τοπικής αρχιτεκτονικής παράδοσης και του τοπίου. Την αξιολόγηση και ιεράρχηση των ελλείψεων και των προβλημάτων που διαπιστώνονται. - τη διαπίστωση του δικτύου των διαμορφωμένων κοινόχρηστων χώρων του οικισμού - την υποβολή προκαταρκτικής πρότασης κατάταξης των οικισμών σε κατηγορίες (κατά τις ισχύουσες σχετικές διατάξεις και επιπρόσθετα βάσει άλλων κριτηρίων των μελετητών εφόσον κρίνεται αναγκαίο) ανάλογα με τον υπάρχοντα αρχιτεκτονικό πλούτο και τον προτεινόμενο βαθμό προστασίας και ενδεικτική-αντιπροσωπευτική προκαταρκτική πρόταση μορφολογικού/-ών κανονισμού/-ών για αντιπροσωπευτικό δείγμα οικισμών (5-10 οικισμοί) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 6 από 271

8 - την υποβολή προκαταρκτικής πρότασης προσδιορισμού των ζωνών εκτός σχεδίου στις οποίες διαπιστώνεται η ανάγκη ελέγχου της δόμησης και της εγκατάστασης ΑΠΕ ή άλλων χρήσεων με την εφαρμογή ειδικών προϋποθέσεων, όρων και περιορισμών. Μετά την υποβολή και παραλαβή του Α σταδίου γίνεται παρουσίαση από τον Ανάδοχο σε σύσκεψη, που συγκαλείται με μέριμνα του Εργοδότη και στην οποία μετέχουν εκπρόσωποι των ενδιαφερόμενων Υπηρεσιών. Στόχος της σύσκεψης αυτής είναι η παρουσίαση των στοιχείων της ανάλυσης και η διατύπωση απόψεων ιδίως σε ό,τι αφορά την προσέγγιση και αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης και των προοπτικών ανάπτυξης της Περιοχής Μελέτης. Η Διευθύνουσα Υπηρεσία συνεκτιμώντας και τα πορίσματα της σύσκεψης δίνει κατευθύνσεις κατά την κρίση της για την πιθανή συμπλήρωση των στοιχείων του Α σταδίου και οδηγίες-κατευθύνσεις για την έναρξη του Β σταδίου. Β Στάδιο Η δεύτερη φάση- στάδιο πρόταση περιλαμβάνει: - την οριστική πρόταση κατάταξης του συνόλου των οικισμών σε κατηγορίες και πρόταση καθορισμού ζωνών-περιοχών εκτός των οικισμών, στις οποίες θα επιβληθούν ενιαίοι ή κατά βάση παρεμφερείς ειδικοί μορφολογικοί και άλλοι περιορισμοί και όροι δόμησης - την οριστική πρόταση των συνεκτικών διαμορφωμένων τμημάτων των οικισμών - την αποτύπωση σε διαγραμματική μορφή του δικτύου κοινοχρήστων χώρων - την οριστική πρόταση μορφολογικών κανονισμών με την επεξεργασία σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος και σχεδίου ειδικού τεχνικού τεύχους-οδηγού με κατευθύνσεις και επεξηγηματικά κείμενα και άλλα στοιχεία για τη δόμηση κυρίως για την κατοικία (κατά την κρίση των μελετητών και για άλλες χρήσεις που απαντώνται ή είναι χαρακτηριστικές για κάθε οικισμό ή ομάδα οικισμών). Τα σχέδια Π.Δ θα αναφέρονται σε ομάδες οικισμών ανάλογα με την κατηγορία στην οποία αυτοί κατατάσσονται ή ανάλογα με άλλα κοινά χαρακτηριστικά τους ειδική τεκμηρίωση από τους μελετητές - τη διαμόρφωση ειδικών κανόνων για την ενσωμάτωση αρχών βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, οδηγών για τις φυτεύσεις και για τις τεχνικές εγκαταστάσεις έργων υποδομής. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 7 από 271

9 Μετά την παραλαβή του Β σταδίου, η Διευθύνουσα Υπηρεσία δίνει κατά την κρίση της οδηγίεςκατευθύνσεις για τις αναγκαίες τροποποιήσεις προκειμένου εάν χρειαστεί να γίνει προσαρμογή και να εγκριθεί περαιτέρω η μελέτη. Λίστα Σχεδίων και Τευχών (Υποστάδιο Ανάλυση Αναγνώριση) Τεύχη - Τεύχος Ανάλυσης (τεύχος 1 από 2) - Τεύχος Προκαταρκτικής Πρότασης (τεύχος 2 από 2) Πίνακες - Λίστα Παραδοτέων Σχεδίων και Τευχών - Layer List - Πίνακας αποφάσεων οριοθέτησης οικισμών Χάρτες - Κλείδα - Χάρτες Ανάλυσης (κλ. 1: , 1:2.000) - Χάρτες Προκαταρκτικής Πρότασης (κλ. 1:10.000, 1:2.000) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 8 από 271

10 1.3 Πίνακας Οικισμών που περιλαμβάνονται στην παρούσα μελέτη Στη μελέτη, και σύμφωνα με τις προδιαγραφές εκπόνησής της, θα πρέπει να περιληφθούν: α) Όλοι οι οικισμοί που φαίνονται στο ΦΕΚ 630Β / «Αποτελέσματα της απογραφής πληθυσμού-κατοίκων 2011 που αφορούν στον De Facto (πραγματικό) πληθυσμό της χώρας» συνδυαστικά με το 2230/ «Αποτελέσματα της απογραφής πληθυσμού-κατοίκων 2011 που αφορούν στο νόμιμο πληθυσμό της χώρας» β) Οικισμοί που δε φαίνονται στο ως άνω ΦΕΚ αλλά φαίνονται στην απογραφή του 1981, δεδομένου ότι υπάρχει πιθανότητα ορισμένοι οικισμοί να απογράφηκαν μαζί με άλλους μεγαλύτερους οικισμούς ή να μετονομάσθηκαν ή να μην έχουν πλέον κατοίκους, στην τελευταία απογραφή του έτους γ) Όλοι οι οικισμοί που είναι οριοθετημένοι ή έχουν εγκεκριμένες μελέτες και δεν φαίνονται στο ΦΕΚ 630Β και έχουν πληθυσμό κάτω των 2000 κατοίκων. δ) Οι οικισμοί κάτω των 2000 κατοίκων που δεν είναι οριοθετημένοι ή δεν έχουν εγκεκριμένες μελέτες (ενδεχομένως οικισμοί «αυθαιρέτων»). Συνεπώς και εξαιρώντας τα αστικά κέντρα Καρδίτσας, Καρδιτσομαγούλας, Σοφάδων και Παλαμά, από το σύνολο των 285 οικισμών της Π.Ε. Καρδίτσας απομένουν προς εξέταση 281 οικισμοί. Ωστόσο και λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω κατευθύνσεις αλλά και τα ποιοτικά αποτελέσματα και παρατηρήσεις της ομάδας μελέτης από την επίσκεψη στην περιοχή, στους προς μελέτη οικισμούς προστίθενται οι εξής: Οικισμοί που προέρχονται από την απογραφή Πληθυσμού 1981 Μικρό Παζαράκι, Δ.Ε. Σοφάδων Δήμου Σοφάδων Οθωμανικό, Δ.Ε. Ταμασίου Δήμου Σοφάδων Γεωργαίικα, Δ.Ε. Μενελαϊδας Δήμου Σοφάδων Αγ. Απόστολοι, Δ.Ε. Καρδίτσας Δήμου Καρδίτσας Οικισμοί που εντοπίστηκαν στο πεδίο Λαμπώ, Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων Δήμου Λίμνης Πλαστήρα Ραγάζια, Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Δήμου Αργιθέας Στεργαίικα, Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων Δήμου Λίμνης Πλαστήρα Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 9 από 271

11 Αγορασιά, Δ.Ε. Αργιθέας Δήμου Αργιθέας Σπαναίικα, Δ.Ε. Ιτάμου Δήμου Καρδίτσας Συνεπώς το χωρικό αντικείμενο, σε μια πρώτη εξειδίκευση, διαμορφώνεται τελικά στους 290 οικισμούς, όπως φαίνεται και στον Πίνακα που ακολουθεί: Πίνακας 1 : «Χωρικό Αντικείμενο Μελέτης» A/A Οικισμός Δήμος ΔΕ 001 Μαύρικα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 002 Άγιοι Απόστολοι ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 003 Αγιοπηγή ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 004 Αρτεσιανόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 005 Παλαιοκκλήσιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 006 Παραγωγικόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 007 Ρούσσον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 008 Καλλίθηρον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 009 Αμάραντος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 010 Κούτσουρον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 011 Αμπελικόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 012 Καροπλέσιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 013 Αγία Αγάθη ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 014 Ανθηρόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 015 Γιαννουσαίικα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 016 Κουκκαίικα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 017 Καστανέα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 018 Κουτσοπάπουλος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 019 Μούχα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 020 Καταφύγιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 021 Νεράιδα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 022 Μέγας Λάκκος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 023 Σαραντάπορον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 024 Σπαναίικα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 025 Ραχούλα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 026 Ζωγρί ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 027 Ίταμος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 028 Παλαιοζογλόπι ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 029 Καλλιφώνιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 030 Μαυρονέριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 031 Απιδέα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 10 από 271

12 032 Αμπελάκια ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 033 Δαφνοσπηλιά ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 034 Ζαΐμιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 035 Μολόχα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 036 Παλιούριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 037 Σταυρός ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 038 Άγιος Θεόδωρος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 039 Μακρυχώριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 040 Μέλισσα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 041 Μύρινα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 042 Πρόδρομος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 043 Πτελοπούλα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 044 Μητρόπολις ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 045 Άγιος Γεώργιος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 046 Γεωργικόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 047 Κρύα Βρύση ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 048 Ξινονέριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 049 Πορτίτσα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 050 Πανόραμα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 051 Φράγκον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 052 Ανθηρόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 053 Άγιοι Απόστολοι ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 054 Κούκκος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 055 Κριτσάριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 056 Λαγκάδιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 057 Μεταμόρφωσις ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 058 Ποταμιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 059 Σπηλιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 060 Αγορασιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 061 Αργιθέα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 062 Παλιόρογκα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 063 Ελληνικά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 064 Βαρκά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 065 Φτέρη ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 066 Θερινόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 067 Λεύκα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 068 Ξηρόκαμπος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 069 Καλή Κώμη ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 070 Γραβιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 071 Περιβόλιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 072 Καρυά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 11 από 271

13 073 Παλαιοχωράκιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 074 Πτελέα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 075 Ρόγκια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 076 Μεσοβούνιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 077 Ζερβό ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 078 Πετρωτόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 079 Παλαιόδενδρος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 080 Συκέα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 081 Τρίλοφον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 082 Πετρίλον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 083 Αργυραίικα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 084 Βασιλάδες ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 085 Λιβάδια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 086 Πολύδροσον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 087 Ρώσσης ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 088 Χαλκιόπουλον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 089 Χάρις ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 090 Βλάσιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 091 Δροσάτον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 092 Κουμπουριανά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 093 Δάφνη ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 094 Κρανιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 095 Μονή Σπηλιάς ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 096 Σταυρός ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 097 Λεοντίτον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 098 Ραγάζια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 099 Πετροχώριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 100 Στεφανιάς ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 101 Αετοχώριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 102 Μάραθος Γ' ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 103 Ρωμιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 104 Παλαιοχώριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 105 Μαντζιουραίϊκα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 106 Φουντωτόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 107 Βραγκιανά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 108 Γριμπιανά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 109 Δένδρος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 110 Νεοχώρια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 111 Νούλες ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 112 Ξεράκια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 113 Πλάγια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 12 από 271

14 114 Ρόγκια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 115 Αργύριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 116 Μακρύκαμπος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 117 Μεγάλη Πέτρα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 118 Κελλάρια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 119 Αρδάνοβον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 120 Καταφύλλιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 121 Πράβα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 122 Συκιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 123 Ταξιάρχης ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 124 Μάραθος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 125 Μάραθος Β' ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 126 Μελάνυδρον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 127 Μορφοβούνιον ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 128 Ράζια ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 129 Ραχωβίτσα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 130 Κερασέα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 131 Νεβρόπολη ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 132 Λαμπερόν ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 133 Άγιος Αθανάσιος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 134 Μεσενικόλας ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 135 Μονή Κορώνης ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 136 Μοσχάτον ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 137 Άγιος Νικόλαος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 138 Τσαρδάκι ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 139 Πεζούλα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 140 Καλύβια ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 141 Νεράιδα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 142 Καρβασαράς ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 143 Καρίτσα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 144 Αγία Μαρίνα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 145 Αγία Παρασκευή ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 146 Λογγά ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 147 Μέγα Ρεύμα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 148 Πετρωτό ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 149 Ραφήνα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 150 Λαμπώ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 151 Στεργαιίκα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 152 Κρυονέριον ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 153 Κουτσοδήμος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 154 Προσήλια ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 13 από 271

15 155 Μπελοκομίτη ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 156 Κέδρος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 157 Νεοχώριον ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 158 Φυλακτή ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 159 Καλύβια Φυλακτής ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 160 Μουζάκιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 161 Αμυγδαλή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 162 Ανθοχώριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 163 Ανοιξιάτικο ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 164 Πλατανάκος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 165 Βατσουνιά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 166 Γελάνθη ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 167 Δρακότρυπα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 168 Αρπακιά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 169 Κεραμαργιώ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 170 Μηλέαι ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 171 Μονή Αγίας Τριάδος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 172 Σπάθες ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 173 Τρυγόνα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 174 Τσαρούχι ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 175 Ελληνόκαστρον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 176 Γράβια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 177 Πετρωτά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 178 Κρυοπηγή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 179 Λάκκες ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 180 Ξηρόκαμπος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 181 Λαζαρίνα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 182 Μαγουλίτσα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 183 Μαυρομμάτιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 184 Γεώργιος Καραϊσκάκης ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 185 Μονή Αγίου Γεωργίου ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 186 Οξυά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 187 Βαγένια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 188 Δάφνη ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 189 Ζαμανάτικο ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 190 Κούρα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 191 Μεγάλη Βρύση ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 192 Μεσορράχη ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 193 Παλαιάμπελα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 194 Παλαιοχώρι ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 195 Πλατάνια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 14 από 271

16 196 Σούλα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 197 Συκιά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 198 Πευκόφυτον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 199 Νησιά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 200 Πάδη ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 201 Χαραυγή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 202 Πορτή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 203 Μαρτίνι ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 204 Μελιγός ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 205 Παλαιόκαστρο ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 206 Φανάριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 207 Κόμπελος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 208 Άγιος Ακάκιος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 209 Λιβάδια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 210 Ελληνόπυργος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 211 Ζωγραφία ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 212 Κανάλια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 213 Λυγαριές ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 214 Καππάς ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 215 Λοξάδα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 216 Πύργος Ιθώμης ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 217 Χάρμα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 218 Αγναντερόν ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 219 Κρανέα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 220 Άγιοι Ανάργυροι ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 221 Μαγούλα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 222 Παλαιοχώριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 223 Ριζοβούνιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 224 Άγιος Δημήτριος ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 225 Βλοχός ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 226 Λυκόρεμα ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 227 Γοργοβίται ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 228 Καλυβάκια ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 229 Κοσκινάς ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 230 Ψαθοχώριον ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 231 Μάρκος ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 232 Μεταμόρφωσις ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 233 Προάστιον ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ 234 Αγία Τριάς ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ 235 Καλογριανά ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ 236 Μαραθέα ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 15 από 271

17 237 Κόρδα ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ 238 Πεδινόν ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ 239 Ιτέα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 240 Ηλίας ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 241 Αστρίτσα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 242 Λεύκη ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 243 Ορφανά ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 244 Πέτρινον ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 245 Μεσορράχη ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 246 Συκέαι ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 247 Μαγουλίτσα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 248 Φύλλον ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 249 Αμπελών ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 250 Νέα Ζωή ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 251 Ταυρωπός ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 252 Μικρό Παζαράκι ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 253 Αγία Παρασκευή ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 254 Άγιος Βησσάριος ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 255 Άμπελος ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 256 Ανώγειον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 257 Γεφύρια ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 258 Δασοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 259 Καππαδοκικόν ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 260 Καρποχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 261 Μασχολούριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 262 Μαυραχάδες ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 263 Μελισσοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 264 Πασχαλίτσα ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 265 Φιλία ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 266 Ματαράγκα ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ 267 Ερμήτσιον ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ 268 Κυψέλη ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ 269 Πύργος Κιερίου ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ 270 Κέδρος ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 271 Αηδονοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 272 Θέρμα ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 273 Κάρπη ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 274 Γεωργαίικα ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 275 Βαθύλακκος ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 276 Θραψίμιον ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 277 Λουτροπηγή ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 16 από 271

18 278 Λουτρά Σμοκόβου ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 279 Λουτρόν ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 280 Ρεντίνα ΣΟΦΑΔΩΝ ΡΕΝΤΙΝΑΣ 281 Μονή Ρεντίνας ΣΟΦΑΔΩΝ ΡΕΝΤΙΝΑΣ 282 Λεοντάριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 283 Ανάβρα ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 284 Ασημοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 285 Αχλαδέα ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 286 Γραμματικόν ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 287 Νέον Ικόνιον ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 288 Οθωμανικό ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 289 Κάτω Κτιμένη ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 290 Κτιμένη ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ Σε αυτό το σημείο, και πριν προσδιοριστεί το χωρικό αντικείμενο της μελέτης όπως τελικά διαμορφώθηκε, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ο ορισμός της ΕΛ.ΣΤΑΤ. σχετικά με τον αυτοτελή οικισμό: «Ως αυτοτελής οικισμός ορίζεται: ένα σύνολο οικοδομών, οι οποίες γειτονεύουν και τα κτήρια των οποίων δεν απέχουν μεταξύ τους περισσότερο από διακόσια (200) μέτρα αν δεν υπάρχει εγκεκριμένο σχέδιο πόλεως και μέχρι χίλια (1000) μέτρα αν υπάρχει και περιλαμβάνουν δέκα (10) τουλάχιστον κατοικίες νοικοκυριών ή μία συλλογική κατοικία ή κατοικίες νοικοκυριών και συλλογικές κατοικίες στις οποίες μπορούν να κατοικήσουν κανονικά πενήντα (50) τουλάχιστον άτομα, ανεξάρτητα αν αυτά κατοικούν όλο το έτος ή μία μόνο ορισμένη εποχή.» Έτσι και επιχειρώντας να αξιολογηθούν οι οικισμοί ως προς τη δομή και τα χαρακτηριστικά τους, διαπιστώθηκαν τα εξής: 1. μια σειρά οικισμών δε συνιστούν οικισμούς παρά οικιστικές συγκεντρώσεις, καθώς δεν πληρούν κριτήρια όπως η ύπαρξη αναγνωρισμένου κέντρου, η ύπαρξη ενός ελάχιστου αριθμού κτηρίων με σχετική συνοχή, η ύπαρξη υποτυπωδών χρήσεων και λειτουργιών, η σχετικά μικρή διασπορά καθώς και η μη περιοδικότητα οίκησης σε ετήσια βάση. Πιο συγκεκριμένα πρόκειται για τους οικισμούς: Παραγωγικό, Κούτσουρο, Αγ. Αγάθη, Κουκκαίικα, Κουτσοπάπουλος, Μέγας Λάκκος, Σπαναίικα, Ζωγρί, Παλαιοζογλόπι, Πανόραμα, Αγ. Απόστολοι, Κούκκος, Κριτσάρι, Ποταμιά, Παλιόρογκα, Βαρκά, Ξηρόκαμπος, Γραβιά, Παλαιοχωράκι, Πτελέα, Ρόγκια, Ζερβό, Λιβάδια, Σταυρός, Ραγάζια, Μάρραθος Γ, Μαντζιουραίικα, Φουντωτό, Δένδρος, Νούλες, Ξεράκια, Πλάγια, Ρόγκια, Μακρύκαμπος, Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 17 από 271

19 Μεγάλη Πέτρα, Πράβα, Συκιά, Ταξιάρχης, Μάραθος Β, Ράζια, Νεβρόπολη, Αγ. Παρασκευή, Μέγα Ρέμμα, Λαμπώ, Στεργαίικα, Αρπακιά, Τσαρούχι, Πετρωτά, Μεσσοράχη, Παλαιάμπελα, Σούλα, Συκιά, Νησιά, Μελιγός, Λιβάδια (Ιθώμης), Λυκόρεμα, Μικρό Παζαράκι και Θέρμα, 2. ο οικισμός Αγ. Απόστολοι (Δήμος Καρδίτσας) δε συνιστά αυτόνομο οικισμό παρά προάστιο της πόλης της Καρδίτσας, 3. ο οικισμός Γ. Καραϊσκάκης (Δήμος Μουζακίου) δε συνιστά αυτόνομο οικισμό αλλά επέκταση του Μουζακίου και αναπτύσσεται μαζί με αυτό, 4. ο οικισμός Νέα Ζωή (Δήμος Σοφάδων) αποτελεί οργανωμένο οικιστικό υποδοχέα που προέκυψε με πολεοδόμηση και αναπτύχθηκε για να στεγάσει πληθυσμό τσιγγάνων και άρα ήδη αντιμετωπίζεται με αυτοτελές πλαίσιο δόμησης, ρυμοτομίας κλπ. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της απογραφής, υπήρξαν και περιπτώσεις οικισμών κατά ΕΣΥΕ οι οποίοι όμως δεν εντοπίστηκαν στο πεδίο. Για τους εν λόγω οικισμούς και δεδομένου ότι δεν αποτελούν σε κάθε περίπτωση τμήματα άλλων οικισμών, δεν συμπεριλήφθηκαν στην αξιολόγηση της Προκαταρκτικής Πρότασης. Ειδικότερα, πρόκειται για τους: Παλαιόκαστρο Δ.Ε. Μουζακίου, Μαρτίνι Δ.Ε. Μουζακίου, Ανοιξιάτικο Δ.Ε. Μουζακίου, Ζαμανίτικο Δ.Ε. Μουζακίου, Γράβια Δ.Ε. Μουζακίου, Πάδη Δ.Ε. Μουζακίου, Κούρα Δ.Ε. Μουζακίου, Συκιά Δ.Ε. Μουζακίου, Πετρωτό Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων, Προσήλια Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων, Ραχωβίτσα Δ.Ε. Πλαστήρα, Κάρπη Δ.Ε. Μενελαϊδας, Προσήλια Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων, Λεύκα Δ.Ε. Αργιθέας, Δάφνη Δ.Ε. Αργιθέας, Κρανιά Δ.Ε. Αργιθέας, Περιβόλι Δ.Ε. Αργιθέας, Φτέρη Δ.Ε. Αργιθέας, Παλαιόδενδρος Δ.Ε. Αργιθέας, Μεσορράχη Δ.Ε. Παλαμά, Σπηλιά Δ.Ε. Αργιθέας, Μηλεαί Δ.Ε. Μουζακίου, Βαγένια Δ.Ε. Μουζακίου, Δάφνη Δ.Ε. Μουζακίου, Μεγάλη Βρύση Δ.Ε. Μουζακίου, Παλαιοχώρι Δ.Ε. Μουζακίου, Γεωργαίικα Δ.Ε. Μενελαϊδας. Τέλος, στο σύνολο των οικισμών, περιλαμβάνονται και πέντε (5) Ιερές Μονές (Μονή Σπηλιάς, Μονή Κορώνης, Μονή Αγ. Γεωργίου, Μονή Ρεντίνας, Μονή Αγ. Τριάδας) οι οποίες και δεν αντιμετωπίζονται από την εν λόγω μελέτη παρά μόνο ως πολιτιστικοί πόροι της ευρύτερης περιοχής. Ιστορικότητα Οικισμών Σε αυτό το σημείο, αξίζει να σημειωθεί ότι η περιοχή που μελετάται (Π.Ε. Καρδίτσας) αλλά και η ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας (βλ. Χάρτη Αρχαίων Πόλεων), κατοικείται αδιαλείπτως από την αρχαιότητα έως και σήμερα, παράμετρος η οποία λαμβάνεται υπόψη από την ομάδα μελέτης κατά Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 18 από 271

20 την καταγραφή αλλά και αξιολόγηση των επιμέρους στοιχείων της πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής δομής και μορφολογίας των οικισμών. Χάρτης 1: «Αρχαίες Πόλεις Θεσσαλίας» Ειδικότερα, οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής μελέτης ήταν οι Αιολείς, οι οποίοι είχαν ορίσει πρωτεύουσα την Άρνη. Αργότερα, περίπου στο 1050π.Χ., οι Θεσσαλοί κατέβηκαν από την Ήπειρο, απώθησαν τους Αιολείς και μετέφεραν την πρωτεύουσα στο Κιέριο, μια πόλη που άκμασε μέχρι τους ιστορικούς χρόνους, ερείπια της τελευταίας σώζονται κοντά στον οικισμό Πύργος Κιερίου. Στα χρόνια των Αιολέων, η περιοχή διέθετε πλούτο και ισχύ, αυτό μαρτυρούν και τα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως τα κυκλώπεια τείχη, που σώζονται σε πολλές ορεινές κυρίως θέσεις (Δράνιστα) και οι θολωτοί τάφοι (Γεωργικό). Ο Όμηρος στον κατάλογο των πλοίων που έστειλαν οι ελληνικές πόλεις στον Τρωικό πόλεμο, αναφέρει τρεις πόλεις της περιοχής της Καρδίτσας: την Ιθώμη (το σημερινό Φανάρι), το Τιτάνιο και το Αστέριο (το σημερινό Βλοχό). Επίσης κατά την αρχαϊκή και ελληνιστική εποχή, σημαντικές πόλεις υπήρξαν η Ιθώμη, η Μητρόπολη, η Μύρινα, το Λιμναίο. Κατά τη βυζαντινή εποχή και μετά την αυτονομία της περιοχή το 1524, πρωτεύουσα ορίστηκε το Νεοχώρι. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 19 από 271

21 2 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ, ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 2.1 Διοικητικό Πλαίσιο Η Περιφέρεια Θεσσαλίας περιλαμβάνει τους νομούς Καρδίτσας, Λάρισας, Μαγνησίας και Τρικάλων. Σύμφωνα με την «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Πρόγραμμα Καλλικράτης» ((Ν.3852/2010), κάθε νομός αποτελεί και Περιφερειακή Ενότητα (Π.Ε.) και κάθε πρωτεύουσα νομού είναι έδρα της αντίστοιχης Περιφερειακής Ενότητας. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας, καταλαμβάνει το κεντρικό ανατολικό τμήμα του ηπειρωτικού κορμού της Ελλάδος, με έκταση ίση με 10,6% της συνολικής επικράτειας. Το έδαφος της Θεσσαλίας είναι κατά 45,6% ορεινό, κατά 17,4% ημιορεινό και κατά το υπόλοιπο 37% πεδινό (το μεγαλύτερο τμήμα του οποίου συνιστά γεωργική γη Α προτεραιότητας). Από την Περιφέρεια διέρχεται ο βασικός αναπτυξιακός και μεταφορικός άξονας της χώρας ΠΑΘΕ (Ν Β). Η απόστασή της από τους δύο μεγάλους αναπτυξιακούς πόλους Αθήνας και Θεσσαλονίκης είναι 350 και 150χλμ. αντίστοιχα (3 1,5 ώρες αντίστοιχα), επιτρέποντας έτσι την αυθημερόν μετάβαση και επιστροφή. Παράλληλα, από το βόρειο όριό της διέρχεται η Εγνατία οδός, που αποτελεί μείζονα άξονα ανάπτυξης Ανατολής Δύσης. Συνεπώς, βρίσκεται σε στρατηγική και εύκολα προσπελάσιμη γεωγραφική θέση. Επισημαίνεται ότι κατά το τρέχον διάστημα υλοποιείται η κατασκευή και λειτουργία της Ευρωπαϊκής Οδού Ε 65, που διέρχεται σε κοντινή απόσταση από την περιοχή, πλησίον της πόλης της Καρδίτσας. Ο συγκεκριμένος άξονας συνδέει την Εγνατία οδό, στη θέση Παναγιά, με τον ΠΑΘΕ, στην περιοχή της Λαμίας και αναμένεται να ενισχύσει περαιτέρω τη στρατηγική θέση της Περιφέρειας. Διοικητικά υπάγεται στην Κεντρική Ελλάδα και ειδικότερα στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Θεσσαλίας Στερεάς Ελλάδας με πληθυσμό κατοίκους. Πρωτεύουσα και έδρα της Περιφέρειας είναι η πόλη της Λάρισας. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας συνορεύει, βόρεια με τις Περιφέρειες Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας, νότια με την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος, δυτικά με την Περιφέρεια Ηπείρου ενώ ανατολικά βρέχεται από το Αιγαίο Πέλαγος. Έχει έκταση τ.χλμ. και πληθυσμό κάτοικους (σύμφωνα με την υπ αρίθμ. 2891/ απόφαση Προέδρου ΕΛΣΤΑΤ περί «Αποτελεσμάτων Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 20 από 271

22 της Απογραφής Πληθυσμού Κατοικιών 2011 που αφορούν στον De Facto Πληθυσμό της Χώρας», ΦΕΚ 630/Β/ ). Η μορφολογία της, με εκτεταμένο πεδινό τμήμα που περιβάλλεται από ορεινούς όγκους και, προς τα ανατολικά η επαφή με το Αιγαίο Πέλαγος, θα μπορούσε να διευκολύνει την εσωτερική συνοχή και της χωροταξική ολοκλήρωση. Το οικιστικό της δίκτυο είναι, εξάλλου, σχετικά συνεκτικό και με ισχυρές μεσαίες προς μεγάλες πόλεις. Αντίστοιχα η Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας, που συνιστά την περιοχή μελέτης, καταλαμβάνει το νοτιοδυτικό τμήμα της Θεσσαλίας, χαρακτηρίζεται από ισχυρές φυσικές αντιθέσεις, καθώς συνταιριάζει το ορεινό τοπίο που συνθέτουν οι ψηλές οροσειρές των Αγράφων και της νότιας Πίνδου στα δυτικά και νότια, με την πεδινή όψη του θεσσαλικού κάμπου στα βόρεια και ανατολικά. Πιο συγκεκριμένα το νότιο και δυτικό μισό τμήμα της Π.Ε. είναι ορεινό καθώς καταλαμβάνεται από το μεγαλύτερο τμήμα του ορεινού συγκροτήματος των Αγράφων, τα οποία κατέρχονται από τα Τρίκαλα και συνεχίζουν προς τα νότια στην Ευρυτανία. Ορισμένες από τις υψηλότερες κορυφές των Θεσσαλικών Αγράφων είναι η Καραβούλα (1.862μ.), η Καράβα (2.184μ.), το Ντελιδίμι (2.163μ.), το Βουτσικάκι (2.154μ.) και η Καζάρμα (1.971μ.) ενώ το χαμηλότερο όρος είναι το Κατάχλωρο (984μ.), νοτιοανατολικά στην περιοχή της Ανάβρας. Μεταξύ των κορυφογραμμών σχηματίζονται στενές κοιλάδες με υδάτινα ρέματα τα οποία εκβάλλουν στον Αχελώο που ρέει στο δυτικό άκρο της Π.Ε., στα σύνορα με τις ΠΕ Άρτας, Αιτωλοακαρνανίας και Ευρυτανίας. Κυριότερος ποταμός των Αγράφων είναι ο παραπόταμος του Αχελώου, Ταυρωπός ή Μέγδοβας. Αντίθετα με το νοτιοδυτικό τμήμα, το υπόλοιπο βορειοανατολικό της Π.Ε. είναι πεδινό και διασχίζεται από τους πολυάριθμους παραποτάμους του Πηνειού, εκ των οποίων σημαντικότερος είναι ο Ενιπέας. Στην περιοχή υπάρχουν δύο τεχνητές λίμνες και μια φυσική. Η τεχνητή Λίμνη Πλαστήρα ή Ταυρωπού, έκτασης στρεμμάτων η οποία δημιουργήθηκε το με την κατασκευή φράγματος ανάμεσα στα όρη Ίταμος και Βουτσικάκι, βρίσκεται σε υψόμετρο 850μ. και έχει σκοπό τόσο την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (μέσω υδροηλεκτρικού σταθμού ΔΕΗ) όσο και την άρδευση της πεδιάδας της Καρδίτσας. Ομοίως η τεχνητή Λίμνη Σμοκόβου, στην περιοχή τη Κτιμένης και της Λουτροπηγής έχει σκοπό την υδροηλεκτρική εκμετάλλευση και την άρδευση. Τέλος η φυσική Λίμνη Στεφανιάδα, δημιουργήθηκε έπειτα από κατολισθήσεις και βρίσκεται δυτικά στην περιοχή των Αγράφων. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 21 από 271

23 Η ΠΕ Καρδίτσας συνορεύει βόρεια με την Π.Ε. Τρικάλων, ανατολικά με την Π.Ε. Λάρισας, νοτιοανατολικά με την Π.Ε. Φθιώτιδας, νότια με την Π.Ε. Ευρυτανίας, νοτιοδυτικά με την Π.Ε. Αιτωλοακαρνανίας και δυτικά με την Π.Ε. Άρτας. Έχει έκταση 2.634τ.χλμ. και πληθυσμό κατοίκους (σύμφωνα με την υπ αρίθμ. 2891/ απόφαση Προέδρου ΕΛΣΤΑΤ περί «Αποτελεσμάτων της Απογραφής Πληθυσμού Κατοικιών 2011 που αφορούν στον De Facto Πληθυσμό της Χώρας», ΦΕΚ 630/Β/ ). Πρωτεύουσα της Π.Ε. είναι η πόλη της Καρδίτσας. Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή της διοικητικής ένταξης της Π.Ε. επισημαίνονται τα εξής: όταν το 1881, η Θεσσαλία προσαρτήθηκε στην Ελλάδα, ο τότε νομός Καρδίτσας, αποτελούσε επαρχία του νομού Τρικάλων. Το 1889 αποσπάστηκε για να αποτελέσει ξεχωριστό νομό με πρωτεύουσα την Καρδίτσα. Έπειτα από 10 χρονιά, το 1909, έγινε και πάλι επαρχία του νομού Τρικάλων έως και το 1944, οπότε και αποτέλεσε ξεχωριστό νομό. Από τότε τα όρια του δεν έχουν μεταβληθεί, με εξαίρεση το 1974, που προσάρτησε 6 κοινότητες του νομού Ευρυτανίας. Με την εφαρμογή του Καποδίστρια, το 1998, ο νομός αποτελείτο από 20 δήμους και 1 κοινότητα. Σήμερα μετά την εφαρμογή του Προγράμματος «Καλλικράτης», αποτελείται από 6 δήμους στους οποίους έχουν ενσωματωθεί οι 20 καποδιστριακοί ως «Δημοτικές Ενότητες». Έτσι, σήμερα, η Π.Ε. Καρδίτσας αποτελείται από τους κάτωθι 6 Δήμους: 1. Δήμος Αργιθέας με έδρα το Ανθηρό αποτελούμενος από τους δήμους α. Αχελώου β. Αργιθέας και την κοινότητα Ανατολικής Αργιθέας, οι οποίοι καταργήθηκαν. 2. Δήμος Λίμνης Πλαστήρα με έδρα το Μορφοβούνι αποτελούμενος από τους δήμους α. Νεβρόπολης Αγράφων και β. Πλαστήρα, οι οποίοι καταργήθηκαν. 3. Δήμος Παλαμά με έδρα τον Παλαμά αποτελούμενος από τους δήμους α. Παλαμά και β. Φύλλου και γ. Σελλάνων, οι οποίοι καταργήθηκαν. 4. Δήμος Σοφάδων με έδρα τους Σοφάδες αποτελούμενος από τους δήμους α. Σοφάδων β. Άρνης γ. Ρεντίνης δ. Ταμασίου και ε. Μενελαϊδας, οι οποίοι καταργήθηκαν. 5. Δήμος Καρδίτσας με έδρα την Καρδίτσα αποτελούμενος από τους δήμους α. Καρδίτσας β. Κάμπου γ. Ιτάμου δ. Μητρόπολης και ε. Καλλιφώνιου, οι οποίοι καταργήθηκαν. 6. Δήμος Μουζακίου με έδρα το Μουζάκι αποτελούμενος από τους δήμους α. Μουζακίου β. Παμίσου και γ. Ιθώμης, οι οποίοι καταργήθηκαν. Συνολικά το ανάγλυφο της Π.Ε. είναι κατά 46,3% πεδινό, κατά 4,5% ημιορεινό και κατά 49,2% ορεινό. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 22 από 271

24 Τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της Π.Ε., πλην της πρωτεύουσα που είναι η Καρδίτσα (και της Καρδιτσομαγούλας που αποτελεί προάστιό της), είναι οι Σοφάδες, με πληθυσμό (2011) κατοίκους, που αναπτύσσονται στον κάμπο και αποτελούν εμπορικό, πολιτιστικό και συγκοινωνιακό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, το Μουζάκι, με πληθυσμό κατοίκους (2011), που εντοπίζεται δυτικά του κάμπου, στις παρυφές του Ιτάμου και αποτελεί σημαντικό συγκοινωνιακό κόμβο καθώς συνδέει τη Θεσσαλία με την Ήπειρο αλλά και εμπορικό και διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής και τέλος ο Παλαμάς με πληθυσμό κατοίκους (2011). 2.2 Δημογραφικά στοιχεία Πληθυσμός - Ηλικιακή Σύνθεση Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Θεσσαλίας ανέρχεται, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (2011) σε κατοίκους. Έτσι και με βάση τα προσωρινά στοιχεία της απογραφής πληθυσμού του 2011 η Περιφέρεια Θεσσαλίας συγκεντρώνει το 6,77% του πληθυσμού της χώρας, με μέση πυκνότητα 52,1 κατοίκων ανά τ. χλμ. η οποία είναι αρκετά χαμηλότερη από τον εθνικό μέσο όρο των 81,8 κατοίκων ανά τ. χλμ. Οι εξελίξεις του πληθυσμού της Περιφέρειας σε σχέση με τη Χώρα παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. Πίνακας 2: «Πληθυσμός & Ποσοστιαία (%) Μεταβολή Πληθυσμού ανά Περιφέρεια ( )» ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ % ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑ Πηγή: Αξιολόγηση, Αναθεώρηση και Εξειδίκευση ΠΠΧΣΑΑ Θεσσαλίας, Στάδιο Α1 Σε αυτό το σημείο, επισημαίνεται ότι ελλείψει ολοκληρωμένων αποτελεσμάτων της τελευταίας απογραφής (2011), της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (τα αποτελέσματα αφορούν αποκλειστικά σε καταγραφή του νόμιμου και defacto πληθυσμού) η ανάλυση της ηλικιακής σύνθεσης του πληθυσμού θα βασιστεί στην απογραφή του Αναφορικά λοιπόν με τη σύνθεση του πληθυσμού, η Θεσσαλία δεν διαφοροποιείται σημαντικά από την εικόνα της Χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του παρακάτω πίνακα, η ποσοστιαία διάρθρωση της Θεσσαλίας, για τις ηλικιακές ομάδες των και 65+, είναι δυσμενέστερη συγκριτικά με τη Χώρα, με ποσοστά 65,85% και 18,38% έναντι των 68,10% και 16,71% αντίστοιχα. Δεν ισχύει όμως το ίδιο Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 23 από 271

25 και για την ηλικιακή ομάδα των 0-14 όπου η Περιφέρεια Θεσσαλίας υπερτερεί (15,77%) ελαφρώς έναντι της Χώρας (15,19%). Πίνακας 3: «Ηλικιακή Σύνθεση & Ποσοστιαία Διάρθρωση Πληθυσμού (2001)» 2001 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ 15,19% 68,10% 16,71% ΘΕΣΣΑΛΙΑ 15,77% 65,85% 18,38% Πηγή: ΣΧΟΟΑΠ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΣΜΟΚΟΒΟΥ Συμπερασματικά η πληθυσμιακή σύσταση στην Περιφέρεια Θεσσαλίας χαρακτηρίζεται από γηρασμένο πληθυσμό με οριακές τιμές αντικατάστασης των παλαιότερων γενεών από τις νεότερες και μεγάλα ποσοστά εξαρτώμενου πληθυσμού από τον παραγωγικής ηλικίας πληθυσμό. Η εικόνα αυτή διαμορφώνεται από τα στοιχεία της απογραφής του 2001 και έχει ιδιαίτερο βάρος στην αναπτυξιακή διάσταση της Περιφέρειας καθώς λίγοι νέοι εισέρχονται στην αγορά εργασίας και οι ήδη εργαζόμενοι επιβαρύνονται με τη συντήρηση μεγάλου αριθμού εξαρτώμενων ατόμων κυρίως μεγάλης ηλικίας. Αναφορικά με τις τάσεις μεταβολής του πληθυσμού στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, μετά την απογραφή του 2001, είναι φθίνουσες σε αντίθεση με την ελαφρά ανοδική τάση στο σύνολο της Χώρας. Η πτωτική τάση συνδέεται με μείωση του νεαρής ηλικίας πληθυσμού γεγονός που φανερώνουν και οι τάσεις μεταβολής των δομικών δεικτών γήρανσης και αντικατάστασης. Σε επίπεδο Π.Ε., σημειώνεται ότι η Π.Ε. Καρδίτσας είναι η μικρότερη σε έκταση και πληθυσμό Π.Ε. της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Συγκεκριμένα, καταλαμβάνει τετρ. χλμ. (που αντιστοιχεί στο 18,8% της συνολικής έκτασης της περιφέρειας), και σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο πραγματικός της πληθυσμός ανέρχεται σε κατοίκους. Οι πληθυσμιακές εξελίξεις σε επίπεδο Καλλικράτειων Δήμων της Π.Ε. Καρδίτσας, παρουσιάζονται στον πίνακα 4 που ακολουθεί. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 24 από 271

26 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΕ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ Πίνακας 4: «Πληθυσμιακή μεταβολή » ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΜΕΡΜ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ,67% -0,13% 6,95-1, ,15 0,13 1,49 1, ,24 0,62 2,38 5,98 16,89 16,25 15, ,23-20,21 ΔΗΜΟΣ ,25 0,11 2,49 1,10 ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 7,64 7,71 7, ,99 0,17 ΔΗΜΟΣ ,85 3,05 17,04 35,05 ΑΡΓΙΘΕΑΣ 0,41 0,34 0, ,25 36,78 ΔΗΜΟΣ ,27 1,17 2,73 12,38 ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 0,54 0,54 0, ,23 13,83 ΔΗΜΟΣ ,72 2,23 7,02 20,22 ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 2,42 2,22 1, ,38-19,19 ΔΗΜΟΣ ,48 1,00 4,70 9,57 ΠΑΛΑΜΑ 2,66 2,50 2, ,10-8,41 ΔΗΜΟΣ ,78 1,39 7,52 13,09 ΣΟΦΑΔΩΝ 3,23 2,94 2, ,87-11,98 Πηγή: Αξιολόγηση, Αναθεώρηση και Εξειδίκευση ΠΠΧΣΑΑ Θεσσαλίας, Στάδιο Α1 Όπως παρατηρείται, το μεγαλύτερο ποσοστό συγκέντρωσης εμφανίζεται στο δήμο Καρδίτσας και ακολουθούν οι δήμοι Σοφάδων, Μουζακίου και Παλαμά. Από τα στοιχεία του πίνακα παρατηρείται ότι στην ΠΕ Καρδίτσας εμφανίστηκε η δεύτερη σε μέγεθος μείωση πληθυσμού Καλλικράτειου Δήμου κατά το ίδιο διάστημα (Δήμος Μουζακίου (-20,22%). Στην ίδια ΠΕ εμφανίστηκε για το ίδιο χρονικό διάστημα και η πρώτη και η τρίτη σε μέγεθος αύξηση πληθυσμού Καλλικράτειου Δήμου. Πρόκειται για το Δήμο Αργιθέας (35,05%) και το Δήμο Λίμνης Πλαστήρα (12,38%). Συνεπώς για την Π.Ε. Καρδίτσας το 66% των Δήμων της έχει υποστεί μείωση κατά την δεκαετία Τέλος και όσον αφορά μια σειρά στοιχείων που συνδέονται με τα δημογραφικά δεδομένα της Π.Ε., επισημαίνονται τα εξής: Τα υψηλότερα ποσοστά των ηλικιών 0 έως 24 και παρατηρούνται στους δήμους με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση οικισμών. Ενδεικτικά οι δήμοι Καρδίτσας και Σοφάδων παρουσιάζουν και την υψηλότερη συγκέντρωση πληθυσμού στην Π.Ε. Ο δήμος Παλαμά,, εμφανίζει υψηλά ποσοστά Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 25 από 271

27 ηλικιών 0 έως 24 και Εξαίρεση αποτελεί ο Δήμος Μουζακίου, ο οποίος παρουσιάζει υψηλά ποσοστά γηρασμένου πληθυσμού. Οι πιο αραιοκατοικημένοι δήμοι έχουν και τα υψηλότερα ποσοστά γηρασμένου πληθυσμού (δήμοι Ιθώμης, Ρεντίνας κλπ). Αναλυτικά η κατανομή του πληθυσμού του συνόλου των οικισμών της Π.Ε. Καρδίτσας αποτυπώνεται στον Πίνακα που ακολουθεί: Πίνακας 5: «Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού Κατοικιών 2011 που αφορούν στον De Facto Πληθυσμό της Χώρας, ΦΕΚ 630/ » ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ (ΈΔΡΑ: ΚΑΡΔΙΤΣΑ) ΔΗΜΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ (Έδρα: Ανθηρό) ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 908 Τοπική Κοινότητα Βλασίου 98 Βλάσι,το 98 Τοπική Κοινότητα Δροσάτου 42 Δροσάτο,το 42 Τοπική Κοινότητα Κουμπουριανών 93 Δάφνη,η 0 Κουμπουριανά,τα 69 Κρανιά,η 5 Μονή Σπηλιάς,η 10 Σταυρός,ο 9 Τοπική Κοινότητα Λεοντίτου 98 Λεοντίτο,το 98 Τοπική Κοινότητα Πετρίλου 315 Αργυραίικα,τα 30 Βασιλάδες,οι 64 Λιβάδια,τα 26 Πετρίλο,το 52 Πολύδροσο,το 53 Ρώσσης,ο 36 Χαλκιόπουλο,το 6 Χάρις,η 48 Τοπική Κοινότητα Πετροχωρίου 113 Πετροχώριο,το 113 Τοπική Κοινότητα Στεφανιάδος 93 Αετοχώριο,το 30 Μάραθος Γ',ο 10 Ρωμιά,η 22 Στεφανιάδα,η 31 Τοπική Κοινότητα Φουντωτού 56 Μαντζιουραίϊκα,τα 9 Παλαιοχώριο,το 33 Φουντωτό, το 14 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 26 από 271

28 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Τοπική Κοινότητα Ανθηρού 462 Άγιοι Απόστολοι,οι 2 Ανθηρό,το 167 Κούκκος,ο 11 Κριτσάριο,το 35 Λαγκάδιο,το 102 Μεταμόρφωση,η 105 Ποταμιά,η 16 Σπηλιά,η 24 Τοπική Κοινότητα Αργιθέας 209 Αργιθέα,η 194 Παλιόρογκα,η 15 Τοπική Κοινότητα Ελληνικών 142 Βαρκά,η 23 Ελληνικά,τα 91 Φτέρη,η 28 Τοπική Κοινότητα Θερινού 79 Θερινό,το 56 Λεύκα,η 6 Ξηρόκαμπος,ο 17 Τοπική Κοινότητα Καλής Κώμης 135 Γραβιά,η 38 Καλή Κώμη,η 71 Περιβόλιο,το 26 Τοπική Κοινότητα Καρυάς 137 Καρυά,η 49 Παλαιοχωράκιο,το 23 Πτελέα,η 19 Ρόγκια,τα 46 Τοπική Κοινότητα Μεσοβουνίου 82 Ζερβό,το 31 Μεσοβούνιο,το 51 Τοπική Κοινότητα Πετρωτού 128 Παλαιόδενδρος,ο 6 Πετρωτό,το 68 Συκέα,η 12 Τρίλοφο,το 42 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΧΕΛΩΟΥ Τοπική Κοινότητα Αργυρίου 227 Αργύριο,το 115 Μακρύκαμπος,ο 52 Μεγάλη Πέτρα,η 60 Τοπική Κοινότητα Βραγκιανών 502 Βραγκιανά,τα 134 Γριμπιανά,τα 84 Δένδρος,ο 50 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 27 από 271

29 Νεοχώρια,τα 91 Νούλες,αι 23 Ξεράκια,τα 18 Πλάγια,τα 4 Ρόγκια,τα 98 Τοπική Κοινότητα Καταφυλλίου 231 Αρδάνοβο,το 28 Καταφύλλι,το 44 Κελλάρια,τα 48 Πράβα,η 42 Συκιά,η 35 Ταξιάρχης,ο 34 Τοπική Κοινότητα Μαράθου 208 Μάραθος Β',ο 33 Μάραθος,ο 117 Μελάνυδρο,το 58 ΔΗΜΟΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ (Έδρα: Καρδίτσα,η) ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΤΑΜΟΥ Τοπική Κοινότητα Αμαράντου 111 Αμάραντος,ο 88 Κούτσουρο,το 23 Τοπική Κοινότητα Αμπελικού 358 Αμπελικό,το 358 Τοπική Κοινότητα Καλλιθήρου 928 Καλλίθηρο,το 928 Τοπική Κοινότητα Καροπλεσίου 259 Αγία Αγάθη,η 18 Ανθηρό,το 68 Γιαννουσαίικα,τα 44 Καροπλέσιο,το 111 Κουκκαίικα,τα 18 Τοπική Κοινότητα Καστανέας 294 Καστανέα,η 196 Κουτσοπάπουλος,ο 8 Μούχα,η 90 Τοπική Κοινότητα Καταφυγίου 154 Καταφύγιο,το 154 Τοπική Κοινότητα Νεράιδας 267 Μέγας Λάκκος,ο 6 Νεράιδα,η 142 Σαραντάπορο,το 119 Τοπική Κοινότητα Ραχούλας 286 Ζωγρί,το 34 Ίταμος,ο 0 Παλαιοζογλόπι,το 1 Ραχούλα,η 251 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΛΛΙΦΩΝΟΥ (ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 28 από 271

30 Τοπική Κοινότητα Απιδέας 346 Αμπελάκια,τα 14 Απιδέα,η 332 Τοπική Κοινότητα Δαφνοσπηλιάς 225 Δαφνοσπηλιά,η 225 Τοπική Κοινότητα Ζαϊμίου 326 Ζαΐμιο,το 326 Τοπική Κοινότητα Καλλιφωνίου Καλλιφώνιο,το Μαυρονέρι,το 15 Τοπική Κοινότητα Μολόχας 203 Μολόχα,η 203 Τοπική Κοινότητα Παλιουρίου 369 Παλιούρι,το 369 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΜΠΟΥ Τοπική Κοινότητα Αγίου Θεοδώρου 682 Άγιος Θεόδωρος,ο 682 Τοπική Κοινότητα Μακρυχωρίου 822 Μακρυχώρι,το 822 Τοπική Κοινότητα Μελίσσης 224 Μέλισσα,η 224 Τοπική Κοινότητα Μυρίνης 684 Μύρινα,η 684 Τοπική Κοινότητα Προδρόμου 811 Πρόδρομος,ο 811 Τοπική Κοινότητα Πτελοπούλας 240 Πτελοπούλα,η 240 Τοπική Κοινότητα Σταυρού 792 Σταυρός,ο 792 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ Δημοτική Κοινότητα Καρδίτσης Καρδίτσα,η Μαύρικα,τα 565 Δημοτική Κοινότητα Καρδιτσομαγούλας Καρδιτσομαγούλα,η Τοπική Κοινότητα Αγιοπηγής 341 Αγιοπηγή,η 341 Τοπική Κοινότητα Αρτεσιανού Αρτεσιανό,το Τοπική Κοινότητα Παλαιοκκλησίου 718 Παλαιοκκλήσιο,το 689 Παραγωγικό,το 29 Τοπική Κοινότητα Ρούσσου 465 Ρούσσο,το 465 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ Τοπική Κοινότητα Αγίου Γεωργίου 342 Άγιος Γεώργιος,ο 342 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 29 από 271

31 Τοπική Κοινότητα Γεωργικού 412 Γεωργικό,το 412 Τοπική Κοινότητα Κρύας Βρύσης 421 Κρύα Βρύση,η 421 Τοπική Κοινότητα Μητρόπολης Μητρόπολις,η Τοπική Κοινότητα Ξινονερίου 451 Ξινονέρι,το 451 Τοπική Κοινότητα Πορτίτσης 83 Πανόραμα,το 24 Πορτίτσα,η 59 Τοπική Κοινότητα Φράγκου 361 Φράγκο,το 361 ΔΗΜΟΣ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ (Έδρα: Μορφοβούνιον,το) ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Τοπική Κοινότητα Καρβασαρά 28 Καρβασαράς,ο 28 Τοπική Κοινότητα Καρίτσης Δολόπων 134 Αγία Μαρίνα,η 44 Αγία Παρασκευή,η 6 Καρίτσα,η 56 Λογγά,η 4 Μέγα Ρεύμα,το 5 Πετρωτό,το 1 Ραφήνα,η 18 Τοπική Κοινότητα Κρυονερίου 595 Κουτσοδήμος,ο 78 Κρυονέριο,το 415 Προσήλια,τα 102 Τοπική Κοινότητα Μπελοκομίτης 178 Κέδρος,ο 32 Μπελοκομίτη,η 146 Τοπική Κοινότητα Νεοχωρίου 589 Νεοχώρι,το 589 Τοπική Κοινότητα Πεζούλας 367 Καλύβια,τα 223 Νεράιδα,η 17 Πεζούλα,η 127 Τοπική Κοινότητα Φυλακτής 332 Καλύβια Φυλακτής,τα 54 Φυλακτή,η 278 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ Τοπική Κοινότητα Κερασέας 390 Κερασέα,η 299 Νεβρόπολη,η 91 Τοπική Κοινότητα Λαμπερού 559 Άγιος Αθανάσιος,ο 324 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 30 από 271

32 Λαμπερόν,το 235 Τοπική Κοινότητα Μεσενικόλα 459 Μεσενικόλας,ο 451 Μονή Κορώνης,η 8 Τοπική Κοινότητα Μορφοβουνίου 576 Μορφοβούνι,το 485 Ράζια,τα 55 Ραχωβίτσα,η 36 Τοπική Κοινότητα Μοσχάτου 428 Άγιος Νικόλαος,ο 42 Μοσχάτο,το 378 Τσαρδάκι,το 8 ΔΗΜΟΣ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ (Έδρα: Μουζάκιον,το) ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΘΩΜΗΣ Τοπική Κοινότητα Αγίου Ακακίου 199 Άγιος Ακάκιος,ο 187 Λιβάδια,τα 12 Τοπική Κοινότητα Ελληνοπύργου 290 Ελληνόπυργος,ο 280 Ζωγραφία,η 10 Τοπική Κοινότητα Καναλίων 389 Κανάλια,τα 345 Λυγαριές,οι 44 Τοπική Κοινότητα Καππά 137 Καππάς,ο 137 Τοπική Κοινότητα Λοξάδας 167 Λοξάδα,η 167 Τοπική Κοινότητα Πύργου Ιθώμης 136 Πύργος Ιθώμης,ο 136 Τοπική Κοινότητα Φαναρίου 580 Κόμπελος,ο 147 Φανάριον,το 433 Τοπική Κοινότητα Χάρματος 146 Χάρμα,το 146 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Δημοτική Κοινότητα Μαυρομματίου Γεώργιος Καραϊσκάκης,ο 394 Μαυρομμάτι,το Μονή Αγίου Γεωργίου,η 21 Δημοτική Κοινότητα Μουζακίου Μουζάκι,το Τοπική Κοινότητα Αμυγδαλής 61 Αμυγδαλή,η 61 Τοπική Κοινότητα Ανθοχωρίου 211 Ανθοχώρι,το 205 Ανοιξιάτικο,το 5 Πλατανάκος,ο 1 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 31 από 271

33 Τοπική Κοινότητα Βατσουνιάς 387 Βατσουνιά,η 387 Τοπική Κοινότητα Γελάνθης 435 Γελάνθη,η 435 Τοπική Κοινότητα Δρακότρυπας 562 Αρπακιά,η 24 Δρακότρυπα,η 379 Κεραμαργιώ,η 46 Μηλέαι,αι 7 Μονή Αγίας Τριάδος,η 2 Σπάθες,οι 13 Τρυγόνα,η 83 Τσαρούχι,το 8 Τοπική Κοινότητα Ελληνοκάστρου 104 Γράβια,τα 20 Ελληνόκαστρο,το 74 Πετρωτά,τα 10 Τοπική Κοινότητα Κρυοπηγής 247 Κρυοπηγή,η 154 Λάκκες,οι 11 Ξηρόκαμπος,ο 82 Τοπική Κοινότητα Λαζαρίνας 435 Λαζαρίνα,η 435 Τοπική Κοινότητα Μαγουλίτσης 542 Μαγουλίτσα,η 542 Τοπική Κοινότητα Οξυάς 368 Βαγένια,τα 20 Δάφνη,η 41 Ζαμανάτικο,το 16 Κούρα,η 6 Μεγάλη Βρύση,η 21 Μεσορράχη,η 24 Οξυά,η 112 Παλαιάμπελα,τα 17 Παλαιοχώρι,το 17 Πλατάνια,τα 50 Σούλα,η 39 Συκιά,η 5 Τοπική Κοινότητα Πευκοφύτου 169 Νησιά,τα 31 Πάδη,η 4 Πευκόφυτο,το 120 Χαραυγή,η 14 Τοπική Κοινότητα Πορτής 279 Μαρτίνι,το 17 Μελιγός,ο 36 Παλαιόκαστρο,το 16 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 32 από 271

34 Πορτή,η 210 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΑΜΙΣΟΥ Τοπική Κοινότητα Αγναντερού Αγναντερότο Τοπική Κοινότητα Κρανέας 615 Άγιοι Ανάργυροι,οι 105 Κρανέα,η 510 Τοπική Κοινότητα Μαγούλας 698 Μαγούλα,η 698 Τοπική Κοινότητα Παλαιοχωρίου 360 Παλαιοχώριο,το 360 Τοπική Κοινότητα Ριζοβουνίου 350 Ριζοβούνι,το 350 ΔΗΜΟΣ ΠΑΛΑΜΑ (Έδρα: Παλαμάς,ο) ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΑΛΑΜΑ Δημοτική Κοινότητα Παλαμά Παλαμάς,ο Τοπική Κοινότητα Αγίου Δημητρίου 103 Άγιος Δημήτριος,ο 103 Τοπική Κοινότητα Βλοχού 596 Βλοχός,ο 574 Λυκόρεμα,το 22 Τοπική Κοινότητα Γοργοβιτών 470 Γοργοβίτες,οι 470 Τοπική Κοινότητα Καλυβακίων 147 Καλυβάκια,τα 147 Τοπική Κοινότητα Κοσκινά 746 Κοσκινάς,ο 464 Ψαθοχώρι,το 282 Τοπική Κοινότητα Μάρκου 689 Μάρκος,ο 689 Τοπική Κοινότητα Μεταμορφώσεως 407 Μεταμόρφωσις,η 407 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ Τοπική Κοινότητα Αγίας Τριάδος 699 Αγία Τριάς,η 699 Τοπική Κοινότητα Καλογριανών 589 Καλογριανά,τα 589 Τοπική Κοινότητα Μαραθέας 901 Κόρδα,η 246 Μαραθέα,η 655 Τοπική Κοινότητα Πεδινού 696 Πεδινό,το 696 Τοπική Κοινότητα Προαστίου Προάστιο,το ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΦΥΛΛΟΥ Τοπική Κοινότητα Αστρίτσης 116 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 33 από 271

35 Αστρίτσα,η 116 Τοπική Κοινότητα Ιτέας Ηλίας,ο 55 Ιτέα,η Τοπική Κοινότητα Λεύκης 252 Λεύκη,η 252 Τοπική Κοινότητα Ορφανών 367 Ορφανά,τα 367 Τοπική Κοινότητα Πετρίνου 311 Μεσορράχη,η 6 Πέτρινο,το 305 Τοπική Κοινότητα Συκεών 294 Μαγουλίτσα,η 37 Συκέαι,αι 257 Τοπική Κοινότητα Φύλλου 678 Αμπελών,ο 123 Φύλλο,το 555 ΔΗΜΟΣ ΣΟΦΑΔΩΝ (Έδρα: Σοφάδες,οι) ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΡΝΗΣ Τοπική Κοινότητα Ερμητσίου 262 Ερμήτσι,το 262 Τοπική Κοινότητα Κυψέλης 580 Κυψέλη,η 580 Τοπική Κοινότητα Ματαράγκας Ματαράγκα,η Τοπική Κοινότητα Πύργου Κιερίου 341 Πύργος Κιερίου,ο 341 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ Τοπική Κοινότητα Αηδονοχωρίου 230 Αηδονοχώρι,το 226 Θέρμα,τα 2 Κάρπη,η 2 Τοπική Κοινότητα Βαθυλάκκου 126 Βαθύλακκος,ο 126 Τοπική Κοινότητα Θραψιμίου 196 Θραψίμι,το 196 Τοπική Κοινότητα Κέδρου 682 Κέδρος,ο 682 Τοπική Κοινότητα Λουτροπηγής 313 Λουτρά Σμοκόβου,τα 3 Λουτροπηγή,η 310 Τοπική Κοινότητα Λουτρού 303 Λουτρόν,το 303 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΡΕΝΤΙΝΗΣ 295 Τοπική Κοινότητα Ρεντίνας 295 Μονή Ρεντίνας,η 7 Ρεντίνα,η 288 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 34 από 271

36 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΟΦΑΔΩΝ Δημοτική Κοινότητα Σοφάδων Νέα Ζωή,η 433 Σοφάδες,οι Ταυρωπός,ο 67 Τοπική Κοινότητα Αγίας Παρασκευής 343 Αγία Παρασκευή,η 343 Τοπική Κοινότητα Αγίου Βησσαρίου 134 Άγιος Βησσάριος,ο 134 Τοπική Κοινότητα Αμπέλου 425 Άμπελος,η 425 Τοπική Κοινότητα Ανωγείου 122 Ανώγειο,το 122 Τοπική Κοινότητα Γεφυρίων 377 Γεφύρια,τα 377 Τοπική Κοινότητα Δασοχωρίου 336 Δασοχώρι,το 336 Τοπική Κοινότητα Καππαδοκικού 457 Καππαδοκικό,το 457 Τοπική Κοινότητα Καρποχωρίου 999 Καρποχώρι,το 999 Τοπική Κοινότητα Μασχολουρίου 431 Μασχολούρι,το 431 Τοπική Κοινότητα Μαυραχάδων 413 Μαυραχάδες,οι 413 Τοπική Κοινότητα Μελισσοχωρίου 291 Μελισσοχώρι,το 291 Τοπική Κοινότητα Πασχαλίτσης 347 Πασχαλίτσα,η 347 Τοπική Κοινότητα Φιλίας 422 Φιλία,η 422 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΑΜΑΣΙΟΥ Τοπική Κοινότητα Ανάβρας 759 Ανάβρα,η 759 Τοπική Κοινότητα Ασημοχωρίου 222 Ασημοχώρι,το 222 Τοπική Κοινότητα Αχλαδέας 349 Αχλαδέα,η 349 Τοπική Κοινότητα Γραμματικού 449 Γραμματικό,το 231 Νέον Ικόνιο,το 218 Τοπική Κοινότητα Κτιμένης 302 Κάτω Κτιμένη,η 249 Κτιμένη,η 53 Τοπική Κοινότητα Λεονταρίου 881 Λεοντάριο,το 881 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 35 από 271

37 2.3 Κοινωνικοοικονομική κατάσταση της περιοχής Όσον αφορά στη διάρθρωση της απασχόλησης, και ελλείψει ολοκληρωμένων αποτελεσμάτων της τελευταίας απογραφής (2011), όπως άλλωστε προαναφέρθηκε, η ανάλυση της διάρθρωσης της απασχόλησης του πληθυσμού θα βασιστεί στην απογραφή του ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ/ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ Πίνακας 6: «Διάρθρωση Απασχόλησης/Ανεργίας ανά Τομέα Παραγωγής στην Περιφέρεια Θεσσαλίας» Σύνολο Σύνολο Πρωτογενής Τομέας Πηγή: ΣΧΟΟΑΠ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΣΜΟΚΟΒΟΥ % Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Ω Σ Ε Ν Ε Ρ Γ Ο Ι Απασχολούμενοι Δευτερογενής Τομέας % Τριτογενής Τομέας Α ν ε ρ γ ο ι /2 4 4/2 5 5/2 6 6/2 7 7/ , , % Δε δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας 58, % Σύνολο % 5, ,12 ΘΕΣΣΑΛΙΑ , , , , , ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΣ ΜΗ ΕΝΕΡΓΟΙ Η εικόνα που παρουσιάζει η Περιφέρεια Θεσσαλίας παρατίθεται, συγκριτικά τόσο με τη Χώρα όσο και με τις υπόλοιπες Περιφέρειες, στον πίνακα που ακολουθεί. Από τα στοιχεία αυτού του πίνακα ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν: (α) το υψηλό ποσοστό συμμετοχής του πρωτογενή τομέα (27,93%) στην οικονομία της Περιφέρειας, που καταδεικνύει/επιβεβαιώνει τον έντονα αγροτικό της χαρακτήρα, (β) η σχετικά ισόρροπη κατανομή της απασχόλησης μεταξύ των τριών παραγωγικών τομέων και (γ) το χαμηλότερο, έναντι της Χώρας, ποσοστό ανεργίας (10,84% και 11,12%, αντίστοιχα). Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 36 από 271

38 Πίνακας 7: «Απασχόληση Ανεργία Νομού ανά Κλάδο Οικονομικής Δραστηριότητας (2001)» ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ/ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ Σύνολο Σύνολο ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ NACE A-B % 3/ 2 Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Ω Σ Ε Ν Ε Ρ Γ Ο Ι ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ NACE C-F % ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ NACE G-Q % Δε δήλωσαν κλάδο οικονομικής δραστηριότητας 4 4/2 5 5/2 6 % 6/ 2 Α Ν Ε Ρ Γ Ο Ι Σύνολο % ΟΙΚΟΝΟΜΙΩΣ ΜΗ ΕΝΕΡΓΟΙ 7 7/ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΝΟΜΟΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ Πηγή: ΣΧΟΟΑΠ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΣΜΟΚΟΒΟΥ Αντίστοιχα, σε επίπεδο Π.Ε. ο παραγωγικός χαρακτήρας της Π.Ε. Καρδίτσας και ειδικότερα η διάρθρωση της απασχόλησης ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας (παραγωγικό τομέα) και ηλικιακή ομάδα αποτυπώνεται, διεξοδικά, στους παραπάνω πίνακες. Από τα σχετικά στοιχεία προκύπτει, αφενός, το ειδικό βάρος που κατέχει ο πρωτογενής (αγροτικός) τομέας στην οικονομία της Π.Ε. σε συνδυασμό με τον τριτογενή τομέα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι έχει το μεγαλύτερο ποσοστό απασχολουμένων (42%) στον πρωτογενή τομέα σε σχέση με τα αντίστοιχα ποσοστά των υπερκείμενων χωρικών επιπέδων αλλά και των υπολοίπων νομών της Περιφέρειας. Επιπλέον το ποσοστό των απασχολουμένων στον τριτογενή τομέα αν και είναι ίσο με αυτό του πρωτογενή είναι αισθητά μικρότερο από τα αντίστοιχα της Χώρας, Περιφέρειας και των υπολοίπων Νομών. Ωστόσο, για την ίδια την περιοχή μελέτης, το ποσοστό της απασχόλησης στον τριτογενή τομέα είναι αυτό με τη μεγαλύτερη δυναμική, γεγονός που σημαίνει ότι συνδυαστικά με ενδεχόμενες τάσεις αύξησης του πληθυσμού, δεν μπορεί να παρά να αποτελέσει βασικό αναπτυξιακό μοχλό. Επισημαίνεται ωστόσο, ότι σε μια μεταγενέστερη καταμέτρηση της ανεργίας μεταξύ 2004 και 2010, όπως παρατίθεται στο «ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Α Φάση, Στρατηγικός Σχεδιασμός» οι τ. νομοί Τρικάλων και Καρδίτσας, στους οποίους ο πρωτογενής τομέας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 37 από 271

39 απασχολεί το σημαντικότερο ποσοστό των οικονομικώς ενεργών, παρουσιάζουν χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας από τους τ. νομούς Λάρισας και Μαγνησίας. Πίνακας 8: «Ποσοστά ανεργίας στους νομούς της Θεσσαλίας μεταξύ » ΝΟΜΟΙ-ΠΕ % % % % % % % ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ 6,2 9,3 5,8 6,6 6,5 7,1 11,2 ΛΑΡΙΣΗΣ 11,5 10,4 9 9,5 9,7 10,5 13,1 ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ 9,3 8,5 7,8 5,9 8,1 9,6 13,4 ΤΡΙΚΑΛΩΝ 10,2 8,7 8,8 7,3 7,1 7,8 8,7 Πηγή: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Α Φάση «Στρατηγικός Σχεδιασμός, Μάιος 2011» Παρόμοια είναι και η εικόνα της Π.Ε. Καρδίτσας σε σχέση με τη διάρθρωση της απασχόλησης και της ανεργίας ανά ηλικιακή ομάδα. Συγκεκριμένα, στην ηλικιακή ομάδα το ποσοστό απασχόλησης (85,1%) είναι το χαμηλότερο συγκριτικά με τους υπόλοιπους Νομούς της Περιφέρειας, ενώ το ποσοστό ανεργίας για την αντίστοιχη ηλικιακή ομάδα (13,14%) είναι το υψηλότερο. Χαρακτηριστικό της κατάστασης και των προοπτικών απασχόλησης της Π.Ε. είναι το ποσοστό των «νέων» ανέργων που είναι αισθητά υψηλότερο (70,7% των ανέργων είναι «νέοι» άνεργοι) σε σχέση με τις άλλες Π.Ε. και την Περιφέρεια. Πίνακας 9: «Διάρθρωση Απασχόλησης-Ανεργίας ανά ηλικιακή ομάδα και ανά Νομό» ΟΜΑΔΕΣ ΗΛΙΚΙΩΝ Σύνολο Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Ω Σ Ε Ν Ε Ρ Γ Ο Ι Ά ν ε ρ γ ο ι Απασχολούμενοι Σύνολο Από αυτούς "νέοι" ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΣ ΜΗ-ΕΝΕΡΓΟΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΝΟΜΟΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ Ποσοστιαία Διάρθρωση (%) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 38 από 271

40 ΘΕΣΣΑΛΙΑ ,12 0 0,12 1,13 11, ,30 87,58 10,72 56,54 52, ,58 1, ,79 ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ,12 0 0,11 1,20 11, ,55 89,11 9,44 59,76 54, ,33 1, ,37 ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ,13 0,01 0,13 1,09 11, ,20 86,51 11,68 50,89 56, ,67 1, ,66 ΝΟΜΟΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ,21 0 0,21 1,57 11, ,24 85,10 13,14 70,71 46, ,55 1, ,68 ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ,05 0 0,05 0,52 11, ,94 88,06 9,88 42,62 49, ,01 2, ,20 Πηγή: ΣΧΟΟΑΠ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΣΜΟΚΟΒΟΥ Αναφορικά με την διάρθρωση των απασχολούμενων κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας, διακρίνονται τα παρακάτω: Ο πρωτογενής τομέας και κυρίως οι κλάδοι της γεωργίας και κτηνοτροφίας κατέχουν, όπως προαναφέρθηκε, πολύ σημαντική θέση στην οικονομική δραστηριότητα της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Απασχολεί με οποιαδήποτε μορφή και σχέση εργασίας περίπου άτομα στα οποία συμπεριλαμβάνονται και τα μέλη των νοικοκυριών. Στο μεγαλύτερό τους ποσοστό οι απασχολούμενοι στον πρωτογενή τομέα είναι εποχικοί εργάτες ενώ ένα μικρό ποσοστό απασχολείται μόνιμα στις εκμεταλλεύσεις. ΠΙΝΑΚΑΣ 10: «Ενεργός πληθυσμός απασχολουμένων στον πρωτογενή τομέα» ΈΤΟΣ Ενεργός πληθυσμός α- γενούς τομέα % μεταβολής % 1,15% 16,20% Πηγή: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Α Φάση «Στρατηγικός Σχεδιασμός, Μάιος 2011» Παρά το γεγονός ότι μεταξύ των ετών 2001 και 2008 ο ενεργός πληθυσμός στον πρωτογενή τομέα μειώθηκε κατά 19,00%, από το 2008 και μετά παρουσιάζεται αύξηση η οποία φθάνει στο 16,20%. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 39 από 271

41 Συνολικά ο πρωτογενής τομέας παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην παραγωγική διάρθρωση της Περιφέρειας. Απασχολεί το 28% του εργατικού δυναμικού. Παρουσιάζει αυξημένα κόστη παραγωγής και μείωση του παραγόμενου κεφαλαίου. Το εργατικό δυναμικό στον πρωτογενή τομέα μειώνεται κατά 19% μεταξύ 2001 και 2008 ενώ κατά τα έτη 2009 και 2010 παρουσιάζει ραγδαία άνοδο ανακάμπτοντας πολύ κοντά στα επίπεδα του Αντίστοιχα, η οικονομία της Π.Ε. Καρδίτσας, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη γεωργία και την κτηνοτροφία.. Ωστόσο, όπως φαίνεται και στο Πίνακα 11. που ακολουθεί, το ποσοστό αυτό έχει μειωθεί σε σχέση με την απογραφή του Τον πρωτογενή τομέα, ακολουθεί το χονδρικό, λιανικό εμπόριο και ο κλάδος των επισκευών. Ο δευτερογενής τομέας, παρουσιάζει μείωση με τα αντίστοιχα ποσοστά του να έχουν ενσωματωθεί στο τριτογενή. Συγκεκριμένα, παρατηρείται αύξηση στον τομέα της υγείας, της εκπαίδευσης, των χρηματοπιστωτικών οργανισμών, παροχής υπηρεσιών και διαχείρισης ακίνητης περιουσίας. Πίνακας 11: «Απασχολούμενοι κατά φύλο και ομάδες κλάδων οικονομικής δραστηριότητας» ΦΥΛΟ ΦΥΛΟ ΟΜΑΔΕΣ ΚΛΑΔΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Ν. Ν. Άρρενες Θήλεις Άρρενες ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Καρδίτσας Καρδίτσας Θήλεις Σύνολο Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία Αλιεία Ορυχεία, λατομεία Μεταποιητικές βιομηχανίες Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου. νερού Κατασκευές Χονδρικό, λιανικό εμπόριο, επισκευή αυτοκινήτων και ειδών προσωπικής & οικιακής χρήσης Ξενοδοχεία & εστιατόρια Μεταφορές, αποθήκευση, επικοινωνίες Χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί Διαχείριση ακίνητης περιουσίας, εκμισθώσεις Δημόσια διοίκηση Εκπαίδευση Υγεία & Κοινωνική Μέριμνα Δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών Ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό Ετερόδικοι οργανισμοί & όργανα Δε δήλωσαν κλάδο Πηγή: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Α Φάση «Στρατηγικός Σχεδιασμός, Μάιος 2011» Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 40 από 271

42 Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημανθούν μια σειρά ποιοτικών χαρακτηριστικών που σχετίζονται με την οικονομία της περιοχής μελέτης και τη διάρθρωσή της. Το νοτιοδυτικό άγονο ορεινό τμήμα είναι προβληματικό καθώς χαρακτηρίζεται από μικρή μέση ιδιοκτησία, άσχημες καιρικές συνθήκες και ελλιπή υποδομή (όπως η περιοχή της Αργιθέας). Το βορειοανατολικό εύφορο πεδινό τμήμα, όπου ο αγροτικός κλήρος, είναι μεγάλος και δυναμικός, εμφανίζεται σαφώς πιο ανεπτυγμένο με πλούσιους πόρους και μεγάλες δυνατότητες αγροτικής ανάπτυξης. Το πεδινό έδαφος, η υψηλή αναλογία καλλιεργούμενων εκτάσεων και η άρδευση περίπου του 1/5 των καλλιεργειών, εξασφαλίζουν ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης. Η κυριότερη γεωργική καλλιέργεια είναι το βαμβάκι, τα σιτηρά, το καλαμπόκι, τα τεύτλα, ο καπνός. Συνεπώς ο πρωτογενής τομέας, αφορά προϊόντα που διατηρούν τη φυσική τους υπόσταση, και περιλαμβάνει την αγροτική παραγωγή (γεωργία, κτηνοτροφία), τη παραγωγή δασικών προϊόντων και την αλιευτική παραγωγή. Αναφορικά με την κτηνοτροφία, πέραν της σταβλισμένης και ελεύθερης βόσκησης, αξιόλογη είναι η παραγωγή ζωοκομικών προϊόντων και ξυλείας καθώς και η μελισσοκομία Αναφορικά με το δευτερογενή τομέα και ειδικότερα με τον κλάδο της βιομηχανίας βιοτεχνίας, αυτός συμβάλλει σταθερά στην απασχόληση και στο παραγόμενο προϊόν της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Η Λάρισα και η Μαγνησία διαθέτουν ενεργές οριοθετημένες Βιομηχανικές Περιοχές σε αντίθεση με την Καρδίτσα και τα Τρίκαλα όπου η περιορισμένη σε έκταση δραστηριότητα του δευτερογενούς τομέα παρουσιάζει διασπορά στη χωροθέτηση της κυρίως γύρω από τα αστικά κέντρα και επί των βασικών οδικών αξόνων (εθνική οδός). Σημειώνεται ότι για την ΠΕ Καρδίτσας, η υπάρχουσα ΒΙ.ΠΕ. από τις αρχές της δεκαετίας του 90 δεν έχει προκαλέσει επενδυτικό ενδιαφέρον. Συνεπώς, δραστηριότητες του δευτερογενή τομέα που αφορούν στην παραγωγή αγαθών περιλαμβάνοντας τη βιομηχανία, τη βιοτεχνία, την παραγωγή ενέργειας και νερού, τις κατασκευές, τα ορυχεία, αν εξαιρεθούν τα εκκοκκιστήρια βάμβακος, η ΠΕ υστερεί ιδιαίτερα σε επενδύσεις μεταποίησης. Η όποια βιοτεχνική δραστηριότητα είναι ανεπτυγμένη κυρίως στο τρίγωνο των δήμων Καρδίτσας Παλαμά Σοφάδων. Ο κλάδος των τροφίμων ακόμα και κάτω από συνθήκες συρρίκνωσης της γεωργίας έχει προοπτικές ανάπτυξης εάν εκσυγχρονιστεί. Η μεταποίηση αγροτικών προϊόντων σε συνδυασμό με τις νέες διατροφικές αντιλήψεις περί εξειδικευμένων αναγκών παρουσιάζει σοβαρές προοπτικές ανάπτυξης παράλληλα και διαδραστικά με τον πρωτογενή τομέα. Στην Καρδίτσα και τα Τρίκαλα η βιομηχανική δραστηριότητα δεν έχει σαφή φυσιογνωμία και δεν παρουσιάζει συγκριτικά πλεονεκτήματα στη μεταποίηση. Είναι εφικτή όμως, η ενίσχυση της εξειδίκευσης στην επεξεργασία αγροτικών Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 41 από 271

43 προϊόντων. Η ανάπτυξη μιας σαφούς ζώνης μεταποίησης στον άξονα Καρδίτσα Τρίκαλα με προεκτάσεις προς την Εγνατία οδό λειτουργεί ως τοπικός πόλος ανάπτυξης στη Θεσσαλία και αποτελεί αναπτυξιακό στόχο. Τουρισμός Ο τουρισμός στην Περιφέρεια Θεσσαλίας αποτελεί βασικό αναπτυξιακό μοχλό. Πρόκειται για έναν κλάδο ο οποίος σύμφωνα με τα στοιχεία για τη χρονική περίοδο παρουσίασε ανοδικές τάσεις σε όλες τις διαρθρωτικές μεταβλητές του. Συγκεκριμένα την περίοδο ο αριθμός των τοπικών μονάδων αυξήθηκε κατά 28,4% και ο αριθμός απασχολουμένων κατά 26,2%. Πίνακας 12: «Μεταβολή διαρθρωτικών μεταβλητών του τουρισμού μεταξύ 2002 και 2007 στην Περιφέρεια Θεσσαλίας και στη Ελλάδα» ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ( ) ( ) Αριθμός Τοπικών Μονάδων 28,40% 14% Αριθμός απασχολούμενων ατόμων 26,20% 19% Πηγή: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Α Φάση «Στρατηγικός Σχεδιασμός, Μάιος 2011» Πίνακας 13: «Διανυκτερεύσεις στα συλλογικά τουριστικά καταλύματα στη Θεσσαλία και την Ελλάδα» ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Ξενοδοχεία Camping Σύνολο Ξενοδοχεία Camping Σύνολο Ποσοστό ΕΤΟΣ (3/6) , , , , , , ,2 Πηγή: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Α Φάση «Στρατηγικός Σχεδιασμός, Μάιος 2011» Πίνακας 14: «Διανυκτερεύσεις στα συλλογικά τουριστικά καταλύματα στη Θεσσαλία και την Ελλάδα» ΑΦΙΞΕΙΣ ΣΤΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Ξενοδοχεία Camping Σύνολο Ξενοδοχεία Camping Σύνολο Ποσοστό ΕΤΟΣ (3/6) , , , , , , ,44 Πηγή: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Α Φάση «Στρατηγικός Σχεδιασμός, Μάιος 2011» Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 42 από 271

44 Η Θεσσαλία συγκεντρώνει περίπου το 3% των συνολικών διανυκτερεύσεων της Χώρας και το 5,5% περίπου των συνολικών αφίξεων (Πίνακες 12-13). Ενώ οι διανυκτερεύσεις κινούνται με μικρές αυξομειώσεις σε σταθερά επίπεδα, οι αφίξεις ακολουθούν πτωτική τάση. Αυτό σημαίνει ότι η Θεσσαλία δέχεται συγκεκριμένο τουρισμό και έχει σταθερούς παραθεριστές και επισκέπτες οι οποίοι μεταβαίνουν στην περιοχή σε κάθε τουριστική περίοδο. Ως προς τις τουριστικές υποδομές (καταλύματα διαφόρων ειδών), σε επίπεδο Π.Ε., οργανώνονται χωρικά όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 14 που ακολουθεί. Πίνακας 15: «Χωρική οργάνωση τουριστικών υποδομών / ΠΕ» ΠΕ ΜΑΓΝΗΣΙΑ (ΧΕΡΣΑΙΑ) ΠΕ ΣΠΟΡΑΔΩΝ ΠΕ ΛΑΡΙΣΑΣ ΠΕ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΠΕ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑ Μονάδες Κλίνες Μονάδες Κλίνες Μονάδες Κλίνες Μονάδες Κλίνες Μονάδες Κλίνες Μονάδες Κλίνες ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΠΟΛ 5* σε Θεσσαλία 37,5% 16,8% 31,3% 47,7% 12,5% 19,4% 6,3% 3,6% 12,5% 12,5 100% 100% Α 4* ,5% Β 3* Γ 2* Δ-Ε 1* ΠΚ Α Α ΠΚ Α ΠΚ Β ΣΥΝΟΛΟ σε Θεσσαλία 46,6% 33% 26,4% 36,6% 7,1% 9,5% 13,0% 13,8% 6,9% 7,1% 100% 100% ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΑ 1 ΚΛ ΚΛ ΚΛΕΙΔΙΑ ΚΛ ΣΥΝΟΛΟ σε Θεσσαλία 79,7% 79,4% 11,3% 12,3% 4,9% 4,5% 4,4% 3,8% 100% 100% ΒΙΛΕΣ ΣΠΙΤΙΑ Βίλες- Σπίτια σε Θεσσαλία 91,7% 85,7% 0 0 2,5% 4,6% 5,7% 9,7% 100% 100% μονάδες άτομα μονάδες άτομα μονάδες άτομα μονάδες άτομα μονάδες άτομα ΚΑΜΠΙΝΓΚ Κάμπινγκ Πλην της Π.Ε. Μαγνησίας, οι άλλες Π.Ε. παρουσιάζουν περιορισμένες διαφορές μεταξύ τους, λαμβανομένου υπόψη και του διαφορετικού πληθυσμού της, με σε κάπως καλύτερη θέση την ΠΕ Καρδίτσας. Παρόμοια είναι η εικόνα στα ενοικιαζόμενα δωμάτια και τα κάμπιγκ, ενώ στις βίλλες- Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 43 από 271

45 σπίτια η Μαγνησία σχεδόν μονοπωλεί την αγορά (92% του περιφερειακού δυναμικού). Συνολικά. η ΠΕ Καρδίτσας τείνει να αποκτήσει χαρακτηριστικά αναδυόμενου προορισμού με αυξημένο το ρόλο των εναλλακτικών μορφών τουρισμού όπως ο αθλητικός τουρισμός (Λίμνη Πλαστήρα), ο ιαματικός τουρισμός (ιαματικές πηγές Σμοκόβου), ο οικοτουρισμός αγροτουρισμός (Αργιθέα, Λίμνη Πλαστήρα) κλπ. Συνολικά τους περισσότερους επισκέπτες συγκεντρώνει η περιοχή λίμνης Πλαστήρα, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει η περιοχή του Σμοκόβου, με τις ιαματικές πηγές, η περιοχή της Αργιθέας σε συνδυασμό με το πλήθος βυζαντινών ναών και μνημείων. 2.4 Προβλέψεις και Υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο / Υπερκείμενα Επίπεδα Σχεδιασμού Αναφορικά με το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο και την προσέγγιση υπερκείμενων επιπέδων σχεδιασμού που προβλέπουν συγκεκριμένες κατευθύνσεις και αναπτυξιακές προτεραιότητες για την περιοχή μελέτης (Π.Ε. Καρδίτσας), κρίνεται σκόπιμο η ανάλυση να βασιστεί στα εξής: I. Χωροταξικός Σχεδιασμός: εθνικού επιπέδου (Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης: Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, Βιομηχανία, Τουρισμός κλπ), περιφερειακού επιπέδου (Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Θεσσαλίας ΦΕΚ 1484/ και Α1 Στάδιο «Αξιολόγησης, Αναθεώρησης και Εξειδίκευσης Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Θεσσαλίας») και κατώτερου της Περιφέρειας επιπέδου (ΖΟΕ), II. Πολεοδομικός Σχεδιασμός: ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ, εγκεκριμένες πολεοδομικές μελέτες. III. Λοιπό πλαίσιο (θεσμοθετημένο και μη): Natura 2000, ΤΙΦΚ, Επιχειρησιακός Προγραμματισμός, Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER+, Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗΣ», κηρυγμένοι αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 44 από 271

46 2.4.1 Κατευθύνσεις I. Χωροταξικός Σχεδιασμός 1. Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Εθνικό Χωροταξικό (ΦΕΚ 128 Α/ Αναφορικά με τη χωρική οργάνωση των κύριων εθνικών πόλων και αξόνων ανάπτυξης, καθώς και των διεθνών και διαπεριφερειακών εισόδων-πυλών και συνδέσεων της χώρας, επισημαίνεται ότι στη Θεσσαλία δεν υπάρχουν Μητροπολιτικά Κέντρα, ενώ η Καρδίτσα κατατάσσεται στην κατηγορία του εθνικού πόλου και έτσι επιδιώκεται να ενισχυθεί ο ιδιαίτερος χαρακτήρας (παραγωγικός, πολιτιστικός) και να αναβαθμιστεί η ποιότητα ζωής και το αστικό περιβάλλον της. Επιπλέον και ως προς τους κύριους άξονες ανάπτυξης, ο άξονας της κεντρικής ενδοχώρας ο οποίος αναπτύσσεται κατά μήκος της Ε65 (υπό υλοποίηση) που στοχεύει στην διασύνδεση των δυτικών περιοχών της Πίνδου με τον παραδοσιακό άξονα Β-Ν, και οργανώνεται από τους αστικούς πόλους Λαμία, Καρδίτσα, Τρίκαλα, Ιωάννινα μέσω Εγνατίας (Παναγιά), και Λάρισα / Βόλος. Αντίστοιχα για τη χωρική διάρθρωση, εξειδίκευση και συμπληρωματικότητα των παραγωγικών τομέων και ειδικότερα του αγροτικού τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία), δίνεται προτεραιότητα στις γόνιμες πεδινές περιοχές διατήρηση της γεωργίας και της εντατικής κτηνοτροφίας, με παράλληλη προστασία της γεωργικής γης (Θεσσαλικός Κάμπος). 2. Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ΑΠΕ (ΦΕΚ 2464 Β/ ): Από την αποδελτίωση του ειδικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού για τις Α.Π.Ε., οι Δήμοι Καλλιφώνου, Μενελαϊδας, Ρεντίνης και Ιτάμου της ΠΕ Καρδίτσας εντάσσονται στις Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας (ΠΑΠ/Περιοχή 2) Βιομηχανία (ΦΕΚ 151 ΑΑΠ/ ): Από την αποδελτίωση του ειδικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού για τη βιομηχανία, η ΠΕ Καρδίτσας δεν έχει σαφή φυσιογνωμία ως προς τους κλάδους της μεταποίησης και βιομηχανίας βιοτεχνίας. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 45 από 271

47 Τουρισμός (ΦΕΚ 1138 Β/ ): Από την αποδελτίωση του ειδικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού για τον τουρισμό, ο ορεινός χώρος της Δυτικής Θεσσαλίας εντάσσεται στις περιοχές με περιθώρια ανάπτυξης ήπιων και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. 3. Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας, Ηπείρου (ΦΕΚ 1484 Β/ ) Σημειώνεται ότι το υφιστάμενο θεσμοθετημένο ΠΠΧΣΑΑ Θεσσαλίας, στο πλαίσια της τακτικής αναθεώρησης του από το ΥΠΕΚΑ (όπως και όλα τα αντίστοιχα πλαίσια των λοιπών Περιφερειών της χώρας), βρίσκεται σε φάση διαβούλευσης του Α1 σταδίου από την Περιφέρεια Θεσσαλίας. Συνεπώς στην παρούσα φάση, λαμβάνεται υπόψη το υλικό του υφιστάμενου θεσμοθετημένου πλαισίου όσον αφορά προτεινόμενες κατευθύνσεις και προβλέψεις. Στη βασική κατεύθυνση του ΠΠΧΣΑΑ αναφορικά με τη θέση της Περιφέρειας Θεσσαλίας στο διεθνή, ευρωπαϊκό και εθνικό χώρο, εντάσσεται το κύριο χωροταξικό χαρακτηριστικό της, που είναι η κεντροβαρική της θέση και το γεγονός ότι διασχίζεται από το βασικό μεταπολεμικό άξονα ανάπτυξης της Ελλάδας, τον άξονα Αθήνας Θεσσαλονίκης, γεγονός που συνέβαλε ουσιαστικά στην ανάπτυξή της. Χάρτης 2: «Ένταξη Περιφέρειας Θεσσαλίας στη Χώρα» Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 46 από 271

48 Οι υπό κατασκευή μεταφορικές υποδομές στην περιφέρεια Θεσσαλίας και στις όμορές της περιφέρειες, όπως ο ΠΑΘΕ, η Εγνατία οδός και η Ιόνια οδός, αναμένεται να ενισχύσουν την κεντροβαρική της θέση στον ελλαδικό χώρο και την πρόσβασή της προς τα Βαλκάνια και την Δυτική Ευρώπη. Ο υπάρχων βασικός άξονας ανάπτυξης της χώρας (S) Αθήνας Θεσσαλονίκης, που διέρχεται από το ανατολικό τμήμα της περιφέρειας, αναμένεται να ενισχυθεί ακόμα περισσότερο από ποιοτική κυρίως άποψη στην επόμενη περίοδο. Το θεσσαλικό τμήμα του άξονα αυτού εκτιμάται ότι μπορεί να εξελιχθεί στο ισχυρότερο υποσύνολό του, μετά από αυτά που αρθρώνονται στις δύο ελληνικές μητροπόλεις. Έτσι, η Θεσσαλία αναμένεται να αποκτήσει επαφή με τον υπό διαμόρφωση σύνθετο άξονα ανάπτυξης της Εγνατίας οδού, με δύο βασικές οδικές συνδέσεις, τον υπάρχοντα ΠΑΘΕ και τον οδικό κλάδο Ε65 προς Εγνατία (Λαμία-Παναγιά) και δευτερευόντως με τον δρόμο Λάρισας-Κοζάνης. Οι δρόμοι αυτοί θα λειτουργήσουν όχι απλώς ως οδικοί άξονες αλλά και ως διάδρομοι ανάπτυξης της περιφέρειας, ενισχύοντας ιδιαίτερα ο Ε65 την ανάπτυξη του δυτικού τμήματός της. Χάρτης 3: «Οργάνωση Οικιστικού Δικτύου» Η σύνδεση της περιφέρειας, με τον δυτικό άξονα ανάπτυξης της χώρας (Ιόνιος οδός) ο οποίος θα διαμορφωθεί τα επόμενα χρόνια, παρεμποδίζεται από τον ορεινό όγκο της Πίνδου (που λειτουργεί ως μείζων φραγμός) και δεν μπορεί να αποκτήσει μεσοπρόθεσμα πρωτεύουσα σημασία. Παρόλα αυτά έχει σημασία να επιδιωχθεί η έναρξη μιας διαδικασίας ολοκλήρωσης και προς τα δυτικά (σύνδεση με Άρτα). Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 47 από 271

49 Σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο, αναμένεται ότι θα ενισχυθεί σημαντικά η δικτύωση των κύριων αστικών κέντρων. Ο άξονας Τρικάλων-Καρδίτσας, καθώς και διακλαδώσεις από τις δύο αυτές πόλεις προς τα ανατολικά, θα στηρίξουν την αναβάθμιση των δύο αστικών κέντρων και την ανάπτυξη του δυτικού τμήματος της περιφέρειας. Ως προς τις πόλεις και τις λειτουργίες διαπεριφερειακής ακτινοβολίας, η κατεύθυνση είναι να δοθεί προτεραιότητα στο δίπολο Καρδίτσας Τρικάλων,ώστε το αποκομμένο σήμερα βορειοδυτικό άκρο της περιφέρειας να αλλάξει ριζικά ρόλο. Στην προοπτική σύνδεσης της Θεσσαλίας με το βόρειο άξονα/μέτωπο ανάπτυξης της χώρας αι το δυτικό τόξο ανάπτυξης, αυτή θα αποκτήσει χαρακτηριστικά διαπεριφερειακής πύλης. Σε μια τέτοια προοπτική, θα ανοίξουν για το δίπολο Καρδίτσα Τρίκαλα, νέες προοπτικές στα πεδία του εμπορίου και των υπηρεσιών. Αναφορικά με τις λειτουργίες, ο τουρισμός αποτελεί κατεύθυνση διαπεριφερειακής λειτουργίας Οι σημερινοί τουριστικοί πόλοι έντασης (Σποράδες, Πήλιο, Μετέωρα), να παύσουν να αποτελούν μη συνδεδεμένους τουριστικούς προορισμούς και θα δικτυωθούν, μέσω της δημιουργίας εκτατικής ορεινής ζώνης νέων μορφών τουρισμού, διαμορφώνοντας ένα τουριστικό τόξο στο οποίο οι διάφορες συνιστώσες θα έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αλλά και θα αλληλοϋποστηρίζονται μέσω της δημιουργίας σύνθετων τουριστικών κυκλωμάτων και της επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου. Ως προς τι μεγάλες ζώνες εσωτερικής οργάνωσης της περιφέρειας, ο χώρος οργανώνεται στις παρακάτω ζώνες: 1. Υπό διαμόρφωση μητροπολιτική ζώνη Λάρισας Βόλου και ζώνη Καρδίτσας Τρικάλων Λάρισας 2. Ζώνης εντατικής γεωργίας, στο Θεσσαλικό κάμπο και με ορισμένες επεκτάσεις προς περιοχές μεγαλύτερου υψομέτρου με δυνατότητες ανάπτυξης ανταγωνιστικών γεωργικών καλλιεργειών νέου τύπου (ΠΟΠ, βιολογική γεωργία). Παράλληλα, όλη η ζώνη θα υποστηρίζεται από ένα σχετικά πυκνό δίκτυο αγροτικών κέντρων που θα επιτρέψουν την γενικότερη ανάπτυξη της υπαίθρου. 3. Ορεινή περιμετρική ζώνη στα Δ. Β. και Α. βασισμένη σε γεωργικές δραστηριότητες (πολυλειτουργίκότητα αγροτικού τομέα καθώς και ορισμένα προϊόντα με πλεονεκτήματα στην αγορά) και σε νέες (ήπιες, κατά τεκμήριο) μορφές τουρισμού. Ως προς τη χωρική δομή, όπως περιγράφεται παρακάτω, εντοπίζονται οι εξής στόχοι: Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 48 από 271

50 Το Ανατολικό, περισσότερο αναπτυγμένο, τμήμα να καταστεί ισχυρός πόλος σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, Το Δυτικό τμήμα, να ενισχυθεί, ώστε να είναι σε θέση να στηρίξει τις αναπτυξιακές διαδικασίες και να αποτελέσεις την πύλη της Περιφέρειας προς το δυτικό και βόρειο άξονα της χώρας. Παράλληλα βασική επιδίωξη είναι η ενίσχυση της σύνδεσης των δύο τμημάτων και ειδικότερα των δύο κέντρων του δυτικού τμήματος με την έδρα της Περιφέρειας. Οι λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές πρέπει να βελτιώσουν τη θέση τους, ωφελούμενες από την αξιοποίηση των φυσικών πόρων της Περιφέρειας. Αναλυτικά, οι κατευθύνσεις για τη χωρική δομή της Περιφέρειας διαρθρώνονται ως εξής: Υλοποιείται στο Δυτικό τμήμα δεύτερος άξονας ανάπτυξης, παράλληλος προς τον προηγούμενο, μεταξύ Καρδίτσας και Τρικάλων, επεκτεινόμενος προς Καλαμπάκα Εγνατία βόρεια και προς Λαμία νότια, Δημιουργείται η Ζώνη ανάπτυξης με αντίστοιχη Ζώνη Ημερήσιων Μετακινήσεων, τη δυτική με κύριους πόλους Καρδίτσας και Τρίκαλα και δευτερεύοντες τους Σοφάδες, το Μουζάκι, την Πύλη και την Καλαμπάκα. Σημαντικό ρόλο αναμένεται να αναλάβουν ο Παλαμάς και η Φαρκαδώνα που είναι χωροθετημένα στους άξονες σύνδεσης των δύο ζωνών, Ο υπόλοιπος χώρος, που σήμερα κατά κανόνα, αντιμετωπίζει προβλήματα, οργανώνεται σε αναπτυξιακές ενότητες οικιστικών κέντρων 3 ου επιπέδου και εξαρτάται από τις Ζώνες Ανάπτυξης. Ανάλογα με τη σημερινή κατάσταση, τις παραπάνω προβλέψεις και τις δυνατότητες των οικιστικών κέντρων κάθε περιοχής, προτείνεται η παρακάτω δομή: Από τη δυτική ζώνη εξαρτώνται οι ακόλουθες ενότητες: τα ορεινά της Καλαμπάκας (Πίνδος - Χάσια) με κέντρο την Καλαμπάκα, η περιοχή των οικισμών Στουρναρέϊκά Μεσοχώρα Ελάτη κλπ (Πίνδος) με κέντρο την Πύλη, η περιοχή της Αργιθέας με κέντρο το Μουζάκι, το νοτιοδυτικό ορεινό τμήμα του Ν. Καρδίτσας με κέντρο τους Σοφάδες. Τα άλλα οικιστικά κέντρα 3 ου επιπέδου προβλέπεται να λειτουργούν ως κέντρα παροχής εξυπηρετήσεων της περιοχής τους, και ειδικότερα του γεωργικού τομέα εφόσον είναι χωροθετημένα στην ΓΓΥΠ, εξαρτώμενα άμεσα από τις αντίστοιχες πόλεις και συγκεκριμένα: στην κεντρική, ως προς την ευρύτερη πεδινή περιοχή του κάμπου, ζώνη, ο Παλαμάς και η Φαρκαδώνα εξαρτώμενα από την Καρδίτσα και τα Τρίκαλα Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 49 από 271

51 Ως προς την ιεράρχηση του οικιστικού δικτύου, οι προτεινόμενες κατευθύνσεις, βασίζονται στο μοντέλο οργάνωσης του χώρου της Περιφέρειας και στην κριτική ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης και των προτάσεων ΥΧΟΠ-84. Τα οικιστικά κέντρα της Περιφέρειας κατατάσσονται σε 5 επίπεδα. Χάρτης 4: «Πόλοι Ανάπτυξης Περιφέρειας Θεσσαλίας» Η πολιτική του οικιστικού δικτύου επιδιώκει την ενίσχυση του αναπτυξιακού ρόλου επιλεγμένων οικισμών απ όλα τα επίπεδα. Η συνολική ενίσχυση κάθε οικιστικού κέντρου πρέπει να κατευθυνθεί στην κάλυψη των αναγκών που απορρέουν από το συγκεκριμένο ρόλο καθενός, με βάση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του, αναδεικνύοντας παράλληλα τα ιδιαίτερα στοιχεία που συνθέτουν την δική του ταυτότητα. Η εξειδίκευση, διαφοροποίηση, συμπληρωματικότητα των οικιστικών κέντρων αποτελούν τη βασική επιλογή της πολιτικής αυτής όπως και η διαδημοτική συνεργασία και γενικά η «δικτύωσή» τους με βάση κοινά χαρακτηριστικά (δυνατότητες, προβλήματα). Αναλυτικά: Οικισμοί 2 ου επιπέδου: Καρδίτσα (κέντρο νομαρχιακής εμβέλειας): - Αστικό κέντρο - Διοικητικό κέντρο Νομαρχιακό - Κέντρο υπηρεσιών προς την αγροτική παραγωγή υπερνομαρχιακής εμβέλειας, με επιπλέον έμφαση στην υποστήριξη (έρευνα κλπ) της βαμβακοκαλλιέργειας και της κτηνοτροφίας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 50 από 271

52 - Κέντρο μεταποίησης τοπικά παραγόμενων αγροτικών προϊόντων και τροφίμων - Ανάπτυξη ήπιων μορφών τουρισμού εθνικής εμβέλειας (φυσικό περιβάλλον ορεινά - Λ. Πλαστήρα) με δυνατότητες εξέλιξης σε διεθνούς εμβέλειας (σύμπλεγμα τεχνιτών λιμνών Σμοκόβου, Παλστήρα, Συκιάς) Ο.Κ. 3 ου επιπέδου ΟΤΑ : Παλαμάς, Μουζάκι, Σοφάδες - σημαντικός, διακεκριμένος ρόλος στον αναπτυξιακό σχεδιασμό. - κέντρα αναπτυξιακών ενοτήτων και ταυτόχρονα παροχής εξυπηρετήσεων 3 ου επιπέδου. - κέντρα παροχής εξυπηρετήσεων με κύριο ρόλο την ανάσχεση της τάσης συγκέντρωσης του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα. - διαθέτουν συγκριτικά πλεονεκτήματα ή/και δυνατότητες να αναλάβουν ιδιαίτερο ρόλο Ο.Κ. 4 ου επιπέδου ΟΤΑ: Σταυρός (Δ. Κάμπου), Καλλιφώνιο (Δ. Καλλιφωνίου), Καλλίθηρο (Δ. Ιτάμου), Μητρόπολη (Δ. Μητρόπολης), Μορφοβούνι (Δ. Πλαστήρα), Πεζούλα (Δ. Νεβρόπολης Αγράφων), Φανάρι (Δ. Ιθώμης), Προάστιο (Δ. Σελλάνων), Αγναντερό (Δ. Παμίσου), Ιτέα (Δ. Φύλλου), Ανθηρό (Δ. Αργιθέας), Βραγκιανά (Δ Αχελώου), Πετρίλο (Κοιν. Ανατ. Αργιθέας), Ματαράγκα (Δ. Άρνης), Λεοντάριο (Δ. Ταμασίου), Κέδρος (Δ. Μενελαίδας), Ρεντίνα (Δ. Ρεντίνας). Οι οικισμοί της ενδοχώρας με δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης καθώς και τα οικιστικά κέντρα εξυπηρέτησης ορεινών/προβληματικών περιοχών (ορεινά κεφαλοχώρια): - αξιόλογο κτιριακό απόθεμα ή και μεμονωμένα κτήρια ή στοιχεία, - περιοχές παραγωγής τοπικών προϊόντων - συγκριτικά πλεονεκτήματα (ιαματικά λουτρά, τεχνητές λίμνες, αξιόλογο φυσικό περιβάλλον κλπ). Αναφορικά με τον τουρισμό και τη β κατοικία μια ευρύτερη ζώνη που συγκεντρώνει σημαντικής έκτασης και αξίας φυσικό απόθεμα, με σημαντικούς ιστορικούς και καθιερωμένους τουριστικούς προορισμούς, εντοπίζεται στα δυτικά και αποτελεί τμήμα της οροσειράς της Πίνδου, περιλαμβάνοντας τα Μετέωρα, τον Κόζιακα, τις περιοχές των Λιμνών Πλαστήρας και Σμοκόβου κλπ. Οι περιοχές που περιλαμβάνονται στις ζώνες αυτές διακρίνονται με διαβαθμίσεις, σε δύο γενικές κατηγορίες: 1. Τις περιοχές που εμφανίζουν ήδη έντονες τάσεις ανάπτυξης και κατά συνέπεια προβλήματα σύγκρουσης χρήσεων. Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται τα Νησιά, το Πήλιο, τα παράλια του Ν. Λάρισας, η Καλαμπάκα (Μετέωρα), και στην Πίνδο περιοχές Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 51 από 271

53 όπως η Λίμνη Πλαστήρα και το Περτούλι. Για τις περιοχές αυτές, όπου η πίεση για ανάπτυξη είναι έντονη, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν κατά το σχεδιασμό μηχανισμοί και εργαλεία συγκέντρωσης (επεκτάσεις, ΠΕΡΠΟ, ΠΟΤΑ, ΠΟΑΠΔ) και παράλληλα τα κάθε μορφής κίνητρα να αποβλέπουν στην αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών και γενικά του τουριστικού προϊόντος. 2. Τις υπόλοιπες, ορεινές ημιορεινές περιοχές,, με προβλήματα ανάπτυξης, στις οποίες ουσιαστικά περιλαμβάνεται όλη η ορεινή περιμετρική ζώνη της Περιφέρειας. Για τις περιοχές αυτής της κατηγορίας, ο σχεδιασμός θα πρέπει να βασισθεί σε ειδικές χωροταξικές/περιβαλλοντικές μελέτες που θα καθορίσουν τις χρήσεις γης και τον τρόπο διαχείρισης φυσικών πόρων. Στόχος η πολυλειτουργικότητα του αγροτικού τομέα, η ανάπτυξη ήπιων (κατά τεκμήριο) μορφών τουρισμού και η προστασία του περιβάλλοντος. Κατά προτεραιότητα θα πρέπει να αντιμετωπισθούν όσες περιοχές προβλέπεται να αποκτήσουν συγκριτικό πλεονέκτημα μέσω των εκτελούμενων ή προγραμματιζόμενων έργων (τεχνητές λίμνες, οδικά τουριστικά κυκλώματα) όπως είναι οι περιοχές Σμοκόβου, Συκιάς. Μεσοχώρας, Κάρλας, Αργιθέας, Μαυροβουνίου κλπ. Για τις παραπάνω περιπτώσεις, προβλέπονται οι εξής κατευθύνσεις: - Αξιοποίηση του υπάρχοντος αποθέματος με την πολεοδόμηση οικισμών καθώς και την προστασία και ανάδειξη διατηρητέων κτηρίων και παραδοσιακών συνόλων μέσω της επαναχρησιμοποίηση τους. - Ανάπτυξη εναλλακτικών ήπιων μορφών τουρισμού που θα έχει ως αποτέλεσμα την διεύρυνση χρονικά της τουριστικής περιόδου και χωρικά της τουριστικής ανάπτυξης. Απαραίτητα προϋπόθεση είναι η προβολή και αξιοποίηση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. - Συντονισμό του σχεδιασμού σε επίπεδο ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ με βασική αρχή την επιδίωξη της παράλληλης, όχι απαραίτητα ισόρροπης, αλλά ανάλογα με την ιδιαιτερότητα κάθε ενότητας, ανάπτυξης των χρήσεων και της αποφυγής συγκρούσεων μεταξύ τους και με το περιβάλλον. Στο πλαίσιο των ευρύτερων αναπτυξιακών κατευθύνσεων, θα πρέπει να διατυπωθούν και αντίστοιχες προτάσεις σχετικά με την εξόρυξη βιομηχανικών ορυκτών. Έτσι, κρίνεται αναγκαία η διερεύνηση/παροχή δυνατότητας αξιοποίησης των φυσικών πόρων της Περιφέρειας σε: - Γεωθερμικά Πεδία ανατολικά των Σοφάδων, Ν. Καρδίτσας - Ιαματικές Πηγές Σμοκόβου, Κτημένης, Μακρυράχης, Ν. Καρδίτσας κ.α. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 52 από 271

54 4. ΖΟΕ και λοιπά σχέδια χρήσεων γης Αναφορικά με το κατώτερο της περιφέρειας επίπεδο σχεδιασμού, έχει θεσμοθετηθεί ΖΟΕ η οποία και περιλαμβάνει τις Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων, Πλαστήρα και τμήματα των Δ.Ε. Ανατ. Αργιθέας, Ιτάμου και Μουζακίου. ΖΟΕ Ταυρωπού (ΦΕΚ 315/Δ/1991) Καθορισμός Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου ΖΟΕ κατωτάτου ορίου κατάτμησης και λοιπών όρων και περιορισμών δόμησης στην εκτός εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου και εκτός ορίων, οικισμών προϋφισταμένων του έτους 1923 περιοχή των Κοινοτήτων Καρίτσας, Καστανιάς, Κερασιάς, Κρυονερίου, Λαμπερού, Μεσενικόλα, Μορφοβουνίου, Μπελοκομύτη, Πεζούλας, Νεοχωρίου, Φυλακτής, Μοσχάτου (Ν. Καρδίτσας). Στόχος της ήταν να εμποδιστεί η απρογραμμάτιστη δόμηση και να προστατευθούν οι ευαίσθητες περιοχές της γεωργικής γης, των δασικών εκτάσεων και της παραλίμνιας ζώνης από την άναρχη ανάπτυξη που θα μπορούσε να προκύψει από την αναμενόμενη τουριστική ανάπτυξη. Με το σχετικό Π. Δ/γμα καθορίστηκαν οι περιοχές των δασικών εκτάσεων, της γης υψηλής παραγωγικότητας, η παραλίμνια περιοχή ιδιοκτησίας της ΔΕΗ και οι περιοχές μικτών χρήσεων. Επίσης, καθορίστηκαν χρήσεις γης, κατώτερα όρια κατάτμησης ενώ για τους λοιπούς όρους και περιορισμούς δόμησης εφαρμόζονται κατά χρήση οι διατάξεις του Π.Δ/τος (ΦΕΚ 538 Δ ) και του από Π.Δ (ΦΕΚ 270 Δ ) (Περί εκτός σχεδίου δόμησης) Εν συνεχεία, το 1998 η ανωτέρω ΖΟΕ καταργήθηκε με το από ΠΔ (ΦΕΚ 885/Δ/ ). Με το εν λόγω ΦΕΚ, θεσμοθετήθηκε η ΖΟΕ κατωτάτου ορίου κατάτμησης και λοιπών όρων και περιορισμών δόμησης στην εκτός εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών προϋφισταμένων του έτους 1923 περιοχή των Κοινοτήτων Μορφοβουνίου, Μεσενικόλα, Μοσχάτου, Λαμπερού, Καστανιάς, Καροπλεσίου, Μπελοκομύτη, Καρίτσας, Καρβασαρά, Νεοχωρίου, Πεζούλας, Φυλακτής, Κρυονερίου και Κερασιάς, η οποία καλύπτει ευρύτερη περιοχή από την ΖΟΕ του Σημειώνεται ότι η Δ/νση Περιβάλλοντος του ΥΠΕΚΑ (τ. ΥΠΕΧΩΔΕ), έχει αναθέσει τη μελέτη «Τροποποίησης της Ειδικής Χωροταξικής Μελέτης Ανάπτυξης των οικισμών της Λίμνης Ταυρωπού» και η οποία παρεδόθη το 2001 και με βάση την οποία προβλέπονται μια σειρά τροποποιήσεις, ρυθμίσεις της ΖΟΕ (εκπονήθηκε αντίστοιχα και ΕΠΜ). Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 53 από 271

55 Tο 2003, το σχετικό σχέδιο διατάγματος με αντικείμενο νέα τροποποίηση της Ζ Ο Ε, απεστάλη στο Συμβούλιο της Επικρατείας προς επεξεργασία, κυρίως όσον αφορά τις επιτρεπόμενες χρήσεις και τους όρους και περιορισμούς δομήσεως στην περιοχή, το οποίο βασιζόταν στα πορίσματα μελέτης του Ιουνίου 2001 με θέμα «Τροποποίηση Ειδικής Χωροταξικής Μελέτης Ανάπτυξης των οικισμών της Λίμνης Ταυρωπού» (Ε.Χ.Μ) και «Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης» (Ε.Π.Μ) για την προστασία και διαχείριση της περιοχής της λίμνης, του Δεκεμβρίου Το σχέδιο εκείνο έτυχε επεξεργασίας με το ΠΕ 129/04, με το οποίο κρίθηκε ότι ορισμένες ρυθμίσεις του σχεδίου είχαν καλώς, άλλες ρυθμίσεις έχρηζαν συμπλήρωσης η βελτίωσης, ενώ άλλες ρυθμίσεις κρίθηκαν μη νόμιμες όπως: η δημιουργία «μικρών κτηνοτροφικών μονάδων και εγκαταστάσεων σταυλισμού» εντός δημόσιων δασικών εκτάσεων, η δημιουργία «μικρών κτηνοτροφικών μονάδων και εγκαταστάσεών σταυλισμού» εντός ιδιωτικών δασικών εκτάσεων, στις οποίες απαγορεύεται κατά τα λοιπά η δόμηση, η προσθήκη χρήσεως «κατοικίας», καθώς και οι συναφείς με αυτή όροι δόμησης, σε περιοχές «γεωργικής γης ειδικών καλλιεργειών», η χρήση «κατοικίας» και οι συναφείς όροι δόμησης, σε περιοχές «ζωνών γεωργικής γης πρώτης προτεραιότητας», διότι η ρύθμιση αυτή αντίκειται στην Ε.Π.Μ., Με το υπό επεξεργασία σχέδιο, το οποίο προτείνεται από τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ μετά και από επικαιροποιημένες γνωμοδοτήσεις των οικείων ΟΤΑ και νεότερη γνωμοδότηση του Κ.Σ.Χ.Ο.Π. (πρακτικό 27/ ), επαναφέρθηκε προς επεξεργασία το ανωτέρω σχέδιο, μετά από μερική προσαρμογή του προς τις παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν με το ΠΕ 129/04. Σύμφωνα με το Σ.τ.Ε. το νέο σχέδιο συμμορφώθηκε προς ορισμένες από τις διατυπωθείσες παρατηρήσεις. Περαιτέρω, όμως, η Διοίκηση επέμεινε στις ανωτέρω με στοιχεία (α) έως (ε) ρυθμίσεις, οι οποίες κρίθηκαν μη νόμιμες με το ΠΕ 129/04. Με βάση το νέο αυτό σχέδιο το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε τελικά μη νόμιμες της ρυθμίσεις (α) και (ε) με το σκεπτικό που αναπτύχθηκε πιο πάνω. Επισημαίνεται ότι η περιοχή που εμπίπτει στο όριο της ΖΟΕ υπόκειται σε έλεγχο από την Επιτροπή Πολεοδομικού και Αρχιτεκτονικού Ελέγχου (ΕΠΑΕ). Οι οικισμοί που εντάσσονται στα όρια της συγκεκριμένης ΖΟΕ είναι το σύνολο των οικισμών του Δήμου Λίμνης Πλαστήρα και συμπληρωματικά αυτών οι: Μούχα, Καστανιά, Κουτσοπάπουλος, Ανθηρό (Δ.Ε. Ιτάμου), Αγία Αγάθη, Καροπλέσι, Γιαννουσαίικα, Κουκαίικα. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 54 από 271

56 II. Πολεοδομικός Σχεδιασμός 1. ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ Βάσει του από 3009/156419/ εγγράφου της Διεύθυνση Περιβάλλοντος & Χωρικού Σχεδιασμού Θεσσαλίας, της Γενικής Διεύθυνσης Χωροταξικής και Περιβαλλοντικής Πολιτικής, της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Θεσσαλίας & Στερεάς Ελλάδος, τα θεσμοθετημένα και τα υπό εκπόνηση ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ του Ν. 2508/97 έχουν ως εξής (ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Α Φάση «Στρατηγικός Σχεδιασμός, Μάιος 2011»): ΣΧΟΟΑΠ ΔΕ Ιτάμου, Ν. Καρδίτσας: έχει θεσμοθετηθεί (ΦΕΚ 350/ΑΑΠ/ ) ΣΧΟΟΑΠ ΔΕ Νεβρόπολης Αγράφων, Ν. Καρδίτσας: Έχει κατατεθεί το Β2 στάδιο της μελέτης, πλην όμως, λόγω της ύπαρξης της ΖΟΕ Πλαστήρα, στο σύνολο σχεδόν της Δ.Ε. έχει οδηγηθεί η μελέτη σε αδιέξοδο. ΣΧΟΟΑΠ ΔΕ Λίμνης Πλαστήρα, Ν. Καρδίτσας: Έχει κατατεθεί το Β2 στάδιο της μελέτης, πλην όμως, λόγω της ύπαρξης της ΖΟΕ Πλαστήρα, στο σύνολο σχεδόν της Δ.Ε. έχει οδηγηθεί η μελέτη σε αδιέξοδο. ΓΠΣ ΔΕ Μουζακίου, Ν. Καρδίτσας: έχει θεσμοθετηθεί (ΦΕΚ 311/ ) ΤΡΟΠ. ΓΠΣ ΔΕ Σοφάδων, Ν. Καρδίτσας: έχει εγκριθεί (ΦΕΚ 155/ΑΑΠ/ ) ΣΧΟΟΑΠ Περιοχής Λίμνης Σμοκόβου (Μενελαϊδας, Ρεντίνας, Ταμασίου), Ν. Καρδίτσας: έχει κατατεθεί το Β1 στάδιο της μελέτης Συνεπώς στο σύνολο των 6 Δήμων και 21 Δημοτικών Ενοτήτων της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας, βρίσκονται υπό εκπόνηση 4 ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ (σε 6 Δ.Ε.) και 2 έχουν εγκριθεί. Τέλος, βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία ανάθεσης ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ των παρακάτω Δημοτικών Ενοτήτων: ΣΧΟΟΑΠ Δ.Ε. Μητρόπολης, ΣΧΟΟΑΠ Δ.Ε. Ανατολ. Αργιθέας, ΣΧΟΟΑΠ Δ.Ε. Αργιθέας, ΣΧΟΟΑΠ Δ.Ε. Αχελώου, ΣΧΟΟΑΠ Δ.Ε. Παμίσου. Πολλά από τα προαναφερόμενα ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ αποτελούν αναθεωρήσεις/τροποποιήσεις ήδη εγκεκριμένων ΓΠΣ οικισμών, τα οποία εκπονήθηκαν και εγκρίθηκαν βάσει του Ν.1337/83: Καρδίτσα Καρδιτσομαγούλα (ΦΕΚ 323Δ/89, 390Δ/92), Μουζάκι Καραϊσκάκη (892Δ/86, 321/Δ/92), Παλαμάς (ΦΕΚ 111Δ/89), Σοφάδες Μοσχολούρι (ΦΕΚ 891Δ/86). Εξετάζοντας τις κατευθύνσεις των εν λόγω μελετών, επισημαίνονται τα εξής: Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 55 από 271

57 Συνολικά στην Π.Ε. Καρδίτσας, εκτός από τις θεσμοθετημένες περιοχές εντός εγκεκριμένων ρυμοτομικών σχεδίων (οικισμοί Σοφάδων, Μασχολουρίου,.Ταυρωπού, Μουζακίου, Καλλίθηρου κλπ) στους υπόλοιπους οικισμούς η οικιστική ανάπτυξη συνεχίζει με το καθεστώς του Π.Δ (ΦΕΚ 181/Δ/85) και στις εκτός σχεδίου περιοχές με τη νόμιμη (ΦΕΚ 270/Δ/85) ή αυθαίρετη δόμηση. Συμπληρωματικά ισχύει το ΦΕΚ 580/Δ/1999 και το ΦΕΚ 289/ΑΑΠ/ Ωστόσο, οικιστικές πιέσεις δεν παρουσιάζονται γενικά στον εκτός σχεδίου χώρο και τον περιαστικό χώρο των οικισμών. Εξαίρεση αποτελούν η περιοχή πλησίον του νέου οικισμού των Τσιγγάνων (Νέα Ζωή) όπου έχουν κτιστεί εκτός σχεδίου οικοδομές Τσιγγάνων. 2. Εγκεκριμένες Πολεοδομικές Μελέτες Από το σύνολο των 290 οικισμών, εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο έχουν 5 οικισμοί: Μουζάκι (Δ.Ε. Μουζακίου), Γ. Καραϊσκάκης (Δ.Ε. Μουζακίου), Αγ. Αθανάσιος (Δ.Ε. Πλαστήρα), Νέα Ζωή (Δ.Ε. Σοφάδων) και Αγναντερό (Δ.Ε. Παμίσου). Αναλυτικότερα: Μουζάκι Γ. Καραϊσκάκης: Η περιοχή έχει εγκεκριμένο σχέδιο από το 1953 (Β.Δ ΦΕΚ 11Α/1953). Σήμερα ισχύουν οι όροι δόμησης σύμφωνα με την «Πολεοδομική μελέτη αναθεώρησης οικισμού Μουζακίου Δ. Μουζακίου Ν. Καρδίτσας και οικισμού Γ. Καραϊσκάκη κοινότητας Μαυρομματίου Ν. Καρδίτσας» που εγκρίθηκε με την υπ αριθμόν 314/ απόφαση Νομάρχη Καρδίτσας (ΦΕΚ 67Δ/ ), όπως τροποποιήθηκε με τις υπ αριθμόν 549/ (ΦΕΚ 210Δ/ ), 5234/97/98/ (ΦΕΚ 164 Δ/1998) και 911/ Αποφάσεις Νομάρχη Καρδίτσας (ΦΕΚ 488Δ/2005). Περιοχή 1 ης Επέκτασης: Ισχύουν οι όροι δόμησης της «Πολεοδομικής Μελέτης οικισμού Μουζακίου του Δήμου Μουζακίου (1η Επέκταση)», η οποία εγκρίθηκε με το Π.Δ. της , (ΦΕΚ 354Δ/ ), όπως τροποποιήθηκε με την υπ αριθμό 2632/ (ΦΕΚ 918Δ/1992) απόφαση Νομάρχη Καρδίτσας. Περιοχή 2 ης επέκτασης (Αμπέλια): Ισχύουν οι όροι δόμησης της «Πολεοδομικής Μελέτης επεκτάσεως σχεδίου πόλεως Μουζακίου στην περιοχή Αμπέλια (Περιοχή 2)», η οποία εγκρίθηκε με την 3473/ απόφαση Νομάρχη Καρδίτσας (ΦΕΚ 1066Δ/1997) και τροποποιήθηκε με την υπ αριθμόν 2953/ απόφαση Νομάρχη Καρδίτσας (Κύρωση Πράξης Εφαρμογής), Αγ. Αθανάσιος: πρόκειται για ρυμοτομημένη έκταση (υπ αριθμ / Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. και Γεωργίας, που δημοσιεύθηκε στο Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 56 από 271

58 Φ.Ε.Κ. 997Δ - 26/09/2003) πλησίον του οικισμού έκτασης 166,5στρ. η οποία απαλλοτριώθηκε προκειμένου να μετεγκατασταθεί ο κατολισθαίνων οικισμός του Λαμπερού (Ε5γ/15459/1519/ Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Δημοσίων Έργων Κοινωνικών Υπηρεσιών Συντονισμού & Προγραμματισμού, απόφαση ΣΧΟΠ της περιφέρειας 183/1999 & 137/2002), Νέα Ζωή: Πολεοδομική Μελέτη των «Τσιγγάνων» του Δήμου Σοφάδων (ΦΕΚ 487/Δ/1986) και Πράξη Εφαρμογής: κύρωση με αριθμό 1/89/4386/24 του Νομάρχη Καρδίτσας, Αγναντερό: Τροποποίηση σχεδίου στον οικισμό Αγναντερού της Κοινότητας Αγναντερού του Ν. Καρδίτσας και χαρακτηρισμός χώρου για ανέγερση υγειονομικού σταθμού και αγροτικού ιατρείου (ΦΕΚ 1613/Δ/ ) Επίσης, αν και δεν περιλαμβάνονται στο χωρικό αντικείμενο της μελέτης, επισημαίνεται ότι εγκεκριμένο ρυμοτομικό έχει ο οικισμός των Σοφάδων (Β.Δ. 16/6/1948, ΦΕΚ 162/Α/48, ΦΕΚ 56/Δ / , Έγκριση πολεοδομικής μελέτης «Σοφάδων» του Δήμου Σοφάδων Ν. Καρδίτσας: ΦΕΚ 964/Δ/1987, Πράξη Εφαρμογής: υπ αρίθμ. 2/94/228 του Νομάρχη Καρδίτσας) και η Καρδίτσα (Β.Δ (ΦΕΚ 34/Δ/ ) «Περί αναθεώρησης και επεκτάσεως ρυμοτομικού σχεδίου πόλης Καρδίτσα και καθορισμό των όρων και περιορισμών δόμησης των οικοπέδων αυτού, όπως τροποποιήθηκε μεταγενέστερα») Τέλος υπάρχουν οικισμοί οι οποίοι έχουν προέλθει από διανομή του Υπ. Γεωργίας τη δεκαετία του 30 και διαθέτουν ρυμοτομικό σχέδιο (Ανάβρα, Γραμματικό, Ν. Ικόνιο Δ.Ε. Ταμασίου, Άγ. Βησσάριος, Ανώγειο, Δασοχώρι ΔΕ Σοφάδων, Ρούσσο, Αρτεσιανό, Αγιοπηγή Δ.Ε. Καρδίτσας κ.ά.). 3. Οριοθετήσεις οικισμών Λοιπό Πλαίσιο δόμησης μη οριοθετημένων οικισμών Από το σύνολο των 290 οικισμών (όπως διαμορφώθηκαν με βάση την απογραφή της ΕΛ.ΣΤΑΤ. και τις προσθήκες της ομάδας μελέτης αναφορικά με οικισμούς που εντοπίστηκαν στο πεδίο αλλά δεν αποτελούν οικισμούς κατά ΕΛ.ΣΤΑΤ.), οριοθετημένοι είναι οι 138 οικισμοί. Οι σχετικές αποφάσεις καθώς και συνολικά η ανάλυση και αξιολόγηση του θεσμικού πλαισίου που διέπει τον οικισμό, παρατίθεται αναλυτικά σε επόμενο κεφάλαιο. Συμπληρωματικά των παραπάνω, για τους μη οριοθετημένους οικισμούς (98 οικισμοί) χωρίς ρυμοτομικό σχέδιο, με πληθυσμό (απογραφής 1981) λιγότερο από 500 κατοίκους και τάσεις Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 57 από 271

59 δημογραφικής συρρίκνωσης, ισχύουν οι διατάξεις του Π.Δ/τος της (ΦΕΚ 588/Δ/82) σύμφωνα με το οποίο «σε μια περιοχή που οριοθετείται από ακτίνα 800μέτρων από το κέντρο των οικισμών που δεν έχουν εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο, που έχουν πληθυσμό < 500 κατοίκων (απογραφή 1981) και τάσεις δημογραφικής συρρίκνωσης, που δεν είναι παραδοσιακοί, ούτε παραλιακοί, ούτε πόλοι τουριστικού ενδιαφέροντος, ούτε περιαστικοί, καθορίζονται ειδικοί όροι και περιορισμοί δόμησης ( )». Παράλληλα για σύνολο 100 οικισμών (οριοθετημένων και μη), σε επίπεδο ειδικών όρων δόμησης και μορφολογικών κανόνων, βρίσκονται σε ισχύ οι υπ αρίθμ. 6126, 6124, 6123, 6125 νομαρχιακές αποφάσεις (ΦΕΚ 150/Δ/1989). Τέλος, εκτός από τους όρους δόμησης που προσδιορίζονται στις νομαρχιακές αποφάσεις οριοθέτησης, ισχύουν για τους οικισμούς και οι διατάξεις του διατάγματος της , (ΦΕΚ 181 Δ/ ) που αναφέρεται στον «τρόπο καθορισμού ορίων οικισμών της χώρας μέχρι 2000 κατοίκους, κατηγορίες αυτών και καθορισμός όρων και περιορισμών δόμησής του», τις οποίες και επικαλούνται σε αρκετά σημεία οι αποφάσεις οριοθέτησης, όπως τροποποιήθηκε με τις διατάξεις του Π.Δ/ (ΦΕΚ 133Δ / ) και στη συνέχεια με το Π.Δ/ ( ΦΕΚ 289/ΑΑΠ/11) Στις περιοχές εκτός των περιγραμμάτων των οικισμών η δόμηση γίνεται με βάση το Π.Δ. για την εκτός σχεδίου δόμηση της 24/ (ΦΕΚ 270 Δ ) για την «Τροποποίηση των όρων και περιορισμών δόμησης των γηπέδων των κείμενων εκτός των ρυμοτομικών σχεδίων των πόλεων και εκτός των ορίων νομίμως υφιστάμενων προ του έτους 1923 οικισμών». Το διάταγμα ορίζει αρτιότητα γηπέδου τα 4 στρέμματα και πρόσωπο σε κοινόχρηστο δρόμο 25μέτρα. Ορίζει μέγιστο ποσοστό κάλυψης το 10% της επιφάνειας του γηπέδου και μέγιστο συντελεστή δόμησης του γηπέδου 0,2. III. Λοιπό πλαίσιο (θεσμοθετημένο και μη) Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται μια σειρά μελετών ή κατευθύνσεων (θεσμοθετημένων και μη) από τις οποίες απορρέουν δεσμεύσεις ή πλαίσια κρίσιμα για τη περιοχή μελέτης. Ειδικότερα: Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 58 από 271

60 1. Περιοχές περιβαλλοντικής προστασίας της Περιφέρειας Θεσσαλίας (Ν. 3937/2011) NATURA 2000 (Ειδικές Ζώνες Διατήρησης ΕΖΔ) Αναφορικά με τις υπάρχουσες Προστατευόμενες Περιοχές του δικτύου NATURA 2000, στην περιοχή εντός των ορίων της Π.Ε. Καρδίτσας, υπάρχουν τμήματα GR «Άγραφα», έκτασης 9.753,02ha (ΦΕΚ 60/Α/ ):Ο χαρακτήρας της περιοχής είναι τυπικός των ορεινών εκτάσεων της Ελλάδας, με αντιπροσωπευτικούς οικοτόπους και είδη της αλπικής και υπαλπικής ζώνης. Βασικό στοιχείο για την αξιολόγηση της περιοχής είναι το πλήθος των ενδημικών φυτών της Βαλκανικής Χερσονήσου, της Ελλάδας και των τοπικών ενδημικών φυτικών ειδών (π.χ. Asperula oetea, Viola chelmea και Achillea pindicola ssp. Pindicola ενδημικά φυτά της Πίνδου). Η ύπαρξη πλήθους ενδημικών ειδών αποδίδεται στη γεωμορφολογία, στη σχετική απομόνωση και στο υψόμετρο της περιοχής (συχνά πάνω από τα δενδροόρια), τα οποία αποκαλύπτουν την ενδιαφέρουσα και συχνά μοναδική ορεινή χλωρίδα. Η αλπική και υπαλπική ζώνη χρήζουν προστασίας, με σκοπό τη διατήρηση της ορεινής χλωρίδας. Στοιχεία του ορεινού τοπίου είναι τα οροπέδια, οι ξηροί ασβεστολιθικοί βραχώδεις σχηματισμοί και οι λιθοριπές, που αποτελούν τυπικά ενδιαιτήματα ενδημικών χασμόφυτων. Η παρουσία θηλαστικών, που χρήζουν προστασίας (λύκοι, αρκούδες), οι ακόμα και αρπακτικών πουλιών, προσδίδει στην περιοχή των Αγράφων ιδιαίτερη αξία. Οικισμοί εντός Natura 2000: Μέγα Ρέμα, Καρβασαράς, Πετρωτό, Χάρη, Πετρίλο. GR Περιοχή Λίμνης Ταυρωπού, έκτασης 2.982,05ha (ΦΕΚ 60/Α/ ): το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η βιοποικιλότητα που παρουσιάζει. Στο μωσαϊκό των βιοτόπων φιλοξενείται εξαιρετικά πλούσια πανίδα τόσο σε αριθμό ειδών όσο και σε αριθμό ατόμων. Πολλά σημαντικά είδη ασπονδύλων και σπονδυλοζώων έχουν καταγραφεί στην περιοχή. Η ποικιλότητα της βλάστησης δείχνει την παρουσία μιας πλούσιας και ενδιαφέρουσας χλωρίδας, η οποία δεν έχει πλήρως μελετηθεί. Οικισμοί εντός Natura 2000: Κέδρος NATURA 2000 (Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΖΕΠ) GR «Κοιλάδα Αχελώου και Όρη Βάλτου» (ΦΕΚ 60/Α/ ): Η εν λόγω περιοχή ανήκει σύμφωνα με τον Ενιαίο Κατάλογο των Περιοχών NATURA 2000 στην Περιφερειακή Ενότητα Άρτας. Εντός της Περιφέρειας Θεσσαλίας εντοπίζεται μόνο το 13,25% της έκτασης της προστατευόμενης περιοχής. H παρόχθια βλάστηση όπως και η υπόλοιπη βλάστηση κατά μήκος Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 59 από 271

61 των όχθεων καθώς επίσης και η πεδιάδα του ποταμού, γενικά, έχουν μεγάλη σημασία για τους εξής λόγους: α) προστασία του εδάφους από τη διάβρωση και την κατολίσθηση, β) διαμόρφωση σημαντικών ενδιαιτημάτων για τα ζώα της περιοχής (κυρίως για το είδος Lutra lutra και για πολλά είδη πτηνών), γ) τη μείωση της ρύπανσης του ποταμού, δ) συγκράτηση των υλικών κατάντη του ποταμού, ε) τη βελτίωση, άμεση ή έμμεση, του κλίματος στην ευρύτερη περιοχή. Μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων (δασών, παρόχθιων κοινωνιών, μακκίας), σε πολύ κατάσταση διατήρησης, εμφανίζονται στην περιοχή. Το γεγονός αυτό, προστίθεται στη γεωμορφολογία και στο απροσπέλαστο της περιοχής και εξηγεί την πλούσια πανίδα της περιοχής, κυρίως την ορνιθοπανίδα. Επιπλέον, εκτός από την οικολογική σημασία, ο ποταμός Αχελώος είναι σημαντικός και αξιόλογος για τους εξής λόγους: 1) αισθητική αξία του φυσικού περιβάλλοντος, 2) το σπουδαίο δυναμικό για περιβαλλοντική εκπαίδευση που προσφέρει, 3) η σημασία του για επιστημονική έρευνα, 4) η καταλληλότητά του για δραστηριότητες αναψυχής. Επιπλέον, η περιοχή είναι υψηλής σημασίας λόγω της παρουσίας πολλών απειλούμενων και προστατευόμενων ειδών ζώων στα οποία προσφέρει ένα από τα λίγα καταφύγια. Παρατηρείται μια αναπαραγόμενη αποικία του είδους Griffon vultures (Gyps fulvus) καθώς επίσης και άλλα αρπακτικά (Aquila chrysaetos, Neophron percnopterus, κτλ.). Πράγματι, η περιοχή χρησιμοποιείται από μεταναστευτικά είδη πτηνών ως ενδιάμεσος σταθμός. Η βίδρα (Lutra lutra) κατοικεί στον ποταμό και η περιοδική παρουσία της καφέ αρκούδας (Ursus arctos) έχει καταγραφεί στον Αχελώο, στο νότιο τμήμα της περιοχής. Οικισμοί εντός Natura 2000: Αρδάνοβο, Μακρύκαμπος, Μεγάλη Πέτρα, Αργύρι, Καταφύλλι, Κελάρια, Πράβα, Ταξιάρχης (εντάσσεται και στη περιοχή NATURA με κωδικό GR ), Συκιά (εντάσσεται και στη περιοχή NATURA με κωδικό GR ), Γρυμπιανά (εντάσσεται και στη περιοχή NATURA με κωδικό GR ), Πλάγια (εντάσσεται και στη περιοχή NATURA με κωδικό GR ), Δένδρος (εντάσσεται και στη περιοχή NATURA με κωδικό GR ), Νεοχώρια (εντάσσεται και στη περιοχή NATURA με κωδικό GR ), Μελάνυδρο (εντάσσεται και στη περιοχή NATURA με κωδικό GR ). GR Όρη Άγραφα (ΦΕΚ 60/Α/ ): Η εν λόγω περιοχή ανήκει σύμφωνα με τον Ενιαίο Κατάλογο των Περιοχών NATURA 2000 στην Περιφερειακή Ενότητα Ευρυτανίας. Εντός της Περιφέρειας Θεσσαλίας εντοπίζεται μόνο το 21,06% της έκτασης της προστατευόμενης περιοχής. Αυτή η περιοχή είναι πολύ σημαντική για αρπακτικά πουλιά όπως είναι το Ορνεο (Gyps fulvus), ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos), ο Πετρίτης (Falco peregrinus) και ο Φιδαετός (Circaetus gallicus). Είναι επίσης σημαντικό για την Κοκκινοκαλιακούδα (Pyrrhocorax pyrrhocorax), ένα κορακοειδές του οποίου η εμφάνιση στην Ελλάδα είναι πολύ περιορισμένη και ο πληθυσμός του μειώνεται. Οικισμοί εντός Natura 2000: Μέγα Ρέμα, Καρβασαράς, Πετρωτό. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 60 από 271

62 Τέλος τμήματα της περιοχής NATURA 2000 με κωδικό GR «Περιοχή Θεσσαλικού Κάμπου», η οποία διοικητικά εκτείνεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της στην Π.Ε. Καρδίτσας, υπάρχουν και στην περιοχή μελέτης. Οικισμοί εντός Natura 2000: Ερμήτσι, Μεσσοράχη, Πέτρινο (και ο Παλαμάς που δεν περιλαμβάνεται στους υπό μελέτη οικισμούς) Χάρτης 4: «Κατανομή Περιοχών NATURA 2000 στην Περιφέρεια Θεσσαλίας» Καταφύγια Άγριας Ζωής (ΚΑΖ) - Κ241 Σωτήρας Κάστρο Τιτανίου (Μεταμόρφωσης), ΦΕΚ 511/ Κ261 Λογγιές (Καταφυγίου), ΦΕΚ 183/ Κ279 Δημόσιο Δασών Αγράφων Καμάρια, ΦΕΚ 698/ Κ284 Μάρτσα - Κοκκινόβρυση (Κλειστού), ΦΕΚ 708/Β/80 - Κ287 Μπεσιώτη - Μέγδοβας Λαχανόρεμα, ΦΕΚ 376/Β/81 - Κ288 Παληοκαϊτσα - Θερμάκια (Μακρυράχχης), ΦΕΚ 1602/Β/81 - Κ295 Αν Κλίτυς Όρος Τυμφρηστού (Πιτσιωτών Νεοχώριου-Μαυρίλου-Μερκάδας, ΦΕΚ 834/ Κ930 Ξηροβούνι Δήμου Ταμασίου, ΦΕΚ 1164/Β/ Κ621 Τσούκα Σακκά Ασπρόρεμα, ΦΕΚ 405/Β/96 - Κ755 Νησί Νιάγκα Λίμνης Πλαστήρα Δήμου Ιτάμου, ΦΕΚ 702/Β/ Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 61 από 271

63 - Κ756 Δ.Δ. Καρυάς, Κουμπουριανών Δήμου Αργιθέας και Κοινότητα Αθαμανών, ΦΕΚ 702/Β/ Κ839 Δ.Δ. Αργιθέας και Θερινού Δήμου Αργιθέας, ΦΕΚ 671/Β/ Κ887 Βαθυρρέματος Παλιοκαρυάς Στουρναρείκων, Δήμου Πινδέων, ΦΕΚ 1069/Β/ Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους ΤΙΦΚ Στην περιοχή μελέτης, καταγράφονται τέσσερα (4) χαρακτηρισμένα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ). Συγκεκριμένα, πρόκειται για τα: 1. AT : Αισθητικό δάσος Καραϊσκάκη Καρδίτσας, Δήμου Μουζακίου, έκτασης 275,79Ha 2. AT : Περιοχή Λίμνης Πλαστήρα (Ταυρωπού ή Μέγδοβα), Δήμου Λίμνης Πλαστήρα, έκτασης 7.738,25Ha 3. AT : Μονή Σπηλιάς Καμπουριανών Αγράφων (Σπηλιώτισσα), Δήμου Αργιθέας, έκτασης 758,81Ha 4. AT : Ιερά Μονή Ρεντίνας, Δήμου Σοφάδων, έκτασης 143,44 Ha 3. Αρχαιολογικοί Χώροι (μνημεία, διατηρητέα κτήρια εξωαστικού χώρου κλπ) Η θέση της Π.Ε. Καρδίτσας, κοντά στα μεγάλα που συνδέουν τη δυτική Ελλάδα με την ανατολική (Πόρτα και Καλαμπάκα) και η ευνοημένη γεωφυσική μορφολογία του με την εκτεταμένη εύφορη πεδιάδα και τα ποτάμια αποτέλεσαν τους ισχυρούς λόγους για να κατοικηθεί η περιοχή από πολύ νωρίς. Συνεπώς στην Π.Ε. Καρδίτσας, καταγράφονται μια σειρά κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων αλλά και μνημείων που προστατεύονται από τις αντίστοιχες Εφορείες (Κλασσικών και Προϊστορικών, Βυζαντινών, Νεοτέρων) και προέρχονται από διάφορες ιστορικές περιόδους (προϊστορικοί χρόνοι, αρχαϊκή και ελληνιστική εποχή, βυζαντινή περίοδος, τουρκοκρατία, νεότεροι χρόνοι). Ενδεικτικά αναφέρονται ο αρχαιολογικός χώρος Φιλίας, οι αρχαίοι Γόμφοι, η αρχαία Ιθώμη, η αρχαία Μητρόπολη, η αρχαία Καλλίθηρα, το Κάστρο Φαναρίου, η Μονή Ρεντίνας, Μονή Πελεκητής κ.ά. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 62 από 271

64 Μέσα από τα σχετικά διατάγματα προστασίας ορίζονται ζώνες προστασίας, περιορισμοί δόμησης και λοιποί κανόνες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι έχουν καθοριστεί ζώνες Α και Β προστασίας καθώς και χρήσεις γης στη Ζώνη Α για τον Αρχαιολογικό Χώρο «Ύψωμα Αγ. Νικολάου Λουτρού» στην Δ.Ε Μενελαϊδας, αρμοδιότητας ΛΔ ΕΠΚΑ, με την ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ13/22885/1311/ (ΦΕΚ 449/Β/ ). Σε οικιστικό επίπεδο, ο οικισμός Αγ. Γεωργίου με την ΥΑ Γ/2975/63496/ (ΦΕΚ 45/Β/3-2-83), χαρακτηρίζεται ως ιστορικός τόπος. Επιπλέον οι παραδοσιακοί οικισμοί της Π.Ε. Καρδίτσας είναι ο Ελληνόπυργος (ΦΕΚ Δ/594 α/ ) και η Ρεντίνα, (ΦΕΚ Δ/594 α/ ). Τέλος, ο οικισμός Πετρίλο του Δήμου Αργιθέας χαρακτηρίζεται ως ιστορική έδρα αυτού σύμφωνα με την υπ αριθμ /2013 (ΦΕΚ 987/Β/ ). 4. LEADER+, Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης- ΠΑΑ ( ) «Αλέξανδρος Μπαλτατζής» Η LEADER+ είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχει ως βασικό σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της υπαίθρου και την προσέλκυση των νέων, μέσω της υλοποίησης πλέγματος δράσεων που ικανοποιούν παράλληλα τις εθνικές και κοινοτικές προτεραιότητες των Προγραμματικών Περιόδων (απασχόληση, ισότητα, προστασία του περιβάλλοντος κ.ά.). Επιδίωξη της πρωτοβουλίας είναι η ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας των αγροτικών περιοχών, με την καλύτερη αξιοποίηση των φυσικών, ανθρώπινων και οικονομικών πόρων τους, την ανακάλυψη νέων πηγών εισοδήματος και την παράλληλη προστασία της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς. Στην Π.Ε. Καρδίτσας, οι περιοχές εφαρμογής είναι οι κάτωθι Δ.Ε.: Δήμος Καρδίτσας - Δ.Ε. Ιτάμου (Καλλίθηρο, Αμάραντος, Αμπελικό, Καστανιά, Καροπλέσι, Καταφύγι, Νεράϊδα, Ραχούλα) - Δ.Ε. Καρδίτσας (Αγιοπηγή, Αρτεσιανό, Καρδιτσομάγουλα, Παλαιοκκλήσι, Ρούσσο) - Δ.Ε. Κάμπου (Σταυρός, Αγ. Θεόδωρος, Μακρυχώρι, Μέλισσα, Μυρίνη, Πρόδρομος, Πτελοπούλα) - Δ.Ε. Μητρόπολης (Μητρόπολη, Αγ. Γεώργιος, Γεωργικό, Κρύα Βρύση, Ξυνονέρι, Πορτίτσα, Φράγκο) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 63 από 271

65 Δήμος Σοφάδων - Δ.Ε. Άρνης (Ματαράγκα, Ερμήτσι, Κυψέλη, Πύργος Κιερίου) - Δ.Ε. Σοφάδων (Σοφάδες - εκτός σχεδίου περιοχές, Αγ. Παρασκυεή, Αγ. Βησσάριος, Άμπελος, Ανώγειο, Γεφύρια, Δασοχώρι, Καππαδοκικό, Καρποχώρι, Μασχολούρι, Μαυραχάδες, Μελισσοχώρι, Πασχαλίτσα, Φίλια) Δήμος Μουζακίου - Δ.Ε. Ιθώμης (Φανάρι, Αγ. Ακάκιος, Ελληνόπυργος, Κανάλια, Καππά, Λοξάδα, Πύργος Ιθώμης, Χάρμα) - Δ.Ε. Παμίσου (Αγναντερό, Κρανιά, Μαγούλα, Παλαιοχώρι, Ριζοβούνι) Δήμος Λίμνης Πλαστήρα - Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων (Πεζούλα, Καρβασαράς, Καρίτσα, Κρυονέρι, Μπελοκομίτης, Νεοχώρι, Φυλακτή) - Δ.Ε. Πλαστήρα (Μορφοβούνι, Κερασιά, Λαμπερό, Μεσενικόλας, Μοσχάτο) Δήμος Παλαμά - Δ.Ε. Παλαμά (Παλαμάς - εκτός σχεδίου περιοχές, Αγ. Δημήτριος, Βλοχός, Γοργοβίτες, Καλυβάκια, Κοσκινάς, Μάρκο, Μεταμόρφωση) - Δ.Ε. Σελλάνων (Προάστιο, Αγ. Τριάδα, Καλογριανά, Μαραθέα, Πεδινό) - Δ.Ε. Φύλλου (Ιτέα, Αστρίτσα, Λεύκη, Ορφανά, Πέτρινος, Συκεώνας, Φύλλο) Στο πλαίσιο του Τοπικού Προγράμματος εντάσσονται έργα ιδιωτικού ή δημοσίου χαρακτήρα με βάση τις παρακάτω προτεραιότητες: - Αύξηση της αξίας των γεωργικών (κρέας, γάλα, αυγά - πουλερικά, μέλι, σηροτροφία - άλλα είδη, δημητριακά, ελαιούχα προϊόντα, οίνος, οπωροκηπευτικά, άνθη, σπόροι και πολλαπλασιαστικό υλικό, φαρμακευτικά & αρωματικά φυτά) και δασοκομικών προϊόντων (στρογγυλή ξυλεία κωνοφόρων και πλατύφυλλων, καυσόξυλα, φελλός, ερικόριζα, στύλοι ΔΕΗ, σχίζες, στρογγύλια, βουβά, ξύλο θρυμματισμού, ξυλάνθρακες, ξυλοκυτταρίνη, λιγνίνη, μοριοσανίδες, ινοσανίδες, επικολλητά, αντικολλητά, MDF, υπολείμματα ξυλείας) - Στήριξη της δημιουργίας και ανάπτυξης πολύ μικρών επιχειρήσεων (ιδρύσεις, επεκτάσεις και εκσυγχρονισμοί βιοτεχνικών μονάδων, ιδρύσεις, επεκτάσεις και εκσυγχρονισμοί επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών, ιδρύσεις, επεκτάσεις και εκσυγχρονισμοί επιχειρήσεων Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 64 από 271

66 παραγωγής ειδών διατροφής μετά την α μεταποίηση, Βελτίωση επιχειρήσεων για τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ικτύωση ομοειδών ή συμπληρωματικών επιχειρήσεων), - Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων, - Βασικές υπηρεσίες για την οικονομία και τον αγροτικό πληθυσμό (χώροι άσκησης πολιτιστικών, αθλητικών, εκπαιδευτικών, περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων, καθώς και δραστηριοτήτων κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης, όπως κέντρα φροντίδας παιδιών προσχολικής ηλικίας, δημοτικές βιβλιοθήκες, ωδεία κ.λπ., ενίσχυση πολιτιστικών εκδηλώσεων και εκδηλώσεων ανάδειξης και διατήρησης της τοπικής κληρονομιάς στήριξη πολιτιστικών φορέων για μικρής κλίμακας υποδομή, προμήθεια εξοπλισμού, μουσικών οργάνων, στολών), - Ανακαίνιση και ανάπτυξη χωριών (βελτίωση και ανάπλαση κοινόχρηστων χώρων (διαμόρφωση υπαίθριων χώρων, πλακοστρώσεις, πεζοδρομήσεις, φωτισμός, υπογειοποίηση καλωδίων κ.λπ.), αποκατάσταση κτηρίων για κοινωφελή χρήση, αποκατάσταση εξωτερικών όψεων κτισμάτων), - Διατήρηση και αναβάθμιση της αγροτικής κληρονομιάς (διατήρηση, αποκατάσταση και αναβάθμιση περιοχών, όπως βελτίωση - σήμανση μονοπατιών, φυτοτεχνικές εργασίες, τεχνικά έργα μικρής κλίμακας για την προστασία του εδάφους, διαμόρφωση θέσεων θέας, καθώς και δράσεις περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, διατήρηση, αποκατάσταση και αναβάθμιση πολιτισμικών χαρακτηριστικών της αγροτικής υπαίθρου τα οποία δεν είχαν ποτέ παραγωγική δραστηριότητα (όπως βρύσες, γεφύρια), παρεμβάσεις σε υφιστάμενα κτήρια για τη μετατροπή τους σε μουσεία - συλλογές - εκθετήρια που σχετίζονται με τη λαογραφική / αγροτική / πολιτιστική κληρονομιά). Οι εν λόγω πρωτοβουλίες έχουν τη δυνατότητα να συνδεθούν, μεταξύ άλλων, και με το οικιστικό περιβάλλον καθώς, μέσω αυτών υλοποιούνται εργασίες ανάπλασης, ανάδειξης, διαμόρφωσης οικιστικών συνόλων, ΚΧ (πεζόδρομοι, καλντερίμια, πλατείες κλπ) αλλά και μεμονωμένων κτηρίων, αναβαθμίζοντας σημαντικά το περιβάλλον. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής δράσεις/έργα που είτε υλοποιούνται είτε προγραμματίζονται μέσω των πρωτοβουλιών LEADER και LEADER+. Δ.Ε. Ιτάμου: Καστανιά - Κέντρο Οικολογίας Καστανιάς - Ανάπλαση Καστανιάς Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 65 από 271

67 Δ.Ε.Μουζακίου: Κρυοπηγή - Μονάδα αγροτουρισμού (εστιατόριο, ξενώνας) - Βιοτεχνική μονάδα μεταποίησης ξύλου Δ.Ε. Πλαστήρα: Μορφοβούνι - Για τον κεντρικό άξονα του οικισμού έχουν ολοκληρωθεί εργασίες ανάπλασης με τίτλο «Ανάδειξη της Παραδοσιακής Όψης του κεντρικού Οδικού Άξονα του Δ.Δ. Μορφοβουνίου» και αφορούσαν κυρίως διαμορφώσεις και παραδοσιακές τοιχοποιίες. Επίσης έχει προταθεί και η πλακόστρωση σημαντικού τμήματος των μονοπατιών εντός οικισμού. - Δ.Ε. Πλαστήρα: Μεσενικόλας - Μικρές βιοτεχνικές μονάδες οινοποιίας και εμφιάλωσης κρασιού και τσίπουρου Αξιολόγηση Αξιολογώντας το σύνολο του υπερκείμενου πλαισίου σε συνδυασμό με το ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο που διέπει την Περιφέρεια Θεσσαλίας και επηρεάζει κατά συνέπεια την περιοχή μελέτης (Π.Ε. Καρδίτσας) ειδικότερα, επισημαίνονται τα εξής: Η Θεσσαλία αποτελεί μια σχετικά δυναμική περιφέρεια, για τα ελληνικά δεδομένα, με πολύ θετικές προοπτικές από άποψη χωρικής ανάπτυξης. Τα βασικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της από αυτή την άποψη είναι τα εξής: Πλεονεκτήματα και προοπτικές Κεντροβαρική θέση ως προς την ελληνικό χώρο, διέλευση από την περιφέρεια του βασικού αναπτυξιακού άξονα της χώρας Β-Ν και εγγύτητα προς το νέο αναπτυξιακό μέτωπο προς Βορρά. Αξιόλογη πληθυσμιακή βάση και σημαντικές αστικές συγκεντρώσεις. Φυσικό περιβάλλον υψηλής αξίας και μερικώς αξιόλογο δομημένο περιβάλλον. Συγκριτικό πλεονέκτημα στον γεωργικό τομέα (πόροι, τεχνογνωσία). Παράλληλα, η νέα ΚΑΠ αφήνει περιθώρια προσαρμογής στα βασικά θεσσαλικά προϊόντα, υπό προϋποθέσεις. Σχετικά μικρή, ποσοστιαία, αλλά αρκετά ισχυρή μεταποίηση. Ύπαρξη ζωνών με τουριστική ανάπτυξη καθώς και αναξιοποίητων ακόμα τουριστικών πόρων. Περιθώρια ανάπτυξης εναλλακτικού και «κλασσικού τουρισμού» Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 66 από 271

68 Ζήτηση για υπηρεσίες προς επιχειρήσεις Ύπαρξη Πανεπιστημίου με τεχνολογική και αναπτυξιακή κατεύθυνση και ερευνητικό δυναμικό Υπό κατασκευή μεταφορικές υποδομές στη Θεσσαλία και στις όμορες περιφέρειες Προβλήματα και κίνδυνοι Υψηλή συμμετοχή του πρωτογενούς στην παραγωγική βάση και ανεπαρκής προσαρμογή στην αγορά Σχετικά παραδοσιακή κλαδική διάρθρωση μεταποίησης Σχετικά αδύναμος τριτογενής τομέας (υπηρεσίες προς επιχειρήσεις) Επιβάρυνση παράκτιων ζωνών με άναρχη δόμηση (παραθεριστική κατοικία) Πολύ περιορισμένη διείσδυση της Κοινωνίας της Πληροφορίας τόσο στην οικονομική βάση όσο και γενικότερα στην κοινωνία της Θεσσαλίας. Αύξηση των οικιστικών πιέσεων στις τουριστικές και περιαστικές ζώνες (ύπαιθρος και οικισμοί) Γενικά το Περιφερειακό Πλαίσιο Θεσσαλίας, για την περιοχή μελέτης Π.Ε. Καρδίτσας, υιοθετεί μια στρατηγική που έχει ως βασικούς στόχους τον εκσυγχρονισμό της παραγωγικής βάσης, την εισαγωγή της διάστασης της αειφορίας στο μοντέλο ανάπτυξης, την υποστήριξη της διεθνούς ανταγωνιστικότητας παράλληλα με την περαιτέρω εξισορρόπηση των εσωτερικών ανισοτήτων και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Η στήριξη του πρωτογενούς τομέα κατά οποιοδήποτε τρόπο θα τονώσει το συγκριτικό πλεονέκτημα της Περιφέρειας Θεσσαλίας και την περιοχής μελέτης παράλληλα με την αξιοποίηση των φυσικών πόρων (ιαματικές πηγές, δασικά συστήματα, ποτάμια κλπ) Συμπληρωματικά του Περιφερειακού Πλαισίου και μέσω του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό, εντοπίζονται ζώνες προτεραιότητας ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού (Δυτική Θεσσαλία) αλλά και παραθεριστικής κατοικίας (πχ Λίμνη Πλαστήρα, Λίμνη Σμοκόβου κλπ). Ο αγροτικός τομέας θα συνεχίσει να αποτελεί το βασικό αναπτυξιακό άξονα της περιοχής. Παράλληλα, στους ορεινούς οικισμούς επιδίωξη είναι να καταστούν ελκυστικοί στην β κατοικία και τον τουρισμό. Αυτό σημαίνει αποκλεισμό των οχλουσών χρήσεων, διατήρηση του χαρακτήρα τους, την τήρηση των ήδη ισχυόντων μορφολογικών κανονισμών και πιθανώς εξειδίκευσή τους σε οικιστικά περιβάλλοντα χαμηλών πυκνοτήτων (που έτσι κι αλλιώς σήμερα παρατηρούνται). Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 67 από 271

69 Εντός των οικισμών δεν διαπιστώνονται συγκρούσεις χρήσεων γης, με εξαίρεση την κατά τόπους παρουσία μικρών μονάδων οικόσιτης κτηνοτροφίας στον ίδιο χώρο με τις κατοικίες και η χωροθέτηση κτηνοτροφικών μονάδων (μαντριά) πολύ κοντά στους οικισμούς, κυρίως στην πεδινή ζώνη, αλλά και γύρω από την Λίμνη Πλαστήρα. Επίσης αξιολογείται ως πρόβλημα η διατήρηση αγροτικών χρήσεων (αποθήκες, στάβλοι κλπ.) μέσα στον οικιστικό ιστό δομημένο περιβάλλον, κυρίως στους πεδινούς οικισμούς. Σε κάθε περίπτωση η δόμηση αγροτικών αποθηκών εννοείται ότι αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο την αγροτικής και γενικότερα της παραγωγικής δραστηριότητας της περιοχής και για το λόγο αυτό δεν μπορεί να εξαιρεθεί από τις επιτρεπόμενες χρήσεις. Παρόλα αυτά είναι απαραίτητη η καταγραφή και αξιολόγηση του κτηριακού αποθέματος της χρήσης αυτής και ταυτόχρονα η αντιμετώπιση το φαινόμενου στα πλαίσια του καθορισμού περιοριστικών όρων δόμησης κατά περίπτωση. Επιπλέον, είναι προφανές ότι η ανάπτυξη κεντρικών λειτουργιών είναι πιθανό να έχει ως αποτέλεσμα την ένταση των συγκρούσεων. Τέλος, αξιολογώντας συνολικά τις κατευθύνσεις του υπερκείμενου σχεδιασμού για τον πολεοδομικό σχεδιασμό (χρήσεις γης, υλοποίηση εγκεκριμένων ρυμοτομικών σχεδίων κλπ), κρίνεται θετικά: - ο λεπτομερής καθορισμός χρήσεων γης με στόχο την αποφυγή συγκρούσεων. Παρ όλο που σήμερα οι όποιες συγκρούσεις περιορίζονται είτε στη διατήρηση αγροτικών χρήσεων (αποθήκες, στάβλοι κλπ.) μέσα στον αστικό/οικιστικό ιστό, κυρίως στους πεδινούς οικισμούς, είτε στην υποτυπώδη ανάπτυξη δευτερογενούς τομέα (βιοτεχνίες, επαγγελματικά εργαστήρια, εκκοκκιστήριο κλπ.) στα όρια ορισμένων οικισμών (π.χ. Γραμματικό Δήμου Σοφάδων Δ.Ε. Ταμασίου) ή με μεγαλύτερη ένταση παρά την Εθνική Οδό, κρίνεται ότι ο καθορισμός των χρήσεων μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά για την περαιτέρω ανάπτυξη αστικών χρήσεων. - ο κατά προτεραιότητα σχεδιασμός των περιοχών με ήδη αυξημένη πίεση (Λίμνη Πλαστήρα κλπ.), για τουρισμό β κατοικία ώστε να αξιοποιηθεί το υπάρχον οικιστικό απόθεμα (πολεοδομήσεις, αναπλάσεις κλπ) και να χρησιμοποιηθούν κατά τον σχεδιασμό πολεοδομικοί μηχανισμοί (ΠΕΡΠΟ, ΠΟΤΑ, επεκτάσεις κλπ.) - η ύπαρξη θεσμοθετημένων εργαλείων (εγκεκριμένα και υπό εκπόνηση ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλίας κλπ) που ολοκληρώνουν τον πολεοδομικό, χωροταξικό και επιχειρησιακό σχεδιασμό και εξασφαλίζουν τις προϋποθέσεις αναπτυξιακού προγραμματισμού. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 68 από 271

70 Τέλος, ως σημείο προς διερεύνηση το οποίο προκύπτει από την αξιολόγηση που προηγήθηκε, επισημαίνεται το γεγονός της αναγκαιότητας τροποποιήσεων των προδιαγραφών της ισχύουσας ΖΟΕ για τη λίμνη Ταυρωπού, όσον αφοράς τις χρήσεις γης και στους όρους δόμησης, ώστε να επιτραπεί η ανάπτυξη και εξέλιξη του τόπου με γνώμονα την αειφορία και τις κατευθύνσεις του Περιφερειακού Πλαισίου (ΣΧΟΟΑΠ Δήμου Ιτάμου). Άλλωστε η εν λόγω ΖΟΕ, όπως επισημαίνεται και στην Αναθεώρηση του ΠΠΧΣΑΑ έχει λειτουργήσει, κατά περιπτώσεις, ανασταλτικά στην πορεία εξέλιξης και έγκρισης των ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ που έχουν εκπονηθεί για την περιοχή όπως για παράδειγμα το ΣΧΟΟΑΠ Λίμνης Πλαστήρα. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 69 από 271

71 3 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Η μελέτη της πραγματικής κατάστασης των ορίων των οικισμών, η σύγκριση πραγματικών και θεσμοθετημένων καθώς και η παρουσίαση των χρήσεων που απογράφηκαν, αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες στην κατεύθυνση της προσέγγισης και αξιολόγησης ενός οικισμού ως προς: τον έλεγχο της υλοποιημένης δόμησης ως προς τα θεσμοθετημένα όρια ώστε να προσδιοριστεί η ανάγκη ή μη επεκτάσεων, την εξάντληση ή μη των δυνατοτήτων δόμησης, το ρυθμό και τις τάσεις οικιστικής ανάπτυξης ως προς τις χρήσεις γης, τη λειτουργική και διοικητική του επάρκεια. Υφιστάμενο Θεσμικό Πλαίσιο Οικισμών Πλαίσιο οριοθετήσεων Στο πλαίσιο εξέτασης των παραπάνω παραμέτρων, επισημαίνεται ότι για το σύνολο των 290 οικισμών που συνιστούν το χωρικό αντικείμενο της μελέτης, οριοθετημένοι είναι 138 και παρατίθενται αναλυτικά στον Πίνακα 15 που ακολουθεί με τα αντίστοιχα διατάγματα και νομαρχιακές αποφάσεις που τους διέπουν. Πίνακας 16: «Οριοθετημένοι Οικισμοί Π.Ε. Καρδίτσας» ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΣ Δ.Ε. ΑΠΟΦΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ - ΦΕΚ Αγιοπηγή ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΦΕΚ 634 Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2463) Αρτεσιανόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΦΕΚ 115/Δ/86 (Αριθμ. Απόφ. 6813), ΦΕΚ 988 Δ/86 (Αριθμ. Απόφ. 4016), Παλαιοκκλήσιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΦΕΚ 199/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8242) Ρούσσον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΦΕΚ 282/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8238), ΦΕΚ 990/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4021) Καλλίθηρον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ ΦΕΚ 199/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 7828) Αμάραντος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ ΦΕΚ 100/Δ/90 (Αρίθμ. Απόφ. 5995/89) Αμπελικόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ ΦΕΚ 661/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1692) Καστανέα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ ΦΕΚ 780/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 4953), ΦΕΚ 347/Δ/92 (Αρίθμ. Απόφ. 4903) Καταφύγιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ ΦΕΚ 360/Δ/90 (Αρίθμ. Απόφ. 1885), ΦΕΚ 563/Δ/92 (Αρίθμ. Απόφ. 553) Σαραντάπορον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ ΦΕΚ 118/Δ/75 (Αρίθμ. Απόφ.1326) Ραχούλα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ ΦΕΚ 157/Δ/90 (Αρίθμ. Απόφ. 5994) Καλλιφώνιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ ΦΕΚ 796/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 4956) Μαυρονέριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ ΦΕΚ 634/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1695) Δαφνοσπηλιά ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ ΦΕΚ 796/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 4959) Ζαΐμιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ ΦΕΚ 531/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2546) Μολόχα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ ΦΕΚ 361/Δ/90 (Αρίθμ. Απόφ. 2196) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 70 από 271

72 Παλιούριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ ΦΕΚ 313/Δ/89 (Αρίθμ. Απόφ. 1612) Σταυρός ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ ΦΕΚ 818/Δ/85 (Αρίθμ. Απόφ. 6814), ΦΕΚ 990/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4022) Άγιος Θεόδωρος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ ΦΕΚ 684/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2260) Μακρυχώριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ ΦΕΚ 114/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 6812) Μέλισσα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ ΦΕΚ 796/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ 4957) Μύρινα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ ΦΕΚ 114/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 6811), ΦΕΚ 990/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4024) Πρόδρομος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ ΦΕΚ 818/Δ/85 (Αρίθμ. Απόφ. 6308), ΦΕΚ 988/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4014)) Πτελοπούλα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ ΦΕΚ 796/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 4958) Μητρόπολις ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΦΕΚ 741/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2986) Γεωργικόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΦΕΚ 645/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1693) Κρύα Βρύση ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΦΕΚ 635/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1986) Ξινονέριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΦΕΚ 198/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8239), ΦΕΚ 986/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4003), ΦΕΚ 1610/Δ/93 (Αρίθμ. Απόφ. 3221) Πορτίτσα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΦΕΚ 450/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 3784) Φράγκον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΦΕΚ 759/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2947) Μορφοβούνιον ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΦΕΚ 285/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8411), ΦΕΚ 849/88 (Αρίθμ. Απόφ. 5280) Κερασέα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΦΕΚ 494/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1112) Λαμπερόν ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΦΕΚ 474/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1111) Άγιος Αθανάσιος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΦΕΚ 648/Δ/90 (Αρίθμ. Απόφ. 4588), ΦΕΚ 1129/Δ/2002 (Αρίθμ. Απόφ. 4588) Μεσενικόλας ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΦΕΚ 199/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8413) Μοσχάτον ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΦΕΚ 198/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8414), ΦΕΚ 849/88 (Αρίθμ. Απόφ. 5280) Άγιος Νικόλαος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΦΕΚ 198/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8414) Πεζούλα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 198/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8419), ΦΕΚ 796/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 4954) Καλύβια ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 198/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8418), ΦΕΚ 849/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 4955), ΦΕΚ 579/Δ/2003 (Αρίθμ. Απόφ. 4955) Νεράιδα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 13/Δ/91 (Αρίθμ. Απόφ. 4967) Καρβασαράς ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 378/Δ/90 (Αρίθμ. Απόφ. 2195) Καρίτσα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 360/Δ/90 (Αρίθμ. Απόφ. 2201) Κρυονέριον ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 577/Δ/ (Αρίθμ. Απόφ. 1116), ΦΕΚ 796/Δ/1988 (Αρίθμ. Απόφ. 4954), ΦΕΚ 255/Δ/ (Αρίθμ. Απόφ. 75) Κουτσοδήμος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 255 Δ 4/5/90 (Αρίθμ. Απόφ. 75) Μπελοκομίτη ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 796/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 4954) Κέδρος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 1011/Δ/94 (Αρίθμ. Απόφ. 2656) Νεοχώριον ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 198/Δ/1986 (Αρίθμ. Απόφ. 8416), ΦΕΚ 849/1988 (Αρίθμ. Απόφ. 5280), ΦΕΚ 361/Δ/1990 ((Αρίθμ. Απόφ. 2200) Φυλακτή ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 298/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8420), ΦΕΚ 796/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 4954) Καλύβια Φυλακτής ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΦΕΚ 298/Δ/86 (Αρίθ. Απόφ. 8417), ΦΕΚ 796/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 4954) Αμυγδαλή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 764/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3061) Ανθοχώριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 393/Δ/90 (Αρίθμ. Απόφ. 1886) Βατσουνιά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 740/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3055), ΦΕΚ 1613/Δ/93 (Αρίθμ. Αποφ. 4126) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 71 από 271

73 Γελάνθη ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 130/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 7833) Δρακότρυπα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 763/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3058) Κεραμαργιώ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 1141/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3045) Σπάθες ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 1141/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3045) Τρυγόνα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 764/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3044) Ελληνόκαστρον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 761/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3041) Γράβια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 761/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3041) Κρυοπηγή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 1034/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3057) Λάκκες ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 1141/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3042) Λαζαρίνα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 989/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4018) ΦΕΚ 132/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 7832) Μαγουλίτσα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 979/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1524/86), (Αρίθμ. Απόφ. 1329/86) Μαυρομμάτιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 486/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1130) Πευκόφυτον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 740/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3046) Πορτή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 763/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3047) Μαρτίνι ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 1141/Δ/6 (Αρίθμ. Απόφ. 3054) Παλαιόκαστρο ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΦΕΚ 1034/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3056) Φανάριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ ΦΕΚ 226/Δ/73 (Αρίθμ. Απόφ. 4228) ΦΕΚ 735/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3043) Κόμπελος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ ΦΕΚ 1074/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3222) Άγιος Ακάκιος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ ΦΕΚ 226/Δ/73 (Αρίθμ. Απόφ. 4228), ΦΕΚ 577/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1113) Λιβάδια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ ΦΕΚ 577Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1115) Ελληνόπυργος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ ΦΕΚ 766/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 3840) Κανάλια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ ΦΕΚ 226/Δ/73 (Αρίθμ. Απόφ. 4228) ΦΕΚ 735/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3060) Καππάς ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ ΦΕΚ 226/Δ/73 (Αρίθμ. Απόφ.4228), ΦΕΚ 199/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8240), ΦΕΚ 1207/Δ/93 (Αρίθμ. Απόφ. 2858, 2922/ ) Λοξάδα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ ΦΕΚ 198/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 7825) Πύργος Ιθώμης ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ ΦΕΚ 226/Δ/73 (Αρίθμ. Απόφ.4228), ΦΕΚ 982/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1120) Χάρμα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ ΦΕΚ 579/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1126) Κρανέα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ Αρίθμ. Απόφ. 7835/85 Άγιοι Ανάργυροι ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ Αρίθμ. Απόφ. 8259/85 Μαγούλα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ ΦΕΚ 118/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 6816) Παλαιοχώριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ ΦΕΚ 657/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2256) Ριζοβούνιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ ΦΕΚ 989/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ.4017), ΦΕΚ 115/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 7826) Άγιος Δημήτριος ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ ΦΕΚ 342/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8237), ΦΕΚ 1004/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4004) Βλοχός ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ ΦΕΚ 282/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8234), ΦΕΚ 989/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4020) Γοργοβίται ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ ΦΕΚ 695/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2261) Καλυβάκια ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ ΦΕΚ 226/Δ/73 (Αρίθμ. Απόφ. 4228), ΦΕΚ 309/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 3662) Ψαθοχώριον ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ ΦΕΚ 633/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1694) Μάρκος ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ ΦΕΚ 253/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 7831), ΦΕΚ 989/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4019) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 72 από 271

74 Μεταμόρφωσις ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ ΦΕΚ 656/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1697) Προάστιον ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ ΦΕΚ 579/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 7827), ΦΕΚ 1004/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4007), ΦΕΚ 1614/Δ/93 (Αρίθμ. Απόφ. 4128) Αγία Τριάς ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ ΦΕΚ 678/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2255) Καλογριανά ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ ΦΕΚ 695/Δ/86 (αρίθμ. απόφ. 2262) Μαραθέα ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ ΦΕΚ 633/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2263) Κόρδα ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ ΦΕΚ 634/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2533) Πεδινόν ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ ΦΕΚ 132/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 7830), ΦΕΚ 1004/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4008), ΦΕΚ 1614/Δ/93 (Αρίθμ. Απόφ. 4000) Ιτέα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ ΦΕΚ 696/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1125) Ηλίας ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ ΦΕΚ 687/Δ/86 (Αρίθ. Απόφ. 2258) Αστρίτσα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ ΦΕΚ 559/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1123) Λεύκη ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ ΦΕΚ 198/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8241) Ορφανά ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ ΦΕΚ 656/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2543), ΦΕΚ 197/Δ/92 (Αρίθμ. Απόφ. 3620) Πέτρινον ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ ΦΕΚ 577/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1118) Μεσορράχη ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ ΦΕΚ 578/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1119) Συκέαι ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ ΦΕΚ 979/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1121) Μαγουλίτσα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ ΦΕΚ 486/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1524), ΦΕΚ 979/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1524) Φύλλον ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ ΦΕΚ 711/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2542) Αμπελών ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ ΦΕΚ 695/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2541) Αγία Παρασκευή ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 760/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3088) Άγιος Βησσάριος ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 385/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 3053) Άμπελος ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 302/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 3010) Ανώγειον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 302/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 3007) Γεφύρια ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 690/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2545) Δασοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 302/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 3048) Καππαδοκικόν ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 659/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2547) Καρποχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 987/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ.4012 ), ΦΕΚ 115/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 7834) Μαυραχάδες ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 511/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1127) Μελισσοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 309/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 3050) Πασχαλίτσα ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 1004/Δ/86 (Αριθμ. Απόφ. 4006), ΦΕΚ 197/Δ/86 (Αριθμ. Απόφ. 8235) Φιλία ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ ΦΕΚ 302/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 3049) Ματαράγκα ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ ΦΕΚ 687/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. )2259 Ερμήτσιον ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ ΦΕΚ 226/Δ/73 (Αρίθμ. Απόφ. 4228), ΦΕΚ 559/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1122) Κυψέλη ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ ΦΕΚ 687/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2257) Πύργος Κιερίου ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ ΦΕΚ 226/Δ/73 (Αρίθμ. Απόφ. 4228), ΦΕΚ 199/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 8236), ΦΕΚ 987/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ ) Κέδρος ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ ΦΕΚ 740/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 3059), ΦΕΚ 1011/Δ/94 (Αρίθμ. Απόφ ) Αηδονοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ ΦΕΚ 361/Δ/-90 (Αρίθμ. Απόφ. 2197), Θέρμα ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ ΦΕΚ 1613/Δ/93 (Αρίθμ. Απόφ. 4125) Βαθύλακκος ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ ΦΕΚ 360/Δ/90 (Αρίθμ. Απόφ. 2198) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 73 από 271

75 Λουτροπηγή ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ ΦΕΚ 531/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 2544), Λουτρά Σμοκόβου ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ ΦΕΚ 1613/Δ/93 (Αρίθμ. Απόφ. 4125) Λουτρόν ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ ΦΕΚ 635/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1696) Λεοντάριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ ΦΕΚ 735/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1128) Ανάβρα ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ ΦΕΚ 988/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 4015), ΦΕΚ 116/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 7829) Ασημοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ ΦΕΚ 117/Δ/90 (Αρίθμ. Απόφ. 73) Αχλαδέα ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ ΦΕΚ 579/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1124) Νέον Ικόνιον ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ Αρίθμ. Απόφ. 3009/86 Οθωμανικό ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ ΦΕΚ 302/Δ/88 (Αρίθμ. Απόφ. 3051) Κάτω Κτιμένη ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ ΦΕΚ 578/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ. 1117) Κτιμένη ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ ΦΕΚ 579/Δ/86 (Αρίθμ. Απόφ Πηγή: Πολεοδομία Καρδίτσας, επεξεργασία ομάδας μελέτης Αναφορικά με τις υπάρχουσες οριοθετήσεις, επισημαίνεται ότι για τους οικισμούς Καρβασαρά, Νεραΐδα και Καρίτσα, αν και είναι οριοθετημένοι, δεν κατέστη δυνατό από τα υπάρχοντα δεδομένα να βρεθεί και να αποτυπωθεί χαρτογραφικά το σχετικό θεσμοθετημένο όριο των οικισμών. Για τους υπόλοιπους, μη οριοθετημένους, οικισμούς θα επιχειρηθεί να τεθεί από την ομάδα μελέτης, κατ εκτίμηση και σύμφωνα με την υφιστάμενη κατάσταση δόμησης, το πραγματικό όριο του οικισμού, με ταυτόχρονη ένδειξη του αραιοδομημένου τμήματος του. Σε αυτή τη λογική λαμβάνεται υπόψη ότι κατά περιπτώσεις, η ρύθμιση του αστικού χώρου πραγματοποιείται με την οργάνωση των οικισμών υπό τη μορφή των ανοιχτών πόλεων. Σημειώνεται ότι κατά περίπτωση, τα όρια των οικισμών, ακολουθούν, κατά το δυνατό, κάποιο φυσικό στοιχείο του περιβάλλοντα περιαστικού χώρου τους όπως για παράδειγμα κορυφογραμμές, ρέματα, ποτάμια, αρδευτικά κανάλια, το οδικό δίκτυο ή κάποια σταθερή παράλληλη απόσταση από αυτό. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η Μητρόπολη (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Μητρόπολης), ο Μάρκος (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Παλαμά), ο Πύργος Κιερίου (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Άρνης) κλπ. 3.1 Καταγραφή πραγματικών ορίων Η καταγραφή των πραγματικών ορίων των οικισμών, και δεδομένου ότι ακολουθεί σε επόμενο κεφάλαιο η αναλυτική σύγκριση θεσμοθετημένων και πραγματικών, προσανατολίζεται κατά προτεραιότητα στην προσέγγιση των πραγματικών ορίων των μη οριοθετημένων οικισμών και πολύ λιγότερο στους οριοθετημένους, παρ όλο που, χαρτογραφικά, θα εφαρμοστεί στο σύνολο των οικισμών το πραγματικό τους όριο. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 74 από 271

76 Τα πραγματικά όρια στην ουσία αντιπροσωπεύουν την υφιστάμενη οικιστική κατάσταση και την υλοποιημένη δόμηση των οικισμών. Εντός των πραγματικών ορίων είναι δυνατόν να θεσμοθετηθούν ειδικού τύπου πολεοδομικές ρυθμίσεις που θα σχετίζονται άμεσα με την υφιστάμενη υλοποιημένη κατάσταση και στην ουσία θα ρυθμίζουν τυχόν προβλήματα. Πρακτικά το πραγματικό όριο του οικισμού «οφείλει» να περικλείει το σύνολο των κτηρίων εντός του οικισμού με ορθολογικά και ρεαλιστικά κριτήρια ορισμού του, όπως για παράδειγμα η σχετική συνοχή μεταξύ τους αλλά και η ύπαρξη ενός ικανού πλήθους που να συνιστούν ένα κάποιο οικιστικό πυρήνα ή θύλακα. Σε περιπτώσεις οικισμών οι οποίοι αναπτύσσονται, εκτός από το συνεκτικό τους τμήμα, και περιφερειακά σε εξίσου συνεκτικούς οικιστικούς πυρήνες (π.χ. Πευκόφυτο, Λοξάδα, Αργιθέα, Καλή Κώμη κ.ά.), κρίθηκε σκόπιμο να περιληφθούν και οι εν λόγω πυρήνες στο πραγματικό όριο. Σε περιπτώσεις οικισμών που έχουν οριοθέτηση αλλά δεν παρουσιάζουν συνεκτική οικιστική δομή και άρα είναι περισσότερο οικιστικές συγκεντρώσεις, δεν κρίθηκε σκόπιμο να οριστεί πραγματικό όριο (π.χ. Μαρτίνι, Σπάθες, Τρυγόνα, Παλαιόκαστρο, Λιβάδια κ.ά.) 3.2 Σύγκριση πραγματικών ορίων οικισμών και θεσμοθετημένων Η σύγκριση των πραγματικών ορίων των οικισμών με τα θεσμοθετημένα, προϋποθέτει την ομαδοποίηση τους σε κατηγορίες ανάλογες του τρόπου που σήμερα αναπτύσσονται με βάση τα ενδογενή πολεοδομικά χαρακτηριστικά τους αλλά και τη γεωμορφολογία τους. Ειδικότερα, διακρίνονται οι εξής κατηγορίες οικισμών: i. Πεδινοί οικισμοί με οργανωμένη ρυμοτομία στο σύνολο της οριοθέτησής τους όπου η οικιστική ανάπτυξη (πραγματικά όρια) οργανώθηκε εντός μεγάλων Ο.Τ. και σε εκτεταμένη περίμετρο αφήνοντας όμως στην περιφέρεια του οικισμού και μέχρι το θεσμοθετημένο όριο αδόμητα τμήματα. Πρόκειται για σχετικά νεότερους οικισμούς οι οποίοι αναπτύχθηκαν ταυτόχρονα σε όλη την έκταση τους, χωρίς παραδοσιακό συνεκτικό πυρήνα. Αντιπροσωπευτικοί οικισμοί είναι οι εξής: Μύρινα (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Κάμπου), Γεωργικό (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Μητρόπολης), Πρόδρομος (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Κάμπου), Κρύα Βρύση (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Μητρόπολης), Αγιοπηγή (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Καρδίτσας), Κρανιά (Δήμος Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 75 από 271

77 Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), Γοργοβίτες (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Παλαμά), Ερμήτσι (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Άρνης), Κυψέλη (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Άρνης), Άμπελος (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Σοφάδων), Μαυραχάδες (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Σοφάδων), Καρποχώρι (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Σοφάδων), Λουτρό (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Μενελαϊδας), Ν. Ικόνιο (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Ταμασίου), ii. Οικισμοί στους οποίους το θεσμοθετημένο όριο τείνει να ταυτιστεί με το υλοποιημένο, με αποτέλεσμα είτε να αγγίζουν τα όρια του κορεσμού ως προς την πυκνότητα δόμησης είτε να αφήνουν ελάχιστες κενές αδόμητες εκτάσεις εντός τους. Γενικά δημιουργείται ένα ενιαίο, χωρικά, οικιστικό σύνολο, με σημαντικές επί μέρους διαφοροποιήσεις μορφολογικές, οργάνωσης και χρήσεων. Αντιπροσωπευτικοί οικισμοί είναι οι εξής: Καλλίθηρο (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Ιτάμου) Άγιοι Θεόδωροι (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Κάμπου), Μακρυχώρι (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Κάμπου), Ριζοβούνι (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Παμίσου), Ξινονέρι (Δημος Καρδίτσας Δ.Ε. Μητρόπολης), Καλλιφώνι (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Καλλιφωνίου), Ζαϊμι (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Καλλιφωνίου), Μαγούλα (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Παμίσου), Ορφανά (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Φύλλου), Λεύκη (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Φύλλου), Αμπελών (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Φύλλου), Ιτέα (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Φύλλου), Συκιά (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), Μάρκος (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Παλαμά), Μεταμόρφωση (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Παλαμά), Βλοχός (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Παλαμά), Καλογριανά (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Σελλάνων), Αγ. Τριάδα (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Σελλάνων), Προάστιο (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Σελλάνων), Ματαράγκα (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Άρνης), Πύργος Κιερίου (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Άρνης), Αγ. Παρασκευή (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Σοφάδων), Ανάβρα (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Ταμασίου). Σε μεμονωμένες περιπτώσεις οικισμών παρατηρείται οριακή υπέρβαση του πραγματικού ορίου σε σχέση με το θεσμοθετημένο: Αμάραντος (Δήμος Καρδίτσας), Πεζούλα (Δήμος Λ. Πλαστήρα), Ραχούλα (Δήμος Καρδίτσας), Καλύβια (Δήμος Λ. Πλαστήρα), Κρυονέρι (Δήμος Λ. Πλαστήρα) κ.ά. iii. Ημιορεινοί οικισμοί, με γεωργικό χαρακτήρα, όπου διατηρείται ο παλιός συνεκτικός πυρήνας τους και εκτός αυτού αναπτύσσονται διάσπαρτα και ακανόνιστα μέχρι και το θεσμοθετημένο όριό τους, επεκτεινόμενοι, κατά περιπτώσεις «παρά την οδό» προς τις πιο πεδινές εκτάσεις: Αμπελικό (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Ιτάμου), Δαφνοσπηλιά (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Καλλιφωνίου), iv. Ορεινοί οικισμοί όπου διατηρείται ο παλιός συνεκτικός πυρήνας τους και εκτός αυτού αναπτύσσονται διάσπαρτα και ακανόνιστα μέχρι και το θεσμοθετημένο όριό τους, αφήνοντας όμως αδόμητες εκτάσεις: Καταφύγιο (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Ιτάμου), Καστανέα (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Ιτάμου), Αμάραντος (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Ιτάμου), Αμυγδαλή (Δήμος Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 76 από 271

78 Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), Μορφοβούνι (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα Δ.Ε. Πλαστήρα), Δρακότρυπα (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), Κερασιά (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα Δ.Ε. Πλαστήρα), Μεσενικόλας (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα Δ.Ε. Πλαστήρα), Άγ. Ακάκιος (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης), Ελληνόπυργος (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης), Χάρμα (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης), v. Μεγάλοι και μικροί οικισμοί, με βασικό κριτήριο την πυκνή δόμηση, κεντρικά και την αραιή δόμησή στην περιφέρειά τους και μέχρι την οριοθέτησή τους, και οι οποίοι αναπτύσσονται κλαδικά ή μικτά (γραμμικά και κλαδικά). Αντιπροσωπευτικοί οικισμοί είναι οι εξής: Μητρόπολη (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Μητρόπολης), Αγ. Γεώργιος (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Μητρόπολης), Πορτίτσα (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Μητρόπολης), Παλαιοκκλήσι (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Καρδίτσας), Γελάνθη (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), Αρτεσιανό (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Καρδίτσας), Φύλλο (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Φύλλου), Πεδινό (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Σελλάνων), vi. Οικισμοί χωρίς ρυμοτομία, στους οποίους η οικιστική ανάπτυξη ακολούθησε τη γεωμορφολογία και το ανάγλυφο, διατηρώντας τον παλιό συνεκτικό πυρήνα και έχοντας αραιή διάσπαρτη δόμηση στην περιφέρεια τους μέχρι και το θεσμοθετημένο όριο. Αντιπροσωπευτικοί οικισμοί είναι οι εξής: Βαθύλλακος (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Μενελαϊδας), Αηδονοχώρι (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Μενελαϊδας), Λουτροπηγή (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Μενελαϊδας), Κανάλια (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης), Φανάρι (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης), vii. Οικισμοί χωρίς ρυμοτομία, στους οποίους η οικιστική ανάπτυξη ακολούθησε τη γεωμορφολογία και το ανάγλυφο αλλά διαφοροποιούνται από την προηγούμενη κατηγορία δεδομένου ότι αναπτύσσονται με τον ίδιο τρόπο σε όλη την έκταση της οριοθέτησής τους, αλλά τα «πλήρη και κενά» απαντώνται σε όλη την έκταση της οριοθετημένης περιοχής. Αντιπροσωπευτικοί οικισμοί είναι οι εξής: Νεοχώρι (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα - Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων), Καλύβια Πεζούλας (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα - Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων), Φυλακτή (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα - Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων), Κρυοπηγή (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), Κρυονέρι (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα - Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων), Βατσουνιά (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), Ανθοχώρι (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου). Επιπλέον των παραπάνω κατηγοριοποιήσεων, παρατηρείται σε ορισμένες περιπτώσεις οικισμών, τάση ενοποίησης τους, λόγω της ανοικοδόμησης μέχρι και το θεσμοθετημένο όριο τους και της άμεσης γειτνίασής τους με άλλο οριοθετημένο οικισμό. Πρόκειται για τους οικισμούς: Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 77 από 271

79 - Μελισσοχώρι και Δασοχώρι Δήμου Σοφάδων Δ.Ε. Σοφάδων μεταξύ των οποίων μεσολαβεί γεωργική γη - Λεοντάρι και Αχλαδέα Δήμου Σοφάδων Δ.Ε. Ταμασίου μεταξύ των οποίων μεσολαβεί γεωργική γη - Πύργος Ιθώμης και Καππάς Δήμου Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης - Κόμπελος και Λοξάδα Δήμου Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης Συμπερασματικά, αξιολογώντας το σύνολο των οριοθετήσεων των οικισμών της Π.Ε. Καρδίτσας, διαπιστώνεται η ύπαρξη οριοθετήσεων σε οικισμούς που δεν είναι παρά οικιστικές συγκεντρώσεις ή αμιγώς κτηνοτροφικές περιοχές και ως τέτοιες δεν συνιστούν οικισμούς: Μεσορράχη (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Φύλλου), Κουτσοδήμος (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων), Οθωμανικό (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Ταμασίου), Αγ. Αθανάσιος (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα Δ.Ε. Πλαστήρα), Τρυγόνα (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), Σπάθες (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), Κεραμαργιώ (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), Λιβάδια (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης), Λάκκες (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), Μαρτίνι (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου). Αντίθετα υπάρχουν μια σειρά οργανωμένοι μεσαίοι και μεγάλοι οικισμοί με πολεοδομικά χαρακτηριστικά και οργανωμένη λειτουργική δομή για τους οποίους δεν υπάρχει οριοθέτηση, όπως : Ρεντίνα (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Ρεντίνας), Αγ. Γεώργιος (Δήμος Καρδίτας Δ.Ε. Μητρόπολης), Κοσκινάς (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Παλαμά), Νεραΐδα (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Ιτάμου), Θραψίμι (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Μενελαϊδας), Γραμματικό (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Ταμασίου). Επιπλέον, ο οικισμός Πευκόφυτο Δήμου Μουζακίου ΔΕ Μουζακίου αποτελεί τη μοναδική περίπτωση οριοθετημένου οικισμού στον οποίο το θεσμοθετημένο όριο είναι κατά πολύ μεγαλύτερο του δομημένου συνεκτικού τμήματος του οικισμού. Τέλος, και αναφορικά με τη μορφολογία και τη γενική πολεοδομική οργάνωση και δομή των οικισμών, όπως προκύπτει μέσα από την οριοθέτηση και το συσχετισμό των πραγματικών ορίων τους, είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι αρκετοί οικισμοί, διακριτοί κατά ΕΛ.ΣΤΑΤ., αναπτύσσονται ως ένας πολυπυρηνικός οικισμός με επιμέρους γειτονιές, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συνοικισμοί με ομοιογενή χαρακτηριστικά και σε άμεση επαφή ή και εντός τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Βατσουνιά (Δήμος Μουζακίου) η οποία αναπτύσσεται στους συνοικισμούς Συκιά, Ράχη, Ποταμιά. Αντίστοιχα ο οικισμός Πανόραμα ως συνοικισμός της Πορτίτσας (Δήμος Καρδίτσας), ο Πλατανάκος και το Ανοιξιάτικο ως συνοικισμοί του Ανθοχωριού (Δήμος Μουζακίου), ο Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 78 από 271

80 Κουτσοδήμος ως συνοικισμός του Κρυονερίου (Δήμος Πλαστήρα), τα Λιβάδια, το Πολύδροσο, τα Αργυραίικα, η Χάρη, το Χαλκιόπουλο, οι Βασιλάδες, ο Ρώσσης ως συνοικισμοί του Πετρίλου (Δήμος Αργιθέας) κ.ά. Στην ουσία, οι εν λόγω οικισμοί είτε περιλαμβάνονται σε κοινές οριοθετήσεις, εφ όσον διαθέτουν οριοθέτηση, είτε λειτουργούν στην πραγματικότητα άνευ οριοθετήσεως, με τη μορφή «ανοιχτής πόλης» σε συσχετισμό με το παλιό κέντρο της κάθε περιοχής. 3.3 Χρήσεις γης / ανάγκες Οικισμοί Αναφορικά με τις χρήσεις γης που απογράφηκαν τόσο από την ομάδα μελέτης όσο και από τα υφιστάμενα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ της περιοχής, και δεδομένου ότι οι μεγάλες πόλεις και κωμοπόλεις δεν αποτελούν αντικείμενο της παρούσας μελέτης (Καρδίτσα, Καρδιτσομαγούλα, Παλαμάς, Σοφάδες), τα αποτελέσματα συνοψίζονται παρακάτω: 1. Οικισμοί που παρουσιάζουν την τυπική οργάνωση μικρών πυρήνων, αναπτύσσοντας εκατέρωθεν του κεντρικού άξονα ή πέριξ της κεντρικής τους πλατείας το σύνολο των λειτουργιών διοίκησης (κοινοτικό γραφείο), εστίασης αναψυχής (καφενεία, ταβέρνες), εμπορίου (παντοπωλείο), περίθαλψης (αγροτικό ιατρείο), θρησκευτικών χώρων (Ι.Ν.). Η ένταση και η έκταση των εν λόγω λειτουργιών, ποικίλει ανάλογα με το μέγεθος του οικισμού, με αποτέλεσμα να καταγράφονται οικισμοί αποκλειστικά ή σχεδόν αποκλειστικά αμιγούς κατοικίας (Τρυγόνα Δ.Ε. Μουζακίου, Πανόραμα Δ.Ε. Μητρόπολης, Κρυοπηγή Δ.Ε. Μουζακίου, Ξηρόκαμπος Δ.Ε. Μουζακίου, Κτιμένη Δ.Ε. Ταμασίου, Ερμήτσι Δ.Ε. Άρνης, Δροσάτο Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας κ.ά.), αλλά και οικισμοί με περισσότερες γενικευμένες χρήσεις. Σε κάθε περίπτωση οι χρήσεις που απογράφηκαν είναι συμβατές με την κυρίαρχη που είναι αυτή της κατοικίας και περιορίζονται στην εξυπηρέτηση των καθημερινών αναγκών των κατοίκων. Σημειώνεται ότι σε αρκετούς οικισμούς τα κοινοτικά γραφεία συστεγάζονται με τα αγροτικά ιατρεία. 2. Μεσαίοι και μεγάλοι οικισμοί στους οποίους απογράφηκαν, πλην των χρήσεων καθημερινής εξυπηρέτησης και περισσότερο κεντρικές λειτουργίες. Χαρακτηριστικό είναι το Μουζάκι το οποίο αποτελεί και τον μεγαλύτερο, σε πληθυσμό, οικισμό της περιοχής μελέτης (1.769 κατοίκους), συνιστά διοικητικό και εμπορικό κέντρο και άρα συγκεντρώνει και χρήσεις επιπέδου κωμόπολης (πολεοδομικό κέντρο, γενική κατοικία, βιομηχανικές δραστηριότητες). Στην ίδια κατηγορία εντάσσονται και οι οικισμοί: Ματαράγκας (Δ.Ε. Άρνης, Δήμου Σοφάδων), Μητρόπολη (Δ.Ε Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 79 από 271

81 Μητρόπολης Δήμου Καρδίτσας), Ιτέα (Δ.Ε. Φύλλου Δήμου Παλάμά), Προάστιο (Δ.Ε. Σελλάνων Δήμου Παλαμά), Μορφοβούνι (Δ.Ε. Πλαστήρα Δήμου Πλαστήρα). 3. Ειδική αναφορά γίνεται και στους τουριστικούς παραθεριστικούς οικισμούς, στην ορεινή και ημιορεινή - παραλίμνια κυρίως ζώνη, στους οποίους οι καταγεγραμμένες χρήσεις σχετίζονται άμεσα με το χαρακτήρα τους, με αποτέλεσμα να κυριαρχούν οι ξενώνες, τα ξενοδοχειακά καταλύματα, οι τουριστικές κατοικίες, οι εξοχικές κατοικίες, οι κατασκηνώσεις κλπ. Πρόκειται στην ουσία για πρώην κτηνοτροφικούς οικισμούς οι οποίοι εξελίχθηκαν σε τουριστικά κέντρα. Άλλωστε, για το λόγο αυτό, είναι δυσδιάκριτη η πολεοδομική δομή (πχ. δεν καταγράφεται οργανωμένο κέντρο πέριξ της πλατείας σε κανένα από τους ορεινούς οικισμούς: Νεοχώρι και Καλύβια Πεζούλας Δήμου Πλαστήρα, Πάνω Κτιμένη και Άμπελος Δήμου Σοφάδων κ.ά.). Συνολικά αντιπροσωπευτικοί οικισμοί είναι οι εξής: Νεραΐδα Δ.Ε. Νεβρόπολης Δήμου Πλαστήρα, Πεζούλα Δ.Ε. Νεβρόπολης Δήμου Πλαστήρα, Καλύβια Φυλακτής Δ.Ε. Νεβρόπολης Δήμου Πλαστήρα, Νεοχώρι Δ.Ε. Νεβρόπολης Δήμου Πλαστήρα, Κρυονέρι Δήμου Πλαστήρα, Τσαρδάκι Δ.Ε. Πλαστήρα Δήμου Πλαστήρα, Λουτρά Σμοκόβου Δ.Ε. Μενελαίδας Δήμου Σοφάδων, 4. Αντίστοιχα, ειδική κατηγορία συνιστούν και οι οικισμοί με αμιγώς αγροτικά χαρακτηριστικά, γεωργικοί ή/και κτηνοτροφικοί, οι οποίοι: - είτε είναι σχεδόν αμιγούς κατοικίας με διάσπαρτες χρήσεις σχετικές με την αγροτική οικονομία των κατοίκων (οικόσιτες και μη εκμεταλλεύσεις) ήτοι μαντριά και αγροτικές αποθήκες στους ημιορεινούς και ορεινούς οικισμούς: Λοξάδα Δ.Ε.Ιθώμης Δήμου Μουζακίου, Ανάβρα Δ.Ε. Ταμασίου Δήμου Σοφάδων, Γραμματικό Δ.Ε. Ταμασίου Δήμου Σοφάδων, Λεοντάρι Δ.Ε. Ταμασίου Δήμου Σοφάδων, Γιαννουσαιίκα, Κουτσοπάπουλος, Παραγωγικό, Κόμπελος κ.ά.), - είτε έχουν ένα διαμορφωμένο κέντρο και στον περιαστικό τους χώρο αναπτύσσονται συναφείς με τη γεωργική παραγωγή χρήσεις (γεωργικές αποθήκες και λοιποί βοηθητικοί χώροι στους πεδινούς οικισμούς: Πρόδρομος, Σταυρός, Πτελοπούλα Δήμου Καρδίτσας κ.ά.) Τέλος, οικισμοί με ειδικά χαρακτηριστικά αποτελούν, ενδεικτικά, και οι κάτωθι: Μαύρικα (Δ.Ε. Καρδίτσας): Πρόκειται για οικιστική συγκέντρωση / οικισμό, σε ελάχιστη απόσταση από την πόλη της Καρδίτσας, ο οποίος άρχισε να δημιουργείται το 2001 όταν συγκεντρώθηκαν οι Ρομά (ή αλλιώς Αθίγγανοι) που ζούσαν κυρίως στην περιοχή των εγκαταστάσεων του βιολογικού Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 80 από 271

82 καθαρισμού και σε άλλα σημεία της ευρύτερης περιοχής του Δήμου και εγκαταστάθηκαν σε έκταση που τους παραχωρήθηκε από το Δήμο Καρδίτσας, σε οικήματα κακής, πρόχειρης και χαμηλής ποιότητας κατασκευής (παράγκες) αλλά και λυόμενες κατοικίες (containers). Στην συνέχεια, αγόρασαν οικόπεδα στην ευρύτερη περιοχή και άρχισαν να οικοδομούν. Σήμερα, με βάση τα στοιχεία του Κτηματολογίου η συνεχόμενη έκταση που κατέχουν (ως ιδιοκτήτες) είναι της τάξης των 225στρ., εκ των οποίων τα 85,3στρ. είναι περιοχή την οποία καλύπτει το υπό θεσμοθέτηση τοπικό ρυμοτομικό σχέδιο που δημιουργήθηκε για την εν λόγω περιοχή. Στον «νέο οικισμό» άρχισαν να μεταφέρονται το όπου και έκτοτε οικοδομούν με τους όρους δόμησης των εκτός σχεδίου περιοχών, ανεξάρτητες μονοκατοικίες σε συνιδιόκτητα γήπεδα των 4.000τ.μ. Ο εν λόγω οικισμό αποτελεί περιοχή αμιγούς κατοικίας. Νέα Ζωή (Δ.Ε.Σοφάδων): πρόκειται για νεοσυσταθέντα οικισμό των Τσιγγάνων ο οποίος βρίσκεται κεντροβαρικά της εδαφικής περιφέρειας του Δήμου. Δημιουργήθηκε κατόπιν Τοπικού Ρυμοτομικού Σχεδίου που εκπονήθηκε το 1998 για την στεγαστική αποκατάσταση των τσιγγάνων σε έκταση περίπου 60 Ha. Τμήμα αυτού του Τοπικού Ρυμοτομικού Σχεδίου έχει υλοποιηθεί αποτελούμενο από 84 κατοικίες του ΟΕΚ και καταλαμβάνει 11,5Ha. Συγκροτείται από μία πολεοδομική ενότητα γειτονιά. Οι κύριες πολεοδομικές λειτουργίες που απογράφηκαν, αφορούν την εκπαίδευση (δημοτικό σχολείο, νηπιαγωγείο το οποίο ήδη κτίσθηκε) και χώρους άθλησης ήδη κατασκευάσθηκε ένα γήπεδο ποδοσφαίρου - και κοινόχρηστους χώρους. Αγ. Νικόλαος (Δ.Ε. Πλαστήρα): Πρόκειται για ad hock κατασκευή οικισμού, ο οποίος εξυπηρετούσε τις οικιστικές ανάγκες των εργαζόμενων στον ΥΗΣ υπαλλήλων της ΔΕΗ. Βρίσκεται σε ιδιόκτητη έκταση της ΔΕΗ δίπλα στον Υδροηλεκτρικό Σταθμό Ταυρωπού. Για τον συγκεκριμένο οικισμό δεν υπάρχει εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο και κανονιστικοί όροι δόμησης. Σήμερα είναι εγκαταλελειμμένος, χωρίς κανέναν κάτοικο και σύμφωνα με τον σχεδιασμό της ΔΕΗ προτείνεται να λειτουργήσει σε αυτόν συνεδριακό κέντρο (ΣΧΟΟΑΠ Δήμου Πλαστήρα). Ράζια (Δ.Ε.Πλαστήρα): πρωτοεμφανίζεται ως οικιστική συγκέντρωση κατά την απογραφή του Ουσιαστικά αποτελεί αγροτοκτηνοτροφική περιοχή, με μικρό αριθμό διάσπαρτων οικοδομών και κυρίως με μεγάλη συγκέντρωση ποιμνιοστασίων. Στην ίδια κατηγορία ανήκει και ο οικισμός Παραγωγικό (Δ.Ε. Καρδίτσας) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 81 από 271

83 Μικρό Παζαράκι (Δ.Ε. Σοφάδων): ο οικισμός εμφανίζεται για πρώτη και τελευταία φορά στην απογραφή του Σήμερα δε συνιστά οικισμό παρά οικιστική συγκέντρωση τοπωνύμιο με αποκλειστική κτηνοτροφική χρήση (μαντριά). Τσαρδάκι (Δ.Ε. Πλαστήρα): πρωτοεμφανίζεται ως οικιστική συγκέντρωση κατά την απογραφή του 2001 με πραγματικό πληθυσμό 40 κατ. Ουσιαστικά αποτελεί μικρή συγκέντρωση επιχειρήσεων τουριστικού χαρακτήρα δίπλα στη λίμνη (3 ταβέρνες). Στην ίδια κατηγορία ανήκει και ο οικισμός Λυκόρεμα (Δ.Ε. Παλαμά), Μεσοράχη (Δ.Ε. Φύλλου) κ.ά. Ως γενικές παρατηρήσεις, επισημαίνεται τα εξής: - Σε ένα μεγάλο μέρος οικισμών καταγράφηκαν χρήσεις εκπαίδευσης και κατά κύριο λόγω Δημοτικά Σχολεία, εκ των οποίων όμως τα περισσότερα έχουν καταργηθεί ή είναι σε αναστολή εξαιτίας κυρίως της πληθυσμιακής συρρίκνωσης. Από τα θεσμοθετημένα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ προκύπτει ότι στους οικισμούς Πορτή, Πευκόφυτο, Οξυά, Αμυγδαλή, Ελληνόκαστρο, Κρυοπηγή, Δ.Ε. Μουζακίου, Καροπλέσι, Αμάραντος, Κούτσουρο, Δ.Ε Ιτάμου, Αγ. Αθανάσιος, Κερασέα, Μοσχάτο, Δ.Ε. Πλαστήρα, Αηδονοχώρι, Βαθύλακκος, Θραψίμι, Δ.Ε. Μενελαϊδας και Ασημοχώρι, Γραμματικό, Κάτω Κτιμένη, Κτιμένη, Δ.Ε. Ταμασίου τα σχολεία που απογράφηκαν είναι ανενεργά, - Αντίστοιχα, καταγράφηκαν χρήσεις αθλητισμού (γήπεδα μπάσκετ, ποδοσφαίρου) και υπαίθριας αναψυχής (παιδικές χαρές). Ωστόσο οι εν λόγω χώροι, στους περισσότερους οικισμούς είναι απαξιωμένοι και εγκαταλελειμμένοι. - Θα πρέπει να σημειωθεί η εποχικότητα οίκησης ορισμένων οικισμών ή ακόμα και ολόκληρων χωρικών ενοτήτων (πχ Αργιθέα), καθώς λειτουργούν τους θερινούς μήνες από το πληθυσμό των αστικών κέντρων ο οποίος επιστρέφει στα πατρικά σπίτια. - Αναφορικά με τους οικισμούς του κάμπου, και ειδικά εκείνους που αναπτύσσονται εκατέρωθεν της Ε.Ο. (Πτελοπούλα, Σταυρός, Πρόδρομος κ.ά.) θα πρέπει να σημειωθεί ότι στα όρια επαφής των οικισμών με την εθνική οδό και επί αυτής αναπτύσσονται χρήσεις δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα. - Στις έδρες των σημερινών καλλικρατικών δήμων ήτοι: Ανθηρό, Μουζάκι, Μορφοβούνι, Καρδίτσα, Παλαμάς, Σοφάδες, εξαιρώντας εκείνες άνω των κατοίκων (Καρδίτσα, Σοφάδες, Παλαμάς), από τις υπόλοιπες τρεις ουσιαστικά μόνο το Μουζάκι παίζει το ρόλο του διοικητικού κέντρου και χαρακτηρίζεται ως οικισμός με περιεχόμενο χρήσεων ικανών ώστε να αποτελέσεις πόλο κεντρικών λειτουργιών. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 82 από 271

84 Συνολικά, όπως προκύπτει και από την ανάλυση που προηγήθηκε, οι χρήσεις γης πλην της κατοικίας είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Στους περισσότερους οικισμούς (με εξαίρεση τις έδρες των Δ. Διαμερισμάτων) απουσιάζουν παντελώς χρήσεις πλην της κατοικίας (καθημερινό εμπόριο, επαγγελματικά εργαστήρια, βιοτεχνίες, εκπαίδευση, περίθαλψη, κοινόχρηστοι χώροι). Ακόμη και σε οικισμούς που αποτελούν έδρες Δ. Διαμερισμάτων, οι υποδομές εκπαίδευσης και περίθαλψης που υπάρχουν δεν λειτουργούν καθώς λόγω της πληθυσμιακής συρρίκνωσης δεν είναι βιώσιμες. Το γεγονός αυτό καθιστά όλους τους οικισμούς άμεσα εξαρτώμενους από την έδρα του Δήμου. Ουσιαστικά η Α κατοικία και οι λοιπές αστικές/οικιστικές χρήσεις περιορίζονται στους υπάρχοντες οικιστικούς υποδοχείς και η Β κατοικία και ο τουρισμός στρέφονται κυρίως στην ημιορεινή και ορεινή ζώνη, και πάλι όμως εντός των οικιστικών υποδοχέων (και κυρίως στους οικισμούς προϋφιστάμενους του 23). Άλλωστε η εγκατάλειψη των ορεινών ζωνών ως περιοχών Α κατοικίας έχει αφήσει ένα σημαντικό κτιριακό απόθεμα που σήμερα χρησιμοποιείται για την κάλυψη αναγκών Β κατοικίας και ήπιων μορφών τουριστικής ανάπτυξης, περίπτωση η οποία αφορά κυρίως την ευρύτερη περιοχή της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας. Συνεπώς ένα θετικό γεγονός που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι η εκτός σχεδίου δόμηση, τουλάχιστον όσον αφορά την κατοικία, είναι σχεδόν μηδαμινή, αν όχι ανύπαρκτη. Όσον αφορά τις υπόλοιπες χρήσεις, πλην κατοικίας, προβλήματα δημιουργεί η χωροθέτηση κτηνοτροφικών μονάδων πολύ κοντά στους οικισμούς, κυρίως στην πεδινή ζώνη, αλλά και γύρω από τη Λίμνη Πλαστήρα. Εξωαστικός Χώρος Οι χρήσεις γης του εξωαστικού χώρου περιορίζονται κατά κύριο λόγο πλησίον και εκατέρωθεν κεντρικών οδικών αξόνων (εθνική οδός, συνδέσεις πεδινών οικισμών) με ελάχιστη διασπορά στον αμιγώς αγροτικό χώρο, και αφορούν σε δραστηριότητες του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα. Ενδεικτικά στον περιαστικό χώρο καταγράφονται οι εξής χρήσεις: εκκοκκιστήρια βαμβακιού, εργοστάσιο βαμβακιού, επιπλοποιεία, αποθήκες logistics, πρατήρια βενζίνης, εμπόριο γεωργικών μηχανημάτων, εμπόριο ξυλείας, αντιπροσωπείες αυτοκινήτων, εμπόριο ζωοτροφών, επαγγελματικά εργαστήρια, κοιμητήρια κλπ. Στον αγροτικό χώρο καταγράφομαι κυρίως χρήσεις που συνδέονται με την γεωργική και κτηνοτροφική δραστηριότητα και αφορούν σε αγροτικές αποθήκες και κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις (μαντριά, στάβλοι, σφαγείο). Στο ύπαιθρο χώρο, οι πιο «βαριές» χρήσεις που καταγράφηκαν αφορούν στην εξορυκτική δραστηριότητα λατόμευση στην περιοχή του Βλοχού καθώς και στο δρόμο από Ραχούλα προς Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 83 από 271

85 Καλλίθηρο όπως επίσης και η παραγωγή τσιμέντου στο Κριτσάρι. Επιπλέον σημειακά εντοπίστηκαν αποκατεστημένοι πρώην ΧΑΔΑ, κοιμητήρια. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 84 από 271

86 4 ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΕΝΙΚΑ Γενικά Η αναγνώριση και αξιολόγηση οικισμών, όταν αυτή αφορά ένα τόσο εκτεταμένο δημογραφικό και χωρικό πεδίο είναι μια ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία, καθώς απαιτεί τον συνεχή και πλήρη έλεγχο της συλλεγόμενης πληροφορίας, καθ όλη τη διάρκεια της έρευνας. Προκειμένου να είναι δυνατή η συνολική και εμπεριστατωμένη αναγνώριση και αξιολόγηση του αντικειμένου, είναι απαραίτητος ο συνεχής επαναπροσδιορισμός των δεδομένων και η επαναληπτική αξιολόγηση των συλλεγόμενων πληροφοριών, έτσι ώστε αυτές να καθίστανται αντικειμενικά συγκρίσιμες και να μπορούν να αξιολογηθούν σε συνδυασμό με τα συνεχώς ανανεωνόμενα και προστιθέμενα δεδομένα. Για το λόγο αυτό και η διαδικασία αναγνώρισης και απογραφής δεν αποτελεί μια μονόδρομη και κλειστή διαδικασία αλλά μια συνεχή κυκλική και επαναλαμβανόμενη διαδικασία συλλογής και επαναξιολόγησης του υλικού, σε όλες τις φάσεις της μελέτης. Με δεδομένο ότι το χωρικό αντικείμενο είναι μεγάλης έκτασης και με φυσική συνέπεια το γεγονός ότι αυτό χαρακτηρίζεται από τεράστια ποικιλία τόσο των φυσικών χαρακτηριστικών του τοπίου όσο και των κλιματολογικών συνθηκών, το αντικείμενο προς αναγνώριση καθίσταται ευρύ και ποικίλο. Οι ποικιλία αυτή είναι λογικό να οδηγεί και σε σαφείς διαφορές σε ότι έχει να κάνει με την ανθρώπινη παραγωγική δραστηριότητα και κατά συνέπεια με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των ανθρώπων κατοίκων ανά περιοχή. Έτσι λοιπόν και η οργάνωση του χώρου από τον άνθρωπο και η διαμόρφωση και εξέλιξη του δομημένου περιβάλλοντος, είναι μία διαδικασία άρρηκτα συνδεδεμένη με το καθεστώς διαβίωσης και εξέλιξης της κάθε κοινωνικής ομάδας και με τους συνδέσμους που αυτή αναπτύσσει στο χρόνο, τόσο στο εσωτερικό της όσο και σε με τις κοινωνικές ομάδες του εγγύτερου και του ευρύτερου χώρου. Είναι επόμενο λοιπόν η αναγνώριση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας σε κάθε χωρική ενότητα να είναι ιδιαίτερα συνυφασμένη με την αναγνώριση του τοπίου και της ιδιαίτερης μορφολογίας του χώρου, από την οποία καθορίζονται πολλά από τα χαρακτηριστικά της, τόσο σε πολεοδομικό επίπεδο, όσο και σε κτηριακό. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 85 από 271

87 4.1 Αναγνώριση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας σε κάθε χωρική ενότητα Η καταγραφή που έγινε είχε ως σκοπό: 1. να αναδειχθούν τα στοιχεία της παράδοσης όχι ως φολκλορικά διακοσμητικά αντικείμενα που ξεκόβουν το λαϊκό έργο από τις κοινωνικές σχέσεις, τις ανάγκες και τις συνθήκες που τα γέννησαν, αλλά ως αναντικατάστατες πηγές πληροφόρησης για την πολιτιστική ανάπλαση του τόπου, 2. να καταδειχθεί το μέγεθος της φθοράς ή/και υποβάθμισης, φθοράς που συνεπάγονταν μεταξύ άλλων, οι επείγουσες σκοπιμότητες της καθημερινής πρακτικής των κατοίκων της περιοχής, 3. να αναδειχθεί η σχέση του ανθρώπου με το οικιστικό περιβάλλον Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η οικιστική οργάνωση σε ένα μεγάλο βαθμό ακολουθεί τα δεδομένα του χώρου, δηλαδή τα ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά του τοπίου και διαμορφώνεται και εξελίσσεται σύμφωνα με αυτά. Αυτό φαίνεται να ισχύει κατά κανόνα σε ότι αφορά την γενική χωρική και ρυμοτομική εξέλιξη των οικισμών, με σαφείς διακρίσεις ανάμεσα σε πεδινούς, σχεδιασμένους, ρυμοτομημένους οικισμούς και σε ορεινούς οικισμούς με τυχαία ρυμοτομία και ανάπτυξη στο χώρο. Σε ένα βαθμό το ίδιο ισχύει και στον τομέα της αρχιτεκτονικής τυπολογίας, μόνο που κατά περίπτωση παρατηρούνται και αποκλίσεις από τον κανόνα αυτό. Έτσι, ενώ παρατηρούνται κτηριακές τυπολογίες που συναντώνται κατά κανόνα σε οικισμούς και περιοχές με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τοπίου, όπως για παράδειγμα σε πεδινούς οικισμούς με ομοιόμορφο και χωρίς εξάρσεις τοπίο, υπάρχουν και περιπτώσεις «μεταφοράς» κάποιων τυπολογιών από τις περιοχές αυτές σε άλλες με διαφορετικά χαρακτηριστικά, δηλαδή ακόμα και με έντονο ανάγλυφο και μεγάλες κλίσεις εδάφους. Σε άλλες περιπτώσεις φαίνεται να συμβαίνει και το αντίθετο, δηλαδή η «μεταφορά» τυπολογιών από ορεινά ή ημιορεινά τοπία σε πεδινές περιοχές, ή τουλάχιστον παρατηρείται η παρουσία αυτών των κοινών τύπων και στις δύο περιοχές. Και στις δύο περιπτώσεις, η τυπολογία δεν παραμένει απαραίτητα αυτούσια και απαράλλακτη αλλά προσαρμόζεται κατά περίπτωση στα δεδομένα του χώρου, τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του τοπίου και τα διατιθέμενα μέσα, δηλαδή τα υλικά, τις δυνατότητες μεταφοράς κ.λπ. Μια πρώτη προσέγγιση και αναγνώριση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας του χωρικού αντικειμένου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η αρχιτεκτονική τυπολογία έχει σε ένα μεγάλο βαθμό διαμορφωθεί από τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά και επομένως μπορεί να γίνει μια πρώτη ομαδοποίηση και Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 86 από 271

88 αντίστοιχα ένας διαχωρισμός των γενικών χαρακτηριστικών των κτισμάτων με βάση τη χωρική ομαδοποίηση που περιγράφεται αμέσως παρακάτω. Ο διαχωρισμός αυτός των χωρικών ενοτήτων αποτελεί ουσιαστικά και τη βάση αναγνώρισης και ανάλυσης του τοπίου που ακολουθεί στο επόμενο υποκεφάλαιο. Ξεκινώντας την ανάγνωση της υπό μελέτη περιοχής, μπορεί κανείς να κάνει έναν αρχικό διαχωρισμό του χώρου σε τρεις βασικές ενότητες, με βάση τη μορφολογία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τοπίου. Οι τρεις αυτές ενότητες αναφέρονται επιγραμματικά παρακάτω: - Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει τις πεδινές περιοχές που χαρακτηρίζονται από το χαμηλό υψόμετρο, τις μεγάλες ενιαίες εκτάσεις και την έλλειψη ανάγλυφου και περιλαμβάνει διοικητικά το Δήμο Παλαμά, το μεγαλύτερο τμήμα του Δήμου Σοφάδων, ένα τμήμα της Δ.Ε. Παμίσου του Δήμου Μουζακίου και ένα τμήμα του Δήμου Καρδίτσας. - Η δεύτερη περιλαμβάνει τις ημι-ορεινές περιοχές που χαρακτηρίζονται από αρκετά μεγάλο υψόμετρο και σχετικά έντονο ανάγλυφο και περιλαμβάνουν διοικητικά ένα μικρό τμήμα του Δήμου Σοφάδων, ένα μεγάλο τμήμα του Δήμου Καρδίτσας, το μεγαλύτερο τμήμα της Δ.Ε. Παμίσου και του Δήμου Μουζακίου και ένα τμήμα του Δήμου Πλαστήρα. - Η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει τις περιοχές που χαρακτηρίζονται από μεγάλο υψόμετρο και ιδιαίτερα έντονο ανάγλυφο, δηλαδή αποτελούνται κατά βάση από ορεινούς όγκους και περιλαμβάνει διοικητικά ένα τμήμα της Δ.Ε. Παμίσου, ένα τμήμα του Δήμου Πλαστήρα και το Δήμο Αργιθέας. Έχει σημασία να αναφερθεί ότι η αναγνώριση της αρχιτεκτονικής μορφολογίας και η κατηγοριοποίηση των αρχιτεκτονικών τυπολογιών που προκύπτει και αναλύεται παρακάτω, βασίζεται στην ανάλυση και καταγραφή των χαρακτηριστικών εκείνων που αποτελούν κατά την αξιολόγηση ικανά στοιχεία για το χαρακτηρισμό κάποιου αρχιτεκτονικού τύπου ή και για την αναγνώριση ύπαρξης κάποιου ενιαίου μορφολογικού χαρακτήρα, είτε σε επίπεδο κτηρίου, είτε σε επίπεδο οικισμού. Διαπιστώνεται λοιπόν ότι ανάλογα με τη μορφολογία και τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, διαμορφώνονται και τα κατά περίπτωση κοινά ή επικρατούντα χαρακτηριστικά που συνιστούν και τις επικρατούσες κτηριακές τυπολογίες, όπου αυτές υπάρχουν. Ξεκινώντας από τις πεδινές περιοχές, διαπιστώνεται ότι η απουσία ανάγλυφου και η σχετική ελευθερία χώρου οδηγεί κατ αρχήν σε αραιή δόμηση, αλλά και σε κτίσματα με μεγάλη κάλυψη που σε ένα μεγάλο βαθμό αναπτύσσονται σε ένα επίπεδο, ενώ συγκριτικά τα διώροφα και τριώροφα κτίσματα αποτελούν εξαιρέσεις. Η φυσιογνωμία αυτών των οικισμών οι οποίοι, πολεοδομικά και Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 87 από 271

89 αρχιτεκτονικά, μοιάζουν μεταξύ τους είναι συνυφασμένη με τη θέση τους περιβάλλονται από καλλιεργούμενες εκτάσεις και την ενασχόληση των κατοίκων με γη γεωργία. Πρόκειται για οικισμούς όπου τα κτίσματα τους χρησιμοποιούνται ως κατοικία και ως «μέσα παραγωγής». Τα σπίτια του κάμπου είναι συνήθως ισόγεια, με απλή εσωτερική διάταξη και ομοιόμορφο εξωτερικό. Τα κτίσματα αποκτούν οργανική σχέση μεταξύ τους και η τοποθέτησή τους στο χώρο ακολουθεί φυσικά κριτήρια (αέρας, ήλιος, απόσταση σε σχέση με τα χωράφια κλπ). Η ομοιομορφία αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό με εξαίρεση τα «δημόσια» κτίσματα (κατά κύριο λόγο την εκκλησία ή άλλους χώρους κοινωνικής συνεύρεσης) όπου επιδιώκεται η πολυτέλεια ή και η μεγαλοπρέπεια. Συνεπώς τα κτίσματα παρουσιάζουν επίσης σε μεγάλο βαθμό και μια σχετική ομοιομορφία ως προς τα σχήματα που χρησιμοποιούνται, καθώς αποτελούνται κατά βάση από τετραγωνικούς ή ορθογωνικούς όγκους. Αυτό δεν αποτελεί βέβαια κανόνα, αφού η άνεση χώρου οδηγεί σε πολλές περιπτώσεις σε «επεκτάσεις», είτε αυτές αφορούν εξαρχής σχεδιασμό, είτε μεταγενέστερες προσθήκες. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή των κτισμάτων ποικίλουν αρκετά και σε ένα βαθμό αποτυπώνουν την ιστορική εξέλιξη και συνέχεια των τυπολογιών. Συναντάται μεγάλη ποικιλία υλικών, τόσο στα βασικά οικοδομικά υλικά στις τοιχοποιίες και τα επιχρίσματα, όσο και στα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως οι στέγες, τα κουφώματα, οι ημιυπαίθριοι χώροι, τα κιγκλιδώματα και άλλα. Έτσι για παράδειγμα μπορεί να συνυπάρχουν στους οικισμούς και σε πολλές περιπτώσεις τοιχοποιίες από πλινθοδομές, από τσιμεντόλιθους και από τούβλα, με ή χωρίς συνδυασμό με μπετόν, είτε ανεπίχριστα, είτε επιχρισμένα. Οι λιθοδομές, ανεπίχριστες ή επιχρισμένες, δε συναντώνται σε μεγάλη έκταση στους πεδινούς οικισμούς. Αντίστοιχα παρατηρείται ταυτόχρονα η συνύπαρξη πολλών τύπων κουφωμάτων από ξύλο, αλουμίνιο και μέταλλο, σε διαφορετικούς χρωματισμούς. Οι χρωματισμοί επίσης ποικίλουν σε μεγάλο βαθμό, αν και κατά κύριο λόγο επικρατούν οι λευκές, υπόλευκες και γαιώδεις αποχρώσεις, πάντα σε ότι αφορά στις επιχρισμένες τοιχοποιίες. Δε σπανίζουν βέβαια και οι περιπτώσεις με έντονη διαφοροποίηση των χρωμάτων, όπου πλέον κυριαρχούν σε ένα σημαντικό βαθμό τα έντονα χρώματα, χωρίς σαφή τονική κατεύθυνση ή ομοιομορφία. Σε ότι αφορά στην επικάλυψη, αυτό που ισχύει κατά κανόνα, όχι μόνο στις πεδινές περιοχές αλλά και στο σύνολο του Νομού, είναι η κατασκευή επικλινούς στέγης, η μορφή και τα υλικά της οποίας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 88 από 271

90 μπορεί να διαφοροποιούνται ανά χωρική ενότητα και όχι μόνο. Έτσι κατασκευάζονται κατά βάση τετράρριχτες και δίρριχτες στέγες με αρκετά έντονη κλίση, αν και συναντώνται, σύμφωνα και με την ανάπτυξη των τυπολογιών και στέγες με μικτή μορφή και πολύπλοκο σχήμα. Το κυρίαρχο στοιχείο επικάλυψης είναι το κεραμίδι, οι μορφές και το υλικό του οποίου ποικίλει σε μεγάλο βαθμό. Από την απογραφή προκύπτει ότι σε μεγάλο βαθμό επικρατεί στις περισσότερες περιπτώσεις το γαλλικό κεραμίδι, αν και γίνεται εκτεταμένη χρήση τόσο των πιο κλασσικών μορφών, όπως το ρωμαϊκό και το βυζαντινό, όσο και νεότερων μορφών, όπως τα βιομηχανοποιημένα κεραμίδια, ή ακόμα και μεταλλικές απομιμήσεις αυτών, καθώς και κυματοειδείς λαμαρίνες. Σημαντικό στοιχείο που πρέπει να αναφερθεί και που αφορά στο μεγαλύτερο ποσοστό των πεδινών οικισμών είναι ο ρόλος των βοηθητικών κτισμάτων. Στην πλειοψηφία των οικισμών του κάμπου, το ποσοστό των βοηθητικών κτισμάτων είναι τέτοιο που διαμορφώνει σε ένα βαθμό το συνολικό χαρακτήρα του οικισμού. Με τον όγκο τους, αλλά και με τη μορφή και τη διαφοροποίηση των υλικών που χρησιμοποιούνται, τα κτίσματα αυτά δημιουργούν νέες μορφολογίες, όχι μόνο σε κτηριακό επίπεδο, αλλά και στην κλίμακα του οικισμού. Γι αυτό και στη συγκεκριμένη μελέτη, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο, τα βοηθητικά κτίσματα μελετώνται κατά περίπτωση σαν μια κατηγορία, χωριστά από την κύρια χρήση της κατοικίας. Επίσης είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις, αν όχι κατά κανόνα, στους πεδινούς οικισμούς παρατηρείται το φαινόμενο των κτισμάτων με επίπεδο δώμα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, από την ύπαρξη των αναμονών του οπλισμού που παρατηρείται, συμπεραίνει κανείς ότι πρόκειται για ημιτελείς οικοδομές με υπόλοιπο δόμησης το οποίο δεν έχει πραγματοποιηθεί και ότι προκειμένου να μη γίνουν περιττά έξοδα με την κατασκευή στέγης η οποία μελλοντικά θα πρέπει να αποξηλωθεί και να κατασκευαστεί εκ νέου στην τελική στάθμη, οι οικοδομές παραμένουν σε αυτή την κατάσταση μέχρι την πιθανή ολοκλήρωσή τους. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που πρέπει να αξιολογηθεί και να μελετηθεί, καθώς όταν συμβαίνει σε μεγάλη έκταση διαμορφώνει μια «ασταθή» μορφολογική ισορροπία και σαφώς λειτουργεί αρνητικά στη συνολική αισθητική εικόνα των οικισμών. Στους ορεινές ή ημι-ορεινές περιοχές, παρατηρείται μια σχετικά σαφέστερη εικόνα ως προς την τυπολογία και τα επικρατούντα σχήματα, κάτι που εντείνεται όσο πιο έντονο είναι το ανάγλυφο της περιοχής και πάντα όταν πρόκειται για οργανωμένους οικισμούς, με σαφή πολεοδομικά χαρακτηριστικά. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 89 από 271

91 Συνολικά η φυσιογνωμία των ορεινών οικισμών είναι συνυφασμένη με την ενασχόληση των κατοίκων με την κτηνοτροφία. Τα χωριά δεν κτίστηκαν βάσει σχεδίου, αλλά προσαρμόστηκαν στις συνθήκες του έντονου ορεινού ανάγλυφου, με έντονη παρουσία του φυσικού στοιχείου (δάση, φαράγγια, ποτάμια, λιβάδια). Αντίστοιχα, η αρχιτεκτονική είναι προσαρμοσμένη στις καθημερινές ανάγκες που προέκυπταν από την ενασχόληση των κατοίκων με την κτηνοτροφία και τις περιορισμένες καλλιέργειες. Αυτό επηρέασε καθοριστικά τη διαμόρφωση των σπιτιών και τη διάταξη των βοηθητικών τους χώρων. Τα κτίσματα στις ορεινές περιοχές αναπτύσσονται σε μεγάλο βαθμό σε δύο ή πολλές φορές και τρεις ορόφους, με σχετικά περιορισμένη κάλυψη, κάτι απόλυτα φυσιολογικό, που αποτυπώνει, όπου συμβαίνει, την προσπάθεια προσαρμογής των κατασκευών στο έδαφος. Δε λείπουν βέβαια και οι περιπτώσεις όπου παρατηρείται, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η «μεταφορά» τυπολογιών από άλλες, πεδινές κατά βάση, περιοχές και η «επιβολή» τους στο τοπίο, συνήθως με ατυχή αποτελέσματα. Σε ότι αφορά στα σχήματα των κτισμάτων, αυτά επίσης περιορίζονται κατά κανόνα σε ορθογωνικά και τετραγωνικά, με τα πρώτα να αποτελούν κανόνα, όσο το ανάγλυφο γίνεται εντονότερο. Τα σπίτια, όπως αναφέρθηκε, είναι κυρίως διώροφα, λιθόκτιστα με ντόπια πέτρα, χονδρούς ενισχυμένους τοίχους με ξυλοδεσιές και μικρά παράθυρα. Είχαν τετράγωνη κάτοψη χωρισμένη στα δύο με λιθόκτιστο μεσότοιχο. Σε πολλά σπίτια παρατηρείται ότι υπάρχει μεσοπάτωμα στην μπροστινή πλευρά, το οποίο χρησίμευε στο να καλύπτει το μεγάλο ύψος του κτηρίου που προέκυπτε λόγω της κλίσης του εδάφους. Ο φέρων οργανισμός των στεγών είναι ξύλινος, η επικάλυψη συνήθως από κεραμίδι, ενώ διατηρούνται ως σήμερα ορισμένες στέγες από σχιστολιθικές πλάκες. Τα οικοδομικά υλικά των κατασκευών ποικίλουν και εδώ αρκετά, τόσο στα βασικά οικοδομικά υλικά, στις τοιχοποιίες και τα επιχρίσματα, όσο και στα επιμέρους αρχιτεκτονικά στοιχεία. Συναντώνται λίγο ή πολύ οι ίδιες κατηγορίες υλικών, όπως οι τοιχοποΐες από πλινθοδομές, από τσιμεντόλιθους και από τούβλα, ανεπίχριστα ή επιχρισμένα. Στους ορεινούς οικισμούς, συναντώνται επίσης αρκετά βοηθητικά κτίσματα από πρόχειρες κατασκευές και από ευτελή υλικά, όπως η λαμαρίνα ή ακόμα και τοιχοποιίες από ξύλα ή άλλα υλικά που πολλές φορές προέρχονται από παλαιότερες κατασκευές. Αυτό βέβαια παρατηρείται περισσότερο σε μικρές οικιστικές συγκεντρώσεις και ειδικά σε πιο απομονωμένες περιοχές και όχι σε οργανωμένους ή μεγαλύτερους οικισμούς. Οι λιθοδομές στους Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 90 από 271

92 ορεινούς οικισμούς, επιχρισμένες ή όχι, συναντώνται περισσότερο από ότι στους πεδινούς και αυτό συμβαίνει όπου υπάρχουν τα αντίστοιχα διατιθέμενα μέσα και υλικά, ή σε περιπτώσεις ανεπτυγμένων οικισμών, με σημαντικό παρελθόν οικιστικής ανάπτυξης. Επίσης και εδώ παρατηρείται η συνύπαρξη πολλών τύπων κουφωμάτων από ξύλο, αλουμίνιο και μέταλλο, σε διαφορετικούς χρωματισμούς, με επικρατούντες το λευκό και το καφέ. Σε ότι αφορά τις αποχρώσεις των κτισμάτων, αυτές δεν εμφανίζουν τόσο μεγάλη ποικιλία και κατά βάση επικρατούν οι λευκοί, υπόλευκοι και γαιώδεις τόνοι, πάντα στις επιχρισμένες τοιχοποιίες. Η επικάλυψη είναι κατά κανόνα και εδώ η επικλινής στέγη, κατά βάση τετράρριχτη και δίρριχτη με έντονη κλίση. Το κυρίαρχο στοιχείο επικάλυψης είναι και πάλι το γαλλικό το κεραμίδι και δευτερευόντως το ρωμαϊκό και το βυζαντινό και οι άλλες μορφές που αναφέρθηκαν παραπάνω, όπως τα βιομηχανοποιημένα κεραμίδια, οι μεταλλικές απομιμήσεις και οι κυματοειδείς λαμαρίνες. 4.2 Αναγνώριση του τοπίου σε κάθε χωρική ενότητα Όπως διατυπώθηκε και παραπάνω, το εύρος και η ποικιλομορφία του χωρικού αντικειμένου της εν λόγω μελέτης, καθιστά αναγκαίο τον ορισμό και την αναγνώριση επιμέρους ενοτήτων προκειμένου να διαχωριστούν περιοχές με ενιαία χαρακτηριστικά και έτσι να είναι ρεαλιστική μια ομαδοποιημένη ανάγνωση και προσέγγιση του χώρου. Αναγνωρίζονται έτσι τρείς επιμέρους ενότητες: οι πεδινές περιοχές, οι ημι-ορεινές περιοχές και οι περιοχές που χαρακτηρίζονται από μεγάλο υψόμετρο. Πεδινές περιοχές Θεσσαλικός Κάμπος Ο κάμπος που καταλαμβάνει το ανατολικό ήμισυ της Π.Ε. Καρδίτσας είναι τμήμα της μεγάλης θεσσαλικής λεκάνης. Το κύριο χαρακτηριστικό της χωρικής ενότητας του κάμπου είναι η αγροτική γη. Οι αρδευόμενες εκτάσεις και λοιπές περιοχές γεωργικής γης πρώτης προτεραιότητας, που το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας τους αποτελεί ενιαία ζώνη, περιλαμβάνουν το σύνολο των πεδινών εκτάσεων του Θεσσαλικού κάμπου και διαμορφώνουν ένα τοπίο με ενιαία χαρακτηριστικά άμεσα συνδεδεμένο με την παραγωγική δραστηριότητα των κατοίκων. Κυρίαρχο γνώρισμα του αχανούς επίπεδου τοπίου του κάμπου είναι οι χρωματικές διαφοροποιήσεις των καλλιεργειών και οι γεωμετρικοί σχηματισμοί των αγροτεμαχίων, αποτυπώματα της αγροτικής δραστηριότητας στο έδαφος. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 91 από 271

93 Αντιπροσωπευτική εικόνα του τοπίου του Κάμπου, αποτυπώνεται μέσω της κατάλληλης αξιοποίησης των δορυφορικών απεικονίσεων της γης ως έκφρασης, κατά Κ. Μανωλίδη, των ποιοτικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν την πολιτισμική διάσταση του τοπίου ήτοι τα αποτυπώματα της αγροτικής δραστηριότητας στο έδαφος, τις μορφολογικές τους ιδιότητες και την προσαρμογή τους στο ανάγλυφο. Το τοπίο του κάμπου έδινε πολύ διαφορετική εικόνα μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα: αραιοκατοικημένο, με ελώδεις ζώνες κι εποχικές πλημμύρες που δέσμευαν μεγάλες εκτάσεις σε ισχνή εκμετάλλευση, συχνά περιορισμένη στη βοσκή. Η σταδιακή εισροή νέου πληθυσμού που ακολούθησε, η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και τα αποστραγγιστικά, αντιπλημμυρικά κι αρδευτικά έργα μετέβαλαν δραστικά την κατάσταση, αποδίδοντας τελικά για καλλιέργεια το σύνολο σχεδόν της πεδινής επιφάνειας. Έτσι, όλες αυτές οι μεταβολές του τοπίου, σχετίστηκαν με την οριοθέτηση, τον καθαρισμό και την προετοιμασία του φυσικού εδάφους. Σήμερα, στον κάμπο κυριαρχούν οι αροτριαίες καλλιέργειες, με το βαμβάκι να υπερέχει συντριπτικά, αν και με τάσεις υποχώρησης τα τελευταία χρόνια προς όφελος του καλαμποκιού και των σιτηρών. Παράλληλα, το εύρος και η σχετικά αδιατάραχτη ομαλότητα των θεσσαλικών πεδιάδων τις διαφοροποιούν από τη γεωφυσική πολυμορφία και την πυκνότητα των εναλλαγών και διακυμάνσεων που παρουσιάζουν τα περισσότερα ελληνικά τοπία. Αυτή η αναντιστοιχία είναι έκδηλη κατά την είσοδο στην πεδιάδα της Καρδίτσας από τα υψώματα του). Μετά τα στενά περάσματα, τις κοιλάδες και τις βουνοπλαγιές, η έντονη ανάπτυξη του ανάγλυφου δίνει τη θέση της στην εμπειρία του τεράστιου ανοιχτού διαστήματος. Την αίσθηση αυτή επιτείνει και η σχεδόν 25χιλιομέτρων απόλυτη ευθεία της σιδηροδρομικής γραμμής που διασχίζει την πεδιάδα. Το πεδινό τοπίο της Θεσσαλίας προσλαμβάνεται ως ένα ιδιαίτερο σύνολο χρωμάτων και καρποφορίας, αναγνωρίζοντας τον παραγωγικό ρόλο του. Η πεδιάδα αντιπροσωπεύει συχνά και μια παρεμβολή στην επικρατούσα ορεινή διαμόρφωση του ελληνικού χώρου. Ωστόσο, η εντατική γεωργία της εξειδικευμένης μονοκαλλιέργειας, των λιπασμάτων και των φυτοφαρμάκων, περιόρισε πρακτικές όπως η αμειψισπορά, η αγρανάπαυση και η συνδυασμένη καλλιέργεια, που, εκτός των άλλων, εξασφάλιζαν μια πολυμορφία στο φυτικό μωσαϊκό. Η χρήση μηχανικών μέσων επέβαλε την εξομάλυνση τοπογραφικών ανωμαλιών και την κοπή των αχρείαστων πλέον δέντρων. Φυτοφράχτες από θαμνώδεις διαπλάσεις και δεντροστοιχίες, αλλά και Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 92 από 271

94 άλλοι θύλακες φυσικής βλάστησης έχουν ελαχιστοποιηθεί και μαζί η δυνατότητα διατήρησης μιας ζωτικής για το αγροτικό οικοσύστημα βιοποικιλότητας. Τα τοπία του θεσσαλικού κάμπου χαρακτηρίζονται όλο και περισσότερο από τα περιορισμένα ερεθίσματα που προσφέρει η εναλλαγή της βαμβακοκαλλιέργειας με το σιτάρι ή το καλαμπόκι. Η μορφολογική απογύμνωση του πεδινού τοπίου από στοιχεία της περιβαλλοντικής και πολιτισμικής του μνήμης συμβαδίζει με την ακόμη πιο δυσμενή και μη αναστρέψιμη υπεράντληση και υποβάθμιση του υπεδάφους του. Η συνεχής επέκταση υδροβόρων καλλιεργειών (κυρίως του βαμβακιού, αλλά και του καλαμποκιού ή των τεύτλων), αλλά και οι τεράστιες απώλειες νερού από τα συστήματα μεταφοράς και ποτίσματος, οδήγησαν σε εξάντληση τα ανανεώσιμα υδάτινα αποθέματα της Θεσσαλίας και σε δραματική πτώση της στάθμης των υπόγειων υδροφορέων της. Οι πεδινές περιοχές περιλαμβάνουν το σύνολο του Δήμου Καρδίτσας πλην της Δ.Ε. Ιτάμου, τμήμα του Δήμου Μουζακίου (Δ.Ε. Παμίσου), το σύνολο του Δήμου Παλαμά (με εξαίρεση το βορειοανατολικό τμήμα του), τμήμα του Δήμου Σοφάδων (Δ.Ε. Σοφάδων, Άρνης, Ταμασίου). Απόψεις Θεσσαλικού Κάμπου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 93 από 271

95 Άποψη Θεσσαλικού Κάμπου, Χαρακτηριστικός υδατόπυργος πεδινού οικισμού Ημιορεινές περιοχές Οι ημιορεινές περιοχές εντοπίζονται είτε στους πρόποδες βουνών είτε η έκτασή τους μοιράζεται μεταξύ της πεδιάδας και κάποιου ορεινού όγκου. Παρουσιάζουν και αυτές εκτεταμένο αγροτικό τοπίο σε λοφώδεις σχηματισμούς, όπου επικρατούν οι ελαιώνες. Η βλάστηση είναι μικτή, χαμηλή και αραιή δασική με φρυγανότοπους και με καλλιέργειες. Καταγράφονται βαθμίδες και φυτοφράχτες, συνυφασμένοι της γεωργίας σχηματισμοί, αλλά λόγω της ενασχόλησης των κατοίκων και με την κρηνοτροφία στο τοπίο καταγράφονται και αρκετά μαντριά. Οι ημιορεινές περιοχές περιλαμβάνουν το σύνολου του Δήμου Πλαστήρα, τμήμα του Δήμου Παλαμά (Δ.Ε. Φύλλου), τμήμα του Δήμου Σοφάδων (Δ.Ε. Ταμασίου και Μενελαϊδας) και τμήμα του Δήμου Μουζακίου. Απόψεις Λίμνης Πλαστήρα Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 94 από 271

96 Ορεινές περιοχές Στις ορεινές περιοχές, το τοπίο διαμορφώνεται από κεκλιμένη εδαφική επιφάνεια, κατ εξοχήν ανώμαλη, χωρίζεται από χαράδρες ή καλύπτεται από ορεινούς όγκους οι οποίοι δημιουργούν πολλαπλές εδαφικές πτυχώσεις με μεγάλες υψομετρικές διαφορές. Βάσει των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζουν τα επί μέρους τμήματα των ορεινών περιοχών, διαμορφώνονται επιμέρους ενότητες με ομοιογενή χαρακτηριστικά. Τις ορεινές περιοχές χαρακτηρίζουν οι ορεινοί όγκοι με κυριότερο το ορεινό συγκρότημα των Αγράφων το οποίο και δημιουργεί ένα μοναδικό τοπίο. Οι ορεινές περιοχές περιλαμβάνουν τμήμα του Δήμου Καρδίτσας (Δ.Ε. Ιτάμου), το σύνολο του Δήμου Αργιθέας, τμήμα του Δήμου Μουζακίου και τμήμα του Δήμου Σοφάδων. Απόψεις ορεινών όγκων Αγράφων, ποταμού Αχελώου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 95 από 271

97 4.3 Περιγραφή αυθαίρετης δόμησης (αν υπάρχει) Είναι σαφές ότι στα πλαίσια της μελέτης αυτής και σε μια διαδικασία ανάγνωσης, καταγραφής και αξιολόγησης ενός τέτοιου χωρικού αντικείμενου, έρχεται κανείς σε επαφή με το δομημένο περιβάλλον στο σύνολό του, κάτι που σαφώς οδηγεί σε επιμέρους και συνολικά συμπεράσματα σχετικά με το καθεστώς δόμησης και εξέλιξης των οικισμών και οικιστικών συγκεντρώσεων. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι είναι δυνατή η αναγνώριση και καταγραφή της αυθαίρετης δόμησης στο σύνολό της αλλά, έχοντας κανείς γνώση της υφιστάμενης πολεοδομικής νομοθεσίας και του θεσμικού πλαισίου στην περιοχή, μπορεί να διαπιστώσει την ύπαρξη τέτοιων φαινομένων, είτε αυτά αφορούν μεμονωμένες περιπτώσεις, είτε περιπτώσεις ευρύτερων και εκτεταμένων αυθαιρεσιών. Σε ότι αφορά στο χωρικό αντικείμενο της παρούσας μελέτης, κατά κανόνα δεν παρατηρούνται περιπτώσεις εκτεταμένης αυθαίρετης δόμησης, δηλαδή οικισμών ή οικιστικών συγκεντρώσεων που να μην είναι καταγραμμένοι ή που να προκύπτει ότι έχουν δημιουργηθεί στο πρόσφατο παρελθόν. Κάτι τέτοιο φαίνεται να ισχύει και στις περιπτώσεις εκείνες οικιστικών συγκεντρώσεων που εντοπίστηκαν στο πεδίο και που δεν αποτελούν οικιστικά σύνολα κατά ΕΛ.ΣΤΑΤ. καθώς από την καταγραφή και αναγνώρισή τους προκύπτει ότι κατά κανόνα αποτελούν παλαιότερες οικιστικές συγκεντρώσεις που είτε έχουν εγκαταλειφτεί σε μεγάλο βαθμό, είτε απλά δεν έχουν μόνιμο απογεγραμμένο πληθυσμό και έτσι δεν συμπεριλαμβάνονται στη λίστα οικισμών κατά ΕΛ.ΣΤΑΤ. Η απουσία απογεγραμμένου πληθυσμού δεν έχει απαραίτητα σαφή αντιστοιχία με την πραγματική κατάσταση που μπορεί να είναι διαφορετική, όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις οικιστικών συγκεντρώσεων που δεν αποτελούν απαραίτητα οικισμό, ούτε περιλαμβάνονται στη λίστα της ΕΛ.ΣΤΑΤ., αλλά πρακτικά εμφανίζονται να έχουν μόνιμους κατοίκους με δραστηριότητα στην περιοχή, ή περιπτώσεις που αποτελούν οικιστικές συγκεντρώσεις με εποχική και θεματική χρήση και λειτουργία, όπως η αναψυχή ή ο τουρισμός. Σε ότι αφορά στην αυθαίρετη δόμηση εντός των οικισμών είναι σαφές ότι δεν είναι εφικτό στα πλαίσια της μελέτης αυτής να γίνει η οποιαδήποτε διαπίστωση και καταγραφή του μεγέθους του φαινομένου, παρόλα αυτά μπορεί να γίνει μια συνολική εκτίμηση της μορφής των αυθαίρετων κατασκευών και του τρόπου με τον οποίο αυτές έχουν εξελιχθεί στο χρόνο. Έτσι μπορούν να αναφερθούν κάποιες κατηγορίες αυθαιρεσιών που συναντώνται και σε όλη την επικράτεια και που προκύπτουν σε ένα βαθμό από το ισχύον πολεοδομικό καθεστώς, όπως είναι οι κλεισμένοι ημιυπαίθριοι χώροι, πρόσθετα βοηθητικά κτίσματα που πολλές φορές ξεπερνούν σε μέγεθος και όγκο τα κύρια κτίσματα, σοφίτες, προεκτάσεις χώρων - προσθήκη δωματίων και βοηθητικών χώρων Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 96 από 271

98 στα κύρια κτίσματα, προεκτάσεις εξωστών, εξωτερικές σκάλες, πέργκολες, μεταλλικές κατασκευές στήριξης δεξαμενών ή ηλιακών θερμοσίφωνων κ.ά. Οι αυθαίρετες κατασκευές εμφανίζουν κατά περίπτωση μεγαλύτερη συγκέντρωση, ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους και του τοπίου, αλλά και ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση και την παραγωγική δραστηριότητα του πληθυσμού. Στις περισσότερες περιπτώσεις, λοιπόν, η αυθαίρετη δόμηση παρατηρείται από τη μία σε απομακρυσμένους οικισμούς που είτε λόγω δύσκολης πρόσβασης, είτε λόγω δυσχερών οικονομικών συνθηκών, δεν είναι δυνατή η δόμηση σύμφωνα με τις διατάξεις, αλλά και σύμφωνα με τους κανόνες της τέχνης και της επιστήμης και από την άλλη σε οικισμούς με αυξημένη παραγωγική δραστηριότητα, είτε κτηνοτροφική, είτε αγροτική, όπου η ανάγκη για βοηθητικούς χώρους (αποθήκες ζωοτροφών, αποθήκες υλικών, στάθμευση αποθήκευση επαγγελματικών οχημάτων, ζωοστάσια κ.α.) οδηγεί σε καταστάσεις όπου η ισορροπία μεταξύ κύριων και βοηθητικών κτισμάτων χάνεται και ο χαρακτήρας των οικισμών αλλοιώνεται σε μεγάλο βαθμό. Η καταγραφή και αξιολόγηση της αυθαίρετης δόμησης, τόσο σε επίπεδο οικιστικό, όσο και επίπεδο κτηριακό, περιγράφεται στα αντίστοιχα κεφάλαια αναγνώρισης και μελέτης του εξωαστικού χώρου, των οικισμών και των κτηριακών τυπολογιών και σε κάθε περίπτωση περιορίζεται στην προσέγγιση αστοχιών μορφολογικού χαρακτήρα και υπερβάσεων δόμησης σε επίπεδο μεμονωμένων κτηρίων ή συνόλων. 4.4 Ποιότητα δομημένου περιβάλλοντος Δομή - Μορφολογία συνόλων Τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά, εκείνα που κατά την αναγνώριση των οικισμών μας οδηγούν στην ομαδοποίηση των οικισμών και των οικιστικών συγκεντρώσεων έτσι ώστε να διαχωριστούν αυτοί αρχικά με βάση τη δομή, τη μορφολογία και την ανάπτυξή τους στο χώρο: i. η κατανομή της δόμησης, ii. η πυκνότητα δόμησης και iii. η ομοιογένεια. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 97 από 271

99 Κατανομή της δόμησης Το πρώτο αφορά στο κατά πόσον ένας οικισμός παρουσιάζει μια ενιαία δομή ως προς την κατανομή της δόμησης και σε τι βαθμό αυτό συμβαίνει στο σύνολό του. Με άλλα λόγια αφορά στο κατά πόσο η διάταξη και η ανάπτυξη του οικισμού έχει γίνει με ομοιόμορφο τρόπο στο χώρο και επομένως αν ο οικισμός εμφανίζει μια ενιαία εικόνα σε σχέση με το βαθμό δόμησής του στο χώρο. Αυτό, όπως περιγράφεται και στο σχετικό κεφάλαιο, έχει άμεση σχέση με τον υλοποιημένο συντελεστή δόμησης και με την κατανομή της δόμησης ανά οικισμό. Επίσης το χαρακτηριστικό αυτό σχετίζεται και με τον τρόπο σχεδίασης ή ανάπτυξης και εξέλιξης του οικισμού και ειδικά σε ότι αφορά στη λειτουργική του δομή. Από μια συνολική παρατήρηση και συγκριτική ανάλυση των οικισμών προκύπτει το συμπέρασμα ότι κατά κανόνα οι πεδινοί οικισμοί παρουσιάζουν σε μεγαλύτερο βαθμό μια ενιαία εικόνα ως προς την ανάπτυξή τους και αυτό είναι φυσικό να συμβαίνει αφ ενός λόγω της μορφολογίας του τοπίου και αφ ετέρου λόγω του ότι πρόκειται για οικισμούς που είτε έχουν δημιουργηθεί τον τελευταίο αιώνα είτε υπέστησαν τροποποιήσεις αποκτώντας ορθογωνική ρυμοτομία. Ελάχιστοι είναι παλιοί πεδινοί οικισμοί με ακανόνιστη οργανική διάταξη (πχ Φράγκο Δήμου Καρδίτσας). Κατά κανόνα, το ομαλό και συνεχές υπόβαθρο βοηθά την αντίστοιχη ανάπτυξη των οικισμών χωρίς έντονες διαφοροποιήσεις στην πυκνότητα και οδηγεί σε μια ομοιόμορφη κατανομή της δόμησης. Επίσης, η σχετική ευκολία σχεδιασμού και ανάπτυξης των οικισμών αυτών έχει οδηγήσει και σε κάποια τυποποίηση ως προς τη οικιστική δομή τους, σε λειτουργικό αυτή τη φορά επίπεδο. Ωστόσο συχνά, η πεδινή μορφολογία των οικισμών και η έλλειψη άλλων φυσικών στοιχείων, περιορίζουν τη δυνατότητα προσανατολισμού στο χώρο. Έτσι παρατηρείται κατά κανόνα η ανάπτυξη των οικισμών αυτών γύρω από ένα «κέντρο», πολλές φορές «αμήχανο», με κυρίαρχο στοιχείο την πλατεία του οικισμού (ως μοναδικό άξονα προσανατολισμού στο χώρο) ή αν υπάρχουν περισσότερες από μία, την κεντρική πλατεία του οικισμού, γύρω από την οποία διατάσσονται οι κεντρικές λειτουργίες, όπως η διοίκηση, η εκπαίδευση, ο αθλητισμός, η περίθαλψη, η θρησκεία αλλά και η εστίαση και αναψυχή. Η εν λόγω πλατεία συχνά μεγάλη αλλά άμορφη, όχι μόνο δεν αποτελεί κέντρο έλξης αλλά συχνά αποτελεί αποδιοργανωτικό στοιχείο της οικιστικής ενότητας του χωριού. Ωστόσο επισημαίνεται ότι καταγράφηκαν και οικισμοί του κάμπου στους οποίους δεν υπάρχει διαμορφωμένο κέντρο (πχ Μέλισσα Δήμου Καρδίτσας, Μύρινα) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 98 από 271

100 Όπως προκύπτει λοιπόν και από τα υπόλοιπα στοιχεία της μελέτης (χάρτες, περιγραφή οικισμών, φωτογραφίες, καρτέλες), στην πλειοψηφία των πεδινών οικισμών, γύρω από την πλατεία ή πολλές φορές στην ίδια την πλατεία, συναντώνται το δημοτικό ή κοινοτικό κτήριο, η αίθουσα πολιτιστικών εκδηλώσεων (αν υπάρχει), το τοπικό ιατρείο, τα σχολεία του οικισμού (νηπιαγωγείο, δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο), η εκκλησία, καθώς και οι όποιοι χώροι συγκέντρωσης, εστίασης και αναψυχής, όπως τα καφενεία, εστιατόρια ή μπαρ. Η ύπαρξη, το πλήθος και το μέγεθος αυτών των λειτουργιών βέβαια ποικίλει και εξαρτάται από το μέγεθος του οικισμού, από τη θέση του και από το ρόλο του στο διοικητικό «χάρτη» της περιοχής. Ένα ακόμα κοινό κατά κανόνα στοιχείο αυτής της κατηγορίας των οικισμών είναι η σχετικά ενιαία εικόνα του οδικού δικτύου και παράλληλα η «κανονική» ρυμοτομία. Παρόλο που παρατηρείται στις περισσότερες περιπτώσεις μια διαφοροποίηση ενός (ή σπάνια περισσότερων) κεντρικού δρόμου που συνήθως διατρέχει τον οικισμό και οδηγεί στην πλατεία, η γενική εικόνα του οδικού δικτύου είναι ομοιόμορφη, με όμοιου και σχετικά ικανού πλάτους δρόμους, με ενιαίο χαρακτήρα, που αναπτύσσονται μέχρι τα όρια του οικισμού. Σε αντίθεση με τους πεδινούς οικισμούς, η πολεοδομική φυσιογνωμία των ορεινών ή/και ημιορεινών οικισμών είναι η τυπική, με κύριο χαρακτηριστικό τους γραφικούς στενούς δρόμους (σοκάκια) που ακολουθούν πολυσχιδείς και ακανόνιστες διαδρομές, τις μεγάλες κλίσεις εδάφους και την πανοραμική θέα. Στο παρελθόν τα σοκάκια ήταν λιθόστρωτα («γκαλντρούμια»), όμως στις δεκαετίες του '70 και του '80 καλύφθηκαν με τσιμέντο για να διευκολύνεται η διέλευση των οχημάτων, με συνέπεια την σοβαρή αλλοίωση της παραδοσιακής φυσιογνωμίας των οικισμών. Γενικά εμφανίζουν σε μικρότερο βαθμό μια ενιαία διάταξη, καθώς κατά κανόνα, όπως διατυπώθηκε και παραπάνω, αναπτύσσονται με βάση το ανάγλυφο το οποίο και καθορίζει την ανάπτυξη της δόμησης σε κάθε τμήμα του οικισμού. Στην πλειοψηφία βέβαια των οικισμών, ο πυρήνας του χωριού παραμένει η πλατεία, αν και στους ορεινούς οικισμούς μπορεί αυτή να μην συναντάται κεντρικά και επίσης μπορεί να μην περιλαμβάνει στον ίδιο χώρο ή γύρω της όλες τις κεντρικές λειτουργίες. Στις περισσότερες περιπτώσεις στην πλατεία συναντώνται η διοίκηση, η εκκλησία του οικισμού, οι χώροι συγκέντρωσης και αναψυχής (πολιτιστικός χώρος, καφενείο, εστιατόριο κ.α.) ενώ συχνά οι χώροι εκπαίδευσης ή/και αθλητισμού αναπτύσσονται σε άλλο σημείο, ανάλογα με το ανάγλυφο και το διαθέσιμο χώρο, ακόμα και στα όρια του οικισμού, ή και έξω από αυτόν. Ανάλογη είναι και η διαφοροποίηση των οικισμών αυτών σε ότι αφορά στο οδικό δίκτυο και γενικότερα στην κυκλοφορία εντός του οικισμού. Στις ορεινές περιοχές δεν υπάρχει ομοιογένεια στο οδικό δίκτυο αλλά έντονες διαφοροποιήσεις στο μέγεθος, τη μορφή, ακόμα και στα υλικά των οδών και επομένως και στο χαρακτήρα αυτών, ανάλογα με τη θέση τους στον οικισμό. Έτσι συνήθως ξεχωρίζει ένας κεντρικός δρόμος που οδηγεί στην πλατεία ή το κέντρο του οικισμού και που πολλές φορές Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 99 από 271

101 διαπερνά τον οικισμό και από εκεί και πέρα το δίκτυο κυκλοφορίας αναπτύσσεται με βάση το ανάγλυφο και αποτελείται κατά περίπτωση από δευτερεύοντες δρόμους κυκλοφορίας οχημάτων και δρόμους (καλντερίμια) κυκλοφορίας πεζών, σε πολλές περιπτώσεις με έντονη κλίση και δύσβατους, κάτι που δε συναντάται σχεδόν καθόλου στους πεδινούς οικισμούς. Διαγράμματα ενδεικτικηής ρυμοτομικής διάρθρωσης με δρόμους και ΚΧ Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 100 από 271

102 Πυκνότητα δόμησης Το δεύτερο χαρακτηριστικό που αφορά τη μορφολογία των οικιστικών συνόλων είναι η πυκνότητα. Το στοιχείο αυτό, όπως και το προηγούμενο που αφορούν στην ενιαία ή μη δομή, αν και δεν αναφέρονται στον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα αλλά στην ανάπτυξη των οικισμών στο χώρο, συμβάλλουν σημαντικά στη συνολική εικόνα του οικισμού και διαμορφώνουν σε ένα μεγάλο βαθμό το χαρακτήρα του. Στους πεδινούς οικισμούς λοιπόν, παρατηρείται και σαφώς υπάρχει μια ενιαία κατάσταση, με το δομημένο περιβάλλον να παρουσιάζει σχετικά μεγάλη αραίωση, προφανώς και πάλι λόγω της μορφολογίας του εδάφους και της «ελευθερίας» του διατιθέμενου χώρου. Έτσι, σχεδόν στο σύνολό τους οι πεδινοί οικισμοί αναπτύσσονται «επίπεδα» με τη ρυμοτομία να ακολουθεί το Ιπποδάμειο σύστημα, βασιζόμενη σε ένα σύστημα κάθετων δρόμων που σχηματίζουν μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα, μεγάλα οικόπεδα, μικρά ύψη κτηρίων και μικρό ποσοστό κάλυψης. Αυτό συνεπάγεται μεγάλου μεγέθους ακάλυπτους χώρους, που σε συνδυασμό πολλές φορές με τις αδόμητες εκτάσεις εντός του οικισμού, δίνουν την εικόνα αραιής, μη συνεκτικής δόμησης και διαμορφώνουν σε ένα βαθμό το χαρακτήρα του οικισμού, ακόμα και αν υπάρχει μια ενιαία κατανομή και δομή, σύμφωνα με την προηγούμενη παράγραφο. Στους ορεινούς και ημι-ορεινούς οικισμούς, τα στοιχεία αυτά της αραιής δόμησης υπάρχουν μεν αλλά σε μικρότερη έκταση και με πιο ήπια χαρακτηριστικά. Ο βαθμός εμφάνισης του φαινομένου αυτού εξαρτάται από την τοπική μορφολογία του τοπίου αλλά πολλές φορές και από το μέγεθος του οικισμού. Έτσι συναντώνται ημιορεινοί ή και ορεινοί οικισμού που έχουν αναπτυχθεί για ευνόητους λόγους σε σημεία όπου το έδαφος παρουσιάζει ήπιες εξάρσεις και επίπεδα (και άρα εκμεταλλεύσιμα) τμήματα και στους οποίους η δόμηση πραγματοποιείται αραιά, ανάλογα με το διατιθέμενο χώρο και με την παραγωγική ταυτότητα του πληθυσμού. Το φαινόμενο αυτό της αραιής δόμησης των ορεινών οικισμών είναι περισσότερο εκτεταμένο σε οικισμούς μικρού μεγέθους, χωρίς την ανάγκη ή την τάση επέκτασης. Σε ότι αφορά όμως στους περισσότερους και ειδικά στους μεγαλύτερους και πιο αναπτυγμένους ορεινούς οικισμούς, το δομημένο περιβάλλον παρατηρείται ότι αναπτύσσεται εντελώς διαφορετικά, με κύριο χαρακτηριστικό την πυκνή και συμπαγή δόμηση. Σε αυτές τις περιπτώσεις η ανάπτυξη των οικισμών πραγματοποιείται σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό καθ υψος, σε μικρά οικόπεδα, με μικρό ποσοστό ακάλυπτων χώρων. Το φαινόμενο παρουσιάζει διαβαθμίσεις και εξαρτάται όπως είναι λογικό από τα ειδικά μορφολογικά χαρακτηριστικά του τοπίου, το μέγεθος του οικισμού και τις τάσεις επέκτασής του διαχρονικά. Σαφώς πάντως η πυκνή δόμηση αποτελεί ένα στοιχείο που, αντίθετα με την αραιή, όπως αναφέρθηκε αμέσως παραπάνω, δόμηση, λειτουργεί θετικά ως προς τη συνολική εικόνα του οικισμού, ανεξάρτητα από τον ουσιαστικό αρχιτεκτονικό και μορφολογικό χαρακτήρα των κτισμάτων. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 101 από 271

103 Πεδινός οικισμός: Ορφανά, Δ.Ε. Φύλλουά Ημιορεινός οικισμός: Μορφοβούνι, Δ.Ε. Λίμνης Πλαστήρα Ορεινός οικισμός: Λεοντίτο, Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 102 από 271

104 Ομοιογένεια Το τρίτο χαρακτηριστικό σχετίζεται με το σημαντικότερο κομμάτι του αντικειμένου της μελέτης και ίσως το βασικό κριτήριο αξιολόγησης των οικισμών, δηλαδή τον Αρχιτεκτονικό και μορφολογικό χαρακτήρα των κτισμάτων. Καθώς όμως πρόκειται εν προκειμένω για την ομαδοποίηση των οικισμών και των οικιστικών συγκεντρώσεων με βάση τη δομή, τη μορφολογία και την ανάπτυξή τους στο χώρο, δεν αφορά αυτό κάθε-αυτό το αρχιτεκτονικό αντικείμενο, αλλά το βαθμό ομοιογένειάς του. Το χαρακτηριστικό αυτό δεν είναι εύκολο να περιγραφεί με βάση τη θέση, το υψόμετρο ή το τοπίο ενός οικισμού, δηλαδή με βάση το διαχωρισμό «πεδινοί» - «ορεινοί» κ.λπ., καθώς φαίνεται ότι ο βαθμός ομοιογένειας δεν εξαρτάται από τα στοιχεία αυτά. Σαφώς και υπάρχει βέβαια άμεση σχέση της διαδικασίας παραγωγής του δομημένου με το φυσικό περιβάλλον, στο βαθμό που το τελευταίο καθορίζει τους παράγοντες αφ ενός της προσβασιμότητας, είτε λόγω απόστασης από αστικά ή μεγαλύτερα οικιστικά κέντρα, είτε λόγω δυσβατότητας και αφετέρου των διαθέσιμων μέσων οικοδόμησης, δηλαδή των οικοδομικών υλικών κ.λπ.. Όμως η ομοιογένεια ή ανομοιογένεια στον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα εξαρτάται και διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά του κάθε οικισμού και από την ιστορική του εξέλιξη, με λίγα λόγια από τον κουλτούρα και τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού. Τόσο σε επίπεδο τυπολογίας όσο και μορφολογικών στοιχείων, παρατηρείται μεγάλο εύρος ως προς την ομοιογένεια, τόσο στους πεδινούς, όσο και στους ορεινούς οικισμούς, όμως σε ένα μεγάλο βαθμό μπορεί κανείς να πει ότι οι ομοιογενείς και ειδικά οι αξιόλογοι οικισμοί είναι στην πλειοψηφία τους ορεινοί. Έτσι, ενώ καταγράφονται ανομοιογενείς και αδιάφοροι, Αρχιτεκτονικά, οικισμοί στις περισσότερες περιοχές, τόσο στις πεδινές εκτάσεις, όσο και στις ημι-ορεινές και ορεινές, το ίδιο δε συμβαίνει με τους ομοιογενείς και ειδικά τους αξιόλογους οικισμούς, που είναι στην πλειοψηφία τους ημι-ορεινοί ή ορεινοί. Φαίνεται λοιπόν ότι τα στοιχεία της προσβασιμότητας και των διαθέσιμων μέσων που αναφέρθηκαν παραπάνω, καθόρισαν μέχρι τώρα σε μεγάλο βαθμό τα δεδομένα ανοικοδόμησης και διαμόρφωσαν κατά τόπους μια κοινή κουλτούρα σε ότι αφορά τη δόμηση, η οποία επηρεάστηκε λιγότερο ή περισσότερο από εξωτερικούς και νέους παράγοντες κατά περίπτωση. Παρατηρείται επίσης ότι η ομοιογένεια δεν σχετίζεται άμεσα με το μέγεθος ή ακόμα και με τα δύο χαρακτηριστικά των οικισμών που περιγράφηκαν παραπάνω (κατανομή και πυκνότητα δόμησης), καθώς συναντώνται ομάδες τόσο ομοιογενών, όσο και ανομοιογενών οικισμών χωρίς κοινά χαρακτηριστικά μεγέθους και δομής. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 103 από 271

105 Ένα βασικό και κρίσιμο στοιχείο που σε πολλές περιπτώσεις καθορίζει την αξιολόγηση της ομοιογένειας στους οικισμούς είναι η ύπαρξη σημαντικού αριθμού «παραδοσιακών» κτισμάτων, έτσι όπως αυτά περιγράφονται στο αντίστοιχο κεφάλαιο. Αυτό εξαρτάται πολλές φορές σε μεγάλο βαθμό από την ιστορία του οικισμού και από τη πορεία εξέλιξής και ανάπτυξής του. Είναι λογικό και φαίνεται να ισχύει, ότι η ομοιογένεια σε ότι αφορά το Αρχιτεκτονικό αντικείμενο, προκύπτει τις περισσότερες φορές είτε λόγω της οικονομικής ανάπτυξης και ακμής ενός οικισμού, είτε λόγω της ύπαρξης παραδοσιακών τρόπων δόμησης, που από τη μία μπορεί να προέρχονται από την κουλτούρα και τον τρόπο ζωής των κατοίκων και από την άλλη από τον περιορισμό στα διατιθέμενα μέσα και υλικά της περιοχής. Ταυτόχρονα, για να αποκτήσουν τα κτήρια αυτά σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του οικισμού και επομένως για να αποτελούν σημαντικό ποσοστό των κτισμάτων στο σύνολό τους, θα πρέπει οι οικισμοί αυτοί να έχουν δημιουργηθεί και αναπτυχθεί κατά βάση σε παλαιότερες περιόδους, καθώς φαίνεται ότι οι μεταγενέστερες και πιο πρόσφατες μορφές δόμησης και ανάπτυξής τους, δεν έχουν οδηγήσει σε διατήρηση και σίγουρα όχι σε βελτίωση του Αρχιτεκτονικού χαρακτήρα. Ελεύθεροι Χώροι Σε συνέχεια της περιγραφής των τριών χαρακτηριστικών που αφορούν στην ομαδοποίηση των οικισμών με βάση τη δομή, τη μορφολογία και την ανάπτυξή τους στο χώρο και σε άμεση συνάρτηση με τα χαρακτηριστικά αυτά, θα πρέπει να γίνει αναφορά και στους ελεύθερους χώρους, είτε αυτοί είναι οργανωμένοι, είτε όχι. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, σε μια μεγάλη κατηγορία οικισμών, κατά βάση πεδινών, κυριαρχεί η οργάνωση με κέντρο ή έστω με αναφορά σε μια πλατεία, που συνήθως αποτελεί και τον βασικό, αν όχι πολλές φορές και μοναδικό, οργανωμένο ελεύθερο χώρο του οικισμού. Πρόκειται συνήθως για ανοιχτούς, επίπεδους χώρους, με ορθογωνικό σχήμα και με κοινά χαρακτηριστικά όπως ο συνδυασμός πλακόστρωτων τμημάτων και τμημάτων φύτευσης πράσινου, ο χώρος ανάπαυσης, καθώς και η ύπαρξη ενός η περισσότερων στοιχείων διαμόρφωσης όπως τα μνημεία, οι προτομές, οι κρήνες και άλλα. Παρά τη θέση τους στον οικισμό και την ανάπτυξη γύρω από αυτούς των περισσότερων, αν όχι όλων των κεντρικών λειτουργιών και των χώρων αναψυχής, δε φαίνεται αυτοί να αποτελούν ισχυρό στοιχείο συγκέντρωσης, συναντήσεων, παιχνιδιού, παρά μόνο σε ειδικές περιπτώσεις όπως γιορτές, επέτειοι, εκδηλώσεις κ.α. Αυτό σε ένα μεγάλο βαθμό οφείλεται σαφώς αφ ενός στην αραιή ανάπτυξη του οικισμού και επομένως στις μεγάλες, σχετικά, αποστάσεις, αφετέρου δε στις κλιματολογικές συνθήκες που δεν επιτρέπουν την μακρόχρονη παραμονή σε ανοικτούς χώρους και αντίστοιχα στη σχετικά αραιή φύτευσή τους. Βέβαια η αραιή Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 104 από 271

106 δόμηση και η ύπαρξη μεγάλων ακάλυπτων χώρων και αδόμητων επιφανειών στους οικισμούς αυτούς, αποτελούν από μόνοι τους λόγους για τους οποίους δεν παρατηρείται και έντονη ανάγκη για αναζήτηση πρόσθετων διαμορφωμένων ελεύθερων χώρων, όπως η πλατεία. Σε αντίθεση με τα παραπάνω, στους ορεινούς και συνήθως πιο πυκνοδομημένους οικισμούς, οι ελεύθεροι χώροι είναι συνήθως περιορισμένοι, τόσο σε ιδιωτικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο κοινόχρηστων οργανωμένων χώρων. Λόγω της μορφολογίας του εδάφους και της έλλειψης ανοικτών χώρων, φαίνεται η πλατεία να προσλαμβάνει κυρίαρχο ρόλο στην κοινωνική ζωή του οικισμού, ακόμα και αν περιορίζεται σε μέγεθος. Οι αποστάσεις εδώ είναι μικρότερες, ο ιστός πολλές φορές πιο συνεκτικός και βέβαια το πράσινο αποτελεί σημαντικό στοιχείο, τόσο της περιβάλλουσας υπαίθρου, όσο και των κεντρικών ελεύθερων χώρων του οικισμού Κατάσταση δημόσιων ελευθέρων χώρων Η μορφή, ο σχεδιασμός, η ανάπτυξη και βέβαια η κατάσταση και το επίπεδο συντήρησης των δημόσιων χώρων συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στη συνολική εντύπωση που σχηματίζει κανείς για τον κάθε οικισμό, καθώς οι ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι (οργανωμένοι και μη), μαζί με το οδικό δίκτυο, το δίκτυο πεζοδρόμων και τους χώρους κυκλοφορίας ευρύτερα, πάντα σε συνδυασμό με την ποιότητα και κατάσταση του δομημένου περιβάλλοντος, είναι τα στοιχεία εκείνα που αποτελούν το «πρόσωπο» του κάθε οικισμού και δημιουργούν κατά βάση την «εικόνα» του. Με τον όρο κοινόχρηστοι χώροι, περιγράφεται το σύνολο των πλατειών, αθλητικών χώρων, παιδικών χαρών, αλσυλίων, πλατωμάτων, παραρεμάτιων περιοχών που απαντώνται εντός των ορίων των οικισμών. Σε γενικές γραμμές, από τους κοινόχρηστους χώρους, τα δίκτυα κυκλοφορίας καλύπτουν το μεγαλύτερο ποσοστό, ενώ στη συνέχεια ακολουθούν οι οργανωμένοι κοινόχρηστοι χώροι. Τέλος, οι χώροι πρασίνου αντιστοιχούν στο μικρότερο ποσοστό των κοινοχρήστων χώρων των οικισμών. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, παρατηρείται σε γενικές γραμμές μια διαφοροποίηση, σε ότι αφορά τους κοινόχρηστους χώρους, μεταξύ των περισσότερων πεδινών, ημιορεινών και των αντίστοιχων ορεινών οικισμών. Στους πεδινούς οικισμούς είναι σαφής η υπέρ-επάρκεια των οργανωμένων ή και όχι ελεύθερων χώρων, είτε πρόκειται για πλατείες και για αθλητικούς χώρους και χώρους παιχνιδιού (παιδικές χαρές), είτε απλά για αδόμητες επιφάνειες εντός ή περιμετρικά του οικισμού. Σε πολλές περιπτώσεις συναντώνται επίσης, εκτός από την κεντρική πλατεία ακόμα και περισσότεροι από έναν ή δύο Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 105 από 271

107 οργανωμένοι κοινόχρηστοι χώροι, συνήθως στην περίμετρο των οικισμών, προφανώς με στόχο την κάλυψη των αναγκών των τμημάτων τού οικισμού που δεν έχουν άμεση πρόσβαση στο κέντρο του. Παρατηρείται όμως ότι σε μεγάλο βαθμό, τόσο οι κύριοι όσο και οι δευτερεύοντες οργανωμένοι ελεύθεροι χώροι, όπως οι πλατείες, τα γήπεδα και οι παιδικές χαρές, έχουν εγκαταλειφθεί και έχουν πάψει να χρησιμοποιούνται, με αποτέλεσμα τις εκτεταμένες φθορές των υλικών και του εξοπλισμού τους. Το φαινόμενο αυτό είναι πιο έντονο σε εκείνους τους οικισμούς στους οποίους ο βασικός, αν όχι μοναδικός χώρος παιχνιδιού και άθλησης, βρίσκεται εντός των εγκαταστάσεων του σχολείου, το οποίο στις περισσότερες περιπτώσεις έχει πάψει εδώ και χρόνια να λειτουργεί. Η εγκατάλειψη αυτή οδηγεί στην απαξίωση των χώρων αυτών και σε ένα βαθμό διαμορφώνει μια αρνητική εικόνα των οικισμών που εμφανίζονται και αυτοί, αν και σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι, εγκαταλειμμένοι και παρηκμασμένοι. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 106 από 271

108 Αμπελικό, Δ.Ε. Ιτάμου Νεράιδα, Δ.Ε. Ιτάμου Ιτέα, Δ.Ε. Φύλλου Πτελοπούλα, Δ.Ε. Κάμπου Μαραθέα, Δ.Ε. Σελλάνων Παλαιοκκλήσι, Δ.Ε. Καρδίτσας Χαρακτηριστικά παραδείγματα κοινόχρηστων χώρων πεδινών και ημιορεινών οικισμών (παιδικές χαρές, αθλητικοί χώροι) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 107 από 271

109 Ραχούλα, Δ.Ε. Ιτάμου Ξινονέρι, Δ.Ε. Μητρόπολης Καρποχώρι, Δ.Ε. Σοφάδων Μακρυχώρι, Δ.Ε. Κάμπου Καλλιφώνι, Δ.Ε. Καλλιφωνίου Μέλισσα, Δ.Ε. Κάμπου Χαρακτηριστικά παραδείγματα κοινόχρηστων χώρων πεδινών και ημιορεινών οικισμών (πλατείες) Σε ότι αφορά στο οδικό δίκτυο βέβαια, αυτό εμφανίζεται στις περισσότερες περιπτώσεις να βρίσκεται σε καλή κατάσταση, ασφαλτοστρωμένο ή τσιμεντοστρωμένο, ενώ το αγροτικό δίκτυο είναι από χώμα. Αυτό σε ένα βαθμό συμβάλλει στη βελτίωση της εικόνας του οικισμού, καθώς, ειδικά στους πεδινούς οικισμούς, το οδικό δίκτυο καταλαμβάνει σημαντικό τμήμα του οικισμού και αποτελεί και βασικό στοιχείο της λειτουργίας του. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 108 από 271

110 Τα φαινόμενα αυτά που περιγράφηκαν παραπάνω και που συναντώνται σε μεγάλο ποσοστό των πεδινών οικισμών, στις ορεινές περιοχές και ειδικότερα στους ορεινούς οικισμούς σε μεγάλο βαθμό αντιστρέφονται. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όπως αναφέρθηκε, οι οργανωμένοι ελεύθεροι χώροι είναι περιορισμένοι και πολλές φορές χωρισμένοι σε δύο ή περισσότερα τμήματα του οικισμού. Σε ότι αφορά στις πλατείες και τους κεντρικούς κοινόχρηστους χώρους, παρατηρείται ότι αυτοί διατηρούν σε μεγάλο βαθμό το ρόλο και τη λειτουργία τους και έτσι ταυτόχρονα συντηρούνται και παραμένουν σε καλή κατάσταση, αποτελώντας χώρους με χαρακτήρα και με θετικό αντίκτυπο στη συνολική εικόνα του οικισμού. Σε πολλές περιπτώσεις βέβαια, όπου οι χώροι άθλησης και παιχνιδιού έχουν διαμορφωθεί στο παρελθόν σε άμεση επαφή με τις, εγκαταλειμμένες πλέον, σχολικές εγκαταστάσεις, αυτοί εμφανίζονται και εδώ χωρίς καμία συντήρηση και φροντίδα, εξίσου απαξιωμένοι. Λεοντίτο, Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Κανάλια, Δ.Ε. Ιθώμης Ελληνόπυργος, Δ.Ε. Ιθώμης Ελληνικά, Δ.Ε. Αργιθεας Αμάραντος, Δ.Ε. Ιτάμου Χαρακτηριστικά παραδείγματα κοινόχρηστων ορεινών οικισμών (πλατείες) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 109 από 271

111 Σε ότι αφορά το δίκτυο κυκλοφορίας εντός του οικισμού, το οποίο είναι συχνά δαιδαλώδες ακολουθώντας τη δομή του οικισμού, παρατηρείται ότι, εκτός από τα προβλήματα πρόσβασης σε αυτούς λόγω του κακού οδικού δικτύου, η κατάσταση των οδών, τόσο των «κεντρικών», όσο και των δευτερευόντων, είναι σε μεγάλο ποσοστό από μέτρια έως και κακή. Οι μεγάλες κλίσεις του εδάφους, η ύπαρξη πολλών υδάτων, η απόσταση από μεγαλύτερα αστικά κέντρα και τα περιορισμένα τεχνικά και οικονομικά μέσα είναι μερικοί από τους λόγους που οδηγούν στη σχετική εγκατάλειψη του οδικού δικτύου που αποτελεί πολλές φορές πρόβλημα ακόμα και για την απλή μετάβαση σε αυτούς τους οικισμούς ή την μετακίνηση μέσα στα όριά τους. Γεωργικό, Δ.Ε. Μητρόπολης Αηδονοχώρι, Δ.Ε. Μενελαϊδας Βατσουνιά, Δ.Ε. Μουζακίου Οξυά, Δ.Ε. Μουζακίου Χαρακτηριστικά παραδείγματα εσωτερικού οδικού δικτύου οικισμών Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 110 από 271

112 Απόψεις οδικού δικτύου στον περιαστικό χώρο των οικισμών Ως γενικά χαρακτηριστικά σχετικά με τους ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους καταγράφονται τα εξής: - Σε κάποιες περιπτώσεις όπου η ρυμοτομία δεν ακολουθεί συγκεκριμένη τυπολογία, καταγράφονται ζητήματα κυκλοφοριακής συμφόρησης στο κέντρο του οικισμού ελλείψει ιεραρχημένου κυκλοφοριακού δικτύου για πεζούς και αυτοκίνητα αλλά και χώρων στάθμευσης (π.χ. οικισμοί Μορφοβούνι, Μεσενικόλας κ.ά), - Στους πεδινούς οικισμούς, ενώ καταγράφηκαν ΚΧ στο σύνολο σχεδόν των οικισμών, εξαιτίας της κατάστασής τους, καθίστανται ανεπαρκείς ως προς τα λειτουργικά τους χαρακτηριστικά. Επιπλέον, στις περισσότερες περιπτώσεις, μορφολογικά δεν προσδίδουν κάποια ιδιαίτερη ταυτότητα στους οικισμούς, Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 111 από 271

113 - Σε ορισμένες περιοχές (π.χ. οικισμοί Δήμου Πλαστήρα) οι οικισμοί χαρακτηρίζονται από την περιορισμένη έκταση κοινόχρηστων χώρων για λειτουργίες κέντρου (πλατειών), αλλά και από την έλλειψη χώρων στάθμευσης, - Σε αρκετούς οικισμούς (π.χ. Μοσχολούρι, Αγ. Παρασκευή, Αγ. Βησσάριος, Άμπελος, Γεφύρια, κ.ά) καθοριστικό ρόλο στην κατάσταση και ποιότητα των δημόσιων χώρων, διαδραμάτισαν οι αναπλάσεις - διαμορφώσεις που έχουν υλοποιηθεί Κατάσταση ιδιωτικών ελευθέρων χώρων Αναφέρθηκε παραπάνω η ύπαρξη σε πολλούς πεδινούς οικισμούς μεγάλης έκτασης ελεύθερων αδόμητων χώρων και πως αυτοί συμβάλλουν σε ένα βαθμό στη γενική εικόνα της συνοχής και του χαρακτήρα των οικισμών. Πέρα από αυτούς και σε ότι αφορά στους ιδιωτικούς ελεύθερους χώρους, δηλαδή κατά βάση τους ακάλυπτους χώρους των οικοπέδων, αυτοί επίσης εξαρτώνται από τη συνολική δομή του οικισμού, τη συνοχή και την πυκνότητα δόμησης σε αυτούς και βέβαια από την οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα των κατοίκων. Έτσι και πάλι μπορεί να γίνει ένας γενικός διαχωρισμός μεταξύ των πεδινών και ορεινών οικισμών, καθώς τόσο η δόμηση, όσο και η παραγωγική δραστηριότητα των κατοίκων, διαφοροποιούνται. Σε ότι αφορά τους πεδινούς οικισμούς, παρατηρείται συχνά ότι η παραγωγική δραστηριότητα, που συνήθως είναι η κτηνοτροφία ή/και οι αγροτικές εργασίες, δε διαχωρίζεται επαρκώς εντός του οικισμού με τη διαμονή, με ακραία πολλές φορές φαινόμενα συνύπαρξης της χρήσης της κατοικίας με αποθηκευτικούς χώρους, αλλά και με χώρους σταυλισμού των ζώων (οικόσιτα και μη). Αυτό συνήθως κλιμακώνεται βαθμιαία εντός του οικισμού, καθώς δεν εμφανίζεται τόσο στους κεντρικούς δρόμους ή γύρω από τις πλατείες, όπου αναπτύσσονται οι κεντρικές και εμπορικές χρήσεις του οικισμού. Πέρα όμως από αυτές τις ζώνες και όσο απομακρύνεται κανείς από το κέντρο του οικισμού, το φαινόμενο εντείνεται και φτάνει πολλές φορές στο βαθμό να κυριαρχεί στα όρια των οικισμών. Σε κάποιες περιπτώσεις το πιο σύνηθες είναι απλά η αποθήκευση ζωοτροφών ή/και γεωργικών μηχανημάτων και άλλων υλικών, με αποτέλεσμα ο ακάλυπτος χώρος των κατοικιών να μετατρέπεται από χώρος παραμονής και εκτόνωσης σε χώρο αποθήκευσης ή και εργασιών, με σαφή αρνητική επίδραση στη μορφολογία και τη γενική εικόνα του οικισμού. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 112 από 271

114 Ξινονέρι, Δ.Ε. Μητρόποπολης Πύργος Κιερίου, Δ.Ε. Άρνης Αχλαδιά,, Δ.Ε. Ταμασίου Ανάβρα, Δ.Ε. Ταμασίου Χαρακτηριστικό παράδειγμα επικράτησης βοηθητικών χρήσεων στα όρια του οικισμού Η κατάσταση αυτή πολλές φορές εντείνεται στις (συχνές) περιπτώσεις όπου στον ακάλυπτο χώρο αναπτύσσονται και βοηθητικά κτίσματα, ανοικτά ή και κλειστά και όπου η ισορροπία μεταξύ κύριων και βοηθητικών χρήσεων σαφώς ανατρέπεται προς το χειρότερο. Δεν είναι λίγοι και οι οικισμοί όπου ο συγκεκριμένος τρόπος ανάπτυξης έχει οδηγήσει ακόμα και σε μια «τυπολογία» του ακάλυπτου χώρου με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, λειτουργικά και μορφολογικά στοιχεία. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 113 από 271

115 Πέτρινο, Δ.Ε. Φύλλου Τρυγόνα, Δ.Ε. Μουζακίου Κοσκινάς, Δ.Ε. Παλαμά Μύρινα, Δ.Ε. Κάμπου Χαρακτηριστικά παραδείγματα διαμορφωμένων ακάλυπτων χώρων με μικτές χρήσεις Η περίπτωση όμως όπου η κατοικία συνυπάρχει, πέρα από την αποθήκευση και με σταυλισμό και παραμονή ζώων εντός του ίδιου οικοπέδου, αποτελεί σαφώς μια ακραία κατάσταση με προφανή υποβάθμιση της ποιότητας του χώρου και της εικόνας του οικισμού. Το φαινόμενο αυτό, όπως αναφέρθηκε, δε συναντάται βέβαια τόσο στο κέντρο των οικισμών και στους δρόμους γύρω από αυτό, αλλά εντείνεται προς τα όρια αυτών, με αποτέλεσμα ο χαρακτήρας στις περιοχές αυτές, ακόμα και εντός του οικισμού, να είναι εντελώς αλλοιωμένος. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 114 από 271

116 Παλαιοκκλήσι, Δ.Ε. Καρδίτσας Πύργος Κιερίου, Δ.Ε. Άρνης Μέλισσα, Δ.Ε. Κάμπου Ριζοβούνι, Δ.Ε. Παμίσου Χαρακτηριστικά παραδείγματα μίξης χρήσεων (κατοικία, σταυλισμένη και μη κτηνοτροφία) Τα παραπάνω φαινόμενα δεν αποτελούν βέβαια κανόνα, καθώς συναντώνται και πολλοί πεδινοί οικισμοί με σαφή και ενιαίο χαρακτήρα που μόνο κατ εξαίρεση αλλοιώνεται, σε τοπικό επίπεδο. Όταν η κατοικία επικρατεί και αποτελεί αμιγή χρήση εντός των οικοπέδων, παρατηρείται ότι οι ακάλυπτοι ιδιωτικοί χώροι είναι σε μεγάλο βαθμό προσεγμένοι και συντηρημένοι αν και πολλές φορές έντονα επιτηδευμένοι και αμφίβολης αισθητικής. Η καλή κατάσταση πάντως των ακάλυπτων χώρων σαφώς και συμβάλλει στην αισθητική αναβάθμιση των οικισμών και διαμορφώνει μια γενική θετική εντύπωση ως προς την ποιότητα του δομημένου χώρου και του οικισμού στο σύνολό του. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 115 από 271

117 Άμπελος, Δ.Ε. Σοφάδων Καρποχώρι, Δ.Ε. Σοφάδων Μελισσοχώριον, Δ.Ε. Σοφάδων Μαυραχάδες, Δ.Ε. Σοφάδων Χαρακτηριστικά παραδείγματα ακάλυπτων χώρων με αμιγή χρήση εκτόνωσης της κατοικίας Το καθεστώς όμως που φαίνεται να επικρατεί στην πλειοψηφία των οικισμών και που αφορά τους ιδιωτικούς ελεύθερους χώρους, είναι μια ενδιάμεση κατάσταση με στοιχεία και από τις δύο ακραίες περιπτώσεις που περιγράφηκαν παραπάνω. Πρόκειται για τις περιπτώσεις εκείνες όπου σε ένα μεγάλο ποσοστό των κατοικιών, ο ακάλυπτος χώρος διαμορφώνεται σε ένα συνδυασμό όλων των πιθανών χρήσεων, όχι όμως σε μεγάλη κλίμακα. Στους χώρους αυτούς αναπτύσσονται ταυτόχρονα χρήσεις εκτόνωσης της κατοικίας, όπως η ανάπαυση ή το παιχνίδι, χρήσεις αποθήκευσης που εξυπηρετεί είτε την κατοικία είτε τη δραστηριότητα των κατοίκων (στάθμευση γεωργικών μηχανημάτων, αποθήκευση υλικών), χρήσεις αγροτικής φύσης, δηλαδή μικρές καλλιέργειες για ιδία χρήση και χρήσεις σταυλισμού μικρής έκτασης, πιθανά επίσης για ιδία χρήση. Το λεγόμενο «μποστάνι» και το «κοτέτσι» με την ευρύτερη έννοια είναι ισχυρά στοιχεία του χαρακτήρα των Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 116 από 271

118 οικισμών αυτών και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτισμικής ταυτότητας των κατοίκων τους και σε ένα βαθμό αποτελούν σημαντικό παράγοντα κατά την αξιολόγηση και διαμόρφωση της συνολικής εικόνας σε ότι αφορά τον κοινωνικό-οικονομικό χαρακτήρα του οικισμού και βέβαια την αισθητική του. Ανώγειο, Δ.Ε. Σοφάδων Μαυραχάδες, Δ.Ε. Σοφάδων Παλιούριον, ΔΕ Καλλιφωνίου Πύργος Κιερίου, ΔΕ Άρνης Χαρακτηριστικά παραδείγματα ακάλυπτων χώρων με τη διαμόρφωση του μποστανιού Σε ότι αφορά τους ορεινούς οικισμούς, είναι σαφές ότι οι ιδιωτικοί χώροι είναι περιορισμένης έκτασης, τουλάχιστον όταν πρόκειται για ανεπτυγμένους ή/και πυκνοδομημένους οικισμούς. Σε πολλές περιπτώσεις και συνήθως στα κεντρικά σημεία των οικισμών και γενικότερα όπου η δόμηση πυκνώνει, οι ιδιωτικοί ακάλυπτοι χώροι είναι σχεδόν ανύπαρκτοι, ενώ όταν υφίστανται σε ένα ικανό μέγεθος η χρήση τους διαμορφώνεται σύμφωνα με τα κοινωνικο-οικονομικά δεδομένα, την παραγωγική δραστηριότητα και τις συνήθειες των κατοίκων. Έτσι δε λείπουν και οι περιπτώσεις, όπως περιγράφηκε και στους πεδινούς οικισμούς, όπου ο ελεύθερος χώρος εντός των ιδιοκτησιών Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 117 από 271

119 καλύπτει τόσο τις ανάγκες εκτόνωσης της κατοικίας και των χρηστών, όσο και τις ανάγκες διαβίωσης, με τη διαμόρφωση του μποστανιού ή/και του κοτετσιού Υλοποιημένος Σ.Δ. Στο κεφάλαιο περιγράφηκε αναλυτικά η αναγνώριση των οικισμών με βάση τη δομή, τη μορφολογία και την ανάπτυξή τους στο χώρο και έγινε εκτενής αναφορά στον τρόπο και τα κριτήρια αξιολόγησης αλλά και πιθανής κατηγοριοποίησης των οικισμών σε σχέση με τα χαρακτηριστικά αυτά. Τα στοιχεία αυτά και συγκεκριμένα η κατανομή και πυκνότητα δόμησης των οικισμών, αποτελούν τους παράγοντες υπολογισμού του πραγματικού και υλοποιημένου συντελεστή δόμησης και οδηγούν σε σημαντικά αποτελέσματα σε σχέση με τον κορεσμό, τις τάσεις και δυνατότητες επέκτασης. Ο υπολογισμός του υλοποιημένου συντελεστή δόμησης αποτελεί επίσης ένα χρήσιμο εργαλείο κατά την επεξεργασία και ανάλυση του ισχύοντος θεσμικού πολεοδομικού πλαισίου με στόχο την αξιολόγηση αυτού και τη μελέτη και πρόταση τροποποίησής του. Όπως είναι προφανές, όσο πιο ενιαία είναι η κατανομή της δόμησης και όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός πυκνότητας δόμησης, έτσι όπως αυτοί οι παράγοντες περιγράφηκαν παραπάνω, τόσο μεγαλύτερος προκύπτει και ο υλοποιημένος Συντελεστής Δόμησης, έτσι όπως έχει οριστεί στη συγκεκριμένη μελέτη. Έτσι συναντώνται οικισμοί, τόσο πεδινοί, όσο και ορεινοί, με διάσπαρτη διάταξη και ανάπτυξη και επομένως με μεγάλες εκτάσεις αδόμητων χώρων, που ταυτόχρονα εμφανίζουν στα οικοδομημένα τμήματά τους αραιή δόμηση, πολλές φορές και χαμηλή. Σε αυτούς τους οικισμούς ο υλοποιημένος συντελεστής είναι χαμηλός και είναι απαραίτητο να αξιολογηθεί προκειμένου να επαναπροσδιοριστούν οι ανάγκες και οι όροι με τους οποίους θα πρέπει να πραγματοποιείται η δόμηση. Στο άλλο άκρο βρίσκονται εκείνοι οι οικισμοί που χαρακτηρίζονται τόσο από την ενιαία δομή και ανάπτυξη, όσο και από την πυκνή δόμηση, κάτι που όταν συνδυάζεται με μεγάλα πραγματοποιούμενα ύψη (ως τριώροφα ή σπάνια τετραώροφα), οδηγεί σε πολύ μεγάλο υλοποιημένο συντελεστή. Αυτό, στο βαθμό που συμβαίνει, αφορά κατά βάση ορεινούς και αρκετά αναπτυγμένους οικισμούς, με κεντρικό ρόλο στην περιοχή και με ιστορικό έντονης ανάπτυξης, έστω και αν τώρα αυτή έχει φθίνει. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι επίσης απαραίτητη η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης σε σχέση με το θεσμικό πλαίσιο και τις όποιες τάσεις ή ανάγκες ανάπτυξης επέκτασης των οικισμών, με σκοπό την αξιολόγηση και μελέτη των πολεοδομικών κανόνων που θα τους διέπουν. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 118 από 271

120 Ανάμεσα στις δυο αυτές κατηγορίες βρίσκεται μια μεγάλη ομάδα οικισμών με μέτρια ένταση ως προς τα χαρακτηριστικά αυτά της δόμησης, όπου τόσο η κατανομή όσο και η πυκνότητα, σε συνδυασμό με μέσα υλοποιημένα ύψη (μονώροφα διώροφα) οδηγούν σε μέτριους υλοποιημένους συντελεστές. Τα δεδομένα αυτά θα πρέπει να αναλυθούν κατά περίπτωση και όπως σε όλες τις κατηγορίες οικισμών να χρησιμοποιηθούν για την αξιολόγηση του θεσμικού πλαισίου, έτσι όπως αυτή αναλύεται παρακάτω. Ο υπολογισμός του υλοποιημένου συντελεστή δόμησης (ΣΔ) για τους οριοθετημένους οικισμούς, έγινε βάση του τύπου: [(Επιφάνεια Πραγματικού ορίου οικισμού - (0,25 Χ Επιφάνεια Πραγματικού ορίου οικισμού) κοινόχρηστοι χώροι: πλατείες, δρόμοι κλπ.] Χ 0,70 + [(Επιφάνεια αραιοδομημένου τμήματος οικισμού - (0,15 Χ Επιφάνεια αραιοδομημένου τμήματος οικισμού) δρόμοι κλπ.] Χ 0,20 + (αδόμητο τμήμα X 0) / [Επιφάνεια του Θεσμοθετημένου ορίου - (0,15 Χ Επιφάνεια του θεσμοθετημένου ορίου)]. Για τους μη οριοθετημένους οικισμούς εφαρμόστηκε ο τύπος: αριθμητής ίδιος / παρονομαστής: [(το άθροισμα του πραγματικού + του αραιοδομημένου) - (0,15 Χ το άθροισμα του πραγματικού και του αραιοδομημένου)] Ωστόσο, σε αυτό το σημείο και πριν την αναλυτική παρουσίαση του υλοποιημένου συντελεστή δόμησης (ΣΔ) των οικισμών, θα πρέπει να επισημανθούν οι παραδοχές που έγιναν για τον υπολογισμό του: - ο Υλοποιημένος Σ.Δ. (Υ.Σ.Δ.) δεν αφορά σε οικιστικές συγκεντρώσεις οι οποίες, αν και παρουσιάστηκαν στη μελέτη, έχουν εξαιρετικά αραιή οικιστική δομή και δε διαθέτουν τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά οικισμού. Συνεπώς, οι εν λόγω οικισμοί δεν έχουν συμπεριληφθεί στον Πίνακα που ακολουθεί. Εξαίρεση αποτελούν εκείνοι οι οικισμοί, οι οποίοι αν και αποτελούν οικιστικές συγκεντρώσεις, ωστόσο έχουν θεσμοθετημένη οριοθέτηση. Τέτοιοι οικισμοί είναι τα Λιβάδια Δ.Ε. Ιθώμης και τα Θέρμα - Δ.Ε. Μενελαϊδας. - ο υλοποιημένος Σ.Δ. αφορά και σε οικισμούς που διέπονται από θεσμοθετημένο πολεοδομικό καθεστώς και συγκεκριμένα εγκεκριμένες πολεοδομικές μελέτες. Εξαίρεση αποτελεί το Αγναντερό το οποίο αν και διαθέτει ρυμοτομικό σχέδιο, δεν κατέστη δυνατό να διατεθεί το εν λόγω σχέδιο χαρτογραφικά και άρα να υπολογιστεί αντίστοιχα ο Υ.Σ.Δ. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 119 από 271

121 - σε ορισμένες περιπτώσεις, υπολογίστηκε ένας κοινός Υ.Σ.Δ. για δύο οικισμούς. Αυτό συμβαίνει σε εκείνους τους οικισμούς οι οποίοι περιλαμβάνονται σε κοινή απόφαση οριοθέτησης. Συνεπώς, ως εμβαδόν οριοθέτησης, κατ ανάγκη, υπολογίστηκε το συνολικό εμβαδόν της θεσμοθετημένης οριοθέτησης. Τέτοιες περιπτώσεις είναι: Ελληνόκαστρο Γράβια (Δ.Ε. Μουζακίου), Ανθοχώρι Πλατανάκος (Δ.Ε. Μουζακίου), Θέρμα Λουτρά Σμοκόβου, Δ.Ε. Μενελαϊδας και Σπάθες Κεραμαργιώ (Δ.Ε. Μουζακίου). - Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 120 από 271

122 2.000 κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας της Περιφέρειας Θεσσαλίας» Οικισμός Δήμος ΔΕ Πίνακας 17:«Υπολογισμός Υλοποιημένου ΣΔ» ΕΜΒΔΟΝ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ (στρ.) ΕΜΒΑΔΟΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΟΡΙΟΥ (στρ.) ΣΥΝΕΚΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΙΣΜΟΥ (στρ.) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 121 από 271 ΑΡΑΙΟΔΟΜΗΜΕΝΟ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΙΣΜΟΥ (στρ.) ΣΔ οριοθετημενων οικισμών ΣΔ μη οριοθετημενων οικισμών Μαύρικα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 86,19 25,86 60,33 1,01 Αγιοπηγή ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 635,35 223,75 179,00 44,75 0,27 Αρτεσιανόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 1.171,41 694,13 277,65 416,48 0,41 Παλαιοκκλήσιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 717,00 412,04 206,02 206,02 0,41 Ρούσσον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 510,29 311,94 187,16 124,78 0,45 Καλλίθηρον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 694,72 446,30 89,26 357,04 0,42 Αμάραντος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 93,90 72,99 21,90 51,09 0,53 Αμπελικόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 300,73 136,04 13,60 122,44 0,29 Καροπλέσιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 82,97 0,62 Ανθηρόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 18,63 13,04 5,59 0,45 Γιαννουσαίικα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 90,91 Καστανέα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 216,66 139,92 13,99 125,93 0,41 Μούχα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 558,30 167,49 390,81 0,52 Καταφύγιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 247,75 93,94 28,18 65,76 0,64 Νεράιδα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 106,36 42,54 63,82 0,50 Σαραντάπορον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 87,56 71,22 7,12 64,10 0,52 Ραχούλα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 167,95 148,72 59,49 89,23 0,62 Ίταμος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 11,00 4,40 6,60 0,50 Καλλιφώνιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 926,17 842,68 252,80 589,88 0,62 Μαυρονέριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 40,20 13,56 12,20 1,36 0,27 Απιδέα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 123,63 37,09 86,54 0,52 Αμπελάκια ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 4,97 0,50 4,47 0,58

123 2.000 κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας της Περιφέρειας Θεσσαλίας» Δαφνοσπηλιά ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 393,30 141,34 84,80 56,54 0,27 Ζαΐμιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 280,21 241,36 96,54 144,82 0,60 Μολόχα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 134,65 39,43 3,94 35,49 0,19 Παλιούριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ 486,07 210,41 63,12 147,29 0,29 Σταυρός ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 105,98 481,66 240,83 240,83 3,26 Άγιος Θεόδωρος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 563,99 421,99 168,80 253,19 0,52 Μακρυχώριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 929,37 683,08 273,23 409,85 0,51 Μέλισσα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 314,81 237,37 166,16 71,21 0,57 Μύρινα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 1.285,25 624,64 124,93 499,71 0,32 Πρόδρομος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 983,84 627,59 313,80 313,80 0,46 Πτελοπούλα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ 700,61 170,82 34,16 136,66 0,16 Μητρόπολις ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 1.062,23 615,64 184,69 430,95 0,39 Άγιος Γεώργιος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 136,77 13,68 123,09 0,58 Γεωργικόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 654,11 233,99 70,20 163,79 0,24 Κρύα Βρύση ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 288,84 187,18 37,44 149,75 0,43 Ξινονέριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 450,12 369,19 73,84 295,35 0,54 Πορτίτσα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 242,27 26,16 2,62 23,54 0,07 Φράγκον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ 400,32 167,49 117,24 50,25 0,32 Ανθηρόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 77,77 46,66 31,11 0,46 Μεταμόρφωσις ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 39,96 33,97 5,99 0,43 Αργιθέα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 67,42 53,94 13,48 0,43 Ελληνικά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 7,84 1,57 6,27 0,55 Θερινόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 16,80 15,12 1,68 0,42 Καλή Κώμη ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 26,11 20,89 5,22 0,43 Καρυά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 14,45 2,89 11,56 0,55 Μεσοβούνιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 9,25 1,85 7,40 0,55 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 122 από 271

124 2.000 κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας της Περιφέρειας Θεσσαλίας» Πετρωτόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 20,50 8,20 12,30 0,50 Τρίλοφον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 17,17 6,87 10,30 0,50 Πετρίλον Αργυραίικα Βασιλάδες Πολύδροσον Ρώσσης Χαλκιόπουλον Χάρις Βλάσιον Δροσάτον Κουμπουριανά Λεοντίτον Πετροχώριον Στεφανιάς Παλαιοχώριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ 38,33 11,50 26,83 0,52 21,64 12,98 8,66 0,46 10,25 2,05 8,20 0,55 17,32 10,39 6,93 0,46 35,31 14,12 21,18 0,50 23,05 13,83 9,22 0,46 41,30 24,78 16,52 0,46 83,18 24,96 58,23 0,52 28,05 22,44 5,61 0,43 24,07 20,46 3,61 0,43 88,78 75,46 13,32 0,43 35,72 28,58 7,14 0,43 11,00 9,90 1,10 0,42 13,84 8,30 5,53 0,46 Βραγκιανά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 22,07 17,66 4,41 0,43 Γριμπιανά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 18,40 14,72 3,68 0,43 Νεοχώρια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 7,15 0,72 6,44 0,58 Αργύριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 62,20 43,54 18,66 0,45 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 123 από 271

125 2.000 κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας της Περιφέρειας Θεσσαλίας» Κελλάρια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 5,17 4,13 1,03 0,43 Αρδάνοβον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 17,85 14,28 3,57 0,43 Καταφύλλιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 21,08 16,87 4,22 0,43 Μάραθος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 13,32 7,99 5,33 0,46 Μελάνυδρον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ 4,29 3,01 1,29 0,45 Μορφοβούνιον Κερασέα Λαμπερόν Άγιος Αθανάσιος Μεσενικόλας Μοσχάτον Άγιος Νικόλαος Πεζούλα Καλύβια Νεράιδα Καρβασαράς Καρίτσα Ραφήνα Κρυονέριον Κουτσοδήμος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ 462,97 135,03 13,50 121,53 0,19 ΠΛΑΣΤΗΡΑ 127,29 50,06 10,01 40,05 0,26 ΠΛΑΣΤΗΡΑ 44,02 44,02 13,21 30,81 0,68 ΠΛΑΣΤΗΡΑ 187,65 51,02 30,61 20,41 0,20 ΠΛΑΣΤΗΡΑ 119,17 119,18 11,92 107,26 0,64 ΠΛΑΣΤΗΡΑ 192,71 98,15 19,63 78,52 0,33 ΠΛΑΣΤΗΡΑ 33,27 33,27 6,65 26,62 0,66 ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 204,82 51,07 20,43 30,64 0,17 503,28 202,84 121,71 81,14 0,30 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 124 από ,56 19,67 45,89 0,52 25,05 10,02 15,03 0,50 33,12 6,62 26,50 0,55 4,89 0,98 3,92 0,55 279,51 137,29 54,92 82,37 0,66 140,91 51,29 46,16 5,13 0,29

126 2.000 κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας της Περιφέρειας Θεσσαλίας» Μπελοκομίτη Κέδρος Νεοχώριον Φυλακτή Καλύβια Φυλακτής ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ 107,10 28,03 8,41 19,62 0,18 19,76 9,92 0,99 8,92 0,32 594,97 189,67 56,90 132,77 0,22 237,02 73,69 14,74 58,95 0,20 135,89 24,35 14,61 9,74 0,13 Μουζάκιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 825,47 628,94 503,15 125,79 0,59 Αμυγδαλή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 192,00 21,39 6,42 14,97 0,08 Ανθοχώριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Πλατανάκος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 523,27 74,29 44,57 29,72 0,10 Βατσουνιά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 1.084,01 167,01 66,80 100,21 0,11 Γελάνθη ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 438,00 160,90 96,54 64,36 0,27 Δρακότρυπα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 368,10 123,77 37,13 86,64 0,23 Κεραμαργιώ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Σπάθες ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 714,36 51,19 15,36 35,83 0,05 Τρυγόνα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 739,35 93,36 0,08 Ελληνόκαστρον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Γράβια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 111,85 54,92 38,44 16,48 0,37 Κρυοπηγή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 67,82 16,96 50,87 0,53 Λάκκες ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 318,90 11,57 3,47 8,10 0,02 Ξηρόκαμπος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 39,90 11,97 27,93 0,52 Λαζαρίνα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 332,83 205,62 123,37 82,25 0,46 Μαγουλίτσα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 625,26 304,44 91,33 213,11 0,33 Μαυρομμάτιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 734,72 458,17 137,45 320,72 0,42 Γ.Καραϊσκάκης ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 128,72 101,29 30,39 70,90 0,53 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 125 από 271

127 2.000 κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας της Περιφέρειας Θεσσαλίας» Οξυά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 49,41 14,82 34,59 0,52 Πλατάνια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 21,26 6,38 14,88 0,52 Πευκόφυτον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 524,15 77,91 15,58 62,33 0,10 Χαραυγή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 14,03 2,81 11,22 0,55 Πορτή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 315,90 179,29 107,57 71,72 0,42 Μαρτίνι ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 395,36 11,34 0,02 Παλαιόκαστρο ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 245,96 11,82 0,03 Φανάριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 578,46 205,30 41,06 164,24 0,23 Κόμπελος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 598,88 111,27 89,02 22,25 0,14 Άγιος Ακάκιος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 239,46 62,82 6,77 38,30 0,17 Λιβάδια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 140,49 15,17 0,07 Ελληνόπυργος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 273,67 137,72 16,51 93,58 0,32 Ζωγραφία ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 38,05 15,51 94,58 0,50 Κανάλια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 776,48 205,29 0,16 Λυγαριές ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 51,05 44,51 0,00 0,42 Καππάς ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 369,94 121,77 13,05 73,85 0,21 Λοξάδα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 324,82 109,30 65,58 43,72 0,25 Πύργος Ιθώμης ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 345,23 98,44 60,05 15,00 0,21 Χάρμα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ 229,51 86,16 9,03 51,25 0,24 Αγναντερόν ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 1.780,22 688,88 370,95 0,50 Κρανέα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 596,35 427,46 219,42 208,04 0,52 Άγιοι Ανάργυροι ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 217,32 114,55 114,55 0,00 0,43 Μαγούλα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 1.119,03 821,15 492,69 328,46 0,54 Παλαιοχώριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 603,51 473,50 331,45 142,05 0,59 Ριζοβούνιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ 469,48 340,22 238,15 102,07 0,55 Άγιος Δημήτριος ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 174,51 136,34 54,54 81,80 0,55 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 126 από 271

128 2.000 κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας της Περιφέρειας Θεσσαλίας» Βλοχός ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 545,96 473,45 142,04 331,42 0,59 Γοργοβίται ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 629,58 388,85 233,31 155,54 0,46 Καλυβάκια ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 426,58 280,22 224,18 56,04 0,51 Κοσκινάς ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 552,04 331,22 220,82 0,46 Ψαθοχώριον ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 305,74 235,02 141,01 94,01 0,57 Μάρκος ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 1.014,50 781,99 469,19 312,79 0,57 Μεταμόρφωσις ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ 579,11 398,86 239,32 159,55 0,51 Προάστιον ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ 1.452, ,72 493,89 740,83 0,59 Αγία Τριάς ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ 796,80 732,73 293,09 439,64 0,64 Καλογριανά ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ 626,33 415,02 166,01 249,01 0,46 Μαραθέα ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ 670,94 578,92 231,57 347,35 0,60 Κόρδα ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ 281,75 267,42 160,45 106,97 0,70 Πεδινόν ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ 2.007,85 782,57 469,54 313,03 0,29 Ιτέα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 1.275, ,83 464,33 696,50 0,63 Ηλίας ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 196,68 154,74 123,79 30,95 0,61 Αστρίτσα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 434,84 355,94 284,76 71,19 0,64 Λεύκη ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 398,37 365,04 292,03 73,01 0,71 Ορφανά ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 412,91 597,81 358,69 239,13 1,07 Πέτρινον ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 361,13 253,17 177,22 75,95 0,53 Μεσορράχη ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 69,75 13,56 2,71 10,85 0,13 Συκέαι ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 241,63 207,85 62,35 145,49 0,58 Μαγουλίτσα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 58,62 25,82 2,58 23,24 0,28 Φύλλον ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 1.033,98 905,57 362,23 543,34 0,61 Αμπελών ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ 162,55 118,85 23,77 95,08 0,48 Νέα Ζωή ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 582,73 82,43 16,49 65,94 0,09 Ταυρωπός ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 50,50 40,02 8,00 32,02 0,52 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 127 από 271

129 2.000 κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας της Περιφέρειας Θεσσαλίας» Αγία Παρασκευή ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 420,16 351,22 210,73 140,49 0,62 Άγιος Βησσάριος ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 455,86 210,50 147,35 63,15 0,35 Άμπελος ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 681,52 467,26 233,63 233,63 0,49 Ανώγειον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 163,65 124,26 62,13 62,13 0,54 Γεφύρια ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 631,68 364,86 145,94 218,92 0,40 Δασοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 689,38 338,43 236,90 101,53 0,37 Καππαδοκικόν ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 353,78 291,80 116,72 175,08 0,58 Καρποχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 832,48 664,75 199,43 465,33 0,54 Μασχολούριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 2.727,00 302,80 181,68 121,12 0,08 Μαυραχάδες ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 1.185,06 444,36 311,05 133,31 0,28 Μελισσοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 818,06 338,58 270,86 67,72 0,32 Πασχαλίτσα ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 534,21 418,39 83,68 334,71 0,52 Φιλία ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ 773,80 451,94 271,16 180,78 0,43 Ματαράγκα ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ 1.507, ,87 432, ,61 0,65 Ερμήτσιον ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ 649,42 379,77 227,86 151,91 0,43 Κυψέλη ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ 1.195,14 684,52 479,16 205,35 0,43 Πύργος Κιερίου ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ 496,75 401,43 200,72 200,72 0,58 Κέδρος ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 592,36 266,45 26,65 239,81 0,29 Αηδονοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 62,10 62,91 6,29 56,62 0,65 Θέρμα ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 49,76 19,90 29,86 64,67 Λουτρά Σμοκόβου ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 64,67 25,87 38,80 0,54 Βαθύλακκος ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 59,97 65,75 26,30 39,45 0,76 Θραψίμιον ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 116,80 23,36 93,44 0,55 Λουτροπηγή ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 470,45 179,38 53,81 125,57 0,26 Λουτρόν ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 457,86 200,93 80,37 120,56 0,31 Ρεντίνα ΣΟΦΑΔΩΝ ΡΕΝΤΙΝΑΣ 252,74 101,10 151,64 0,50 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 128 από 271

130 2.000 κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας Καρδίτσας της Περιφέρειας Θεσσαλίας» Λεοντάριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 1.230,76 555,91 222,36 333,55 0,32 Ανάβρα ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 587,56 530,41 106,08 424,33 0,59 Ασημοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 240,90 123,52 74,11 49,41 0,38 Αχλαδέα ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 552,05 263,37 105,35 158,02 0,33 Γραμματικόν ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 287,08 86,12 200,96 0,52 Νέον Ικόνιον ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 318,49 198,58 79,43 119,15 0,43 Οθωμανικό ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 18,35 7,34 11,01 0,50 Κάτω Κτιμένη ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 315,76 162,33 32,47 129,86 0,34 Κτιμένη ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ 110,90 51,00 20,40 30,60 0,32 (Πηγή: Ιδία επεξεργασία) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 129 από 271

131 5 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ - ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΟΙΚΩΝ / ΧΡΗΣΤΩΝ 5.1 Παρουσίαση τυπολογίας Η αναγνώριση του αρχιτεκτονικού αντικειμένου σε ένα τόσο ευρύ χωρικό αντικείμενο και ειδικότερα η ανάλυσή του και επεξεργασία του με στόχο την καταγραφή και κατηγοριοποίηση τύπων και μορφών, είναι μια ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία. Η μελέτη ενός τέτοιου αντικειμένου βασίζεται βέβαια σε ένα βαθμό σε βιβλιογραφική έρευνα και ανάλυση των καταγραμμένων ιστορικών και μελετητικών δεδομένων αλλά κατά κύριο λόγο προϋποθέτει μια βαθιά και ουσιαστική ανάγνωση του χώρου και του δομημένου περιβάλλοντος η οποία βασίζεται σε εκτεταμένη επιτόπου εργασία και καταγραφή των δεδομένων. Μόνο μετά από εκτενή, σχεδόν συνολική επιτόπου απογραφή του κτηριακού αποθέματος είναι εφικτό να οδηγηθεί κανείς σε στέρεα και έγκυρα αποτελέσματα σχετικά με την Αρχιτεκτονική τυπολογία και τα συνολικά χαρακτηριστικά των κτισμάτων, εν προκειμένω των κατοικιών. Σημειώνεται εδώ ότι η καταγραφή και η κατηγοριοποίηση των τύπων γίνεται με ένα σαφές και κρίσιμο κριτήριο και αυτό αφορά στη σαφήνεια και στο βαθμό στον οποίο μπορεί κανείς να ορίσει και να χαρακτηρίσει έναν «τύπο». Με άλλα λόγια γίνεται ένας σαφής διαχωρισμός των ομάδων εκείνων των κτισμάτων που σαφώς συνιστούν ένα χαρακτηριστικό τύπο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και στους οποίους αναγνωρίζονται κοινά οικοδομικά και μορφολογικά στοιχεία και εκείνων των κτισμάτων που ενδεχομένως μοιράζονται κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά με παλαιότερους τύπους ή μεταξύ τους. Ο διαχωρισμός αυτός σαφώς είναι και χρονικός ιστορικός, καθώς φαίνεται ότι κατά την εξέλιξη τους τα χαρακτηριστικά και κατά συνέπεια οι τύποι που αναγνωρίζονται, φθίνουν και αποδυναμώνονται. Είναι επόμενο λοιπόν μια τέτοια μελέτη να εστιάσει περισσότερο στους σαφείς και επικρατούντες τύπους της παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής και λιγότερο στους νεότερους και «αδύναμους» τύπους κτισμάτων Ανάλυση - Παρουσίαση επικρατούντων σχημάτων Ξεκινώντας από την αναγνώριση που αφορά το σχήμα και τον όγκο των κτισμάτων, καταγράφονται βασικά τρείς κυρίαρχες μορφές, όπως αυτό αναλύεται παρακάτω, τα κυβόσχημα, τα ορθογωνικά (παραλληλεπίπεδα) και τα πρόστυλα (όπως αντίστοιχα σημειώνονται στην καρτέλα απογραφής). Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 130 από 271

132 Κυβόσχημα κτίσματα Με τον όρο κυβόσχημα περιγράφονται τα κτίσματα εκείνα που χαρακτηρίζονται από τετραγωνική (ή σχεδόν τετραγωνική) κάτοψη και που δεν εμφανίζουν σημαντικές αποκλίσεις από το σχήμα αυτό, είτε με εκτεταμένες αποτμήσεις, είτε με την προσθήκη σημαντικών δευτερευόντων όγκων. Τα κτίσματα αυτά δεν αποτελούν σημαντικό κανόνα αριθμητικά αλλά αντιπροσωπεύουν μια ομάδα παλαιότερων κτισμάτων που φαίνεται ότι επικρατούσε στο παρελθόν και που συναντάται σε κάποιο βαθμό σε όλη την Ελλάδα, με παραλλαγές που διαμορφώνονται κατά τόπους και ανάλογα με τα δεδομένα της κάθε περιοχής. Παρόλο λοιπόν που αποτελούν μια μάλλον ξεπερασμένη μορφή, τα κτίσματα αυτά κρίνεται απαραίτητο να καταγραφούν καθώς σχηματίζουν έναν από τους δύο κύριους παραδοσιακούς τύπους που συναντώνται στο Νομό και σε ένα βαθμό διαφυλάσσουν την παραδοσιακή Αρχιτεκτονική της περιοχής. Η κατηγορία αυτή αφορά τα παραδοσιακά κτίσματα με τετραγωνική κάτοψη, κατασκευασμένα κατά βάση από λιθοδομή ή σε κάποιες περιπτώσεις από πλίνθους και τα οποία αναπτύσσονται σε ένα ή δύο επίπεδα και σπανιότερα σε τρία. Η απλούστερη μορφή του τύπου αυτού είναι βέβαια το τετράγωνο κτίσμα, με επικλινή τετράριχτη στέγη, αν και αυτή η αρχέγονη μορφή δε συναντάται πλέον πολύ, καθώς τα κτίσματα αυτά έχουν εξελιχθεί με την προσθήκη ή υιοθέτηση και άλλων στοιχείων. Το μέγεθός τους είναι συνήθως περιορισμένο και η στέγαση, όπως αναφέρθηκε, γίνεται με επικλινή τετράριχτη στέγη και συνήθως με επικάλυψη από βυζαντινά, ρωμαϊκά ή γαλλικά κεραμίδια. Σε μεγαλύτερους και πιο ανεπτυγμένους οικισμούς βέβαια συναντώνται και τριώροφα κυβόσχημα κτίσματα, με μεγαλύτερο μέγεθος, με κοινά χαρακτηριστικά αλλά και με πιο εκλεπτυσμένα και πλούσια μορφολογικά στοιχεία, κάτι που υποδεικνύει το σημαντικό και κυρίαρχο ρόλο που αυτά διαδραμάτιζαν στην κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη του οικισμού. Τα μικρότερα κυβόσχημα κτίσματα γενικά συναντώνται σε περιορισμένο αριθμό και φαίνεται ότι έχουν αντικατασταθεί από νεότερες μορφές κτισμάτων, γι αυτό και σε πολλές περιπτώσεις έχουν πάψει να χρησιμοποιούνται ή τους έχει αποδοθεί βοηθητική χρήση. Οι όποιες μεταγενέστερες μορφές προσομοιάζουν σχηματικά στον τύπο αυτό δε φαίνεται να έχουν κοινή ρίζα με αυτόν και μάλλον αποτελούν νεωτερικές προσεγγίσεις του με βάση τα σύγχρονα δεδομένα κατασκευής και πολλές φορές με τη μορφή μίμησης αστικών προτύπων. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 131 από 271

133 Πίνακας 18: «Οικισμοί με μεγάλο αριθμό κυβόσχημων κτισμάτων» AA ΟΙΚΙΣΜΌΣ ΔΗΜΟΣ Δ.Ε. ΚΥΒΌΣΧΗΜΑ (%) 23 Σαραντάπορον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Αμπελάκια ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Μολόχα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Μεταμόρφωσις ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ποταμιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Παλιόρογκα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Θερινόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ξηρόκαμπος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Γραβιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Μεσοβούνιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Πετρωτόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Λιβάδια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Χάρις ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Βραγκιανά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Νεοχώρια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Ταξιάρχης ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Μάραθος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Μελάνυδρον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Κερασέα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ Καλύβια ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Καρίτσα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Μπελοκομίτη ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Κέδρος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Φυλακτή ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Μουζάκιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Γελάνθη ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Γεώργιος Καραϊσκάκης ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Χαραυγή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Ταυρωπός ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Βαθύλακκος ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ 55 Ορθογωνικά (παραλληλεπίπεδα - πλατυμέτωπα) κτίσματα Ως ορθογωνικά ή παραλληλεπίπεδα ή πλατυμέτωπα, αναφέρονται και περιγράφονται τα κτίσματα εκείνα που χαρακτηρίζονται από το επίμηκες ορθοκανονικό σχήμα και που κατά κανόνα δεν εμφανίζουν σημαντικές αποκλίσεις από το σχήμα αυτό, είτε με τοπικές αποτμήσεις, είτε με την προσθήκη δευτερευόντων όγκων. Πρόκειται κατά βάση για μια σχετικά αρχέγονη μορφή κτισμάτων που αποτελεί την εξέλιξη των αρχικών απλών τετραγωνικών μορφών δόμησης που υφίστανται από την αρχαιότητα. Τα ορθογωνικά κτίσματα συναντώνται τόσο στις πεδινές, όσο και στις ορεινές περιοχές, αν και φαίνεται ότι σε αρκετούς ορεινούς οικισμούς αποτελούσαν παλαιότερα, ακόμα και τον κανόνα, ενώ στους πεδινούς κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Απλούστερη μορφή είναι η ισόγεια, χωρίς καμία απότμηση και χωρίς καμία προσθήκη ή προεξοχή, πέρα από την πιθανή ύπαρξη είτε μικρής εσοχής, είτε μικρής στεγασμένης προεξοχής στην είσοδό Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 132 από 271

134 του. Η κατασκευή τους είναι συνήθως απλή, από ωμές πλίνθους ή από λιθοδομή, συνήθως ανεπίχριστη εξωτερικά. Σημαντικό χαρακτηριστικό του τύπου αυτού σε πολλές περιπτώσεις είναι η ενίσχυση και το δέσιμο των τοιχοποιιών από ξύλινα ζωνάρια, δηλαδή τα σενάζ, όπως λέγονται σήμερα. Τα ανοίγματα συνήθως είναι μικρά, ορθογωνικά και κατακόρυφα και πολλές φορές περιορίζονται σε μία, την κύρια και συνήθως μακριά όψη (πλατυμέτωπα). Η στέγασή τους γίνεται με τετράριχτη στέγη, πολύ σπάνια με δίριχτη στέγη και η επικάλυψή είναι συνήθως βυζαντινά κεραμίδια ή σε λιγότερες περιπτώσεις σχιστόπλακες. Καθώς τα κτίσματα αυτά είναι κατά την πλειοψηφία τους από τα παλαιότερα, αν όχι τα παλαιότερα, εμφανίζονται πολλές φορές εγκαταλειμμένα, ερειπωμένα, με πολλές φθορές ή κατεστραμμένα, αλλά και στις περιπτώσεις που αυτά σώζονται ή χρησιμοποιούνται ακόμα, λόγω της φυσικής φθοράς του χρόνου έχουν υποστεί μορφολογικές επεμβάσεις, που κατά κύριο λόγο εστιάζονται στην αντικατάσταση της στέγης με άλλων τύπων κεραμίδια, από γαλλικά και ρωμαϊκά, ως δυστυχώς και απομιμήσεις αυτών ή και κυματοειδείς λαμαρίνες. Η εξέλιξη του τύπου αυτού, τόσο διαχρονικά όσο και σε επίπεδο μεγέθους, είναι τα διώροφα ορθογωνικά παραδοσιακά κτίσματα, που διατηρούν τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν, αλλά αναπτύσσονται σε δύο επίπεδα. Το ισόγειο είναι συνήθως μικρότερου ύψους και αυτό επειδή κατά βάση αποτελούσε βοηθητικό χώρο, ή χώρο σταυλισμού ζώων, το λεγόμενο κατώι. Οι τοιχοποιίες είναι κατασκευασμένες κατά βάση από λιθοδομή και πολύ σπανιότερα από πλίνθους. Δε λείπουν και οι συνδυασμοί αυτών, με την λιθοδομή να αποτελεί το δομικό στοιχείο του ισογείου και τν πλινθοδομή να χρησιμοποιείται στην προσθήκη του ορόφου. Σαν επικάλυψη παραμένει το κεραμίδι σε διάφορες μορφές που αναφέρθηκαν, αλλά πάντως σπανιότερα υπό τη μορφή απομίμησης ή μεταλλικών κυματοειδών λαμαρινών. Τα κτίσματα αυτά είναι συνήθως πλατυμέτωπα και στην κύρια όψη, που είναι συνήθως συμμετρική, διαμορφώνεται στον όροφο στεγασμένος εξώστης που αποτελεί εξέλιξη του στεγάστρου εισόδου του ισογείου και που συνεχίζει να εκπληρώνει και το ρόλο αυτόν. Η κατασκευή του εξώστη γίνεται συνήθως από ξύλο και περιλαμβάνει στέγαση, συνήθως με το υλικό της στέγης και κατ επέκταση αυτής. Σε λιγότερες περιπτώσεις πάντως, καθώς και σε μεταγενέστερες κατασκευές ή ανα-κατασκευές, ο εξώστης-στέγαστρο συναντάται και από άλλα βαριά υλικά, όπως η πέτρα ή και το μπετόν. Κατ εξαίρεση εμφανίζονται και περιπτώσεις όπου η κατασκευή στέγασης και εξώστη στο χώρο εισόδου συνδυάζεται με εσοχή, με την αντίστοιχη αύξηση του ημιυπαίθριου χώρου εις βάρος του εσωτερικού. Η πρόσβαση στον όροφο γίνεται σε κάποιες περιπτώσεις μέσω εξωτερικής σκάλας, συνήθως στην πρόσοψη, αν και συναντώνται κτίσματα με εσωτερική σκάλα, προφανώς, όπου ο όροφος και ο ισόγειος χώρος συνδέονται ή ταυτίζονται λειτουργικά. Κατ εξέλιξη του στοιχείου αυτού εμφανίζονται πολλές φορές οι εξώστες να Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 133 από 271

135 επεκτείνονται προς την αντίθετη από τη σκάλα πλευρά, αναιρώντας τη συμμετρία και μεγαλώνοντας το χώρο εκτόνωσης της κατοικίας στον όροφο. Τα ανοίγματα στα διώροφα κτίσματα παραμένουν μικρά, κατακόρυφα αλλά συνήθως αναπτύσσονται σε όλες τις πλευρές, ανάλογα με τη θέση του κτίσματος στο χώρο και την ύπαρξη ή μη γειτονικών κτισμάτων. Ανάλογα με την περίοδο ανέγερσης, τον οικισμό και τα οικονομικά και πολιτισμικά στοιχεία, αλλά πάντως όχι κατά κανόνα, παρατηρούνται κατά περίπτωση πρόσθετα μορφολογικά χαρακτηριστικά, όπως οι κορνίζες στα παράθυρα, τα υπέρθυρα ή ανακουφιστικά τόξα, ή ακόμα και διακοσμητικά στοιχεία στις τοιχοποιίες ή στους εξώστες και στην επικάλυψη αυτών. Σε κάποιους μεγαλύτερους ή περισσότερο αναπτυγμένους οικισμούς, συμβαίνει να συναντάται ο τύπος αυτός του ορθογωνικού σπιτιού και σε τριώροφες κατασκευές. Όταν πρόκειται για παλαιότερα κτίσματα, ο κατώτερος όροφος (το ισόγειο) έχει μικρότερο ύψος, συνήθως δηλαδή αποτελεί το κατώι και οι δύο άλλοι περιλαμβάνουν τους κύριους χώρους της κατοικίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η επιφάνεια (κάλυψη) των κτισμάτων είναι μεγαλύτερη, το υλικό κατασκευής είναι η πέτρα, συνήθως ανεπίχριστη, και η επικάλυψη είναι κατά κανόνα κεραμίδια, βυζαντινά, ρωμαϊκά ή γαλλικά. Τα κουφώματα στην κατηγορία αυτή των κτισμάτων είναι κατά βάση ξύλινα, αν και, όπως είναι φυσικό, είναι συχνή η αντικατάστασή του με νεώτερα υλικά, σε κάποιες περιπτώσεις το μέταλλο και σε άλλες το αλουμίνιο. Και στις δύο περιπτώσεις των διώροφων και τριώροφων κτισμάτων της κατηγορίας αυτής, παρατηρείται ότι η τυπολογία διατηρείται σε μεγάλο βαθμό στη διάρκεια του χρόνου, μόνο που στις νεότερες κατασκευές διαφοροποιούνται σε ένα βαθμό τα υλικά κατασκευής, γίνεται χρήση (και) σύγχρονων υλικών όπως οι οπτοπλινθοδομές και το οπλισμένο σκυρόδεμα στη θέση λιθοδομών ή ξύλινων κατασκευών και σε πολλές περιπτώσεις τα κτίσματα επιχρίονται και βάφονται σε ποικίλες αποχρώσεις. Σε μεταγενέστερες κατασκευές, τόσο στα διώροφα όσο και στα τριώροφα κτίσματα, εμφανίζονται παραλλαγές του τύπου αυτού, οι οποίες χαρακτηρίζονται στις περισσότερες φορές από την προέκταση του ή των εξωστών των ορόφων, είτε σε όλο το μήκος της κύριας όψης, ή ακόμα και περιμετρικά του κτίσματος. Σε κάθε περίπτωση και αν δεν αναφερθούμε σε πιο πρόσφατες, σύγχρονες κατασκευές που πολλές φορές μιμούνται αστικά πρότυπα, οι εξώστες φέρουν σε όλο το μήκος τους κατακόρυφα στοιχεία (κολωνάκια), είτε από ξύλο είτε από μπετόν, που ανάλογα με τη Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 134 από 271

136 μέθοδο και τα υλικά κατασκευής της στέγης έχουν κατά περίπτωση στατικό ή διακοσμητικό ρόλο. Οι εξώστες σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πάντα στεγασμένοι, είτε με την αντίστοιχη προέκταση της στέγης της κατοικίας, είτε με δευτερεύουσα κατασκευή στέγασης σε λίγο χαμηλότερο επίπεδο. Σημειώνεται εδώ ότι η παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής, χαρακτηρίζεται από τον τύπο αυτό κτισμάτων. Τα κτήρια, όπως αναφέρθηκε, συνήθως περιλαμβάνουν δύο ορόφους, που συνδέονται με ξύλινη σκάλα και είτε χρησιμοποιούνται και οι δύο για κατοικία, είτε το ισόγειο ως βοηθητικός χώρος και ο όροφος για κατοικία. Τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν σαφείς επιρροές από την ηπειρώτικη αρχιτεκτονική και αποτελούσαν κύριο γνώρισμα των περισσότερων χωριών των Αγράφων. Όμως η αρχιτεκτονική φυσιογνωμία των οικισμών παρουσιάζεται σήμερα σημαντικά απαξιωμένη και αλλοιωμένη, λόγω νεώτερων προσθηκών με υλικά μη συμβατά προς τα παραδοσιακά. Η πέτρα και το ξύλο έχουν στις περισσότερες περιπτώσεις οικοδομών αντικατασταθεί από τουβλοδομές, μπετόν και σιδηρά κιγκλιδώματα. Ακόμη, η κάλυψη των στεγών γίνεται σήμερα με κεραμίδι αντί για σχιστόπλακα, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις γίνεται και πρόχειρα με τσίγκο. Επίσης πολλές παλιές πέτρινες οικοδομές παρουσιάζουν εμφανή σημεία εγκατάλειψης ή πολύ κακής συντήρησης. Γενικά η προχειρότητα που χαρακτηρίζει τις επισκευές των δομικών στοιχείων των κτηρίων, σε συνδυασμό με τη χρήση σύγχρονων υλικών κατασκευής άσχετων με την αρχική δομή των κτηρίων έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην υποβάθμιση του οικιστικού αποθέματος. Παρόλα αυτά, είναι δυνατόν ακόμη και σήμερα να διακρίνει κανείς στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, κυρίως λόγω των ορθογωνικών όγκων και των τετράριχτων στεγών, που προσδίδουν μια χαρακτηριστική φυσιογνωμία στους οικισμούς. Όσο τα χαρακτηριστικά των κτισμάτων αποκλίνουν από τα όσα περιγράφηκαν παραπάνω, τόσο παύουμε να μιλάμε για ένα συγκεκριμένο τύπο, τον ονομαζόμενο εδώ ορθογωνικό και αναφερόμαστε πλέον σε μακρινές, συνήθως άστοχες μετεξελίξεις του τύπου αυτού ή και για κτίσματα χωρίς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά σε ότι έχει να κάνει με το σχήμα, τον όγκο, τη δομή και τα επιμέρους μορφολογικά τους χαρακτηριστικά. Πίνακας 19: «Οικισμοί με μεγάλο ποσοστό ορθογωνικών κτισμάτων» AA ΟΙΚΙΣΜΌΣ ΔΗΜΟΣ Δ.Ε. ΠΑΡΑΛΛΗΛ/ΠΕΔΑ (%) 6 Παραγωγικόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ 55 9 Αμάραντος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Κούτσουρον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Γιαννουσαίικα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Κουκκαίικα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Κουτσοπάπουλος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Μούχα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Μέγας Λάκκος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ 80 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 135 από 271

137 25 Ραχούλα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Ίταμος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Παλαιοζογλόπι ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Μαυρονέριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Άγιοι Απόστολοι ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Κούκκος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Λαγκάδιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Αγορασιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ελληνικά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Βαρκά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Καλή Κώμη ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Παλαιοχωράκιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Πτελέα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ρόγκια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ζερβό ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Συκέα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Τρίλοφον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Πετρίλον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Αργυραίικα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Βασιλάδες ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Πολύδροσον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ρώσσης ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Χαλκιόπουλον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Δροσάτον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Κουμπουριανά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Σταυρός ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Λεοντίτον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Πετροχώριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Στεφανιάς ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Αετοχώριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ρωμιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Μαντζιουραίϊκα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Φουντωτόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Γριμπιανά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Ράζια ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ Λαμπερόν ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ Τσαρδάκι ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ Αγία Μαρίνα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Ραφήνα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Κουτσοδήμος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Νεοχώριον ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Αμυγδαλή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Βατσουνιά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Κεραμαργιώ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Τρυγόνα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Οξυά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Πορτή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Φανάριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Κόμπελος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Λιβάδια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Ζωγραφία ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Κανάλια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Λυγαριές ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Άγιος Δημήτριος ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ Πέτρινον ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ Καππαδοκικόν ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Λουτρά Σμοκόβου ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ Ρεντίνα ΣΟΦΑΔΩΝ ΡΕΝΤΙΝΑΣ 90 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 136 από 271

138 Πίνακας 20: «Οικισμοί με μεγάλο ποσοστό παραδοσιακών κτισμάτων (ορθογωνικών ή/και κυβόσχημων)» AA ΟΙΚΙΣΜΌΣ ΔΉΜΟΣ Δ.Ε. ΠΑΡΑΛΛΗ Λ/ΠΕΔΑ (%) 3 Αγιοπηγή ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ Κούτσουρον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Ανθηρόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Γιαννουσαίικα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Κουκκαίικα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Μούχα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Νεράιδα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Μέγας Λάκκος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Σαραντάπορον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Ραχούλα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Ίταμος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Μαυρονέριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Αμπελάκια ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Ζαΐμιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Μολόχα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Άγιοι Απόστολοι ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Μεταμόρφωσις ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ποταμιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Παλιόρογκα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Θερινόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ξηρόκαμπος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Γραβιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Μεσοβούνιον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ζερβό ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Πετρωτόν ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Συκέα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Πετρίλον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Αργυραίικα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Βασιλάδες ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Λιβάδια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ρώσσης ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Χαλκιόπουλον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Χάρις ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Δροσάτον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Κουμπουριανά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Λεοντίτον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Πετροχώριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Στεφανιάς ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Αετοχώριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Ρωμιά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Μαντζιουραίϊκα ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Βραγκιανά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Γριμπιανά ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Νεοχώρια ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Μακρύκαμπος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Αρδάνοβον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Ταξιάρχης ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Μάραθος ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Μελάνυδρον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΧΕΛΩΟΥ Κερασέα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ Λαμπερόν ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΚΥΒΌΣΧΗΜΑ (%) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 137 από 271

139 137 Άγιος Νικόλαος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΠΛΑΣΤΗΡΑ Καλύβια ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Καρβασαράς ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Καρίτσα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Αγία Μαρίνα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Μέγα Ρεύμα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Ραφήνα ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Κρυονέριον ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Κουτσοδήμος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Μπελοκομίτη ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Κέδρος ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Νεοχώριον ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Φυλακτή ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΝΕΒΡΟΠΟΛΗΣ ΑΓΡΑΦΩΝ Μουζάκιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Αμυγδαλή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Ανθοχώριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Πλατανάκος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Βατσουνιά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Γελάνθη ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Δρακότρυπα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Τρυγόνα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Ξηρόκαμπος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Γεώργιος Καραϊσκάκης ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Οξυά ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Χαραυγή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Πορτή ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Λιβάδια ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Ελληνόπυργος ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Καππάς ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Πύργος Ιθώμης ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Χάρμα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΙΘΩΜΗΣ Άγιοι Ανάργυροι ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ Άγιος Δημήτριος ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ Αστρίτσα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ Πέτρινον ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ Ταυρωπός ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Βαθύλακκος ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ Λουτρόν ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ Ρεντίνα ΣΟΦΑΔΩΝ ΡΕΝΤΙΝΑΣ Κάτω Κτιμένη ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ Πρόστυλα κτίσματα Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται τα κτίσματα που σαν κύριο χαρακτηριστικό έχουν την ύπαρξη εξωτερικού, ημιυπαίθριου χώρου, που αφενός ορίζεται από κατακόρυφα στοιχεία κολωνάκια και αφετέρου διαθέτει κοινή στέγαση με το κυρίως κτίσμα. Η κατηγορία αυτή των κτισμάτων διαμορφώνει έναν τύπο σαφώς νεότερο από τα όσα έχουν περιγραφεί μέχρι τώρα, που όμως φαίνεται να έχει επικρατήσει και να αποτελεί το κυριότερο, αν όχι το μοναδικό αναγνωρίσιμο τύπο κατοικίας σε πολλές ομάδες οικισμών, κυρίως πεδινών. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 138 από 271

140 Πρόκειται για κτίσματα που εμφανίζουν στη βασική τους μορφή τετραγωνική κάτοψη, όχι όμως στο κλειστό τμήμα τους, αλλά στη στέγασή τους. Σημειώνεται βέβαια ότι πρόκειται κατά βάση για ισόγεια κτίσματα, αν και δε λείπουν σε μικρότερο βαθμό και παραλλαγές τους ή εξελίξεις αυτών σε δύο ορόφους. Κύριο χαρακτηριστικό του τύπου αυτού στην απλούστερη μορφή του είναι η μικρή ορθογωνική απότμηση, ο οποία ορίζεται από μια κολώνα στη γωνία του κτίσματος, ολοκληρώνοντας το τετραγωνικό σχήμα. Η στέγη σε όλες τις περιπτώσεις συνεχίζει και καλύπτει τον (ημιυπαίθριο) στεγασμένο αυτό χώρο και έτσι το κτίσμα αναγνωρίζεται ως τετραγωνικό. Η τυπολογία αυτή εμπλουτίζεται με αρκετές παραλλαγές, που εφόσον πρόκειται για ισόγεια κτίσματα, αφορούν κατά βάση το χαρακτηριστικό στοιχείο της απότμησης και τους τρόπους με τους οποίους αυτό μεταλλάσσεται και εμφανίζεται. Η απότμηση αυτή λοιπόν σε κάποιες περιπτώσεις γίνεται επιμήκης, καταλαμβάνοντας μεγαλύτερο τμήμα της κύριας όψης, με την προσθήκη δεύτερης ή και τρίτης κολώνας, αποκτώντας έτσι κυρίαρχο χαρακτήρα στην πρόσοψη (πρόστυλο). Οι εξελίξεις ή παραλλαγές της μορφής αυτής που παρατηρούνται και καταγράφονται, χαρακτηρίζονται από ακόμα πιο έντονη προέκταση του ημιυπαίθριου χώρου που σε κάποιες περιπτώσεις καταλαμβάνει το σύνολο της όψης ή αναπτύσσεται και σε σχήμα Γ ή Π, καταλαμβάνοντας ίσα ή μη τμήματα δύο ή και τριών όψεων. Σε κάθε περίπτωση η στέγη επεκτείνεται ανάλογα με το σχήμα του ανοικτού αυτού χώρου και παραμένει τετραγωνική, προϋπόθεση για να μπορεί κανείς να συνεχίζει να μιλά για τον τύπο αυτό που περιγράφεται στο κεφάλαιο αυτό. Όπως αναφέρθηκε, ο τύπος αυτός είναι σαφώς νεότερος και έτσι ο τρόπος κατασκευής του είναι σύγχρονος, με κύρια υλικά κατασκευής το οπλισμένο σκυρόδεμα και τις οπτοπλινθοδομές. Σχεδόν στο σύνολό τους τα κτίσματα είναι επιχρισμένα και χρωματισμένα σε τόνους που διαφοροποιούνται από οικισμό σε οικισμό και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα χρωματισμών, από τους λευκούς και υπόλευκους, μέχρι τους γαιώδεις και την πολυχρωμία. Η επικάλυψη της στέγης γίνεται κατά κανόνα με γαλλικά κεραμίδια, αλλά συναντώνται και εξαιρέσεις. Τα υλικά διαμόρφωσης των ανοικτών ημιυπαίθριων χώρων είναι είτε ενιαία με τη συνολική κατασκευή (μπετόν - τούβλα), είτε διαφοροποιούνται από αυτά με τη χρήση ελαφρύτερων στοιχείων Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 139 από 271

141 από ξύλο ή μέταλλο, αν και το στοιχείο αυτό αποτελεί μάλλον μεταγενέστερη μορφολογική εναλλακτική ή συναντάται σε περιπτώσεις προσθήκης του χώρου αυτού σε μεταγενέστερη φάση κατασκευής. Πέρα από ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, διώροφα κτίσματα που συναντώνται σε πολλούς οικισμούς και που ενδεχομένως χαρακτηρίζονται από τετραγωνικούς όγκους αποτελούν νεότερες τυπολογίες που ελάχιστα προσομοιάζουν στον τύπο αυτό που περιγράφεται και έτσι θεωρούνται κτίσματα νεωτερικού χαρακτήρα, χωρίς σαφή και ισχυρά χαρακτηριστικά. Πίνακας 21: «Οικισμών με μεγάλο αριθμό πρόστυλων κτισμάτων» AA ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΣ Δ.Ε. ΠΡΟΣΤΥΛΟ (%) 8 Καλλίθηρον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Αμπελικόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Αγία Αγάθη ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Παλαιοχώριον ΑΡΓΙΘΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ Μαυρομμάτιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Γεώργιος Καραϊσκάκης ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ Άγιοι Ανάργυροι ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ Παλαιοχώριον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ Ριζοβούνιον ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ Βλοχός ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ Γοργοβίται ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ Κοσκινάς ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ Ψαθοχώριον ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ Μάρκος ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ Μεταμόρφωσις ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ Μαραθέα ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ Κόρδα ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ Πεδινόν ΠΑΛΑΜΑ ΣΕΛΛΑΝΩΝ Ιτέα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ Ηλίας ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ Αστρίτσα ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ Νέα Ζωή ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Άγιος Βησσάριος ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Άμπελος ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Ανώγειον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Γεφύρια ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Δασοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Μαυραχάδες ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Μελισσοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Πασχαλίτσα ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Φιλία ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Ματαράγκα ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ Ερμήτσιον ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ Κυψέλη ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ Πύργος Κιερίου ΣΟΦΑΔΩΝ ΑΡΝΗΣ 50 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 140 από 271

142 Κτίσματα με σχήμα Γ ή Π Πέρα από τους βασικούς και σαφώς χαρακτηριστικούς τύπους που αναφέρθηκαν συναντώνται και καταγράφονται δύο ακόμα παραδοσιακοί τύπου ανάπτυξης των κτισμάτων, αυτοί σε σχήμα Γ και Π, ανάπτυξη κλασσική και συνηθισμένη όχι μόνο στην περιοχή αυτή. Και στις δύο περιπτώσεις, αυτό που διαφοροποιεί τα κτίσματα αυτά από τα πρόστυλα που περιγράφηκαν προηγουμένως δεν είναι το σχήμα του κλειστού χώρου, δηλαδή η τυπολογία της κατοικίας και η ανάπτυξη της εσωτερικής της λειτουργίας, αλλά η έλλειψη του χαρακτηριστικού στεγασμένου χώρου σε μία η περισσότερες πλευρές και ταυτόχρονα η στέγαση που ακολουθεί την κάτοψη (Γ ή Π) και δεν ολοκληρώνεται σε τετράγωνο, όπως στα πρόστυλα. Τα κτίσματα αυτά χαρακτηρίζονται λοιπόν από τη στέγαση σε σχήμα Γ ή Π και στην πλειοψηφία τους είναι ισόγεια.. Ενώ τα κτίσματα σε σχήμα Π είναι ελάχιστα, αυτά που αναπτύσσονται σε σχήμα Γ εμφανίζονται με διάφορες παραλλαγές, με βασικό στοιχείο διαφοροποίησης την ύπαρξη ή μη κάποιου στεγασμένου χώρους πέρα από τον κύριο κτηριακό όγκο και τη μορφή αυτού. Έτσι σε εξέλιξη του απλού, γυμνού σχήματος Γ, εμφανίζονται κτίσματα με μικρό στέγαστρο στην είσοδο της κατοικίας, δηλαδή συνήθως στην εσωτερική γωνία, κτίσματα με μεγαλύτερο στεγασμένο χώρο που εξυπηρετεί τόσο τη στέγαση της εισόδου, όσο και την εκτόνωση στο σημείο αυτό, ή ακόμα και διευρυμένους στεγασμένους χώρους με σύνδεση όχι μόνο από την κύρια είσοδο και με ισχυρό ρόλο στην εκτόνωση της κατοικίας και στην υπαίθρια καθημερινή δραστηριότητα. Τα κτίσματα αυτά δεν αποτελούν την πλειοψηφία και διαχρονικά φαίνεται να έχουν οδηγήσει σε μεταγενέστερες μορφές, πιο πολύπλοκες και όχι άμεσα αναγνωρίσιμες και κατηγοριοποιήσιμες. Κτίσματα με άλλα σχήματα και με μικτή μορφή κάτοψη Εκτός από τους σαφώς προσδιοριζόμενους τύπους κτισμάτων που περιγράφηκαν αναλυτικά παραπάνω, υπάρχουν και πολλοί τύποι κτηρίων που δεν υπολείπονται καθόλου σε αριθμό αλλά που δεν αποτελούν σε μεγάλο βαθμό διακριτό τύπο, με επικρατούντα ογκοπλαστικά, οικοδομικά ή μορφολογικά χαρακτηριστικά. Τα κτίσματα των κατηγοριών αυτών δεν είναι δυνατό να κατηγοριοποιηθούν, καθώς συμβαίνει κατά περίπτωση να ανήκουν σε διάφορες χρονικές περιόδους, να εμφανίζονται με διαφορετικά μεγέθη και αριθμό ορόφων και να παρουσιάζουν πληθώρα οικοδομικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών, η χρήση των οποίων γίνεται κατά περίπτωση με διαφορετικό τρόπο και χωρίς κανόνες. Πολλές από τις μορφές με τις οποίες εμφανίζονται τα κτίσματα αυτά αποτελούν μετεξελίξεις η παραλλαγές του βασικού τύπου που περιγράφηκε παραπάνω, μόνο που τα χαρακτηριστικά τους, τόσο σε επίπεδο μορφής, όσο και σε αυτό των επιμέρους μορφολογικών στοιχείων έχουν αλλοιωθεί σε τέτοιο βαθμό που δεν είναι δυνατή η κατηγοριοποίησή τους. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 141 από 271

143 Χαρακτηρίζονται από περισσότερο σύνθετα σχήματα, αναπτυσσόμενα κατά κύριο λόγο με βάση ορθογωνικούς ή τετραγωνικούς όγκους, ανάλογα με τη λειτουργική διάταξη της κατοικίας, χωρίς να λείπουν όμως και τα πολυγωνικά ή και καμπύλα σχήματα. Το πρόστυλο που μπορεί να υπάρχει σε αυτά τα κτίσματα, αναπτύσσεται με διάφορες μορφές σε μία ή περισσότερες πλευρές ή και περιμετρικά του κτίσματος, ενώ όσο πιο πολύπλοκη είναι η κάτοψη και η ανάπτυξη του πρόστυλου, τόσο η εικόνα των κτισμάτων αποκτά πιο ασαφή και απροσδιόριστο χαρακτήρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο στεγασμένος αυτός χώρος δεν καλύπτεται από την ίδια στέγη που καλύπτει το κτίσμα αλλά από τοπικές προεκτάσεις αυτής ή και από ανεξάρτητες κατασκευές, συνήθως από ελαφριά υλικά (ξύλο ή μέταλλο), με επικάλυψη που πολλές φορές δεν είναι η ίδια με το κυρίως κτίσμα. Τα κτίσματα αυτά αποτελούν μια ομάδα με πολλές διαφορετικές παραλλαγές που δεν μπορεί να κατηγοριοποιηθεί, καθώς χαρακτηρίζεται από πολύπλοκα και ασαφή σχήματα, φαινόμενο που εντείνεται από τη στιγμή που η στέγη αποκλίνει από την τετραγωνική μορφή και πλέον αποκτά πολύπλοκο σχήμα και όγκο, με το συνδυασμό πολλών μορφών και κλίσεων (μονόριχτη, δίριχτη, τετράριχτη ή και συνδυασμός των παραπάνω). Οι εξελίξεις και μεταλλαγές αυτές αποτελούν μάλλον άστοχη εξέλιξη και παραλλαγή των αρχικών τύπων κτισμάτων ή συνδυασμό αυτών ή και συνδυασμό αυτών με νεότερες και πιο αστικές τυπολογίες κτισμάτων και συνήθως διαμορφώνουν μια ασταθή μορφολογική εικόνα σε τοπικό ή και συνολικό επίπεδο εντός του οικισμού. Πίνακας 22: «Οικισμοί χωρίς ομοιογένεια στην τυπολογία των κτισμάτων κατοικίας» AA ΟΙΚΙΣΜΌΣ ΔΉΜΟΣ Δ.Ε. ΚΥΒΌΣΧ ΠΡΌΣΤΥΛΟ ΠΑΡΑΛΛΗΛ/ΠΕΔΑ ΣΧΉΜΑΤΟΣ ΠΟΛΎΠΛΟΚΗ ΗΜΑ (%) (%) (%) Γ (%) ΚΆΤΟΨΗ (%) 3 Αγιοπηγή ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ Αρτεσιανόν ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ Παλαιοκκλήσιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ Καροπλέσιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Καστανέα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Καταφύγιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Νεράιδα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΙΤΑΜΟΥ Καλλιφώνιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Απιδέα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Ζαΐμιον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Μολόχα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Παλιούριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΛΛΙΦΩΝΙΟΥ Σταυρός ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ Άγιος Θεόδωρος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ Μέλισσα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ Μύρινα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ Πρόδρομος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΚΑΜΠΟΥ Μητρόπολις ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ Άγιος Γεώργιος ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ Κρύα Βρύση ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ Ξινονέριον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ Πορτίτσα ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ Φράγκον ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ Αγναντερόν ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ Κρανέα ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ ΠΑΜΙΣΟΥ Βλοχός ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 142 από 271

144 227 Γοργοβίται ΠΑΛΑΜΑ ΠΑΛΑΜΑ Λεύκη ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ Ορφανά ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ Αμπελών ΠΑΛΑΜΑ ΦΥΛΛΟΥ Αγία Παρασκευή ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Γεφύρια ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Δασοχώριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Μασχολούριον ΣΟΦΑΔΩΝ ΣΟΦΑΔΩΝ Θραψίμιον ΣΟΦΑΔΩΝ ΜΕΝΕΛΑΪΔΑΣ Ανάβρα ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ Αχλαδέα ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ Γραμματικόν ΣΟΦΑΔΩΝ ΤΑΜΑΣΙΟΥ Βοηθητικά κτίσματα Έχει αναφερθεί σε προηγούμενο κεφάλαιο, ότι στην περιοχή του χωρικού αντικειμένου που επεξεργάζεται η συγκεκριμένη μελέτη, εμφανίζεται μεγάλος αριθμός βοηθητικών κτισμάτων, με ισχυρή και πολλές φορές κυρίαρχη παρουσία. Για το λόγο αυτό και γίνεται χωριστή αναφορά σε αυτά, καθώς σε πολλές περιπτώσεις συμμετέχουν σημαντικά και επιδρούν ιδιαίτερα στη συνολική εικόνα ενός οικισμού και στην αξιολόγησή του, σύμφωνα με τα κριτήρια που τίθενται στη μελέτη αυτή. Η ύπαρξη των βοηθητικών κτισμάτων και η κλίμακα στην οποία αυτά εμφανίζονται ανά περιοχή και ανά οικισμό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την παραγωγική δραστηριότητα και κατά δεύτερο λόγο από τις κοινωνικο-οικονομικές κατά περίπτωση συνθήκες. Όπου υπάρχει έντονη αγροτική ή κτηνοτροφική δραστηριότητα, τα βοηθητικά κτίσματα αποκτούν σημαντική παρουσία και ο ρόλος του φτάνει σε κάποιες περιπτώσεις να είναι καθοριστικός για το χαρακτήρα τού οικισμού. Σε πολλές περιπτώσεις οι βοηθητικοί χώροι καταλαμβάνουν παλαιότερα κτίσματα κύριας χρήσης, αλλά αυτό δεν αποτελεί κανόνα και σίγουρα δεν μπορεί να έχει θέση κατά την περιγραφή και αξιολόγηση των κτισμάτων αυτών. Η μορφή των βοηθητικών κτισμάτων είναι σε γενικές γραμμές απλή και το επικρατέστερο σχήμα αυτών είναι το ορθογωνικό. Πρόκειται κατά κανόνα για επιμήκη κτίσματα που αναπτύσσονται με ελάχιστες εξαιρέσεις σε ένα επίπεδο, αλλά πολλές φορές με μεγάλο ύψος. Τα υλικά κατασκευής τους ποικίλουν και διαφοροποιούνται ανάλογα με τη θέση του οικισμού, την παραγωγική δραστηριότητα και το μέγεθος αυτής, καθώς και με τα διατιθέμενα μέσα, είτε οικονομικά, είτε υλικά. Σε παλαιότερα κτίσματα επικρατεί το κτίσιμο των τοιχοποιιών με ωμές πλίνθους, αλλά δε μερικές περιπτώσεις συναντώνται και λιθόκτιστα βοηθητικά κτίσματα. Το κτίσιμο γίνεται σε ζώνες και οι τοιχοποιίες ενισχύονται από ξύλινα συνήθως ζωνάρια (σενάζ). Η επικάλυψη είναι πάντα επικλινής, στα παλαιότερα τετράριχτη και λιγότερο δίριχτη στέγη, με υλικό επικάλυψης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 143 από 271

145 είτε τα κεραμίδια (βυζαντινά η γαλλικά), είτε βιομηχανοποιημένες κυματοειδείς λαμαρίνες. Σε νεότερα κτίσματα επικρατεί το κτίσιμο με τσιμεντόλιθους, ενίοτε ενισχυμένους με στοιχεία από οπλισμένο σκυρόδεμα. Η στέγαση γίνεται κατά βάση με δίριχτες επικλινείς στέγες με επικάλυψη συνήθως από κυματοειδή λαμαρίνα. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο αριθμός, ο όγκος η μορφή και η θέση των κτισμάτων αυτών μέσα σε έναν οικισμό, αποτελεί σημαντικό στοιχείο που κατά περίπτωση αξιολογείται και συμβάλει στη διαμόρφωση της συνολικής εικόνας των οικισμών και επομένως οδηγεί και σε συμπεράσματα ή κατευθύνσεις ως προς το χειρισμό και την αντιμετώπιση των κανόνων δόμησης σε αυτούς. Πρόχειρες Κατασκευές Μια ακόμα κατηγορία κτισμάτων που είναι απαραίτητο να αναφερθεί και να περιγραφεί, στο βαθμό που αφορά τη μελέτη αυτή, είναι τα κτίσματα εκείνα που έχουν κατασκευαστεί χωρίς κανένα σχεδιασμό, χωρίς κανόνες δόμησης αλλά ούτε και με βάση κάποιες αρχές της τέχνης και της επιστήμης και αποτελούν πρόχειρες κατασκευές, στην πλειοψηφία τους αυτοσχέδιες και κατασκευασμένες από τους ίδιους τους χρήστες. Τα κτίσματα αυτά δεν περιγράφονται στην προηγούμενη παράγραφο που αφορά τις βοηθητικές χρήσεις, καθώς αποτελούν σαφή δείγματα πρόχειρης, συνήθως αυθαίρετης δόμησης, με εφήμερο χαρακτήρα. Πρόκειται συνήθως για βοηθητικά κτίσματα με επικρατέστερη χρήση τον σταυλισμό των ζώων και δευτερεύουσα χρήση την αποθήκευση, αλλά δε λείπουν και οι εξαιρέσεις όπου τα κτίσματα αυτά χρησιμοποιούνται και ως κατοικία. Συναντώνται περισσότερο στην περίμετρο των οικισμών και όχι κοντά στο κέντρο τους, καθώς επίσης και σε απομακρυσμένους, συνήθως μικρού μεγέθους, οικισμούς. Τα υλικά κατασκευής τους είναι συνήθως το ξύλο και η λαμαρίνα, σε διάφορες μορφές και σε πολλές περιπτώσεις τα υλικά αυτά προέρχονται από άλλες κατασκευές, συνήθως από παλαιότερα κτίσματα. Πιο συγκεκριμένα συναντώνται πανέλα τραπεζοειδούς λαμαρίνας, σανίδες ή πανέλα από σανίδες, λαμαρίνες από άλλα υλικά όπως βαρέλια, παλέτες, παλιές πόρτες, πανιά, τμήματα από βιομηχανοποιημένα πανέλα κεραμιδιών κ.α. Ο τρόπος δόμησης είναι πρόχειρος, χωρίς κανόνες, με σαφή προβλήματα τόσο στατικά όσο και αισθητικά. Στις περιπτώσεις βέβαια που αυτά αποτελούν και χώρο κατοίκισης, έστω προσωρινής, σαφώς ενυπάρχουν και κίνδυνοι που σχετίζονται με την υγεία και την ασφαλή διαβίωση σε αυτά. Τα κτίσματα αυτά προφανώς αποτελούν λύσεις ανάγκης για τους χρήστες που λόγω οικονομικών δυσχερειών αλλά και σε ένα βαθμό λόγω κουλτούρας, δεν προβαίνουν στην οικοδόμηση συμβατικών, σύγχρονων κατασκευών. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 144 από 271

146 Προκατασκευή λυόμενα κτίσματα Εδώ γίνεται μια αναφορά και στη μέθοδο της προκατασκευής, αν και δεν αποτελεί αντικείμενο προς αξιολόγηση, τόσο λόγω της φύσης του, όσο και λόγω της μικρής κλίμακας εφαρμογής του. Έτσι αναφέρεται ότι σε ελάχιστες περιπτώσεις που αποτελούν μηδαμινές εξαιρέσεις, παρατηρούνται προκατασκευασμένα κτίσματα, συνήθως με χρήση κατοικίας ή βοηθητική. Τα κτίσματα αυτά εμφανίζονται με δύο μορφές, αφενός με αυτή των τυποποιημένων κατοικιών που βασίζονται σε προκατασκευασμένα τμήματα τα οποία συναρμολογούνται στο χώρο όπου πρόκειται να χρησιμοποιηθούν και αφ ετέρου με τη μορφή βιομηχανοποιημένων κτισμάτων που μεταφέρονται και τοποθετούνται έτοιμα στην τελική τους θέση. Στην πρώτη περίπτωση το αισθητικό αποτέλεσμα είναι βέβαια ξένο και ασύμβατο με το χώρο, τον οικισμό, το τοπίο και τον χαρακτήρα αυτών, όσο και αυτό των νεωτερικών κτισμάτων που επίσης κατασκευάζονται χωρίς κανένα γνώμονα παράδοσης ή ένταξης στο δομημένο περιβάλλον. Τα υλικά τους δεν αποτελούν εξαίρεση στο χώρο, καθώς συνήθως υφίστανται και σε άλλα συμβατικά κτίσματα, αλλά η μορφή τους τις περισσότερες μορφές προέρχεται από άλλα αστικά ή και ξένα πρότυπα. Στη δεύτερη περίπτωση, τα έτοιμα βιομηχανοποιημένα αυτά κτίσματα, με βασικό δομικό υλικό τα πανέλα με μόνωση πολυουρεθάνης και επικάλυψη από γαλβανισμένη λαμαρίνα, αποτελούν σαφή παραφωνία, όπου και αν αυτά βρίσκονται και όποιο και αν είναι το επίπεδο αισθητικής του συγκεκριμένου χώρου ή οικισμού Κωδικοποίηση των διαφορετικών μορφών - τύπων της τοπικής αρχιτεκτονικής παράδοσης Σε αυτό το κεφάλαιο παρατίθενται κωδικοποιημένες, με τη βοήθεια φωτογραφιών αλλά και ενδεικτικών κατόψεων, τομών και αξονομετρικών σχεδίων οι τυπολογίες των κτισμάτων όπως αναλύθηκαν παραπάνω. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 145 από 271

147 Κυβόσχημα κτίσματα Κ.1 - Κυβόσχημο ισόγειο κτίσμα με τετράριχτη στέγη κάτοψη τομή Πύργος Ιθώμης, Δ.Ε. Ιθώμης Ελληνικά, Δ.Ε. Αργιθέας Συκέα, Δ.Ε. Αργιθέας Μοσχάτον, Δ.Ε. Πλαστήρα Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 146 από 271

148 Κ.2 - Κυβόσχημο ισόγειο κτίσμα με συνεχή εξώστη στεγασμένο χώρο κάτοψη τομή ερινό, Δ.Ε. Αργιθέας Καππάς, Δ.Ε. Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 147 από 271

149 Κ.3 - Κυβόσχημο διώροφο κτίσμα με τετράριχτη στέγη κάτοψη τομή Ρεντίνα, Δ.Ε. Ρεντίνας Ελληνόπυργος, Δ.Ε. Ιθώμης Αργυραίικα, Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Πετρίλο, Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 148 από 271

150 Κ.4 - Κυβόσχημο ισόγειο κτίσμα με τετρ/χτη στέγη και κεντρικό στέγαστρο εισόδου κάτοψη τομή Καλή Κώμη, Δ.Ε. Αργιθέας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 149 από 271

151 Κ.5 - Κυβόσχημο ισόγειο κτίσμα με τετρ/χτη στέγη και κεντρικό στέγαστρο εισόδου κάτοψη τομή Μεσενικόλας, Δ.Ε. Πλαστήρα Μπελοκομίτη, Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων Δαφνοσπηλιά, Δ.Ε. Καλλιφωνίου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 150 από 271

152 Κ.6 - Κυβόσχημο διώροφο κτίσμα με τετράριχτη στέγη και δύο εξώστες κάτοψη τομή Ραχούλα, Δ.Ε. Ιτάμου Μεσενικόλας, Δ.Ε. Πλαστήρα Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 151 από 271

153 Κ.7 - Κυβόσχημο τριώροφο κτίσμα με τετράριχτη στέγη και έναν ή δύο εξώστες στην ίδια ή σε διαφορετικές πλευρές κάτοψη τομή Ελληνόπυργος, Δ.Ε. Ιθώμης Φανάρι, Δ.Ε. Ιθώμης Ελληνόπυργος, ΔΕ Ιθώμης Ελληνόπυργος, ΔΕ Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 152 από 271

154 Ορθογωνικά (παραλληλεπίπεδα - πλατυμέτωπα) κτίσματα Ο.1 - Ορθογωνικό ισόγειο κτίσμα με δίρριχτη στέγη κάτοψη τομή Κάππας, ΔΕ Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 153 από 271

155 Ο.2 - Ορθογωνικό ισόγειο κτίσμα με τετράριχτη στέγ κάτοψη τομή Αγία Παρασκευή, Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων Πτελοπούλα, Δ.Ε. Κάμπου Παράδειγμα ισόγειου ορθογωνικού δίχωρου κτίσματος με τετράριχτη στέγη από τον Άγιο Ακάκιο Καρδίτσας (βλ.πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π. Το Ελληνικό Παραδοσιακό Σπίτι, σχ.9) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 154 από 271

156 Ο.3 - Ορθογωνικό ισόγειο κτίσμα με τετράριχτη στέγη και ανεξάρτητο στέγαστρο εισόδου κάτοψη τομή Καρυά, Δ.Ε. Αργιθέας Λοξάδα, Δ.Ε. Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 155 από 271

157 Ο.4 - Ορθογωνικό ισόγειο κτίσμα με τετράριχτη στέγη και εκφορική στέγαση εισόδου κάτοψη τομή Αργιθέα, Δ.Ε. Αργιθέας Ρούσσον, Δ.Ε. Καρδίτσας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 156 από 271

158 O.5 - Ορθογωνικό ισόγειο κτίσμα με τετράριχτη στέγη και δίρριχτη στέγαση εισόδου κάτοψη τομή Κυψέλη, Δ.Ε. Άρνης Αμπελών. Δ.Ε. Φύλλου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 157 από 271

159 O.6 - Ορθογωνικό ισόγειο κτίσμα με με τετράριχτη στέγη και τρίριχτη στέγαση εισόδου κάτοψη τομή Φίλια, Δ.Ε. Σοφάδων Μαγούλα, Δ.Ε. Παμισού Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 158 από 271

160 O.7 - Ορθογωνικό ισόγειο κτίσμα με με τετράριχτη στέγη και κεντρική εσοχή εισόδου κάτοψη τομή Παλαιοκκλήσιον, Δ.Ε. Καρδίτσας Καρποχώριον, Δ.Ε. Σοφάδων Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 159 από 271

161 Ο.8 - Ορθογωνικό ισόγειο κτίσμα με τετράριχτη στέγη και διευρυμένο - συνεχόμενο εξώστη κάτοψη τομή Φανάρι, Δ.Ε. Ιθώμης Μασχολούριον, Δ.Ε. Σοφάδων Παράδειγμα ισόγειου ορθογωνικού κτίσματος με διευρυμένο κεντρικό στεγασμένο χώρο από την περιοχή της Λοξάδας (βλ.πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π. Το Ελληνικό Παραδοσιακό Σπίτι, σχ.12) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 160 από 271

162 Ο.9 - Ορθογωνικό ισόγειο κτίσμα με τετράριχτη στέγη, εσοχή και διευρυμένο - συνεχόμενο εξώστη κάτοψη τομή Αμπελών, Δ.Ε. Φύλλου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 161 από 271

163 Ο.10 - Ορθογωνικό διώροφο κτίσμα με τετράριχτη στέγη κάτοψη τομή Αχλαδέα, Δ.Ε. Ταμασίου Ρεντίνα, Δ.Ε. Ρεντίνας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 162 από 271

164 Ορθογωνικό διώροφο κτίσμα με με τετράριχτη στέγη και κεντρικό εξώστη με ανεξάρτητο στέγαστρο, με ή χωρίς εξωτερική κλίμακα κάτοψη τομή Λεοντίτον, Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Λεοντάριον, Δ.Ε. Ταμασίου Παράδειγμα διώροφου ορθογωνικού κτίσματος με κατώϊ και ανώϊ από τα Αμπελάκια ((βλ.πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π. Το Ελληνικό Παραδοσιακό Σπίτι, σχ.19) Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 163 από 271

165 Ο.12 - Ορθογωνικό διώροφο κτίσμα με με τετράριχτη στέγη και κεντρικό εξώστη με εκφορική ή δίριχτη ή τρίριχτη στέγαση, με ή χωρίς εξωτερική κλίμακα κάτοψη τομή Ρεντίνα, Δ.Ε. Ρεντίνας Κουμπούριανα, Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Αηδονοχώρι, Δ.Ε. Μενελαίδας Καππάς, Δ.Ε. Ιθώμης Λεοντάρι, Δ.Ε. Ταμασίου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 164 από 271

166 Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 165 από 271

167 Ο.13 - Ορθογωνικό διώροφο κτίσμα με τετράριχτη στέγη και με δύο εξώστες σε διαφορετικές πλευρές, με ή χωρίς εξωτερική κλίμακα κάτοψη τομή Μασχολούρι, Δ.Ε. Σοφάδων Ραχούλα, Δ.Ε. Ιτάμου Ξινονέρι,Δ.Ε. Μητρόπολης Λεοντάρι, Δ.Ε. Ταμασίου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 166 από 271

168 Ο.14 - Ορθογωνικό διώροφο κτίσμα με τετράριχτη στέγη και με διευρυμένο - συνεχόμενο εξώστη κάτοψη τομή Κρυονέρι, Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 167 από 271

169 Ο.15 - Ορθογωνικό τριώροφο κτίσμα με με τετράριχτη στέγη και έναν εξώστη κάτοψη τομή Λεοντάρι, Δ.Ε.Ταμασίου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 168 από 271

170 Ο.16 - Ορθογωνικό τριώροφο κτίσμα με τετράριχτη στέγη και δύο εξώστες στην ίδια πλευρά, με ή χωρίς εξωτερική κλίμακα κάτοψη τομή Φανάρι, Δ.Ε. Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 169 από 271

171 Ο.17 - Ορθογωνικό τριώροφο κτίσμα με τετράριχτη στέγη και δύο εξώστες στην ίδια πλευρά με εκφορική στέγαση κάτοψη τομή Ρεντίνα, Δ.Ε. Ρεντίνας Ελληνικά, Δ.Ε. Αργιθέας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 170 από 271

172 Ο.18 - Ορθογωνικό τριώροφο κτίσμα με τετράριχτη στέγη και δύο εξώστες στην ίδια πλευρά με ανεξάρτητο στέγαστρο, με ή χωρίς εξωτερική κλίμακα κάτοψη τομή Κανάλια, Δ.Ε. Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 171 από 271

173 Πρόστυλα κτίσματα Π.1 - Πρόστυλο κτίσμα με ορθογωνική απότμηση Φύλλο, Δ.Ε. Φύλλου Άγιος Θεόδωρος, Δ.Ε. Κάμπου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 172 από 271

174 Π.2 - Πρόστυλο κτίσμα με συνεχή απότμηση υποχώρηση του κλειστού χώρου στο μήκος της πλευράς Π.3 - Πρόστυλο κτίσμα με γωνιακή απότμηση Σταυρός, Δ.Ε. Κάμπου Μασχολούρι, Δ.Ε. Σοφάδων Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 173 από 271

175 Π.4 - Πρόστυλο κτίσμα με δύο ορθογωνικές αποτμήσεις Ερμήτσι Δ.Ε. Άρνης Π.5 - Πρόστυλο κτίσμα με εσωτερική εσοχή υποχώρηση εισόδου Φιλία, Δ.Ε. Σοφάδων Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 174 από 271

176 Π.6 - Πρόστυλο κτίσμα με διευρυμένο στεγασμένο χώρο σχήματος Γ Άμπελος, Δ.Ε. Σοφάδων Μασχολούρι, Δ.Ε. Σοφάδων Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 175 από 271

177 Π.7 - Πρόστυλο κτίσμα με στεγασμένο χώρο σχήματος Γ και κτίσμα σχήματος Γ Κυψέλη, Δ.Ε. Άρνης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 176 από 271

178 Π.8 - Πρόστυλο κτίσμα με στεγασμένο χώρο σε σχήμα Π Άγιοι Θεόδωρος, Δ.Ε. Κάμπου Φύλλον, Δ.Ε. Φύλλου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 177 από 271

179 Κτίσματα με σχήμα Γ ή Π Γ.1 - Ισόγειο κτίσμα σε σχήμα Γ κάτοψη τομή Καροπλέσι, Δ.Ε. Ιτάμου Ζαϊμι, Δ.Ε. Καλλιφωνίου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 178 από 271

180 Γ.2 - Ισόγειο κτίσμα σε σχήμα Γ, με στέγαστρο εισόδου Μάρκος, Δ.Ε. Παλαμά Σταυρός, Δ.Ε. Κάμπου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 179 από 271

181 Γ.3 - Ισόγειο κτίσμα σε σχήμα Γ, με στεγασμένο χώρο Γραμματικό, Δ.Ε. Ταμασίου Μύρινα, Δ.Ε. Κάμπου Καππάς, Δ.Ε. Ιθώμης Καππάς, Δ.Ε. Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 180 από 271

182 Γ.4 - Ισόγειο κτίσμα σε σχήμα Γ, με επιμήκη στεγασμένο χώρο Καππάς, Δ.Ε. Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 181 από 271

183 Γ.5 - Διώροφο κτίσμα σε σχήμα Γ κάτοψη τομή Μορφοβούνι, Δ.Ε. Πλαστήρα Γοργοβίτες, Δ.Ε. Παλαμά Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 182 από 271

184 ΠΙ.1 - Κτίσμα σε σχήμα Π Πέτρινο, Δ.Ε. Φύλλου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 183 από 271

185 Κτίσματα με μικτή μορφή στέγης ή/και κάτοψης Χαρακτηριστικά παραδείγματα παλαιότερων κτισμάτων με μικτή στέγη ή/και κάτοψη Άγιος Θεόδωρος, Δ.Ε. Κάμπου Άγιος Θεόδωρος, Δ.Ε. Κάμπου Αγιοπηγή, Δ.Ε. Καρδίτσας Καστανιά, Δ.Ε. Ιτάμου Λαζαρίνα, Δ.Ε. Μουζακίου Μαγούλα, Δ.Ε. Παμισού Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 184 από 271

186 Χαρακτηριστικά παραδείγματα παλαιότερων κτισμάτων με μικτή στέγη ή/και κάτοψη Μαγουλίτσα, Δ.Ε. Μουζακίου Μακρυχώριον, Δ.Ε. Κάμπου Νεράϊδα, Δ.Ε. Ιτάμου Ρούσσο, Δ.Ε. Καρδίτσας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 185 από 271

187 Χαρακτηριστικά παραδείγματα νεότερων κτισμάτων με μικτή στέγη ή/και κάτοψη Άγιος Θεόδωρος, Δ.Ε. Κάμπου Ιτέα, Δ.Ε. Φύλλου Ιτέα, Δ.Ε. Φύλλου Ματαράγκα, Δ.Ε. Άρνης Ματαράγκα, Δ.Ε. Άρνης Μοσχάτο, Δ.Ε. Πλααστήρα Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 186 από 271

188 Χαρακτηριστικά παραδείγματα νεότερων κτισμάτων με μικτή στέγη ή/και κάτοψη Βλάσιο, Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Μαυραχάδες, Δ.Ε. Σοφάδων Ματαράγκα, Δ.Ε. Άρνης Λεοντάρι, Δ.Ε. Ταμασίου Ιτέα, Δ.Ε. Φύλλου Ιτέα, Δ.Ε. Φύλλου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 187 από 271

189 Βοηθητικά κτίσματα Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποθηκευτικών βοηθητικών κτισμάτων από λιθοδομή Ανθηρό, Δ.Ε. Ιτάμου Ρωμιά, Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Χαρακτηριστικά παραδείγματα πλίνθινων αποθηκευτικών βοηθητικών κτισμάτων Καππαδοκικό, Δ.Ε. Σοφάδων Καππάς, Δ.Ε. Ιθώμης Σταυρός, Δ.Ε. Κάμπου Γεφύρια, Δ.Ε. Σοφάδων Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 188 από 271

190 Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποθηκευτικών βοηθητικών κτισμάτων από τσιμεντόλιθους Γεφύρια, Δ.Ε. Σοφάδων Άμπελος, Δ.Ε. Σοφάδων Κυψέλη, Δ.Ε. Άρνης Αγία Παρασκευή, Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποθηκευτικών βοηθητικών κτισμάτων από σύγχρονα υλικά Άμπελος, Δ.Ε. Σοφάδων Άγιος Βισσάριος, Δ.Ε. Σοφάδων Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 189 από 271

191 Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποθηκευτικών βοηθητικών κτισμάτων από λαμαρίνα ή συνδυασμό υλικών Άμπελος, Δ.Ε. Σοφάδων Κυψέλη, Δ.Ε. Άρνης Αχλαδέα, Δ.Ε. Ταμασίου Αχλαδέα, Δ.Ε. Ταμασίου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 190 από 271

192 Πρόχειρες Κατασκευές Χαρακτηριστικά παραδείγματα πρόχειρων κατασκευών Καλή κώμη, Δ.Ε. Αργιθέας Μορφοβούνι, Δ.Ε. Πλαστήρα Μοσχάτο, Δ.Ε. Πλαστήρα Ρεντίνα, Δ.Ε. Ρεντίνας Μούχα, Δ.Ε. Ιτάμου Καλή κώμη, Δ.Ε. Αργιθέας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 191 από 271

193 Προκατασκεασμένα λυόμενα κτίσματα Ενδεικτικά παραδείγματα προκατασκευασμένων λυόμενων κτισμάτων Φουντωτό, Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Πύργος Κιερίου, Δ.Ε. Άρνης 5.2 Ποιότητα κατοικίας Για την ανάλυση και την αξιολόγηση του επίπεδου κατασκευής και την ποιότητας αυτής θα πρέπει να γίνει και εδώ ένας διαχωρισμός σε ότι αφορά τις χρήσεις των κτισμάτων. Όπως έχει αναλυτικά αναφερθεί και παραπάνω, ένα μεγάλο ποσοστό των κτισμάτων σε κάποιες ομάδες οικισμών, αποτελούν τα βοηθητικά κτίσματα, όπως οι αποθήκες, οι στάβλοι και άλλα. Είναι προφανές ότι το επίπεδο κατασκευής αλλά και συντήρησης των κτισμάτων αυτών δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτό της κατοικίας. Έτσι στο κεφάλαιο αυτό η περιγραφή εστιάζει στη χρήση της κατοικίας, που είναι και το κύριο αντικείμενο μελέτης και όχι τόσο στις βοηθητικές χρήσεις, όσο και αν αυτές διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό την εικόνα και τη μορφολογία κάποιων οικισμών. Για την προσέγγιση και την αξιολόγηση της κατασκευής των κατοικιών θα πρέπει να γίνει χωριστή αναφορά στους παράγοντες εκείνους που καθορίζουν το επίπεδο της οικοδομικής των κτισμάτων. Επιγραμματικά αναφέρονται εδώ τα τρία σημαντικότερα στοιχεία που βοηθούν στην εκτίμηση και αξιολόγηση της κατασκευής και που είναι i. τα υλικά κατασκευής, ii, η οικοδομική αρτιότητα τους και iii. η αισθητική τους, τα οποία και αναλύονται στην επόμενη παράγραφο. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 192 από 271

194 5.2.1 Αξιολόγηση κατασκευής Υλικά Κατασκευής Σε ότι αφορά τα υλικά κατασκευής, παρατηρείται σε γενικές γραμμές ότι υπάρχει ένα αρκετά καλό επίπεδο, τόσο στα παλαιότερα κτίσματα, όσο και στα νεότερα. Στις παλαιότερες κατασκευές, όπως άλλωστε προαναφέρθηκε, το κύριο οικοδομικό υλικό είναι η πέτρα, η οποία αποτελεί τον κανόνα στην πλειοψηφία των παλαιότερων και των παραδοσιακών κτισμάτων. Η στέγαση γίνεται πάντα από επικλινείς στέγες, συνήθως με τη χρήση ζευκτών και η επικάλυψη είναι συνήθως βυζαντινά κεραμίδια και σε μικρότερο βαθμό γαλλικά, ρωμαϊκά ή ακόμα και σχιστόπλακες. Τα παράθυρα βέβαια είναι πάντα ξύλινα, με καΐτια στα τζαμιλίκια και με μεγάλη ομολογουμένως ποικιλία μορφών στα σκούρα, όπως είναι τα γαλλικά, τα ταμπλαδωτά και τα καρφωτά. Οι δευτερεύουσες και συμπληρωματικές κατασκευές όπως τα προστεγάσματα ή τα σκιάδια κατασκευάζονται κατά βάση από ξύλο. Η περιγραφή αυτή βέβαια αφορά κατά βάση τα παλαιότερα και παραδοσιακά κτίσματα που διατηρούν σε μεγάλο βαθμό τον χαρακτήρα τους και δε λαμβάνει υπόψη τις όποιες μεταγενέστερες επεμβάσεις που θα αναφερθούν παρακάτω. Αφορά επίσης και τις περιπτώσεις νεότερων κτηρίων που όμως κατασκευάζονται σύμφωνα με τα πρότυπα των παραδοσιακών κτισμάτων και τηρούν τους κανόνες δόμησης και τα δομικά χαρακτηριστικά τους. Σε ότι αφορά τώρα τις νεότερες κατασκευές και τυπολογίες, φαίνεται επίσης ότι διατηρείται ένα αρκετά καλό επίπεδο κατασκευής, με κυρίαρχα βέβαια υλικά το οπλισμένο σκυρόδεμα και τις επιχρισμένες τοιχοποιίες από οπτοπλινθοδομές. Η στέγαση συνεχίζει να γίνεται με επικλινείς στέγες, ενώ η επικάλυψη είναι συνήθως το γαλλικό κεραμίδι και σε μικρότερο ποσοστό άλλα υλικά. Τα κουφώματα στην πλειοψηφία των νέων κτισμάτων είναι κατασκευασμένα από ξύλο ή από αλουμίνιο, με το διαχωρισμό αυτό να συμβαίνει κατά βάση ανάλογα με τη χρονολογία κατασκευής. Έτσι στα νεότερα κτίσματα που έχουν κτιστεί μέχρι και πριν από μερικές δεκαετίες η πλειοψηφία των κουφωμάτων είναι ξύλινα, εκτός αν έχουν αντικατασταθεί, ενώ στα πιο πρόσφατα κυριαρχούν τα αλουμίνια. Τα παραπάνω αφορούν, όπως προαναφέρθηκε, τα κτίσματα εκείνα που διατηρούν αφ ενός κάποιο χαρακτήρα και μια ταυτότητα ικανή για να τα εντάξει σε μια κατηγορία ή τυπολογία, έτσι όπως αυτές αναλύθηκαν, αλλά και που αφ ετέρου δεν έχουν υποστεί αλλοιώσεις, είτε λόγω μεταγενέστερων προσθηκών, είτε λόγω ανακατασκευών ή άλλου τύπου επισκευών. Για τα κτίσματα αυτά γίνεται αναφορά παρακάτω, τόσο στην παράγραφο που αφορά την αισθητική, όσο και στο κεφάλαιο που αφορά το επίπεδο συντήρησης. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 193 από 271

195 Οικοδομική Σε ότι αφορά την οικοδομική των κατασκευών στις κατοικίες, δηλαδή τις μεθόδους κατασκευής και την τέχνη εφαρμογής των οικοδομικών υλικών, παρατηρείται μια σχετική διαφοροποίηση μεταξύ των παλαιότερων και νεότερων κτισμάτων. Η διαφοροποίηση δεν αφορά ακριβώς το μέγιστο βαθμό αρτιότητας που παρατηρείται, αλλά περισσότερο το ποσοστό των κτισμάτων στο οποίο αυτός ο βαθμός επιτυγχάνεται και αναγνωρίζεται. Έτσι και στις δύο περιπτώσεις, παλαιών και νέων κτισμάτων και τυπολογιών, συναντά κανείς οικοδομές με πολύ καλό επίπεδο κατασκευής, μόνο που αυτό δεν συναντάται στην ίδια έκταση. Στις παλαιότερες κατασκευές, παρατηρείται μια συνέχεια στις μεθόδους και στον τρόπο εφαρμογής των υλικών, με αποτέλεσμα αυτό να οδηγεί και σε σαφείς μορφές και τυπολογίες. Τόσο σε επίπεδο σχημάτων και μορφών, όσο και σε επίπεδο μεθόδων κατασκευής, συναντάται μια συνέπεια με την οποία οι τοπικοί ή όχι τεχνίτες αντιμετώπιζαν τις κατασκευές και δε λείπουν και οι περιπτώσεις ιδιαίτερα αξιόλογων κτηρίων με στοιχεία όπως τα τοξωτά πρέκια, τα ανακουφιστικά τόξα, τα ενισχυτικά ζωνάρια (σενάζ), διακοσμητικά στοιχεία ενταγμένα στις τοιχοποιίες, καθώς και λεπτομέρειες και στοιχεία που ενδυναμώνουν τη λειτουργία και την ασφάλεια της κατασκευής, όπως οι λαξευτοί γωνιακοί λίθοι, η εκφορά της στέγης, τα τοπικά σκιάδια και άλλα. Στις νεότερες κατασκευές δεν παρατηρείται η ίδια ομοιομορφία, καθώς από τη μία υπάρχουν κατασκευές με συνέπεια ως προς κάποια χαρακτηριστικά και κάποιες οικοδομικές λεπτομέρειες, αλλά ταυτόχρονα υφίστανται και πάρα πολλά κτίσματα όπου η τέχνη και η οικοδομική γνώση δεν εξαντλούνται, αλλά υπερισχύει ο αυτοσχεδιασμός, η προχειρότητα και γενικά η έλλειψη άρτιων οικοδομικών λύσεων και εφαρμογών. Σε ότι αφορά τα συνεπή κτίσματα, τόσο το επίπεδο σχεδιασμού, όσο και σε επίπεδο λεπτομερειών και μορφολογικών στοιχείων βρίσκεται σε καλό επίπεδο, με την πληθώρα των κτισμάτων να ακολουθεί συγκεκριμένες μεθόδους κατασκευής και τυποποιημένα μορφολογικά χαρακτηριστικά και οικοδομικές λεπτομέρειες. Πρόκειται για σχετικά λιτές κατασκευές, από συμβατικά υλικά, επιχρισμένες, με συνήθη χαρακτηριστικά όπως η εκφορά της στέγης (συνήθως από μπετόν), οι κτιστές κολώνες στους ημιυπαίθριους ή τα πρόστυλα από ξύλο, πολλές φορές και οι κορνίζες στα παράθυρα ή οι κτιστές καμινάδες. Σε ότι αφορά τα υπόλοιπα κτίσματα, εκείνα δηλαδή που δεν έχουν κτιστεί με κάποια συνέπεια ως προς τους κανόνες της τέχνης και της επιστήμης, ή που έχουν υποστεί μεταγενέστερες επεμβάσεις, αυτά αποτελούν από μόνα τους μια κατηγορία με ποικίλα χαρακτηριστικά, ασαφή και αδιάκριτα όρια μεταξύ οικοδομικής και ιδιοκατασκευής και τα οποία παρουσιάζουν ένα πολύ χαμηλό επίπεδο Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 194 από 271

196 κατασκευαστικής αρτιότητας που, πέρα από τους όποιους κινδύνους μπορεί να ενέχουν για τους χρήστες, σαφώς υποβαθμίζουν τους οικισμούς σε τοπική ή και ευρύτερη κλίμακα. Αισθητική Όπως και στις δύο προηγούμενες παραγράφους, έτσι και εδώ μπορεί να γίνει ένας διαχωρισμός μεταξύ των κτισμάτων που διακρίνονται από κάποιους κοινούς κανόνες σχεδιασμού και οικοδομικής και εκείνων που έχουν προκύψει απουσία σχεδιασμού και από ανειδίκευτους ανθρώπους, σε ένα ή περισσότερα αντικείμενα, σχεδιασμού, κατασκευής, μορφολογίας. Σε γενικές γραμμές και με δεδομένο ότι η αισθητική σε κτηριακό επίπεδο είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το σχεδιασμό, τα υλικά και με τις μεθόδους και τεχνοτροπίες κατασκευής, αυτό που ισχύει είναι η γενική και προαναφερθείσα παρατήρηση, ότι τα παλαιότερα και παραδοσιακά κτίσματα και εκείνα που μεταγενέστερα ακολούθησαν τους μορφολογικούς και οικοδομικούς κανόνες δόμησης αυτών, εμφανίζουν ένα σταθερό και αξιόλογο επίπεδο αισθητικής, με ενιαία χαρακτηριστικά, ήπιες εξάρσεις, υψηλό βαθμό ένταξης στο δομημένο και φυσικό περιβάλλον και σαφώς αποτελούν ιστορικά στοιχεία τεκμηρίωσης και διατήρησης της παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της περιοχής, άσχετα με το αν συναντώνται κατά περίπτωση σε μικρό ή μεγαλύτερο ποσοστό και ανεξάρτητα από το βαθμό και το επίπεδο συντήρησής τους. Η αναφορά γίνεται για τα πέτρινα ή πλινθόκτιστα ορθογωνικά και τετραγωνικά κυβόσχημα κτίσματα, έτσι όπως αυτά ορίσθηκαν, περιγράφηκαν και αναλύθηκαν σε προηγούμενο κεφάλαιο. Αντίστοιχα μπορεί κανείς να πει ότι στην κατηγορία εκείνη των νεότερων αλλά τυπικών δειγμάτων κτισμάτων κατοικίας που έχουν αναλυτικά περιγραφεί στο τεύχος αυτό, παρατηρείται μια συνέπεια και μια αισθητική. Προκύπτει, συνεπώς, ότι τηρούν κάποιους γενικούς μορφολογικούς κανόνες και διατηρούν κάποια βασικά μορφολογικά και αισθητικά χαρακτηριστικά. Η περιγραφή αυτή αναφέρεται στην κατηγορία εκείνη των κτισμάτων που περιγράφηκαν προηγούμενα ως κυβόσχημα και που, παρόλο που αποτελούν νεότερες τυπολογίες, δεν παύουν να διαμορφώνουν, κατά περίπτωση σε μεγάλο βαθμό, το χαρακτήρα κάποιων οικισμών. Εκτός όμως από τις παραπάνω ομάδες κτισμάτων που συνιστούν τυπολογίες και αναγνωρίσιμες κατηγορίες, υπάρχει μια πληθώρα τόσο παλαιών, όσο και νεότερων κτισμάτων, με αμφίβολη και σε κάποιες περιπτώσεις χαμηλή αισθητική, που πολλές φορές αποτελούν και τον κανόνα, δηλαδή την πλειοψηφία, με σαφή αρνητική επίπτωση στη συνολική εικόνα του οικισμού και το βαθμό αξιολόγησής τους. Πρόκειται αφ ενός για παλαιότερα κτίσματα που έχουν υποστεί επισκευές, προσθήκες, ανακατασκευές και άλλες επεμβάσεις, μέσα από τις οποίες έχει αλλοιωθεί σημαντικά ο Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 195 από 271

197 χαρακτήρας τους και αφ ετέρου για νεότερα κτίσματα απροσδιόριστου χαρακτήρα και με σαφείς αστοχίες σε ότι αφορά την αισθητική τους προσέγγιση. Στην πρώτη περίπτωση η αισθητική υποβάθμιση προέρχεται περισσότερο από την προσθήκη ή επέκταση τμημάτων τους, από αντικατάσταση υλικών, τελειωμάτων ή μορφολογικών στοιχείων από νέα, ξένα προς το χαρακτήρα των κτισμάτων ή οφείλεται στις κατά καιρούς επιμέρους επισκευές. Πέρα από τις περιπτώσεις ασύμβατων και δυσμορφικών ή δυσανάλογων προσθηκών ή επεκτάσεων, αναφέρονται σαν χαρακτηριστικά παραδείγματα η αντικατάσταση της επικάλυψης των στεγών με μεταλλικές απομιμήσεις κεραμιδιών, ή με βιομηχανοποιημένες λαμαρίνες, η αντικατάσταση των ξύλινων κουφωμάτων με μεταλλικά η αλουμινίου, η αντικατάσταση των ξύλινων εξωστών και κιγκλιδωμάτων με κατασκευές από οπλισμένο σκυρόδεμα ή με μεταλλικές κατασκευές, καθώς και η προσθήκη δευτερευόντων κατασκευών, που αφορούν τη λειτουργία των κατοικιών, όπως τα στέγαστρα και οι πέργκολες, οι ηλιακοί θερμοσίφωνες, οι δεξαμενές, οι κεραίες, τα φωτοβολταϊκά συστήματα και άλλες κατασκευές που πραγματοποιούνται χωρίς κανένα κανόνα αισθητικής και ένταξης στην υπάρχουσα δόμηση. Σε ότι αφορά τόσο τις προσθήκες, όσο και τις αντικαταστάσεις ή τις επισκευές, όπου αυτές είναι άστοχες και ασύμβατες με τα κτίσματα, αυτό συμβαίνει αφ ενός λόγω αδιαφορίας για την αισθητική ή άγνοιας του αντικειμένου, αλλά αφ ετέρου και λόγω των οικονομικών συνθηκών που δεν επιτρέπουν την πραγματοποίηση εργασιών σύμφωνα με τις διατάξεις αλλά και σύμφωνα με κάποιους κοινά αποδεκτούς κανόνες αισθητικής. Στη δεύτερη περίπτωση, όταν πρόκειται δηλαδή για νεότερα κτίσματα, τα αποτελέσματα σε αισθητικό επίπεδο είναι αρκετά απογοητευτικά, καθώς είναι λίγες οι εξαιρέσεις όπου οι εφαρμοζόμενοι τύποι κατοικιών διατηρούν ένα επίπεδο σε σχέση με την αισθητική, δηλαδή με την ογκοπλαστική τους ανάπτυξη, τους χρωματισμούς, τα επιμέρους χαρακτηριστικά τους και εν τέλει, την ένταξή τους στο δομημένο και φυσικό περιβάλλον. Συναντώνται αμέτρητοι τύποι κατοικιών από ισόγεια ως και τριώροφα, κάποιοι από τους οποίους έχουν μεταφερθεί εδώ από άλλες περιοχές, είτε αστικές, είτε εξω-αστικές ή ακόμα και από περιοχές του εξωτερικού. Τα μορφολογικά στοιχεία και οι χρωματισμοί καλύπτουν μεγάλο εύρος τύπων και τόνων, καθιστώντας την ταυτότητα των κτισμάτων και εν τέλει των οικισμών ασαφή και απροσδιόριστη. Χαρακτηριστικό επίσης παράδειγμα σε πολλές περιπτώσεις νεότερων κτισμάτων, που πολλές φορές αποτελεί διευρυμένο φαινόμενο, είναι οι ημιτελείς κατασκευές, όχι τόσο σε επίπεδο τελειωμάτων (δηλαδή οικοδομές σταματημένες σε αρχικό στάδιο), αλλά ημιτελείς ως προς το ύψος. Πρόκειται για ένα σημαντικό κατά περίπτωση αριθμό κτηρίων που δεν έχουν εξαντλήσει τη δόμηση Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 196 από 271

198 και το επιτρεπόμενο ύψος και έχουν κατασκευαστεί με επίπεδο δώμα (ταράτσα), με σκοπό μελλοντικά να επεκταθούν καθ ύψος. Για προφανείς οικονομικούς λόγους, η στέγη δεν κατασκευάζεται, αφού μελλοντικά θα πρέπει να μεταφερθεί, κυριολεκτικά ή μεταφορικά στην τελική στάθμη και ταυτόχρονα παραμένουν στο δώμα οι αναμονές του οπλισμού σε μεγάλο ύψος, ως πρόβλεψη για τη μελλοντική προσθήκη. Οι περιπτώσεις αυτές δεν είναι λίγες και όπου το φαινόμενο είναι εκτεταμένο δρα αρνητικά στην εικόνα του οικισμού, υποβαθμίζοντάς τον αισθητικά Επίπεδο συντήρησης Θα πρέπει αρχικά από το κεφάλαιο αυτό και από τη διαδικασία αξιολόγησης του επιπέδου συντήρησης των κατοικιών να εξαιρεθεί ο παράγοντας της αισθητικής, όπως και ο παράγοντας του καλού ή κακού επιπέδου των οικοδομικών λύσεων που δίνονται κατά την επισκευή ή και τη συντήρηση των κτισμάτων και η προσέγγιση να εστιαστεί στο βαθμό στον οποίο οι χρήστες και κάτοικοι είναι σε θέση και επιτυγχάνουν να διατηρήσουν τα κτίσματα σε καλό επίπεδο, ικανό για τη χρήση και διαβίωση σε αυτά. Έτσι δε γίνεται μνεία στα υλικά με τα οποία γίνεται η συντήρηση ή αντικατάσταση οικοδομικών στοιχείων και που μπορεί να είναι ασύμβατα με την αισθητική ή τη μορφολογία, αλλά αναλύεται το κατά πόσο η συντήρηση αποτελεί μια δεδομένη συνήθεια των κατοίκων στις περιοχές αυτές. Αυτό εξαρτάται από δύο βασικούς παράγοντες, αφ ενός από τα κοινωνικό-οικονομικά χαρακτηριστικά των οικισμών και κατ επέκταση τη δυνατότητα των κατοίκων να ανταπεξέλθουν οικονομικά στις ανάγκες συντήρησης και αφ ετέρου από την κουλτούρα και τις συνήθειες των κατοίκων σε ότι αφορά το χώρο και τρόπο διαμονής τους. Επίσης είναι σαφές ότι κατά την αξιολόγηση αυτή θα πρέπει να γίνει διαχωρισμός των κτισμάτων που παραμένουν σε χρήση και λειτουργία και εκείνων που έχουν εγκαταλειφτεί, καθώς δεν τίθεται θέμα αξιολόγησης του επιπέδου συντήρησης των κτισμάτων που δε χρησιμοποιούνται. Τέλος επίσης σημειώνεται ότι η ανάλυση δεν αφορά τα βοηθητικά κτίσματα που από τη φύση τους είναι έτσι κατασκευασμένα ώστε να μην τίθεται ζήτημα αλλά και ουσιαστικά ανάγκη συντήρησής τους, εκτός από τα βασικά, θεμελιώδη χαρακτηριστικά τους. Κατά κανόνα παρατηρείται λοιπόν ότι το επίπεδο συντήρησης των κατοικιών και των κτισμάτων είναι αρκετά καλό, ως και πολύ καλό σε ορισμένες περιπτώσεις. Από ότι προκύπτει από την αναγνώριση και την αξιολόγηση του αντικειμένου στο σύνολό του, υπάρχει γενικά η συνήθεια, ή αλλιώς η κουλτούρα συντήρησης των κατασκευών, ανεξάρτητα με το αν αυτή γίνεται με το σωστό τρόπο, τα κατάλληλα μέσα ή από εξειδικευμένους τεχνίτες. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως άλλωστε αναφέρθηκε και παραπάνω, οι επισκευές και κατ επέκταση η συντήρηση γίνεται από ανειδίκευτους Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 197 από 271

199 εργάτες ή συχνά και από τους ίδιους τους χρήστες με συνέπεια ενδεχομένως να μην συμβαδίζει με τους κανόνες της τέχνης και της επιστήμης. Επίσης είναι συχνό φαινόμενο σε περιπτώσεις τοπικών φθορών ή και πιο εκτεταμένων ζημιών, αυτές να αντιμετωπίζονται αποσπασματικά και όχι στο σύνολο του κτίσματος, με αρνητική ενδεχομένως επίδραση στην αισθητική του. Σε κάθε περίπτωση όμως, η συνολική εικόνα που καταγράφεται είναι θετική και φαίνεται ότι δεν είναι σύνηθες να εγκαταλείπονται τα χρησιμοποιούμενα κτίσματα στη φθορά του χρόνου χωρίς αυτό να αντιμετωπίζεται. Ο βαθμός συντήρησης δεν είναι βέβαια κοινός και ενιαίος σε όλες τις περιοχές και σε όλους τους οικισμούς και όπως είναι φυσικό εξαρτάται από την οικονομική κατάσταση των κατοίκων σε τοπικό ή και ευρύτερο επίπεδο. Σε κάποιες περιπτώσεις επίσης ο βαθμός συντήρησης επηρεάζεται και από το βαθμό χρήσης των κτισμάτων κατά τη διάρκεια του χρόνου, καθώς υπάρχουν και πολλές ομάδες οικισμών με έντονο εποχιακό χαρακτήρα. Πρόκειται περισσότερο για ορεινούς οικισμούς, σε πολλές περιπτώσεις απομακρυσμένους, στους οποίους η πλειοψηφία των κατοικιών δε φιλοξενούν μόνιμα κατοίκους, αλλά αποτελούν εξοχικές εποχιακές κατοικίες που συνήθως χρησιμοποιούνται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Σε αυτές τις περιπτώσεις παρατηρείται ότι μπορεί να υπάρχει μια μικρή υστέρηση στο βαθμό της συντήρησής τους, αλλά το φαινόμενο ερμηνεύεται όπως παραπάνω και είναι προσωρινό, καθώς μακροπρόθεσμα τα κτίσματα που χρησιμοποιούνται έστω εποχιακά παραμένουν σε πολύ καλή κατάσταση. 5.3 Κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά κατοίκων ή χρηστών Οι καθημερινές συνήθειες και ανάγκες των κατοίκων δεν θα μπορούσαν παρά να αντικατοπτρίζονται και στο δομημένο περιβάλλον και την αρχιτεκτονική της κατοικίας. Η καλλιέργεια αμπελιών και οπωροκηπευτικών αποτελούσαν παλιότερα τις κυριότερες ασχολίες των κατοίκων. Παράλληλα η κτηνοτροφία ασκούνταν συμπληρωματικά και σε πιο περιορισμένη κλίμακα σε σχέση με την γεωργία. Στις ορεινές περιοχές των Αγράφων, για παράδειγμα, κύρια ενασχόληση των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία και κυρίως η αιγοτροφία. Αυτό επηρέασε το γενικότερο τρόπο ζωής των κατοίκων, τη διαμόρφωση των κατοικιών, τον αντίστοιχο εξοπλισμό τους, τους βοηθητικούς χώρους και την ευρύτερη οργάνωση. Η κατοικία ήταν προσαρμοσμένη στις ανάγκες που προέκυπταν από τις δύσκολες καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν τη χειμερινή περίοδο αλλά και από την ενασχόληση των κατοίκων. Χαρακτηριστικό της είναι η ύπαρξη υπογείου ή ημιυπογείου με μικρά ανοίγματα και ξεχωριστή Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 198 από 271

200 δευτερεύουσα είσοδο. Στο κατώγι έβαζαν οι κάτοικοι τα αιγοπρόβατα και τις αγελάδες από τα οποία εξασφάλιζαν τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το κρέας, το μαλλί για τα «τσόλια» (σκεπάσματα), τις βελέντζες, τα είδη ρουχισμού κλπ. Γύρω από το σπίτι υπήρχαν βοηθητικοί χώροι για το ψήσιμο του ψωμιού, του φαγητού, την κατοίκηση των ζώων και την αποθήκευση των ζωοτροφών. Η αποδυνάμωση του γεωργικού τομέα (συνέπεια της μετανάστευσης του πληθυσμού προς Καρδίτσα, Τρίκαλα, Βόλο ή μεγαλύτερα αστικά κέντρα) έχει αρνητικές επιπτώσεις και στον χαρακτήρα του τοπίου. Με το πέρασμα του χρόνου εκτός από την έντονη πληθυσμιακή συρρίκνωση, λόγω των μειωμένων ευκαιριών απασχόλησης και το οικιστικό περιβάλλον αλλοιώθηκε, λόγω εγκατάλειψης, αλλά και της έλλειψης γενικότερου πολεοδομικού σχεδιασμού. 5.4 Λοιπά Στοιχεία Σημειώνεται ότι στοιχεία που σχετίζονται με οπτικό υλικό και αφορούν σε παράθεση σκίτσων φωτογραφιών, στοιχείων από βιβλιογραφία αλλά και από καρτέλες παρατίθενται αναλυτικά στο κάθε κεφάλαιο με βάση τη θεματική του. 5.5 Καταγραφή παραγωγικών δραστηριοτήτων (αδρομερής περιγραφή) Η οικονομία του τόπου απεικονίζεται στο δομημένο περιβάλλον και την αρχιτεκτονική της κατοικίας. Ο πρωτογενής τομέας, και ειδικά η γεωργία και κτηνοτροφία, στους πεδινούς και ημιορεινούς οικισμούς, παίζει πρωτεύοντα ρόλο τόσο ως τομέας οικονομικής δραστηριότητας όσο και ως παράγοντας διατήρησης της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής. Άλλωστε η γεωμορφολογική ποικιλία της περιοχής μελέτης, επιτρέπει την ανάπτυξη διαφόρων παραγωγικών δραστηριοτήτων χωρίς να τίθενται εξ αρχής περιορισμοί. Ωστόσο, η αποδυνάμωση του γεωργικού τομέα (συνέπεια της μετανάστευσης του πληθυσμού προς τα μεγάλα αστικά κέντρα), έχει αρνητικές συνέπειες στις παραδοσιακές καλλιέργειες, με απειλητικές συνέπειες για το χαρακτήρα του τοπίου της περιοχής. Παράλληλα, η ανάπτυξη τριτογενών δραστηριοτήτων σχετικών με τον τουρισμό, στους ημιορεινούς οικισμούς, και κατά κύριο λόγο στις παραλίμνια ζώνη του Δήμου Πλαστήρα, διαφοροποιήσε την Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 199 από 271

201 παραγωγή δομημένου περιβάλλοντος, δημιουργώντας ανάγκες για κτήρια ειδικού τύπου ήτοι τουριστικά καταλύματα (ξενώνες, ξενοδοχεία) αλλά και πιο εκτεταμένες τουριστικές μονάδες (ξενοδοχειακά συγκροτήματα). Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 200 από 271

202 6 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΟΡΟΙ ΔΟΜΗΣΗΣ 6.1 Αξιολόγηση Θεσμικού πλαισίου δόμησης Αξιολογώντας το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τους οικισμούς, θα πρέπει να καταγραφούν γενικά αλλά και ειδικά οι διατάξεις σύμφωνα με τις οποίες «παράγεται» το δομημένο περιβάλλον στην περιοχή μελέτης και σχετίζεται με το σύνολο των νομαρχιακών αποφάσεων οριοθέτησης των οικισμών σύμφωνα με το Π.Δ/γμα του 85, τα διατάγματα κηρύξεων παραδοσιακών οικισμών, των ειδικών όρων δόμησης που τυχόν προβλέπονται (σε ειδικό επίπεδο) αλλά και των γενικών όρων για οικισμούς < κατοίκων σε γενικότερο επίπεδο, για την εκτός σχεδίου δόμηση, τη δόμηση «παρά της οδού» κ.ά. Στην Ελλάδα, το θεσμικό πλαίσιο (Π.Δ/γμα της , ΦΕΚ 181/ ), που αναφέρεται στους οικισμούς με πληθυσμό μικρότερο των κατοίκων, βασίζεται σε παραμέτρους ταξινομημένες σε πέντε ομάδες, χωρίς να περιλαμβάνει καμία παράμετρο για την αγροτική απασχόληση με ειδικές αναφορές για τις ανάγκες υποδομών του πρωτογενούς τομέα (φύλαξη, αποθήκευση κλπ.). Έτσι, προσδιορίζονται: 1. Οικισμοί περιαστικοί, παραλιακοί, τουριστικοί 2. Οικισμοί πολύ ενδιαφέροντες, ενδιαφέροντες, αδιάφοροι 3. Οικισμοί συνεκτικοί, διάσπαρτοι, 4. Οικισμοί δυναμικοί, στατικοί 5. Οικισμοί φθίνοντες, μεσαίοι, μεγάλοι. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να σημειωθεί ότι μια σειρά οικισμών της Π.Ε. Καρδίτσας, ήδη από το δεκαετία του 1980, χαρακτηρίζονται ως φθίνοντες (πληθυσμιακά), όπως διαπιστώνεται από τις σχετικές αποφάσεις οριοθέτησης των Νομαρχών. Πρόκεται για οικισμούς τόσο τουριστικούς όσο και απομακρυσμένους. Αναλυτικότερα: Πεζούλα ΔΕ Νεβρόπολης Αγράφων, Κέδρος ΔΕ Μενελαίδας, Φυλακτή ΔΕ Νεβρόπολης Αγράφων, Καλύβια Πεζούλας ΔΕ Νεβρόπολης Αγράφων, Κεραμαργιώ ΔΕ Μουζακίου, Λάκκες ΔΕ Μουζακίου, Κόμπελος ΔΕ Ιθώμης, Αγ. Ακάκιος ΔΕ Ιθώμης, Χάρμα ΔΕ Ιθώμης, Ηλίας ΔΕ Φύλλου, Μεσσοράχη ΔΕ Μουζακίου, Μαγουλίτσα ΔΕ Μουζακίου, Αμπελών ΔΕ Φύλλου, Βαθυλάκκος ΔΕ Μενελαίδας, Αχλαδέα ΔΕ Ταμασίου, Κτιμένη ΔΕ Ταμασίου. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 201 από 271

203 Στην ουσία, το νομοθετικό οικιστικό πλαίσιο για τους οικισμούς με πληθυσμό μικρότερο των κατοίκων, αποφεύγει τον όρο «αγροτικός» τόσο υπό την έννοια της απασχόλησης με την πρωτογενή αγροτική παραγωγή όσο και υπό την έννοια της χωρικής ένταξης στην ύπαιθρο. Αντίστοιχα, η ΕΛ.ΣΤΑΤ., ταξινομεί τον πληθυσμό στην κατηγορία αγροτικός χωρίς να λαμβάνει υπόψη την απασχόληση των κατοίκων ή την ύπαρξη υπηρεσιών ή ακόμη και την καθημερινή κινητικότητα των κατοίκων. Έτσι, συχνά, οι θεωρούμενες αγροτικές περιοχές έχουν μεταλλαχθεί και περιλαμβάνουν ολόκληρη την κλίμακα, από τουριστικά κέντρα μέχρι οικισμούς αμιγώς αγροτικούς. Το γεγονός αυτό δημιουργεί στρεβλώσεις τόσο όσον αφορά τη θεώρηση του αγροτικού χώρου αλλά και την ερμηνεία και αξιολόγηση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου ως προς την πληρότητα και το βαθμό υλοποίησής του, Ιδιαίτερα εντοπίζεται ότι σε οικισμούς χαρακτηρισμένους ως παραδοσιακούς, διαπιστώνεται σύγκρουση χρήσεων μεταξύ των λειτουργιών του πρωτογενή με τον τριτογενή τομέα. Η επιβολή μορφολογικών στοιχείων στα κτήρια, η διαμόρφωση των δρόμων και πεζοδρομίων εντός οικισμών, η οργάνωση και διαμόρφωση των κοινωφελών και κοινόχρηστων χώρων αυτών θα βελτιώσει ιδιαίτερα την εικόνα της Π.Ε. Καρδίτσας. Το ίδιο μπορεί να προταθεί και για όλους τους οικισμούς ώστε να αποτελέσουν όλοι μαζί ένα πιο ενιαίο οικιστικό σύνολο και να παρουσιάζουν ένα διακριτό χαρακτήρα στους επισκέπτες. Το έλλειμμα του θεσμικού πλαισίου δικαιολογείται εν μέρει και προκύπτει κυρίως λόγω της ύπαρξης σημαντικών παραγόντων, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι: Α. Η πολυπλοκότητα ελληνικής γης Β. Η διαφοροποίηση της απασχόλησης και των παραγωγικών μέσων Γ. Η διαφοροποίηση των κλιματολογικών συνθηκών (σε πολύ μικρή κλίμακα) Δ. Η διαχρονική μεταβολή των αναγκών και του προσανατολισμού των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων Ε. Η μεταβλητότητα των πολιτικών σχετικά με τις κατευθύνσεις ανάπτυξης της χώρας και οι διαφορετικές πολιτικές προσεγγίσεις. Για την Ελλάδα, η Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης (ΕΠΑ) μπορεί να θεωρηθεί ως η αφετηρία της τρέχουσας φάσης της πολεοδομίας. Μεταξύ των στοιχείων άμεσης χωρικής σημασίας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 202 από 271

204 που εισήγαγε ή ενίσχυσε συγκαταλέγονται η υποχρεωτική εισφορά, η θεσμοθέτηση των πολεοδομικών ενοτήτων και η έμφαση στις πεζοδρομήσεις. Στην περιοχή μελέτης, διακρίνονται δύο ζώνες οικισμών: η πρώτη αφορά στον «Κάμπο» και η δεύτερη την ορεινή εν γένει περιοχή. Σύμφωνα με αυτή τη διάκριση, προσδιορίζεται ένας αριθμός πεδινών οικισμών, άλλοι που αναπτύσσονται στις παρυφές των ορεινών περιοχών και τέλος κάποιοι αμιγώς ορεινοί σε υψόμετρο πάνω από 500μ.Η δημιουργία των οικισμών του Κάμπου, αρχίζει το 1932 με βάση διαγράμματα διανομής του Υπουργείου Γεωργίας που παραχωρούν οικόπεδα σε αγρότες καλλιεργητές. Η παραχώρηση γίνεται σε περιοχές με οργανωμένο πολεοδομικό περιβάλλον (ρυμοτομία, κεντρική πλατεία, «κέντρο» με εκκλησία και σχολείο) και με συγκεκριμένη τυπολογία κτηρίων κατοικίας. Αξιολογώντας, σε μια πρώτη εκτίμηση, το αποτέλεσμα του θεσμικού πλαισίου ως προς τη δόμηση των οικισμών (80 χρόνια από τις αρχικές πράξεις διανομής τους), διαπιστώνεται, με βάση και την πραγματική εικόνα τους, η εκτεταμένη και πυκνή χωρική συγκέντρωση τους στον κάμπο. Η παρατήρηση της μικρής έκτασης δόμησης, ωστόσο, αφορά τόσο στους οικισμούς του Κάμπου όσο και του εν γένει ορεινούς, με εξαίρεση τα μεγάλα κέντρα (που δεν αποτελούν αντικείμενο της παρούσας μελέτης). Η ανάγκη συμπλήρωσης του θεσμικού πλαισίου διαχρονικά συνέβαλε σε τρεις (3) κυρίως κατηγορίες θεμάτων στην περιοχή μελέτης: 1. Στη δυνατότητα δικαιοπραξιών 2. Στη δυνατότητα δόμησης εκτός του συνεκτικού ιστού λόγω κοινωνικών διαφοροποιήσεων 3. Στη δυνατότητα χωροθέτησης διαφόρων λειτουργιών και χρήσεων, πλην κατοικίας, εισάγοντας τη λογική των εξαιρέσεων (πχ δόμηση «παρά την οδό») ελλείψει οργανωμένων υποδοχέων Αποτελεσματικότητα ως προς την προστασία και ανάδειξη της τοπικής αρχιτεκτονικής Αξιολογώντας, ευρύτερα, το ισχύον θεσμικό πλαίσιο των οικισμών της Π.Ε. Καρδίτσας, προκύπτει μεταξύ άλλων και ο βαθμός αποτελεσματικότητας του ως προς την προστασία και ανάδειξη της τοπικής αρχιτεκτονικής και εν γένει δόμησης. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 203 από 271

205 Ουσιαστικά οι θεσμοθετημένοι κανόνες δόμησης (μορφολογικοί, κτιριολογικοί), όπου υπάρχουν, συνέβαλαν στην αρχιτεκτονική συνοχή των οικισμών η οποία και θα συντελέσει στην ελκυστικότητα και αναβάθμισή τους. Έτσι, και παρ όλο που συχνά καταγράφονται σοβαρές διαφοροποιήσεις στον τρόπο αντιμετώπισης διαχείρισης των μορφολογικών κανόνων των οριοθετημένων οικισμών εξαιτίας του ότι υπάρχουν διαφορετικά οικονομικά χαρακτηριστικά και διαφοροποιημένη υφιστάμενη κατάσταση δόμησης, θα πρέπει να αξιολογηθούν στο σύνολο τους και σε επόμενο στάδιο να διατυπωθούν συγκεκριμένες κατευθύνσεις και προτάσεις. Σε γενικές γραμμές, κρίνεται ότι η υποβάθμιση του δομημένου περιβάλλοντος συχνά αντικατοπτρίζει τη μίμηση ξενότροπων μοντέλων και συνηθειών οίκησης με τη βίαιη επικάλυψη του παραδοσιακού - λαϊκού από το μοντέρνο αστικό, με μιμητικές τάσεις από τα μεγάλα αστικά κέντρα και της περιορισμένης διαθεσιμότητας υλικών, μέσων, τεχνικού δυναμικού κλπ. Όσον αφορά στους ειδικούς όρους δόμησης στις σχετικές αποφάσεις αναφέρονται τα κύρια μορφολογικά στοιχεία των κτηρίων, ήτοι τα είδη των στεγών, οι επιφάνειες των όψεων, οι ανοιχτοί εξώστες, τα στηθαία, τα ανοίγματα, οι περιφράξεις κ.α. που θα έπρεπε να τηρηθούν προκειμένου η μορφή των κτηρίων να εναρμονισθεί με την τοπική αρχιτεκτονική φυσιογνωμία κάθε οικισμού. Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις, αν όχι σε όλες, τα πιο πάνω μορφολογικά στοιχεία ή τουλάχιστον κάποια από αυτά, δεν τηρούνται καθώς δεν υπήρχε έλεγχος ούτε στη φάση της κατασκευής ούτε μετά την ολοκλήρωση των εργασιών για να διαπιστωθεί η τήρηση ή μη των προδιαγραφών. Έτσι κατασκευάζονται νέες οικοδομές που δεν έχουν σχέση με τον τοπικό μορφολογικό χαρακτήρα των οικισμών, αντιγράφουν κυρίως τα οικιστικά «πρότυπα» των αστικών κέντρων, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές να υποβαθμίζουν και να αλλοιώνουν αρχιτεκτονικά και αισθητικά την περιοχή τους. Προκύπτει επομένως η ανάγκη να προταθεί ο υποχρεωτικός έλεγχος στη φάση της κατασκευής και μετά την αποπεράτωση των οικοδομών από τις πολεοδομικές υπηρεσίες για όλους τους οικισμούς με την υποχρεωτική τήρηση των ειδικών όρων δόμησης που θα προταθούν και θα υιοθετηθούν. Ειδικότερα, η αποτελεσματικότητα της τοπικής αρχιτεκτονικής, περιορίζεται εκεί που καθορίστηκαν ειδικοί μορφολογικοί κανόνες ήτοι: στους μη πεδινούς οικισμούς. Η χρησιμότητα των εν λόγω κανόνων, που προτάθηκαν με βάση το θεσμικό πλαίσιο των οριοθετήσεων, φαίνεται ότι έχει, κατά περιπτώσεις, αποσπασματική εφαρμογή καθώς καταγράφηκαν αποκλίσεις οι οποίες σχετίζονται τόσο με τις αντικειμενικές οικονομικές δυνατότητες των χρηστών, είτε με περιορισμένες εναλλακτικές υλικών και εξειδικευμένου τεχνικού προσωπικού. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 204 από 271

206 Η αναφορά στα δομικά υλικά, που προσδιορίζονται στις «καρτέλες», καταγράφεται ότι έχει μικρή ή ελάχιστη αποδοχή από τους χρήστες. Τέλος, το καθεστώς «προστασίας» στους οικισμούς του Κάμπου διέπεται από τους κανόνες που συνοδεύουν τις πράξεις παραχώρησης του Υπουργείου Γεωργίας. Επιπλέον, επισημαίνεται ως χαρακτηριστικό ζήτημα, το γεγονός ότι δεν επιβλήθηκαν μορφολογικοί κανόνες κατά τις μετέπειτα διαδικασίες οριοθέτησης στους οικισμούς του Κάμπου Αποτελεσματικότητα ως προς την προστασία και ανάδειξη του τοπίου Αναφορικά με την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του θεσμικού πλαισίου ως προς την προστασία και ανάδειξη του τοπίου θα πρέπει να καταγραφούν και να αξιολογηθούν τυχόν συγκρούσεις χρήσεων γης στον εξωαστικό και εξωοικιστικό χώρο οι οποίες απορρέουν καθ υπέρβαση του ισχύοντος πλαισίου και παράγουν σημειακά ή για ευρύτερα σύνολα, ασυμβατότητες τόσο σε επίπεδο χρήσεων όσο και σε επίπεδο παραγωγής δομημένου περιβάλλοντος. Συνολικά, από την ανάλυση που προηγήθηκε, οι όποιες συγκρούσεις χρήσεων γης που καταγράφονται και οι οποίες μακροπρόθεσμα ενδέχεται να λειτουργήσουν ανασταλτικά στην προστασία και ανάδειξη του τοπίου, προκύπτουν κυρίως από τη διάσπαρτη χωροθέτηση (σε μη οργανωμένους υποδοχείς) παραγωγικών δραστηριοτήτων του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα, αλλά και άλλων χρήσεων, στον περιαστικό των οικισμών χώρο. Στην ουσία όμως δεν συνιστούν ισχυρές συγκρούσεις χρήσεων και συνοψίζονται στις εξής: - Γεωργικές εκμεταλλεύσεις οι οποίες γειτνιάζουν με τις κατοικίες, πλησίον των ορίων των οικισμών, χωρίς την ύπαρξη ενδιάμεσου περιαστικού πρασίνου. Στην ουσία καταγράφεται εντεινόμενη σύγκρουση της γεωργικής γης και δη της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας με την οικιστική χρήση. - Βιομηχανικές μονάδες οι οποίες αναπτύσσονται σε μη οργανωμένο χώρο, διάσπαρτα στον περιαστικό, κυρίως, χώρο της πόλης της Καρδίτσας, πλησίον κεντρικών οδικών αξόνων και οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις γειτνιάζουν με κατοικίες. - Κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις (έστω και μικρής κλίμακας) που αναπτύσσονται εκτός των ορίων των οικισμών και σε κοντινή απόσταση από τα όρια αυτών χωρίς να παρεμβάλλεται, επίσης, περιαστικό πράσινο. - Η παρουσία οικόσιτων κτηνοτροφικών μονάδων σε ορισμένα περιφερειακά τμήματα. - Η ύπαρξη κοιμητηρίων σε απόσταση από οικισμούς η οποία δεν καλύπτει την ελάχιστη απαίτηση των 250μ. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 205 από 271

207 - Διέλευση κατά περιπτώσεις, γραμμής υψηλής τάσης, πλησίον οικισμών Ένα ιδιαίτερα αξιόλογο χαρακτηριστικό στην περιοχή μελέτης είναι η συνεισφορά στην ανάσχεση (πολύ μικρή ένταση) της εκτός σχεδίου δόμησης, μεγάλου αριθμού οικισμών, γεγονός το οποίο συνέβαλε και στην αποτροπή εκτατικής τάσης των οικισμών αλλά και «εκτός σχεδίου». Η παραπάνω παρατήρηση αφορά το σύνολο της περιοχής μελέτης πλην της περιοχής του κάμπου, όπου εκεί η γεωργική γη έχει δεσμευτικό χαρακτήρα. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 206 από 271

208 7 ΑΞΙΟΛΟΓΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 7.1 Αρχείο αξιόλογων για προστασία ή ανάδειξη στοιχείων Η προσέγγιση των αξιόλογων στοιχείων που καταγράφονται στην περιοχή μελέτης, αναφέρεται τόσο στον οικιστικό όσο και στον εξωαστικό χώρο. Στο πλαίσιο αυτό και με γνώμονα την προστασία και ανάδειξή τους, επιχειρείται η κατηγοριοποίηση των αξιόλογων στοιχείων της περιοχής μελέτης, σε ομάδες που σχετίζονται αφενός με τον χωρικό εντοπισμό τους (οικισμοί, ύπαιθρος, περιαστικές και εξωαστικές ζώνες) και αφετέρου με τη μορφή και την ταυτότητα τους (κτήρια, οικιστικά σύνολα, στοιχεία πολεοδομικού ιστού, ευρύτερες περιοχές, ζώνες, κλπ). Ως αξιόλογα στοιχεία αξιολογούνται τόσο φυσικά στοιχεία του περιβάλλοντος (π.χ. ρέματα, άλση, κλπ) όσο και στοιχεία που έχουν προκύψει από την ανθρωπογενή δραστηριότητα (π.χ. κτιριακά κελύφη, αρχαιολογικοί χώροι, γεφύρια, κλπ.). Επιπλέον, σημειώνεται ότι επιδιώκεται η προσέγγιση τόσο των κηρυγμένων διατηρητέων μνημείων, όσο και των λοιπών αξιόλογων στοιχείων που καταγράφηκαν στο πεδίο και τα οποία δε διέπονται από κάποιο πλαίσιο προστασίας. Το σύνολο αυτών των στοιχείων αποτελεί βασικό μέσο αξιολόγησης και κατηγοριοποίησης των οικισμών και σχετίζεται άμεσα με τις προοπτικές τους, το βαθμό προστασίας τους, τις προτάσεις ανάπλασης ή αναδιοργάνωσης, κλπ Στοιχεία Πολεοδομικού ιστού Στα αξιόλογα στοιχεία του πολεοδομικού ιστού περιλαμβάνονται τα συστατικά στοιχεία της πολεοδομικής φυσιογνωμίας και οργάνωσης ενός οικισμού που συνθέτουν στο σύνολό του και μαζί με το δομημένο περιβάλλον την οικιστική και πολεοδομική ταυτότητα ενός τόπου. Αναλυτικά, πρόκειται για στοιχεία που αφορούν σε αξιόλογες διαμορφώσεις κοινόχρηστων χώρων (πλατείες, παραρεμάτιες ζώνες, παιδικές χαρές, κλπ.), δίκτυα κοινόχρηστων δρόμων (δίκτυο πεζοδρόμων, καλντερίμια, μονοπάτια κλπ), παραδοσιακές κρήνες, πεζούλες, τοίχους αντιστήριξης, διαμορφώσεις απορροής ομβρίων υδάτων, κλπ. Διαμορφώσεις κοινόχρηστων χώρων Βασικό στοιχείο του πολεοδομικού ιστού ενός οικισμού αποτελούν οι κοινόχρηστοι δημόσιοι χώροι του, οι οποίοι αφορούν σε πλατείες, πλατώματα, ελεύθερους αδόμητους χώρους, παιδικές χαρές, Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 207 από 271

209 χώρους αθλητισμού, αλσύλλια, παραρεμάτιες ζώνες, είτε είναι οργανωμένοι είτε όχι. Οι κοινόχρηστοι χώροι, όταν είναι ενεργοί και λειτουργικοί μπορούν να αναδείξουν τη φυσιογνωμία ενός οικισμού και να αποτελέσουν βασικό στοιχείο της δομής, της οργάνωσης και της κοινωνικής ζωής και ταυτότητάς του. Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο κεφάλαιο, η δομή και η μορφολογία των κοινόχρηστων χώρων παρουσιάζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά στους πεδινούς, ημιορεινούς και ορεινούς οικισμούς, που σχετίζονται αφενός με τη μορφολογία του εδάφους και τις προσφερόμενες, για αυτή τη λειτουργία εκτάσεις, και αφετέρου με τις χρήσεις που αναπτύσσονται γύρω από τους χώρους αυτούς. Αξιολογώντας όλα τα παραπάνω στοιχεία, αναγνωρίζονται στην περιοχή μελέτης αξιόλογοι κοινόχρηστοι χώροι σε διάφορους οικισμούς οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως τέτοιοι είτε γιατί παρουσιάζουν ενδιαφέροντα μορφολογικά στοιχεία (σχεδιασμένη κάτοψη, πλακοστρώσεις, ενδιαφέρον οικιστικό απόθεμα στις όψεις τους, φυτεύσεις, κλπ), είτε γιατί συμβάλλουν ενεργά στην κοινωνική ζωή του τόπου (συνιστούν τόπο συγκέντρωσης και κοινωνικών δραστηριοτήτων), είτε γιατί συνιστούν βασικά στοιχεία οργάνωσης του οικισμού (ρέμα που διασχίζει κεντρικά τον οικισμό). Με γνώμονα τα παραπάνω κριτήρια αναφέρονται ενδεικτικά παραδείγματα οικισμών που καταγράφηκαν με αξιόλογα στοιχεία κοινόχρηστων χώρων. Το Λεοντίτο (Δήμος Αργιθέας Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας) διαθέτει μια πολύ αξιόλογη πλακόστρωτη πλατεία που οργανώνεται γύρω από τη σκιά ενός υπεραιωνόβιου πλατάνου, γεγονός που της προσδίδει αφενός αισθητική ποιότητα και αφετέρου ιδανικές συνθήκες μικροκλίματος. Στα Κανάλια (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης), η κεντρική πλατεία του οικισμού διαμορφώνεται σαν μια μεγάλη διαπλάτυνση του κεντρικού δρόμου, η οποία από τις τρεις πλευρές πλαισιώνεται από χρήσεις εστίασης αναψυχής, ενώ η τέταρτη είναι ελεύθερη και αποτελεί στην ουσία «belvedere» με θέα προς τον κάμπο της Καρδίτσας Το Χάρμα (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης) διαθέτει μια μεγάλου μεγέθους, οργανωμένησχεδιασμένη πλατεία, ορθογωνικής κάτοψης με ενδιαφέρουσες διαμορφώσεις (πλακόστρωση, καθιστικά, κρήνη, προτομή, παρτέρια) και συνδυάζει χαμηλό και ψηλό πράσινο που προσφέρει την επιθυμητή σκίαση. Η πλατεία γειτνιάζει και με μια μεγάλη και οργανωμένη παιδική χαρά. Η Βατσουνιά (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου) αναπτύσσεται σε δύο ενότητες εκατέρωθεν της ρεματιάς που τη διασχίζει και πάνω στην οποία διαμορφώνεται η κεντρική πλατεία του οικισμού μέσα σε πολύ αξιόλογο φυσικό περιβάλλον. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 208 από 271

210 Στην Ιτέα (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Φύλλου) καταγράφεται μια αξιόλογη προσπάθεια οργάνωσης της παραρεμάτιας ζώνης σε κοινόχρηστους χώρους πρασίνου, οι οποίοι αναπτύσσονται σε άμεση γειτνίαση με το παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι που καλύπτει το άνοιγμα του ρέματος, με χώρους αθλητισμού, με σχολικές υποδομές και με το Αγροτικό Μουσείο Ιτέας, στοιχεία που συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός ενδιαφέροντος συνόλου ενός πόλου κοινωνικής ζωής. Στην Κάτω Κτιμένη (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Ταμασίου), καταγράφεται μια ενδιαφέρουσα διαμόρφωση, η οποία βρίσκεται πριν την είσοδο του οικισμού και αφορά σε έναν διαμορφωμένο υπαίθριο χώρο, ο οποίος καταλήγει σε ένα υπαίθριο θέατρο δίπλα στη λίμνη του Σμοκόβου. Ενδιαφέρον παράδειγμα, αποτελεί και το Μορφοβούνι (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα Δ.Ε. Πλαστήρα) που διαθέτει ένα δίκτυο διαμορφωμένων κοινόχρηστων χώρων που καλύπτουν σχεδόν όλες τις γειτονιές του οικισμού και αφορούν σε έναν οργανωμένο χώρο στάθμευσης στην είσοδο του οικισμού (κοντά στο Δημαρχείο), σε ένα διαμορφωμένο χώρο πρασίνου (πάρκο Αγ.Αθανασίου) στην έξοδο του οικισμού, σε διαμορφωμένο κοινόχρηστο χώρο στον κόμβο εισόδου και σε αρκετές παιδικές χαρές και χώρους άθλησης. Λεοντίτο Δ.Ε. Αργιθέας Κανάλια Δ.Ε. Ιθώμης Χάρμα Δ.Ε.Ιθώμης Ιτέα Δ.Ε. Φύλλου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 209 από 271

211 Καροπλέσι Δ.Ε. Ιτάμου Βατσουνιά Δ.Ε. Μουζακίου Κάτω Κτιμένη Δ.Ε. Ταμασίου Δίκτυα κοινόχρηστων δρόμων Βασικό στοιχείο πολεοδομικής οργάνωσης ενός οικισμού αποτελεί το οδικό του δίκτυο, το οποίο συνίσταται στους κεντρικούς οδικούς άξονες, αλλά και στο σύνολο των πεζοδρόμων, καλντεριμιών και σκαλοπατιών που είτε συνιστούν ενιαίο δίκτυο είτε απαντώνται σε μεμονωμένες θέσεις μέσα στον οικισμό. Οι πεζόδρομοι, τα καλντερίμια και τα σκαλοπάτια συνιστούν αναπόσπαστο τμήμα του πολεοδομικού ιστού και σε αρκετές περιπτώσεις, ιδιαίτερα των ορεινών οικισμών, αποτελούν το βασικό δίκτυο προσέγγισης των επιμέρους γειτονιών του οικισμού. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 210 από 271

212 Στους οικισμούς του κάμπου, όπου υπάρχουν πεζόδρομοι, απαντώνται γύρω από την κεντρική πλατεία του οικισμού, (π.χ. Κρανέα, Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Παμίσου) ή συνιστούν τον άξονα του οικισμού με τις εμπορικές χρήσεις και χρήσεις εστίασης- αναψυχής. Ενδιαφέρον παράδειγμα, της περίπτωσης αυτής, αποτελεί η Μητρόπολη (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Μητρόπολης), στην οποία ο διαμορφωμένος πεζόδρομος ξεκινά από την κεντρική πλατεία του οικισμού, διασχίζει το «εμπορικό» του κέντρο και καταλήγει στη δεύτερη πλατεία με το διατηρητέο Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου. Σε όλους σχεδόν τους πεζοδρόμους σε οικισμούς της περιοχής του κάμπου η πλακόστρωση γίνεται κατά κύριο λόγο με τσιμεντένιους κυβόλιθους. Αναφορικά με τους ημιορεινούς και ορεινούς οικισμούς της περιοχής μελέτης σημειώνεται ότι οι πεζόδρομοι, τα καλντερίμια και τα σκαλοπάτια συνιστούν συνήθως ένα δίκτυο το οποίο ξεκινά από την κεντρική πλατεία του οικισμού και οδηγεί προς τις επιμέρους γειτονιές. Το δίκτυο αυτό είτε είναι λιθόστρωτο με φυσικούς ακατέργαστους ή με επεξεργασμένους λίθους (π.χ. πλάκα Καρύστου), είτε είναι απλά τσιμεντοστρωμένο. Παρακάτω αναφέρονται κάποιοι οικισμοί με αξιόλογα παραδείγματα δικτύων πεζοδρόμων. Η Φυλακτή (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων) διαθέτει ένα πολύ ενδιαφέρον δίκτυο πεζοδρόμων το οποίο συνίσταται σε ένα δίκτυο σκαλοπατιών που συνδέουν τις δύο πλατείες του οικισμού οι οποίες βρίσκονται η μία πάνω από την άλλη, αλλά με αρκετά μεγάλη υψομετρική διαφορά μεταξύ τους. Το δίκτυο σκαλοπατιών διασχίζει το φυσικό έδαφος ακολουθώντας τις κλίσεις του και προσφέροντας παράλληλα οπτικές θέασης προς την κάτω πλατεία, αλλά και το σύνολο του οικισμού. Το δίκτυο αυτό διαθέτει και φωτισμό, ωστόσο παραμένει αναξιοποίητο και όχι ιδιαίτερα συντηρημένο. Τα Κανάλια και το Φανάρι (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης) λόγω της χωρικής τους ανάπτυξης που στηρίζεται στη δαιδαλώδη ρυμοτομία που ακολουθεί το ανάγλυφο του φυσικού εδάφους, διαθέτουν πέρα από το οδικό τους δίκτυο, ένα σύνολο καλντεριμιών, μονοπατιών, σκαλοπατιών και διαμορφωμένων πλατωμάτων που διασχίζουν όλες τις δυσπρόσιτες, από το αυτοκίνητο, γειτονιές του οικισμού. Το δίκτυο αυτό σε άλλα σημεία είναι πλακόστρωτο και σε άλλα τσιμεντοστρωμένο. Τόσο η Κερασιά (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα Δ.Ε. Πλαστήρα), όσο και η Ρεντίνα (Δήμος Ρεντίνας) διαθέτουν ένα πολύ αξιόλογο και ιδιαίτερα προσεγμένο δίκτυο λιθόστρωτων πεζοδρόμων και καλντεριμιών το οποίο ξεκινά από την κεντρική πλατεία του οικισμού και επεκτείνεται σε ένα αρκετά μεγάλο μέρος του. Η Δρακότρυπα (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου) διαθέτει εσωτερική κυκλοφορία με πολύ στενό δίκτυο δρόμων («καλντερίμια») οι οποίοι δεν έχουν ιδιαίτερη δαπεδόστρωση, αλλά παρουσιάζουν πολεοδομικό ενδιαφέρον ως προς τον τρόπο ανάπτυξής τους. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 211 από 271

213 Κρανέα Δ.Ε. Παμίσου Μητρόπολη Δ.Ε. Μητρόπολης Φυλακτή Δ.Ε. Νεβρόπολης Κανάλια Δ.Ε. Ιθώμης Κερασιά Δ.Ε.Πλαστήρα Δρακότρυπα Δ.Ε. Μουζακίου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 212 από 271

214 Φανάρι Δ.Ε.Ιθώμης Ανθηρό Δ.Ε Αργιθέας Καρυά Δ.Ε Αργιθέας Αργιθέα Δ.Ε Αργιθέας Ελληνόπυργος Δ.Ε.Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 213 από 271

215 Χαρακτηριστικά παραδείγματα πεδινού οικισμού με ορθοκανονική ρυμοτομία (ιπποδάμειο σύστημα) και δημόσιο κτίριο ή Ι.Ν. στην κεντρική πλατεία γύρω από την οποία αρθρώνονται οι πεζόδρομοι (εάν υπάρχουν) και ημιορεινoύ/ορεινού οικισμού με ανάπτυξη βάσει αναγλύφου και πλατεία ως πλάτωμα, με καλντερίμια, σκαλάκια και πεζόδρομους να αναπτύσσονται ακανόνιστα με λαβυρινθώδη δομή. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 214 από 271

216 Διαμορφώσεις απορροής όμβριων υδάτων Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο τρόπος με τον οποίο οι, ορεινοί κυρίως, οικισμοί με μεγάλες εδαφικές κλίσεις, αντιμετωπίζουν το ζήτημα της απορροής όμβριων υδάτων, οδηγώντας στη δημιουργία πολύ αξιόλογων διαμορφώσεων σε επιμέρους τμήματα ή στο σύνολο του οδικού τους δικτύου. Στην περιοχή μελέτης καταγράφηκαν διάφοροι τύποι διαμορφώσεων που συμβάλλουν στην απορροή των όμβριων υδάτων: α) διαμόρφωση ενός στενού αυλακιού στην άκρη του δρόμου και παράλληλα με τη χάραξή του (π.χ. στην Κερασιά, στα Κανάλια, στη Χάρη), β) διαμόρφωση ολόκληρου του πλάτους του δρόμου με καμπυλότητα/κλίση προς τον άξονά του (π.χ. στη Ρεντίνα, κλπ.), γ) διαχωρισμός του δρόμου σε δύο τμήματα με ίδιο περίπου πλάτους, όπου το ένα είναι βατό και διαμορφώνεται με σκαλιά, ενώ το δεύτερο διαμορφώνεται με καμπυλότητα για να διευκολύνεται η απορροή των υδάτων (π.χ. στη Ρεντίνα), δ) διαμόρφωση ανοιχτών οχετών συλλογής και απομάκρυνσης υδάτων με λιθόκτιστα τοιχώματα (π.χ. στο Φανάρι). Συνήθως σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, η κατασκευή είναι τέτοια ώστε τα όμβρια να οδηγούνται μέσω κλίσεων προς τα ρέματα. Ρεντίνα Δ.Ε. Ρεντίνης Χάρη Δ.Ε.Ανατ.Αργιθέας Κερασιά Δ.Ε.Πλαστήρα Μοσχάτο Δ.Ε.Πλαστήρα Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 215 από 271

217 Τοιχεία αντιστήριξης Πολύ χαρακτηριστικό στοιχείο των ορεινών οικισμών είναι η διαμόρφωση τοιχίων αντιστήριξης προκειμένου για τη δημιουργία διαδρόμων διέλευσης σε σημεία με απότομες κλίσεις εδάφους. Το στοιχείο αυτό απαντάται ιδιαίτερα στην περιοχή της Αργιθέας, αλλά και σε οικισμούς του Δήμου Μουζακίου, λόγω του ορεινού του εδάφους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα καταγράφηκαν στο Ανθηρό, το Θερινό και το Πετρωτό (Δήμος Αργιθέας Δ.Ε. Αργιθέας), όπου σε αρκετά σημεία του οικισμού υπάρχουν ενδιαφέρουσες διαμορφώσεις με λιθόκτιστους τοίχους αντιστήριξης. Ανθηρό Δ.Ε Αργιθέας Λοιπές Διαμορφώσεις Περαιτέρω αξιόλογα στοιχεία του πολεοδομικού ιστού συνιστούν οι παραδοσιακές πετρόχτιστες κρήνες που καταγράφηκαν είτε στις πλατείες των οικισμών είτε στις εισόδους/εξόδους αυτών, γεγονός που σχετίζεται με την έντονη η παρουσία του υδάτινου στοιχείου στην περιοχή μελέτης. Παραδοσιακές κρήνες καταγράφηκαν αρκετές στο Νεοχώρι (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα Δ.Ε. Νεβρόπολης), το Μορφοβούνι (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα Δ.Ε. Πλαστήρα), το Φανάρι (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης), αλλά και στο Βλάσι (Δήμος Αργιθέας Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας), όπου καταγράφονται μέσα στον οικισμό τρεχούμενα νερά από πηγές και σχετικές διαμορφώσεις (πολλές κρήνες). Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 216 από 271

218 Βλάσι Δ.Ε.Ανατολικής Αργιθέας Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά κρίνεται σκόπιμο να γίνει στην περίπτωση του Καλλίθηρου (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Ιτάμου) το οποίο παρουσιάζει κάποια πολύ ιδιαίτερα πολεοδομικά χαρακτηριστικά. Αποτελεί στο σύνολό του κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο, καθώς σε όλη του την έκταση απαντώνται αρχαία ερείπια/λείψανα, γεγονός που έχει αντιμετωπιστεί πολεοδομικά με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο. Σε αρκετές θέσεις του οικισμού οι οικοδομές αναπτύσσονται από τον πρώτο όροφο και πάνω αφήνοντας ελεύθερες τις ανασκαφές στον χώρο της pilotis. Το γεγονός ότι αυτή η πρακτική επαναλαμβάνεται σε αρκετά σημεία μέσα στον οικισμό (τα οποία σηματοδοτούνται και είναι επισκέψιμα) τείνει να δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον δίκτυο, με πολύ ενδιαφέρουσες προοπτικές για τον πολεοδομικό ιστό του οικισμού. Καλλίθηρο Δ.Ε.Ιτάμου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 217 από 271

219 7.1.2 Κτήρια Σχετικά με το αξιόλογο κτηριακό περιβάλλον, κρίνεται σκόπιμο να γίνει αναφορά τόσο στα διατηρητέα κτήρια (κτήρια κατοικίας ή δημόσια κτήρια) που καταγράφονται εντός των ορίων των οικισμών, όσο και στα λοιπά αξιόλογα κτηριακά κελύφη που σήμερα δεν προστατεύονται, αλλά καταγράφηκαν από την ομάδα μελέτης. Εντοπίστηκε πλήθος οικισμών με αξιόλογα κτηριακά σύνολα ή μεμονωμένα κελύφη τα οποία εκφράζουν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του τόπου, ακολουθώντας συγκεκριμένες τυπολογίες με συγκεκριμένα μορφολογικά στοιχεία και υλικότητες. Το κτηριακό αυτό περιβάλλον είναι φορέας των κατά καιρούς οικονομικών, ιστορικών, κοινωνικών, αρχιτεκτονικών και κλιματολογικών συνθηκών και επομένως τα κτήρια αυτά αποτελούν σημαντικά, προς προστασία και ανάδειξη, στοιχεία. Στην κατηγορία των αξιόλογων κτηρίων θα συμπεριληφθούν, επίσης, οι σημαντικότερες (κατά βάση διατηρητέες) βυζαντινές μονές της περιοχής και οι διατηρητέοι και λοιποί αξιόλογοι βυζαντινοί ναοί που βρίσκονται εντός των ορίων των οικισμών, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή μελέτης, καθώς συνιστούν και αυτά σημαντικό μέρος του κτηριακού αποθέματος της περιοχής. Τα αξιόλογα κτήρια διακρίνονται στις κατηγορίες που αναλύονται παρακάτω. Κτήρια Κατοικίας Αναφορικά με το αξιόλογο οικιστικό απόθεμα των οικισμών της περιοχής μελέτης, σημειώνεται ότι παρόλο που γενικά η Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας δεν διαθέτει πολύ αξιόλογους και μορφολογικά ομοιογενείς παραδοσιακούς οικισμούς, εντούτοις αυτοί που διατηρούνται μέχρι σήμερα διασώζουν ενδιαφέροντα οικιστικά σύνολα, στα οποία παρουσιάζεται ανάγλυφα η εικόνα της εξέλιξης τόσο της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, όσο και της πολεοδομικής τους οργάνωσης. Οι οικισμοί, με παραδοσιακά μορφολογικά χαρακτηριστικά, εντοπίζονται κυρίως στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές της Περιφερειακής Ενότητας, ενώ στον κάμπο η παραδοσιακή αρχιτεκτονική πέρα από ορισμένα μεμονωμένα δείγματα έχει σχεδόν εκλείψει. Σημειώνεται ότι σε κάποιους οικισμούς διασώζονται μεμονωμένα αξιόλογα κτηριακά κελύφη, ενώ σε άλλους απαντώνται εκτεταμένοι ή μη οικιστικοί πυρήνες. Αρχικά αναφέρονται παρακάτω χαρακτηριστικά παραδείγματα μεμονωμένων κτηρίων διαφόρων αρχιτεκτονικών τυπολογιών, που είναι χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα μνημεία, ενώ στη συνέχεια παρουσιάζονται τα αξιόλογα κτηριακά κελύφη ή σύνολα που καταγράφηκαν στο πεδίο από την ομάδα μελέτης. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 218 από 271

220 Τα κηρυγμένα διατηρητέα μνημεία που αφορούν σε κτήρια κατοικίας διαχωρίζονται σε πέντε κατηγορίες ανάλογα με τις τυπολογίες τους. Σε γενικές γραμμές οι τρεις πρώτες κατηγορίες αναφέρονται σε κατοικίες ορεινών και ημιορεινών οικισμών, ενώ οι δύο επόμενες σε κατοικίες της περιοχής του κάμπου. 1. Χαρακτηριστικές πλατυμέτωπες κατοικίες : Τέσσερα παραδείγματα οικιών που ανήκουν στην κατηγορία αυτή είναι κηρυγμένα ως διατηρητέα μνημεία, η οικία των κληρονόμων του Φώτη Kωνσταντέλου στα Κουμπουριανά, η οικία του Δημητρίου Mπολγούρα στο Λεοντίτο και η οικία της Πολυτίμης Ζαχαράκη στο Φουντωτό (Δήμος Aργιθέας Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας), καθώς και η οικία της Aλεξάνδρας Zαχαρία στον Άγιο Γεώργιο (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Μητρόπολης). Η οικία των κληρονόμων του Φώτη Kωνσταντέλου κτίστηκε το Πρόκειται για διώροφη, λιθόκτιστη κατασκευή, στεγασμένη με ξύλινη τετράρριχτη στέγη που καλύπτεται με κεραμίδια γαλλικού τύπου. Είναι πλατυμέτωπη και διέπεται από τις αρχές της συμμετρίας τόσο στην οργάνωση της κάτοψης που είναι ορθογωνική, όσο και στη διαμόρφωση της πρόσοψη. Στο ισόγειο του κτηρίου σήμερα στεγάζεται το αγροτικό ιατρείο της περιοχής, ενώ ο όροφός του κατοικείται από τους ιδιοκτήτες του εποχιακά. Το σπίτι του Δημητρίου Mπολγούρα κτίστηκε το 1920 και αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα πλατυμέτωπης κατοικίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα στην περιοχή της Aργιθέας. Πρόκειται για διώροφη λιθόκτιστη κατοικία, η οποία στεγάζεται με κυματοειδή λαμαρίνα, όπως άλλωστε και τα περισσότερα σπίτια της περιοχής, σε αντικατάσταση των κεραμιδιών που είχε παλιότερα. Έχει ορθογωνική κάτοψη, η οποία περιλαμβάνει έναν κεντρικό προθάλαμο στο ισόγειο και από ένα δωμάτιο δεξιά και αριστερά του προθαλάμου, ενώ ανάλογη είναι και η κάτοψη του ορόφου. Το 2003 εγκρίθηκε μελέτη επισκευής του κτηρίου και μετασκευής του σε παραδοσιακό τουριστικό κατάλυμα. Η οικία της Πολυτίμης Ζαχαράκη, αποτελεί δείγμα του αρχιτεκτονικού παρελθόντος του οικισμού, των αρχών του 19 ου αιώνα. Χαρακτηρίζεται από λιτότητα μορφής και έλλειψη διακοσμητικών στοιχείων, όπως είναι και ο κανόνας στα ορεινά χωριά της Αργιθέας. H οικία της Aλεξάνδρας Zαχαρία κτίστηκε το Είναι διώροφη, κτισμένη με γκριζοπράσινες ψαμμολιθικές πέτρες της περιοχής και στεγασμένη με ξύλινη τετράρριχτη στέγη, καλυμμένη με κεραμίδια βυζαντινού τύπου. H πρόσοψη του κτηρίου είναι πλατυμέτωπη και οργανώνεται Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 219 από 271

221 συμμετρικά στον κατακόρυφο άξονά της. Στο κέντρο της προβάλλει μεγάλος ξύλινος εξώστης, που στηρίζεται στο ισόγειο σε δύο λιθόκτιστους πεσσούς και στον όροφο σε τρεις ξύλινους στύλους που στηρίζουν το ξύλινο στέγαστρο, διακοσμημένο περιμετρικά με δαντελωτή ξύλινη γιρλάντα. Οικία Αλ.Ζαχαρία (Αγ.Γεώργιος - Δ.Ε.Μητρόπολης) Οικία Δ.Μπόλγουρα (Λεοντίτο - Δ.Ε. Ανατ. Αργιθέας) 2. Οχυρωματικές κατοικίες : Από τα πιο ενδιαφέροντα δείγματα αυτού του τύπου, είναι η οικία του Λουκά Ποζιού που βρίσκεται στα Kουμπουριανά (Δήμος Aργιθέας Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας) και χρονολογείται από το 18ο αιώνα. Είναι διώροφη, λιθόκτιστη και στεγασμένη με ξύλινη στέγη καλυμμένη με σχιστολιθικές σκεπόπλακες της περιοχής. Έχει φρουριακή οργάνωση, με ελάχιστα μικρά παράθυρα στο ισόγειο, που πληθαίνουν στον όροφο και πολλές πολεμίστρες που ενισχύουν την αμυντική της θωράκιση. Στο κτήριο αυτό στεγαζόταν, μέχρι το 1912, το Δημαρχείο του τέως Δήμου Aργιθέας, ενώ αργότερα και μέχρι το 1939, το Eιρηνοδικείο της περιοχής. Σήμερα είναι εγκαταλειμμένο και διατηρείται σε κακή κατάσταση. 3. Αρχοντικά : Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Aρχοντικό του Σύρμου στον Eλληνόπυργο (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης). Πρόκειται για ένα πολύ μεγάλων διαστάσεων αρχοντικό που κτίστηκε το 1894 από πλούσιους ομογενείς από την Aίγυπτο. Είναι πλατυμέτωπο, λιθόκτιστο, ενισχυμένο με ξυλοδεσιές για αντισεισμική προστασία και είναι στεγασμένο με ξύλινη τετράρριχτη στέγη, καλυμμένη με κεραμίδια βυζαντινού τύπου. Οι όψεις διαμορφώνονται με συμμετρική διάταξη των ανοιγμάτων, ενώ στο κέντρο της νότιας και της δυτικής όψης, στον πρώτο όροφο, υπάρχουν μικρά ξύλινα μπαλκόνια. H κάτοψη του κτηρίου είναι ορθογωνική και οργανώνεται με βάση έναν κεντρικό διάδρομο, εκατέρωθεν του οποίου είναι χωροθετημένα τα δωμάτια της οικίας. Σημειώνεται Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 220 από 271

222 ότι το 2003 εγκρίθηκε μελέτη επισκευής και μετασκευής του αρχοντικού σε παραδοσιακό τουριστικό κατάλυμα. Οχυρωματική Οικία Λ.Πόζιου (Κουμπουριανά Δ.Ε.Ανατ.Αργθέας) Αρχοντικό Σύρμου (Ελληνόπυργος Δ.Ε.Μουζακίου) 4. Τσιφλικόσπιτα (Κονάκια) : Στην περιοχή του κάμπου, την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20 ου αιώνα (οπότε απαλλοτριώθηκαν τα τσιφλίκια και έπαψε η αναγκαιότητα της ύπαρξής τους) χαρακτηριστικά κοινωνικά και αρχιτεκτονικά συγκροτήματα ήταν τα τσιφλικοχώρια, τα οποία οργανώνονταν γύρω από μια μεγάλη πλατεία, στο κέντρο της οποίας ήταν το Κονάκι του τσιφλικά και περιμετρικά σε αυτό αναπτύσσονταν τα σπίτια των αγροτών κολίγων. Τα Τσιφλικόσπιτα (Κονάκια), ήταν συνήθως τριώροφα λιθόκτιστα αρχοντικά φρουριακής αρχιτεκτονικής, με πυργοειδή και αμυντικό χαρακτήρα και τις περισσότερες φορές ενισχυμένα με ενσωματωμένους αμυντικούς πυργίσκους διάτρητους από πολεμίστρες για την άμυνα των ενοίκων σε περίπτωση κινδύνου, ενώ χρησιμοποιούνταν πολλές φορές και ως παρατηρητήριο των γειτονικών εκτάσεων, που ανήκαν στο κονάκι. Περιβάλλονταν περιμετρικά από προσκτίσματα που είχαν διάφορες χρήσεις (αποθήκες, στάβλοι και άλλοι βοηθητικοί χώροι) και δημιουργούσαν έτσι μια κλειστή αυλή για λόγους ασφαλείας. Ο περιμετρικός αυτός περίβολος συνήθως ήταν ενισχυμένος με αμυντικούς πυργίσκους στις γωνίες του για τη μεγαλύτερη ασφάλεια. Τα κονάκια χρησιμοποιούνταν ως εποχιακή κατοικία του γαιοκτήμονα και αποτελούσαν συγχρόνως το κτηματικό του γραφείο και το χώρο διαμονής της μόνιμης φρουράς του. Με το μέγεθός τους δέσποζαν στην περιοχή τους και ήταν σημεία αναφοράς για τους κατοίκους. Τα σπίτια των αγροτών κολίγων αναπτύσσονταν περιμετρικά του κονακιού. Ήταν απλές κατασκευές, τόσο στη δομή, όσο και στην οργάνωση του χώρου. Χαρακτηριστικό τους ήταν η Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 221 από 271

223 «προσθετική» αρχιτεκτονική, καθώς ο ένας χώρος χτιζόταν δίπλα στον άλλο, σύμφωνα με τις ανάγκες που δημιουργούνταν κάθε φορά στην οικογένεια. Η κατασκευή τους ήταν απλή και τα υλικά δομής τους ήταν αυτά που έβρισκαν σε αφθονία στο άμεσο περιβάλλον τους, όπως χώμα, ξύλα, χόρτα κλπ. Η ανωδομή τους κατασκευαζόταν από ωμά πλιθιά, ενισχυμένα για μεγαλύτερη αντοχή με ξυλοδεσιές ανά τακτά διαστήματα. Η στέγη τους ήταν δίρριχτη για να υπάρχει πάντα η δυνατότητα προσθήκης και άλλου χώρου στο πλάι και είχε ξύλινο σκελετό που καλυπτόταν από κεραμίδια βυζαντινού τύπου και σπανιότερα από φυτικές ύλες, γνωστά ως χουρίδια. Το εσωτερικό τους ήταν απλό και αποτελούνταν συνήθως από δύο ή και τρεις χώρους, που χωρίζονταν υποτυπωδώς μεταξύ τους και συνοικούσαν σε αυτούς μαζί τις περισσότερες φορές άνθρωποι και ζώα. Σημειώνεται ότι οι κατοικίες της τελευταίας κατηγορίας, λόγω της ευτέλειας των υλικών τους, σε πολλές περιπτώσεις δε διατηρήθηκαν, ενώ σε άλλες συνέχισαν τη λειτουργία τους ως βοηθητικοί χώροι. Η χαρακτηριστική τους τυπολογία (ισόγειοι ορθογωνικοί σε κάτοψη χώροι, χτισμένοι με ωμά πλιθιά και στεγασμένοι με δίρριχτη στέγη) παραπέμπει στο πλήθος των παλιών βοηθητικών χώρων που απαντώνται σήμερα σε όλους σχεδόν τους οικισμούς του κάμπου. Δεν υπάρχει κάποιο κτήριο της κατηγορίας αυτής που να είναι χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο. Ματαράγκα Δ.Ε. Άρνης Πύργος Κιέριου Δ.Ε. Άρνης Αντίθετα, χαρακτηριστικά δείγματα διατηρητέων τσιφλικόσπιτων αποτελούν το Κονάκι του Ζωγράφου στο Aγναντερό (Δήμος Καρδίτσας - Δ.Ε. Κάμπου), το Κονάκι της Λαζαρίνας, (Δήμος Μουζακίου - Δ.Ε. Μουζακίου), το Κονάκι του Eκρέμ Mπέη στον Πρόδρομο (Δήμος Καρδίτσας - Δ.Ε. Κάμπου) και το Κονάκι του Kοέν στην Aστρίτσα (Δήμος Παλαμά - Δ.Ε. Φύλλου). Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 222 από 271

224 Το κονάκι του Aγναντερού (ιδιοκτησίας της οικογένεια Παπαευθυμίου), γνωστό και ως Πύργος Παπαευθυμίου, κτίστηκε την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα οχυρής κατοικίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στην περιοχή της πεδινής Θεσσαλίας. Πρόκειται για μεγάλων διαστάσεων τσιφλικόσπιτο, το οποίο είναι διώροφο, λιθόκτιστο και στεγασμένο με ξύλινη τετράρριχτη στέγη, καλυμμένη με κεραμίδια βυζαντινού τύπου. Στη νοτιοδυτική του γωνία προβάλλει ο αμυντικός πυργίσκος, ενώ μαρτυρείται η ύπαρξη και ενός δεύτερου, ο οποίος κατεδαφίστηκε γύρω στα Στην αρχική του μορφή είχε αμυντική οργάνωση με ελάχιστα μικρά παράθυρα στο ισόγειο, που πληθαίνουν στον πάνω όροφο, πολλές πολεμίστρες περιμετρικά του κτηρίου, ενισχυμένη εξώπορτα με μεταλλικό έλασμα και αμυντικούς πυργίσκους διάτρητους από πολεμίστρες, που συμπλήρωναν την αμυντική του θωράκιση. Το κονάκι του Προδρόμου αποτελεί ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα τσιφλικόσπιτου του κάμπου της δυτικής Θεσσαλίας. Χτίστηκε στα 1881, πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους, και αρχικά ήταν ιδιοκτησία του Eκρέμ Mπέη. Μετά την αποχώρηση των Τούρκων από την περιοχή περιήλθε στην ιδιοκτησία του Ελληνικού Δημοσίου και αργότερα στην Επιθεώρηση Δημόσιας Εκπαίδευσης Καρδίτσας, προκειμένου να στεγαστεί το Δημοτικό Σχολείο του χωριού. Σήμερα το κτήριο έχει επισκευαστεί και αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή και από το 1992 στεγάζει την τοπική Εφορεία Κλασσικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων. Πρόκειται για διώροφο λιθόκτιστο, κεραμοσκεπές κτήριο με προεξέχοντα τριώροφο πύργο, ο οποίος χρησίμευε και ως παρατηρητήριο των γειτονικών εκτάσεων που ανήκαν στο τσιφλίκι. H κάτοψή του έχει σχήμα πεπλατυσμένου σταυρού και διαθέτει δύο εισόδους. H μία βρίσκεται στο πύργο του κτηρίου, όπου ήταν χωροθετημένο και το κλιμακοστάσιο για την κάθετη επικοινωνία των ορόφων και η δεύτερη, η βοηθητική, στην ανατολική κεραία του σταυρού, όπου υπήρχε η κουζίνα του σπιτιού. Το κτήριο ήταν υπερσύγχρονο για την εποχή του, με τουαλέτα στο εσωτερικό του και ειδικό σύστημα καθαρισμού της, κουζίνα και δεξαμενή νερού με ειδικό σύστημα περισυλλογής του νερού της βροχής. Το Kονάκι KOEN (ιδιοκτησίας της οικογένειας Kαραγιώτα) αποτελεί χαρακτηριστικό τσιφλικόσπιτο του κάμπου που κατασκευάστηκε τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, ενδεχομένως από Τούρκους τσιφλικάδες της περιοχής, οι οποίοι φεύγοντας με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, πούλησαν το τσιφλίκι στον Εβραίο Hλία Kοέν. Πρόκειται για ογκώδη και πλούσια κατασκευή, καθώς είναι εξ ολοκλήρου φτιαγμένη από καλοδουλεμένους λίθους, υλικό δυσεύρετο και ακριβό εκείνη την εποχή στον κάμπο. Είναι διώροφο, λιθόκτιστο κτήριο στεγασμένο με ξύλινη τετράρριχτη στέγη, καλυμμένη με κεραμίδια βυζαντινού τύπου, η οποία σήμερα έχει καταστραφεί. Είναι λιτό στη μορφολογία του, χωρίς πρόσθετα διακοσμητικά στοιχεία και η πρόσοψή του διαμορφώνεται από Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 223 από 271

225 ανοίγματα συμμετρικά τοποθετημένα στον κατακόρυφο άξονα, ενώ στο κέντρο του ισογείου υπάρχει η μοναδική είσοδος του σπιτιού. Πάνω από την είσοδο του κτηρίου υπήρχε μικρό ξύλινο μπαλκόνι, το οποίο σήμερα έχει καταστραφεί. Το Kονάκι της Λαζαρίνας υπήρξε κατοικία του μεγαλοκτηματία Γεωργίου Zωγράφου ο οποίος έφερε στην περιοχή την επιστημονική καλλιέργεια της γης, της δενδροκομίας και της κτηνοτροφίας και ίδρυσε τα Zωγράφεια εργοστάσια σακχάρεως, ορύζης και βάμβακος. Το κονάκι αποτελείται από την κυρίως κατοικία και τα βοηθητικά του προσκτίσματα, τις αποθήκες, το εργοστάσιο επεξεργασίας ρυζιού κ.α., στα οποία σήμερα στεγάζεται η επιχείρηση της «IΠΠOTOYP». H χρονολογία κατασκευής του τοποθετείται αμέσως μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας. Το κτήριο είναι μεγάλων διαστάσεων, διώροφο, με σοφίτες και ενισχυμένο στη NΔ γωνία του με πολυγωνικό πύργο, διάτρητο από πολεμίστρες για την αμυντική του θωράκιση. O όγκος του διασπάται σε επιμέρους τμήματα, σε εσοχή και προεξοχή, δημιουργώντας μια έντεχνη πλαστικότητα στη διάρθρωση των όγκων. H κάτοψή του είναι απλή, οργανωμένη με βάση έναν κεντρικό χώρο υποδοχής, από τον οποίο ξεκινά μια μνημειακή τρισκελής σκάλα που οδηγεί στον όροφο του σπιτιού, ενώ οι υπόλοιποι χώροι διευθετούνται δεξιά και αριστερά των χώρων διανομής. Υπερσύγχρονο για την εποχή του, με ευρύχωρους, ψηλοτάβανους και με μεγάλα παράθυρα χώρους, με κεντρική θέρμανση (καλοριφέρ) και ξεχωριστό μπάνιο για κάθε υπνοδωμάτιο. Στο ισόγειο είναι χωροθετημένα τα δωμάτια των επισκεπτών, το γραφείο του ιδιοκτήτη, η κουζίνα, οι χώροι υποδοχής και άλλοι βοηθητικοί χώροι. O όροφος αποτελούσε τον χώρο διαμονής των ιδιοκτητών, ενώ στη σοφίτα διέμενε το υπηρετικό προσωπικό. Οι όψεις είναι λιτές με ελάχιστα διακοσμητικά στοιχεία, όπως οι παραστάδες που προβάλλουν έντονα και διατρέχουν τα ύψη και των δύο ορόφων. Στο κτήριο αυτό κατά την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης στεγάστηκε το στρατηγείο των Eγγλέζων στην περιοχή και μία πτέρυγά του διαμορφώθηκε σε νοσοκομείο. Κονάκι Εκρέμ Μπέη Πρόδρομος Δ.Ε.Κάμπου Κονάκι Κοέν - Αστρίτσα Δ.Ε.Φύλλου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 224 από 271

226 5. Μεσοπολεμική οικία της περιοχής του Κάμπου : H οικία Iωάννη Pωτσιάμη βρίσκεται στη Mύρινα (Δήμος Καρδίτσας - Δ.Ε. Κάμπου) και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα σπιτιού της περιόδου του μεσοπολέμου στο πεδινό τμήμα της Θεσσαλίας. Κτίστηκε τη δεκαετία του 30, με την παραδοσιακή τεχνική της περιόδου, δηλαδή με άψητα πλινθιά ενισχυμένα με ξυλοδεσιές ανά τακτά διαστήματα και ξύλινη κεραμοσκεπή. Έχει κάτοψη σχήματος Γ που αναπτύσσεται σε δύο στάθμες, το ισόγειο και τον όροφο, καθεμιά από τις οποίες περιλαμβάνει τρεις κύριους χώρους και τους απαραίτητους κοινόχρηστους. Στη βορινή πλευρά του σπιτιού και σε επαφή με αυτό υπάρχουν τα βοηθητικά παράσπιτα που αναπτύσσονται κατά τον οριζόντιο άξονα, τις γνωστές στην περιοχή «σαρτάρες», στις οποίες είναι χωροθετημένοι οι βοηθητικοί χώροι του σπιτιού, όπως το μαγειρείο, ο στάβλος, ο αχυρώνας κ.α. Κτηριακά Σύνολα Πέρα από τα κηρυγμένα μνημεία, αξιόλογα οικιστικά σύνολα απαντώνται σε αρκετούς ορεινούς και ημιορεινούς οικισμούς της περιοχής μελέτης. Αυτά συνήθως αποτελούν τον παλιό παραδοσιακό πυρήνα του οικισμού, που σε άλλες περιπτώσεις διατηρούνται σε καλή κατάσταση και έχουν ενταχθεί στη δομή και τη ζωή του οικισμού, ενώ σε άλλες περιπτώσεις έχουν εγκαταλειφθεί και ερειπώσει, καθιστώντας αυτό το τμήμα του οικισμού ανενεργό, ωστόσο παρουσιάζουν ιδιαίτερο αισθητικό και μορφολογικό ενδιαφέρον. Χαρακτηριστικά παραδείγματα οικισμών με αξιόλογους οικιστικούς πυρήνες αποτελούν οι δύο χαρακτηρισμένοι παραδοσιακοί οικισμοί της Π.Ε.Καρδίτσας δηλ. ο Ελληνόπυργος και η Ρεντίνα, αλλά και αρκετοί ακόμα οικισμοί όπως το Νεοχώρι, το Φανάρι, τα Κανάλια, τα Κουμπουριανά, Μορφοβούνι, Κερασιά, κ.ά. Ρεντίνα Δ.Ε. Ρεντίνας Ελληνόπυργος Δ.Ε. Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 225 από 271

227 Φανάρι Δ.Ε. Ιθώμης Κανάλια Δ.Ε. Ιθώμης Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και μερικοί οικισμοί της βορειοδυτικής περιοχής του Δήμου Παλαμά, όπως για παράδειγμα ο Άγιος Δημήτριος, όπου καταγράφηκε μια γειτονιά του με πολύ αξιόλογα κτηριακά κελύφη, τα οποία έχουν ερειπώσει και έχουν αφεθεί στην φθορά του χρόνου και της εγκατάλειψης. Ωστόσο συνεχίζουν και σε αυτή τη μορφή να παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και χρήζουν ειδικής προστασίας. Αγ.Δημήτριος Δ.Ε. Παλαμά Μορφολογικά Στοιχεία Κατοικίας Στο παρόν κεφάλαιο κρίνεται σκόπιμο να γίνει αναφορά και στα επιμέρους αξιόλογα ειδικά μορφολογικά στοιχεία που αφορούν σε κατασκευαστικές ή αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες και τα οποία συμβάλλουν σημαντικά στην εικόνα και τη μορφολογία των διαφόρων παραδοσιακών κτισμάτων στην περιοχή μελέτης. Τα στοιχεία αυτά αφορούν στα υλικά δόμησης, στα υλικά επικαλύψεων των στεγών, στον τρόπο διαμόρφωσης των ανοιγμάτων (πρέκια, κορνιζώματα, υπέρθυρα ή ανακουφιστικά τόξα), σε διάφορες κατασκευαστικές λεπτομέρειες (ξυλοδεσιές, γείσα, γωνιακά Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 226 από 271

228 αγκωνάρια), στους τύπους των κουφωμάτων, στη μορφολογία των εξωστών (στέγαση ή μη, στήριξη σε φουρούσια, διακόσμηση, κλπ.) ή σε άλλα μορφολογικά στοιχεία (περιφράξεις, πορτοσιές, κλπ.). Αναφορικά με τη διαμόρφωση των εξωτερικών όψεων, καταγράφονται αρκετά ενδιαφέροντα μορφολογικά στοιχεία όπως οι αρμολογημένες λιθοδομές από λίθους σε ακανόνιστη ή ορθογωνισμένη μορφή, ενώ για το αρμολόγημα χρησιμοποιείται σοβάς ή κονίαμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται συνεχή ξύλινα σενάζ (ξυλοδεσιές) στα ανώφλια των ανοιγμάτων και ανά τακτά διαστήματα στο «σώμα» των τοίχων που λειτουργούν συνδετικά και αντισεισμικά για όλη την κατασκευή συνεισφέροντας στην αύξηση της ακαμψίας της τοιχοποιίας και της ικανότητάς της να παραλαμβάνει εφελκυστικές δυνάμεις. Σε αρκετές περιπτώσεις στις διασταυρώσεις των εξωτερικών τοίχων παρατηρούνται γωνιακά αγκωνάρια, τα οποία είναι συνήθως πέτρες ορθογωνισμένες οι οποίες αποτελούν μέσο σύνδεσης των δύο κάθετων τοίχων ενώ ταυτόχρονα συμβάλλουν και στην μορφολογική διαμόρφωση των όψεων καθώς συνήθως χρησιμοποιούνται σε χρώμα διαφορετικό (πιο ανοιχτό ή πιο έντονο) χρώμα από την υπόλοιπη τοιχοποιία. Χαρακτηριστική είναι και η διαμόρφωση των πρεκιών στις πόρτες και στα παράθυρα με αγκωνάρια από ορθογωνισμένες πέτρες. Σε κάποια κτήρια εμφανίζονται και αγκωνάρια από πέτρα, ενσωματωμένα στην τοιχοποιία τα οποία φέρουν διακοσμητικά στοιχεία, είτε για την αναφορά της χρονολογίας κατασκευής είτε ακόμη και για την αναγραφή θρησκευτικών συμβόλων. Κουμπουριανά Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Όσον αφορά στα ανοίγματα ξεχωρίζουν αυτά σε όψεις από αρμολογημένες λιθοδομές με τοξωτό πρέκι από λίθους ή με οριζόντιο ξύλινο πρέκι, ενώ ελάχιστα απαντώνται οριζόντια λίθινα πρέκια με Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 227 από 271

229 ανακουφιστικό τόξο. Σε κάποιες περιπτώσεις καταγράφηκαν και κορνιζώματα γύρω από τα ανοίγματα, τις περισσότερες φορές από σοβά και σε ελάχιστες από λαξευμένους λίθους. Φανάρι Δ.Ε. Ιθώμης Νεοχώρι Δ.Ε. Νεβρόπολης Αγράφων Ενδιαφέρον στοιχείο, που απαντάται σε αρκετούς οικισμούς της περιοχής μελέτης και ιδιαίτερα στην περιοχή της Δημοτικής Ενότητας Παλαμά είναι η διαμόρφωση των γείσων με τρείς επάλληλες σειρές τούβλων (οπτόπλινθων). Η πρώτη σειρά τούβλων τοποθετείται με φορά εγκάρσια στο πάχος του λιθόκτιστου τοίχου, η δεύτερη σειρά υπό γωνία 45μοιρών, ενώ στην τρίτη σειρά τα τούβλα τοποθετούνται παράλληλα στο πάχος του τοίχου. Δημιουργείται έτσι μια ζώνη, η οποία αφενός δημιουργεί μια επιφάνεια έδρασης της στέγης και αφετέρου συνιστά ένα πολύ ενδιαφέρον μορφολογικό στοιχείο. Η ζώνη αυτή σε περιπτώσεις εμφανών λιθοδομών μένει ανεπίχριστη, ενώ σε περιπτώσεις επιχρισμένων λιθοδομών καλύπτεται κι αυτή με επίχρισμα συνεχίζοντας ωστόσο να αποτελεί μια διακριτή ζώνη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα απαντώνται σε οικίες του Βλοχού (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Παλαμά). Βλοχός Δ.Ε. Παλαμά Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 228 από 271

230 Το πιο ξεχωριστό και ενδιαφέρον, μορφολογικό στοιχείο των οικισμών της περιοχής αποτελούν ίσως οι εξώστες των παραδοσιακών πλατυμέτωπων κτισμάτων. Πρόκειται για μικρούς εξώστες, συνήθως ξύλινους, που προβάλλουν στο κέντρο συνήθως της κύριας όψης (σε ελάχιστες περιπτώσεις απαντώνται και σε δεύτερη όψη) διώροφων ή και σε κάποιες περιπτώσεις τριώροφων λιθόκτιστων πλατυμέτωπων κτισμάτων και οι οποίοι στηρίζονται στη λιθοδομή με ξύλινα φουρούσια ή με ξύλινες αντηρίδες. Οι εν λόγω εξώστες απαντώνται είτε ανοικτοί ακάλυπτοι είτε ή ανοικτοί καλυμμένοι. Η κάλυψη του ανοικτού εξώστη γίνεται με δίρριχτη στέγαση είτε με μονόρριχτη που αποτελεί συνέχεια της στέγης του κτηρίου. Το στέγαστρο είναι συνήθως ξύλινο και στηρίζεται σε δύο ή τρία ξύλινα υποστυλώματα, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις φέρει περιμετρικά πολλή ενδιαφέρουσα διακόσμηση με «δαντελωτή ξύλινη γιρλάντα». Τέτοιου τύπου παραδοσιακοί εξώστες απαντώνται σε μεγάλο βαθμό στην κεντρική περιοχή της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας, δηλαδή στην ευρύτερη περιοχή της Λίμνης Πλαστήρα (π.χ. στο Νεοχώρι, το Μορφοβούνι, κλπ.). Παραλλαγή αυτού του τύπου εξώστη αποτελεί ο τύπος του μεγαλύτερου εξώστη, που προβάλλει στο κέντρο του κτηρίου και στηρίζεται στο ισόγειο σε δύο λιθόκτιστους πεσσούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα απαντώνται στον Αγ. Γεώργιο (Δήμος Καρδίτσας - Δ.Ε. Μητρόπολης). Νεοχώρι Δ.Ε.Νεβρόπολης Αγράφων Ρεντίνα Δ.Ε. Ρεντίνης Νεοχώρι Δ.Ε.Νεβρόπολης Αγράφων Ρεντίνα Δ.Ε. Ρεντίνης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 229 από 271

231 Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιφράξεις και οι πορτοσιές, που απαντώνται κυρίως στους οικισμούς του Φαναρίου και των Καναλίων. Οι πορτοσιές στις συγκεκριμένες περιπτώσεις είναι είτε ξύλινες συνήθως καρφωτές ή μεταλλικές. Ρεντίνα Δ.Ε. Ρεντίνης Ρεντίνα Δ.Ε. Ρεντίνης Ρεντίνα Δ.Ε. Ρεντίνης Ρεντίνα Δ.Ε. Ρεντίνης Νεοχώρι Δ.Ε.Νεβρόπολης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 230 από 271

232 Σχολικά Κτήρια O δημόσιος τομέας στην κατηγορία των αξιόλογων προς προστασία κτηρίων εκπροσωπείται κυρίως από τα σχολικά κτήρια, τα οποία εντοπίζονται σε όλους σχεδόν τους οικισμούς της περιοχής και καλύπτουν ολόκληρη την ιστορική περίοδο των νεότερων χρόνων. Τα σχολεία της περιόδου της τουρκοκρατίας αρχικά στεγάστηκαν σε κτήρια που ανήκαν κυρίως στην Εκκλησία και λιγότερο σε ιδιωτικά κτήρια. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881, η εκπαιδευτική οργάνωση της περιοχής τέθηκε σε νέες βάσεις και την ευθύνη της στέγασης των σχολείων ανέλαβε το Ελληνικό Κράτος. Το 1895 η περιοχή της Θεσσαλίας εντάχθηκε στο πρώτο κρατικό πρόγραμμα ανέγερσης σχολικών κτηρίων που εκπονήθηκε από το νομομηχανικό Δημήτρη Kαλλιά και θεσμοθετήθηκε με το νόμο B.T.M.Θ. Σχολεία του προγράμματος αυτού κτίστηκαν αρκετά στην περιοχή της Καρδίτσας, από τα οποία σώζεται μόνο το μονοτάξιο Δημοτικό Σχολείο του Kαροπλεσίου. Το 1911 το πρόγραμμα Kαλλία εγκαταλείφθηκε και πολλά διδακτήρια κτίστηκαν από το κληροδότημα Συγγρού, όπως τα Δημοτικά Σχολεία Kαναλίων και Pεντίνας, ενώ κάποια σχολεία μετά την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών στεγάστηκαν στα κονάκια, τα οποία περιήλθαν στο Ελληνικό Δημόσιο και μετασκευάστηκαν ειδικά γι αυτό το σκοπό, όπως τα κονάκια του Προδρόμου και του Bλοχού. Το 1929 εγκαινιάστηκε από τον τότε Υπουργό Παιδείας Γεώργιο Παπανδρέου ένα μεγαλόπνοο πρόγραμμα ανέγερσης σχολικών κτηρίων, ανάμεσα στα οποία είναι και το Δημοτικό Σχολείο Φαναρίου. Τέλος ακολούθησαν τα προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας της μεταπολεμικής εποχής. Κηρυγμένα ως διατηρητέα μνημεία είναι τα Δημοτικά σχολεία του Πετρίλου, του Καροπλεσίου, της Ρεντίνας, των Καναλιών, του Φαναρίου, του Μουζακίου, του Καλλιφωνίου και της Μαζούλας. Το Δημοτικό σχολείο Πετρίλου κτίστηκε το Πρόκειται για λιθόκτιστο και κεραμοσκεπές κτίσμα, με ορθογωνική κάτοψη, η οποία περιλαμβάνει δύο αίθουσες διδασκαλίας, ένα μικρό προθάλαμο και το γραφείο των δασκάλων. Το 1944, στο κτήριο αυτό μεταφέρθηκε από τη Βίνιανη της Ευρυτανίας η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (Π.Ε.Ε.Α), η οποία παρέμεινε στο χώρο αυτό για τρεις μήνες. Το 1983 το σχολείο έπαψε να λειτουργεί, ενώ το 1989, χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, καθώς αποτελεί σημαντικό δείγμα σχολικής αρχιτεκτονικής του 19ου αι. στην περιοχή της Καρδίτσας. Το Δημοτικό Σχολείο Καροπλεσίου είναι μονοτάξιου τύπου, του πρώτου οργανωμένου προγράμματος ανέγερσης σχολικών κτηρίων στην Ελλάδα, όπως προαναφέρθηκε. Πρόκειται για λιθόκτιστη, κεραμοσκεπή κατασκευή, με ορθογωνική κάτοψη, η οποία περιλαμβάνει έναν κεντρικό προθάλαμο, δύο γραφεία εκατέρωθεν του προθαλάμου και μία μεγάλη αίθουσα διδασκαλίας στο Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 231 από 271

233 πίσω μέρος του κτηρίου. Η πρόσοψή του είναι οργανωμένη με βάση τον κατακόρυφο άξονα συμμετρίας και το κεντρικό της τμήμα προβάλλει ελαφρά της υπόλοιπης πρόσοψης, πετυχαίνοντας με τον τρόπο αυτό τη διάσπασή της σε διαφορετικά επίπεδα και τον τονισμό της κύριας εισόδου του κτηρίου. Σχολείο Πετρίλου. Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Σχολείο στο Καροπλέσι, Δ.Ε. Ιτάμου Το Δημοτικό Σχολείο Ρεντίνας κτίστηκε την τριετία με δωρεά του κληροδοτήματος Συγγρού. Πρόκειται για εντυπωσιακό λιθόκτιστο και κεραμοσκεπές κτήριο, το οποίο στεγάζεται, με δίκλινη στέγη, καλυμμένη με κεραμίδια γαλλικού τύπου. Η κάτοψή του είναι ορθογωνική και αναπτύσσεται σε δύο στάθμες, το ισόγειο και τον όροφο. Το ισόγειο περιλαμβάνει έναν προθάλαμο, όπου ανοίγεται η κύρια είσοδος του σχολείου, ένα διάδρομο, κάθετα τοποθετημένο στον προθάλαμο, στο βάθος του οποίου βρίσκεται κλιμακοστάσιο για τον όροφο και δύο μεγάλες αίθουσες διδασκαλίας. Ο όροφος έχει ανάλογη διαμόρφωση με αυτή του ισογείου, με τη διαφορά ότι στη θέση του προθαλάμου του ισογείου είναι το γραφείο των καθηγητών και στο μέσο του διαδρόμου της νότιας πλευράς βρίσκεται η δεύτερη είσοδος του σχολείου, που οδηγεί στην αυλή του. Στο κτήριο του σχολείου, τον Αύγουστο του 1943, στεγάστηκε η σχολή των Εφέδρων Αξιωματικών του Ε.Λ.Α.Σ., η οποία παρέμεινε μέχρι τα τέλη Αυγούστου του 1944, οπότε και διέκοψε τη λειτουργία της. Το Δημοτικό Σχολείο Καναλιών κτίστηκε το 1912 με δωρεά του Ανδρέα Συγγρού. Πρόκειται για ισόγειο λιθόκτιστο κτήριο, στεγασμένο με ξύλινη στέγη καλυμμένη με κεραμίδια γαλλικού τύπου. Η κάτοψή του περιλαμβάνει τρεις μεγάλες αίθουσες διδασκαλίας και μια μικρότερη που χρησιμοποιούταν για γραφείο του διδακτικού προσωπικού. Το κτήριο είναι κατασκευασμένο από γκριζοπράσινο ψαμμόλιθο της περιοχής και κόκκινο ηφαιστειογενή λίθο. Το 1994, η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Θεσσαλίας συνέταξε μελέτη επισκευής του κτηρίου και μετασκευής του σε τοπικό Λαογραφικό Μουσείο. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 232 από 271

234 Το Δημοτικό Σχολείο Φαναρίου αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα σχολικής αρχιτεκτονικής της περιόδου του μεσοπολέμου. Περατώθηκε το 1931, οπότε και άρχισε η κανονική του λειτουργία ως τετρατάξιο Δημοτικό Σχολείο. Το 1940, προήχθη σε πεντατάξιο και το 1952 σε εξατάξιο. Το κτήριο είναι διώροφο, λιθόκτιστο και στεγασμένο με ξύλινη τετράρριχτη στέγη, καλυμμένη με κεραμίδια γαλλικού τύπου. Περιλαμβάνει στους δύο ορόφους του έξι αίθουσες διδασκαλίας, τα γραφεία των δασκάλων και τους υπόλοιπους κοινόχρηστους και βοηθητικούς χώρους.. Σχολείο Φαναρίου, Δ.Ε. Ιθώμης Σχολείο στα Κανάλια, Δ.Ε. Ιθώμης Αξιόλογα, μη κηρυγμένα ως διατηρητέα, σχολεία απαντώνται στους οικισμούς Άγιου Ακάκιου (Δ.Ε.Ιθώμης Δήμος Μουζακίου), Καππάς (Δ.Ε.Ιθώμης Δήμος Μουζακίου) κ.α. Σχολείο στον Άγιο Ακάκιο, Δ.Ε. Ιθώμης Σχολείο στον Καππά, Δ.Ε. Ιθώμης Λοιπά Αξιόλογα Κτήρια Εκτός από τα κτήρια κατοικίας και τα σχολικά κτήρια απαντώνται στην περιοχή μελέτης και κάποια σημαντικά κτήρια βιομηχανικού χαρακτήρα, καθώς επίσης και το Βυζαντινό Φρούριο του Φαναρίου. Αναλυτικότερα: 1. Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί και το Βυζαντινό Φρούριο στον οικισμό του Φαναρίου (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης), το οποίο αξιολογείται ως ιδιαίτερα σημαντικό τόσο λόγω της κατασκευής Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 233 από 271

235 και των μορφολογικών του στοιχείων, όσο και λόγω της επιρροής του στην χωρική και πολεοδομική οργάνωση του οικισμού. Το Φρούριο του Φαναρίου αποτελεί την ακρόπολη της βυζαντινής πόλης που υπήρχε στην περιοχή. Καλύπτει έκταση 2,6 στρεμμάτων, έχει κάτοψη πολυγωνικού σχήματος και η κύρια είσοδός του είναι στα νότια. Τα τείχη του έχουν πλάτος 2μ., εξωτερικό ύψος 9-13μ. και ενισχύονται κατά διαστήματα από έξι πύργους που είναι ενσωματωμένοι στην κατασκευή ή και προεξέχουν αυτής. Στο εσωτερικό του φρουρίου σώζεται καμαροσκέπαστη Πυριτιδαποθήκη, η καμάρα της οποίας έχει κατά το μεγαλύτερο μέρος καταπέσει, ενώ με ανασκαφική έρευνα αποκαλύφθηκαν στο εσωτερικό του, δεξαμενές, ερείπια οικιών και τζαμιού, καθώς και δίκτυο με λιθόστρωτα μονοπάτια. Μπροστά στη νότια είσοδο αποκαλύφθηκε μεγάλο κτήριο με δύο ορθογώνιους χώρους που σχετίζεται με τις ανάγκες της φρουράς. Η πλειοψηφία των κτισμάτων στο εσωτερικό του φρουρίου χρονολογούνται στην ύστερη περίοδο της οθωμανικής κατοχής (18 ος -19 ος αι.) και φαίνεται ότι η έντονη χρήση του την εποχή αυτή εξαφάνισε τα ίχνη παλαιότερων περιόδων. Η αρχική φάση του φρουρίου τοποθετείται στον 13 ο αιώνα και συνδέεται αφενός με τον έλεγχο των διαβάσεων της Πίνδου και ιδιαίτερα του δρόμου Τρικάλων-Άρτας και αφετέρου με την εποπτεία μεγάλου μέρους του θεσσαλικού κάμπου, μαζί με το φρούριο των Τρικάλων, με το οποίο είχε άμεση επικοινωνία. Το φρούριο καταλείφθηκε το 1393 για πρώτη φορά από τους Τούρκους, δεν έχασε ποτέ, όμως τη στρατηγική του σημασία. Τους επόμενους αιώνες επισκευάστηκε πολλές φορές και χρησιμοποιούνταν ως οχυρό μέχρι τον 20 ο αιώνα. Το φρούριο είναι χαρακτηρισμένο ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, διατηρείται σε καλή κατάσταση σήμερα, και δεσπόζει στην κορυφή του οικισμού του Φαναρίου, αποτελώντας σημαντικό τοπόσημο του οικισμού άλλα και της ευρύτερης περιοχής. Η δομή και ανάπτυξη του οικισμού συνδέεται άμεσα με τη παρουσία του κάστρου. Ο οικισμός έχει αναπτυχθεί περιμετρικά του κάστρου, ακολουθώντας τη μορφολογία του εδάφους του λόφου. Σημειώνεται ότι καταγράφηκε μια προσπάθεια αξιοποίησής του με τη διαμόρφωση ενός κοινόχρηστου χώρου στην είσοδό του. 2. Το Ζαχαροποιείο Zωγράφου, μαζί με το γειτονικό ορυζοποιείο, το αρχοντικό της Λαζαρίνας και το πλήθος των διάσπαρτων εγκαταστάσεων και τεχνικών έργων της οικογένειας Ζωγράφου στην περιοχή (αποθήκες, στάβλοι, κονάκια, γέφυρες) αποτελούν μάρτυρες της ιστορία της Θεσσαλικής εκβιομηχάνισης. Το Ζαχαροποιείο Ζωγράφου χτίστηκε το 1894 στη θέση «Kιούρκα» στα πεδινά του Eλληνόπυργου από τον ηπειρωτικής καταγωγής ομογενή τραπεζίτη της Κωνσταντινούπολης Xρηστάκη Zωγράφο, ο οποίος έδωσε και την ονομασία στη θέση («Zωγραφιά»). Το ερειπωμένο Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 234 από 271

236 σήμερα κτήριο, εμβαδού 2.500τ.μ. είναι κατασκευασμένο από ντόπια λαξεμένη πέτρα με τσιμεντοκονία ενισχυμένη με θηραϊκή γη, πλαίσια από οπτόπλινθους στα τοξοειδή ανοίγματα και δίρριχτες κεραμοσκεπές. Αποτελείται από δύο εφαπτόμενες μακρόστενες αίθουσες. Στη δυτική ήταν εγκατεστημένοι οι ατμολέβητες, οι συσκευές ανάμιξης του πολτού με ασβεστόγαλα, το διυλιστήριο, οι στρόβιλοι και τα μηχανήματα για την ανακάθαρση (ραφινάρισμα). Στον ίδιο χώρο υπήρχε το αποστακτήριο, οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας των υπολειμμάτων μετά τη διαπίδυση και ατμοκίνητο μηχανουργείο. H ανατολική αίθουσα ήταν η αποθήκη της ζάχαρης. Στη βόρεια πλευρά του κτηρίου υπήρχε το ζυγιστήριο και ανατολικά η οστεοκάμινος, η ασβεστοκάμινος και η καπνοδόχος. Νότια του εργοστασίου σώζεται μέχρι σήμερα ένα μακρόστενο διώροφο κτήριο, το οποίο χρησίμευε πιθανότατα ως κατοικία του ανώτατου προσωπικού. Το ζαχαροποιείο Ζωγράφου ήταν η πρώτη κάθετη μονάδα παραγωγής ραφιναρισμένης ζάχαρης από τεύτλα στην Ελλάδα και μια από τις πρώτες στα Βαλκάνια. Σχεδιάστηκε από Γάλλους μηχανικούς και ήταν δυναμικότητας τόνων ετησίως, ποσότητας διπλάσιας από την εγχώρια κατανάλωση ζάχαρης της εποχής. Απασχολούσε σε μόνιμη βάση 200 περίπου εργάτες και στην αυτοκαλλιέργεια των τεύτλων. Παρά τις προσπάθειες των ιδιοκτητών να δημιουργήσουν μια πρότυπη αγροτική και βιομηχανική εκμετάλλευση, το εργοστάσιο αναγκάστηκε τελικά να κλείσει το H αποκλειστική καλλιέργεια τεύτλων από τους ιδιοκτήτες, η απουσία κρατικής μέριμνας για εγγειοβελτιωτικά έργα και στήριξη της εγχώριας βιομηχανίας, η έλλειψη τεχνογνωσίας, το υψηλό κόστος μεταφοράς αλλά και η διαμάχη με τους κολίγους της περιοχής, ήταν οι κυριότερες δυσκολίες. Το Ζαχαροποιείο Zωγράφου, όπως και τα κτήρια του ορυζοποιείου στη Λαζαρίνα (που στεγάζουν σήμερα τις εγκαταστάσεις της ΙΠΠΟΤΟΥΡ) δε διέπονται από κάποιο πλαίσιο προστασίας, παρά την ιστορική και αρχιτεκτονική σημασία τους. Ζαχαροποιείο Ζωγράφου Θέση Ζωγραφιά Δ.Ε.Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 235 από 271

237 3. Αξίζει τέλος, να γίνει αναφορά στους δύο ανενεργούς, πλέον, σιδηροδρομικούς σταθμούς της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας που βρίσκονται στα Ορφανά (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Φύλλου) και στο Φανάρι (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Ιθώμης) και οι οποίοι αφενός διαθέτουν μεγάλα κτήρια εξαιρετικής αρχιτεκτονικής και αφετέρου αποτελούν σημαντικά δείγματα της ιστορίας του Σιδηροδρόμου Θεσσαλίας (ΣΘ). Αποτελούσαν τμήμα της γραμμής Παλαιοφαρσάλου Καλαμπάκας, που σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε στα πλαίσια κατασκευής του Σιδηροδρόμου Θεσσαλίας την περίοδο , από τον εμπνευσμένο Ιταλό μηχανικό, Ευαρίστο Ντε Κίρικο. Ο σταθμός του Φαναρίου, βρίσκεται κοντά στον Κόμπελο, δίπλα στον κεντρικό δρόμο προς Μουζάκι. Πρόκειται για ένα νεοκλασικό κτήριο, που χτίστηκε στα τέλη του 19 ου αιώνα, το οποίο μετά την παύση της λειτουργίας, παρέμεινε αναξιοποίητο και υπέκυψε στη φθορά του χρόνου και της εγκατάλειψης. Κατά καιρούς, έχουν εκφράστει προτάσεις αξιοποίησης του σταθμού, οι οποίες έχουν αποβεί άκαρπες. Η ΓΑΙΑΟΣΕ (θυγατρική εταιρεία του ΟΣΕ) είχε προτείνει τη μετατροπή του σταθμού είτε σε χώρο εστίασης και αναψυχής, είτε σε εκθεσιακό κέντρο προβολής και διάθεσης τοπικών προϊόντων, ενώ η Αναπτυξιακή Ανώνυμη Εταιρία Καρδίτσας, είχε εκπονήσει μελέτη για τη διάσωση και αξιοποίηση του σταθμού, η οποία προέβλεπε τη δημιουργία χώρων αναψυχής, την ίδρυση σιδηροδρομικού μουσείου και την μεταφορά παλιών τρένων και βαγονιών, εκθέσεις φωτογραφίας κλπ. Πολύ αξιόλογος είναι και ο σιδηροδρομικός σταθμός στα Ορφανά, ο οποίος, αποτελείται από πολλές κτηριακές εγκαταστάσεις, σημαντικού μεγέθους που διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση και που σε μια προοπτική αξιοποίησης προσφέρονται για ακόμη μεγαλύτερες δραστηριότητες. Η μορφολογία των κτηρίων του παραπέμπει σε δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του τέλους του 19 ου αιώνα. Ορφανά Δ.Ε.Φύλλου Φανάρι Δ.Ε.Ιθώμης Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 236 από 271

238 Θρησκευτικοί Χώροι Αναφορικά με τους θρησκευτικούς χώρους σημειώνεται ότι στην περιοχή μελέτης καταγράφεται πληθώρα Βυζαντινών Μονών και Ναών, πολλοί από τους οποίους είναι χαρακτηρισμένοι ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία. Το σύνολο των κηρυγμένων χώρων παρουσιάζεται αναλυτικά στον πίνακα που παρατίθεται στο τέλος του Κεφαλαίου. Γενικά σημειώνεται ότι τη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή περίοδο, σε ολόκληρη την περιοχή της Καρδίτσας, άλλα ειδικότερα στην περιοχή των Αγράφων (Δήμος Αργιθέας, τμήμα του Δήμου Μουζακίου, τμήμα του Δήμου Λίμνης Πλαστήρα, και νότιο τμήμα των Δήμων Καρδίτσας και Σοφάδων), όπου υπήρχαν ευνοϊκές συνθήκες, λειτουργούσε μεγάλος αριθμός μοναστηριών, τα οποία απέκτησαν αρκετή περιουσία και βοήθησαν στην ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών, ιδρύοντας σχολές και καλώντας σημαντικούς καλλιτέχνες (ζωγράφους, ξυλογλύπτες, αργυροχόους). Τα περισσότερα από τα μοναστήρια ιδρύθηκαν γύρω στο 16 ο αιώνα, στη θέση παλαιότερων, σε προφυλαγμένες περιοχές, αλλά κοντά στις οδικές αρτηρίες της εποχής. Στην Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας είναι συνολικά χαρακτηρισμένες ως διατηρητέες δεκαπέντε (15) Ιερές Μονές. Από αυτές το μεγαλύτερο μοναστήρι της μεταβυζαντινής περιόδου είναι η Ιερά Μονή Κορώνης (Δήμος Λίμνης Πλαστήρα Δ.Ε. Πλαστήρα) που ιδρύθηκε στα μέσα του 16 ου αιώνα, ενώ την ίδια περίοδο ιδρύθηκαν και η Ιερά Μονή Ρεντίνας (Δήμος Ρεντίνας) και η Ιερά Μονή Πέτρας στο Καταφύγιο (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Ιτάμου). Τα καθολικά και των τριών μονών ακολουθούν τον κλασικό τρίκογχο αγιορείτικο τύπο με τρούλο, ενώ στην περίπτωση της Μονής Ρεντίνας και της Μονής Κορώνης διασώζεται και το τετράπλευρο συγκρότημα φρουριακής μορφής που τις περιβάλλει. Ο αθωνίτικος αυτός τύπος με τρούλο, στις μικρότερες μονές χτίζεται συνεπτυγμένος χωρίς εσωτερικούς κίονες και με χαμηλωμένο κεντρικό θόλο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Καραϊσκάκη στο Μαυρομμάτι (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), όπου για πρώτη φορά εφαρμόστηκε αυτή η παραλλαγή, αποτέλεσε το χαρακτηριστικότερο δημιούργημα των μαστόρων των Αγράφων, εξαπλώθηκε σε πολλά μοναστήρια της περιοχής και ονομάστηκε τύπος των μονών της Πίνδου ή τύπος Καραϊσκάκη. Η Μονή Καραϊσκάκη Ιδρύθηκε στα τέλη του 16 ου αιώνα σε στρατηγική αλλά προστατευμένη περιοχή δίπλα στην έξοδο του στενού του Παμίσου. Το μικρό καθολικό της είναι τρίκογχος ναός με δύο ημικυλινδρικές καμάρες ανατολικά και μία υπερυψωμένη τρουλοκαμάρα στο κέντρο. Ενδιαφέρον παράδειγμα αποτελεί και η Ιερά Μονή Πελεκητής Καρίτσης, η οποία ιδρύθηκε επίσης το 16 ο αιώνα, σε απρόσιτη βραχώδη θέση στα νότια του οροπεδίου της Νεβρόπολης, αφού πρώτα πελεκήθηκε μεθοδικά ο βράχος. Τέλος η Ιερά Μονή Σπηλιάς Κουμπουριανών που είναι κτισμένη σε απόκρυμνη και οχυρή τοποθεσία, χρησίμευε ως Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 237 από 271

239 ορμητήριο και καταφύγιο των κλεφταρματωλών. Διασώζει δύο ναούς. Ο μικρότερος χρονολογείται τον 17 ο αιώνα και ανήκει στο μονόκλιτο αθωνίτικο τύπο, ενώ ο μεγάλος του 18 ου αιώνα, είναι επίσης αθωνίτικου τύπου, σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Αναφορικά με τους ναούς σημειώνεται ότι η πλειοψηφία των παλιών ναών σώζεται στην περιοχή των Αγράφων, πολλοί από τους οποίους ανήκαν κυρίως σε μοναστήρια, από τα οποία έχει διασωθεί μόνο ο ναός. Χαρακτηριστικά και αξιόλογα παραδείγματα αποτελούν ο ναός της Ιεράς Μονής Κωστή Κουμπουριανών (Δήμος Αργιθέας Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας), αλλά και το καθολικό της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου Προδρόμου στο Παλιούρι (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Καλλιφωνίου). Από τους ενοριακούς ναούς της περιοχής των Αγράφων ενδιαφέροντα παραδείγματα αποτελούν ο Ι.Ν. Γεννήσεως του Χριστού στο συνοικισμό Ρώσση Πετρίλου (Δήμος Αργιθέας Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας) και πολλοί άλλοι. Στους οικισμούς του κάμπου υπάρχουν επίσης αξιόλογοι ναοί, η πλειονότητα των οποίων χρονολογείται στον 19 ο αιώνα. Εξαίρεση αποτελούν ο Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου στο Βλοχό (16 ος αιώνας) και ο Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου στη Μέλισσα (17 ος αιώνας), καθώς και λίγοι του 18 ου αιώνα, όπως ο Ι.Ν. Ζωοδόχου Πηγής στα Καλογριανά (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Σελλάνων), ο Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου Λεύκης (Δήμος Παλαμά Δ.Ε. Φύλλου), ο Ι.Ν. Προφήτη Ηλία στη Φιλία (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Σοφάδων), ο Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου στο Δασοχώρι (Δήμος Σοφάδων Δ.Ε. Σοφάδων). Σημειώνεται, επίσης, ότι οι περισσότερες ενοριακές εκκλησίες ξαναχτίστηκαν τον 19 ο αιώνα στον τύπο της μεγάλης τρίκλιτης βασιλικής, συνήθως θολοσκέπαστης. Σημαντικότερα δείγματα αποτελούν ο Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Γελάνθη (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Μουζακίου), αλλά και ο Ι.Ν. Αγίου Ιωάννη Προδρόμου στον Πρόδρομο (Δήμος Καρδίτσας Δ.Ε. Κάμπου). Στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος Στα στοιχειά του φυσικού περιβάλλοντος και δεδομένου ότι εντοπίζονται κατά βάση στον περιαστικό και εξωαστικό χώρο θα συμπεριληφθούν πληροφορίες σχετικά με : - κατασκευές ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που βρίσκονται ενταγμένες στον ύπαιθρο χώρο, π.χ. αρχαιολογικοί χώροι, γεφύρια, νερόμυλοι, κλπ. διατηρητέα και μη - αμιγώς φυσικά στοιχεία π.χ. ποτάμια, λίμνες, δασικοί σχηματισμοί, παραρεμάτιες περιοχές, ιαματικές πηγές κλπ. Αναλυτικότερα: Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 238 από 271

240 Αρχαιολογικοί Χώροι Έχοντας κομβική γεωγραφική θέση, η ευρύτερη περιοχή της Περιφέρειας Καρδίτσας αποτέλεσε σταυροδρόμι διαφορετικών λαών και πολιτισμών. Κατοικείται αδιάλειπτα από την παλαιολιθική εποχή ως τις μέρες μας, όπως καταδεικνύουν και ευρήματα που μαρτυρούν την ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή από το π.χ. Αναφορά στην περιοχή γίνεται και από τον Όμηρο, στην Ιλιάδα, όπου τρεις πόλεις (Τιτάνειο, Ιθώμη, Αστέριο) συμμετείχαν με πλοία τους στον Τρωικό πόλεμο. Η Π.Ε Καρδίτσας, όπως επισημαίνεται και στην εισαγωγή της παρούσας μελέτης, κατοικήθηκε από τους αρχαιότατους χρόνους, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται από τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα των νεολιθικών οικισμών οι οποίοι ξεπερνούν τους πενήντα. Σημαντικότεροι αρχαιολογικοί χώροι της περιοχής είναι ο αρχαιολογικός χώρος των Γόμφων, ο αρχαιολογικός χώρος στη θέση «Λιανοκόκκαλα» ενώ πληθώρα αρχαιολογικών χώρων απαντάται στην ευρύτερη περιοχή του Ιτάμου, όπου περιλαμβάνεται και ο αρχαιολογικός χώρος του Καλλίθηρου, αλλά και στην κεντρική περιοχή του Κάμπου (Πύργος Κιερίου). Ναός Απόλλωνα, θέση «Λιανοκόκκαλα», Δ.Ε.Μητρόπολης, Δ.Ε.Πλαστήρα Ιδιαίτερα σημαντικός αρχαιολογικός χώρος είναι αυτός στη θέση «Ύψωμα Αγ. Νικολάου Λουτρού» στην περιοχή μεταξύ των οικισμών Κέδρου και Λουτρού (βορειοδυτικά του Κέδρου και ανατολικά του Λουτρού), ο οποίος καθορίστηκε με το ΦΕΚ 91/Β/1964 και περιλαμβάνει τη σημαντικότερη αρχαία τειχισμένη πόλη της περιοχής, η οποία έχει ταυτιστεί με την αρχαία Όρθη, νεκροταφείο, αρχαίο ιερό και τμήμα ναού ελληνιστικής εποχής. Ο συγκεκριμένος αρχαιολογικός χώρος, προκειμένου για την αποτελεσματικότερη προστασία και ανάδειξή του, διέπεται από ειδικούς όρους και περιορισμούς δόμησης και χρήσεων γης και είναι ο μοναδικός στην Π.Ε. Καρδίτσας για τον οποίο έχουν καθοριστεί (ΦΕΚ 449/Β/1997), στο σύνολο της Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 239 από 271

241 ελεγχόμενης από πλευράς Αρχαιολογικού Νόμου περιοχής, Ζώνες Προστασίας Α και Β. Αναλυτικά: Ι. Ως Ζώνη Α απολύτου προστασίας, αδόμητη, ορίζεται το μεγαλύτερο τμήμα του αρχαιολογικού χώρου πέριξ του λόφου του Αγ.Νικολάου. Στην περιοχή καθορίζονται οι εξής χρήσεις γης : απαγορεύεται οποιαδήποτε αλλοίωση του εδάφους απαγορεύεται η δόμηση, καθώς και οποιαδήποτε κατασκευή (π.χ. αποθήκες, θερμοκήπια, κλπ.) για την οποία απαιτείται ή δεν απαιτείται άδεια της αρμόδιας πολεοδομικής αρχής επιτρέπονται μόνο οι ανοικτές με αβαθή άροση καλλιέργειες και τα απλά (με δίκτυο) επιφανειακά έργα άρδευσης, με τον όρο ότι θα εκτελούνται σε μικρό βάθος. βασική προϋπόθεση για κάθε επιτρεπόμενο έργο στην περιοχή αυτή, είναι η προηγούμενη έγκριση και επίβλεψη της αρμόδιας ΙΓ ΕΠΚΑ. ΙΙ. Ως Ζώνη Β υπό όρους και περιορισμούς δομήσιμη, ορίζεται μικρό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου που βρίσκεται παρά την οδό που συνδέει τους οικισμούς Κέδρου και Λουτρού. Στη ζώνη αυτή επιτρέπεται από πλευράς Αρχαιολογικού Νόμου η δόμηση με ειδικούς όρους και περιορισμούς, οι οποίοι διατυπώνονται σε απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και οι οποίοι θα θεσμοθετηθούν μετά από επεξεργασία από το αρμόδιο Υπουργείο. Οποιαδήποτε δραστηριότητα στη Ζώνη αυτή, επιτρέπεται μόνο εφόσον έχει την προβλεπόμενη από τις σχετικές διατάξεις του Κ.Ν.5351/32 «Περί Αρχαιοτήτων» προηγούμενη έγκριση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και την επίβλεψη της αρμόδιας ΙΓ Εφορείας Αρχαιοτήτων. Γεφύρια Ένας ιδιαίτερος τομέας της παραδοσιακής οδομηχανικής είναι τα τοξωτά γεφύρια, τα οποία σώζονται σε ολόκληρη την Π.Ε. και ξεπερνούν τα 40, τόσο στις πεδινές περιοχές όσο και στον ορεινό όγκο των Αγράφων και της Αργιθέας. Αυτά που καταγράφονται στην Αργιθέα, κατασκευάστηκαν κυρίως την εποχή του Βυζαντίου και της τουρκοκρατίας τότε που η περιοχή ήταν το βασικό πέρασμα μεταξύ Ηπείρου και Θεσσαλίας. Πολλά από τα γεφύρια διακρίνονται για τη μοναδικότητα των χαρακτηριστικών τους, πχ το μεγάλο άνοιγμα του τόξου, το ύψος ή τον τρόπο δόμησής τους. Αξίζει να γίνει αναφορά στα τόξα των γεφυριών που είναι κτισμένα με ανθεκτικά λαξευμένα υλικά και η στατική τους αποτελεί περίτεχνη δημιουργία. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 240 από 271

242 Τα γεφύρια του κάμπου, τα οποία είναι ιδιαίτερα αξιόλογα και τα περισσότερα χρονολογούνται από την εποχή της Τουρκοκρατίας και ιδίως κατά το τέλος του 18 ου αιώνα και αρχές του 19 ου, είναι συνήθως πολύτοξα και έχουν σαφείς διαφοροποιήσεις από εκείνα των ορεινών περιοχών, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στην ομαλότητα και στο πλάτος του καταστρώματος, προκειμένου αυτά να χρησιμοποιούνται και από κάρα της εποχής. Οι δυσκολίες στην κατασκευή τους ήταν μεγαλύτερες, αφού θα έπρεπε να θεμελιωθούν σε ασταθές έδαφος και πολλές φορές κάποια από τα μεσόβαθρά τους θα έπρεπε να θεμελιωθούν εντός της κοίτης των ποταμών. Πολύτοξα γεφύρια του κάμπου διατηρούνται πολλά στο νομό Καρδίτσας, όπως του Μοσχολουρίου, της Ιτέας, της Μαγούλας, της Αστρίτσας, του Αγναντερού, της Καρδιτσομαγούλας και πολλά άλλα. Τα γεφύρια των ορεινών περιοχών είναι συνήθως μονότοξα και έχουν κομψές αναλογίες, αφού αυτά προορίζονταν μόνο για τη διέλευση πεζών και ζώων. Η θεμελίωση γινόταν σε βραχώδες έδαφος και πολλές φορές είχαν εντυπωσιακά ανοίγματα, όπως του Κοράκου στην Αργιθέα που δε σώζεται πια, του Τριζόλου στην Καρυά και πολλά άλλα. Η πέτρα, που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των γεφυριών, προέρχεται από ντόπια πετρώματα, τον ασβεστόλιθο, πέτρα που την πελεκούσαν σε αντίθεση με τα ηπειρωτικά γεφύρια, στα οποία χρησιμοποιήθηκε ο σχιστόλιθος, που ήθελε λιγότερη επεξεργασία. Οι κατασκευαστές των γεφυριών προέρχονταν από την Ήπειρο και ειδικότερα από την περιοχή της Κόνιτσας και των Τζουμέρκων. Αυτοί ήταν οργανωμένοι σε μικρές ομάδες, τα λεγόμενα μπουλούκια, και όργωναν όλο το θεσσαλικό κάμπο χτίζοντας, τα κονάκια, τις εκκλησίες, τα καμπαναριά, τα γεφύρια. Η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Θεσσαλίας, από την ίδρυσή της στις αρχές της δεκαετίας του 1980 μέχρι και σήμερα, έχει ξεκινήσει ένα ευρύ πρόγραμμα καταγραφής, αξιολόγησης και χαρακτηρισμού ως Νεωτέρων Μνημείων των αξιολογότερων γεφυριών που χρονολογούνται από το 1830 και μετά, προκειμένου κατ αρχήν να προστατευτούν και στη συνέχεια να αποκατασταθούν και να αναδειχθούν, ώστε να συμβάλλουν στην ολοκλήρωση της πολιτιστικής ταυτότητας του νομού Καρδίτσας. Έτσι, αρκετά γεφύρια που απαντώνται στην περιοχή μελέτης είναι χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα μνημεία. Στην περιοχή του Ιτάμου καταγράφονται πέντε διατηρητέα γεφύρια, που είναι το Γεφύρι στο Καλλίθηρο, το Γεφύρι της Πάνω Ραχούλας στο Παλαιοζωγλόπι, καθώς τα γεφύρια «Σόκολη», «Καναβιώτικο» και της «Καλόγριας» στην Απιδέα. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 241 από 271

243 Στην περιοχή της Δ.Ε. Αργιθέας του Δήμου Αργιθέας είναι διατηρητέα δύο γεφύρια κοντά στον οικισμό της Αργιθέας, καθώς και το Γεφύρι του Θερινού στην θέση «Άγιος Μηνάς», που βρίσκεται στη διασταύρωση για το Μεσοβούνι, μετά τον αρχαιολογικό χώρο στη θέση «Ελληνικά», δίπλα στο εκκλησάκι του Αγίου Μηνά και γεφυρώνει έναν παραπόταμο του Αχελώου. Πρόκειται για μονότοξη λιθόκτιστη γέφυρα, κατασκευασμένη μεταξύ 12 ου -13 ου αι. Ιδιαίτερα σημαντικό διατηρητέο μνημείο της περιοχής χωροθετημένο σε μια εντυπωσιακή τοποθεσία αποτελεί η Γέφυρα του Καταφυλλίου (της Τριχιάς ή Αυλακίου) που βρίσκεται στο Αρδάνοβο (Δήμος Αργιθέας Δ.Ε. Αχελώου), στα σύνορα των νομών Καρδίτσας και Ευρυτανίας. Πρόκειται για πεντάτοξη γέφυρα, μήκος 50μέτρων χτισμένη από πελεκητή πέτρα. Αποτελείται από ένα κεντρικό τόξο,ενώ υπάρχουν τέσσερα βοηθητικά μικρότερα τόξα, ένα δεξιά και τρία αριστερά, που ψηλώνουν μακρόστενα, ορθογώνια στο σχήμα, αλλά η στέψη τους παραμένει αψιδόμορφη. Η κατασκευή της ολοκληρώθηκε το 1910 και γεφυρώνει τον ποταμό Αχελώο (Ασπροπόταμο), διευκολύνοντας την πρόσβαση των χωριών της Αργιθέας προς τα χωριά του Βάλτου, την Ευρυτανία και το Αγρίνιο. Αρδάνοβο Δ.Ε.Αχελώου Συκιά Δ.Ε.Αργιθέας Στην πιο πεδινή περιοχή διατηρητέα είναι η Γέφυρα του Μοσχάτου, Τοξωτή Γέφυρα Παμίσου στη Μαγούλα, η Γέφυρα της Βουβουλίνας στο Αγναντερό, που γεφυρώνει την παλιά κοίτη του ποταμού Παμίσου (Βουβουλίνα), είναι τρίτοξη, κτισμένη από ξεστό ασβεστόλιθο γύρω στο 1870 με 1880, εξυπηρετώντας τη διάβαση προς τα Τρίκαλα, η Γέφυρα της Ιτέας, στον Ενιππέα ποταμό, που είναι δίτοξη, και κτισμένη από ξεστό λευκό και γκρι ασβεστόλιθο κατά τα τέλη του 18 ου αιώνα, το γεφύρι Αστρίτσας που γεφυρώνει τον παραπόταμο Φαρσαλίτη και είναι τετράτοξο, κτισμένο τέλη του 18 ου αιώνα από λευκό και γκρι πελεκητό ασβεστόλιθο, το Γεφύρι της Μέλισσας, το Γεφύρι της Ματαράγκας που γεφυρώνει τον παραπόταμο του Σοφαδίτη, Οργόζινο και είναι τρίτοξο, κτισμένο από λαξευμένο ασβεστόλιθο κατά τα τέλη του 19 ου αιώνα και η Τοξωτή Γέφυρα «Καμάρες», που Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 242 από 271

244 βρίσκεται έξω από τη Μύρινα, γεφυρώνει τον ποταμό Καλέτζη, είναι τρίτοξη από λαξευμένο ασβεστόλιθο και κτισμένη κατά τα τέλη του 19 ου αιώνα. Ιτέα Δ.Ε. Φύλλου Αγναντερό Δ.Ε. Παμίσου Εκτός από τα παραπάνω γεφύρια που είναι χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα, απαντάται στον ύπαιθρο χώρο της περιοχής μελέτης μια πληθώρα λοιπών αξιόλογων τέτοιων κατασκευών, όπως η μονότοξη γέφυρα του Μεζίλου στο Δροσάτο, το Στεφανιώτικο γεφύρι στη θέση Ραγάζια κοντά στην Ι.Μ. Σπηλιάς, η Παλαιοκάμαρα στη διαδρομή από το Πετρωτό προς την Καλή Κώμη, η Πέτρινη γέφυρα Πετρωτού (13ος - 14ος αι.) που βρίσκεται κοντά στη Συκιά (Δήμος Αργιθέας Δ.Ε. Αχελώου) δίπλα από τη μεταλλική γέφυρα στον Κουμπουριανίτη και η οποία λέγεται πως θα σκεπαστεί από τα νερά του Αχελώου όταν ολοκληρωθούν τα έργα εκτροπής του ποταμού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεφύρι του Τριζόλου ή της Καρυάς, που βρίσκεται στη διαδρομή από το Ανθηρό προς το Πετρωτό και αποτελεί το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι της Θεσσαλίας με ελεύθερο άνοιγμα τόξου 32μ. και ύψος 16μ. περίπου. Χτίστηκε το 13ο αι. και αποτελεί ένα λαμπρό δείγμα τοπικής αρχιτεκτονικής. Επίσης, καταγράφηκε το πέτρινο γεφύρι μεταξύ της Καστανιάς και του Καταφυγίου, τρία γεφύρια στη Ραχούλας και το γεφύρι του Ανθοχωρίου. Σημειώνεται ότι δύο πολύ σημαντικά γεφύρια με μεγάλη αρχιτεκτονική αλλά και ιστορική σημασία αποτελούν η Γέφυρα του Κοράκου και η Κουτσοκαμάρα, που βρίσκονται κοντά στο φράγμα του Αχελώου, στον οικισμό της Συκιάς (Δήμος Αργιθέας Δ.Ε. Αχελώου) και γεφυρώνουν τον ποταμό Αχελώο. Η πρώτη χρονολογείται από το 1515 και η δεύτερη από τα Ρωμαϊκά χρόνια. Δυστυχώς και οι δύο έχουν σήμερα καταστραφεί, η Γέφυρα του Κοράκου από ανατίναξη το 1949 στη διάρκεια του εμφυλίου και η Κουτσοκαμάρα πολύ παλαιότερα από φυσικές καταστροφές. Ωστόσο διατηρούνται κάποια απομεινάρια τους που μαρτυρούν την ποιότητα και αισθητική της κατασκευής. Σημειώνεται ότι το περπατητό οδόστρωμα της γέφυρας του Κοράκου, σε σχέση με το μήκος του και το ύψος του, είναι από τα πιο στενά που απαντώνται. ήταν καμπυλωτό με καλντερίμι στην αρχή και ανεβαίνοντας Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 243 από 271

245 κατέληγε σε πλατύσκαλο για να μειώνεται ο κίνδυνος. Το τόξο ήταν διπλό ημικυκλικό (Ρωμαϊκό) με σχιστόλιθο πελεκημένο, με πρώτη και δεύτερη στρώση πέτρας και ύστερα στρωμένη με καλντερίμι. Στην περιοχή του κάμπου αξίζει να γίνει αναφορά, στο Γεφύρι του Μακρυχωρίου, (τέλη 19 ου αιώνα), που είναι δίτοξο, κτισμένο με λαξευτό ασβεστόλιθο, γεφυρώνει τον ποταμό Πάμισο (Μπλιούρη) και εξυπηρετεί και σήμερα τις ανάγκες των αγροτών, αλλά και στη Γέφυρα του Μασχολορίου, που αποτελεί το παλιότερο γεφύρι, που σώζεται μέχρι σήμερα (αποτελεί βυζαντινό έργο). Είναι τρίτοξο, κτισμένο από ασβεστόλιθο, ενώ τα διαζώματα είναι από πωρόλιθο και γεφυρώνει τον ποταμό Σοφαδίτη ή Ονόχωνο. Η γέφυρα του Μασχολουρίου ήταν χτισμένη πάνω σε αρχαίο σταυροδρόμι (μεταξύ Ηπείρου, Τρικάλων, Φαρσάλων και Βόλου), αλλά και συγκοινωνιακό κόμβο του Βυζαντίου και της περιόδου της Τουρκοκρατίας και κάλυπτε βασικές συγκοινωνιακές ανάγκες, καθώς αποτελούσε τη μοναδική γέφυρα πάνω στο Σοφαδίτικο ποταμό για αιώνες. Νερόμυλοι Σημαντικό μέρος της αρχιτεκτονικής και προβιομηχανικής παράδοσης αποτελούν οι νερόμυλοι, που βρίσκονται διάσπαρτοι στους ορεινούς κυρίως οικισμούς των Θεσσαλικών Αγράφων, μερικοί από τους οποίους λειτουργούν και σήμερα. Με την εφεύρεση του νερόμυλου, στην ουσία πρώτη φορά αξιοποιείται η φυσική δύναμη του νερού για κίνηση του μηχανισμού αυξάνοντας σημαντικά την παραγωγική ικανότητα. Οι νερόμυλοι και οι λοιπές προβιομηχανικές βιοτεχνίες (μαντάνια, υδροτριβές-ντριστέλες) είχαν ως κινητήρια δύναμη το νερό, το οποίο είτε πέφτοντας από ψηλά έθετε σε λειτουργία το μηχανισμό της εγκατάστασης, είτε με την περιδίμηση (υδροτριβές) κατεργαζόταν τα μάλλινα προϊόντα τους. Η διάδοση των νερόμυλων ήταν ευρύτατη στην ηπειρωτική Ελλάδα, αρκεί να υπήρχε στην περιοχή νερό. Οι νερόμυλοι απαντώνται είτε μεμονωμένοι είτε σε ομάδες συνεχόμενων υδρόμυλων οι οποίοι κινούνται με το νερό της ίδιας της πηγής, συγκροτώντας τα γνωστά μυλοτόπια, προνομιακές περιοχές, στις οποίες αναπτύχθηκαν σημαντικοί οικισμοί. Μυλοτόπια υπάρχουν και στην περιοχή των Αγράφων. Στα μυλοτόπια, εκτός από τους μύλους που άλεθαν το αλεύρι λειτουργούσαν και τα υδροκίνητα εργαστήρια επεξεργασίας υφαντών, οι νεροτριβές (περισσότερες ντριστέλες και λιγότερα μαντάνια). Στην περιοχή της Καρδίτσας, οι νερόμυλοι κατασκευάζονταν, κυρίως, έξω από τους οικισμούς, πλησίον των ποταμών και ήταν ανεξάρτητα κτίσματα ή συνδυάζονταν με την κατοικία του μυλωνά. Οι μύλοι ήταν τόσο κοινοτικοί, δηλαδή ανήκαν σε κάποια εκκλησία ή μοναστήρι, όσο και ιδιωτικοί Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 244 από 271

246 δηλαδή ανήκαν σε φυσικά πρόσωπα και αποτελούσαν οικογενειακή ενασχόληση. Η χρήση τους υπήρξε διαδεδομένη και διήρκεσε μέχρι τα μεταπολεμικά χρόνια. Η κατασκευή του κτίσματος των νερόμυλων, διέφερε από περιοχή σε περιοχή και ακολουθούσε τις τοπικές αρχιτεκτονικές συνήθειες και μεθόδους όπως είχαν διαμορφωθεί από τα διαθέσιμα δομικά υλικά. Στην περιοχή μελέτης καταγράφονται μικροί σχετικά σε μέγεθος ορθογωνικοί όγκοι στεγασμένοι με ξύλινες στέγες (δίρριχτες ή τετράρριχτες), καλυμμένες με κεραμίδια, σχιστόπλακες ή λαμαρίνα. Οι εξωτερικοί τοίχοι συνήθως είναι πέτρινοι και τα παράθυρα ήταν λίγα (συχνά μόνο ένα). Ο μηχανισμός των νερόμυλων αποτελούνταν από το κινητικό μέρος που ήταν εγκατεστημένο σε ένα μικρό χώρο κάτω από το μύλο, με τη φτερωτή (αρχικά ξύλινη και τα τελευταία χρόνια μεταλλική) και τα βοηθητικά συστήματα ρύθμισης, διακοπής λειτουργίας κλπ. Η λειτουργία του μύλου στηριζόταν στη διοχέτευση νερού από κάποιο ρέμα μέσα από ένα ειδικά κατασκευασμένο αυλάκι σε μία δεξαμενή (κάναλη) κατασκευασμένη συνήθως από ξύλο (όπως οι καρδάρες) η οποία στο κάτω μέρος στένευε και κατέληγε σε μια μικρή τρύπα, έτσι που το νερό έβγαινε με μεγάλη ορμή λόγου του μεγάλου ύψους της δεξαμενής. Το νερό έπεφτε με δύναμη και περιέστρεφε τη φτερωτή, που με τη σειρά της γυρνούσε μια μεγάλη στρογγυλή πέτρα (μυλόπετρα) η οποία έλιωνε το σπόρο και τον έκανε αλεύρι. Τόσο η κατασκευή όσο και η λειτουργία του μύλου απαιτούσε εξειδικευμένες γνώσεις και δεν αποτελούσε απλή διαδικασία. Στην Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας τρεις νερόμυλοι έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέοι ως μνημεία της προβιομηχανικής τεχνολογίας του νομού Kαρδίτσας : οι νερόμυλοι του Ζωγράφου, του Νικήτα Γκάλιου και του Κέδρου. Ο Nερόμυλος του Zωγράφου βρίσκεται στη θέση «Mύλος» στον οικισμό του Παλαιοχωρίου (Δήμος Μουζακίου Δ.Ε. Παμίσου), κοντά στο ρέμα Βουβουλίνας, παραπόταμου του Πάμισου ποταμού. Kτίστηκε το 1891 με δαπάνη του μεγαλοκτηματία της περιοχής, Eφέντη Xρηστάκη Zωγράφου. Πρόκειται για ορθογώνιο κτίσμα με υπερυψωμένο ισόγειο και υπόγειο. O νερόμυλος είναι κατασκευασμένος από καλοδουλεμένη λιθοδομή από γκριζοπράσινο ψαμμόλιθο της περιοχής και είναι στεγασμένος με ξύλινη τετράρριχτη στέγη, καλυμμένη με κεραμίδια βυζαντινού τύπου. Με ιδιαίτερη επιμέλεια έχουν κατασκευαστεί ορισμένα στοιχεία της οικοδομής, όπως η διαμόρφωση της ανατολικής εισόδου με το ανακουφιστικό τόξο της, τα διάφορα λιθανάγλυφα σχέδια με παραστάσεις πουλιών και άλλων διακοσμητικών στοιχείων σε γωνιόλιθους του κτηρίου, καθώς και η κτητορική του επιγραφή που είναι διακοσμημένη με φυτικά κυρίως μοτίβα. Για τη λειτουργία του μύλου Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 245 από 271

247 χρησιμοποιήθηκε ως κινητήρια δύναμη το νερό, το οποίο μέσα από ένα ειδικό αυλάκι κατευθυνόταν στην τουρμπίνα που βρισκόταν στον υπόγειο χώρο του μύλου και την έθετε σε κίνηση. H τουρμπίνα, με ένα σύστημα αξόνων πάνω στους οποίους ήταν προσαρμοσμένες διάφορες τροχαλίες που συνδέονταν μεταξύ τους με ιμάντες, έθετε σε λειτουργία τις μυλόπετρες, οι οποίες βρίσκονταν στο ισόγειο του κτηρίου. Στο εσωτερικό του μύλου υπάρχουν και δύο παλιάς τεχνολογίας μηχανήματα : ένα τριέρι για τον καθαρισμό του σιταριού από ξένες ύλες και ένα μπουράτο με το ειδικό μεταξωτό ύφασμα για το κοσκίνισμα του αλευριού. Αδιευκρίνιστο παραμένει εάν αυτά ανήκουν στην αρχική ή στη μετέπειτα φάση του μύλου. Το 1925 ο μύλος ανανεώθηκε με την τοποθέτηση δύο κυλινδρομηχανών και τη μετατροπή του από νερόμυλο σε κυλινδρόμυλο. Δίπλα στο μύλο υπάρχουν και άλλες υδροκίνητες εγκαταστάσεις, οι οποίες ανανεώθηκαν μεταγενέστερα, όπως ντριστέλες (νεροτριβές) που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα για τον καθαρισμό και την κατεργασία των μάλλινων υφαντών, καθώς και ένα πιο σύγχρονο βαφείο. O νερόμυλος του Nικήτα Γκάλιου βρίσκεται στον Άγιο Aκάκιο και είναι κτισμένος στο ρέμα «Mπακατσάνο», στην είσοδο του χωριού. Το ρέμα αυτό αποτελούσε παλαιότερα ιδανικό μυλότοπο και μέχρι πρόσφατα διατηρούνταν κατά μήκος του πολλές υδροκίνητες εγκαταστάσεις, όπως μύλοι, μαντάνια και ντριστέλες, τα ερείπια των οποίων διακρίνονται στις όχθες του. O νερόμυλος του N. Γκάλιου είναι σε λειτουργία μέχρι σήμερα, χωρίς μεταγενέστερες αλλοιώσεις και χωρίς καμία σύγχρονη τεχνολογική επέμβαση. Πρόκειται για απλό ορθογώνιο σε κάτοψη κτίσμα, κτισμένο από αργολιθοδομή με συνδετικό κονίαμα χωματολάσπης που στεγάζεται με δίρριχτη στέγη, καλυμμένη σήμερα με μεταλλική κυματοειδή λαμαρίνα, σε αντικατάσταση των βυζαντινών κεραμιδιών που είχε παλαιότερα. Το δάπεδό του είναι από καλά πατημένο χώμα και στα αριστερά της εισόδου υπάρχει ένα μικρό πεζούλι, πάνω στο οποίο βρίσκεται μια πρωτόγονη εστία για την ετοιμασία του φαγητού και για τη θέρμανση του χώρου. Στη νότια πλευρά του κτηρίου είναι τοποθετημένος ο αλεστικός μηχανισμός, η λειτουργία του οποίου βασίζεται στην ελεγχόμενη παροχή νερού. H διοχέτευση του νερού γίνεται με φράγματα στο ρέμα, τα οποία οδηγούν το νερό με δύναμη από την κοίτη του ρέματος στο μυλαύλακο και από εκεί στο λιθόκτιστο αγωγό που βρίσκεται αρκετά ψηλότερα από την εγκατάσταση του μύλου, θέτοντας έτσι σε περιστροφική κίνηση την οριζόντια φτερωτή, η οποία βρίσκεται στο κατώτερο μέρος του μύλου στο εσωτερικό του τοξωτού αγωγού, το «ζουριό». O άξονας της φτερωτής θέτει σε κίνηση την κινητή μυλόπετρα, η οποία γυρνώντας με ταχύτητα γύρω από τον άξονά της τρίβει τα προϊόντα πάνω στη σταθερή μυλόπετρα που βρίσκεται ακριβώς από κάτω της. H τροφοδοσία των προϊόντων γίνεται από μια ξύλινη κατασκευή με ελεγχόμενο άνοιγμα, η οποία βρίσκεται ακριβώς πάνω από τις μυλόπετρες. Ανάλογα με το ύψος της υδατόπτωσης και την Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 246 από 271

248 ταχύτητα που κινούνται οι μυλόπετρες, σε συνδυασμό με την απόσταση που θα έχουν μεταξύ τους, ποικίλει και το τελικό αποτέλεσμα της ποιότητας του αλέσματος. O νερόμυλος του Kέδρου βρίσκεται στην είσοδο του χωριού, στις όχθες του Oνόχωτου ποταμού και αποτελεί ιδιοκτησία του Δήμου. Πρόκειται για επίμηκες, ισόγειο και λιθόκτιστο κτήριο ορθογωνικής κάτοψης, στο οποίο παλαιότερα στεγάζονταν και άλλες δραστηριότητες, όπως νεροτριβές και μαντάνια που σήμερα έχουν καταστραφεί. Διαθέτει ξύλινη δίρριχτη στέγη, καλυμμένη εν μέρει με κυματοειδείς λαμαρίνες, σε αντικατάσταση των κεραμιδιών που είχε παλαιότερα. Στο εσωτερικό του μύλου σώζεται ακέραιος και σε λειτουργία ο μηχανολογικός του εξοπλισμός, ο οποίος αποτελείται από δύο ζεύγη μυλόπετρες που βρίσκονται στην ανατολική πλευρά, ώστε η παραγωγική δυνατότητα του μύλου να είναι διπλάσια. Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα υδροκίνητης, προβιομηχανικής εγκατάστασης με οριζόντια φτερωτή, η λειτουργία της οποίας βασίζεται στην ελεγχόμενη παροχή νερού, που με την πτώση του από ψηλά έθετε σε λειτουργία τους αλεστικούς μηχανισμούς. Εκτός από τους παραπάνω, καταγράφηκαν στην περιοχή μελέτης αρκετοί ακόμα αξιόλογοι νερόμυλοι όπως ο παλιός νερόμυλος στην είσοδο του οικισμού της Αργιθέας, ο παλιός καλοδιατηρημένος νερόμυλος του Παληαντώνη με την ντριστέλα στο Λεοντίτο, οι νερόμυλοι με τις νεροτριβές στα νερά του ποταμού Κερασιώτη έξω από την Κερασιά, ο παραδοσιακός νερόμυλος με τη δίπλη ντριστέλα στην Πεζούλα, ο νερόμυλος στο Αργύρι (ο χώρος ήταν διαμορφωμένος σε δύο δωμάτια, ένα για τα τεχνικά μέσα και ένα για την αναμονή των κατοίκων και την παράθεση του καρπού), ο νερόμυλος του Ανθοχωρίου και ο νερόμυλος στις όχθες του ποταμού Καλέντζη που κτίστηκε στις αρχές του 20 ου αιώνα και χρησιμοποιούνταν για την άλεση αλευριού, ενώ διέθετε και ντριστέλα, όπου οι κάτοικοι έπλεναν τα κλινοσκεπάσματα ή χτυπούσαν τα διάφορα υφαντά τους στα μαντάνια. Η λειτουργία του σταμάτησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και σήμερα, εξαιτίας της εγκατάλειψης και μή συντήρησής του είναι σχεδόν γκρεμισμένος, με τη μόνη πρόσβαση προς αυτόν να αποτελεί ένα δύσβατο μονοπάτι, αριστερά από το γεφύρι. Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 247 από 271

249 Νερόμυλος στο Λεοντίτο Δ.Ε. Ανατολικής Αργιθέας Νερόμυλος στην Κερασιά Δ.Ε. Πλαστήρα Ανάλυση Αναγνώριση Σελίδα 248 από 271