ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ

Transcript

1 ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΝΤΑΦΛΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΓΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗ Ηγουμενίτσα,

2 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: ΠΡΟΛΟΓΟΣ.. Σελ. 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σελ. 9 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Ο.Ν.Ε.: ΤΙ ΕΙΝΑΙ... Σελ ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ Ο.Ν.Ε.... Σελ ΤΑ ΘΕΣΜΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ Ο.Ν.Ε.. Σελ 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ Ο.Ν.Ε. Σελ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ BARRE ΚΑΙ Η ΕΚΘΕΣΗ WERNER.. Σελ Η ΣΜΙΘΣΟΝΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ Σελ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ... Σελ Η ΕΝΙΑΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΡΑΞΗ Σελ Η ΕΚΘΕΣΗ DELORS... Σελ Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ. Σελ 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ Ο.Ν.Ε Σελ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΤΑΔΙΟ (01/07/ /12/1993) Σελ Τα Κριτήρια Σύγκλισης. Σελ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΤΑΔΙΟ (01/ /12/1998)... Σελ Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ινστιτούτο (Ε.Ν.Ι.)... Σελ Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Της Μαδρίτης.. Σελ ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΣΤΑΔΙΟ (01/01/ /12/2001).. Σελ Η Οικονομική Και Δημοσιονομική Επιτροπή... Σελ 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΤΟΥ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Σελ ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ. Σελ Η Πολυμερής Εποπτεία... Σελ Η Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος Σελ 35 3

4 4.2 Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ... Σελ Ο ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ. Σελ ΟΙ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ... Σελ Γερμανία.. Σελ Γαλλία.. Σελ Ιταλία... Σελ Πορτογαλία. Σελ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ... Σελ Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ Σελ 43 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: «ΕΥΡΩ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩ... Σελ Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ... Σελ Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΤΙΜΕΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ... Σελ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ.. Σελ ΧΩΡΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩ.. Σελ ΤΑ ΤΡΑΠΕΖΟΓΡΑΜΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΕΡΜΑΤΑ ΕΥΡΩ... Σελ Τα Χαρακτηριστικά Των Τραπεζογραμματίων Ευρώ Σελ Τα Χαρακτηριστικά Των Κερμάτων Ευρώ.. Σελ Τα Χαρακτηριστικά Ασφαλείας των Χαρτονομισμάτων. Σελ 53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Σελ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΟΦΕΛΗ... Σελ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΟΦΕΛΗ. Σελ 61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΤΑ ΚΟΣΤΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.. Σελ ΚΟΣΤΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ. Σελ ΚΟΣΤΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ.. Σελ ΚΟΣΤΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ. Σελ 69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ.. Σελ Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΗΝΩΜΕΝΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ.. Σελ 71 4

5 4.2 Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΔΑΝΙΑΣ. Σελ Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΣΟΥΗΔΙΑΣ Σελ Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΔΕΚΑ ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ. Σελ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΩΝ ΕΝΟΣ ΕΥΡΩ Σελ Η ΔΙΑΛΥΣΗ (;) ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ. Σελ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Σελ 76 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: «Ο.Ν.Ε.: ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ». Σελ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ (Ο.Ν.Ε.) Σελ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ.. Σελ ΕΥΡΩ Σελ ΑΡΙΣΤΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Σελ 88 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.. Σελ 90 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... Σελ 93 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Σελ 104 5

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στα πλαίσια της φοίτησης στο τμήμα Εφαρμογών Ξένων Γλωσσών στη Διοίκηση και το Εμπόριο του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Ηπείρου κρίνεται απαραίτητη η εκπόνηση πτυχιακής εργασίας από τους σπουδαστές του τμήματος. Ο τίτλος της παρούσας εργασίας είναι: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩ Ο.Ν.Ε.: Οι διαφορές από τη θεωρία στην πράξη και οι επιπτώσεις της εισαγωγής του ευρώ στην Ελληνική οικονομία. Όπως προκύπτει από τον κύριο τίτλο, αντικείμενο της εργασίας αυτής είναι η Οικονομική Νομισματική Ένωση και το ευρώ. Έμφαση δίνεται στις αποκλίσεις που παρουσιάζονται από τους διατυπωμένους στόχους κατά την εφαρμογή στην πράξη της διαδικασίας για την επίτευξή τους. Κατά καιρούς, έρχονται στην δημοσιότητα έρευνες για το έλλειμμα στην απασχόληση, την ανάπτυξη, την ανταγωνιστικότητα και για το ποσοστό σύγκλισης των οικονομιών την 12 χωρών που ανήκουν στην ευρωζώνη. Οι παραπάνω τομείς είναι μερικοί από τους στόχους που έχει θέσει η Ο.Ν.Ε.. Η ύπαρξη ελλείμματος σε αυτούς μου έδωσε το έναυσμα να εξετάσω κατά πόσο η Ο.Ν.Ε. έχει επιτύχει τους στόχους της πως εφαρμόστηκε εν τέλει από τη θεωρία στην πράξη. Ειδική αναφορά γίνεται στο Σύμφωνο Σταθερότητας και τις παραβιάσεις του. Ποια είναι τα βασικά σημεία του και για ποιο λόγο κρίθηκε απαραίτητη η σύστασή του; Μετά τη δημοσιότητα που δόθηκε στην ύπαρξη ελλείμματος στον προϋπολογισμό της Ελλάδας, αξίζει να εξετάσουμε τις περιπτώσεις παραβίασης του Συμφώνου από χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Γερμανία και το Βέλγιο. Επίσης, τα τελευταία χρόνια, μετά την εισαγωγή του ευρώ σημειώνονται συνεχείς αυξήσεις τιμών σε αρκετά βασικά αγαθά. Είναι άποψη της κοινής γνώμης ότι η ακρίβεια αυτή προκλήθηκε λόγω της εισαγωγής του ευρώ. Είναι όμως αυτή η πραγματικότητα; Ποια είναι τα πραγματικά οφέλη και κόστη του ευρώ; 6

7 Η πτυχιακή εργασία χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο μέρος είναι αφιερωμένο στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση και αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Παρουσιάζονται οι στόχοι και τα όργανα της Ο.Ν.Ε. και περιγράφεται η μακρόχρονη προσπάθεια των κρατών της Ευρώπης για τη δημιουργία της Ένωσης (ημερομηνίεςσταθμοί, στάδια, προϋποθέσεις). Το κομμάτι κλείνει με την παρουσίαση του Σύμφωνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Παρουσιάζονται οι στόχοι του και οι περιορισμοί που θέτει στην άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής των κρατώνμελών. Το δεύτερο μέρος, που είναι αφιερωμένο στο ευρώ, αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια στα οποία δίνονται γενικές πληροφορίες και άγνωστα στοιχεία για το ενιαίο νόμισμα. Αναλύονται τα οφέλη που αποκόμισαν ή αναμένεται να αποκομίσουν οι επιχειρήσεις, οι πολίτες και οι κυβερνήσεις και τα κόστη του ευρώ όπως αυτά έγιναν αισθητά στα τέσσερα χρόνια κυκλοφορίας του. Το τελευταίο κεφάλαιο πραγματεύεται ορισμένα θέματα που αφορούν το μέλλον του ενιαίου νομίσματος όπως η πιθανή υιοθέτηση του ευρώ από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Σουηδία και τη Δανία και το ενδεχόμενο διάλυσης της Ευρωζώνης. Στο τρίτο και τελευταίο κομμάτι της πτυχιακής εργασίας παρουσιάζονται οι διαφορές μεταξύ της θεωρητικής περιγραφής της Ο.Ν.Ε. και της πρακτικής εφαρμογής της. Ποιοι από τους κύριους στόχους της Ο.Ν.Ε. και τους επιμέρους στόχους των εκτελεστικών της οργάνων δεν έχουν επιτευχθεί; Ποια από τα οφέλη του ευρώ δεν έχουν πραγματωθεί και για ποιους λόγους συμβαίνει αυτό; Στο τέλος της εργασίας θα δοθούν με τη μορφή συμπερασμάτων οι απαντήσεις στα ερωτήματα που αποτελούν τον κορμό της εργασίας. Ποιες, δηλαδή, είναι οι διαφορές που προέκυψαν μεταξύ της θεωρητικής περιγραφής της Ο.Ν.Ε. (στόχοι, μέθοδοι για επίτευξή τους) και της τελικής μορφής της; Ποια ήταν η αντίδραση της Ευρωπαϊκής επιτροπής στις περιπτώσεις παραβίασης του Συμφώνου σταθερότητας από τη Γαλλία, τη Γερμανία και τις υπόλοιπες χώρες και ποια είναι η αντίδραση της στην περίπτωση της Ελλάδας; Τέλος, θα απαριθμηθούν τα οφέλη και τα κόστη της εισαγωγής του ευρώ. Ξεπερνούν τα μεν τα δε ή το αντίστροφο; 7

8 Στο παράρτημα παρέχονται συμπληρωματικές πληροφορίες για τις απεικονίσεις των χαρτονομισμάτων και των κερμάτων του ενιαίου νομίσματος και για τις χώρες στις οποίες κυκλοφορεί το ευρώ ενώ παρέχονται και αυθεντικά κείμενα που αφορούν το Σύμφωνο Σταθερότητας και τις διαδικασίες του και τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ένταξη των δώδεκα χωρών στην Ευρωζώνη. Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε με σύνθεση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας. Η μέθοδος που ακολούθησα για την κτήση των δεδομένων είναι η βιβλιογραφική έρευνα και η έρευνα μέσω του διαδικτύου. Η βιβλιογραφία, ελληνική και ξένη αποκτήθηκε έπειτα από έρευνα στη βιβλιοθήκη του ΤΕΙ Ηγουμενίτσας. Τα άρθρα και αρκετές από τις ειδικές εκδόσεις προέρχονται από το προσωπικό μου αρχείο ενώ ένα μέρος από τις ειδικές εκδόσεις προέρχεται από τη βιβλιοθήκη του ΤΕΙ Ηρακλείου. Η κυριότερη δυσκολία που συνάντησα κατά τη διεξαγωγή αυτής της εργασίας ήταν η έλλειψη σύγχρονης βιβλιογραφίας καθώς μόνο ένα βιβλίο από αυτά που συνθέτουν βιβλιογραφία της εργασίας αυτής έχει εκδοθεί μετά το Δηλαδή, τα περισσότερα βιβλία, ελληνικά και ξένα, στα οποία είχα πρόσβαση μπορούσαν να μου παρέχουν πληροφορίες μόνο για τη διαδικασία δημιουργίας της Ο.Ν.Ε. και υποθέσεις για τα πιθανά οφέλη και κόστη της εισαγωγής του ευρώ. Για την απόκτηση των δεδομένων που αφορούν την εποχή μετά την εισαγωγή του ευρώ βασίστηκα κυρίως στην έρευνά μου στο διαδίκτυο και από άρθρα στις εφημερίδες. Πολλοί θεωρούν ότι οι πληροφορίες που αποκτώνται μέσω του διαδικτύου δεν είναι αρκετά αξιόπιστες και θα πρέπει να αποφεύγεται η χρήση τους. Για να ελαχιστοποιήσω τις ενστάσεις αυτές, χρησιμοποίησα πληροφορίες και δεδομένα από όσο το δυνατόν πιο έγκυρες πηγές όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κ.α.. Αυτή η έλλειψη επαρκούς και ολοκληρωμένης βιβλιογραφίας σχετικής με το θέμα, μου δίνει την ευκαιρία να δημιουργήσω σε αυτή την εργασία έναν πιο ενημερωμένο και πρόσφατο οδηγό για την Ο.Ν.Ε. και τις επιπτώσεις της εισαγωγής του ευρώ. 8

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τα κράτη της Ευρωπαϊκής ηπείρου θέλοντας να επιταχύνουν την οικονομική τους αναδόμηση προχώρησαν στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (Ε.Κ.Α.Χ., 1951) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (Ε.Κ.Α.Ε., 1957). Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (Ε.Ο.Κ., 1957), η οποία αργότερα εξελίχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση (1992), δημιουργήθηκε για να καλύψει την αυξανόμενη ανάγκη για οικονομική συνεργασία μεταξύ των κρατών της Ευρώπης. Το εγχείρημα στέφθηκε με επιτυχία με αποτέλεσμα όλο και περισσότερες χώρες να γίνονται μέλη της Ένωσης. Έπειτα από διαδοχικές διευρύνσεις τα έξι ιδρυτικά μέλη (Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο, Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας) αυξήθηκαν σε εννέα το 1973 έπειτα από την ένταξη της Δανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας. Τη δεκαετία του 80 εισήλθαν στην Κοινότητα τρία νέα μέλη: η Ελλάδα (1981), η Ισπανία και η Πορτογαλία (1986) ενώ το 1995 προσχώρησε η Αυστρία, η Σουηδία και η Φινλανδία. Η τελευταία διεύρυνση έλαβε χώρα την 1 η Μαΐου 2004 και αύξησε τον αριθμό των κρατών-μελών σε 25 μετά την είσοδο στην Ένωση της Εσθονίας, της Κύπρου, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Μάλτας, της Ουγγαρίας, της Πολωνίας, της Σλοβακίας, της Σλοβενίας και της Τσέχικης Δημοκρατίας. Η δημιουργία της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης συμφωνήθηκε για να επιτευχθεί η μεγιστοποίηση των οικονομικών οφελών των κρατών-μελών. Η διαχείριση της δημοσιονομικής πολιτικής από κοινά όργανα και η υιοθέτηση ενιαίων πολιτικών θεωρήθηκε πως θα συνέβαλαν στην επίτευξη της οικονομικής σύγκλισης. Για το λόγο αυτό, κατά τη διάρκεια των τριών σταδίων της Ο.Ν.Ε. πραγματοποιήθηκε η μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων από τα εθνικά στα κοινοτικά όργανα. Ολοκληρώνοντας τη μακρόχρονη διαδικασία της οικονομικής ενοποίησης, αποφασίστηκε η αντικατάσταση των εθνικών νομισμάτων από ένα ενιαίο νόμισμα, το ευρώ. Αν και στην Ο.Ν.Ε. συμμετέχουν όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 9

10 δώδεκα μόνο χρησιμοποιούν το ευρώ καθώς η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Σουηδία επέλεξαν, τουλάχιστον προς το παρόν, να μην υιοθετήσουν το ευρώ και οι δέκα νέες χώρες δεν πληρούν ακόμη τα κριτήρια σύγκλισης. Για τη διατήρηση της σταθερότητας του ευρώ υπεγράφη το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης που θέτει όρια στην δημοσιονομικές δαπάνες των κρατών-μελών. Στις σελίδες που ακολουθούν θα παρουσιαστούν πιο αναλυτικά η Ο.Ν.Ε. και το ευρώ. Αναλύονται οι στόχοι της Ο.Ν.Ε., τα οφέλη και τα κόστη του ευρώ ενώ προβάλλονται διάφορες άγνωστες πτυχές των παραπάνω. 10

11 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ» 11

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Ο.Ν.Ε. : ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η Οικονομική και Νομισματική Ένωση ή Ο.Ν.Ε. είναι το αποτέλεσμα της μακροχρόνιας προσπάθειας της Ευρώπης να επιτύχει την οικονομική ενοποίηση των χωρών της και το πρώτο ίσως βήμα για την μελλοντική πολιτική της ενοποίηση. Τι είναι όμως η οικονομική και νομισματική ένωση; Όπως φανερώνει και η ανάλυση του όρου είναι μια ένωση χωρών που συνδυάζει τα χαρακτηριστικά μιας οικονομικής και μιας νομισματικής ένωσης. Η οικονομική ένωση (economic union) χαρακτηρίζεται από τον «υψηλού βαθμού συντονισμό και εναρμόνιση των πλέον σημαντικών τομέων της οικονομικής πολιτικής όπως η Βιομηχανική, η Δημοσιονομική, η Νομισματική πολιτική κ.λ.π.» 1. Ταυτόχρονα διατηρεί τα κύρια στοιχεία της Τελωνειακής Ένωσης (Customs Union) : «Την κατάργηση των δασμών και των ποσοτικών περιορισμών στο μεταξύ τους εμπόριο. Τη θέσπιση Κοινού Εξωτερικού Δασμολογίου» 2 για τις εισαγωγές Τρίτων Χωρών προς αυτές. και της Κοινής Αγοράς (Common Market) : «Την ελεύθερη μετακίνηση των παραγωγικών συντελεστών, εργασίας και κεφαλαίου. Τη θέσπιση κοινών κανόνων και πολιτικών απέναντι στη διακίνηση παραγωγικών συντελεστών από Τρίτες Χώρες» 3. όπως αυτά ορίζονται από τη Συνθήκη της Ρώμης (1957) και την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1987) αντίστοιχα. 1 Θεοδωρόπουλος, 1997: 20 2 Όπως παραπάνω (Οπ. π.) 3 Οπ. π. 12

13 Η νομισματική ένωση (monetary union) αποτελεί τη φυσική συνέχεια της οικονομικής ένωσης εφαρμόζοντας «σχεδόν ενιαία οικονομική πολιτική, ορίζοντας ανέκκλητες συναλλαγματικές ισοτιμίες ή καθιερώνοντας ένα κοινό νόμισμα» 4. Μία σχηματική απεικόνιση της παραπάνω εξελικτικής διαδικασίας είναι η εξής: ΝΟΜΙΣΜΑ- ΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΟΙΚΟΝΟ- ΜΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΟΙΝΗ ΑΓΟΡΑ ΤΕΛΩΝΕΙ- ΑΚΗ ΕΝΩΣΗ 1.1 ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ Ο.Ν.Ε. Αν και από το 1969 οπότε έγινε και η πρώτη αναφορά στην Ο.Ν.Ε. στη Σύνοδο της Χάγης ως την 1 η Ιανουαρίου 1999 (καταληκτική ημερομηνία εφαρμογής της) οι προτάσεις για τη μορφή και τις λειτουργίες της ποικίλουν, ο βασικός στόχος παραμένει ο ίδιος : η σύγκλιση των οικονομιών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνολικά οι στόχοι της Ο.Ν.Ε. είναι : Η σύγκλιση των οικονομιών των χωρών που μετέχουν σε αυτή. 4 Θεοδωρόπουλος, 1997: 21 13

14 Έμφαση έχει δοθεί σε τομείς όπως το δημόσιο χρέος, το έλλειμμα του δημόσιου τομέα, ο πληθωρισμός και τα μακροπρόθεσμα επιτόκια. Η συμμόρφωση σε ένα όριοστόχο για κάθε ένα από αυτούς τους τομείς αποτέλεσε και κύριο κριτήριο ένταξης των υποψήφιων χωρών στην Ο.Ν.Ε.. Η ανάπτυξη, η ανταγωνιστικότητα, η ανεργία και η σταθερότητα των τιμών είναι επίσης τομείς ιδιαίτερης σημασίας στην προσπάθεια αυτή. Για την επίτευξη του στόχου αυτού προβλέπεται στενός συντονισμός των εθνικών οικονομικών πολιτικών. Η ενιαία νομισματική πολιτική. Για το λόγο αυτό οι αρμοδιότητες για την άσκηση νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής (π.χ. ο καθορισμός του ύψους των επιτοκίων, η εκτύπωση και κυκλοφορία νέου χρήματος) μεταβιβάζονται από το εθνικό στο κοινοτικό επίπεδο. Η υιοθέτηση από τα κράτη μέλη ενός ενιαίου νομίσματος (ΕΥΡΩ). Για την πραγματοποίηση του στόχου αυτού, για να είναι το ενιαίο νόμισμα ισχυρό και σταθερό απαραίτητη είναι η ολοκλήρωση των δύο προαναφερθέντων στόχων καθώς και η ύπαρξη σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας μεταξύ των νομισμάτων των κρατών μελών, δίχως περιθώρια διακύμανσης. 1.2 ΤΑ ΘΕΣΜΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ Ο.Ν.Ε. Τα θεσμικά όργανα της Ο.Ν.Ε. είναι τα εξής δύο: A. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα/ Ε.Κ.Τ. (European Central Bank / E.C.B.) B. Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών/ Ε.Σ.Κ.Τ. (European System of Central Banks/ E.S.C.B.) Α. «Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει το αποκλειστικό δικαίωμα για την έγκριση της εκδόσεως τραπεζογραμματίων στην Ένωση και της ποσότητας των κερμάτων που κόβουν τα κράτη μέλη» 5, ενώ ταυτόχρονα ρυθμίζει τη συναλλαγματική αξία του ευρώ έναντι των νομισμάτων τρίτων χωρών. Η Ε.Κ.Τ. είναι 5 Αγαπητός, 1993:

15 επίσης υπεύθυνη για τη ρύθμιση του ύψους των επιτοκίων, γεγονός που της επιτρέπει να μεταβάλλει τις οικονομικές συνθήκες (π.χ. ελέγχει τον πληθωρισμό). Οι στόχοι της όπως ορίζονται από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ είναι : Σταθερότητα των τιμών. Κύμανση του πληθωρισμού γύρω στο 2%. Επίτευξη ρυθμού ανάπτυξης 4,5%. Τα όργανα λήψης αποφάσεων της Ε.Κ.Τ. είναι : «η Εκτελεστική Επιτροπή, που απαρτίζεται από τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο της ΕΚΤ και τέσσερα μέλη, το Διοικητικό Συμβούλιο, που αποτελείται από τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής και τους διοικητές των εθνικών κεντρικών τραπεζών των χωρών της ζώνης ευρώ και ως τρίτο όργανο λήψης αποφάσεων της ΕΚΤ, το Γενικό Συμβούλιο, που αποτελείται από τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο της ΕΚΤ και τους 15 διοικητές των εθνικών κεντρικών τραπεζών της Ευρωπαϊκής Ένωσης». (Τράπεζα της Ελλάδος, 22 Ερωτήσεις για το Ευρώ, Σάββατο, 15 Οκτωβρίου 2005) Η Ε.Κ.Τ. ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1998 και η έδρα της είναι στη Φρανκφούρτη. Ο πρόεδρός της είναι ο Jean Claude Trichet ενώ ο πρώτος της πρόεδρος ήταν ο Δανός Δρ. Βιμ Ντουϊζενμπεργκ (Willem Duisenberg), ο αποκαλούμενος και πατέρας του ευρώ. Εικόνα 1 Το κτίριο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στη Φρανκφούρτη. 15

16 Β. «Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών είναι επιφορτισμένο με τη χάραξη και εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής καθώς και με τη διενέργεια συναλλαγματικών πράξεων» 6. Αποτελείται από τις ήδη υπάρχουσες Κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών και η δομή του είναι επηρεασμένη από τις κεντρικές τράπεζες της Γερμανίας (Bundesbank) και των Η.Π.Α. (Fed.) ενώ διοικείται από τα όργανα λήψης αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. 6 Αγαπητός, 1993:

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ Ο.Ν.Ε. Στο κεφάλαιο αυτό θα παρουσιαστούν οι ημερομηνίες-σταθμοί και τα σημαντικότερα γεγονότα από το 1969 οπότε και υποβλήθηκε το σχέδιο Barre για την αντιμετώπιση της συναλλαγματικής αστάθειας που συζητήθηκε στη Σύνοδο της Χάγης του ίδιου έτους έως την 1 η Νοεμβρίου 1993, ημερομηνία εφαρμογής της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Το έτος 1969 επιλέχθηκε ως αφετηρία της προσπάθειας για επίτευξη οικονομικής και νομισματικής ένωσης επειδή τότε έγινε η πρώτη ξεκάθαρη αναφορά (με τη χρήση του όρου Ο.Ν.Ε.) και η πρώτη συγχρονισμένη προσπάθεια των κρατών μελών της Ένωσης στην κατεύθυνση αυτή. Βέβαια δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα το 1951, της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας το 1957 στόχο είχε να καρπωθούν τα κράτη-μέλη τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από τη δημιουργία των παραπάνω Κοινοτήτων και ότι προλείανε το έδαφος για τη δημιουργία της Ο.Ν.Ε.. Πρέπει επίσης να αναφερθεί η πρόταση του Βέλγου υπουργού Εξωτερικών Pierre Wigny το 1959 για τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής λογιστικής μονάδας και η αναφορά του καθηγητή Robert Triffing στο βιβλίο του Gold and the Dollar Crisis (1960) στη δημιουργία κατά στάδια μιας ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης και ενός κοινού νομίσματος 7. 7 Κόκκινος, 1995:

18 Μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο υιοθετήθηκε το σύστημα Bretton Woods 8 για την εξασφάλιση της νομισματικής και συναλλαγματικής σταθερότητας η οποία ανατράπηκε στα τέλη της δεκαετίας του 60 με την υποτίμηση του γαλλικού φράγκου και την ανατίμηση του γερμανικού μάρκου. 2.1 ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ BARRE ΚΑΙ Η ΕΚΘΕΣΗ WERNER Το Φεβρουάριο του 1969, ο αντιπρόεδρος και μετέπειτα πρωθυπουργός της Γαλλίας Raymond Barre υπέβαλε ένα σχέδιο που «προέβλεπε την αντιμετώπιση της συναλλαγματικής αστάθειας μέσω της βελτίωσης του μακροοικονομικού συντονισμού, της εξάλειψης των περιθωρίων διακύμανσης των νομισμάτων των κρατών μελών και της δημιουργίας ενός μηχανισμού στηρίξεως των νομισμάτων που βρίσκονταν υπό πίεση» (Στεφάνου, Φατούρος, Χριστοδουλίδης, 2001: 56). Το Δεκέμβριο του ίδιου έτους, στη Σύνοδο της Χάγης, οι αρχηγοί των κρατών μελών συμφώνησαν τη δημιουργία της Οικονομικής Νομισματικής Ένωσης βασιζόμενοι στην πρόταση Barre και ανέθεσαν στην Επιτροπή την επεξεργασία ενός σχεδίου για την υλοποίησή της. Επικεφαλής της ομάδας εργασίας που ανέλαβε την υποχρέωση αυτή τέθηκε ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου Werner. Στη διάρκεια των συζητήσεων εκφράστηκαν δύο απόψεις κάθε μία από τις οποίες υποστήριζε διαφορετική στρατηγική μετάβασης στην Ο.Ν.Ε.. Η άποψη των Μονεταριστών, που εξέφραζαν τη Γαλλία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο, ήταν ότι η νομισματική ολοκλήρωση με τη μορφή σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών, ελέγχου της ρευστότητας κ.λ.π. έπρεπε να επιτευχθεί από την έναρξη της Ο.Ν.Ε. ώστε να επισπευστεί ο συντονισμός και η σύγκλιση των οικονομικών πολιτικών και να περιοριστούν οι αποκλίσεις. Η έτερη άποψη, των Οικονομολόγων, την οποία στήριζε η Γερμανία και η Ολλανδία, έδινε προτεραιότητα στην εναρμόνιση της οικονομικής πολιτικής ώστε από το βαθμό σύγκλισης να αποφασιστεί ο χρόνος σταθεροποίησης των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Με τον τρόπο αυτό θα απέφευγαν 8 Σύστημα Bretton Woods: τέθηκε σε εφαρμογή με την υπογραφή της ομώνυμης συνθήκης από τα αρχικά μέλη των Ηνωμένων Εθνών το Θέσπισε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και το μεταπολεμικό διεθνές σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. 18

19 τις αρνητικές επιπτώσεις που θα είχε η θέσπιση σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών σε χώρες με διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης. Τον Οκτώβριο του 1970 υποβλήθηκε η τελική έκθεση της Ομάδας Werner η οποία εγκρίθηκε από το Συμβούλιο το Φεβρουάριο του Η πρόταση Werner, σε μία προσπάθεια να συμβιβάσει τις απόψεις των Μονεταριστών και των Οικονομολόγων, πρότεινε τη δημιουργία της νομισματικής ένωσης σε τρία στάδια καθορίζοντας «μια στρατηγική ενδιάμεσων σταδίων και παράλληλων βημάτων μεταξύ του συντονισμού της οικονομικής πολιτικής και της νομισματικής ολοκλήρωσης» 9. Οι στόχοι που έθετε ήταν ο αμετάκλητος καθορισμός των συναλλαγματικών ισοτιμιών χωρίς την ύπαρξη περιθωρίων διακύμανσης, ο συντονισμός της νομισματικής πολιτικής από ένα ενιαίο φορέα και η ελεύθερη κυκλοφορία παραγωγικών συντελεστών (εμπορεύματα, πρόσωπα, υπηρεσίες, κεφάλαια). Η επίτευξη των στόχων προβλέπονταν μέχρι το Η ΣΜΙΘΣΟΝΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ Για την αντιμετώπιση της διεθνούς νομισματικής κρίσης, υπεγράφη στις 18 Δεκεμβρίου 1971 στο Ινστιτούτο Smithsonian της Ουάσιγκτον η Σμιθσόνια Συμφωνία που προέβλεπε τη διακύμανση των νομισμάτων σε ποσοστό ±2,25% (ολικό περιθώριο διακύμανσης 4,5%) έναντι του δολαρίου. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε τον Απρίλιο του 1972 να προχωρήσει σε στενότερα όρια ενδοκοινοτικών διακυμάνσεων με ολικό περιθώριο 2,25% δημιουργώντας το νομισματικό φίδι μέσα στη σήραγγα 10 καθώς το ποσοστό διακύμανσης 4,5% θα δυσχέραινε τη λειτουργία του ενδοευρωπαϊκού εμπορίου και θα ευνοούσε τη χρήση του δολαρίου ως νόμισμα διεθνών συναλλαγών. Το Μάιο του 1972 εκτός από τα 6 ιδρυτικά μέλη της Κοινότητας εισήλθαν στο νομισματικό φίδι η βόρεια Ιρλανδία, η Δανία, η Νορβηγία και η Σουηδία ως 9 Θεοδωρόπουλος, 1997: «Η καθημερινή εξέλιξη των συναλλαγματικών ισοτιμιών των κρατών μελών πραγματοποιούνταν εντός μιας στενής ζώνης εύρους 2,25% -το σώμα του φιδιού, το οποίο κινούνταν οφιοειδώς πέριξ του δολαρίου μέσα σε μία ευρύτερη ζώνη εύρους 4,5% -σήραγγα» (Στεφάνου, Φατούρος, Χριστοδουλίδης, 2001: 58). 19

20 συνδεδεμένα μέλη. Σύντομα όμως αποσύρθηκε η βόρεια Ιρλανδία, η Δανία και η Ιταλία ενώ η στερλίνα εγκατέλειψε έξι μόλις εβδομάδες από την είσοδό της το «Η λειτουργία του φιδιού διαταράχθηκε από την κατάρρευση της εμπιστοσύνης στο δολάριο και την πετρελαϊκή κρίση του » 11 και μέχρι το 1976 τρία από τα τέσσερα κύρια νομίσματα είχαν αποσυρθεί, με τη Δυτική Γερμανία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο να είναι οι μόνες χώρες που παρέμειναν. 2.3 ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (Ε.Ν.Σ.) Το 1979 δημιουργήθηκε το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (Ε.Ν.Σ.), μια ζώνη συναλλαγματικής σταθερότητας, έπειτα από πρωτοβουλία του Βρετανού προέδρου της Επιτροπής Roy Jenkins. Η απόφαση για την προώθηση της λειτουργίας του ελήφθη στη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Βρέμης (06-07/07/1978) ενώ τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του προσδιορίστηκαν με απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου των Βρυξελών το Δεκέμβριο του Αν και δεν αποτελεί επίσημο προστάδιο της Ο.Ν.Ε., το Ε.Ν.Σ. συνέβαλλε σημαντικά στη δημιουργία της. Οι στόχοι του Ε.Ν.Σ. χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες : Άμεσοι στόχοι : η σταθεροποίηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών και η δημιουργία ενός νομίσματος αποτελεσματικού απέναντι στο δολάριο και το γιεν. Βραχυπρόθεσμοι στόχοι : η προώθηση της οικονομικής συνοχής και η εφαρμογή σε όλα τα κράτη μέλη πολιτικών (οικονομικών, νομισματικών) όμοιων με αυτές των επιτυχημένων κρατών μελών όπως η Γερμανία. Μακροπρόθεσμοι στόχοι : η προώθηση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Τα βασικά χαρακτηριστικά του Ε.Ν.Σ. ήταν : Η Ευρωπαϊκή Νομισματική Μονάδα/ Ε.Ν.Μ. (European Currency Unit/ E.C.U.). «Ήταν ο σταθμισμένος αριθμητικός μέσος όρος ή ένα καλάθι νομισμάτων των κρατών μελών που αντικατέστησε την Ευρωπαϊκή 11 Henderson, 1993: 33 20

21 Λογιστική Μονάδα (European Unit of Account/ E.U.A.) 12. «Η δέσμη των νομισμάτων που αποτέλεσαν το E.C.U. ήταν 32% γερμανικά μάρκα, 20% γαλλικά φράγκα, 11% αγγλικές στερλίνες, 10% ολλανδικά φλορίνια, 8% βέλγικα φράγκα και 19% τα νομίσματα των λοιπών κρατών μελών» 13. Ο Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών. «Τα κράτη είχαν την υποχρέωση να διατηρούν τα νομίσματά τους εντός των περιθωρίων διακύμανσης ± 2,25% σε σχέση με την κεντρική ισοτιμία έναντι της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Μονάδας. Τα ασθενή νομίσματα όπως η ιταλική λιρέτα είχαν δυνατότητα διακύμανσης ± 6%» 14. Ο Μηχανισμός Βραχυπρόθεσμης Νομισματικής Στήριξης. Σκοπός του ήταν να χορηγούν οι Κεντρικές τράπεζες που συμμετείχαν σε αυτόν βραχυπρόθεσμες πιστώσεις η μία στην άλλη ώστε να διασφαλίσουν τη δυνατότητα συναλλαγματικής στήριξης των κοινοτικών νομισμάτων. Για να επιτευχθεί ο σκοπός του μηχανισμού τα κράτη έθεταν στη διάθεση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Νομισματικής Συνεργασίας (Ε.Τ.Ν.Σ.) το 20% των αποθεμάτων τους σε χρυσό και δολάρια λαμβάνοντας ισόποσο συνάλλαγμα σε E.C.U. 2.4 Η ΕΝΙΑΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΡΑΞΗ Την πρώτη Ιουλίου 1987 υπεγράφη η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η οποία «ρύθμισε θέματα βασικά για την οικονομική ένωση όπως : Η εξάλειψη των τεχνικών εμποδίων. Η ανταγωνιστική σύναψη των δημόσιων συμβάσεων. Η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων. Η ελεύθερη εγκατάσταση στις χώρες μέλη. Η ελεύθερη παροχή υπηρεσιών. Η ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων. Τα διευρωπαϊκά δίκτυα» Στεφάνου, Φατούρος, Χριστοδουλίδης, 2001: Σκούντζος, 1998: Στεφάνου, Φατούρος, Χριστοδουλίδης, 2001: Σκούντζος, 1998: 34 21

22 Ως καταληκτικό όριο για την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς ορίστηκε η 31 η Δεκεμβρίου Η ΕΚΘΕΣΗ DELORS Δύο χρόνια αργότερα, στις 28 Ιουνίου 1988, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ανόβερο συνέστησε την Επιτροπή για τη Μελέτη της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης υπό την προεδρία του προέδρου της Επιτροπής Jacques Delors. Στην επιτροπή συμμετείχαν επίσης Διοικητές ή Πρόεδροι των Κεντρικών Τραπεζών των κρατών μελών και ορισμένοι ανεξάρτητοι ειδικοί. Στόχος της επιτροπής ήταν η μελέτη και ο καθορισμός των βημάτων που θα οδηγούσαν στην Ο.Ν.Ε.. Στις 12 Απριλίου 1989, δέκα μήνες μετά τη σύσταση της επιτροπής, υποβλήθηκε η Έκθεση Delors κεντρικός άξονας της οποίας ήταν, όπως και με την πρόταση Werner, η κατά στάδια μετάβαση στο τελικό στόχο της Ο.Ν.Ε.. Εικόνα 2 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ανόβερο, 28 Ιουνίου Η εισαγωγή της θα γινόταν σε τρία στάδια σε κάθε ένα από τα οποία αυξάνεται ο βαθμός οικονομικής σύγκλισης και νομισματικής συνεργασίας. Δεν ορίζονταν συγκεκριμένες ημερομηνίες για την έναρξη ή τη λήξη του κάθε σταδίου εκτός από την έναρξη του πρώτου σταδίου που προβλέπεται να αρχίσει στα μέσα του Η έκθεση Delors περιλάμβανε επίσης, ένα θεσμικό πλαίσιο που θα επέτρεπε την λήψη και εκτέλεση σε κοινοτικό επίπεδο των αποφάσεων σχετικά με την πολιτική που θα ακολουθούνταν σε τομείς άμεσης σχέσης με την λειτουργία της Ο.Ν.Ε. καθώς και τη δημιουργία ενός νομισματικού θεσμού, του Ε.Σ.Κ.Τ. που θα ήταν υπεύθυνο για το σχηματισμό και την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής και της πολιτικής σχετικά με τις συναλλαγματικές ισοτιμίες. «Σε αντίθεση με την πρόταση Werner, δεν πρότεινε ένα νέο όργανο για το συντονισμό της οικονομικής πολιτικής αφού οι λειτουργίες αυτές μπορούν να εκτελεστούν με το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο» (The 22

23 Euro: Our Currency, /euro/origins /origins_ main_ en.htm, Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου 2005). Η εφαρμογή της Έκθεσης Delors αποφασίστηκε στις 27 Ιουνίου 1989 από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης οπότε και αποφασίστηκε η έναρξη του πρώτου σταδίου της Ο.Ν.Ε. την 1 η Ιουλίου Εικόνα 3 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Στρασβούργου, 9 Δεκεμβρίου Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ Στις 8-9 Δεκεμβρίου 1989 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Στρασβούργου αποφασίστηκε η διεξαγωγή διακυβερνητικού συνεδρίου με σκοπό να προετοιμάσει τις απαραίτητες αλλαγές στη Συνθήκη της Ρώμης για τη δημιουργία της Ο.Ν.Ε.. Η σύνοδος αυτή έλαβε χώρα στην ολλανδική πόλη του Μάαστριχτ στις 10 Δεκεμβρίου 1991 και είναι γνωστή ως Σύνοδος του Μάαστριχτ. Οι αρχηγοί των κρατών μελών επεξεργάστηκαν το κείμενο της συνθήκης η οποία όριζε την Ο.Ν.Ε. ως επίσημο στόχο της Ένωσης και καθόριζε την 01/01/1994 και την 01/01/1999 ως ημερομηνίες έναρξης του δεύτερου και του τρίτου σταδίου αντίστοιχα. Καθόριζε επίσης, «βήματα προς την εναρμόνιση της κοινωνικής πολιτικής μέσα στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα» 16, ρυθμίσεις για τη νομισματική πολιτική καθώς και έναν αριθμό οικονομικών κριτηρίων σύγκλισης για τα κράτη μέλη που συμμετείχαν στην Ο.Ν.Ε. (πληθωρισμός, δημόσιο έλλειμμα και χρέος, συναλλαγματική σταθερότητα και μακροπρόθεσμα επιτόκια). 16 Krugman, Obstfeld, 1995:

24 Εικόνα 4 Η υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, 7 Φεβρουαρίου Η Συνθήκη του Μάαστριχτ υπεγράφη στις 7 Φεβρουαρίου Η 16 η Σεπτεμβρίου, η οποία έχει μένει στην ιστορία ως Μαύρη Τετάρτη, έθεσε προσωρινά σε κίνδυνο το στόχο της Ο.Ν.Ε.. Οι αναταραχές που δημιουργήθηκαν στη διεθνή νομισματική αγορά έπειτα από αλλεπάλληλες κερδοσκοπικές επιθέσεις, με σκοπό την υποτίμηση των ασθενών νομισμάτων, είχαν ως αποτέλεσμα την αποσταθεροποίηση αρκετών νομισμάτων του Μηχανισμού Συναλλαγματικών Ισοτιμιών. Από τα νομίσματα που επλήγησαν βαριά ήταν το φινλανδικό μάρκο και η σουηδική κορώνα. Οι χώρες αυτές δεν συμμετείχαν στο Ε.Ν.Σ. «αλλά επιθυμούσαν να ενταχθούν στην Κοινότητα και είχαν συνδέσει τα νομίσματά τους με την Ε.Ν.Μ. για να αποδείξουν ότι ήταν έτοιμες να ενταχθούν» (Krugman, Obstfeld, 1995: 365). Η ισπανική πεσέτα υποτιμήθηκε όπως και η ιταλική λιρέτα η οποία και αποσύρθηκε από το Μ.Σ.Ι. Σε μία προσπάθεια να προστατευτούν τα νομίσματα των κρατών μελών από παρόμοιες μελλοντικές επιθέσεις αποφασίστηκε τον Αύγουστο του 1993 η διαπλάτυνση των ορίων διακύμανσης του Μ.Σ.Ι. (15% πάνω ή κάτω από τις κεντρικές διμερείς ισοτιμίες). Τέλος, την 1 η Νοεμβρίου 1993 τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη του Μάαστριχτ, ημερομηνία η οποία θεωρείται ως το πραγματικό ξεκίνημα της Ο.Ν.Ε.. 24

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ Ο.Ν.Ε. Όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, η Έκθεση Delors προέβλεπε την ολοκλήρωση της Ο.Ν.Ε. σε τρία στάδια. 3.1 ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΤΑΔΙΟ (01/07/ /12/1993) Το πρώτο στάδιο ξεκίνησε την 1 η Ιουλίου 1990 και ολοκληρώθηκε την 31 η Δεκεμβρίου Το στάδιο αυτό έθεσε τις βάσεις στις οποίες οικοδομήθηκε η Ένωση με την, εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων, άρση των εμποδίων και των περιορισμών στην κυκλοφορία του χρήματος και των κεφαλαίων μεταξύ των κρατών μελών. Η διαδικασία αυτή περαιώθηκε με την ολοκλήρωση της Ενιαίας Αγοράς την 31 η Δεκεμβρίου Ταυτόχρονα, ενισχύθηκε η συνεργασία και ο συντονισμός των οικονομικών και νομισματικών πολιτικών, ενώ μεγάλη έμφαση δόθηκε στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κεντρικών τραπεζών των κρατών μελών Τα Κριτήρια Σύγκλισης Στις 7 Φεβρουαρίου 1992 υπεγράφη η συνθήκη του Μάαστριχτ η οποία μεταξύ άλλων έθετε ορισμένες προϋποθέσεις τις οποίες έπρεπε να πληρούν οι χώρες που επιθυμούσαν να ενταχθούν στο τρίτο και τελευταίο στάδιο της Ο.Ν.Ε. (άρθρα 109 και 104C) Οι προϋποθέσεις αυτές, γνωστές ως Κριτήρια Σύγκλισης, ήταν οι ακόλουθες: «Το επίπεδο πληθωρισμού για περίοδο ενός έτους, δεν πρέπει να υπερβαίνει περισσότερο από 1,5% το αντίστοιχο μέσο επίπεδο των τριών χωρών με το χαμηλότερο πληθωρισμό. Τα μακροπρόθεσμα επιτόκια στη διάρκεια ενός έτους δεν πρέπει να υπερβαίνουν περισσότερο από 2% τον αντίστοιχο μέσο όρο των τριών χωρών με τα χαμηλότερα επιτόκια. 25

26 Το δημόσιο έλλειμμα δεν πρέπει να ξεπερνά το 3% του Α.Ε.Π., εκτός αν η υπέρβασή του οφείλεται σε προσωρινές και εξαιρετικές περιστάσεις. Ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το Α.Ε.Π. δεν πρέπει να υπερβαίνει το 60%. Το κριτήριο μπορεί να θεωρηθεί ότι πληρούται, αν υπάρχει σαφής και ικανοποιητική τάση προς επίτευξη του ποσοστού αυτού. Η συναλλαγματική ισοτιμία του νομίσματος θα πρέπει να κυμαίνεται στα στενά όρια του Μ.Σ.Ι. χωρίς υποτιμήσεις και αναπροσαρμογές τουλάχιστον τα τελευταία δύο χρόνια πριν την είσοδο της χώρας μέλους στην Ο.Ν.Ε. Θεσμική κατοχύρωση της πλήρους ανεξαρτησίας της Κεντρικής Τράπεζας κάθε χώρας και καταστατικό συμβατό με αυτό του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών.» (Θεοδωρόπουλος, 1997: 132, 133) «Τα κριτήρια σύγκλισης ορίστηκαν έπειτα από την επιθυμία της Γερμανίας να διασφαλίσει ότι τα κράτη που θα γίνουν μέλη της Ο.Ν.Ε. είχαν ένα ισχυρό δημοσιονομικό και νομισματικό υπόβαθρο» 17. Έτσι, θα αποκλείονταν οικονομικά αδύναμες χώρες όπως η Ιταλία και η Ελλάδα. Το κριτήριο του χαμηλού πληθωρισμού θα διασφάλιζε τη σταθερότητα των τιμών μέσα στην Ένωση ενώ το κριτήριο του χαμηλού δημόσιου ελλείμματος και του δημόσιου χρέους στόχο είχε να αξιολογήσει την ισχύ και τη σταθερότητα της οικονομίας κάθε χώρας. Τέλος, το κριτήριο της συναλλαγματικής ισοτιμίας σκοπό είχε να επιτύχει την οικονομική συμβατότητα των κρατών μελών. Παρά τη χρησιμότητά τους, τα κριτήρια σύγκλισης έχουν δεχθεί κριτική για την αυστηρότητά τους. Θα μπορούσε, δηλαδή, το δημόσιο έλλειμμα να κυμαίνεται στο 3,5 του Α.Ε.Π. αντί για 3%, ενώ το δημόσιο χρέος θα μπορούσε να οριστεί στο 80% του Α.Ε.Π. χωρίς τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης της Ένωσης. Έχουν, επίσης κατηγορηθεί ότι προάγουν την Ονομαστική και όχι την Πραγματική Σύγκλιση καθώς η έμφαση που έχει δοθεί στους τομείς των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, του 17 Pilbeam, 1998: άγνωστη σελίδα (α. σ.) 26

27 πληθωρισμού και των μακροχρόνιων επιτοκίων αποσπά την προσοχή από σημαντικούς τομείς της οικονομίας όπως ο ρυθμός ανάπτυξης, το ποσοστό ανεργίας και το ισοζύγιο πληρωμών. Τέλος, υποστηρίζεται ότι οι χώρες που αποκλείονται θα μπορούσαν να βελτιώσουν τους τομείς όπου εμφανίζονται οι αποκλίσεις πιο εύκολα μέσα στο σταθερό οικονομικό περιβάλλον της Ένωσης. Κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου, τα κράτη μέλη υποχρεούνταν να συντάξουν και να υποβάλλουν στην Επιτροπή και το Συμβούλιο προγράμματα σύγκλισης για την προσέγγιση και τη βελτίωση των οικονομικών τους επιδόσεων ώστε να καταστεί δυνατός ο καθορισμός σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών μεταξύ των νομισμάτων. Το πρόγραμμα της Ελλάδας υποβλήθηκε το Δεκέμβριο του 1992, αναθεωρήθηκε όμως τον επόμενο χρόνο. 3.2 ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΤΑΔΙΟ (01/01/ /12/1998) Η έναρξη του δεύτερου σταδίου της Ο.Ν.Ε. έγινε την 1 η Ιανουαρίου 1994 ενώ η λήξη του την 31 η Δεκεμβρίου Στόχος του σταδίου αυτού ήταν η προετοιμασία για την τελική φάση της Ο.Ν.Ε. και η διασφάλιση της ετοιμότητας των κρατών μελών για τον μόνιμο καθορισμό των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Βάσει των όσων ορίζει η Συνθήκη του Μάαστριχτ, στην αρχή του απαιτείται : Η είσοδος όλων των κοινοτικών νομισμάτων στο Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών. Η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ινστιτούτου (Ε.Ν.Ι.). Οι κυβερνήσεις να προβούν σε εντατικές προετοιμασίες για το τρίτο στάδιο (πλήρωση των κριτηρίων σύγκλισης, εντατικοποίηση και υλοποίηση των προγραμμάτων σύγκλισης των εθνικών οικονομιών). Τα κράτη μέλη να προβούν στην οριστική κατάργηση των όποιων περιορισμών διατηρούν ακόμη στην κίνηση κεφαλαίων. Η διασφάλιση της συμβατότητας της εθνικής νομοθεσίας με τη συνθήκη του Μάαστριχτ και τα καταστατικά του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών. 27

28 Οι Κεντρικές Τράπεζες έπρεπε να αποκτήσουν πλήρη ανεξαρτησία και απαγορεύονταν να χρηματοδοτούν τα δημόσια ελλείμματα Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ινστιτούτο (Ε.Ν.Ι.) Ένας σημαντικός θεσμός που συνέβαλε στην επιτυχή ολοκλήρωση της Ο.Ν.Ε. ήταν το Ε.Ν.Ι.. Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ινστιτούτο ιδρύθηκε στις αρχές του 1994, αποτελεί προκάτοχο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και για το λόγο αυτό λειτουργεί μόνο κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου. Η έδρα του είναι στη Φρανκφούρτη και τα μέλη του ήταν οι κεντρικές τράπεζες των υποψήφιων κρατών μελών. Το Ε.Ν.Ι. διοικούνταν από ένα Συμβούλιο πρόεδρος του οποίου ήταν ο τραπεζικός και οικονομολόγος Alexandre Lamfalussy και μέλη του ήταν οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών. Στόχευε στην ενδυνάμωση του συντονισμού των νομισματικών πολιτικών, οι οποίες ήταν ακόμη αρμοδιότητα των εθνικών αρχών, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της σταθερότητας των τιμών. Επίσης, προωθούσε την ενίσχυση της συνεργασίας των κεντρικών τραπεζών και την προετοιμασία εγκαθίδρυσης της Ε.Κ.Τ. και του Ε.Σ.Κ.Τ.. επιπλέον, ανέλαβε τα καθήκοντα του Ευρωπαϊκού Ταμείου Νομισματικής Συνεργασίας και την παρακολούθηση της λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος. Τέλος, το Ε.Ν.Ι. ήταν υπεύθυνο για την προώθηση του ρόλου του ευρώ, για την εποπτεία της τεχνικής προπαρασκευής της έκδοσης τραπεζογραμματίων ευρώ και για την προώθηση της χρήσης του ενιαίου νομίσματος Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Της Μαδρίτης Στις Δεκεμβρίου 1995 στη Μαδρίτη έλαβε χώρα το ομώνυμο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατά τη διάρκεια του οποίου οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων συμφώνησαν να «λάβουν την απόφαση για το ποια κράτη θα συμμετείχαν στην τρίτη φάση της Ο.Ν.Ε. στις αρχές του 1998 με βάση τα οικονομικά δεδομένα του Αποφασίστηκε, επίσης, η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και ο διορισμός του διοικητικού συμβουλίου της ώστε να ξεκινήσει της εργασίες της την 1 η 28

29 Ιανουαρίου 1999» 18. Ιδιαίτερα σημαντικός ήταν ο καθορισμός του χρονοδιαγράμματος της εισαγωγής του ενιαίου νομίσματος και η αλλαγή του ονόματός του από ECU σε Ευρώ. Ορίστηκε μία μεταβατική περίοδος τριών χρόνων μεταξύ της εισαγωγής των χαρτονομισμάτων και των κερμάτων και μία περίοδος διπλής κυκλοφορίας ευρώ και εθνικών νομισμάτων πριν την οριστική απόσυρση των τελευταίων διάρκειας έξι μηνών το μέγιστο. Κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου εφαρμόστηκε η αρχή της μη επιβολής, μη απαγόρευσης 19 σύμφωνα με την οποία υπήρχε ελευθερία αλλά όχι υποχρέωση διεξαγωγής συναλλαγών σε ευρώ. «Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Άμστερνταμ, Ιουνίου 1997, υιοθετήθηκε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το οποίο σχεδιάστηκε ώστε να διασφαλίσει τη δημοσιονομική πειθαρχία των κρατών μελών μετά τη δημιουργία του ευρώ. Επιπλέον, συμφωνήθηκε η δημιουργία ενός νέου μηχανισμού συναλλαγματικών ισοτιμιών, του Μ.Σ.Ι. II, για να διασφαλιστεί η σταθερότητα μεταξύ του ευρώ και των ευρωπαϊκών νομισμάτων των χωρών που δεν εισήλθαν στην ευρωζώνη» 20. Στις 14 Μαρτίου 1998, η Ελλάδα εντάχθηκε στο Μ.Σ.Ι. έπειτα από την υποτίμηση της δραχμής. Η απόφαση για τις χώρες που πληρούν τις προϋποθέσεις για να ενταχθούν στο τελικό στάδιο της Ο.Ν.Ε. από την 1 η Ιανουαρίου 1999 ελήφθη από το Συμβούλιο Υπουργών Οικονομικών - ECOFIN (1, 2, 3 / 05/ 1998) έπειτα από γνωμοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και λαμβάνοντας υπόψη τις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ε.Ν.Ι. για το ποιες χώρες πληρούν τα κριτήρια σύγκλισης. «Οι 11 χώρες οι οποίες πήραν την έγκριση του συμβουλίου ήταν η Αυστρία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία και η Πορτογαλία. Η Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο κοινοποίησαν πως δε θα συμμετέχουν στο τρίτο στάδιο της Ο.Ν.Ε. ενώ η Ελλάδα και η Σουηδία ήταν οι μόνες 18 The Euro: Our Currency, Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου /euro/origins /origins_ main_ en.htm ) 19 Ο ακριβής όρος που χρησιμοποιήθηκε ήταν no compulsion, no prohibition. 20 The Euro: Our Currency, Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου /euro/origins /origins_ main_ en.htm ) 29

30 από τις 15 υποψήφιες χώρες που δεν πληρούσαν τα κριτήρια σύγκλισης» 21. Επίσης, κατά τη διάρκεια του Συμβουλίου παρουσιάστηκε ο κανονισμός που καθόριζε τις τεχνικές προδιαγραφές για τη δημιουργία των χαρτονομισμάτων και των κερμάτων ευρώ και ο κανονισμός που προέβλεπε τις λεπτομέρειες της αντικατάστασης των εθνικών νομισμάτων από το ευρώ. Η Ε.Κ.Τ., η οποία αντικατέστησε το Ε.Ν.Ι., ξεκίνησε τη λειτουργία της στις 30 Ιουνίου 1998, ενώ έξι μήνες αργότερα, στις 31 Δεκεμβρίου 1998 ανακοινώθηκε ο αμετάκλητος καθορισμός των ισοτιμιών μεταξύ των εθνικών νομισμάτων και του ευρώ καθώς και του ευρώ με το e.c.u. ( 1 = 1 e.c.u.), γεγονός που σήμανε τη λήξη του δεύτερου σταδίου. 3.3 ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΣΤΑΔΙΟ (01/01/ /12/2001) Το τρίτο στάδιο της Ο.Ν.Ε. ξεκίνησε την 1 η Ιανουαρίου 1999 και ολοκληρώθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2002, οπότε και έληξε η περίοδος διπλής κυκλοφορίας εθνικών νομισμάτων και ευρώ και το τελευταίο αποτέλεσε το επίσημο νόμισμα των χωρών της ευρωζώνης. Η έναρξη του σταδίου αυτού θα γινόταν εντός του 1996, όμως η ημερομηνία αυτή δεν ήταν δυνατό να τηρηθεί και αφού μέχρι το τέλος του 1997 δεν είχε οριστεί άλλη ημερομηνία έναρξης, η 01/01/1999 επελέγη αυτόματα Η Οικονομική Και Δημοσιονομική Επιτροπή «Στην αρχή του σταδίου αυτού δημιουργήθηκε ένα συμβουλευτικό όργανο, η Οικονομική και Δημοσιονομική Επιτροπή. Τα κράτη μέλη, η Κομισιόν και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ορίζουν μέχρι δύο μέλη της Επιτροπής έκαστος. Κάθε κράτος μέλος επιλέγει το ένα μέλος από τους ανώτερους αξιωματούχους της κυβέρνησης και το δεύτερο μέλος από τους ανώτερους αξιωματούχους της κεντρικής του τράπεζας. Τα μέλη των κεντρικών τραπεζών συμμετέχουν στις συνελεύσεις της επιτροπής μόνο όταν συζητούνται θέματα της ειδικότητας και της αρμοδιότητάς 21 Προσδιορισμός των κρατών που συμμετέχουν στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου

31 τους». (Γλωσσάρι, Οκτωβρίου 2005 ). Ανάμεσα στα καθήκοντα της Επιτροπής περιλαμβάνονται: «η επιθεώρηση της οικονομικής και δημοσιονομικής κατάστασης των κρατών μελών και η τακτική υποβολή εκθέσεων στο Συμβούλιο και την Κομισιόν, ιδιαίτερα αναφορικά με τις σχέσεις με τρίτες χώρες και διεθνείς θεσμούς και ιδρύματα και η συμμετοχή στην προετοιμασία των συστάσεων και των αποφάσεων του Συμβουλίου που απαιτούνται ως μέρος της πολυμερούς εποπτείας και της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος αντίστοιχα» 22. Στοχεύοντας στη σύνδεση του ευρώ με τα νομίσματα που δεν ανήκουν στην ευρωζώνη, στην προστασία από τις πιέσεις στην αγορά συναλλάγματος και στην ευκολότερη υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος από τις χώρες που δεν εντάχθηκαν στο τρίτο στάδιο της Ο.Ν.Ε. αλλά επιθυμούσαν να υιοθετήσουν το ευρώ στο μέλλον, χωρίς όμως η συμμετοχή των νομισμάτων σε αυτόν να είναι υποχρεωτική, ο Μ.Σ.Ι. II αντικατέστησε το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα. Ο Μ.Σ.Ι. II επέτρεπε στα νομίσματα ολικό περιθώριο διακύμανσης 15% από την κεντρική ισοτιμία απέναντι στο ευρώ. Όσα κράτη δεν πήραν το πράσινο φως για την ένταξή τους στο τελικό στάδιο της Ο.Ν.Ε. είχαν τη δυνατότητα να ενταχθούν αμέσως μόλις το επέτρεπαν οι οικονομικές τους επιδόσεις. Έτσι, η Ελλάδα, έπειτα από θετική έκθεση αξιολόγησης της Επιτροπής, εντάχθηκε στο τρίτο στάδιο της Ο.Ν.Ε. την 1 η Ιανουαρίου Ολοκληρώνοντας τη διαδικασία που είχε ξεκινήσει τα προηγούμενα χρόνια, η εξουσία άσκησης της νομισματικής πολιτικής αίρεται από τα εθνικά όργανα και μεταβιβάζεται στο Ε.Σ.Κ.Τ., όργανο υπερεθνικό. Την 1 η Ιανουαρίου 2002 το ευρώ παύει να αποτελεί μόνο λογιστική και τραπεζική μονάδα, όπως υπήρχε από την 22 Σύνθεση και Καταστατικό της Οικονομικής και Δημοσιονομικής Επιτροπής: Τρίτη, 10 Ιανουαρίου

32 01/01/1999 και κυκλοφορεί πλέον με φυσική μορφή σε χαρτονομίσματα και κέρματα, αποτελώντας το επίσημο νόμισμα 12 ευρωπαϊκών χωρών. 32

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΤΟΥ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Λόγω ελλιπούς πληροφόρησης έχει επικρατήσει η λανθασμένη ταύτιση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης με το ευρώ. Σημαντικό, όμως, κομμάτι της αποτελεί το Σύμφωνο Σταθερότητας που θα παρουσιαστεί σε αυτό το κεφάλαιο. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (Stability and Growth Pact), όπως είναι η ολοκληρωμένη ονομασία του, είναι ένα σύνολο κανόνων συμπληρωματικών ως προς τα κριτήρια σύγκλισης τα οποία όπως, εξετάσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την εισαγωγή στο τρίτο στάδιο της Ο.Ν.Ε.. Η τήρηση των κριτηρίων είναι υποχρεωτική για τις υποψήφιες χώρες όχι, όμως, και για τις χώρες-μέλη της Ο.Ν.Ε.. Έτσι στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Άμστερνταμ (16-17 Ιουνίου 1997) αποφασίστηκε η υιοθέτηση του Συμφώνου ώστε τα κράτη-μέλη να αποφύγουν τη δημιουργία δημοσιονομικών ελλειμμάτων που θα έθεταν σε κίνδυνο τη σταθερότητα της Ένωσης. Ένας επιπλέον λόγος για τη δημιουργία του ήταν ότι «το Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας έδωσε το πράσινο φως για τη συμμετοχή της χώρας στην Ο.Ν.Ε. υπό την προϋπόθεση ότι ξεκάθαρες και μακροχρόνιες δεσμεύσεις της θα ήταν η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών και των χαμηλών επιπέδων πληθωρισμού» 23. Για το λόγο αυτό, η Γερμανία μέσω του υπουργού οικονομικών Theo Waigel 24 προώθησε την ιδέα της επιβολής περιορισμών στη δημιουργία ελλειμμάτων, οι οποίοι διαμορφώθηκαν ως προς τα βασικά τους σημεία κατά τις Ευρωπαϊκές Συνόδους της Μαδρίτης, της Φλωρεντίας και του Δουβλίνου και αποτελούν το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. 23 Defending the Wisdom of the Stability and Growth Pact, Πέμπτη, 13 Οκτωβρίου 2005, 24 Theo Waigel: Γερμανός υπουργός οικονομικών μετά από πρόταση του οποίου το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Βρυξελλών (02-03 Μαΐου 1998) υιοθέτησε τη Δήλωση Waigel, η οποία επιβεβαιώνει και ενισχύει το σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. 33

34 4.1 ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ Το Σύμφωνο δεσμεύει τα κράτη-μέλη να τηρήσουν μεσοπρόθεσμα σχεδόν ισοσκελισμένους ή πλεονασματικούς προϋπολογισμούς, όπως προβλέπεται στα προγράμματα σταθερότητας που υποβάλλουν στην Επιτροπή. Συγκεκριμένα, το δημόσιο έλλειμμα πρέπει να είναι χαμηλότερο ή ίσο με το 3% του Α.Ε.Π. και το δημόσιο χρέος δεν πρέπει να υπερβαίνει το 60% του Α.Ε.Π. 25 για την αποφυγή συσσώρευσης χρεών, ενώ σε περίπτωση που υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις, τα κράτη υποχρεούνται να λαμβάνουν διορθωτικά μέτρα. Το Σύμφωνο δεν έχει νομική ισχύ και η εφαρμογή του βασίζεται στη θέληση και «την πολιτική δέσμευση των ενδιαφερόμενων πλευρών (κράτη μέλη, Κομισιόν, Επιτροπή) για την πλήρη και ακριβή εφαρμογή της διαδικασίας επιτήρησης του προϋπολογισμού» 26 (όπως περιέχεται στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου) και σε δυο κανονισμούς του Συμβουλίου που διασαφηνίζουν την εκτέλεση των διατάξεων του: Την εποπτεία (surveillance) που αναφέρεται στην «ενίσχυση της εποπτείας της δημοσιονομικής κατάστασης και την εποπτεία και το συντονισμό των οικονομικών πολιτικών» (Παράρτημα - Ψήφισμα Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης) και Τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος (Παράρτημα - Excessive deficit procedure) που αναφέρεται στη διασαφήνιση της εφαρμογής της ομώνυμης διαδικασίας. 25 Το δημόσιο χρέος ως δεύτερος περιορισμός δεν αναφέρεται από το σύνολο των πηγών αλλά μόνο από ορισμένες (Ευθυμιάτου - Πουλάκου, Wikipedia-The Free online Encyclopedia). Αποτελεί όμως το δεύτερο ποσοτικό κριτήριο σύγκλισης δημοσιονομικού χαρακτήρα και συχνά αναφέρεται όταν ελέγχεται η παραβίαση του Συμφώνου Σταθερότητας από τις χώρες της Ευρωζώνης. 26 Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου

35 4.1.1 Η ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑ Ένα προληπτικό μέτρο που εφαρμόζεται για την αποφυγή παραβιάσεων του Συμφώνου είναι η πολυμερής εποπτεία (multilateral surveillance) από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη. Τα κράτημέλη καταθέτουν κάθε χρόνο στοιχεία για τη δημοσιονομική τους κατάσταση με τη μορφή προγραμμάτων σταθερότητας στο Συμβούλιο το οποίο ελέγχει με την Επιτροπή την τήρηση του Συμφώνου. Τα δυο αυτά όργανα, τρεις μήνες από την υποβολή των εκθέσεων, λαμβάνουν την απόφαση για την ύπαρξη ή μη παραβιάσεων από την πλευρά της εκάστοτε χώρας Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ 27 Σε περίπτωση εντοπισμού σημαντικής απόκλισης από το δηλωμένο στο πρόγραμμα σταθερότητας στόχο, ενεργοποιείται η διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος, ένα αποτρεπτικό μέτρο, και ο μηχανισμός έγκαιρης προειδοποίησης (early warning mechanism) ως επιπλέον μέτρο πρόληψης. Το Συμβούλιο απευθύνει συστάσεις στο κράτος-μέλος να λάβει τα απαραίτητα διορθωτικά μέτρα σε διάστημα τεσσάρων μηνών για να επανέλθει στην προηγούμενη υγιή δημοσιονομική του κατάσταση και του παρέχει ένα χρόνο ώστε να εξαλειφθεί το υπερβάλλον έλλειμμα. Εάν στο διάστημα αυτό, το κράτος δεν εξισορροπήσει το υπάρχον έλλειμμα, του δίνεται μια τελευταία παράταση δέκα μηνών, πέρα από την οποία το Συμβούλιο επιβάλλει κυρώσεις. Οι κυρώσεις αυτές περιλαμβάνουν είτε την ένταξη της χώρας σε καθεστώς επιτήρησης ή την επιβολή προστίμου. Στην πρώτη περίπτωση η χώρα έχει την υποχρέωση να υποβάλλει σε τακτά χρονικά διαστήματα στοιχεία για την εξέλιξη του ελλείμματος και τις προσπάθειες που καταβάλλονται για τη μείωση του, όπως η Ελλάδα. Το πρόστιμο που μπορεί να επιβληθεί στη χώρα έχει αρχικά τη μορφή άτοκης κατάθεσης στην Κοινότητα, η οποία μετατρέπεται σε πρόστιμο αν μέσα σε 27 Τα στοιχεία του υποκεφαλαίου προέρχονται από την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εφαρμογή της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος, Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου

36 δυο χρόνια δεν επανέλθει το έλλειμμα στα ορισμένα επίπεδα. Έτσι όταν το έλλειμμα υπερβεί το 3%, το πρόστιμο ανέρχεται στο 0,2% του Α.Ε.Π. συν το 1/10 του ποσοστού κατά το οποίο το έλλειμμα κυμαίνεται πάνω από το όριο του 3% χωρίς όμως το ποσοστό να υπερβαίνει το 0,5% του Α.Ε.Π. το χρόνο. Παρόλα αυτά, ως τώρα δεν έχει επιβληθεί πρόστιμο σε καμία από τις χώρες- παραβάτες του Συμφώνου. Παράδειγμα : Το δημόσιο έλλειμμα μιας χώρας ανέρχεται στο 5,2%, δηλαδή υπερβαίνει το 3% κατά 2,2 ποσοστιαίες μονάδες. 2,2 x 1/10 = 0,22 + 0,2 = 0,42% Το πρόστιμο που θα κληθεί να πληρώσει ανέρχεται στο 0,42% του Α.Ε.Π. Το κράτος-μέλος μπορεί να αποφύγει την επιβολή προστίμου: 1. «όταν η υπέρβαση της τιμής αναφοράς θεωρείται έκτακτη και προσωρινή, δηλαδή: εάν η αύξηση του δημόσιου ελλείμματος οφείλεται σε ασυνήθεις και εξαιρετικές περιστάσεις που εκφεύγουν του ελέγχου του κράτουςμέλους και έχουν σημαντική επίπτωση στη δημοσιονομική του κατάσταση. εάν οφείλεται σε σοβαρή οικονομική ύφεση (εάν το Α.Ε.Π. σε πραγματικούς όρους σημειώνει ετήσια μείωση της τάξης του 2% τουλάχιστον)» ( Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 1997, Κανονισμός για την επιτάχυνση και τη διασαφήνιση της εφαρμογής της διαδικασίας υπερβολικών ελλειμμάτων). 2. όταν ο λόγος του δημόσιου ελλείμματος προς το Α.Ε.Π. σημειώνει σημαντική και συνεχή πτώση και έχει φτάσει σε επίπεδο παραπλήσιο της τιμής αναφοράς. 4.2 Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ Για ποιο όμως λόγο θεωρήθηκε απαραίτητη η σύσταση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης; Σκοπός του είναι η επιβολή δημοσιονομικής πειθαρχίας ως μόνιμο χαρακτηριστικό της Ο.Ν.Ε.. Το Σύμφωνο σχεδιάστηκε ώστε οι 36

37 κανόνες του να διασφαλίσουν τα υγιή δημόσια οικονομικά των κρατών-μελών τα οποία ενισχύουν την προσπάθεια της Ε.Κ.Τ. για διατήρηση της σταθερότητας των τιμών και αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη μακροχρόνιας, βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, η οποία με τη σειρά της δημιουργεί θέσεις εργασίας. Επίσης ενεργεί προληπτικά ώστε οι δημοσιονομικές πρακτικές των κρατών-μελών μα μην υπονομεύουν τη νομισματική πολιτική της Ε.Κ.Τ.. Επιπλέον, στέλνει το μήνυμα ότι η δημοσιονομική πειθαρχία δεν ήταν μόνο ένα από τα κριτήρια σύγκλισης το οποίο εγκαταλείφθηκε μετά την είσοδο των χώρων στο τρίτο στάδιο της Ο.Ν.Ε., ενισχύοντας έτσι την εμπιστοσύνη της αγοράς και του κοινού στη δέσμευση της Ένωσης για διατήρηση της σταθερότητας. 4.3 Ο ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ Παρά τα οφέλη τα οποία αναμένεται να προκύψουν από την ορθή εφαρμογή του, έχουν εκφραστεί αμφιβολίες για τη χρησιμότητα του Συμφώνου και κατά πόσο θα επιτύχει τον στόχο του. Υποστηρίζεται πως δίνεται υπερβολική έμφαση στη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών εις βάρος άλλων στόχων. Μειώνοντας τις δημόσιες δαπάνες για την επίτευξή του στόχου αυτού μειώνονται τα κονδύλια που διατίθενται για την έρευνα και την ανάπτυξη και για επενδύσεις, με αποτέλεσμα να προκαλείται επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης. Για το λόγο αυτό, προτείνεται να δοθούν κίνητρα για την προώθηση της ανάπτυξης αφού μόνο αυτή μπορεί να μειώσει τα όποια ελλείμματα. Ένα δεύτερο επιχείρημα ενάντια στο Σύμφωνο Σταθερότητας είναι ότι μία νομισματική ένωση χρειάζεται περισσότερη δημοσιονομική ευελιξία και όχι λιγότερη. Μία χώρα πρέπει με την αύξηση ή την μείωση των δαπανών της να έχει τη δυνατότητα να επηρεάζει τις οικονομικές συνθήκες μη μπορώντας να χρησιμοποιήσει για αυτό το σκοπό την υποτίμηση/ ανατίμηση του νομίσματός της και την αύξηση ή μείωση των επιτοκίων (ενέργειες τις οποίες έχει αναλάβει για το σύνολο των χωρών της Ο.Ν.Ε. η Ε.Κ.Τ.). Τέλος, το συμβούλιο και η Κομισιόν έχουν κατηγορηθεί για την ανεπαρκή εφαρμογή του Συμφώνου όσον αφορά την επιβολή προστίμων και την έλλειψη 37

38 αυστηρότητας στην επιβολή των κανόνων στους ισχυρούς της Ένωσης (Γερμανία, Γαλλία) και τα κράτη-μέλη για την αδυναμία τους να διατηρήσουν το δημόσιο έλλειμμά και το δημόσιο χρέος τους στα προβλεπόμενα από το σύμφωνο όρια. 4.4 ΟΙ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ. Παρότι σύμφωνα με το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης οι χώρες των οποίων το δημόσιο έλλειμμα ξεπερνάει το 3% και το δημόσιο χρέος το 60% του Α.Ε.Π. θα υποστούν κυρώσεις με πιθανή την επιβολή προστίμου σε αυτές, αρκετά κράτη-μέλη έχουν παραβιάσει έναν ή και τους δύο περιορισμούς του. Στους παρακάτω πίνακες απεικονίζονται οι τιμές του ελλείμματος και του δημόσιου χρέους των χωρών της ευρωζώνης τα έτη 1998/1999 και Πίνακας 4.1 ΕΞΈΛΙΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜ. ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ ΧΩΡΑ 1998/ Αυστρία 2,3 +0,1 0,4 1,2 1,0 2,0 Βέλγιο 1,4 +0,6 0,0 +0,1 0,0 0,4 Γαλλία 2,9 1,5 3,2 4,1 3,7 3,0 Γερμανία 2,5 2,9 3,8 4,1 3,7 3,5 Ελλάδα 1,6 6,1 4,9 5,7 6,6 4,0 Ιρλανδία +1,1 +0,8 0,4 +0,2 +1,4 1,1 Ισπανία 2,2 0,5 0,3 0,0 0,1 +0,1 Ιταλία 2,5 3,2 2,7 3,2 3,2 3,6 Λουξεμβούργο +1,0 +6,5 +2,1 +0,2 1,2 μ/δ Ολλανδία 1,6 0,2 2,0 3,2 2,1 2,7 Πορτογαλία 2,2 4,2 2,8 2,9 3,0 3,3 Φινλανδία +0,3 +5,2 +4,3 +2,5 +2,1 +2,3 ΠΗΓΗ: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Μηνιαίες Αναφορές ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το θετικό πρόσημο σημαίνει πως η χώρα εμφανίζει πλεόνασμα στον προϋπολογισμό της 38

39 Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πως μεταβάλλεται το ποσοστό του δημόσιου ελλείμματος από το 1998 οπότε έγινε και η αξιολόγηση των χωρών για την είσοδο στο 3 ο στάδιο της Ο.Ν.Ε. έως το 2004 (Πίνακας 4.1.). Επτά από τις δώδεκα χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Ιρλανδία, Ισπανία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Φινλανδία) κατάφεραν πέρα από ορισμένες αυξομειώσεις να διατηρήσουν το έλλειμμά τους κάτω από το όριο του 3%. Η Γερμανία αύξησε το δημόσιο έλλειμμά της κατά μία ποσοστιαία μονάδα από 2,7 το 1998 σε 3,7% το Η Γαλλία αύξησε το έλλειμμά της από 3% το 1998 σε 3,7 % το Η Ελλάδα σχεδόν τετραπλασίασε το έλλειμμά της το οποίο έφτασε το 2004 το 6,6% του Α.Ε.Π. από 0,8% το 1999 οπότε έγινε και η αξιολόγηση της ένταξης της στο τρίτο στάδιο της Ο.Ν.Ε.. Το δημόσιο έλλειμμα της Ιταλίας αυξήθηκε από το 2,7% στο 3,2% του Α.Ε.Π. Η Πορτογαλία αύξησε το έλλειμμά της σε 3% από 2,5% το Ήδη από το 1998 το δημόσιο έλλειμμα δέκα χωρών από τις δώδεκα υπερέβαινε το στόχο του 60% ενώ σε χώρες όπως το Βέλγιο, η Ελλάδα και η Ιταλία το ποσοστό αυτό ήταν σχεδόν διπλάσιο της τιμής αναφοράς (Πίνακας 4.2). Οι χώρες αυτές εντάχθηκαν στην ευρωζώνη υπό την προϋπόθεση να μειώνουν σταδιακά το χρέος τους μέχρι αυτό να φτάσει το 60% του Α.Ε.Π.. Οι μεταβολές του δημόσιου χρέους κυμαίνονται ως εξής: Το 2004 έξι από τις 12 χώρες (Ιρλανδία, Ισπανία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Φινλανδία) κατάφεραν να διατηρήσουν το δημόσιο χρέος τους κάτω από το όριο του 60%, μειώνοντας το σε σχέση με τις τιμές του Τρεις χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Ιταλία) μείωσαν σε σχέση με το 1998 το χρέος τους, το οποίο όμως υπερβαίνει ακόμη το 60%. Η Αυστρία μείωσε το χρέος της από 66,1 σε 64,3%. Το Βέλγιο μείωσε το χρέος του σε 96,2 το 2004 από 122,2 το 1998, ενώ η Ιταλία το μείωσε στο 106,5% του Α.Ε.Π. από 121,6%. 39

40 Τρεις χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα) αύξησαν το δημόσιο χρέος τους. Η Γαλλία το αύξησε από 58% σε 65.1%, το δημόσιο χρέος της Γερμανίας αυξήθηκε από το 61,3% στο 66,4% του Α.Ε.Π. και της Ελλάδας από 103,9 σε 109,3%. Πίνακας 4.2 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΡΕΟΥΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ ΧΩΡΑ 1998/ Αυστρία 64,7 67,0 66,7 65,1 64,3 Βέλγιο 118,1 108,3 105,8 100,4 96,2 Γαλλία 58,1 56,8 58,8 63,2 65,1 Γερμανία 61,2 59,6 61,2 64,8 66,4 Ελλάδα 104,4 114,4 111,6 108,8 109,3 Ιρλανδία 59,5 35,9 32,4 31,5 29,8 Ισπανία 67,4 56,3 53,2 49,4 46,9 Ιταλία 118,1 110,9 108,3 106,8 106,5 Λουξεμβούργο 7,1 6,7 6,8 6,7 6,6 Ολλανδία 70,0 51,5 51,3 52,6 53,1 Πορτογαλία 60,0 53,6 56,1 57,7 59,4 Φινλανδία 53,6 43,6 42,3 45,2 45,1 ΠΗΓΗ: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Μηνιαίες Αναφορές Γερμανία Παρατηρούμε ότι η Γερμανία είναι από τις πρώτες χώρες που παραβίασαν το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης υπερβαίνοντας το όριο του 3% και του 60% καθώς το 2002 το δημόσιο έλλειμμά της ανέρχονταν στο 3,8% και το δημόσιο χρέος της στο 61,2% του Α.Ε.Π. (βλ. Πίνακες 4.1, 4.2). Τη χρονιά εκείνη η χώρα εμφάνιζε χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης χωρίς, όμως, η οικονομία της να βρίσκεται σε ύφεση. Η Γερμανία ήταν η χώρα που προώθησε περισσότερο την ιδέα της δημιουργίας του 40

41 Συμφώνου Σταθερότητας και του καθορισμού των Κριτηρίων Σύγκλισης και προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ήταν ανάμεσα στις χώρες στις οποίες εφαρμόστηκε η διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος. Την διαδικασία ξεκίνησε το Συμβούλιο στις 19 Νοεμβρίου 2002 και υποχρέωσε τη χώρα να επαναφέρει τους παραπάνω δείκτες σε αποδεκτά επίπεδα μέσα στο Γαλλία Η διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος για τη Γαλλία ξεκίνησε στις 2 Απριλίου 2003, αφού την προηγούμενη χρονιά το δημόσιο έλλειμμα της χώρας έφτασε το 3,2% του Α.Ε.Π. (βλ. Πίνακα 4.1). Σύμφωνα με τις συστάσεις του Συμβουλίου, μέσα στο 2005 πρέπει η Γαλλία όπως και η Γερμανία να μειώσει το έλλειμμά της κάτω από το 3%. Οι δύο αυτές χώρες έχουν δεχθεί κριτική καθώς έπεσαν στα μαλακά όσον αφορά τις παραβιάσεις τους, σε αντίθεση με μικρότερες χώρες οι οποίες υποχρεώθηκαν άμεσα να λάβουν μέτρα για να βάλουν σε τάξη τα οικονομικά τους Ιταλία Η Ιταλία, της οποίας το δημόσιο χρέος είναι από τα υψηλότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε ύφεση από τις αρχές του Για το λόγο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε στη χώρα παράταση έως το 2007 για να μειώσει το δημόσιο χρέος και το δημόσιο έλλειμμά της, αναστέλλοντας ως τότε τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος. Για να επιτευχθεί αυτό, ζητήθηκε από τον Ιταλό υπουργό οικονομικών Ντομένικο Σινισκάλσο (Domenico Siniscalso) περικοπή των δημόσιων δαπανών ή αύξηση των φόρων Πορτογαλία Η Πορτογαλία αποτελεί παράδειγμα επιτυχημένης εφαρμογής της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος. Το 2002 η νέα κυβέρνηση διεξήγαγε διαχειριστικό έλεγχο στα δημόσια οικονομικά της χώρας ο οποίος αύξησε το δημόσιο έλλειμμα της χώρας για το προηγούμενο έτος (2001) στο 4,2% του Α.Ε.Π. (βλ. Πίνακα 4.1). Στις 24 Σεπτεμβρίου 2002 το Συμβούλιο αναγνώρισε την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος. Μέσα στο 2002 υιοθετήθηκαν τα απαραίτητα μέτρα για τη μείωση του ελλείμματος 41

42 το οποίο έφτασε την ίδια χρονιά στο 2,8%. Αφού και την επόμενη χρονιά το έλλειμμα διατηρήθηκε στο 2,9%, η διαδικασία έληξε με επιτυχία. 4.5 Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Ας δούμε πιο αναλυτικά την περίπτωση της χώρας μας. Η Ελλάδα είναι μαζί με το Βέλγιο και την Ιταλία οι τρεις χώρες της ευρωζώνης των οποίων το δημόσιο χρέος υπερβαίνει το Α.Ε.Π. όπως και η πρώτη χώρα μπαίνει σε καθεστώς επιτήρησης. Στις 19 Μαΐου 2004, το Συμβούλιο αποφάσισε πως η Ελλάδα εμφάνισε υπερβολικό έλλειμμα και ζήτησε τη διόρθωσή του μέχρι το 2005 το αργότερο. Στις 18 Ιανουαρίου 2005 το Συμβούλιο ειδοποίησε την χώρα μας να λάβει μέτρα για τη μείωση του ελλείμματος κάτω από του 3% του Α.Ε.Π. μέχρι το 2006 το αργότερο. Στις ελληνικές αρχές ζητήθηκε να εντοπίσουν και να ελέγξουν παράγοντες πέρα από τον κρατικό δανεισμό, οι οποίοι συμβάλλουν στη μεταβολή των επιπέδων χρέους και να βελτιώσουν τη συλλογή και επεξεργασία των κυβερνητικών δεδομένων. Η τελευταία σύσταση έγινε με αφορμή την αποκάλυψη ότι μερικές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, χρησιμοποίησαν δημιουργική λογιστική για να κρύψουν τις παραβάσεις του Συμφώνου. Για το λόγο αυτό, το Συμβούλιο ζήτησε το 2004 από τη χώρα μας στοιχεία για το δημόσιο χρέος και το έλλειμμα από το 1997 και έπειτα. Πολλά στατιστικά στοιχεία αναθεωρήθηκαν προς τα πάνω ενώ αφέθηκε να εννοηθεί ότι ίσως η χώρα μας να εντάχθηκε στο τρίτο στάδιο της Ο.Ν.Ε. χωρίς να πληροί τα δημοσιονομικά κριτήρια σύγκλισης. Πλέον η Ελλάδα έχει εισέλθει σε καθεστώς επιτήρησης και έχει την υποχρέωση να καταθέτει εκθέσεις για την πορεία του ελλείμματος και του χρέους δύο φορές το χρόνο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της κυβέρνησης όπως αυτές εκφράζονται στο Πρόγραμμα Σύγκλισης, η χώρα μας δε θα καταφέρει να μειώσει το δημόσιο έλλειμμα μέχρι το τέλος του Καθώς στην περίπτωση αυτή η χώρα μας θα κληθεί να πληρώσει πρόστιμο, το Μάρτιο του 2006 στο Συμβούλιο των Υπουργών Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα κατατεθεί αίτηση για επιμήκυνση του διαθέσιμου χρόνου για τη μείωση του ελλείμματος. 42

43 4.6 Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ Έπειτα από τις επικρίσεις για την αυστηρότητα των κανόνων του και την αδυναμία εφαρμογής του, όπως φαίνεται από τον σημαντικό αριθμό παραβιάσεων, αποφασίστηκε στις Μαρτίου 2005 η αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Οι αλλαγές των κανόνων, οι οποίες προετοιμάστηκαν από τους Υπουργούς Οικονομικών, έγιναν πράξη υπό την επίβλεψη του πρωθυπουργού του Λουξεμβούργου Jean-Claude Juncker. Το δημόσιο έλλειμμα δεν μπορεί να υπερβαίνει το 3% του Α.Ε.Π., όμως υπάρχει περισσότερη ελαστικότητα σε ορισμένες περιστάσεις. Πλέον, όταν η Επιτροπή παίρνει αποφάσεις για την ύπαρξη ελλειμμάτων λαμβάνει υπόψη της, όχι μόνο την ύφεση στην οποία μπορεί να βρίσκεται μία χώρα, αλλά και τις περιόδους χαμηλής ανάπτυξης. Επίσης, κατά την εφαρμογή των κανονισμών για την αξιολόγηση των δαπανών μίας χώρας, η Επιτροπή επικεντρώνεται στην ανάπτυξη. Δηλαδή κατά πόσο οι δαπάνες αυτές έγιναν για τη χρηματοδότηση της έρευνας και της ανάπτυξης, της άμυνας ή της οικονομικής και κοινωνικής αναδιάρθρωσης και άλλων τομέων που προωθούν την ανάπτυξη. Σε τέτοια περίπτωση, οι χώρες στις οποίες εμφανίζονται υπερβολικά δημόσια ελλείμματα μπορούν προσωρινά να αποφύγουν τις κυρώσεις. Επιπλέον, τα κράτη-μέλη θα αποφεύγουν τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος αν εμφανίζουν οποιουδήποτε ύψους αρνητική ανάπτυξη, ενώ πριν την αναθεώρηση για να συμβεί αυτό θα έπρεπε το Α.Ε.Π. να μειώνεται με ποσοστό τουλάχιστον 2% το χρόνο. Τέλος, σύμφωνα με τις νέες ρυθμίσεις παρέχονται στις χώρες μεγαλύτερες προθεσμίες για να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για την εξάλειψη των υπερβολικών ελλειμμάτων, οι οποίες μπορεί να φτάσουν τα πέντε χρόνια. Με τις αλλαγές που έγιναν στους κανόνες του, το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης αποκτά μεγαλύτερη ευελιξία και, όπως δήλωσε ο Γερμανός Υπουργός Οικονομικών Χάνς Άϊχελ (Hans Eichel), «προωθεί την ανάπτυξη χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα» EU leaders reform euro currency rules to allow nations to spend way out of deficit, Πέμπτη, 27 Οκτωβρίου 2005, 43

44 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: «ΕΥΡΩ» 44

45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩ Το ευρώ είναι το ενιαίο νόμισμα των 12 χώρων της ευρωζώνης το οποίο την 1 η Ιανουαρίου 2002 αντικατέστησε τα εθνικά νομίσματα των κρατών-μελών. Η Οικονομική και Νομισματική Ένωση ήταν δυνατή και χωρίς την ύπαρξη ενιαίου νομίσματος. Θα την υποκαθιστούσε η διατήρηση των εθνικών νομισμάτων με τον ταυτόχρονο αμετάκλητο καθορισμό των συναλλαγματικών ισοτιμιών μεταξύ των νομισμάτων ή σύμφωνα με την πρόταση που κατέθεσε το Ηνωμένο Βασιλείου το 1990, η εισαγωγή κοινού νομίσματος που θα κυκλοφορούσε παράλληλα με το εθνικό νόμισμα. Σύμφωνα με την αρχή της συμπληρωματικότητας, η οποία εν τέλει επικράτησε και συνοψίζεται στη φράση Ενιαία Αγορά-Ενιαίο Νόμισμα (One Market-One Money), «η ευρωπαϊκή οικονομία δε θα μπορέσει να καρπωθεί πλήρως τα οφέλη της ενοποιημένης αγοράς εάν δεν υποστηριχθεί με την καθιέρωση ενιαίας λογιστικής και μετρικής μονάδας, δηλαδή με κοινό νόμισμα» (Θεοδωρόπουλος, 1997: 110). Η ύπαρξη ενιαίου νομίσματος προτιμήθηκε καθώς πέρα από τα οικονομικά οφέλη, τα οποία θα εξετάσουμε στο επόμενο κεφάλαιο, δήλωνε την πλήρη δέσμευση των χωρών στην Ένωση. Επίσης, όπως μας διδάσκει η ιστορία, η δημιουργία νέου νομίσματος σηματοδοτεί τη δημιουργία νέου κράτους, έτσι η δημιουργία του ευρώ σηματοδοτεί την επιθυμία των Ευρωπαίων ηγετών να προχωρήσουν μελλοντικά σε πολιτική ένωση της Ευρώπης. 1,1 Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ Το νέο νόμισμα πήρε την ονομασία ευρώ (euro). «Το σύμβολό που επελέγη για το νέο νόμισμα ( ) προκύπτει από το ελληνικό γράμμα έψιλον, αρχικό γράμμα της λέξης Ευρώπη, ενώ οι δύο παράλληλες γραμμές παραπέμπουν στη σταθερότητα του ευρώ. Η επίσημη συντομογραφία του είναι EUR» Η ιστοσελίδα της Τράπεζας της Ελλάδος 22 ερωτήσεις για το ευρώ, Σάββατο, 15 Οκτωβρίου

46 «Η ονομασία του νέου νομίσματος αποτέλεσε αντικείμενο συζητήσεων μεταξύ των κρατών-μελών. Η Γερμανία πρότεινε το όνομα μάρκο για να σημειώσει την ισχύ και τη σταθερότητα του ενώ το Βέλγιο, η Γαλλία και το Λουξεμβούργο πρότειναν το όνομα φράγκο, την ονομασία της νομισματικής μονάδας που χρησιμοποιούνταν στη Λατινική Νομισματική Ένωση 30 (1865). Οι ονομασίες αυτές απορρίφθηκαν καθώς αποτελούσαν ταυτόχρονα τις ονομασίες των εθνικών νομισμάτων των χωρών που τις πρότειναν. Η Γαλλία πρότεινε επίσης τη συνέχιση του ονόματος e.c.u., συνάντησε όμως την αντίσταση της Γερμανίας καθώς ως νόμισμα το e.c.u. είχε την τάση να υποτιμάται και η υιοθέτηση του ονόματός του δε θα υποδήλωνε την ισχύ του νέου νομίσματος. Η προοπτική κάθε χώρα να διατηρήσει την εθνική ονομασία του νομίσματός της εισάγοντας το πρόθεμα ευρώ- (π.χ. ευρώ-πεσέτα, ευρώ-μάρκο) απορρίφθηκε αφού θεωρήθηκε πως θα προκαλούσε σύγχυση. Το όνομα Europa που προτάθηκε μεταξύ άλλων προέρχεται από την Ευρώπη, πρόσωπο της ελληνικής μυθολογίας από την οποία ονομάστηκε η ήπειρος» 31. Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης στις Δεκεμβρίου 1995 υιοθετήθηκε το όνομα ευρώ ως συμβιβαστική λύση, ενώ το όνομα cent (λεπτό) της εκατοστιαίας μονάδας του ευρώ υιοθετήθηκε στις 13 Απριλίου Η 1 η Ιανουαρίου 1999 είναι η «ημερομηνία γέννησης» του ευρώ, το οποίο υπάρχει ως λογιστική και νομισματική μονάδα χωρίς να έχει υλική μορφή. 1.2 Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ-ΜΕΛΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΤΙΜΕΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ Στο συμβούλιο των Υπουργών Οικονομικών στις 1, 2 και 3 Μαΐου 1998 λήφθηκε η απόφαση για τις χώρες που θα περνούσαν στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ και θα εντάσσονταν στη ζώνη του ευρώ. Οι χώρες αυτές ήταν οι εξής : Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Φινλανδία. Τα εθνικά νομίσματα των χωρών συνδέθηκαν με το ευρώ με 30 Λατινική Νομισματική Ένωση: Ένωση του 1865 στην οποία συμμετείχε το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ελβετία, η Ιταλία. Δύο χρόνια αργότερα εισήλθε η Ελλάδα και η Ρουμανία. Οι χώρες της ένωσης ακολουθούσαν τους ίδιους κανόνες κατά την κατασκευή των νομισμάτων (ίδια ποσότητα ασημιού ή χρυσού) ώστε η κυκλοφορία των νομισμάτων μεταξύ των χωρών να γίνεται ανεμπόδιστα. Δηλαδή, ένα γαλλικό χρυσό νόμισμα να γίνεται δεκτό στην Ιταλία ή στην Ελλάδα. 31 Cini, 2003: 321,

47 αμετάκλητες ισοτιμίες τις οποίες καθόρισε το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης βασισμένο στην πρόταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου την 31 η Δεκεμβρίου (Πίνακας 5.1) Στις 20 Ιουνίου 2000 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Φεϊρα εγκρίθηκε η υποψηφιότητα της Ελλάδας, η οποία θα συμμετείχε στην Ευρωζώνη τον Ιανουάριο του 2001 και ορίστηκε η ισοτιμία της δραχμής με το ευρώ. Η μετατροπή ενός ποσού από το εθνικό νόμισμα στο ευρώ γίνεται με τη διαίρεση του ποσού με την ορισμένη ισοτιμία. Παράδειγμα: Για να μετατρέψουμε το ποσό των πέντε χιλιάδων (5000) δραχμών σε ευρώ, το διαιρούμε με το 340,75 που είναι η ισοτιμία ευρώ δραχμής / 340,75 = 14,67 Οι 5000 δραχμές αντιστοιχούν σε 14,67 ευρώ. Πίνακας 5.1 ΤΙΜΕΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ ΕΥΡΩ-ΕΘΝΙΚΩΝ ΝΟΜΙΣΜΑΤΩΝ. 1 = 40,3399 Φράγκα (Βέλγιο) 1 = 1936,27 Λιρέτες (Ιταλία) 1 =1,95583 Μάρκα (Γερμανία) 1 = 40,3399 Φράγκα(Λουξεμβούργο) 1 =340,750 Δραχμές (Ελλάδα) 1 =2,20371 Φιορίνια (Ολλανδία) 1 = 166,386 Πεσέτες (Ισπανία) 1 = 13,7603 Σελίνια (Αυστρία) 1 =6,55957 Φράγκα (Γαλλία) 1 =200,482 Εσκούδα (Πορτογαλία) 1 = 0,78756 Λίρες (Ιρλανδία) 1 =5,94573 Μάρκα (Φινλανδία) Πηγή: Salvatore, 2001: Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Στις 17 Ιανουαρίου 2001 ξεκίνησε από τις τράπεζες η διανομή πακέτων προετοιμασίας, πακέτων δηλαδή που περιείχαν κέρματα ευρώ για την εξοικείωση του κοινού με το νέο νόμισμα. Η αξία των κερμάτων κάθε πακέτου διέφερε από χώρα σε χώρα. (Πίνακας 5.2) Στην Ελλάδα η συσκευασία εξοικείωσης περιείχε κέρματα αξίας 44,67 και πωλούνταν προς 5000 δρχ. Η 1 η Ιανουαρίου 2002 είναι η ημερομηνία κυκλοφορίας του ευρώ σε φυσιολογική νομισματική μορφή (τραπεζογραμμάτια, κέρματα). Από την ημέρα αυτή «τέθηκαν 47

48 Πίνακας 5.2 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ ΟΡΙΟ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΧΩΡΕΣ Τελευταία ημέρα κυκλοφορίας εθνικών νομισμάτων Συσκευασίες εξοικείωσης ΑΞΙΑ ΚΕΡΜΑΤΑ ΤΡΑΠΕΖΟΓΡΑΜΜΑΤΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ 28/ 2/ ,54 τιμής 200 σελινιών ΕΠ ΑΟΡΙΣΤΟΝ 12,40 ΒΕΛΓΙΟ 28/ 2/ 2002 τιμής /12/ 2004 ΕΠ ΑΟΡΙΣΤΟΝ φράγκων ΓΑΛΛΙΑ 17/ 2/ ,25 τιμής 100 φράγκων 3 ΕΤΗ 10 ΕΤΗ 10,23 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 31/ 12/ 2001 τιμής 20 ΕΠ ΑΟΡΙΣΤΟΝ μάρκων ΕΛΛΑΔΑ 28/ 2/ ,67 τιμής ΕΤΗ 2 ΕΤΗ δραχμών ΙΡΛΑΝΔΙΑ 9/ 2/ ,35 τιμής 5 λιρών ΕΠ ΑΟΡΙΣΤΟΝ ΙΣΠΑΝΙΑ 28/ 2/ ,02 τιμής 2000 ΕΠ ΑΟΡΙΣΤΟΝ πεσετών ΙΤΑΛΙΑ 28/ 2/ ,91 τιμής λιρών 10 ΕΤΗ 10 ΕΤΗ 12,40 τιμής ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 28/ 2/ /12/ 2004 ΕΠ ΑΟΡΙΣΤΟΝ φράγκων ΟΛΛΑΝΔΙΑ 27/ 1/ ,35 τιμής 25 φιορινιών ή συσκευασία 1/ 1/ / 1/ 2032 αξίας 3,88 δωρεάν ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 28/ 2/ τιμής /12/ ΕΤΗ εσκούδων ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 28/ 2/ ,88 τιμής 23 μάρκων 10 ΕΤΗ ΠΗΓΗ: Περιοδική Έκθεση της Ε.Κ.Τ. για τα προβλεπόμενα σχέδια εισαγωγής των τραπεζογραμματίων και των κερμάτων ευρώ το 2002 στην Ευρωζώνη, Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου

49 από τις κεντρικές τράπεζες σε κυκλοφορία 7,8 δις. τραπεζογραμμάτια και 40,4 δις. κέρματα συνολικής αξίας 144 δις. ευρώ για να αντικαταστήσουν τα εθνικά νομίσματα» 32 τα οποία σταδιακά αποσύρονται από την κυκλοφορία. Το χρονικό διάστημα από την 1 η Ιανουαρίου 2002 μέχρι την 28 η Φεβρουαρίου 2002, οπότε και τα εθνικά νομίσματα παύουν να αποτελούν νόμιμο νόμισμα, ήταν μεταβατική περίοδος προσαρμογής κατά την οποία κυκλοφορούσαν ταυτόχρονα το ευρώ και τα εθνικά νομίσματα ενώ στα προϊόντα εφαρμόζονταν η διπλή αναγραφή των τιμών (Πίνακας 5.2). Σε περίπτωση που κάποιος δεν πρόλαβε να ανταλλάξει τις δραχμές του σε ευρώ, τα χρήματα του δεν χάνουν την αξία τους. Η Τράπεζα της Ελλάδος και τα Υποκαταστήματα της ανά την Ελλάδα θα ανταλλάσσουν τραπεζογραμμάτια δραχμών με ευρώ για 10 έτη, δηλαδή μέχρι την 1/ 3/ 2012, ενώ τα κέρματα ανταλλάσσονταν για δυο έτη, μέχρι την 01/ 03/ Δεν έχει οριστεί συγκεκριμένο χρονικό όριο μέσα στο οποίο πρέπει να γίνει η ανταλλαγή των εθνικών νομισμάτων με το ευρώ, για το λόγο αυτό κάθε χώρα είχε τη δυνατότητα να ορίσει διαφορετικό χρονικό περιθώριο. (Πίνακας 5.2) 1.4 ΧΩΡΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩ Στην αρχή του κεφαλαίου αναφέρθηκε ότι το ευρώ είναι το νόμισμα 12 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πέρα όμως από τις χώρες της Ευρωζώνης, το ευρώ είναι το επίσημο νόμισμα του Μονακό, του Βατικανού και του Σαν Μαρίνο, λόγω της ειδικής σχέσης τους με τη Γαλλία και την Ιταλία αντίστοιχα. Τα κρατίδια αυτά έχουν το δικαίωμα να εκδίδουν κέρματα (όχι χαρτονομίσματα) ευρώ, το καθένα με δική του εθνική πρόσοψη. (βλ. Παράρτημα - Οι όψεις των κερμάτων ευρώ). Ακόμη, οι τρεις Βαλεαρίδες Νήσοι (Ίμπιζα, Μαγιόρκα, Μινόρκα) και τα επτά Κανάρια Νησιά ως έδαφος της Ισπανίας και οι τρεις νήσοι Αζόρες και τα τρία Νησιά Μαδέϊρα ως έδαφος της Πορτογαλίας έχουν υιοθετήσει το ευρώ και απεικονίζονται στα χαρτονομίσματα. Υπάρχουν κράτη και περιοχές εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης 32 The Euro: Our Currency, Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου 2005, 49

50 τα οποία έχουν υιοθετήσει ως επίσημο νόμισμά τους το ευρώ. Η Γαλλική Γουιάνα στη Νότια Αμερική, η Γουαδελούπη και η Μαρτινίκα στην Καραϊβική, οι οποίες απεικονίζονται στην οπίσθια όψη των χαρτονομισμάτων ευρώ, είναι μερικά από τα κράτη αυτά ΤΑ ΤΡΑΠΕΖΟΓΡΑΜΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΕΡΜΑΤΑ ΕΥΡΩ Το ευρώ κυκλοφορεί σε επτά χαρτονομίσματα διαφορετικής αξίας και χρώματος:, των πέντε (5) ευρώ με γκρίζο χρώμα, των δέκα (10) ευρώ με κόκκινο χρώμα, των είκοσι (20) ευρώ με χρώμα μπλε, των πενήντα (50) ευρώ με πορτοκαλί χρώμα, των εκατό (100) ευρώ με χρώμα πράσινο, των διακοσίων (200) ευρώ με κίτρινο χρώμα και των πεντακοσίων (500) ευρώ με χρώμα βιολετί. Τα οκτώ κέρματα ευρώ που κυκλοφορούν έχουν αξία ενός (1) λεπτού, δύο (2), πέντε (5), δέκα (10), είκοσι (20) και πενήντα (50) λεπτών και ενός (1) και δύο (2) ευρώ. Τα χαρτονομίσματα έχουν κοινή όψη για όλες τις χώρες ενώ τα κέρματα έχουν μία κοινή και μία εθνική όψη, όμως έχουν κοινές τεχνικές προδιαγραφές και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Ταυτόχρονα, κυκλοφορούν αναμνηστικά κέρματα τα οποία εκδίδουν σε περιορισμένο αριθμό οι χώρες για τον εορτασμό κάποιου γεγονότος. Η έκδοση αναμνηστικών κερμάτων απαγορεύονταν τα πρώτα χρόνια κυκλοφορίας του ευρώ για να αποφευχθεί η σύγχυση του κοινού Τα Χαρακτηριστικά Των Τραπεζογραμματίων Ευρώ Το Δεκέμβριο του 1996, το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ινστιτούτο επέλεξε έπειτα από διαγωνισμό στον οποίο συμμετείχαν όλα τα κράτη-μέλη τις απεικονίσεις των τραπεζογραμματίων ευρώ. Νικητής του διαγωνισμού ήταν ο Ρόμπερτ Καλίνα (Robert Kalina) της Αυστριακής κεντρικής τράπεζας. Οι απεικονίσεις των χαρτονομισμάτων ως θέμα τους έχουν τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς επτά διαφορετικών περιόδων της ευρωπαϊκής πολιτισμικής ιστορίας. 33 Για περισσότερες πληροφορίες για τις περιοχές στις οποίες κυκλοφορεί το ευρώ ως επίσημο νόμισμα και για τις χώρες τα νομίσματα των οποίων είναι συνδεδεμένα με το ευρώ ανατρέξτε στο Παράρτημα- Χώρες στις οποίες κυκλοφορεί το ευρώ. 50

51 Κλασσικός (χαρτονόμισμα 5 ευρώ) Ρωμαϊκός (»» 10 ευρώ) Γοτθικός (»» 20 ευρώ) Αναγεννησιακός (»» 50 ευρώ) Μπαρόκ και Ροκοκό (»» 100 ευρώ) Αρχιτεκτονική χάλυβα και ύαλου (»» 200 ευρώ) Μοντέρνα αρχιτεκτονική 20 ου αιώνα (»» 500 ευρώ) «Οι διάφοροι ρυθμοί αποδίδονται με τρία βασικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά: με παράθυρα και πύλες που υποδηλώνουν το ανοιχτό πνεύμα συνεργασίας στην Ευρώπη και με γέφυρες που συμβολίζουν την επικοινωνία και αλληλεγγύη μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών» 34. Πέρα από τις παραπάνω απεικονίσεις, τα χαρτονομίσματα ευρώ έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά στην εμπρόσθια και την οπίσθιά τους όψη: Εμπρόσθια όψη 35 : 1. Η σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με δώδεκα αστέρια, όσες και οι χώρες της Ευρωζώνης. 2. Το σήμα προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων. 3. Τα αρχικά της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που είναι η εκδοτική αρχή, στις 11 γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης: B.C.E., E.C.B., E.Z.B., Ε.Κ.Τ.,E.K.P (σε μερικές γλώσσες τα αρχικά συμπίπτουν). 4. Η υπογραφή του προέδρου της Ε.Κ.Τ.. Σε ορισμένα χαρτονομίσματα απεικονίζεται η υπογραφή του Βιμ Ντουϊσενμπεργκ που ήταν πρόεδρος της Ε.Κ.Τ. από το 1999 έως το 2003, ενώ σε άλλα η υπογραφή του τωρινού προέδρου Ζαν-Κλωντ Τρισέ (Jean-Claude Trichet). 34 Η ιστοσελίδα της Τράπεζας της Ελλάδος 22 ερωτήσεις για το ευρώ, Σάββατο, 15 Οκτωβρίου Τα στοιχεία προέρχονται από τη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για τα τραπεζογραμμάτια σε ευρώ, Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου

52 5. Η ονομασία του νομίσματος με λατινικούς και ελληνικούς χαρακτήρες (EURO / ΕΥΡΩ). Οπίσθια όψη 36 : 1. Ο χάρτης της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Σε ένθετη περιοχή, στο κάτω μέρος του χαρτονομίσματος, απεικονίζονται η Γαλλική Γουιάνα (αριστερά) και τα νησιά Γουαδελούπη, Μαρτινίκα και Ρεϊνιόν με τη σειρά που αναφέρθηκαν (δεξιά) ενώ δίπλα τους εμφανίζονται οι Κανάριες Νήσοι. Πάνω από τον σειριακό αριθμό εμφανίζονται οι Αζόρες και κάτω από αυτόν η νήσος Μαδέϊρα. 2. Ένας δωδεκαψήφιος σειριακός αριθμός που αποτελείται από ένα γράμμα του λατινικού αλφαβήτου και έντεκα νούμερα. Το γράμμα αντιστοιχεί στην κεντρική τράπεζα της χώρας η οποία εξέδωσε το χαρτονόμισμα: L Φινλανδία M Πορτογαλία N Αυστρία P Ολλανδία R Λουξ/ργο S Ιταλία T Ιρλανδία U Γαλλία V Ισπανία X Γερμανία Y Ελλάδα Z Βέλγιο Έτσι, βλέπουμε πως το χαρτονόμισμα με σειριακό αριθμό X εκδόθηκε στη Γερμανία. Το χαρακτηριστικό αυτό μας επιτρέπει να παρακολουθούμε τις κινήσεις των χαρτονομισμάτων. 3. Η ονομασία του νομίσματος με λατινικούς και ελληνικούς χαρακτήρες (EURO / ΕΥΡΩ) Τα Χαρακτηριστικά Των Κερμάτων Ευρώ Την κοινή όψη των κερμάτων ευρώ σχεδίασε ο Βέλγος καλλιτέχνης Luc Luycx, την υπογραφή του οποίου βλέπουμε στα δεξιά της εμπρόσθιας όψης (δύο L από τα αρχικά του ονοματεπωνύμου του που μοιάζουν σαν 4). 36 Τα στοιχεία προέρχονται από την ιστοσελίδα με ερωτήσεις για το ευρώ, Πεμπτη, 13 Οκτωβρίου

53 Στα κέρματα του ενός και των δυο ευρώ εμφανίζεται ο χάρτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης πριν τη διεύρυνση της 1 ης Μαΐου 2004 ενώ στα κέρματα των 10, των 20 και των 50 λεπτών απεικονίζεται ξεχωριστά κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15. Τέλος, τα κέρματα του 1, των 2 και των 5 λεπτών δείχνουν την Ευρώπη σε σχέση με την Αφρική και την Ασία σε μία υδρόγειο σφαίρα. «Η επιλογή των απεικονίσεων στην εθνική πρόσοψη των Ελληνικών κερμάτων ευρώ έγινε το Μάιο του 2000 από τον Υπουργό Εθνικής Οικονομίας και το Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος. 37 Τα σχέδια παραπέμπουν: στην ελληνική ναυτική ιστορία: 1. τριήρης, στο κέρμα του 1 λεπτού. 2. δρόμωνας ή κορβέτα του 1821, στο κέρμα των 2 λεπτών. 3. δεξαμενόπλοιο, το οποίο συμβολίζει το καινοτόμο πνεύμα της ελληνικής ναυτιλίας, στο κέρμα των πέντε λεπτών. σε εξέχουσες προσωπικότητες της νεότερης ελληνικής ιστορίας: 1. ο Ρήγας Φεραίος Βελεστινλής, στο κέρμα των 10 λεπτών. 2. ο Ιωάννης Καποδίστριας, στο κέρμα των 20 λεπτών. 3. ο Ελευθέριος Βενιζέλος, στο κέρμα των 50 λεπτών. στην αρχαία ελληνική ιστορία και μυθολογία: 1. τετράδραχμο των αρχαίων Αθηνών με παράσταση γλαύκας που αποτελούσε σύμβολο της θεάς Αθηνάς, στο κέρμα του 1 ευρώ. 2. η απαγωγή της Ευρώπης από το Δία με μορφή ταύρου, στο κέρμα των 2 ευρώ» Τα Χαρακτηριστικά Ασφαλείας Των Χαρτονομισμάτων Ευρώ. 39 Κλείνοντας το εισαγωγικό κεφάλαιο για το ευρώ, αξίζει να αναφερθούμε στα χαρακτηριστικά ασφαλείας του νέου νομίσματος. Ιδιαίτερη σημασία έχει δοθεί στην ασφάλεια των χαρτονομισμάτων ευρώ, τα οποία καθιστούν την παραχάραξή τους από 37 Οι εθνικές προσόψεις των Ελληνικών κερμάτων και των κερμάτων των υπόλοιπων χωρών της ευρωζώνης απεικονίζονται στο Παράρτημα Οι όψεις των κερμάτων ευρώ. 38 Η ιστοσελίδα της Τράπεζας της Ελλάδος 22 ερωτήσεις για το ευρώ, Σάββατο, 15 Οκτωβρίου Οπ. π. 53

54 δύσκολή έως αδύνατη. Για το λόγο αυτό, τα τραπεζογραμμάτια ευρώ εκτυπώνονται σε ειδικό χαρτί από βαμβακερές ίνες και ορισμένα μέρη τους στο πρόσθιο τμήμα εκτυπώνονται ανάγλυφα ώστε να είναι αναγνωρίσιμα με την αφή από άτομα με δυσκολίες όρασης. Επιπλέον, τα χαρτονομίσματα έχουν ενσωματωμένη ταινία ασφαλείας και υδατογράφημα στη μέση και τις άκρες του νομίσματος, τα οποία διακρίνονται απέναντι στο φως. Τέλος, τα τραπεζογραμμάτια των 5, των 10 και των 20 ευρώ διαθέτουν ιριδίζουσα λωρίδα ελάσματος ενώ τα τραπεζογραμμάτια των 50, 100, 200 και 500 ευρώ διαθέτουν ιριδίζον τμήμα ελάσματος καθώς και μελάνη μεταβλητού χρωματισμού. 54

55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Με την ένταξή της στο τρίτο στάδιο της Ο.Ν.Ε. και την υιοθέτηση του ευρώ την 1 η Ιανουαρίου 2002, η Ελλάδα απέκτησε κοινό νόμισμα με έντεκα από τις, τότε δεκαπέντε, χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ποιος, όμως, είναι ο λόγος για τον οποίο οι δώδεκα αυτές χώρες αποφάσισαν να αποκτήσουν ενιαίο νόμισμα; Ποια οφέλη ήλπιζαν να αποκομίσουν και ποια κόστη πρέπει να υπομείνουν; Στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε τα οφέλη τα οποία αποκόμισε η χώρα μας στα τέσσερα χρόνια κυκλοφορίας του ευρώ και αυτά τα οποία αναμένεται να αποκομίσει τα επόμενα χρόνια. Τα κύρια οφέλη του ευρώ χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: σε μικροοικονομικά, τα οποία εμφανίζονται σε σύντομο χρονικό διάστημα, και σε μικροοικονομικά, τα οποία γίνονται αισθητά σε βάθος χρόνου. Τα μικροοικονομικά οφέλη του ενιαίου νομίσματος είναι: Η εξάλειψη του κόστους μετατροπής ενός νομίσματος σε άλλο. Η εξάλειψη του φόβου για αλλαγές των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Η αύξηση του ενδοκοινοτικού εμπορίου. Η μεγαλύτερη διαφάνεια των τιμών. Η μείωση του κόστους των εισαγόμενων προϊόντων. Η μείωση του κόστους των ταξιδιών σε χώρες εκτός της Ευρωζώνης. Η αποτροπή των ανταγωνιστικών υποτιμήσεων των νομισμάτων. Η προστασία από κερδοσκοπικές επιθέσεις. Τα μακροοικονομικά οφέλη του ευρώ είναι: Το χαμηλό κόστος δανεισμού. Η επιτάχυνση της οικονομικής και δημοσιονομικής σύγκλισης. Η σταθερότητα των τιμών. Η προώθηση της ανάπτυξης. Η ενοποίηση των οικονομικών αγορών. 55

56 2.1 ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΟΦΕΛΗ. Η εξάλειψη του κόστους μετατροπής ενός νομίσματος σε ένα άλλο είναι από τα πιο σημαντικά οφέλη τα οποία προέρχονται από την καθιέρωση του ευρώ ως ενιαίου νομίσματος. Σε μία έκθεση της ευρωπαϊκής Επιτροπής εκτιμάται πως το κόστος μετατροπής ανέρχεται στο 0,25 με 0,5% του κοινοτικού Α.Ε.Π. και πως με το κοινό νόμισμα θα εξοικονομηθούν γύρω στα 30 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο. Τα ταξίδια εντός της Ευρωζώνης είναι πλέον πιο εύκολα για τους Έλληνες και τους κατοίκους των 11 υπόλοιπων χωρών, με λιγότερο κόπο και μικρότερο κόστος, καθώς η κυκλοφορία του ίδιου νομίσματος σε όλες τις χώρες έχει καταργήσει την ανάγκη για μετατροπή συναλλάγματος. Η ύπαρξη ενιαίου νομίσματος περιορίζει τους φόβους για πιθανές αλλαγές των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Οι κυμαινόμενες ισοτιμίες μπορούν να μειώσουν τα περιθώρια κέρδους ή να αυξήσουν το κόστος σε συναλλαγές μεταξύ επιχειρηματιών από διαφορετικές χώρες, καθιστώντας το εμπόριο (εισαγωγικό/ εξαγωγικό) μεταξύ τους μη επικερδές. Παράδειγμα Ένας Έλληνας εισαγωγέας συμφωνεί να αγοράσει 5 κουζίνες από τη Γερμανία προς 750 μάρκα η μία, με το μάρκο να πωλείται προς 200 δρχ. και πρέπει συνολικά να πληρώσει δρχ.. Αν η ισοτιμία μάρκου-δραχμής αυξηθεί κατά 10 δρχ. (1 DM-210 ΔΡΧ), το ποσό που πρέπει να καταβληθεί ανεβαίνει στις δρχ.. Βλέπουμε ότι λόγω αυτής της σχετικά μικρής μεταβολής, ο εισαγωγέας πληρώνει τα ίδια αγαθά δραχμές πιο ακριβά. Παράδειγμα 2. Ένας εξαγωγέας ο οποίος πουλάει σε ένα Γερμανό έμπορο 400 κιλά ακτινίδια προς 3 μάρκα το κιλό, με την ισοτιμία μάρκουδραχμής να είναι 1-200, αναμένει να εισπράξει δρχ.. Αν, όμως, η ισοτιμία πέσει κατά 10 δραχμές (1-190), θα λάβει δρχ. και θα υποστεί μείωση κέρδους δραχμές. 40 Οι τιμές των προϊόντων και της ισοτιμίας μάρκου-δραχμής είναι ενδεικτικές. 56

57 Τέτοιες καταστάσεις δεν αποτελούν πλέον πρόβλημα για τις χώρες τις Ευρωζώνης. Η εξάλειψη των συναλλαγματικών κινδύνων και του κόστους μετατροπής συναλλάγματος είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του ενδοκοινοτικού εμπορίου αφού καταργούνται τα παραπάνω μη δασμολογικά εμπόδια. Ένα ακόμη σημαντικό όφελος που αποκόμισε η Ελλάδα ήταν η μεγαλύτερη διαφάνεια των τιμών. Η σύγκριση των τιμών στις διάφορες χώρες ήταν δύσκολη αφού η τιμολόγηση γινόταν σε διαφορετικό νόμισμα, κάτι που δεν ισχύει μετά την εισαγωγή του ευρώ. Με τον τρόπο αυτό, έγινε εμφανές ότι στις διάφορες χώρες της Ευρωζώνης υπήρχαν σημαντικές αποκλίσεις στις τιμές ομοειδών προϊόντων και ιδιαίτερα στα προϊόντα των πολυεθνικών εταιριών. Δεν ήταν ασυνήθιστο μία εταιρία να πουλά το ίδιο προϊόν σε διαφορετικές τιμές στις διάφορες χώρες στις οποίες αυτή δραστηριοποιείται. Σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα τιμών της εταιρίας Nielsen για λογαριασμό αλυσίδας σουπερμάρκετ (2003), σημειώνονται διαφορές μεταξύ των τιμών των προϊόντων στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη. Στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 2.1) βλέπουμε τις τιμές 10 προϊόντων τα οποία στη χώρα μας πωλούνται είτε ακριβότερα ή φθηνότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Εάν υπάρχει η δυνατότητα σύγκρισης, «θα είναι δύσκολο για τους παραγωγούς να διατηρήσουν μεγάλες διαφορές στις τιμές των προϊόντων τους στις ευρωπαϊκές αγορές» 41, με αποτέλεσμα αυτές να μειωθούν σε βάθος χρόνου λόγω του ανταγωνισμού και της άσκησης κοινής τιμολογιακής πολιτικής. Η εισαγωγή του ευρώ είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους των εισαγωγών, με συνέπεια να σημειωθεί αύξηση του αριθμού των εισαγωγών και να είναι διαθέσιμη στον καταναλωτή μεγαλύτερη ποικιλία προϊόντων. Η αύξηση αυτή οφείλεται στην ισχύ το ευρώ και στην υπεροχή του έναντι στο δολάριο. «Τους πρώτους μήνες μετά την εισαγωγή του ευρώ ως λογιστική μονάδα, την 1 η Ιανουαρίου 1999, η ισοτιμία του έναντι στο δολάριο υποχωρούσε συνεχώς για να 41 Pilbeam, 1998: α. σ. 57

58 Πίνακας 2.1 ΤΙΜΕΣ ΠΩΛΗΣΗΣ ΣΕ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΠΡΟΪΟΝ ΤΙΜΗ ΠΩΛΗΣΗΣ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ Αντιρυτιδική κρέμα Plenitude 14,36 10,92 Βότκα Absolut 70cl. 10,2 12,72 Γιαούρτι Danone 4x125 γρ. 2,02 1,35 Μπαταρίες Duracell 1,5 V. 4,26 4,94 Μωρομάντιλα Johnson Ξυραφάκια Gillette Mach 3 6,75 7,68 Παγωτό βαν. Haagen Danz 400 γρ. 5,99 5,01 Ρύζι Uncle Ben 3,46 2,85 Τυρί Philadelphia 200 γρ. 1,76 1,67 Σαμπουάν Garnier Fructis 3,2 2,92 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: Άγνωστος Συγγραφέας- 2003, 14 Δεκεμβρίου, «Τιμές καταναλωτικών αγαθών σε Ελλάδα και Ευρώπη»., Τύπος της Κυριακής. φτάσει το 0,8252, το κατώτερο σημείο, στις 26 Οκτωβρίου 2000 (βλ. Διάγραμμα 2.1). Τότε πολλοί θεώρησαν το ευρώ αδύναμο νόμισμα, το οποίο αδυνατούσε να ξεπεράσει την υπεροχή του δολαρίου. Τους επόμενους δεκατέσσερις μήνες, η ισοτιμία των δύο νομισμάτων υπέστη μικρές αυξομειώσεις μέχρι τον Ιανουάριο του 2002, ημερομηνία κυκλοφορίας του ευρώ σε χαρτονομίσματα και κέρματα. Από την ημερομηνία αυτή κι έπειτα, διατήρησε την ανοδική της πορεία φτάνοντας στο υψηλότερο της σημείο στις 28 Δεκεμβρίου 2004 (1,3633) για να κλείσει, έπειτα από ελαφριά πτώση, στις 26 Ιανουαρίου στο 1,2254» 42. Πως επηρεάζει το ύψος της συναλλαγματικής ισοτιμίας τις εισαγωγές; Λόγω της συναλλαγματικής υπεροχής του ευρώ έναντι του δολαρίου, που είναι το νόμισμα στο 42 Τα στοιχεία προέρχονται από την Ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για τη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ με το δολάριο, Παρασκευή, 27 Ιανουαρίου

59 οποίο διεξάγεται η πλειοψηφία των εμπορικών συναλλαγών παγκοσμίως, είμαστε σε θέση να αγοράσουμε περισσότερα αγαθά σε δολάρια με ένα ευρώ από ότι αν η ισοτιμία ήταν ένα προς ένα. Το μεγαλύτερο κέρδος που αποκομίσαμε από το δυνατό ευρώ είναι η μερική απορρόφηση του κόστους την αύξησης της τιμής του πετρελαίου. Η υψηλή ισοτιμία ευρώ-δολαρίου απορροφά μέρος της ανόδου της τιμής, μειώνοντας εν μέρει τις παρενέργειες της συνεχιζόμενης ενεργειακής κρίσης και βοηθά στη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών, συγκρατώντας των πληθωρισμό. Τους μήνες κατά τους οποίους αυξάνονταν η τιμή του πετρελαίου, σημειώνονταν αυξήσεις τιμών σε διάφορα προϊόντα, αυξάνοντας τον πληθωρισμό. Οι αυξήσεις αυτές θα ήταν υψηλότερες αν το δολάριο δεν υπολείπονταν του ευρώ. Δυστυχώς, η εξοικονόμηση αυτή δεν έχει περάσει ολόκληρη στους καταναλωτές καθώς οι εταιρίες καυσίμων και οι βενζινοπώλες προτίμησαν να αυξήσουν την τιμή του πετρελαίου, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση την άνοδο των τιμών παγκοσμίως, αυξάνοντας ταυτόχρονα και τα κέρδη τους. Η θετική ισοτιμία του ευρώ έναντι πολλών νομισμάτων τρίτων χωρών, μείωσε το κόστος των ταξιδιών σε χώρες εκτός της Ευρωζώνης καθιστώντας τα ταξίδια στις χώρες αυτές συμφέρουσα επιλογή. Στις χώρες αυτές, ένα ορισμένο ποσό σε ευρώ, έχει μεγαλύτερη αγοραστική αξία από ότι σε κάποια από τις δώδεκα χώρες της Ζώνης του ευρώ, επιτρέποντας σε κάποιον να απολαύσει το ίδιο επίπεδο ποιότητας στις διακοπές του με μικρότερο κόστος. Η διαχείριση της νομισματικής πολιτικής από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αποτρέπει την ανταγωνιστική υποτίμηση των νομισμάτων. Όταν μία χώρα εμφάνιζε έλλειμμα στο εμπορικό της ισοζύγιο, όταν δηλαδή οι εισαγωγές ήταν περισσότερες από τις εξαγωγές, είχε τη δυνατότητα να ρίξει την αξία του νομίσματός της ώστε να αυξήσει τις εξαγωγές της. Λόγω της χαμηλής ισοτιμίας, τα προϊόντα της χώρας αυτής θα άφηναν μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους στους εμπόρους-εισαγωγείς των άλλων χωρών, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η ανταγωνιστικότητά τους έναντι των προϊόντων των άλλων χωρών. Δυστυχώς, το όφελος αυτό είναι προσωρινό αφού οι εμπορικοί εταίροι της χώρας αυτής θα πρόβαιναν και αυτοί σε υποτίμηση του 59

60 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2.1 Η ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΟΤΙΜΙΑ ΕΥΡΩ-ΔΟΛΑΡΙΟΥ 43 (Ιανουάριος 1999 Ιανουάριος 2006) ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η μετάφραση των όρων γίνεται ως εξής: Jan. Ιανουάριος, Jul. Ιούλιος, Min Ελάχιστο, Max Μέγιστο, π.χ. Jan Ιανουάριος δικού τους νομίσματος για να αντιμετωπίσουν τα ελλείμματα που δημιουργήθηκαν στο δικό τους εμπορικό ισοζύγιο από την ενέργεια της πρώτης χώρας. Έτσι, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, με την αξία των νομισμάτων να μειώνεται συνεχώς με ταυτόχρονη αύξηση του πληθωρισμού. Η νομισματική πολιτική του ευρώ καθορίζεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, της οποίας βασικός στόχος είναι η διατήρηση χαμηλών επιπέδων πληθωρισμού. Για το λόγο αυτό, ακόμη και όταν η υψηλή ισοτιμία ευρώ-δολαρίου έκανε τα προϊόντα των χωρών της Ευρωζώνης λιγότερο ανταγωνιστικά, η Ε.Κ.Τ. δεν προχώρησε στην υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου. Επίσης, ένα από τα κριτήρια σύγκλισης ήταν η απαγόρευση της υποτίμησης του νομίσματος τουλάχιστον δύο χρόνια πριν την ένταξη της χώρας στην Ο.Ν.Ε. μέσω της συμμετοχής του νομίσματος στον Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών, ο οποίος έθετε όρια στη διακύμανση των ισοτιμιών των νομισμάτων που συμμετείχαν σε αυτόν. 43 Το διάγραμμα προέρχεται από την ιστοσελίδα της Ε.Κ.Τ. για τη διαγραμματική απεικόνιση της ισοτιμίας ευρώ δολαρίου, Παρασκευή, 27 Ιανουαρίου 2005, 60

61 Το ευρώ, ως ισχυρό και σταθερό νόμισμα, προστατεύει την οικονομία από κερδοσκοπικές επιθέσεις όπως αυτές που συνέβαιναν συχνά το πρώτο μισό της δεκαετίας του 90. Οι κερδοσκόποι κυκλοφορούσαν φήμες ότι ένα νόμισμα θα έχανε την αξία του, με αποτέλεσμα οι επενδυτές να πουλήσουν όλα τα περιουσιακά αποθέματα που κατείχαν στο νόμισμα αυτό. Καθώς όλο και περισσότεροι άρχιζαν να πουλάνε και η αξία του νομίσματος έπεφτε σταδιακά, η προφητεία αυτόεπαληθεύονταν. Η ύπαρξη ενός ισχυρού νομίσματος στη θέση πολλών λιγότερο ισχυρών καθιστά τις επιθέσεις από κερδοσκόπους από δύσκολες έως αδύνατες. 2.2 ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΟΦΕΛΗ Ένα από τα οφέλη της εισαγωγής του ευρώ, το οποίο θα γίνει περισσότερο εμφανές σε βάθος χρόνου, είναι το χαμηλό κόστος δανεισμού. ΠΊΝΑΚΑΣ 2.2 ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΕΠΙΤΟΚΙΩΝ ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΜΕΣΟΣ ΜΕΣΟΣ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΟΡΟΣ 1999 ΟΡΟΣ 2005 ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΑ 12,60% 4,05% 67,86% ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΑ 20,40% 8,79% 56,9% ΠΗΓΗ: ΠΕΦΑΝΗΣ- 2006, Ιανουάριου, «Στεγαστικά με φέσι στα επιτόκια»., Τα Νέα Σαββατοκύριακο. Όπως βλέπουμε στον πίνακα (Πίνακας 2.2), σε έξι χρόνια το επιτόκιο των στεγαστικών δανείων στην Ελλάδα έχει μειωθεί κατά ποσοστιαίες μονάδες από 12,60% σε 4,05% ενώ το επιτόκιο των καταναλωτικών δανείων μειώθηκε από 20,40% σε 7,9% κατά 56,9%. Λόγω της διατήρησης των επιτοκίων σε χαμηλά επίπεδα, οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν δάνεια με μεγαλύτερη ευκολία και μικρότερο κόστος. 44 Έτσι, οι μεν οι καταναλωτές έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν αγαθά για τα οποία θα έπρεπε να περιμένουν μέχρι να συγκεντρώσουν το απαραίτητο 44 Οι αρνητικές συνέπειες των χαμηλών επιτοκίων και της ευκολίας με την οποία χορηγούνται τα δάνεια παρουσιάζονται στο επόμενο κεφάλαιο. 61

62 χρηματικό ποσό ώστε να τα αποκτήσουν και να διατηρούν έστω και τεχνητά ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο. Οι δε επιχειρήσεις έχουν ευκολότερη πρόσβαση σε χρηματικά κεφάλαια τα οποία μπορούν να επενδύσουν στην έρευνα και ανάπτυξη νέων τεχνολογιών ώστε να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα και την ανταγωνιστικότητά τους. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται η επιτάχυνση της οικονομικής και δημοσιονομικής σύγκλισης της χώρας μας με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης, αφού η διαχείριση της οικονομικής και νομισματικής πολιτικής γίνεται για όλες τις χώρες από κοινά όργανα. Η μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων αυτών από το εθνικό στο κοινοτικό επίπεδο ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτραπεί σε μία χώρα η υιοθέτηση του ευρώ. Η σταθερότητα των τιμών και τα χαμηλά επίπεδα πληθωρισμού είναι δύο από τα οφέλη τα οποία θα καρπωθεί η οικονομία μας στο μέλλον καθώς η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει θέσει ως στόχο την επίτευξη και διατήρησή της. Τα δύο αυτά οφέλη σε συνδυασμό με τα χαμηλά επιτόκια και τα υγιή δημόσια οικονομικά, τα οποία έχουν την υποχρέωση να διατηρούν τα κράτη λόγω της δέσμευσής τους στα κριτήρια σύγκλισης και το Σύμφωνο Σταθερότητας, αποτελούν κίνητρα για την προώθηση της ανάπτυξης. Ο υψηλός ρυθμός ανάπτυξης δημιουργεί, με τη σειρά του, νέες θέσεις εργασίας. Η κυκλοφορία ενιαίου νομίσματος καθιστά πιο εύκολη την αξιολόγηση των επενδύσεων στις διάφορες χώρες. Είναι πλέον πιο εύκολο να εκτιμηθεί το κατά πόσο μία επένδυση είναι συμφέρουσα και αποδίδει κέρδη, διευκολύνοντας με αυτό τον τρόπο την κυκλοφορία κεφαλαίων και την ενοποίηση των οικονομικών αγορών. Οι μικρές και τμηματοποιημένες αγορές εξελίσσονται σε μία μεγαλύτερη, ενοποιημένη και πιο ρευστοποιήσιμη διακρατική οικονομική αγορά. Κλείνοντας το κεφάλαιο πρέπει να αναφέρουμε πως, πέρα από τα καθαρά οικονομικά οφέλη, η δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος έχει και πολιτικά οφέλη. Το ευρώ αποτελεί σύμβολο της Ευρωπαϊκής συνεργασίας, «σύμβολο της κοινής ταυτότητας, των κοινών αξιών και της Ευρωπαϊκής ενοποίησης που κατόρθωσε να ενώσει τους λαούς της Ευρώπης» (The euro, our currency Benefits of 62

63 the euro- Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου 2005). Ταυτόχρονα, προετοιμάζει το έδαφος για τη μελλοντική πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης, αφού, ιστορικά, η δημιουργία νέου νομίσματος σήμαινε τη δημιουργία νέου κράτους. Τέλος, η αντικατάσταση των δώδεκα εθνικών νομισμάτων από ένα ισχυρό νόμισμα, ενισχύει την εξωτερική θέση της ένωσης δίνοντας της μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη στις διεθνείς συναλλαγές από πριν. Στα επτά χρόνια από τη δημιουργία του, το ευρώ βρίσκεται στη δεύτερη θέση των νομισμάτων που προτιμώνται για επενδύσεις και εμπόριο διεθνώς, πίσω από το δολάριο και μπροστά από το γιεν, ενώ φιλοδοξεί να ανατρέψει την πρωτοκαθεδρία του δολαρίου. 63

64 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΤΑ ΚΟΣΤΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η εισαγωγή του ευρώ, πέρα από τα οφέλη τα οποία εξετάσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, επέφερε και κόστη που έγιναν αισθητά πιο έντονα από τα οφέλη στα τέσσερα χρόνια κυκλοφορίας του στην Ελλάδα. Συνοπτικά τα κόστη του ενιαίου νομίσματος χωρίζονται σε τρεις υποκατηγορίες και είναι τα ακόλουθα 45 : Κόστη για τις επιχειρήσεις: 1. Το κόστος προσαρμογής στο νέο νόμισμα ( αλλαγή τιμολογίων, συστημάτων πληροφορικής, αναγραφόμενων τιμών). 2. Η μείωση του κύκλου εργασιών ορισμένων επιχειρήσεων. 3. Η μείωση της εγχώριας παραγωγής. 4. Η μείωση των εξαγωγών. Κόστη για τους καταναλωτές: 1. Η αύξηση των τιμών. 2. Ο υπερβολικός δανεισμός από τις τράπεζες. Κόστη για τις κυβερνήσεις: 1. Η εξαγωγή επενδύσεων. 2. Η μείωση της ροής κεφαλαίων από τρίτες χώρες (επενδύσεις, τουρισμός). 3. Η απώλεια ελέγχου της οικονομικής και νομισματικής πολιτικής. 3.1 ΚΟΣΤΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Ένα από τα πρώτα κόστη που έπρεπε να αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις ήταν το κόστος προσαρμογής στο νέο νόμισμα. Για να είναι δυνατή η διεξαγωγή των συναλλαγών μετά την εισαγωγή του ευρώ η προετοιμασία των επιχειρήσεων ήταν απαραίτητη. Τα συστήματα πληροφορικής που χρησιμοποιούνταν για τη μηχανοργάνωση των επιχειρήσεων έπρεπε να αναβαθμιστούν ώστε να διαχειρίζονται τις συναλλαγές σε ευρώ. Κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου κατά την οποία 45 Πολλά από τα παρακάτω κόστη είναι παρενέργειες ορισμένων από τα οφέλη του ευρώ. 64

65 ίσχυε η διπλή αναγραφή σε ευρώ και δραχμές, οι τιμές έπρεπε να μετατραπούν από δραχμές σε ευρώ. Έπειτα, έπρεπε οι νέες τιμές να τοποθετηθούν στα προϊόντα αντικαθιστώντας τις παλιές και, μετά την 28 η Φεβρουαρίου, να αντικατασταθούν ξανά με ετικέτες που αναγράφουν τις τιμές μόνο σε ευρώ. Επιπλέον, οι υπάλληλοι έπρεπε να εκπαιδευτούν ώστε να μάθουν να χρησιμοποιούν τα νέα συστήματα και να εξοικειωθούν με το νέο νόμισμα. Μία ακόμη υποχρέωση την οποία ανέλαβαν οι επιχειρήσεις και κυρίως τα μαγαζιά ήταν να συγκεντρώνουν τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα σε δραχμές που χρησιμοποιούσαν οι καταναλωτές στις συναλλαγές τους και να φροντίσουν για την απόσυρσή τους. Στην περίπτωση αυτή τα μαγαζιά καλούνταν να λειτουργήσουν ως παραρτήματα των τραπεζών, υπομένοντας το αυξημένο κόστος αφού ο μεγαλύτερος όγκος των ανταλλαγών έγινε μέσω των καθημερινών συναλλαγών. Ένα τμήμα του κόστους αυτού μεταβιβάστηκε στους καταναλωτές με τη μορφή της αύξησης των τιμών. Κλείνοντας την παράθεση των επιπτώσεων της μετάβασης στο νέο νόμισμα, πρέπει να αναφέρουμε το κόστος της εκτύπωσης των νέων χαρτονομισμάτων και κερμάτων και το κόστος της απόσυρσης και καταστροφής των εθνικών νομισμάτων. Στο προηγούμενο κεφάλαιο, η εξάλειψη του κόστους μετατροπής ενός νομίσματος σε ένα άλλο παρουσιάστηκε ως ένα από τα οφέλη του ενιαίου νομίσματος. Επωφελούνται οι εισαγωγικές και εξαγωγικές επιχειρήσεις καθώς και όσοι κάνουν ταξίδια σε χώρες της Ευρωζώνης. Το δικό τους, όμως, όφελος είναι ταυτόχρονα κόστος για επιχειρήσεις όπως οι τράπεζες και τα ανταλλακτήρια συναλλάγματος αφού μεταφράζεται σε μείωση του κύκλου εργασιών. Αφού σε όλες της χώρες της Ευρωζώνης κυκλοφορεί κοινό νόμισμα, δε χρειάζεται η ανταλλαγή συναλλάγματος για εμπορικές συναλλαγές και για ταξίδια στις χώρες αυτές με αποτέλεσμα οι τράπεζες να χάνουν την αμοιβή που εισέπρατταν για την εργασία αυτή. Τα έσοδα των τραπεζών από τη δημιουργία συναλλάγματος ανέρχονταν στο 5% των συνολικών τους εσόδων και η απώλειά αυτή, τους στοιχίζει αρκετά εκατομμύρια ευρώ το χρόνο. Το ευρώ ως ισχυρό νόμισμα επηρέασε τις εισαγωγές και τις εξαγωγές των χωρών της Ευρωζώνης. Με τη συναλλαγματική ισοτιμία με το δολάριο να κυμαίνεται μεταξύ του 1,18 και του 1,3, το ευρώ έχει συμβάλει στην αύξηση των εισαγωγών. Πέρα από το όφελος για τους καταναλωτές, οι οποίοι έχουν πλέον στη διάθεσή τους 65

66 μεγαλύτερη ποικιλία αγαθών σε χαμηλότερες τιμές, οι εισαγωγές προϊόντων σε χαμηλότερες τιμές θέτουν σε κίνδυνο την εγχώρια παραγωγή, απειλώντας την με μείωση. Στην Ελλάδα το μεγαλύτερο πρόβλημα αντιμετωπίζει ο κλάδος της κλωστοϋφαντουργίας και του έτοιμου ενδύματος, όπου «από το 2004 έως το 2006, δεκαπέντε (15) επιχειρήσεις οδηγήθηκαν σε πτώχευση όπως τα Κλωστήρια Νάουσας, τα Κλωστήρια Πρεβέζης και η Κόρταγκ με αποτέλεσμα δύο χιλιάδες διακόσιοι τρεις (2203) εργαζόμενοι να χάσουν τη δουλειά τους» 46. Επιπλέον, τα προϊόντα των χωρών της ζώνης του ευρώ καθίστανται πιο ακριβά, μειώνοντας τα περιθώρια κέρδους για τους εισαγωγείς τρίτων χωρών και για το λόγο αυτό σημειώνεται μείωση των εξαγωγών τους. Όπως φαίνεται από τον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 3.1), οι εξαγωγές των χωρών της Ευρωζώνης προς τις Η.Π.Α. από 180,2 δις ευρώ αυξήθηκαν σε 184,1 δις το 2002 για να μειωθούν σε 166,3 το Το 2004 οι εξαγωγές αυξήθηκαν σε 173,8 δις ευρώ για να μειωθούν το επόμενο έτος κατά 22,4 δις, φτάνοντας τα 151,4 δισεκατομμύρια ευρώ. Παρατηρώντας τις παραπάνω μεταβολές, είναι φανερή η αυξομείωση των εξαγωγών ανάλογα με την πορεία της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Το 2001 και το 2002 η ισοτιμία ευρώδολαρίου διατηρούνταν σε χαμηλά επίπεδα για να φτάσει, με σταδιακή αύξηση, το 2003, το 2004 και το 2005 τα υψηλότερα επίπεδά της (βλ. Διάγραμμα 2.1). Πίνακας 3.1 ΑΞΙΑ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΣΤΙΣ Η.Π.Α. ΑΞΙΑ ΕΤΟΣ (δις ευρώ) , , , , (Οκτώβριος) 151,4 ΠΗΓΗ: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα- Μηνιαίες Αναφορές Ιανουάριος Κοκκαλιάρη, 2006, 14 Φεβρουαρίου, «Μεγάλα λουκέτα με κάμψη της ανεργίας» 66

67 Η μείωση των εξαγωγών με την ταυτόχρονη αύξηση των εισαγωγών είχε ως αποτέλεσμα «το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου της Ελλάδας να αυξηθεί το πρώτο τρίμηνο του 2005 κατά 10,8% σε σχέση με το ίδιο χρονικό διάστημα του προηγούμενου έτους» ΚΟΣΤΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ. Το πιο σημαντικό κόστος που προήλθε από την αλλαγή του νομίσματος ήταν η ανεξέλεγκτη αύξηση των τιμών. Η αύξηση αυτή έγινε περισσότερο αισθητή από τις υπόλοιπες θετικές και αρνητικές επιπτώσεις του ευρώ αφού επηρέασε άμεσα την καθημερινότητά μας με αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό των καταναλωτών στην Ελλάδα (γύρω στο 90%) και τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης να κατηγορεί για αυτήν το νέο νόμισμα, αντιστρέφοντας την πρότερη θετική του άποψη. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις σημειώθηκαν το Τους πρώτους μήνες της εισαγωγής του ευρώ αρκετοί έμποροι αύξησαν τις τιμές των προϊόντων τους, στρογγυλοποιώντας τις προς τα πάνω κατά τη μετατροπή των δραχμών σε ευρώ επωφελούμενοι από την άγνοια των καταναλωτών για την αξία του νέου νομίσματος. Ρόλο σε αυτό έπαιξε και η ύπαρξη κερμάτων μεγάλης αξίας, κάτι που δεν ίσχυε όταν κυκλοφορούσε η δραχμή. Στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 3.2) παρουσιάζεται η ποσοστιαία μεταβολή των τιμών ορισμένων ειδών. Οι αυξήσεις αυτές ξεκινούν από 2% φτάνοντας σε ορισμένες περιπτώσεις στο διπλασιασμό της τιμής του προϊόντος. Αντιδρώντας σε αυτή τη συνεχιζόμενη άνοδο των τιμών, εκατομμύρια Έλληνες καταναλωτές συμμετείχαν στο μποϋκοτάζ της 3 ης Σεπτεμβρίου 2002, απέχοντας την ημέρα εκείνη από τις αγορές τους. Ανάλογες κινήσεις έγιναν και σε άλλες χώρες της Ευρωζώνης όπως στην Ιταλία τη 15 η Σεπτεμβρίου Ενδεικτική της ταύτισης του ευρώ με την ακρίβεια είναι η μετονομασία του στη Γερμανία από euro σε teuro, από το επίθετο teuer που σημαίνει ακριβός, και στην Ισπανία σε Redondo από το ρήμα Redondeo που σημαίνει στρογγυλοποιώ προς τα πάνω. 47 Σταμπόγλης, 2005, 12 Ιουνίου, «Από το κακό στο χειρότερο οι εξαγωγές μας» 67

68 ΠΊΝΑΚΑΣ 3.2 ΑΥΞΗΣΕΙΣ ΤΙΜΩΝ ΕΙΔΟΣ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΕΙΔΟΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ Αλεύρι 1 κιλό 19,19% Κρεμοσάπουνο 300 ml 84.40% Αυγά εξάδα 29,41% Μακαρόνια 500 γρ. 8,47% Απορρυπαντικό ρούχων Όσπρια (500 γρ. 9,21% σκόνη φασόλια) 118,27% Γάλα εβαπορέ 410 γρ. 14,08% Ρύζι 500 γρ % Γάλα φρέσκο 1 λίτρο 12,15% Στιγμιαίος καφές 100 γρ. 3,97% Ελαιόλαδο 1 λίτρο 39,39% Τυρί φέτα 1 κιλό 9,35% Ελληνικός καφές 200 Χαρτί κουζίνας 4 16,46% γρ. ρολά 57,54% Ζάχαρη 1 κιλό 2,38% Ψωμί 1 κιλό 23,71% ΠΗΓΗ: Χρυσολωρά, Ειρήνη Σκούφου, Δήμητρα Πεφάνης, Δημήτρης- 2005, Δεκεμβρίου, «Ευρώ: έκανε τους φτωχούς να ξοδεύουν σαν πλούσιοι»., Τα Νέα Σαββατοκύριακο. Το χαμηλό κόστος δανεισμού που απορρέει από τα χαμηλά επιτόκια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας παρά τις θετικές επιδράσεις του,που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο, είναι υπεύθυνο για τον υπερβολικό δανεισμό των ελληνικών νοικοκυριών. «Η πτώση του επιτοκίου των καταναλωτικών δανείων από 20,40% το 1999 σε 9,18% το 2005 αύξησε μέσα στην περίοδο τα χρέη προς τις τράπεζες κατά 520,5%. Υπολογίζεται πως ενώ το 1999 τα συνολικά χρέη ανέρχονταν μόλις σε 9,45 δισεκατομμύρια ευρώ ή 862 ευρώ ανά άτομο, για το 2005 τα χρέη από καταναλωτικά και στεγαστικά δάνεια έφτασαν τα 60,2 δις ευρώ ή ευρώ ανά άτομο. Το σύνολο αυτό αντιστοιχεί στο 33% του Α.Ε.Π.» Χρυσολωρά, Σκούφου, Πεφάνης, 2005, Δεκεμβρίου, «Ευρώ: έκανε τους φτωχούς να ξοδεύουν σαν πλούσιοι» 68

69 Μία ακόμη αρνητική επίπτωση των χαμηλών επιτοκίων είναι η πτώση του επιτοκίου των καταθέσεων στο 1,14% το 2005 από το 3,4% το Ως συνέπεια, μειώνονται οι τόκοι των καταθέσεων όψεως, που για αρκετούς ήταν ένα συμπλήρωμα στο εισόδημά τους. 3.3 ΚΟΣΤΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ Ένα από τα κόστη της συναλλαγματικής ισχύος του ευρώ που έχει να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση είναι η εξαγωγή επενδύσεων κατά την οποία οι επιχειρήσεις μεταφέρουν την παραγωγή τους σε Βαλκανικές κυρίως χώρες όπως η Βουλγαρία, της οποίας το νόμισμα υπολείπεται του ευρώ και τα εργατικά χέρια είναι φθηνά με αποτέλεσμα να καθίστανται οι επενδύσεις αυτές πιο επικερδείς, αυξάνοντας την ανεργία και μειώνοντας την ανάπτυξη της χώρας μας. Ταυτόχρονα, μειώνεται η ροή κεφαλαίων από τρίτες χώρες προς τις χώρες της Ευρωζώνης. Η υψηλή ισοτιμία ευρώ-δολαρίου αυξάνει το κόστος μίας επένδυσης ενώ, σε συνδυασμό με την αύξηση των τιμών, καθιστά τη χώρα μας ακριβό τουριστικό προορισμό για τους πολίτες των χωρών που δεν ανήκουν στην Ευρωζώνη. Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση των αρνητικών επιπτώσεων της εισαγωγής του ευρώ, πρέπει να αναφέρουμε την απώλεια ελέγχου της οικονομικής και νομισματικής πολιτικής. Για το κόστος αυτό δεν ευθύνεται άμεσα το ευρώ, όμως αναφέρεται επειδή η χάραξη ενιαίας οικονομικής και νομισματικής πολιτικής είναι αναγκαία για τη διατήρηση της σταθερότητας του ενιαίου νομίσματος. Για το λόγο αυτό, για την ένταξη μίας χώρας στην Ευρωζώνη έπρεπε, κατά τη διάρκεια του δεύτερου και του τρίτου σταδίου της Ο.Ν.Ε., οι αρμοδιότητες αυτές να μεταβιβαστούν σταδιακά στα όργανα της Ένωσης (Ε.Κ.Τ., Ε.Σ.Κ.Τ.). Έχουν εκφραστεί αμφιβολίες για τη μεταβίβαση αυτή, καθώς τα κοινά όργανα παίρνουν αποφάσεις λαμβάνοντας υπόψη τις χώρες της Ευρωζώνης ως σύνολο και υπάρχει κίνδυνος να αγνοηθούν οι τοπικές ανάγκες. Είναι, πλέον, πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί ένα οικονομικό πρόβλημα που επηρεάζει μία μόνο περιοχή, όπως π.χ. η ύπαρξη ελλείμματος στο εμπορικό ισοζύγιο μίας χώρας. Παλιότερα η χώρα είχε τη δυνατότητα να μεταβάλλει τη συναλλαγματική της ισοτιμία για να καταστήσει τα 69

70 προϊόντα της πιο ανταγωνιστικά, ενώ τώρα τις αποφάσεις αυτές λαμβάνει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η μεταβολή της ισοτιμίας δε θα επιτραπεί, αφού το πρόβλημα αυτό δεν επηρεάζει την πλειοψηφία των χωρών, και η χώρα καλείται να ανακαλύψει άλλους τρόπους για την αντιμετώπισή του. Το ότι δεν βρίσκονται όλες οι χώρες της ζώνης του ευρώ στην ίδια φάση του οικονομικού τους κύκλου, αν και στο μέλλον αναμένεται σύγκλιση των οικονομιών τους, εντείνει τη δυσκολία της λήψης αποφάσεων. «Αν για παράδειγμα μία χώρα βρίσκεται σε οικονομική άνθηση, χρειάζεται αύξηση των επιτοκίων για την εξισορρόπηση της οικονομικής δραστηριότητας. Αντίθετα, όταν μία χώρα βρίσκεται σε ύφεση, τα επιτόκια πρέπει να μειωθούν για να οι επενδύσεις και να τονωθεί η οικονομική δραστηριότητα. Η διατήρηση ενός κοινού επιτοκίου για όλες τις χώρες είναι επιζήμια γιατί είναι συνήθως ή πιο χαμηλό είτε πιο υψηλό από ότι κάθε χώρα χρειάζεται» 49. Από τα παραπάνω παραδείγματα εξάγουμε το συμπέρασμα ότι η λήψη των αποφάσεων από μία κεντρική αρχή με τη λογική ένα μέγεθος για όλα (one-size-fitsall) συχνά δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από αυτά που προσπαθεί να ρυθμίσει. 49 Pilbeam, 1998: α.σ. 70

71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Στα προηγούμενα κεφάλαια παρουσιάσαμε το παρελθόν του ευρώ και το παρόν του. Ποιο, όμως, θα είναι το μέλλον του ενιαίου νομίσματος; Είναι πλέον ομαλή η πορεία του ή υπάρχουν ακόμη προκλήσεις στις οποίες θα πρέπει να ανταπεξέλθει; Τα θέματα που θα μας απασχολήσουν στο κεφάλαιο αυτό είναι: Η ένταξη στην Ευρωζώνη του Ηνωμένου Βασιλείου, της Δανίας, της Σουηδίας, οι οποίες είναι τρεις από τις δεκαπέντε αρχικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν υιοθέτησαν το ευρώ. Η υιοθέτηση του ευρώ από τις δέκα νέες χώρες της Ευρώπης των 25. Η εκτύπωση και κυκλοφορία χαρτονομισμάτων αξίας 1 ευρώ. Η πιθανότητα διάλυσης της Ευρωζώνης. Η δημιουργία πολιτικής ένωσης. 4.1 Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΗΝΩΜΕΝΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Από τις δεκαπέντε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι οποίες αρχικά επεξεργάστηκαν το σχέδιο της υιοθέτησης του ενιαίου νομίσματος, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Δανία και η Σουηδία είναι οι μόνες οι οποίες δεν αντικατέστησαν το εθνικό τους νόμισμα με το ευρώ. Οι κάτοικοι του Ηνωμένου Βασιλείου είναι από τους πιο Ευρωσκεπτικιστές και αντιτίθενται σθεναρά στην ένταξη της χώρας τους στη Ζώνη του Ευρώ. «Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρομέτρου το 2002, το 61% του πληθυσμού δήλωνε αντίθετο με αυτή την προοπτική» 50, επιμένοντας στη διατήρηση της λίρας ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των Βρετανών είναι δυσαρεστημένο ακόμη και με τη συμμετοχή τους στην Ε.Ε.. Διακατέχονται από έντονη καχυποψία απέναντι στις αποφάσεις που λαμβάνονται από την Ένωση και πιστεύουν πως θα υποχρεωθούν να προβούν σε ανεπιθύμητες αλλαγές αν παραχωρήσουν μέρος των κυβερνητικών τους εξουσιών 50 Το Βήμα Της Κυριακής, Ευρώπη 2003: 22, 23 71

72 στα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε εξέλιξη στη χώρα μία εκστρατεία ενάντια στην υιοθέτηση του ευρώ με τον τίτλο Όχι στο Ευρώ (No to the Euro), η οποία έχει μεγάλη απήχηση στην κοινή γνώμη. Παρόλα αυτά, αρκετοί είναι οι Βρετανοί επιχειρηματίες οι οποίοι δέχονται στις συναλλαγές τους με επιχειρηματίες της Ευρωζώνης το ευρώ ως μέσο πληρωμής. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ, ο οποίος ανήκει στους υποστηρικτές της ένταξης της χώρας στην Ευρωζώνη, έθεσε το Νοέμβριο του 1997 ορισμένα κριτήρια ανάλογα με την πλήρωση ή όχι των οποίων θα αξιολογηθεί η πιθανότητα αυτή και θα οριστεί ημερομηνία διεξαγωγής δημοψηφίσματος. Τα οικονομικά τεστ, πέντε στον αριθμό ήταν τα εξής: Η σύγκλιση της οικονομίας της Βρετανίας με αυτή της Ευρωζώνης. Η διασφάλιση της ευελιξίας των επιχειρήσεων και της αγοράς εργασίας. Η υποστήριξη της επιχειρηματικότητας. Η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών της χώρας. Η ενίσχυση της ανάπτυξης και της απασχόλησης στο νέο περιβάλλον του ευρώ. (Το Βήμα της Κυριακής, Ευρώπη 2003: 22, 23) Τα αποτελέσματα των παραπάνω δοκιμασιών ανακοινώθηκαν στις 9 Ιουνίου Το μόνο κριτήριο που ικανοποιήθηκε ήταν η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Για το λόγο αυτό, το ενδεχόμενο διενέργειας δημοψηφίσματος για την υιοθέτηση του ευρώ έχει μετατεθεί για το μέλλον χωρίς να έχει οριστεί συγκεκριμένη ημερομηνία. 4.2 Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΔΑΝΙΑΣ Η Δανία μαζί με το Hνωμένο Βασίλειο ήταν τα μόνα μέλη του Μηχανισμού Συναλλαγματικών Ισοτιμιών που επέλεξαν να μην ενταχθούν στο τρίτο στάδιο της Ο.Ν.Ε. και να μην υιοθετήσουν το ενιαίο νόμισμα. Στο δημοψήφισμα που διεξήχθη το 2000, στο οποίο συμμετείχε το 90% του πληθυσμού, οι Δανοί ψήφισαν ενάντια 72

73 στην ένταξη της χώρας τους στη Ζώνη του ευρώ. Αρνητικά ψήφισε το 53% των συμμετεχόντων, ενώ το 47% ψήφισε θετικά. Τον Ιανουάριο του 2002 ανακοινώθηκε η διενέργεια δημοψηφίσματος μέσα στο 2003, η οποία τον Ιανουάριο του 2003 μετατέθηκε για το 2004 ή το 2005 χωρίς, όμως να πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια των ετών αυτών. Παρόλα αυτά, η οριακή απόρριψη του ευρώ, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η Δανία είναι μέλος του Μ.Σ.Ι. II, καθιστά πολύ πιθανή την υιοθέτηση του ευρώ στο κοντινό μέλλον Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΣΟΥΗΔΙΑΣ Η Σουηδία είναι ιδιαίτερα υπερήφανη για τα πολιτικά και κοινωνικό-οικονομικά της επιτεύγματα και αμφισβητεί τα οφέλη της νομισματικής ένωσης. Ο δε πληθυσμός της είναι από τους πιο Ευρωσκεπτικιστές της Ένωσης μετά τους Βρετανούς. «Σύμφωνα με την απόφαση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Σουηδία δεν πληρούσε τα κριτήρια σύγκλισης καθώς το καταστατικό της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας δεν προσαρμόστηκε ώστε να συμβαδίζει με το καταστατικό της Ε.Κ.Τ. και η Σουηδική κορώνα δεν συμμετείχε στο Μ.Σ.Ι.» 51. Ο Σουηδός πρωθυπουργός Γκόραν Πέρσον, ένθερμος υποστηρικτής της ένταξης της χώρας στην Ευρωζώνη, όρισε την 14 η Σεπτεμβρίου 2003 ως ημερομηνία διεξαγωγής του δημοψηφίσματος για τη λήψη της απόφασης για την υιοθέτηση του ευρώ. «Στο δημοψήφισμα συμμετείχε το 82,6% των Σουηδών, με το 55,9% να απορρίπτει το ενιαίο νόμισμα, το 42% να απαντά θετικά, το 2% να ρίχνει λευκή ψήφο και το 0,1% των ψήφων να είναι άκυρες» 52. Αν και ένα σημαντικό ποσοστό των Σουηδών υποστηρίζει το κοινό νόμισμα, η επιβράδυνση της οικονομίας της Ευρωζώνης, σε αντίθεση με τις θετικές επιδόσεις της Σουηδικής οικονομίας, διαμόρφωσε το αρνητικό αποτέλεσμα. Αν και η κοινή γνώμη μεταβάλει σιγά σιγά την άποψή της, η κυβέρνηση δεν έχει ορίσει ημερομηνία για τη διεξαγωγή νέου δημοψηφίσματος. 51 Ιστοσελίδα για τον προσδιορισμό των κρατών που συμμετέχουν στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ, Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου Τα στοιχεία προέρχονται από την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα αποτελέσματα του Σουηδικού δημοψηφίσματος του 2003, Κυριακή, 06 Νοεμβρίου, 2005, 73

74 4.4 Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΔΕΚΑ ΝΕΩΝ ΧΩΡΩΝ Την 1 η Μαΐου 2004 έλαβε χώρα η μεγαλύτερη διεύρυνση στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την οποία εισήλθαν στην Ένωση δέκα νέες χώρες: η Εσθονία, η Κύπρος, η Λετονία, η Λιθουανία, η Μάλτα, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Σλοβακία, η Σλοβενία και η Τσέχικη Δημοκρατία, ανεβάζοντας τον αριθμό των μελών σε 25. «Στους όρους που συμφωνήθηκαν για την προσχώρηση περιλαμβάνεται η δέσμευση των χωρών να υιοθετήσουν το ευρώ και να αποδεχθούν τις ρυθμίσεις της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης.» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Νοέμβριος 2003: 15). Οι νέες χώρες δεν είχαν το δικαίωμα να αρνηθούν την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος αφού αποτελεί πλέον μέρος του Κοινοτικού Κεκτημένου (Aquis Communautaire). Η ένταξη των χωρών στην Ευρωζώνη δεν έγινε αυτομάτως καθώς αυτές πρέπει να πληρούν τα κριτήρια σύγκλισης, όπως και οι δώδεκα αρχικές χώρες-μέλη της. Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αξιολογεί κατά πόσο ικανοποιούνται τα κριτήρια αυτά βασισμένο σε πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στις εκθέσεις της Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η αξιολόγηση αυτή λαμβάνει χώρα κάθε δύο χρόνια ή έπειτα από αίτηση της χώρας-μέλους. Στις 28 Ιουνίου 2004, η Εσθονία, η Λιθουανία και η Σλοβενία ενέταξαν τα νομίσματά τους στο Μ.Σ.Ι. II ενώ το ίδιο έχει κάνει και η Κύπρος. Από τις 10 χώρες οι οποίες κάποια στιγμή στο μέλλον θα υιοθετήσουν το ευρώ, μόνο η Σλοβακία έχει ορίσει συγκεκριμένες ημερομηνίες για τη μετάβαση από τη σλοβάκικη κορώνα στο ευρώ. Την 1 η Ιανουαρίου 2009 η Σλοβακία θα ενταχθεί στη ζώνη του ευρώ και έπειτα από μία μεταβατική περίοδο 16 ημερών κατά την οποία θα κυκλοφορούν και τα δύο νομίσματα, στις 17 Ιανουαρίου 2009 θα γίνει η πλήρης αντικατάσταση της κορώνας. Για αποφυγή πιθανών καταχρήσεων, όπως αυτές έλαβαν χώρα στις 12 αρχικές χώρες, οι καταστηματάρχες ανέλαβαν την υποχρέωση για διπλή αναγραφή των τιμών έξι μήνες πριν την αλλαγή στο ευρώ και καθ' όλη τη διάρκεια του Η ισοτιμία κορώνας-ευρώ θα καθοριστεί μέσα στον Ιούλιο του 2008, έξι μήνες πριν την αλλαγή των νομισμάτων. 74

75 Καθώς το Συμβούλιο έχει ξεκινήσει τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος για πέντε από τις δέκα χώρες 53, γίνεται κατανοητό πως η υιοθέτηση του ευρώ από τις νέες χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα σημειώσει σχετική καθυστέρηση. 4.5 Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΩΝ ΕΝΟΣ ΕΥΡΩ Ένα θέμα το οποίο θα συζητηθεί στο μέλλον είναι η έκδοση και κυκλοφορία χαρτονομισμάτων αξίας ενός ευρώ. Τα κέρματα του ενός και των δύο ευρώ έχουν κατηγορηθεί για την αύξηση των τιμών και του πληθωρισμού. Οι καταναλωτές θεωρούν τα κέρματα χρήματα μικρής αξίας και τα ξοδεύουν με ευκολία, επιτρέποντας στους εμπόρους να χρεώνουν πιο υψηλές τιμές για τα προϊόντα τους. Αντίθετα, τα χαρτονομίσματα συνδέονται με μεγαλύτερη αξία με αποτέλεσμα να ξοδεύονται πιο διστακτικά. Την πρόταση για δημιουργία τραπεζογραμματίων αξίας ενός ευρώ προώθησαν η Ιταλία και η Ελλάδα (χώρες στις οποίες το ευρώ αύξησε σημαντικά τις τιμές), έχοντας την υποστήριξη της Αυστρίας, του Βελγίου και των δέκα νέων χωρών. Στελέχη της Ε.Κ.Τ. αντιτίθενται σε αυτή την πρόταση, την οποία θεωρούν δαπανηρή, καθώς η κυκλοφορία των χαρτονομισμάτων θα απαιτούσε την απόσυρση μεγάλου αριθμού κερμάτων. Επίσης, η εκτύπωση των χαρτονομισμάτων έχει μεγαλύτερο κόστος από την κοπή των κερμάτων ενώ τα κέρματα, σε αντίθεση με τα τραπεζογραμμάτια τα οποία έχουν μέσο όρο ζωής ένα χρόνο, μένουν στην κυκλοφορία για αρκετά χρόνια. Οι εξελίξεις σε αυτό το θέμα αναμένονται με μεγάλο ενδιαφέρον αφού η αύξηση των τιμών αποτελεί το μεγαλύτερο κόστος της εισαγωγής του ευρώ. 4.6 Η ΔΙΑΛΥΣΗ (;) ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ Το πιο σημαντικό, ίσως, θέμα το οποίο παρουσιάζεται στο κεφάλαιο αυτό είναι η πιθανότητα διάλυσης της Ευρωζώνης. Οι απογοητευτικές οικονομικές επιδόσεις των χωρών που έχουν υιοθετήσει το ευρώ σε συνδυασμό με την ανεξέλεγκτη αύξηση των 53 Οι πέντε χώρες είναι η Κύπρος, η οποία πρέπει να μειώσει το δημόσιό της έλλειμμα κάτω από το 3% μέσα στο 2005, η Μάλτα που έχει διορία ως το 2006, η Πολωνία η οποία μέχρι το 2006 πρέπει να επαναφέρει το έλλειμμά της στα καθορισμένα επίπεδα και η Ουγγαρία και η Δημοκρατία της Τσεχίας, οι οποίες πρέπει να πράξουν το ίδιο μέχρι το

76 τιμών και την αδυναμία του νέου νομίσματος να αποδώσει τα προσδοκούμενα οφέλη, έχουν προκαλέσει τη δυσαρέσκεια των πολιτών. Ως αποτέλεσμα, ακούγεται όλο και πιο συχνά η επιθυμία επιστροφής της χώρας στο εθνικό νόμισμα. Το θέμα ήρθε ξανά στην επικαιρότητα πριν μερικούς μήνες, όταν το Γερμανικό περιοδικό Stern αποκάλυψε σε δημοσίευμά του ότι ο Γερμανός Υπουργός Οικονομικών Χανς Άϊχελ (Hans Eichel) και ο Άξελ Βέμπερ (Axel Weber), πρόεδρος της Bundesbank, της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Γερμανίας, «συζήτησαν με οικονομολόγους την πιθανότητα διάλυσης της Ευρωζώνης» (Ζήκου, 2005: Β20). Παρόλο που και οι δύο πλευρές διέψευσαν την είδηση, η συναλλαγματική ισοτιμία ευρώ-δολαρίου έπεσε στο 1,216. Στις 3 Ιουνίου 2005, ο Ιταλός Υπουργός Εργασίας Ρομπέρτο Μαρόνι (Roberto Maroni), δήλωσε ότι η χώρα του θα διενεργήσει δημοψήφισμα για την αποχώρησή της από την Ευρωζώνη και την επαναφορά της λιρέτας, ενώ έχει κατηγορήσει το ενιαίο νόμισμα «για την ύφεση της Ιταλικής οικονομίας, την απώλεια της ανταγωνιστικότητας και το άλμα της ανεργίας στην Ιταλία». (οπ.π.) 54. Την προοπτική αυτή προωθεί ενεργά η Ένωση του Βορρά (Lega Nord), ένα ακροδεξιό κόμμα το οποίο συμμετέχει στον κυβερνητικό συνασπισμό. Ο Κριστιάν Νουαγιέ (Christian Noyet), πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Γαλλίας, σχολιάζοντας τις παραπάνω ενέργειες, δήλωσε στις 29 Ιουνίου ότι είναι δυνατόν μία χώρα να αποχωρήσει από την Ευρωζώνη. Ο πρόεδρος της Ε.Κ.Τ., Ζαν Κλωντ Τρισέ (Jean Claude Trichet) «χαρακτήρισε σκέτες ανοησίες τις συζητήσεις για ενδεχόμενο θάνατο του ευρώ» (όπ.π.), διαψεύδοντας την παραφιλολογία. 4.7 Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ Κλείνοντας την παρουσίαση των μελλοντικών προοπτικών του ευρώ, πρέπει να αναφερθούμε στην πιθανότητα μετεξέλιξης της Ο.Ν.Ε. σε πολιτική ένωση των χωρών της Ευρώπης. Το ευρώ, με την εισαγωγή του την 1 η Ιανουαρίου 2002, ίσως αποτέλεσε το πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή. Η ψήφιση του 54 όπ. π. : όπως παραπάνω 76

77 Ευρωσυντάγματος θα αποτελούσε το επόμενο βήμα, η απόρριψή του όμως από τη Γαλλία και την Ολλανδία απομακρύνει αυτή την προοπτική, τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια. 77

78 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: «Ο.Ν.Ε.: ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ» 78

79 ΜΕΡΟΣ 3 ο Ο.Ν.Ε.: ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ Στα προηγούμενα κεφάλαια παρουσιάστηκαν οι διάφορες πτυχές της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Έγινε αναφορά στους κύριους στόχους τους οποίους επιδιώκει να εκπληρώσει και στους επιμέρους στόχους των εκτελεστικών της οργάνων. Αναλύθηκαν οι στόχοι του Συμφώνου Σταθερότητας, τα οφέλη τα οποία ελπίζουν να αποκομίσουν ή αποκόμισαν τα κράτη που εντάχθηκαν στη Ζώνη του ευρώ και τα κόστη τα οποία είναι επακόλουθα της ένταξης αυτής. Στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε ποιοι από τους στόχους αυτούς και τα οφέλη αυτά δεν έχουν πραγματωθεί στα επτά χρόνια από τη δημιουργία της Ο.Ν.Ε. και στα τέσσερα χρόνια κυκλοφορίας του ευρώ και για ποιο λόγο αυτό συνέβη. 3.1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ (Ο.Ν.Ε.) ΘΕΩΡΙΑ: Στόχος της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης είναι η επίτευξη της σύγκλισης των οικονομιών των κρατών-μελών της. Τα εκτελεστικά της όργανα υιοθετούν πολιτικές που προωθούν την ανάπτυξη του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Α.Ε.Π.), την αύξηση της ανταγωνιστικότητας, τη σταθερότητα των τιμών και τη μείωση της ανεργίας. ΠΡΑΞΗ: Ανάπτυξη: Τα τελευταία χρόνια, λόγω των δυσμενών οικονομικών συγκυριών (το τρομοκρατικό χτύπημα της 11 ης Σεπτεμβρίου, αυξήσεις στην τιμή του πετρελαίου, ισχυρό ευρώ) 55, σημειώθηκε επιβράδυνση στην ανάπτυξη των οικονομιών των χωρών της Ευρωζώνης. Για το λόγο αυτό, η ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα χρειάστηκε σε ορισμένες περιπτώσεις να μειώσει τις εκτιμήσεις της για το ρυθμό ανάπτυξης του Α.Ε.Π.. «Το 2003 ο ρυθμός ανάπτυξης αναπροσαρμόσθηκε από το 0,4% με 1% που 55 Το καθένα από τα παρακάτω συμβάντα επιδρά διαφορετικά στις οικονομικές συνθήκες. Το τρομοκρατικό χτύπημα της 11 ης Σεπτεμβρίου είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της καταναλωτικής εμπιστοσύνης. Οι αυξήσεις στην τιμή του πετρελαίου συνέβαλαν στην αύξηση του κόστους παραγωγής των προϊόντων με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι τιμές ενώ το ισχυρό ευρώ μείωσε τον αριθμό επενδύσεων από τρίτες χώρες στις χώρες της Ευρωζώνης. 79

80 ήταν η αρχική εκτίμηση της Ε.Κ.Τ. στο 0,2% με 0,6% ενώ τον Απρίλιο του 2005 οι εκτιμήσεις της μειώθηκαν από 2% σε 1,6%» 56. Πίνακας 3.1 ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ Α.Ε.Π. ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΤΟΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗ ΕΛΛΑΔΑ ,5% 4,2% ,4% 4% ,8% 3,8% ,5% 4,7% ,1% 4,7% 2005* 1,3% 3,6% 2006* δ/δ 3,6% ΠΗΓΗ: Εθνική Τράπεζα - Αποτελέσματα χρήσης Παρ, 10 Φεβρουαρίου 2006 Α./Σ. - Πέντε συστάσεις στη Ελλάδα από την Επιτροπή- Το ΒΗΜΑ της Κυριακής-σελ. Β2. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: δ/δ: τα στοιχεία δεν διατίθενται * Τα στοιχεία για τα έτη αυτά είναι εκτιμήσεις. Παρά την ελάχιστη αύξηση του Α.Ε.Π. της Ευρωζώνης, η Ελλάδα σημειώνει τα τελευταία χρόνια εντυπωσιακές επιδόσεις στον τομέα της αυτό. Στον παραπάνω πίνακα (Πίνακας 3.1) βλέπουμε πως ο ρυθμός ανάπτυξης στην Ελλάδα είναι αρκετά υψηλότερος από αυτόν της Ευρωζώνης. Σε αρκετές περιπτώσεις, μάλιστα, είναι τέσσερεις ή και περισσότερες φορές υψηλότερος. Ως αποτέλεσμα της αύξησης του Α.Ε.Π., το διαθέσιμο εισόδημα στη χώρα μας αυξήθηκε κατά οκτώ μονάδες και φτάνει, πλέον, το 75% του μέσου εισοδήματος της Ευρώπης των δεκαπέντε. Η 56 Τα στοιχεία προέρχονται από τις ιστοσελίδες: του BBC «Cut in eurozone's growth forecast.», Παρασκευή, 10 Φεβρουαρίου του IndustryWeek «EU Trims Eurozone 2005 Growth Forecast To 1.6%.» Παρασκευή, 10 Φεβρουαρίου 2006, 80

81 Ελλάδα όπως και η Ιρλανδία έχουν ευνοηθεί από τα χαμηλά επιτόκια της Ε.Κ.Τ., που προωθούν την ανάπτυξη στις χώρες αυτές. Επίσης, ως χώρα διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων, η Ελλάδα σημείωνε τα προηγούμενα χρόνια υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης λόγω των κατασκευαστικών έργων που λάμβαναν χώρα στα πλαίσια της προετοιμασίας των Αγώνων. Ποιοι, όμως, θα είναι οι ρυθμοί ανάπτυξης του Α.Ε.Π. τα χρόνια μετά το 2004 όταν θα έχουν ολοκληρωθεί και τα τελευταία έργα; Θα καταφέρει η Ελλάδα να διατηρήσει τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης ή θα αντιμετωπίσει χαμηλή οικονομική ανάπτυξη όπως οι περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης; Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα αναμένονται με ενδιαφέρον. Ανταγωνιστικότητα: Στον τομέα της ανταγωνιστικότητας η Ελλάδα δεν έχει κάνει σημαντικές προόδους. Σύμφωνα με τα κριτήρια της Λισαβόνας 57, η χώρα μας κατατάσσεται στην τελευταία θέση των πιο ανταγωνιστικών χωρών στην Ευρώπη των Δεκαπέντε. Σε έκθεση του Υπουργείου Ανάπτυξης περιλαμβάνονται τομείς τους οποίους πρέπει να βελτιώσει για να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής οικονομίας, η οποία τα τελευταία χρόνια, αντί να αυξάνεται, επιδεινώνεται. «Στις προτάσεις της έκθεσης περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, απελευθέρωση των αγορών ενέργειας, μεταφορών και τηλεπικοινωνιών, εφαρμογή υγιών δημοσιονομικών πολιτικών, ενίσχυση της περιφέρειας, πάταξη της πολυνομίας, προώθηση της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας, ενίσχυση της επιχειρηματικότητας κ.ά.» (Βουτσαδάκης, 2005: 57). Η επιδείνωση της ανταγωνιστικότητας δεν εμφανίζεται μόνο στην ελληνική οικονομία. 57 Κριτήρια της Λισαβόνας: Ορίστηκαν για να διευκολύνουν την αξιολόγηση της ανταγωνιστικότητας μίας χώρας. Τα κριτήρια περιλαμβάνουν δείκτες για την απασχόληση, τις τιμές, την αγοραστική δύναμη, τις επενδύσεις, τις δαπάνες για έρευνα και τεχνολογία κ.ά. 81

82 «Σύμφωνα με τις μετρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και με έτος βάσης το 1999, στην Ελλάδα είχαμε επιδείνωση της ανταγωνιστικότητας κατά 2% (αύξηση δείκτη κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος από 100 στο 102) ενώ στην Ευρώπη των 25 η επιδείνωση ήταν της τάξεως του 14% κατά μέσον όρο (έναντι μιας ομάδας 34 ανταγωνιστριών χωρών). (Θεοδωρίδης, 2005: Β5) Οι λόγοι της επιδείνωσης αυτής πρέπει να αναζητηθούν στο αυξημένο κόστος παραγωγής, λόγω του υψηλού κόστους της εργασίας και των υψηλών φόρων και στην ανοδική πορεία του ευρώ. Αρκετές από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Είκοσι πέντε που δεν έχουν υιοθετήσει ακόμη το ευρώ και διατηρούν χαμηλούς μισθούς είναι πιο ανταγωνιστικές από τις χώρες της Ευρωζώνης. Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό πως η επίτευξη του στόχου της Λισαβόνας, να γίνει η Ευρωπαϊκή οικονομία η πιο ανταγωνιστική του κόσμου μέχρι το 2010, θεωρείται δύσκολη έως ακατόρθωτη. Ανεργία: Ένας τομέας στον οποίο πάσχουν οι χώρες της Ευρωζώνης είναι αυτός της απασχόλησης. Τον Ιούνιο του 2005 η ανεργία στην Ευρωζώνη κυμαίνονταν στο 8,7% μειωμένη κατά 0,2 ποσοστιαίες μονάδες από το ίδιο χρονικό διάστημα του προηγούμενου έτους (2004), που κυμαίνονταν στο 8,9%. ΠΊΝΑΚΑΣ 3.2: ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΑΝΑ ΧΩΡΑ ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ 2005 ΧΩΡΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΧΩΡΑ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑ 9,9% ΙΤΑΛΙΑ 7,8% ΙΣΠΑΝΙΑ 9,8% ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 7,1% ΓΑΛΛΙΑ 9,7% ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 5,4% ΓΕΡΜΑΝΙΑ 9,5% ΑΥΣΤΡΙΑ 5,1% ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 8,2% ΟΛΛΑΝΔΙΑ 4,8% ΒΕΛΓΙΟ 8,1% ΙΡΛΑΝΔΙΑ 4,3% ΠΗΓΗ: Finfacts Ireland Business & Finance Portal

83 Στον παραπάνω πίνακα (Πίνακας 3.2) βλέπουμε ότι η Ελλάδα και η Ιρλανδία είναι οι δύο χώρες με την υψηλότερη και την χαμηλότερη ανεργία αντίστοιχα. Οι δύο αυτές χώρες έχουν τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης στην Ευρωζώνη. Ο υψηλός ρυθμός ανάπτυξης μεταφράζεται για την Ιρλανδία σε δημιουργία θέσεων εργασίας και σε χαμηλά ποσοστά ανεργίας και για την Ελλάδα σε ποσοστά ανεργίας με φθίνουσα πορεία. Τα τελευταία επτά χρόνια, η ανεργία στην Ελλάδα έχει πτωτική τάση (Πίνακας 3.3). Το 1999 το ποσοστό των ανέργων ανέρχονταν στο 12,1% του πληθυσμού ενώ το 2005, έπειτα από μείωση 2,2 ποσοστιαίων μονάδων, έφτασε το 9,9%. Στην περίπτωση αυτή επαληθεύεται η φράση ότι η ανάπτυξη μειώνει την ανεργία. ΠΊΝΑΚΑΣ 3.3 ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΤΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΤΟΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ,1% ,7% ,4% ,5% ,8% ,9% ,3% ΠΗΓΗ: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Για τον ίδιο λόγο, επειδή ο ρυθμός ανάπτυξης της Ευρωζώνης είναι χαμηλός, η ανεργία κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα. Επίσης, σύμφωνα με την καμπύλη Phillips που δείχνει ότι η σχέση πληθωρισμού και ανεργίας είναι αντιστρόφως ανάλογη, ο χαμηλός πληθωρισμός της Ευρωζώνης συμβάλει στην αύξηση της ανεργίας. 3.2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΩΡΙΑ: Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, εκτελεστικό όργανο της Ο.Ν.Ε., έχει ως βασικό στόχο την διατήρηση της σταθερότητας των τιμών, τη συγκράτηση του πληθωρισμού στο 2% και την επίτευξη ρυθμού ανάπτυξης 4,5%. 83

84 ΠΡΑΞΗ: Σταθερότητα τιμών: Η σταθερότητα των τιμών, παρά τις δεσμεύσεις της Ε.Κ.Τ., δεν έχει επιτευχθεί, βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον, με αποτέλεσμα να σημειώνονται ανατιμήσεις στην αξία πολλών προϊόντων. Οι λόγοι στους οποίους οφείλονται αυτές οι αυξήσεις θα αναλυθούν στο τρίτο τμήμα του κεφαλαίου που είναι αφιερωμένο στο ευρώ. ΠΊΝΑΚΑΣ 3.4 Ο ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ ΧΩΡΑ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2005 ΕΛΛΑΔΑ 3,1 3,1 3,2 ΙΣΠΑΝΙΑ 2,7 3,3 3,2 ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 2,4 3,5 3,2 ΒΕΛΓΙΟ 1,7 1,9 2,7 ΙΤΑΛΙΑ 2,5 2,4 2,2 ΕΥΡΩΖΩΝΗ 2,1 2,3 2,1 ΑΥΣΤΡΙΑ 1,3 2,5 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 2,9 2,4 1,9 ΓΑΛΛΙΑ 2,4 2,3 1,8 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 1,1 2,2 1,8 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 1,6 1,2 1,5 ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 1,2 0,1 1 ΠΟΡΤΟΓΑΛΛΙΑ 2,3 2,6 0,6 ΠΗΓΗ: Η ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Στατιστικής υπηρεσίας-eurostat - Harmonized Indices of Consumer Prices June EN.PDF Πληθωρισμός: Ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη δεν ήταν δυνατό να διατηρηθεί στο 2%, αν και, όπως βλέπουμε στον Πίνακα 3.4, υπάρχουν ορισμένες χώρες των οποίων ο πληθωρισμός εκπληρώνει τον παραπάνω στόχο. Η Ελλάδα, η Ισπανία, το 84

85 Λουξεμβούργο, το Βέλγιο και η Ιταλία είχαν μέχρι τον Ιούνιο του 2005 πληθωρισμό μεγαλύτερο του 2%. Τον υψηλότερο πληθωρισμό, 3.2%, έχουν η Ελλάδα, η Ισπανία και το Λουξεμβούργο ενώ τον χαμηλότερο έχει η Πορτογαλία με 0,6%. Η μεγάλη διαφορά στα επίπεδα πληθωρισμού των χωρών με τον υψηλότερο και τον χαμηλότερο πληθωρισμό (2,6 ποσοστιαίες μονάδες), μας δείχνει τις σημαντικές διαφορές στο ύψος των αυξήσεων των τιμών στα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. Ανάπτυξη: Όπως είδαμε στο τμήμα του κεφαλαίου που αναφέρεται στην Ο.Ν.Ε., η οικονομία της Ευρωζώνης σημαδεύτηκε από ασυνήθιστα χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, με αποτέλεσμα η Ε.Κ.Τ. να χρειάζεται να αναπροσαρμόζει προς τα κάτω τις προβλέψεις της. Τα τελικά ποσοστά του ρυθμού ανάπτυξης απείχαν αρκετά από το στόχο του 4,5% (βλ. Πίνακα 3.1). 3.3 ΕΥΡΩ ΘΕΩΡΙΑ: Εξαιτίας της θετικής συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ με το δολάριο και με αρκετά νομίσματα άλλων χωρών, το κόστος των εισαγόμενων προϊόντων μειώνεται. Έτσι οι καταναλωτές μπορούν να αγοράζουν τα εισαγόμενα προϊόντα σε χαμηλότερες τιμές. ΠΡΑΞΗ: Παρά τις προσδοκίες που δημιουργήθηκαν από την ισχύ του ενιαίου νομίσματος, οι καταναλωτές εξακολουθούν να αγοράζουν τα προϊόντα που εισάγονται από τρίτες χώρες στις ίδιες ή ελάχιστα μειωμένες τιμές. Αυτό συνέβη επειδή αρκετοί έμποροι είδαν την μείωση του κόστους ως ευκαιρία να αυξήσουν τα περιθώρια κέρδους του. ΘΕΩΡΙΑ: Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, μετά την έναρξη του τρίτου σταδίου της Ο.Ν.Ε., καθορίζει τα κεντρικά επιτόκια με βάσει τα οποία οι εμπορικές τράπεζες καθορίζουν τα δικά τους επιτόκια. Παρά την πρόσφατη αύξηση του κεντρικού επιτοκίου από το 2,25% στο 2,5%, η Ε.Κ.Τ. διατηρεί τα επιτόκια σε χαμηλά επίπεδα με αποτέλεσμα το κόστος δανεισμού για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις να παραμένει χαμηλό. 85

86 ΠΡΑΞΗ: Στη χώρα μας τα επιτόκια των στεγαστικών δανείων μειώθηκαν κατά 67,86% από 12,60% το 1999 σε 4,05% το 2005 ενώ τα επιτόκια των καταναλωτικών δανείων έπεσαν από 20,40% το 1999 στο 7,9% το 2005 σημειώνοντας πτώση 56,9%. Η διαφορά από τη θεωρία στην πράξη σε αυτή την περίπτωση έγκειται στο ότι τα μέσα επιτόκια των ελληνικών τραπεζών έχουν μεγαλύτερη διαφορά από τα επιτόκια της Ε.Κ.Τ. σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης. ΠΊΝΑΚΑΣ 3.5 ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΣΟΥ ΣΤΕΓΑΣΤΙΚΟΥ ΕΠΙΤΟΚΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΤΟΚΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΧΩΡΑ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΧΩΡΑ ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΕΛΛΑΔΑ 2.21% ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 1,38% ΑΥΣΤΡΙΑ 2,17% ΒΕΛΓΙΟ 1,36% ΙΤΑΛΙΑ 1,53% ΙΣΠΑΝΙΑ 1,19% ΓΑΛΛΙΑ 1,53% ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ 1,14% ΓΕΡΜΑΝΙΑ 1,45% ΟΛΛΑΝΔΙΑ 1,10% ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 1,39% ΙΡΛΑΝΔΙΑ δ/δ ΠΗΓΗ: Πεφάνης-2006, Ιανουάριου, «Στεγαστικά με φέσι στα επιτόκια»., Τα Νέα Σαββατοκύριακο, σελ.15. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: δ/δ : δε διατίθενται στοιχεία Στον παραπάνω πίνακα (Πίνακας 3.5) απεικονίζεται η διαφορά μεταξύ του επιτοκίου των στεγαστικών δανείων και του κεντρικού επιτοκίου της Ε.Κ.Τ.. Βλέπουμε πως στην Ελλάδα η διαφορά αυτή είναι διπλάσια σε σχέση με χώρες όπως η Ολλανδία, η Φινλανδία και η Ισπανία, με αποτέλεσμα να καθίστανται τα ελληνικά επιτόκια τα πιο υψηλά στην Ευρωζώνη και το κόστος δανεισμού να μην είναι όσο χαμηλό θα μπορούσε να είναι. «Αν συγκρίνουμε το επιτόκιο που λαμβάνουν οι τράπεζες από τα στεγαστικά και τα καταναλωτικά δάνεια (4,05% και 8,79% αντίστοιχα) με αυτό που πληρώνουν στις καταθέσεις (0,89%), παρατηρούμε πως τα στεγαστικά δάνεια παρέχουν περιθώριο κέρδους 3,16 και τα καταναλωτικά 7,9 μονάδες τη στιγμή που τα αντίστοιχα 86

87 ευρωπαϊκά επιτόκια παρέχουν περιθώρια κέρδους 2,65 μονάδες για τα στεγαστικά δάνεια και 5,8 μονάδες για τα καταναλωτικά» 58. Τα μεγάλα περιθώρια κέρδους που διατηρούν οι τράπεζες είναι υπαίτια για τα υπερκέρδη που πραγματοποιεί ο τραπεζικός κλάδος, ο πιο κερδοφόρος κλάδος της ελληνικής οικονομίας. ΘΕΩΡΙΑ: Το σημαντικότερο όφελος που προέρχεται από την εισαγωγή του ευρώ είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών, την οποία η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει θέσει ως έναν από τους στόχους της. ΠΡΑΞΗ: Στα τέσσερα χρόνια κυκλοφορίας του ευρώ έχουν σημειωθεί διαδοχικές αυξήσεις στις τιμές αρκετών προϊόντων, φθάνοντας σε ορισμένες περιπτώσεις και το 118%. Πρέπει να σημειωθεί ότι η εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος συνέπεσε χρονικά με τις μεγάλες αυξήσεις στην τιμή του πετρελαίου, οι οποίες αύξησαν το κόστος παραγωγής των προϊόντων και μετακυλίονταν με τη μορφή υψηλών τιμών στους καταναλωτές. Αυτοί, παραβλέποντας το γεγονός αυτό, θεωρούν το ευρώ εξολοκλήρου υπεύθυνο για την αύξηση των τιμών. Την ίδια περίοδο αρκετοί καταστηματάρχες, εκμεταλλευόμενοι την άγνοια του κοινού, στρογγυλοποίησαν προς τα πάνω τις τιμές κατά τη μετάβαση από τη δραχμή και τα υπόλοιπα εθνικά νομίσματα στο ευρώ για να αυξήσουν τα περιθώρια κέρδους τους ή για να κάνουν απόσβεση του κόστους αλλαγής των συστημάτων μηχανοργάνωσης και της εκπαίδευσης του προσωπικού τους. Σημαντικός αριθμός καταναλωτών στη χώρα μας και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης θεωρεί πως στη αύξηση των τιμών συμβάλει και η ύπαρξη κερμάτων ευρώ μεγάλης αξίας καθώς είναι πιο εύκολο να ξοδευτούν τα κέρματα, που συνδέονται συνήθως με μικρές αξίες, πληρώνοντας άκριτα τις υψηλές τιμές που χρεώνουν ορισμένοι έμποροι. ΘΕΩΡΙΑ: Το ευρώ ως ενιαίο νόμισμα δώδεκα εκ των είκοσι πέντε χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελεί σύμβολο της κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας και της επιτυχημένης πορείας των ευρωπαϊκών χωρών προς την οικονομική και νομισματική ολοκλήρωση. Η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από τα εθνικά στα ευρωπαϊκά όργανα στο 58 Πεφάνης, 2006, Ιανουάριου, «Στεγαστικά με φέσι στα επιτόκια» 87

88 πλαίσιο της ένταξης μίας χώρας στην Ευρωζώνη, μας προϊδεάζει για την πολιτική ένωση των χωρών της Ευρώπης. ΠΡΑΞΗ: Σε αρκετές χώρες το ευρώ έχει γίνει συνώνυμο της ακρίβειας. Εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά τους για την πολιτική της Ε.Κ.Τ. και για τις ανεξέλεγκτες αυξήσεις τιμών που ακολούθησαν την εισαγωγή του ευρώ, οι Γάλλοι πολίτες, ακολουθούμενοι από τους Δανούς, καταψήφισαν σε δημοψήφισμα που διεξήχθη στη χώρα τους το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Το Ευρωσύνταγμα αποτελεί το θεμέλιο λίθο στον οποίο στηρίζεται η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης και η καταψήφισή του μεταθέτει ανάλογες προσπάθειες για τα επόμενα χρόνια. 3.4 ΑΡΙΣΤΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Αρκετοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι οι αποκλίσεις μεταξύ των στόχων που έχει θέσει η Ο.Ν.Ε. και της εφαρμογής τους στην πράξη οφείλονται στο γεγονός ότι οι χώρες που συμμετέχουν σε αυτή δεν αποτελούν άριστη νομισματική περιοχή. «Σύμφωνα με την θεωρία των άριστων νομισματικών περιοχών (optimum currency areas), οι χώρες θα πρέπει να υιοθετήσουν ένα ενιαίο νόμισμα μόνο όταν έχουν έναν ικανοποιητικό βαθμό οικονομικής ολοκλήρωσης, όταν έχουν μηχανισμούς για να πραγματοποιούν μεταφορές πόρων αν μία περιοχή της χώρας επηρεάζεται από οικονομική κρίση και όταν δε χρειάζονται πλέον τις αλλαγές στις συναλλαγματικές ισοτιμίες για να κάνουν αυτές τις προσαρμογές.» (Cini, 2003: 323) Η ευκαμψία των μισθών και η κινητικότητα της εργασίας είναι οι μηχανισμοί προσαρμογής οι οποίοι ενεργοποιούνται για την αντιμετώπιση των οικονομικών κρίσεων. Η ευκαμψία των μισθών επιδρά στην ανταγωνιστικότητα τις οικονομίας καθώς η μείωση των μισθών μειώνει το κόστος παραγωγής των προϊόντων, τονώνοντας την ανταγωνιστικότητα τους. Η κινητικότητα της εργασίας, με τη μετακίνηση των εργαζομένων από περιοχές με μεγάλη ανεργία σε περιοχές στις οποίες υπάρχει ζήτηση για εργαζομένους, χρησιμεύει ως μέσο αντιμετώπισης της ανεργίας. 88

89 Οι χώρες-μέλη της Ο.Ν.Ε. δεν ικανοποιούν τις συνθήκες που θα τις καθιστούσαν άριστη νομισματική περιοχή. Παρά τις συντονισμένες προσπάθειες των οργάνων και των μελών της Ένωσης, η οικονομική σύγκλιση και οι επιμέρους στόχοι της (υψηλός ρυθμός ανάπτυξης, τόνωση της ανταγωνιστικότητας, χαμηλή ανεργία) δεν έχουν επιτευχθεί. Επίσης, η ευκαμψία των μισθών στις χώρες της Ευρωζώνης είναι από ελάχιστη έως ανύπαρκτη αφού σπάνιες είναι οι περιπτώσεις στις οποίες θα γίνει δεκτή μείωση των μισθών. Η άρνηση για μείωση των μισθών σε συνδυασμό με την απώλεια της δυνατότητας υποτίμησης του νομίσματος, που θα καθιστούσε τα προϊόντα πιο ελκυστικά, μπορούν να κατηγορηθούν για την έλλειψη ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και των οικονομιών των χωρών της Ευρωζώνης. Ταυτόχρονα, το εργατικό δυναμικό στις χώρες της Ευρωζώνης και στην Ελλάδα ειδικότερα, χαρακτηρίζεται από χαμηλή κινητικότητα. Οι Ευρωπαίοι εργαζόμενοι προτιμούν να παραμείνουν άνεργοι για κάποιο χρονικό διάστημα από το να εγκατασταθούν σε κάποια από τις χώρες της Ένωσης στην οποία υπάρχει ζήτηση εργατικού δυναμικού. Αυτό ισχύει διπλά για τους Έλληνες εργαζομένους, οι οποίοι συχνά αποφεύγουν να μετακομίσουν από μία περιοχή της χώρας σε κάποια άλλη παρόλο που έτσι μπορεί να έβρισκαν πιο εύκολα δουλειά, με αποτέλεσμα τα επίπεδα ανεργίας να μειώνονται με πολύ χαμηλούς ρυθμούς. Η χαμηλή κινητικότητα των εργαζομένων, πέρα από τη νοοτροπία των Ευρωπαίων πολιτών, οφείλεται στις διαφορετικές εθνικότητες, τις διαφορετικές παραδόσεις και, κυρίως, στις διαφορετικές γλώσσες των χωρών της Ευρωζώνης. 89

90 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Κύριο αντικείμενο της παρούσας πτυχιακής εργασίας ήταν η παρουσίαση των διαφορών που εμφανίστηκαν κατά την υλοποίηση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης και των θετικών και αρνητικών επιπτώσεων της εισαγωγής του ευρώ. Ο βασικότερος στόχος της Ο.Ν.Ε. που είναι η επίτευξη της οικονομικής σύγκλισης των κρατών-μελών της θα καθυστερήσει να υλοποιηθεί, με βάση τις υπάρχουσες οικονομικές συνθήκες. Αρκετές από τις χώρες της Ένωσης, λίγα μόνο χρόνια μετά την ένταξή τους στην Ο.Ν.Ε., παραβίασαν τα δημοσιονομικά κριτήρια της ονομαστικής σύγκλισης, τη διαφύλαξη των οποίων είχε αναλάβει το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. «Σύμφωνα με μία έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Σύγκλισης και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.), η πραγματική σύγκλιση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αναμένεται να πραγματοποιηθεί πριν το 2030» 59. Για την πραγματοποίησή της είναι απαραίτητη η επίτευξη ικανοποιητικού ρυθμού ανάπτυξης, η μείωση των ποσοστών ανεργίας και η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Όπως προκύπτει από το τρίτο μέρος της εργασίας, με την εξαίρεση της Ιρλανδίας και της Ελλάδας, ο ρυθμός ανάπτυξης της Ευρωζώνης είναι ιδιαίτερα χαμηλός, με αποτέλεσμα να απειλείται η οικονομική ανάκαμψη των χωρών της. Επίσης, η ανεργία στην Ελλάδα και σε αρκετές ακόμη χώρες της Ζώνης του ευρώ κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα. Τέλος, τα ελληνικά προϊόντα υστερούν σε ανταγωνιστικότητα ενώ τα προϊόντα των χωρών της Ευρωζώνης καθίστανται λιγότερο ανταγωνιστικά λόγω της υψηλής ισοτιμίας ευρώ- δολαρίου. Ούτε, όμως, οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ήταν δυνατό να εκπληρωθούν. Η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών δεν επιτεύχθηκε, καθώς μετά την εισαγωγή του ευρώ σημειώθηκαν σημαντικές αυξήσεις στις τιμές πολλών προϊόντων. Η εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος σε συνδυασμό με τις αυξήσεις στην 59 Η ιστοσελίδα του Βήματος, το ΒΗΜΑ online, «Ούτε το 2030 η πραγματική σύγκλιση Απαισιόδοξη για την ελληνική οικονομία η τελευταία έκθεση του ΟΟΣΑ», Παρασκευή, 10 Φεβρουαρίου 2006, 90

91 τιμή του πετρελαίου, είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του πληθωρισμού σε πέντε από τις δώδεκα χώρες πάνω από το όριο-στόχο του 2%. Παρόλα αυτά, ο μέσος πληθωρισμός της Ευρωζώνης έφτασε τον Ιούνιο του 2005 το 2,1 εξαιτίας των μεγάλων διαφορών μεταξύ του υψηλότερου και του χαμηλότερου ποσοστού στις δώδεκα χώρες. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο ρυθμός ανάπτυξης της Ευρωζώνης είναι χαμηλός και για το 2005 έφτασε το 1,3%, κάτω από στο στόχο του 4,5%. Η επιθυμία των εισαγωγέων και των εμπορικών τραπεζών να αυξήσουν τα περιθώρια κέρδους τους ευθύνεται για τη μη εκπλήρωση ορισμένων οφελών του ευρώ. Έτσι, τα εισαγόμενα προϊόντα δεν πωλούνται τόσο φθηνά όσο υπάρχει η δυνατότητα να πωληθούν, καθώς οι εισαγωγείς καρπώνονται τη διαφορά που προκύπτει από τη θετική ισοτιμία του ευρώ με το δολάριο. Όμοια, το κόστος δανεισμού δεν είναι τόσο χαμηλό όσο θα μπορούσε να είναι, καθώς τα επιτόκια των ελληνικών τραπεζών έχουν μεγαλύτερη απόκλιση από το κεντρικό επιτόκιο της Ε.Κ.Τ. από ότι οι τράπεζες στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης. Ορισμένοι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι οι παραπάνω αποκλίσεις προκύπτουν επειδή οι χώρες της Ο.Ν.Ε. δεν συνιστούν άριστη νομισματική περιοχή καθώς δεν διαθέτουν τους απαραίτητους μηχανισμούς προσαρμογής για την αντιμετώπιση των οικονομικών κρίσεων και ότι για το λόγο αυτό δεν θα έπρεπε να προχωρήσουν στη δημιουργία της Ένωσης. Τα οφέλη του ενιαίου νομίσματος σχετίζονται με την εξάλειψη την ανάγκης για δημιουργία συναλλάγματος και την ισχύ του ευρώ. Η ύπαρξη κοινού νομίσματος στις δώδεκα χώρες της Ζώνης του ευρώ καθιστά πιο εύκολη την σύγκριση των τιμών, αυξάνοντας τη διαφάνειά τους και τη σύγκριση του κέρδους που αποφέρει μία επένδυση στις χώρες διάφορες χώρες, με αποτέλεσμα την ενοποίηση των οικονομικών αγορών. Ορισμένα από τα οφέλη του ευρώ όπως η μείωση του κόστους των εισαγόμενων προϊόντων, το χαμηλό κόστος δανεισμού, η επιτάχυνση της οικονομικής σύγκλισης, η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών και η προώθηση της ανάπτυξης δεν υλοποιήθηκαν, τουλάχιστόν στα τέσσερα χρόνια κυκλοφορίας του. 91

92 Τα κόστη του ευρώ σχετίζονται κυρίως με την ανεξέλεγκτη αύξηση των τιμών που ακολούθησε την εισαγωγή του και την ισχύ του ευρώ που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των εισαγωγών λόγω του μειωμένου κόστους τους, τη μείωση των εξαγωγών λόγω της απώλειας της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων των χωρών που έχουν υιοθετήσει το ευρώ και την εξαγωγή επενδύσεων. Επίσης, οι επιχειρήσεις υπόμεναν το αυξημένο κόστος προσαρμογής στο νέο νόμισμα και κάποιες από αυτές (τράπεζες, ανταλλακτήρια συναλλάγματος) υπέστησαν μείωση του κύκλου εργασιών τους. Τα χαμηλά επιτόκια της Ε.Κ.Τ. συνέβαλαν στον υπερβολικό δανεισμό των ελληνικών νοικοκυριών ενώ η απώλεια ελέγχου της οικονομικής και της νομισματικής πολιτικής περιορίζει τις διαθέσιμες ενέργειες για την αντιμετώπιση των οικονομικών κρίσεων. Συγκρίνοντας τα οφέλη με τα κόστη του ενιαίου νομίσματος βλέπουμε πως τα κόστη γίνονται πιο αισθητά στην καθημερινότητα και πως, βραχυπρόθεσμα, τα κόστη του ευρώ υπερβαίνουν τα οφέλη του. Καθώς σε βάθος χρόνου θα αυξάνεται η σύγκλιση των οικονομιών των χωρών που συμμετέχουν στην Ο.Ν.Ε., τα οφέλη θα υπερβούν τα κόστη του ευρώ. Δυστυχώς, τα οφέλη είναι πιο δύσκολο να καθοριστούν ποσοτικά από τα κόστη και αυτό έχει οδηγήσει ένα σημαντικό ποσοστό πολιτών στην αμφισβήτηση της ύπαρξης τους. Οι χώρες της Ευρωζώνης δεν υιοθέτησαν το ευρώ χωρίς να εξετάσουν τα οφέλη του και τους κινδύνους που συνεπάγεται η αντικατάσταση των εθνικών τους νομισμάτων. Προσωπική άποψη της γράφουσας είναι πως στο μέλλον τα οφέλη του ευρώ θα ξεπεράσουν τα κόστη του και η Οικονομική και Νομισματική Ένωση θα εκπληρώσει τους στόχους της. 92

93 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Αγαπητός, Γεώργιος Ι. 1993, Η Νέα Ευρώπη του Μάαστριχτ και η Ελλάδα του 2000., Εκδοτικές Επιχειρήσεις το Οικονομικό, Αθήνα. Γεωργακόπουλος, Θεόδωρος Α. 1995, Η Ευρωπαϊκή Ένωση. Θεσμοί και Πολιτικές., Εκδ. Α. Σταμούλης, Αθήνα. Ευθυμιάτου Πουλάκου, Αντωνία 2001, Εισαγωγή στην Ευρωπαϊκή Ένωση., Εκδόσεις Interbooks, Αθήνα. Θεοδωρόπουλος, Σωτήρης 1997, Ευρωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήρωση. Θεωρία και Πολιτική., Εκδ. Α. Σταμούλης, Αθήνα. Κιόχος, Π.Α. Παπανικολάου Γ.Δ [1997], Χρήμα Πίστη Τράπεζες., Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα. Κόκκινος, Θεόδωρος Τρ. 1995, Η ενοποίηση της Ευρώπης και η Νομοτέλεια των Δομών., Κων/νος και Πέτρος Σμπίλιος ΑΕΒΕ Εκδόσεις Επιστημονικών Συγγραμμάτων, Αθήνα. Κώττης, Γεώργιος Χριστ. Πετράκη Κώττη, Αθηνά 1995, Σύγχρονα Οικονομικά Θέματα., Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα. Σκούντζος, Θεόδωρος 1998, Θεσμοί και Πολιτικές Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης., Εκδόσεις Αθ. Σταμούλης, Αθήνα. 93

94 Στεφάνου, Κ. Φατούρος, Αρ. Χριστοδουλίδης, Θ. (επιμ.) 2001, Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές. Τόμος Α. Ιστορία,Θεσμοί και Δίκαιο., Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα. 94

95 ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Aldcroft, Derek H. Morewood, Steven 2001 [1978], The European Economy , Rontledge, London. Busch, Klaus 1992 [1991], Η Ευρώπη μετά το Οικονομικές, οικολογικές και κοινωνικές προοπτικές της ενιαίας εσωτερικής αγοράς., Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. Cini, Michelle (επιμ.) 2003, European Union Politics., Oxford University Press, Oxford. De Grauve, Paul 2001 [2000], Τα Οικονομικά της Νομισματικής Ένωσης., Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα. Henderson. Roger 1993, European Finance., Mc Graw Hill Book Company, London. King, Philip 2000 [1990], International Economics and International Economic Policy., Irwin Mc Graw Hill, Boston. Krugman, Paul R. Obstfeld Maurie 1995 [1994 ], Διεθνής Οικονομική Θεωρία και Πολιτική Τομος Β., Εκδόσεις Harper Collins College Publishers, New York. Pilbeam, Keith 1998 [1992], International Finance., Mc Millan Business, London. Salvatore, Dominic 2001 [-], International Economics., John Wiley & Sons Inc., New York. 95

96 ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΡΘΡΑ: 60 Α./Σ. 2003, 14 Δεκεμβρίου, «Τιμές καταναλωτικών αγαθών σε Ελλάδα και Ευρώπη»., Τύπος της Κυριακής, σελ. 13, Αθήνα. Α./Σ. 2006, 19 Φεβρουαρίου, «Πέντε συστάσεις στην Ελλάδα από την Επιτροπή»., Το Βήμα της Κυριακής-Ανάπτυξη, σελ. Β2, Αθήνα. Αγγέλης, Γ. 2003, 7 Δεκεμβρίου, «Ακριβό Ευρώ: Που βοηθάει και που μας καίει»., Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία Οικονομικό Ένθετο, σελ. 2, Αθήνα. Αντωνάκος, Κ. 2006, 8 Ιανουάριου, «Λευκή επιταγή στις Βρυξέλλες»., Το Έθνος της Κυριακής Οικονομία, σελ. 3, Αθήνα. Βουτσαδάκης, Κώστας 2005, 8 Φεβρουαρίου, «Στον πάγο επί 8 χρόνια η ανταγωνιστικότητα»., Ελεύθερος Τύπος, σελ. 57, Αθήνα. Ζήκου, Μαρίτα 2005, 5 Ιουνίου, «Τη δυσαρέσκεια για την πολιτική της Ε.Κ.Τ. πληρώνει το ευρώ»., Το Βήμα της Κυριακής-Ανάπτυξη, σελ. Β20, Αθήνα. Θεοδωρίδης, Αρτ. 2005, 20 Φεβρουαρίου, «Για ποια ανταγωνιστικότητα»., Το Βήμα της Κυριακής-Ανάπτυξη, Αρ. Φυλ , σελ.β5, Αθήνα. 60 Σε ορισμένα άρθρα, ο αριθμός φύλλου των εφημερίδων είναι άγνωστος. Α./Σ. : Άγνωστος Συγγραφέας 96

97 Κοκκαλιάρη, Κατερίνα 2006, 14 Φεβρουαρίου, «Μεγάλα λουκέτα με κάμψη της ανεργίας»., Το Έθνος, Αρ. Φυλ. 7352, σελ.39, Αθήνα. Μαντικίδης, Τ. 2005, 27 Φεβρουαρίου, «Χαμηλή ανάπτυξη για την Ελλάδα προβλέπουν όλοι οι ξένοι»., Το Βήμα της Κυριακής-Ανάπτυξη, Αρ. Φυλ , σελ. Β5, Αθήνα. Μπέλλος, Νίκος 2005, 20 Φεβρουαρίου, «Αυστηρότεροι έλεγχοι στα δημοσιονομικά των 25», Ο Τύπος της Κυριακής, Αρ. Φυλ. 853, σελ. 22, Αθήνα. Παπαϊωάννου, Γ. 2004, 12 Φεβρουαρίου, «Κερδισμένοι οι δανειολήπτες και οι καταναλωτές»., Το Βήμα της Κυριακής-Ανάπτυξη, Αρ. Φυλ , σελ. Β7, Αθήνα. Πεφάνης, Δημήτρης 2006, Ιανουάριου, «Στεγαστικά με φέσι στα επιτόκια»., Τα Νέα Σαββατοκύριακο, σελ.15, Αθήνα. Σταμπόγλης, Διονύσιος 2005, 12 Ιουνίου, «Από το κακό στο χειρότερο οι εξαγωγές μας»., Το Βήμα της Κυριακής-Ανάπτυξη, Αρ. Φυλ , σελ. Β10, Αθήνα. Σώκου, Κατερίνα 2004, 1 Φεβρουαρίου, «Οι Βρυξέλλες δεν τα ψάλλουν μόνο στην Αθήνα»., Το Βήμα της Κυριακής-Ανάπτυξη, σελ. Β17, Αθήνα. Τσώλης, Ζ. 2004, 12 Δεκεμβρίου, «Το σκληρό ευρώ καίει την οικονομία»., Το Βήμα της Κυριακής-Ανάπτυξη, Αρ.Φυλ , σελ. Β6-7, Αθήνα. 97

98 Χρυσολωρά, Ειρήνη Σκούφου, Δήμητρα Πεφάνης, Δημήτρης 2005, Δεκεμβρίου, «Ευρώ: έκανε τους φτωχούς να ξοδεύουν σαν πλούσιοι»., Τα Νέα Σαββατοκύριακο, Αθήνα. ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Τύπου και Επικοινωνίας 2003, Σεπτέμβριος, Η Ευρώπη σε εξέλιξη. Στόχος: η ανάπτυξη Η οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης., Βρυξέλες. 2003, Νοέμβριος, Η Ευρώπη σε εξέλιξη. Περισσότερη ποικιλότητα, μεγαλύτερη ενότητα. Η μεγαλύτερη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης., Βρυξέλες. Το Βήμα Της Κυριακής. 2003, 29 Δεκεμβρίου, Ευρώπη Οι προκλήσεις για την ελληνική προεδρία και ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη νέα διεθνή πραγματικότητα., Αθήνα. 98

99 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ: Ιστοσελίδα από το δικτυότοπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: 1. για την εφαρμογή της διαδικασίας για τα υπερβολικά ελλείμματα: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου για τον προσδιορισμό των κρατών που συμμετέχουν στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου για τη συμμετοχή της Ελλάδας στο ενιαίο νόμισμα: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου για το Σύμφωνο Σταθερότητας και το συντονισμό των οικονομικών πολιτικών- Η εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης και οι σχετικές με αυτό συζητήσεις: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Κυριακή, 06 Νοεμβρίου για τη σύνθεση και το καταστατικό της Οικονομικής και Δημοσιονομικής Επιτροπής: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Τρίτη, 10 Ιανουαρίου για το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 09 Δεκεμβρίου 2005 Η ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: 1. για τα αποτελέσματα του Σουηδικού δημοψηφίσματος του 2003: papers205_en.htm Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Κυριακή, 06 Νοεμβρίου

100 2. για τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 09 Νοεμβρίου για τις ερωτήσεις που γίνονται συχνά: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου για το ευρώ - ιστορική αναδρομή: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου για τη μελλοντική διεύρυνση της Ευρωζώνης: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 18 Νοεμβρίου για τα οφέλη του ενιαίου νομίσματος: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου για το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου 2005 Η ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας: 1. γλωσσάρι: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου για τη διαγραμματική απεικόνιση της ισοτιμίας ευρώ δολαρίου: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 27 Ιανουαρίου για τα κέρματα σε ευρώ Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Σάββατο, 15 Οκτωβρίου για τις Μηνιαίες Αναφορές Ιανουάριος Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Τετάρτη, 01 Φεβρουαρίου Περιοδική Έκθεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για τα προβλεπόμενα σχέδια εισαγωγής των τραπεζογραμματίων και των κερμάτων ευρώ το 2002 στην Ευρωζώνη. 100

101 wnload/el1201sc.pdf Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου για τη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ με το δολάριο: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 27 Ιανουαρίου για τα τραπεζογραμμάτια σε ευρώ Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου 2005 Η ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Στατιστικής υπηρεσίας-eurostat - Harmonized Indices of Consumer Prices June Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 14 Οκτωβρίου 2005 Η ιστοσελίδα της Τράπεζας της Ελλάδος 22 ερωτήσεις για το ευρώ: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Σάββατο, 15 Οκτωβρίου 2005 Η ιστοσελίδα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ποσοστά ανεργίας: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 10 Φεβρουαρίου 2006 Η ιστοσελίδα της Εθνικής Τράπεζας - Αποτελέσματα χρήσης Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 10 Φεβρουαρίου 2006 Ανακοίνωση Τύπου για τα αποτελέσματα της 2594 ης συνεδρίασης του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλες, 5 Ιουλίου Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 09 Δεκεμβρίου 2005 Η ιστοσελίδα της διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας Wikipedia the free online encyclopedia : 1. για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Πέμπτη, 13 Οκτωβρίου για το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Πέμπτη, 13 Οκτωβρίου

102 Σειρά άρθρων από την ιστοσελίδα EurActiv.com : 1. «'Creative accounting' hides stability pact breaches.» Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 09 Δεκεμβρίου «Germany heading for closer budgetary surveillance.» Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 09 Δεκεμβρίου «Stability and Growth Pact reform.» Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 09 Δεκεμβρίου 2005 Η ιστοσελίδα του BBC «Cut in eurozone's growth forecast.» Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 10 Φεβρουαρίου 2006 Η ιστοσελίδα της ERT Online «Στο ευρώ η Σλοβακία από το 2009.» Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Κυριακή, 23 Οκτωβρίου 2005 Η ιστοσελίδα του Βήματος, το ΒΗΜΑ online «Ούτε το 2030 η πραγματική σύγκλιση Απαισιόδοξη για την ελληνική οικονομία η τελευταία έκθεση του ΟΟΣΑ» Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 10 Φεβρουαρίου 2006 Η ιστοσελίδα του Finfacts Ireland Business & Finance Portal «Eurozone unemployment stable at 8.7%; Ireland lowest at 4.3%». Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 10 Φεβρουαρίου 2006 Η ιστοσελίδα του IndustryWeek «EU Trims Eurozone 2005 Growth Forecast To 1.6%.» Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 10 Φεβρουαρίου 2006 Η ιστοσελίδα των NCTimes.com (North County Times) «EU leaders reform euro currency rules to allow nations to spend way out of deficit»: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Πέμπτη, 27 Οκτωβρίου

103 Οικονομικά και Δημοσιονομικά δεδομένα για την Ελλάδα (09/02/2006): 61 Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Παρασκευή, 10 Φεβρουαρίου 2006 Defending the Wisdom of the Stability and Growth Pact Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Πέμπτη, 13 Οκτωβρίου 2005 Ιστοσελίδα με ερωτήσεις για το ευρώ: 62 Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Πεμπτη, 13 Οκτωβρίου 2005 Ιστοσελίδα για τις χώρες στις οποίες κυκλοφορεί το ευρώ: Ημερομηνία τελευταίας προσπέλασης: Σάββατο, 15 Οκτωβρίου Τα δεδομένα της ιστοσελίδας ανανεώνονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα και δεν υπάρχει τρόπος μετά την ανανέωσή τους να ανακτηθούν τα προηγούμενα στοιχεία. 62 Η ιστοσελίδα αυτή έχει αποσυρθεί. 103

104 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Προσδιορισμός των κρατών που συμμετέχουν στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ. Ένταξη της Ελλάδας στο ενιαίο νόμισμα. Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης. Εφαρμογή της διαδικασίας για τα υπερβολικά ελλείμματα. Χώρες στις οποίες κυκλοφορεί το ευρώ. Οι όψεις των χαρτονομισμάτων ευρώ. Οι όψεις των κερμάτων ευρώ Το υλικό προέρχεται από την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας: 104

105 Προσδιορισμός των κρατών που συμμετέχουν στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ 1) ΣΤΟΧΟΣ Προσδιορισμός των κρατών μελών που πληρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος την 1η Ιανουαρίου ) ΠΡΑΞΗ Απόφαση 98/317/ΕΚ του Συμβουλίου, της 3ης Μαΐου 1998, σύμφωνα με το άρθρο 121 (πρώην άρθρο 109 Ι), παράγραφος 4, της συνθήκης [Επίσημη Εφημερίδα L 139, ]. 3) ΣΥΝΟΨΗ Συνολική αξιολόγηση ανά κράτος μέλος σύμφωνα με τα κριτήρια σύγκλισης ΒΕΛΓΙΟ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,4%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Το Βέλγιο δεν αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Το Βέλγιο συμμετέχει στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών επί δύο χρόνια Το βελγικό φράγκο δεν γνώρισε σοβαρές εντάσεις και δεν υποτιμήθηκε έναντι του νομίσματος άλλου κράτους μέλους Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 5,7%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς. Το Βέλγιο πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος. ΓΕΡΜΑΝΙΑ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,4%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Η Γερμανία δεν αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Η Γερμανία συμμετέχει στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών τα δύο τελευταία χρόνια το γερμανικό μάρκο δεν γνώρισε σοβαρές εντάσεις και δεν υποτιμήθηκε έναντι του νομίσματος άλλου κράτους μέλους 105

106 Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 5,6%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς. Η Γερμανία πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος. ΕΛΛΑΔΑ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 5,2%, δηλ. ανώτερο της τιμής αναφοράς Η Ελλάδα αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Η Ελλάδα δεν συμμετέχει στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών τα δύο τελευταία χρόνια η δραχμή γνώρισε εντάσεις που αντιμετωπίστηκαν με αύξηση των επιτοκίων και παρεμβάσεις στην αγορά συναλλάγματος Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 9,8%, δηλ. ανώτερο της τιμής αναφοράς. Η Ελλάδα δεν πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος. ΙΣΠΑΝΙΑ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,8%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Η Ισπανία δεν αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Η Ισπανία συμμετέχει στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών τα δύο τελευταία χρόνια η ισπανική πεσέτα δεν γνώρισε σοβαρές εντάσεις και δεν υποτιμήθηκε έναντι του νομίσματος άλλου κράτους μέλους Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 6,3%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς. Η Ισπανία πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος. ΓΑΛΛΙΑ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,2%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Η Γαλλία δεν αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού 106

107 ελλείμματος Η Γαλλία συμμετέχει στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών τα δύο τελευταία χρόνια η ισπανική πεσέτα δεν υπέστη σοβαρές πιέσεις και δεν υποτιμήθηκε έναντι του νομίσματος άλλου κράτους μέλους Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 5,5%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς. Η Γαλλία πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος. ΙΡΛΑΝΔΙΑ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,2%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Η Ιρλανδία δεν αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Η Ιρλανδία συμμετέχει στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών τα δύο τελευταία χρόνια η ιρλανδική λίρα δεν γνώρισε σοβαρές εντάσεις και δεν υποτιμήθηκε έναντι του νομίσματος άλλου κράτους μέλους Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 6,2%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς. Η Ιρλανδία πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος ΙΤΑΛΙΑ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,8%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Η Ιταλία δεν αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Η Ιταλία συμμετέχει στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών από το Νοέμβριο του 1996 μετά την επάνοδό της στο μηχανισμό, η ιταλική λίρα δεν γνώρισε σοβαρές εντάσεις και δεν υποτιμήθηκε έναντι του νομίσματος άλλου κράτους μέλους Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 6,7%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς. Η Ιταλία πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην 107

108 άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,4%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Το Λουξεμβούργο δεν αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Το Λουξεμβούργο συμμετέχει στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών τα δύο τελευταία χρόνια το λουξεμβουργικό φράγκο δεν γνώρισε σοβαρές εντάσεις και δεν υποτιμήθηκε έναντι του νομίσματος οποιουδήποτε άλλου κράτους μέλους Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 5,6%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς. Το Λουξεμβούργο πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος ΚΑΤΩ ΧΩΡΕΣ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,8%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Οι Κάτω Χώρες δεν αποτελούν το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Οι Κάτω Χώρες συμμετέχουν στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών τα δύο τελευταία χρόνια το ολλανδικό φιορίνι δεν υπέστη σοβαρές πιέσεις και δεν υποτιμήθηκε έναντι του νομίσματος άλλου κράτους μέλους Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 5,5%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς. Οι Κάτω Χώρες πληρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος ΑΥΣΤΡΙΑ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,1%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Η Αυστρία δεν αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Η Αυστρία συμμετέχει στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών τα δύο τελευταία χρόνια το αυστριακό σελίνι δεν γνώρισε σοβαρές εντάσεις και δεν υποτιμήθηκε έναντι του νομίσματος άλλου κράτους μέλους Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 5,6%, δηλ. κατώτερο 108

109 της τιμής αναφοράς. Η Αυστρία πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,8%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Η Πορτογαλία δεν αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Η Πορτογαλία συμμετέχει στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών τα δύο τελευταία χρόνια το πορτογαλικό εσκούδο δεν γνώρισε σοβαρές εντάσεις και δεν υποτιμήθηκε έναντι του νομίσματος άλλου κράτους μέλους Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 6,2%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς. Η Πορτογαλία πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ Η εθνική νομοθεσία συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,3%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Η Φινλανδία δεν αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Η Φινλανδία συμμετέχει στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών τα δύο τελευταία χρόνια το φινλανδικό μάρκο δεν γνώρισε σοβαρές εντάσεις και δεν υποτιμήθηκε έναντι του νομίσματος άλλου κράτους μέλους Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 5,9%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς. Η Φινλανδία πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος ΣΟΥΗΔΙΑ Η εθνική νομοθεσία δεν συμβιβάζεται με τα άρθρα 108 και 109 (πρώην άρθρα 107 και 108) της συνθήκης και με τα καταστατικά του ΕΣΚΤ Το μέσο ποσοστό πληθωρισμού είναι 1,9%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς Η Σουηδία δεν αποτελεί το αντικείμενο απόφασης του Συμβουλίου στην 109

110 οποία να διαπιστώνεται η ύπαρξη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος Η Σουηδία δεν συμμετείχε ποτέ στο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων χρόνων, η σουηδική κορώνα παρουσίασε διακυμάνσεις έναντι των νομισμάτων του μηχανισμού συναλλαγματικών ισοτιμιών Το μακροπρόθεσμο επιτόκιο είναι, κατά μέσο όρο, 6,5%, δηλ. κατώτερο της τιμής αναφοράς. Η Σουηδία δεν πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος. Το Ηνωμένο Βασίλειο κοινοποίησε στο Συμβούλιο ότι δεν θα συμμετάσχει στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ την 1η Ιανουαρίου Η Δανία κοινοποίησε στο Συμβούλιο ότι δεν θα συμμετάσχει στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ. Δεδομένου ότι η Ελλάδα και η Σουηδία δεν πληρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος, θα αποτελέσουν το αντικείμενο παρέκκλισης, όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 122 (πρώην άρθρο 109 Κ) της συνθήκης. Το Βέλγιο, η Γερμανία, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιρλανδία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο, οι Κάτω Χώρες, η Αυστρία, η Πορτογαλία και η Φινλανδία πληρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος την 1η Ιανουαρίου Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: Το κείμενο προέρχεται από την ιστοσελίδα 110

111 Ένταξη της Ελλάδας στο ενιαίο νόμισμα 1) ΣΤΟΧΟΣ Ανάκληση της παρέκκλισης της Συνθήκης που περιλαμβάνει την Ελλάδα, ώστε να της επιτραπεί να υιοθετήσει το ενιαίο νόμισμα την 1 η Ιανουαρίου ) ΠΡΑΞΗ Απόφαση του Συμβουλίου της 19 ης Ιουνίου 2000 σύμφωνα με το Άρθρο 122(2) της Συνθήκης για την υιοθέτηση από την Ελλάδα του ενιαίου νομίσματος την 1 η Ιανουαρίου 2001 [Επίσημη Εφημερίδα L 167, 7 Ιουλίου 2000]. 3) ΣΥΝΟΨΗ Κατά τη χρονική περίοδο της μετάβασης στο τρίτο στάδιο της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (Ο.Ν.Ε.), η Ελλάδα δεν πληρούσε τα κριτήρια σύγκλισης (Απόφαση No 98/317/EC) και περιελήφθη στην παρέκκλιση, όπως αυτή ορίστηκε στο Άρθρο 122 της Συνθήκης. Κάθε δύο χρόνια, ή έπειτα από αίτημα του ενδιαφερόμενου Μέλους Κράτους, μία έκθεση από την Επιτροπή (Κομισιόν) και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) εξέταζε κατά πόσο εκπληρώνονταν τα κριτήρια σύγκλισης. Η Ελλάδα ζήτησε να ανακληθεί η στις 9 Μαρτίου Η Ελλάδα ζήτησε την ανάκληση της παρέκκλισης στις 9 Μαρτίου Στην απόφασή του, το Συμβούλιο θεώρησε υπό το φως της έκθεσης της Επιτροπής και της Ε.Κ.Τ ότι: Η Ελλάδα εκπλήρωσε το κριτήριο που σχετίζεται με το μέσο όρο του πληθωρισμού κατά τη διάρκεια του προηγούμενου χρόνου, ο πληθωρισμός έφτασε το 2%, το οποίο ήταν χαμηλότερο από την τιμή αναφοράς (2.4%) Η Ελλάδα δεν αποτελεί αντικείμενο απόφασης για την ύπαρξη υπερβολικά υψηλού δημόσιου ελλείμματος (Απόφαση 2000/33/EC), καθώς το ετήσιο δημόσιο έλλειμμα δεν υπερέβαινε την τιμή αναφοράς (3% του Α.Ε.Π.) και ο λόγος του δημόσιου χρέους πλησίαζε την τιμή αναφοράς με ικανοποιητικό ρυθμό Η Ελλάδα ήταν μέλος του μηχανισμού συναλλαγματικών ισοτιμιών του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος (Ε.Ν.Σ.) και επακολούθως του Μ.Σ.Ι. II για δύο χρόνια χωρίς να υποτιμήσει την κεντρική ισοτιμία του νομίσματός της Η Ελλάδα εκπλήρωσε το κριτήριο του μακροπρόθεσμου επιτοκίου κατά την διάρκεια του προηγούμενου χρόνου, το επιτόκιο έφτασε το 6,4%, το οποίο ήταν χαμηλότερο από την τιμή αναφοράς (7.2%) Η ελληνική εθνική νομοθεσία, συμπεριλαμβανόμενου του καταστατικού της εθνικής κεντρικής τράπεζας, ήταν συμβατό με τη Συνθήκη και το Καταστατικό του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (Ε.Σ.Κ.Τ.). Επομένως, το Συμβούλιο θεώρησε πως η Ελλάδα είχε επιτύχει ένα υψηλό επίπεδο αποδεδειγμένης σύγκλισης και ότι εκπλήρωνε τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την 111

112 υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος. Η παρέκκλιση που αφορά την Ελλάδα αναιρέθηκε την 1 η Ιανουαρίου Πράξη Ημερομηνία εφαρμογής Προθεσμία για εφαρμογή στα Κράτη Μέλη Απόφαση Συμβουλίου 2000/427/EC ) ΜΕΤΡΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Απόφαση του Συμβουλίου (Ε.Σ.) No 1478/2000, της 19 ης Ιουνίου 2000 που τροποποιεί την Απόφαση του Συμβουλίου (Ε.Σ.) No 2866/98 για τις ισοτιμίες μετατροπής μεταξύ του ευρώ και τα νομίσματα των Κρατών Μελών που υιοθετούν του ευρώ. Με αυτή τη Ρύθμιση, το Συμβούλιο καθόρισε την ισοτιμία μετατροπής μεταξύ της Ελληνικής δραχμής και το ευρώ στις 340,75 δραχμές ανά ευρώ, από την 1 η Ιανουαρίου Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: Το κείμενο αποτελεί μετάφραση του αυθεντικού κειμένου με τίτλο «Greece s membership of the single currency» που βρίσκεται στην ιστοσελίδα 112

113 Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C 236 της 02/08/1997 σ ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης Άμστερνταμ, 17 Ιουνίου 1997 (97/C 236/01) I. Στη σύνοδο της Μαδρίτης το Δεκέμβριο 1995, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιβεβαίωσε την αποφασιστική σημασία που έχει η εξασφάλιση της δημοσιονομικής πειθαρχίας στο τρίτο στάδιο της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ). Στη Φλωρεντία, έξι μήνες μετά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επανέλαβε την άποψη αυτή, και στο Δουβλίνο, το Δεκέμβριο 1996, συμφώνησε τα κυριότερα στοιχεία του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης. Στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ, τα κράτη μέλη αποφεύγουν τα υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα 7 πρόκειται για σαφή υποχρέωση εκ της συνθήκης (1). Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπογραμμίζει τη σημασία της διασφάλισης υγιών δημοσίων οικονομικών ως μέσου για την ενίσχυση των προϋποθέσεων για τη σταθερότητα των τιμών και την ισχυρή βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη που θα οδηγήσει στη δημιουργία απασχόλησης. Επίσης πρέπει να εξασφαλιστεί ότι οι εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές θα υποστηρίζουν νομισματικές πολιτικές προσανατολισμένες προς τη σταθερότητα. Η επιδίωξη του στόχου της σχεδόν ισοσκελισμένης ή πλεονασματικής δημοσιονομικής κατάστασης θα επιτρέψει σε όλα τα κράτη μέλη να αντιμετωπίζουν τις συνήθεις κυκλικές διακυμάνσεις διατηρώντας ταυτόχρονα το δημόσιο έλλειμμα εντός της τιμής αναφοράς του 3 % του ΑΕΠ. II. Στη σύνοδο του Δουβλίνου το Δεκέμβριο του 1996, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε την προετοιμασία ενός συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης που θα επιτευχθεί σύμφωνα με τις αρχές και τις διαδικασίες της συνθήκης. Το σύμφωνο ουδόλως μεταβάλλει τις απαιτήσεις συμμετοχής στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ είτε στην πρώτη ομάδα είτε σε μεταγενέστερη ημερομηνία. Τα κράτη μέλη παραμένουν υπεύθυνα για τις εθνικές δημοσιονομικές τους πολιτικές, με την επιφύλαξη των διατάξεων της συνθήκης, και λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα για να ανταποκριθούν στις εκ της συνθήκης ευθύνες τους. III. Το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης, το οποίο περιέχει και προληπτικές και αποτρεπτικές διατάξεις, αποτελείται από το παρόν ψήφισμα και δύο κανονισμούς του Συμβουλίου, έναν για την ενίσχυση της εποπτείας της δημοσιονομικής κατάστασης και την εποπτεία και το συντονισμό των οικονομικών πολιτικών και έναν για την επιτάχυνση και διασαφήνιση της εφαρμογής της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος. IV. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί επισήμως όλα τα μέρη, δηλαδή τα κράτη μέλη, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, να εφαρμόσουν τη συνθήκη και το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης αυστηρώς και εγκαίρως. Το παρόν ψήφισμα παρέχει σταθερή πολιτική καθοδήγηση στα μέρη που θα εφαρμόσουν το σύμφωνο. Προς το σκοπό αυτό, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε τις ακόλουθες κατευθυντήριες γραμμές: ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ 1. δεσμεύονται να τηρήσουν το μεσοπρόθεσμο στόχο για μια σχεδόν ισοσκελισμένη ή πλεονασματική δημοσιονομική κατάσταση όπως προβλέπεται στα εθνικά 113

114 προγράμματα σταθερότητας ή σύγκλισης και να αναλαμβάνουν την αναγκαία κατά την κρίση τους διορθωτική δημοσιονομική δράση για την επίτευξη των στόχων των προγραμμάτων αυτών, κάθε φορά που έχουν στοιχεία για υφιστάμενες ή αναμενόμενες σημαντικές αποκλίσεις από τους στόχους αυτούς, 2. καλούνται να δημοσιεύουν, με δική τους πρωτοβουλία, τις συστάσεις του Συμβουλίου που τους διαβιβάζονται σύμφωνα με το άρθρο 103 παράγραφος 4, 3. δεσμεύονται να αναλάβουν την κατά την κρίση τους αναγκαία διορθωτική δημοσιονομική δράση ώστε να επιτύχουν τους στόχους των εθνικών προγραμμάτων σταθερότητας ή σύγκλισης μόλις λάβουν την έγκαιρη προειδοποίηση με τη μορφή σύστασης του Συμβουλίου βάσει του άρθρου 103 παράγραφος 4, 4. θα αρχίζουν τις αναγκαίες κατά την κρίση τους διορθωτικές δημοσιονομικές αναπροσαρμογές χωρίς καθυστέρηση μόλις λάβουν πληροφορίες ότι υπάρχει κίνδυνος υπερβολικού ελλείμματος, 5. θα διορθώνουν το υπερβολικό έλλειμμα το ταχύτερο δυνατόν μετά την εμφάνισή του και εντός του έτους που ακολουθεί τη διαπίστωσή του, εκτός εάν συντρέχουν ειδικές περιστάσεις, 6. καλούνται να δημοσιεύουν, με δική τους πρωτοβουλία, τις συστάσεις που γίνονται σύμφωνα με το άρθρο 104 παράγραφος 7, 7. δεσμεύονται να μην επικαλούνται το ευεργέτημα του άρθρου 2 παράγραφος 3 του κανονισμού του Συμβουλίου για την επιτάχυνση και τη διασαφήνιση της εφαρμογής της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος, εκτός εάν ευρίσκονται σε σοβαρή ύφεση 7 για να εκτιμήσουν τη σοβαρότητα της ύφεσης τα κράτη μέλη λαμβάνουν κατά κανόνα ως σημείο αναφοράς μια ετήσια πτώση του πραγματικού ΑΕΠ κατά τουλάχιστον 0,75 %. Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ 1. ασκεί το δικαίωμα πρωτοβουλίας της βάσει της συνθήκης, με τρόπο που να διευκολύνει την αυστηρή, έγκαιρη και αποτελεσματική λειτουργία του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης, 2. υποβάλλει, χωρίς καθυστέρηση, τις αναγκαίες εκθέσεις, γνώμες και συστάσεις που θα επιτρέψουν στο Συμβούλιο να λάβει τις αποφάσεις βάσει του άρθρου 103 και του άρθρου 104 Γ 7 αυτό θα διευκολύνει την αποτελεσματική λειτουργία του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης και την ταχεία έναρξη και αυστηρή εφαρμογή της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος, 3. δεσμεύεται να συντάσσει έκθεση βάσει του άρθρου 104 Γ παράγραφος 3 οσάκις υπάρχει κίνδυνος υπερβολικού ελλείμματος, ή όταν το προγραμματισμένο ή πραγματικό δημόσιο έλλειμμα υπερβαίνει την τιμή αναφοράς του 3 % του ΑΕΠ, κινώντας έτσι τη διαδικασία του άρθρου 104 Γ παράγραφος 3, 114

115 4. δεσμεύεται, όταν θεωρεί ότι ένα έλλειμμα άνω του 3 % του ΑΕΠ δεν είναι υπερβολικό και η γνώμη αυτή διαφέρει από τη γνώμη της Οικονομικής και Δημοσιονομικής Επιτροπής, να αιτιολογεί γραπτώς τη θέση της προς το Συμβούλιο, 5. δεσμεύεται, μετά από αίτημα του Συμβουλίου βάσει του άρθρου 109 Δ, να διατυπώνει, κατά κανόνα, σύσταση για λήψη απόφασης από το Συμβούλιο σχετικά με το κατά πόσον υφίσταται υπερβολικό έλλειμμα βάσει του άρθρου 104 Γ παράγραφος 6. ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ 1. δεσμεύεται να εφαρμόσει αυστηρώς και εγκαίρως όλα τα στοιχεία του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης για τα οποία είναι αρμόδιο 7 λαμβάνει τις αναγκαίες αποφάσεις βάσει του άρθρου 103 και του άρθρου 104 Γ το ταχύτερο δυνατόν, 2. καλείται να θεωρήσει τις προθεσμίες εφαρμογής της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος ως έσχατες διορίες. Ειδικότερα, το Συμβούλιο, ενεργώντας με βάση το άρθρο 104 Γ παράγραφος 7, συνιστά να διορθώνονται τα υπερβολικά ελλείμματα το ταχύτερο δυνατόν μετά την εμφάνισή τους, εντός του έτους που ακολουθεί τη διαπίστωσή τους, εκτός εάν συντρέχουν ειδικές περιστάσεις, 3. καλείται πάντοτε να επιβάλει κυρώσεις εάν ένα συμμετέχον κράτος μέλος δεν λάβει τα αναγκαία μέτρα για να τερματίσει την κατάσταση υπερβολικού ελλείμματος, όπως του έχει συστήσει το Συμβούλιο. 4. θα πρέπει πάντοτε να απαιτεί μια άτοκη κατάθεση, οσάκις αποφασίζει να επιβάλει κυρώσεις σε συμμετέχον κράτος σύμφωνα με το άρθρο 104 Γ παράγραφος 11, 5. θα πρέπει πάντοτε να μετατρέπει την κατάθεση σε πρόστιμο δύο έτη μετά από την απόφαση επιβολής κυρώσεων σύμφωνα με το άρθρο 104 Γ παράγραφος 11, εκτός εάν εκτιμά ότι το υπερβολικό έλλειμμα έχει διορθωθεί, 6. καλείται να αιτιολογεί πάντοτε γραπτώς την απόφαση να μην αναλάβει δράση, εάν σε οιοδήποτε στάδιο των διαδικασιών υπερβολικού ελλείμματος ή εποπτείας της δημοσιονομικής κατάστασης δεν ενήργησε κατόπιν συστάσεως της Επιτροπής και, στην περίπτωση αυτή, να δημοσιοποιεί την ψήφο κάθε κράτους μέλους. (1) Βάσει του άρθρου 5 του πρωτοκόλλου αριθ. 11, η υποχρέωση αυτή δεν εφαρμόζεται στο Ηνωμένο Βασίλειο εκτός εάν προχωρήσει στο τρίτο στάδιο 7 η υποχρέωση βάσει του άρθρου 109 Ε παράγραφος 4 της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, για την προσπάθεια αποφυγής των υπερβολικών ελλειμμάτων εξακολουθεί να ισχύει για το Ηνωμένο Βασίλειο. Το κείμενο προέρχεται από την ιστοσελίδα 115

116 Εφαρμογή της διαδικασίας για τα υπερβολικά ελλείμματα Ο κανονισμός αυτός επιδιώκει τη διευκρίνιση και την επιτάχυνση της διαδικασίας για τα υπερβολικά ελλείμματα, ούτως ώστε να διαδραματίσει έναν πραγματικά αποτρεπτικό ρόλο, και συμπληρώνει ως εκ τούτου τον κανονισμό που καθορίζει τη διαδικασία του 1993 σχετικά με τα υπερβολικά ελλείμματα. ΠΡΑΞΗ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1467/97 του Συμβουλίου, της 7ης Ιουλίου 1997, για την επιτάχυνση και τη διασαφήνιση της εφαρμογής της διαδικασίας υπερβολικών ελλειμμάτων [Επίσημη Εφημερίδα L 209 της ]. ΣΥΝΟΨΗ Η υπέρβαση της τιμής αναφοράς που καθορίζεται για το δημόσιο έλλειμμα [3% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕγχΠ)] θεωρείται έκτακτη και προσωρινή: εάν οφείλεται σε ασυνήθεις περιστάσεις που εκφεύγουν του ελέγχου του συγκεκριμένου κράτους μέλους και έχουν σημαντική επίπτωση στη δημοσιονομική του κατάσταση εάν οφείλεται σε σοβαρή οικονομική ύφεση (εάν το ΑΕγχΠ σε πραγματικούς όρους σημειώνει ετήσια μείωση της τάξης του 2% τουλάχιστον). Εντός δύο εβδομάδων από την έγκριση, εκ μέρους της Επιτροπής, της έκθεσης που καταρτίζει στην περίπτωση που ένα κράτος μέλος δεν ικανοποιεί τις απαιτήσεις των κριτηρίων σύγκλισης, η οικονομική και δημοσιονομική επιτροπή διατυπώνει γνώμη. Η Επιτροπή λαμβάνει υπόψη τη γνώμη αυτή για να απευθύνει γνώμη και σύσταση στο Συμβούλιο, εφόσον κρίνει ότι υφίσταται υπερβολικό έλλειμμα. Με βάση τη γνώμη της Επιτροπής, το Συμβούλιο αποφασίζει εάν υφίσταται ή όχι υπερβολικό έλλειμμα εντός προθεσμίας τριών μηνών από τις ημερομηνίες γνωστοποίησης που προβλέπονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 3605/93. Εάν αποφασίσει ότι υφίσταται υπερβολικό έλλειμμα, το Συμβούλιο απευθύνει ταυτόχρονα και συστάσεις στο συγκεκριμένο κράτος μέλος. Το Συμβούλιο θέτει μέγιστη προθεσμία τεσσάρων μηνών προκειμένου το συγκεκριμένο κράτος μέλος να λάβει αποτελεσματικά μέτρα. Το Συμβούλιο θέτει επίσης προθεσμία για τη διόρθωση του υπερβολικού ελλείμματος, η οποία λήγει εντός του έτους που ακολουθεί εκείνο κατά το οποίο διατυπώθηκε το υπερβολικό έλλειμμα, εκτός εάν συντρέχουν ειδικές περιστάσεις. Εάν, εντός των τεσσάρων μηνών που ακολουθούν τη διαπίστωση υπερβολικού 116

117 ελλείμματος, το κράτος μέλος δεν έχει λάβει αποτελεσματικά μέτρα, το Συμβούλιο αποφασίζει να ανακοινώσει δημόσια τις συστάσεις του. Για να εκτιμήσει εάν έχουν ληφθεί αποτελεσματικά μέτρα κατ' εφαρμογήν των συστάσεών του, το Συμβούλιο βασίζεται στις αποφάσεις που έχει εξαγγείλει η κυβέρνηση του συγκεκριμένου κράτους μέλους. Εντός προθεσμίας ενός μηνός από την έκδοση της απόφασής του με την οποία διαπιστώνεται ότι δεν έχουν ληφθεί αποτελεσματικά μέτρα, το Συμβούλιο μπορεί να ειδοποιήσει το συγκεκριμένο κράτος μέλος να λάβει μέτρα για τη μείωση του ελλείμματος. Το αργότερο δύο μήνες μετά την παραπάνω ειδοποίηση, εάν το κράτος μέλος δεν συμμορφωθεί προς τις αποφάσεις του Συμβουλίου, το Συμβούλιο αποφασίζει την επιβολή κυρώσεων. Το χρονικό διάστημα μεταξύ της γνωστοποίησης των στοιχείων που φανερώνουν την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος και της απόφασης περί επιβολής κυρώσεων δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερο των δέκα μηνών. Σε περίπτωση εσκεμμένου ελλείμματος που κρίνεται υπερβολικό από το Συμβούλιο, εφαρμόζεται εσπευσμένη διαδικασία. Κάθε απόφαση με την οποία το Συμβούλιο επιτείνει τις κυρώσεις (εκτός από τη μετατροπή των καταθέσεων σε πρόστιμα) λαμβάνεται το αργότερο εντός των δύο μηνών που ακολουθούν τις ημερομηνίες γνωστοποίησης που προβλέπονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 3605/93. Κάθε απόφαση για τη μερική ή πλήρη κατάργηση των εν λόγω αποφάσεων περί επιβολής κυρώσεων λαμβάνεται το ταχύτερο δυνατό και, σε κάθε περίπτωση, εντός των δύο μηνών που ακολουθούν τις προαναφερθείσες ημερομηνίες γνωστοποίησης. Η διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος αναστέλλεται: εάν το συγκεκριμένο κράτος μέλος ενεργήσει σύμφωνα με τις συστάσεις που του απηύθυνε το Συμβούλιο εάν το συγκεκριμένο συμμετέχον κράτος μέλος ενεργήσει σύμφωνα με την ειδοποίηση που του απηύθυνε το Συμβούλιο. Το διάστημα κατά το οποίο αναστέλλεται η διαδικασία δεν συμπεριλαμβάνεται στις προθεσμίες ειδοποίησης και επιβολής κυρώσεων. Το Συμβούλιο δύναται να ζητήσει από ένα συμμετέχον κράτος μέλος να του υποβάλει εκθέσεις σύμφωνα με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, ώστε να μπορεί να εξετάσει τις προσπάθειες προσαρμογής του εν λόγω κράτους μέλους: εάν αυτό το συμμετέχον κράτος μέλος δεν εφαρμόζει τα ληφθέντα μέτρα ή εάν, κατά τη γνώμη του Συμβουλίου, τα μέτρα αποδεικνύονται ανεπαρκή εάν από τα πραγματικά στοιχεία προκύπτει ότι το συμμετέχον κράτος μέλος δεν έχει διορθώσει το υπερβολικό έλλειμμα εντός των χρονικών 117

118 ορίων που καθορίζονται στις συστάσεις. Οι κυρώσεις λαμβάνουν αρχικά τη μορφή άτοκης κατάθεσης υπέρ της Κοινότητας. Το ποσό αυτής της κατάθεσης περιλαμβάνει: ένα σταθερό στοιχείο ίσο με το 0,2% του ΑΕγχΠ ένα μεταβλητό στοιχείο ίσο με το 1/10 της διαφοράς μεταξύ του εκφρασμένου σε ποσοστό του ΑΕγχΠ ελλείμματος του προηγούμενου έτους και της τιμής αναφοράς του 3% του ΑΕγχΠ. Καθένα από τα επόμενα έτη, το Συμβούλιο μπορεί να αποφασίσει την αύξηση των κυρώσεων απαιτώντας συμπληρωματική κατάθεση. Στην περίπτωση αυτή, η κατάθεση ισούται με το 1/10 της διαφοράς μεταξύ του εκφρασμένου σε ποσοστό του ΑΕγχΠ ελλείμματος του προηγούμενου έτους και της τιμής αναφοράς του 3% του ΑΕγχΠ. Για το ετήσιο ποσό των καταθέσεων ορίζεται ανώτατο όριο ύψους 0,5% του ΑΕγχΠ. Μια κατάθεση μετατρέπεται κατ' αρχήν σε πρόστιμο εάν, εντός των δύο επομένων ετών, το Συμβούλιο κρίνει ότι δεν έχει διορθωθεί το υπερβολικό έλλειμμα. Το Συμβούλιο μπορεί να αποφασίσει την πλήρη ή μερική κατάργηση των κυρώσεων σε συνάρτηση με την επιτευχθείσα πρόοδο του συγκεκριμένου κράτους μέλους όσον αφορά τη διόρθωση του υπερβολικού του ελλείμματος. Το Συμβούλιο αίρει όλες τις ισχύουσες ακόμη κυρώσεις εφόσον καταργηθεί η απόφαση για την ύπαρξη υπερβολικού ελλείμματος. Τα τυχόν επιβληθέντα πρόστιμα δεν επιστρέφονται στο συγκεκριμένο σχετικά με: τον ορισμό «σοβαρής οικονομικής ύφεσης», συμμετέχον κράτος μέλος. Οι τόκοι των καταθέσεων που παρακατατίθενται στην Επιτροπή, καθώς και το προϊόν των προστίμων, διανέμονται μεταξύ των συμμετεχόντων κρατών μελών που δεν παρουσιάζουν υπερβολικό έλλειμμα, κατ' αναλογία προς το μερίδιό τους στο συνολικό ακαθάριστο εθνικό προϊόν (ΑΕΠ) των επιλέξιμων κρατών μελών. Ιδιαίτερες διατάξεις εφαρμόζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο λόγω του ότι το οικονομικό του έτος δεν συμπίπτει με το ημερολογιακό έτος. 118

119 ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ Πράξη Θέση σε ισχύ Μεταφορά στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών Επίσημη Εφημερίδα Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1467/ ΕΕ L 209 της ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου που τροποποιεί τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1467/97 για την επιτάχυνση και τη διασαφήνιση της εφαρμογής της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος [COM/2005/0155 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα] Στο πλαίσιο της εξελισσόμενης συζήτησης σχετικά με την αναγκαία βελτίωση του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης, η Επιτροπή προτείνει την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1467/97. Η Επιτροπή συντάχθηκε με τη θέση του Συμβουλίου περί ελαχιστοποίησης των τροποποιήσεων στον υφιστάμενο κανονισμό, και συγκεκριμένα τον ορισμό και το ρόλο των «άλλων σχετικών παραγόντων», τον ορισμό της παράτασης των προθεσμιών για τη διόρθωση των υπερβολικών ελλειμμάτων και για τη λήψη διορθωτικών μέτρων. Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: Το κείμενο προέρχεται από την ιστοσελίδα 119

120 Πού χρησιμοποιείται το ευρώ Το ευρώ είναι το επίσημο νόμισμα σε 31 χώρες και περιοχές 10 ακόμη θα υιοθετήσουν το ευρώ μέχρι το 2008 και άλλες 5 αναμένεται να ακολουθήσουν μέσα στα έξι επόμενα χρόνια επιπλέον 27 χώρες έχουν συνδέσει το νόμισμά τους με το ευρώ. I. Το Επίσημο Νόμισμα 31 Χώρες και Περιοχές χρησιμοποιούν το ευρώ ως επίσημο νόμισμα Δώδεκα χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση Χώρα Περιλαμβάνει Εξαιρείται Αυστρία Βέλγιο Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ιρλανδία Ιταλία Λουξεμβούργο Ολλανδία Πορτογαλία Ισπανία Την Κορσική στη Μεσόγειο Την Σαρδηνία και τη Σικελία στη Μεσόγειο - Τα εννέα Νησιά Αζόρες - Τα τρία Νησιά Μαδέϊρα όλα στον ατλαντικό Ωκεανό δυτικά της Αφρικής - Οι τρεις Βαλεαρίδες Νήσοι στη Μεσόγειο: Ίμπιζα, Μαγιόρκα και Μινόρκα - Τα επτά Κανάρια Νησιά στον Ατλαντικό Ωκεανό Το Campione d'italia, μία περιοχή της Ιταλίας κοντά στη Λίμνη Λουγκάνο στην Ελβετία, όπου χρησιμοποιείται το ελβετικό φράγκο, αν και το ευρώ επίσης κυκλοφορεί. Οι Ολλανδικές Αντίλλες-το φιορίνι τους είναι συνδεδεμένο με το δολάριο των Η.Π.Α. Τέσσερα Ευρωπαϊκά κρατίδια Χώρα Προηγούμενο νόμισμα Τοποθεσία Ανδόρα Γαλλικό φράγκο, Ισπανική πεσέτα Στα ανατολικά Πυρηναία ανάμεσα στη Γαλλία και την Ισπανία. 120

121 Μονακό Γαλλικό φράγκο Στις ακτές της Μεσογείου στη νότιο-ανατολική Γαλλία κοντά στα Ιταλικά σύνορα. Σαν Μαρίνο Ιταλική λιρέτα Δυτικά του Ρίμινι στη νότιο-ανατολική Ιταλία. Βατικανό Ιταλική λιρέτα Ρώμη, Ιταλία Σημείωση Το Λιχτενστάιν, ανάμεσα στην Αυστρία και την Ελβετία, χρησιμοποιεί το ελβετικό φράγκο, αν και κυκλοφορεί και το ευρώ ανεπίσημα. Στο Γιβραλτάρ, όπου χρησιμοποιείται η λίρα του Γιβραλτάρ, το ευρώ κυκλοφορεί και γίνεται δεκτό ανεπίσημα. Επτά γαλλικά υπερπόντια διαμερίσματα και εδάφη Περιοχή Τοποθεσία Περιλαμβάνει Γαλλική Γουιάνα Νότια Αμερική Γουαδελούπη Καραϊβική -Το Βόρειο μισό του Αγίου Μαρτίνου (το νότιο μισό ανήκει στις Πορτογαλικές Αντίλες και χρησιμοποιεί το φιορίνι το οποίο είναι συνδεδεμένο με το δολάριο των Η.Π.Α. - Τον Άγιο Βαρθολομαίο Μαρτινίκα Καραϊβική Ρεϊνιόν Ινδικός Ωκεανός, Νότια Αφρική Άγιος Πέτρος και Βόρειος Ατλαντικός Μικελόν Μαγιότ Ινδικός Ωκεανός, Νότια Αφρική Γαλλικά Νότια και Ανταρκτικά εδάφη Νότιος Ινδικός Ωκεανός -Τα νησιά Άγιος Παύλος και Άμστερνταμ - Το νησιωτικό σύμπλεγμα Κροζέ και Κεργκελέν - Η περιοχή Αντιλί στην Ανταρκτική Σημείωση: Κανείς δεν ζει στα Γαλλικά Νότια και Ανταρκτικά εδάφη, αλλά οι επισκέπτες χρησιμοποιούν το ευρώ. Πέντε Ισπανικές περιοχές στο Βόρειο Μαρόκο Περιοχή Τοποθεσία Θέουτα Δυτικό άκρο της βόρειας μαροκινής ακτογραμμής, ανατολικά της Ταγγέρης. Μελίγια Ανατολικό άκρο της βόρειας μαροκινής ακτογραμμής. Άμεσα διοικούμενα Τοποθεσία 121

122 νησιωτικά συμπλέγματα Ίλας Καφαρίνας Πενόν ντε Αλιουθέμας Πενόν ντε Βέλεθ ντε λα Γκομέρα Ανατολικά της Μελίγια στην βόρεια Μαροκινή ακτογραμμή. Στο κέντρο της μαροκινής ακτογραμμής. Στο κέντρο της μαροκινής ακτογραμμής, δυτικά του Πενόν ντε Αλιουθέμας. Τα νησιά αυτά δεν κατοικούνται αλλά αποτελούν μέρος της Ισπανίας και αν χρησιμοποιούνταν νόμισμα θα ήταν το ευρώ. Δύο Βαλκανικές χώρες Κόσσοβο Μαυροβούνιο Σημείωση : Σε άλλες Βαλκανικές χώρες το γερμανικό μάρκο χρησιμοποιούνταν ευρέως και γινόταν δεκτό ως ανεπίσημο νόμισμα και έχει πλέον αντικατασταθεί από το ευρώ ή από το δολάριο των Η.Π.Α. (Βοσνία, Κροατία). Κούβα Από την 1 η Ιουνίου 2002, το ευρώ γίνεται δεκτό ως επίσημο νόμισμα στο Varadero, το πιο δημοφιλές παραθαλάσσιο θέρετρο της Κούβας. Η κυβέρνηση επιθυμεί να προσελκύσει περισσότερους Ευρωπαίους τουρίστες στο νησί και πλέον τα μαγαζιά, τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια τιμολογούν τα αγαθά και τις υπηρεσίες τους σε ευρώ και δέχονται το νόμισμα χωρίς μετατροπή. Αν πετύχει το πείραμα, τότε και η υπόλοιπη χώρα θα δέχεται το ευρώ ως εγχώριο νόμισμα. Προς το παρόν, το τοπικό επίσημο νόμισμα, το Κουβανέζικο πέσο, είναι ακόμη συνδεδεμένο με το δολάριο Η.Π.Α.. II. Συνδεδεμένες με το ευρώ 27 χώρες και περιοχές και επικράτειες έχουν συνδέσει το εθνικό τους νόμισμα με το ευρώ. Δεκατέσσερις χώρες της Δυτικής Αφρικής-Μέλη της Ζώνης του Φράγκου Χώρα Νόμισμα Σταθερή Ισοτιμία Μπενίν Μπουρκίνα Φάσο Καμερούν Κεντροαφρικανική Δημοκρατία Τσαντ Κονγκό Ισημερινή Γουινέα Γκαμπόν Γουινέα-Μπισάου Ακτή Ελεφαντοστού Μάλι Δημοκρατία του Νίγηρα Σενεγάλη Τόγκο Το Φράγκο της Οικονομικής και Νομισματικής Κοινότητας της Κεντρικής Αφρικής (CFA), ένα νόμισμα αρχικά συνδεδεμένο με το Γαλλικό φράγκο και τώρα με το ευρώ. 1=CFAF

123 Τρεις Γαλλικές υπερπόντιες επικράτειες Χώρα Νόμισμα Σταθερή Ισοτιμία Γαλλική Πολυνησία Το Φράγκο CFP,ένα 1=CFPF Νέα Καληδονία Νησιά Wallis και Futuna νόμισμα το οποίο ήταν συνδεδεμένο με το Γαλλικό φράγκο και τώρα με το ευρώ Δύο Αφρικανικές νησιωτικές χώρες των οποίων το νόμισμα ήταν συνδεδεμένο με το νόμισμα της Γαλλίας και της Πορτογαλίας. Χώρα Νόμισμα Σταθερή Ισοτιμία Πράσινο Ακρωτήριο Εσκούδο του Πράσινου 1=CVE Ακρωτηρίου Κομόρες Φράγκο των Κομόρες 1=CF Τρεις πρώην κομμουνιστικές χώρες των οποίων το νόμισμα ήταν συνδεδεμένο με το Γερμανικό μάρκο. Χώρα Νόμισμα Σταθερή Ισοτιμία Βοσνία-Ερζεγοβίνη Μετατρέψιμο μάρκο 1=KM Βουλγαρία Λεβ (BGL) 1=BGL Π.Γ.Δ.Μ. Δηνάριο της Π.Γ.Δ.Μ. Συνδεδεμένο από τον Ιανουάριο του Η ισοτιμία κυμαίνεται στο 1=MKD60. Μία χώρα της Βόρειας Αφρικής Χώρα Νόμισμα Συναλλαγματική Ισοτιμία Μαρόκο Μαροκινό Ντίρχαμ Το Ντίρχαμ κυμαίνεται γύρω στο 1=MAD10 ενώ το ευρώ κυκλοφορεί ευρέως. Τέσσερεις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Χώρα Νόμισμα Συναλλαγματική Ισοτιμία Κύπρος Κυπριακή Λίρα Συνδεδεμένη με το ευρώ. Κυμαίνεται στο 1 = CYP0.58 Δανία Κορώνα Δανίας Ενταγμένη στο Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών. Κυμαίνεται στο 1=DKK Εσθονία Κορώνα (EEK) 1=EEK Ουγγαρία Φιορίνι (HUF) 1=HUF276.1 Το υλικό προέρχεται από την ιστοσελίδα και αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του Paul Lewis

124 Οι όψεις των χαρτονομισμάτων ευρώ. Τα χαρτονομίσματα ευρώ έχουν κοινή όψη και αποτελούν νόμιμο μέσο συναλλαγών σε όλες τις χώρες της ευρωζώνης. Κυκλοφορούν επτά τραπεζογραμμάτια διαφορετικής αξίας: 5, 10, 20, 50, 100, 200 και 500. Τα χαρτονομίσματα σχεδιάστηκαν από τον Ρόμπερτ Καλίνα (Robert Kalina) της Κεντρικής Τράπεζας της Αυστρίας, ο οποίος κέρδισε τον πανευρωπαϊκό διαγωνισμό του 1996 για τη σχεδίασή τους. Η εμπρόσθιά τους όψη απεικονίζει παράθυρα και πύλες που συμβολίζουν το πνεύμα της ευρωπαϊκής συνεργασίας ενώ οι γέφυρες που απεικονίζονται στην οπίσθιά τους όψη συμβολίζουν την επικοινωνία μεταξύ των λαών της Ευρώπης και μεταξύ της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου. Ονομαστική Αξία: 5 Μέγεθος: 120 x 62 χιλ. Χρώμα: Γκρίζο Αρχιτεκτονική περίοδος: Κλασσική Ονομαστική Αξία: 10 Μέγεθος: 127 x 67 χιλ. Χρώμα: Κόκκινο Αρχιτεκτονική περίοδος: Ρωμαϊκή 124

125 Ονομαστική Αξία: 20 Μέγεθος: 133 x 72 χιλ. Χρώμα: Μπλε Αρχιτεκτονική περίοδος: Γοτθική Ονομαστική Αξία: 50 Μέγεθος: 140 x 77 χιλ. Χρώμα: Πορτοκαλί Αρχιτεκτονική περίοδος: Αναγεννησιακή Ονομαστική Αξία: 100 Μέγεθος: 147 x 82 χιλ. Χρώμα: Πράσινο Αρχιτεκτονική περίοδος: Μπαρόκ και Ροκοκό 125

126 Ονομαστική Αξία: 200 Μέγεθος: 153 x 82 χιλ. Χρώμα: Κίτρινο-Καφέ Αρχιτεκτονική περίοδος: Εποχή σιδήρου και γυαλιού Ονομαστική Αξία: 500 Μέγεθος: 160 x 82 χιλ. Χρώμα: Μωβ Αρχιτεκτονική περίοδος: Μοντέρνα αρχιτεκτονική 20 ου αιώνα Το υλικό προέρχεται από την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας: 126